Schouwen Duiveland
DOEN!
Tips en weetjes over dit veelzijdige Zeeuwse eiland
Gevormd door water...
Gekneed door mensen
De oorsprong van Schouwen-Duiveland ligt in vier eilandjes: Schouwen, Duiveland, Dreischor en Bommenede. Het westelijke deel van Schouwen – dat zijn naam ontleent aan de rivier de Schelde – is het vroegst bewoond. De oudste resten zijn ruim vijfduizend jaar oud. Veel later, tussen circa 250 voor en 250 na Christus, kwamen de Romeinen hier aan en hebben waarschijnlijk een militaire en handelspost gevestigd. Vanaf de negende eeuw kwam de bewoning goed op gang. Her en der werden op de hoger gelegen delen dorpen gesticht en omliggende schorren werden ingepolderd om het leefgebied te vergroten. Schouwen werd destijds gescheiden van Dreischor en Duiveland door de Gouwe. Deze brede zeegeul stroomde van de Oosterschelde naar het noorden. In 1304 werd op dit water de Slag bij Zierikzee gevoerd, een heuse 6
zeeslag tussen de Frans-Hollandse en de Vlaamse vloot. Niet alleen verloren de Vlamingen de strijd, maar ook tientallen schepen en zo’n 1500 tot 2000 manschappen. Als je nu over de Schouwse Dijk tussen Zierikzee en Brouwershaven fietst, volg je de westkant van deze voormalige geul, die vanaf de 14de eeuw verzandde. In 1610 werd Schouwen met Duiveland verbonden door de aanleg van een dam, ten oosten van Zierikzee. Nog steeds rijdt alle verkeer via de N59 over deze dam. Ondanks de inpolderingen was er ook verlies aan gronden. Stormen sloegen gaten in de dijken waardoor het water tot ver op het eiland vrij spel kreeg. Oude kreken en welen in het landschap zijn hiervan nog stille getuigen. Keer op keer werd het land herwonnen op de zee, maar niet altijd en niet tegen elke prijs. Zo werd aan de
De gemeente Schouwen-Duiveland heeft meer gemeentelijk grondgebied onder water (25.791 hectare) dan erboven (23.103 hectare)
Grevelingenkant Bommenede, dat verschillende keren in de golven verdween, uiteindelijk opgegeven. Aan de zuidzijde van Schouwen was het verlies drama tischer. Hier verdwenen door de eeuwen heen zo’n tien dorpjes in de Oosterschelde. De Plompe Toren – de voormalige kerktoren van het dorp Koudekerke – is een opvallend en destijds onbedoeld monument voor deze dorpjes. Hij mocht op kosten van Zierikzee blijven staan als baken voor de schepen. Na de watersnoodramp van 1953 werd het eiland via vier tentakels vastgeklonken aan de rest van Nederland. Dammen en zeedijken hebben de invloed van de zee getemperd, maar de Zeeuwen kennen de les van de historie: wees waakzaam!
weetje
Water vormt de constante factor van het gebied dat nu Schouwen-Duiveland heet. Het eiland is voortgekomen uit, en gevormd en omgeven door water. Tot op de dag van vandaag zijn vele sporen zichtbaar van zowel de voorspoed als de rampspoed die het water door de eeuwen heen heeft gebracht. Wat er ook veranderde, die hechte band tussen het water en het land met zijn inwoners bleef bestaan. Sterker, het water is tegenwoordig voor toeristen een van de meest aantrekkelijke punten van Schouwen-Duiveland.
En zo kreeg het water de afgelopen decennia een nieuwe betekenis. Mosselkwekers en vissers halen nog steeds hun vangsten uit de Oosterschelde, Noordzee en Grevelingen. De landbouwhaventjes met hun beurt vaarten zijn grotendeels verdwenen of getransformeerd tot (luxe) jachthavens. Je kunt een aantal oude veerdiensten nog in het zomerseizoen meemaken als onderdeel van het ‘Rondje met een Pontje’. Duikers, zeilers, surfers en sportvissers hebben Schouwen-Duiveland ontdekt als ‘hotspot’ voor hun hobby en komen in steeds grotere getale naar dit voormalige eiland. Het heeft wel even geduurd, de angst voor het water zat er goed in, maar SchouwenDuiveland heeft deze nieuwe, positieve kant aan het water ontdekt. Zo gaat de geschiedenis in een nieuwe vorm voort. 7
sam uil Burghsluis
Kreeft- en palingvisser
Laat ze maar komen... “Schouwen-Duiveland is gewoon Schouwen-Duiveland; hier ben ik geboren, naar school gegaan en nu vis ik op de Oosterschelde. Ik ken hier heel veel mensen en heel veel mensen kennen mij. Bovendien ken ik vrijwel alle hoekjes en gaatjes van dit eiland en niet ergens anders. En natuurlijk is Burghsluis het mooiste plekje. In de zomer gezellig druk en in de winter heerlijk stil. Die winters mogen wel twee keer zo lang duren, al in februari begin ik weer met alles klaar te maken. En laat die toeristen maar komen, zonder hen zou het hier maar een dooie boel zijn.”
