Schoonmaken hier en nu

Schoonmaken hier en nu

Schoonmaken hier en nu

4

5

Introductie De maatschappij is voortdurend aan veranderingen onderhevig. Nieuwe generaties denken anders. Zo zijn ook onze opvattingen over schoonmaken veranderd. Onze denkwijze over hygiëne, de rolverdeling in de huishouding en de tijd en inspanning die we ervoor over hebben, is veranderd. De tijd dat moeder de vrouw uren achtereen met zand, zeep en soda boende, is al lang voor­ bij. Ook ons milieubesef is gegroeid. Schoonmaakproducten moeten effectief zijn en tegelijk veilig voor mens en milieu. Onze wensen gaan steeds verder. Fabrikanten zijn in staat geweest om mee te groeien met deze wensen, en ze soms zelf vóór te zijn. In deze uitgave leest u hoe innovatief deze markt is, en zich nog steeds, binnen het wettelijk kader, razendsnel verder ontwikkelt.

6

Voorwoord Heel graag wilde ik een uitgave over schoon­ maken. Schoonmaken gaat namelijk iedereen aan. Het is zo vanzelfsprekend dat we ons er niet van bewust zijn hoe de wereld eruit zou zien als er niet werd schoongemaakt. Ons eigen huis en onze werkplek zouden om­ geven zijn van vuil en ziekmakers. Warenhuizen, treinstellen en vliegtuigen zouden onaan­ genaam ruiken, grauw zien door vervuiling en zelfs aftakelen. Ziekenhuizen, zwembaden en scholen zouden kampen met een groot gebrek aan hygiëne. Zonder reiniging zouden openbare buitenruimten als straten en pleinen in slechte conditie zijn en een ander uiterlijk hebben. Kortom, goed schoonmaken is van groot belang. In de vorige eeuw is het algemeen bewustzijn van het belang van hygiëne enorm gegroeid. De goede resultaten van een goede hygiëne spraken voor zich. Het leidde tot een betere gezondheid en een langere levensduur. Om hygiëne te bereiken, moest men toen vele malen harder werken dan nu het geval is. Vroeger was het noodzakelijk om veel meer tijd te besteden aan schoonmaken dan de 12,5 uur per week die nu nodig is dankzij de razendsnelle ontwikkeling van effectieve en innovatieve schoonmaakproducten in de laatste 60 jaar.

De producten die u tegenwoordig in de schappen vindt zijn bijzonder innovatief en voorzien in de behoefte van de moderne mens. Wat mij ook trots maakt over de branche, zijn de vele internationale ontwikkelingen in de afgelopen jaren, om niet alleen efficiënter te reinigen, maar daarbij ook het milieu te sparen. Zowel fabrikant, branchevereniging als con­ sument hebben een cruciale rol in dit proces gehad. Reden om het thema duurzaamheid een speciale plek te geven in deze uitgave. Het doet mij genoegen om u als voorzitter de uitgave ‘Schoonmaken hier en nu’ te mogen aanbieden. Mede dankzij de interviews met mensen die elk op hun eigen manier te maken hebben met schoonmaken, geeft de uitgave een goed beeld van de veelzijdigheid en dynamiek van de branche als geheel. Jan-Jozef Schoemaker Voorzitter NVZ

8

Inhoud 1.

De maatschappelijke betekenis van schoonmaakproducten 9 Wat betekenen schoonmaakproducten in ons dagelijks leven? 1.1 Schoonmaken volgens Sinner 10 1.2 De betekenis van schoonmaakproducten 12 in ons dagelijks leven 1.3 Het belang van hygiëne 12

2.

 e markt van schoonmaakproducten 21 D Hoe groot is de was- en reinigingsproductenbranche? 2.1 Het huidige assortiment 25 2.2 Het marktaandeel van schoonmaakproducten 25

3.

De ingrediënten van schoonmaakproducten 31 Wat bepaalt de eigenschappen van een product? 3.1 De ingrediënten en hun functies 33 3.2 Wat het etiket u vertelt 40 3.3 De betekenis van claims 43

4. 

Regelgeving voor kwaliteit en veiligheid 45 De rol van de overheid 4.1 Wetgeving 46 4.2 Handhaving 46

5. 



De rol van de was- en reinigingsproductenbranche 49 Wat is de rol van de NVZ? 5.1 De rol van de NVZ 50 5.2 Een duurzame branche 50 Colofon 64

10

1 De maatschappelijke betekenis van schoonmaakproducten Wat betekenen schoonmaakproducten in ons dagelijks leven?

11

12

1.1

Schoonmaken volgens Sinner

Sinner, een Duitse chemicus, heeft het reinigingsproces schematisch voorgesteld in een cirkeldiagram: de Cirkel van Sinner. Hij beschreef 4 factoren die van belang zijn bij het reinigingsproces: chemie, beweging (mechanische kracht), tijd en temperatuur. Deze factoren hebben alle invloed op elkaar. Als één factor groter wordt, worden de andere kleiner. tijd temperatuur chemie beweging

Voorbeeld: er zit kalkaanslag op uw douchekop. U kunt dan hard boenen met een vochtig schuur­ sponsje om de kalk eraf te krijgen. De factor beweging is dan groot; de factoren tijd, chemie en temperatuur zijn kleiner (zie voorbeeld 1).

Als u een allesreiniger op uw schuursponsje doet, hoeft u minder hard te boenen en bent u sneller klaar. De factor chemie wordt groter, de factoren beweging en tijd kleiner (zie voorbeeld 2).

tijd

tijd

temperatuur

temperatuur

chemie

chemie

beweging

beweging

voorbeeld 1

voorbeeld 2

13

interview Hans Razenberg, Scientific en Regulatory affairs bij de ­Nederlandse Vereniging van Zeepfabrikanten (NVZ). Over de ­cirkel van Sinner zegt hij: ‘Sinner’s c­ irkel legt uitsluitend in twee dimensies het verband tussen een viertal wetenschappelijke ­parameters vast. We zouden er een d ­ erde dimensie boven k ­ unnen plaatsen met daarin een vijfde factor: de mens. Met zijn gevoels­ waarden bepaalt hij niet alleen de grootte van de cirkel, maar hanteert hij ook het mes waarmee de grootte van de partjes ­bepaald wordt. Een voorbeeld is de handafwas: mensen gebruiken het liefst een zo heet mogelijk en flink schuimend sopje. Het hete water met een extra scheutje handafwasmiddel zorgt snel en ­zonder lang en krachtig te borstelen voor een schone vaat. Door zijn keuze is de mens degene die de milieubelasting van het af­ wassen bepaalt. De grootte van de cirkel zegt iets over de mate van schoon zijn. Mijn moeder heeft bijvoorbeeld een zeer grote cirkel; in een studentenflat is die heel wat kleiner.’ Mensen die geïnteresseerd zijn in de werking, veiligheid en ­duurzaamheid van schoonmaakproducten, verwijs ik graag naar www.nvz.nl.

14

1.2 De betekenis van schoonmaakproducten in ons dagelijks leven Schoonmaakproducten worden dagelijks gebruikt door miljoenen consumenten. Ze maken het mogelijk om onze huizen schoon en hygiënisch te houden. Ze verwijderen vlekken en vuil uit kleding en helpen ons om onze persoonlijke bezittingen in een goede conditie te houden. Ze zorgen voor reinheid in openbare ruimtes, wat een positief effect heeft op de gezondheid Om een niveau van reinheid en hygiëne te handhaven dat nodig is om gezond te leven, zowel binnenshuis als daarbuiten, is regelmatig aandacht nodig voor en een begrip van goede schoonmaakgewoonten. Schoonmaken kost gemiddeld 12,5 uur per week. Dat is de helft van de tijd die het huis­ houden dertig jaar geleden kostte. Van deze 12,5 uur besteedt men: • • • • • • •

wassen, strijken, was vouwen: ruim 4 uur stofzuigen: ruim 1,5 uur dweilen: 1 uur afstoffen: 1,5 uur ramen wassen: 0,5 uur wc/badkamer: ruim 2,5 uur a fwas: minder dan 1 uur (vaatwasser); of ruim 4 uur (handafwas)