12
13
Tweede zaterdag in juli www.brouwsedag.nl
Brouwse Dag
De stad van Cats
Er zijn mensen die hun vakantie erop afstemmen en met hun instrument naar Brouwershaven (Brouw voor de ingewijden) komen: de Play In die al meer dan dertig jaar georganiseerd wordt in juli. In de tent op de Markt is plaats voor 325 muzikanten van harmonie, fanfare en brassband. De meesten kennen elkaar niet, maar gezamenlijk studeren zij een aantal muziekstukken in. Het publiek kan zich ondertussen vermaken met de braderie langs de stadshaven en op de Markt, de kunstmarkt in het Tonnenmagazijn, oude en antieke auto’s en landbouwvoertuigen en optredens van koren. Om 16.00 uur verzamelt iedereen zich bij de muziektent voor het hoogtepunt van de Brouwse Dag: de uitvoering van de Play In.
Er is in de loop van de eeuwen door water en overheersingen veel verwoest. Toch heeft Brouwershaven nog aantrekkelijke monumenten. Wil je wat meer weten over de geschiedenis van Brouwershaven? Loop dan de handzame stadswandeling van ongeveer een uur. Je krijgt een beeld van het ooit zo bedrijvige stadje in de late 16de en vroege 17de eeuw. Dat is ook de tijd waarin de beroemde stadgenoot en staatsman Jacob Cats leefde. Cats (1577-1660) heeft de eerste elf jaren van zijn leven in Brouwershaven doorgebracht. Daarna volgde hij in Zierikzee de Latijnse school. In 1603 keerde Cats voor korte tijd (en voor het laatst) terug naar zijn geboortestad. Het Haagse Catshuis is de plaats waar hij overleed. De stadswandeling is onder meer verkrijgbaar bij het VVV servicepunt, Markt 24 in Brouwershaven.
tips
» Boerenboeldag
De tweede zaterdag in september houdt Brouwershaven zijn Boerenboeldag: een grote rommelmarkt voor het goede doel.
» Zwemmen
Het zwembad van Landal Port Greve in Den Osse is voor iedereen toegankelijk. In het weekeinde, en in juli en augustus elke dag, geopend van 10.00-19.45 uur. Voor de overige maanden bel 0111 691855.
originele beeld van Jacob Cats staat niet weetje Het op de Markt maar in de Sint Nicolaaskerk.
Grote of Sint Nicolaaskerk Als je naar Brouwershaven rijdt of vaart, is het silhouet van verre te herkennen aan de spits op de indrukwekkende kapconstructie van de Grote of Sint Nicolaaskerk. De afmetingen van deze hallenkerk zijn monumentaal: ruim 82 meter lang, 28 meter breed en bijna 25 meter hoog. De bouw begon omstreeks 1325 en duurde ruim drie eeuwen. De kerk werd drie keer vergroot. Om de kerk gebouwd te krijgen, werd extra belasting op bijvoorbeeld bier en haring geheven. Ook kon het leveren van bouwstenen als straf worden opgelegd. Na de Beeldenstorm is de kerk sterk versoberd. Tussen 1 mei en 30 september organiseert het kerkbestuur regelmatig concerten, exposities en hobbymarkten.
Kerkplein 3, 4318 EB Brouwershaven Telefoon 06 47933376 www.grotekerkbrouwershaven.nl Openingstijden Tussen 1 mei en 30 september: ma. t/m za. van 13.30 tot 16.30 uur Toegang gratis, een gift is zeer gewenst.
Nicolaas is de patroonheilige weetje Sint van onder meer de zeevarenden.
Abraham Caland (1789-1869) Zelden heeft een Zeeuw zo’n opmerkelijke carrière gemaakt als Abraham Caland. Van dijkwerkersjongen uit Westkapelle klom hij op tot een bekend ingenieur. Vanaf 1826 was hij in Zierikzee werkzaam tot hij in 1837 hoofd werd van het district Zeeland. Als hoofdingenieur bleef hij actief tot 1854. Abraham Caland werd daarna president van de Centrale directie van de Polder Walcheren. Hij schreef over de Zeeuwse polders, ontwierp een haven voor Scheveningen en dacht mee over een verbinding van Amsterdam met de Noordzee. Calands belangrijkste publicatie bleef zijn ‘Handleiding tot de kennis der dijksbouw en zeeweringskunde’ (Zierikzee 1833). Abrahams zoon, Pieter Caland, kreeg landelijke bekendheid. Hij was de grote man achter de Nieuwe Waterweg.