1.3 H  et belang van hygiëne Als we materie tegenkomen op een plaats waar we dat liever niet zien, noemen we dat al snel vuil; bijvoorbeeld kattenharen op de keuken­ vloer of een chocoladevlek in kleding. Vaak wordt vuil dan ook verwijderd om esthetische redenen. Als u reinigt, verwijdert u ongewenste stoffen van het oppervlak. U verplaatst het vuil dan naar de stofzak van de stofzuiger of naar het water van de wasmachine.

‘Vuil is materie op een verkeerde plaats. Reinigen is het op­nemen en verplaatsen van materie van een on­gewenste plaats naar een plaats waar het niet meer stoort’’, Hans Sinnige, erelid van de NVZ

Vuil is echter meer dan storende materie. Het is de voedingsbron voor allerlei soorten micro-organismen. Schoonmaken moet dan ook vooral voor de hygiëne. Hygiëne is net zo noodzakelijk voor de gezondheid als gezond eten. Een goede hygiëne wordt bereikt door het aantal schadelijke stoffen en organismen op een zo acceptabel mogelijk niveau te houden. Omdat vuil een voedselbron vormt voor bijvoor­ beeld bacteriën, mijten en schimmels kunt u in feite al een goede hygiëne bereiken door heel goed schoon te maken.

Wist u dat...  olgens de schoonmaakterminologie is V schoon: “de situatie die wordt verkregen na het verwijderen van vuil en andere storende elementen, zoals omschreven in de norm NEN 2075”

15

Er zijn twee soorten vuil:  os, droog vuil (bijvoorbeeld stof en L losliggend vuil). Dit is meestal eenvoudig te verwijderen zonder chemie en zonder veel kracht uit te oefenen.

Hechtend vuil. Hiervoor is meestal chemie en beweging nodig om te kunnen verwijderen.

16

Hechtend vuil laat zich weer onderverdelen in: Emulgeerbaar vuil (bijvoorbeeld olie of vet) is te verwijderen met oppervlakteactieve stoffen.

17

Oplosbaar vuil (bijvoorbeeld teer, rubber). Dit is te verwijderen met speciale oplosmiddelen.

18

Chemisch afbreekbaar vuil (bijvoorbeeld kalk) is te verwijderen door het chemisch af te breken met een zuur of loog.

19

Bij het schoonmaken is het belangrijk om rekening te houden met: •e  en optimale combinatie van de factoren chemie, beweging (mechanische kracht), tijd en temperatuur • het soort materiaal dat u gaat schoonmaken

Wist u dat... Waarom is een toiletpot van porselein gemaakt? Een glad oppervlak is goed schoon te maken en zorgt dat vuil niet makkelijk hecht.

•d  e plaats waar u gaat reinigen. Sommige ruimtes stellen specifieke eisen aan de hygiëne en manier van werken, zoals de keuken in een verpleeghuis. En in bijvoorbeeld een kantoor waar gewerkt wordt, is het van belang dat deze mensen geen gevaar lopen door de schoon­ maakwerkzaamheden (bijvoorbeeld door ze te waarschuwen voor een natte vloer in een publieke ruimte) • de maatregelen die u moet treffen om veilig te kunnen werken (bijvoorbeeld door gebruik van handschoenen) en om het milieu te beschermen (afvalstoffen en reinigingsresten opvangen of verzamelen)