54
Haven Zuidzijde 15 4318 AJ Brouwershaven Telefoon 0111 691342 www.brouwsmuseum.nl OPENINGSTIJDEN Het hele jaar door maandag t/m vrijdag van 9.00-17.00 uur. Zaterdag en zondag op verzoek voor groepen, vooraf graag reserveren.
brouws museum Wil je alles weten over de maritieme geschiedenis van Brouwershaven? Het Brouws Museum laat het allemaal zien. Bijvoorbeeld door de prachtige, authentieke scheepsmodellen, intrigerende nautische instrumenten, maritieme schilderijen en prenten en spannende oude kaarten uit een tijd toen de wereld er nog heel anders uit leek te zien. Er zijn ook meer curieuze zaken, zoals een deel van de gouden handelsmunten uit de 15e-17e eeuw die in 2000 in een schapenweitje in Brouwershaven zijn gevonden. En als je geïnteresseerd bent in Jacob Cats, kun je in dit museum een video zien over het leven van deze staatsman, die ook bekend staat als ‘Vadertje Cats’. Hij schreef moraalgedichten en was lange tijd dé belichaming van de Nederlandse burgerlijkheid.
55
Rustig peddelen door het landschap
Kano’s, zowel Canadese driepersoons kano’s als één- en tweepersoons kajaks, en fietsen zijn te huur bij Zeeland Vakantiewoningen, Blankersweg 4a, Den Osse, telefoon 0111 692500, www.zeelandvakantiewoningen.eu
56
Vanuit Den Osse loopt een watergang richting Ellemeet dat zich prima leent om met een kano te bevaren. Vanaf het water heb je prachtig zicht op de waterhoentjes, de eenden, de libellen en alles wat er verder zwemt en rondvliegt. Na ongeveer 4 kilometer is er een aanlegsteiger met picknickplaats. Je kunt doorpeddelen naar de volgende steiger, ongeveer 2,5 kilometer verder. Dat is het eindpunt van de tocht. Je zult dan terug moeten kanoën, tenzij je ruilt met reisgenoten. Want deze kanotocht kun je combineren met fietsen, waarbij twee ‘teams’ op pad gaan, een op de fiets en een in de kano. Bij het eindpunt van de kanoroute ruilen de teams van vervoermiddel.
Mini Maritiem Museum Den Osse Dit museum begon ooit als een hobby van de achtjarige Joop van der Marel. En dat is het meer dan een halve eeuw later eigenlijk nog steeds. Suppoosten zul je er niet aantreffen, een catalogus is er niet, evenmin als bordjes met uitleg. Wel is er heel veel te zien: ieder hoekje van dit kleine museum is gevuld met scheepsmodellen, vlaggen, afbeeldingen, scheepsonderdelen, boeken, tijdschriften, ansichtkaarten, zo lang het maar met de scheepvaart te maken heeft. Een deel van de uitgebreide collectie is overigens te vinden op het partyschip ‘Grevelingen’. Dit schip vertrekt in het hoogseizoen dagelijks en in het hoogseizoen op woensdag en zondag vanuit Den Osse voor twee rondvaarten over de Grevelingen.
Den Osse 5, 4318 TP Brouwershaven Telefoon 06 23556001 www.minimaritiem-museum-denosse.nl Openingstijden half maart tot half september op wo. en vrij. t/m zo. tussen 16.00-20.00 uur.
57
Grevelingendam
Sluis Grevelingen
De meeste mensen gebruiken de Grevelingendam met de N59 als ver binding tussen Schouwen-Duiveland en Zuid-Holland. Maar je kunt er ook uitstekend recreëren, wandelen en fietsen. Aan de kant van het Grevelingenmeer, dat geen getij kent, wordt veel gesurft; desgewenst kun je er materiaal huren. Aan de Oosterscheldekant is wel sprake van eb en vloed, vooral bij laagwater geeft dit ruimte voor een wandeling. Deze Grevelingendam is zes kilometer lang en werd in 1965, na zeven jaar bouwen, opengesteld. De dam is deels gebouwd met een kabelbaan waarmee grote betonblokken op de juiste plaatst werden gestort. Aan de noordzijde staat het kabelbaananker ter herinnering aan de aanleg van de dam.
Lange tijd stond Bruinisse op mooie dagen in het rijtje fileberichten. De sluis bij Bruinisse is namelijk de enige verbinding tussen de Grevelingen en ander open water. En het Grevelingenmeer is een populair watersportgebied. Er gaan op een zomerse dag dan ook veel motor- en zeiljachten door deze sluis. Er zijn mensen die met plezier naar het geschut van en geschutter in de sluis komen kijken. Het schutten van de schepen – en de daarvoor openstaande brug – zorgde voor lange files van en naar het eiland. Dankzij de aanleg van de ‘bypass’, in 2005, kan het verkeer door blijven rijden. Al zijn er altijd nog automobilisten die op de automatische piloot voor de geopende brug blijven staan.
Visserijdagen
Derde donderdag t/m zaterdag in juli, www.visserijdagen-bruinisse.nl
In juli staat het hele dorp Bruinisse drie feestelijke dagen lang in het teken van de Visserijdagen. Dit feest, dat al meer dan een halve eeuw gevierd wordt, trekt jaarlijks duizenden mensen naar het mosseldorp. Natuurlijk is er een Miss Visserijdagen, wordt er een vlootschouw gehouden en zijn er mossels te eten. Er zijn echter ook diverse shows en demonstraties te zien en kermisattracties te beleven, de braderie te bezoeken en de sloepenrace te volgen; op tal van manieren word je vermaakt op het Havenplateau en in de straatjes in het dorp. De afsluiting, op zaterdagavond tegen elf uur, is het traditionele vuurwerk dat vanaf de dijk bij de vissershaven goed te zien is.
Brusea De Brusea bestaan uit het visserijmuseum en de visserswoning (oudheidkamer). Beide musea zijn naast elkaar gehuisvest in de Oudestraat. De visserswoning, gevestigd in het oudste huis van Bru (18de eeuws), toont hoe er in vorige eeuwen in Bruinisse gewoond werd en welke klederdrachten er gedragen werden. Verder is er een permanente tentoonstelling over de meekrapcultuur die ook in Bruinisse van belang was. Het visserijmuseum toont tal van aspecten van de vijfhonderd jaar oude mosselvisserij. In het filmzaaltje is een doorlopende videovoorstelling over alle aspecten van de huidige mosselvisserij te zien. Elke woensdagmiddag wordt er voor bezoekers in het museum afwisselend mosselen gekookt en bolussen gebakken.
Oudestraat 23, 4311 AV Bruinisse Telefoon 0111 481412 www.brusea.nl OPENINGSTIJDEN Tijdens de schoolvakanties maandag – vrijdag of zaterdag tussen 14.00-17.00 uur, in juli open vanaf 10.30 uur.
mosselkotters van Bruinisse zijn te herkennen aan de letters BRU weetje De op de boeg. Die van Zierikzee dragen de letters ZZ en van Yerseke YE.
Oudendijk 3, 4311 NA Bruinisse Telefoon 0111 482650 www.grevelingenhout.nl OPENINGSTIJDEN April t/m september dagelijks van 8.30-16.30 uur, oktober t/m maart dagelijks van 9.00-13.00 uur.
70
Golfclub Grevelingenhout
Zijpe en Generaal Mondragón
Aan de noordkant van de N59 ligt Golfclub Grevelingenhout, gescheiden van de weg en de omringende villawijk door waterpartijen en bosschages. Deze vereniging beschikt over een golfterrein van ruim 52 hectare, ingericht door de golfbaan-architect Donald Harradine. Naast een 18-holes wedstrijdbaan, beschikt Grevelingenhout ook over een 9-holes par 3-baan, een grotendeels overdekte driving range, een oefenbunker en een grote puttingreen. Gastspelers zijn alle dagen van de week van harte welkom. Starttijden zijn te reserveren via de site en telefonisch (aanbevolen). Er is een bezoekersregeling voor gastspelers: voor de 18 holesbaan is minimaal GVB en voor de 9-holes par 3-baan is minimaal een baanpermissie vereist.
In september 1575 trok de Spaanse generaal Mondragón tijdens laag water met zijn leger van Tholen naar Duiveland door het Zijpe. Hij wist in korte tijd Duiveland, Bommenede en Schouwen te veroveren. De stad Zierikzee viel na een belegering van negen maanden. Je kunt het Mondragónpad volgen, een wandelroute in twee of drie etappes van Zijpe via Ouwerkerk naar Zierikzee en via Dreischor weer terug naar Bruinisse (42 kilometer). De beschrijving van het Mondragónpad is verkrijgbaar bij de VVV-kantoren op Schouwen-Duiveland. Tot de opening van de Philipsdam, in 1988, had Zijpe een veerdienst met Anna Jacobapolder. Zijpe was tegelijkertijd ook een vluchthaven voor de schepen die op het Volkerak overvallen werden door slecht weer.
de overlevering staat bovenop de Noordhavenpoort in Zierikzee weetje Volgens de degen van Christóbal de Mondragón als bliksemafleider 71