20

interview Schoon betekent niet voor iedereen hetzelfde. Dat bewijst Maaike van der Linden, 57 jaar, werkzaam bij de Angst, Dwang en Fobie stichting (ADF). Zij lijdt al ruim 40 jaar aan smetvrees. ‘Ik weet nog precies wanneer het begon, in oktober 1969. Ik was toen 15 jaar. Normale handelingen, zoals voor het eten je handen wassen, werden ineens explosief. Ik waste wel 50 à 100 keer per dag mijn handen. Daar is na al die jaren niet veel aan veranderd. Eén van de moeilijkste huishoudelijke taakjes vind ik het ­verplaatsen van de grijze vuilcontainer. Toch blijf ik het doen. De grote valkuil is ­namelijk om allerlei normale dagelijkse activi­ teiten te vermijden, waardoor je klachten alleen maar toenemen. Ik ben niet iemand die een paar keer per dag de deurkrukken ontsmet met chloor, maar ik ken er wel die dat doen. Wassen doe ik veel, ik draai ­minimaal één was per dag. Ik weet dat het niet goed is om met een halve wastrommel te wassen, maar ik geef toe dat dat regelmatig gebeurt. Mijn nachthemd en handdoeken moeten gewoon elke dag schoon. Ik kies meestal wel voor ‘licht bevuild’ omdat dit wasprogramma relatief kort is. Eén uur en 25 minuten om ­precies te zijn. Ik zal nooit helemaal van mijn dwangstoornis af komen, maar je kunt wel een manier vinden om ermee te leven.’

21

Wist u dat...  at is de hygiënecode? W De hygiënecode is in het leven geroepen, omdat het essentieel is om hygiënisch te werken. Er zijn verschillende hygiënecodes. Een hygiënecode kan per branche of zelfs per bedrijf anders zijn. Een hygiënecode kan gezien worden als naslagwerk, waarin methodes staan hoe de voedselveiligheid van producten gewaarborgd kan worden. In de hygiënecode staan praktische omschrijvingen over het omgaan met hygiëne. De hygiënecode is gebaseerd op HACCP, wat staat voor Hazard Analysis and Critical Control Point. De hygiënecode wordt door de Voedsel en Waren Autoriteit gehandhaafd.

TIP!

Besmetting met een virus voorkomen: desinfecteren of water en zeep? De griep wordt veroorzaakt door een virus en niet door een bacterie. Het is daarom niet te bestrijden met bacterieremmende- of dodende middelen. Desinfecteren van de handen is niet nodig. Het wassen van de handen met water en zeep helpt besmetting met het virus voorkomen. Was daarom uw handen regelmatig met water en zeep. Handgels zijn een goed alternatief om uw handen te reinigen als er bijvoorbeeld geen water en zeep voor handen is. Overdrijf het wassen echter niet. Teveel uw handen wassen verwijdert de natuurlijke beschermlaag van uw huid tegen ziekteverwekkers.

Werken met … Wat is hygiënisch schoon? Onder hygiënisch schoon verstaan we niet dat u alle micro-organismen in uw huis moet doden. De overgrote meerderheid van deze organismen is niet schadelijk en is zelfs van groot belang. Sommige micro-organismen leveren een belang­rijke bijdrage aan het spijsverterings­proces in ons lichaam (darmflora) of zijn onmisbaar in diverse sectoren van de voedings- en genotmiddelenindustrie. Voor­ beelden daarvan zijn: de bereiding van brood, bier en wijn (gisting) en het maken van kaas (schimmelwerking). Sommige micro-­organismen zijn echter verantwoordelijk voor het bederf van voedsel, aantasting van materiaal, verstoring van processen, vergiftiging en ziekten. Het is daarom van zeer groot belang dat u goed (hygiënisch) schoonmaakt. Door regelmatig goed schoon te maken voorkomt u dat ziekte­ verwekkende micro-organismen een kans krijgen om toe te slaan. Zoals we in de media kunnen lezen, kunnen onder zekere omstandigheden zo nu en dan micro-organismen in een huishouding voorkomen die zelfs dodelijk zijn. In dit soort omstandigheden is desinfectie soms van levensbelang.

22

Wat is desinfectie? Om te begrijpen wat desinfectie betekent, moet eerst duidelijk zijn welk onderscheid er in de microbiologie bestaat tussen de begrippen ontsmetten, steriliseren en desinfecteren.

Het woord ontsmetten is een algemene term voor elke behandeling die tot gevolg heeft dat micro-organismen in aantal verminderen. Volledige ontsmetting is mogelijk door te steriliseren.

Steriliteit is een absoluut begrip en geeft aan dat levende micro-organismen niet kunnen worden aangetoond.

Bij desinfecteren vindt er een dusdanige ontsmetting plaats dat het aantal microorganismen wordt teruggedrongen tot acceptabele waarden. Het begrip acceptabel is een relatief gegeven en verschilt per situatie.

De definitie van een desinfectiemiddel luidt als volgt (Wensinck, 1966): “Een desinfectiemiddel is een product dat door zijn chemische structuur in staat is microorganismen op of in materiaal te doden”.

‘Door te reinigen haal je het voedsel voor de bacterie weg, daarmee verdwijnen de bacteriën grotendeels. Wie dus in een normaal huishouden zijn huis goed schoonmaakt, hoeft niet te desinfecteren!’ Hans Razenberg, NVZ

Wist u dat... In Nederland krijgt jaarlijks gemiddeld één op de tien of twaalf Nederlanders een voedsel­ infectie. (Bron: rapport Ons eten gemeten, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu­ hygiëne, 2004). Voedselinfectie en- vergiftiging worden veroorzaakt door onzorgvuldige hygiëne, gebrekkige controle of een ondeskundig ge­ bruik van desinfectie­middelen. Een ander punt dat meespeelt, is het internationale reisen handels­verkeer. Toeristen, zakenreizigers en geïmporteerde producten werken de uit­ wisseling van micro-organismen in de hand. Het gebruik van desinfectiemiddelen helpt de risico’s tot een minimum te beperken.

2 De markt van schoonmaakproducten Hoe groot is de was- en reinigingsproductenbranche?

25

Producten door de jaren heen 1950-1950

- Waspoeder voor wasmachines - Handafwasmiddel - Vloeibare allesreinigers

1960-1970

-

1970-1980

- Poedervormig wasmiddel met enzymen - Vloeibare handzeep - Wasverzachter verder ontwikkeld

1980-1990

- Vloeibaar product voor wasmachines -M  ultifunctionele producten, zoals wasmiddel met ingebouwde wasverzachter - Compact waspoeder en vloeibaar wasmiddel

1990-2000

-W  asmiddel voor wassen bij lagere temperatuur (95 naar 60 graden) - Geconcentreerd poedervormig wasmiddel - Geconcentreerde wasverzachter - Gel voor vaatwasmachines - Hervulbare verpakkingen voor was- en reinigingsproducten - Vaatwastabletten

2000-2010

-

Vlekverwijderaars Inweek- en voorwasmiddel met enzymen Wasverzachter Goed afbreekbare poederwasmiddelen

Vloeibare toiletblokken Luchtverfrissers Anti-kalktabletten voor de wasmachine Alles-in-1 producten voor de vaatwas Wasmiddelen voor wassen bij lagere temperaturen (60 naar 40 en 30 graden) - S peciale vlekverwijderaars, waaronder zuurstofbleekmiddelen ­(oxi-producten) - Wastabletten - Geconcentreerde vloeibare wasmiddelen

26

interview Volgens Paul Terpstra, emeritus hoogleraar van de leerstoel ­consumententechnologie en productgebruik aan de Universiteit van Wageningen, moeten we om het milieu te sparen, met name ons gedrag op het gebied van wassen aanpassen. We zouden de wastrommel veel voller moeten stoppen. ‘Wasmachines worden sterk onderbeladen. Ergere verspilling dan met een halfvolle wastrom­ mel wassen is onmogelijk!’ aldus de heer Terpstra. Daarbij komt nog dat de gemiddelde gezinsgrootte ­verder afneemt, terwijl de grootte van de wasmachine (tot 9 kg) toeneemt. Hierdoor neemt ook het aantal wassen met gedeeltelijk gevulde trommel toe. ‘Vaker wassen is een bijzonder slechte ontwikkeling voor het ­milieu, zowel water als energie worden verspild. Bovendien slijt je kleding sneller – ook geen voorbeeld van duurzaamheid.’ De heer Terpstra is er niet van overtuigd dat het lagere energie­ verbruik van wassen op lagere temperaturen opweegt tegen de ­grotere hoeveelheid chemicaliën en water die nodig zijn om de was goed schoon te krijgen. De heer Terpstra: ‘En als je wasgoed in de wasmachine stopt is je primaire doel reinigen, niet energie bespa­ ren. Als je geeft om het milieu, kun je beter licht vervuild wasgoed nog even gebruiken voordat je het bij het vuile wasgoed stopt.’ De heer Terpstra heeft veel onderzoek gedaan naar de hygiëne op openbare toiletten. Daaruit bleek dat het vrijwel onmogelijk is om een toilet hygiënisch te maken met behulp van schoonmiddelen. Deurknoppen zijn te reinigen, maar nadat iemand een deurknop met vuile handen aanraakt, kun je weer opnieuw beginnen. Met name op scholen was de hygiëne ver te zoeken, met name doordat jonge kinderen te weinig hun handen wassen. De heer Terpstra: ‘­Eigenlijk moet je ermee leren leven dat een toilet nooit hygiënisch is.’ De beste innovatie op het gebied van schoonmaken vindt de heer Terpstra de ontwikkeling van doseertabletten, omdat zij het risico op overdosering sterk verkleinen. Ook prijst hij de enzymtechno­ logie: dankzij de ontwikkeling van bepaalde enzymen kun je ­tegenwoordig met veel minder chemicaliën vuil verwijderen.

27

2.1

Het huidige assortiment

Het assortiment aan schoon­ maakproducten is groot en breidt zich nog steeds uit dankzij productinnovaties en nieuwe technologieën. Schoonmaakproducten zijn in te delen naar de volgende categorieën: • • • • • • •

textielwasmiddelen v aatwasmiddelen s anitair & badkamerreinigers statische reinigers (bleekreinigers) o ppervlaktereinigers (allesreinigers) onderhoudsmiddelen luchtverfrissers

Wist u dat... Er worden 4000 wassen per minuut gedraaid, of 40 miljoen wassen per week. Dit komt neer op gemiddeld zes wassen per huishouden per week.

2.2 Het marktaandeel van schoonmaakproducten In 2010 gaf de Nederlander per hoofd van de bevolking iets meer dan € 46 uit aan schoonmaakproducten. Gemiddeld werd per huishouden bijna € 105 uitgegeven. Dit bij een totale Nederlandse besteding van circa 760 miljoen euro.

10 20

09 20

08 20

07

Omzet (2005 = 100%)

20

06 20

05

Trends consumentenmarkt Omzet in Euro

20

28

130 125 120 115 110 105 100 95 90

Consumentenmarkt Deelmarkten totaal in milj. euro

Onderhouden Schoonmaken Afwassen

76 20 3 10 10 ,1 0%

62 20 05 5 10 ,6 0%

Wassen

800 73,1 10% 700 156,6 20%

45,8 7% 138,5 22%

600

140,8 18%

114,8 19%

500

400 393,4 52%

326,6 52%

300

200

100

0

29

30

Wassen

 ierin zijn onder andere opgenomen: producten voor de witte en gekleurde hoofdwas, H ­producten voor de fijne was, wasverzachters, vlek- en voorbehandelingsmiddelen, droger­ doekjes en strijkwater.

Afwassen

 it is de categorie voor zowel handafwasmiddelen als machinevaatwasproducten, D inclusief hulpmiddelen zoals glansspoelmiddel en producten om de vaatwasser te reinigen of verfrissen.

Schoonmaken

In deze categorie zijn alle reinigingsmiddelen opgenomen die niet in overige categorieën vallen, inclusief bleekmiddelen en toiletreinigers.

Onderhouden

In de rubriek Onderhouden vallen onderhoudsmiddelen voor toepassing op hout, leer, vloeren, metaal, en luchtverfrissers.

31

interview Annemarieke de Haan, Marketing Director Home en Personal Care Benelux bij Unilever. 1. Wat vindt u kenmerkend voor de was- en reinigingsmiddelen­ industrie? De was- en reinigingsmiddelenindustrie is constant in beweging. Er zijn de laatste jaren veel nieuwe dingen geïn­ troduceerd. Denk aan de supergeconcentreerde wasmiddelen die de markt blijvend hebben veranderd. Vloeibare wasmiddelen spelen in op de behoefte van meer verzorging, meer gekleurde was en lagere temperaturen. Een ander voorbeeld is de opkomst van reinigingssprays die veel gemakkelijker in het gebruik zijn voor de consument. 2. Hoe omschrijft u het imago dat de was- en reinigingsmiddelen­ industrie heeft bij de consument? Van consumenten horen we vaak dat ze wasmiddelenreclames irritant vinden. Gelukkig ­vormde de reclame met Jules Deelder daarop een uitzondering. 3. Waar bent u zelf begonnen? Hoe bent u hier terecht gekomen? Ik ben in 1999 begonnen als category manager voor was­ middelen bij Unilever. Dat was een bijzondere start, want ik had Japanse Taal & Cultuur gestudeerd. Daarna heb ik 7 jaar op wasmiddelen gewerkt. Een leuke tijd waarin we veel mooie nieuwe producten op de markt hebben gezet, zoals Black ­Velvet, Color en Stralend Wit. 4. Wat vindt u de belangrijkste innovatie op het gebied van schoon­ maakproducten? De supergeconcentreerde wasmiddelen. Die combineren een consumentenbehoefte (kleinere, handzame producten die goed werken op lage temperaturen) met een ­positief effect op het milieu. 5. Wat kan in uw ogen nog verbeteren/efficiënter worden? Meer uitgaan van de consument, die moet centraal staan. We delen nog te vaak de markt in als fabrikant. De verdeling in hoofdwas en fijnwas heeft bijvoorbeeld lang stand gehouden als algemene visie in wasmiddelen. Terwijl de consument haar was al lang ­anders sorteerde, namelijk op kleur. 6. Wie doet bij u thuis het huishouden? Dat doe ik zelf en ik vind het nog leuk ook :-)

32

3 De ingrediënten van ­s choonmaakproducten Wat bepaalt de eigenschappen van een product?

33

34

Water alleen is vaak niet voldoende om te reinigen. Water heeft door de hoge oppervlakte­ spanning de neiging om samen te trekken tot bolvormige druppels. Op een vet oppervlak vloeit water daarom weg zonder het vochtig te maken. Daarom bevatten wasmiddelen, en andere reinigingsmiddelen, oppervlakteactieve stoffen. Deze verlagen de oppervlaktespanning van het water, zodat het schoon te maken materiaal vochtig wordt en het water het vuil kan oplossen. Daarnaast kunnen oppervlakte­ actieve stoffen diverse soorten vuil aan zich binden, zoals olie- en vet. Dat is waarom we om iets schoon te maken, meestal gebruik­maken van een schoonmaakproduct. De eigenschappen van dat schoonmaakproduct worden bepaald door de ingrediënten waaruit het is samengesteld. De ingrediënten in was- en schoonmaakproducten vindt u op het etiket. Deze moeten worden weer­ gegeven volgens de Europese regelgeving voor was- en schoonmaakproducten.

Wist u dat... Worden er met schoonmaakproducten dierproeven gedaan? Er worden geen dierproeven gedaan met schoonmaakproducten. Om de veiligheid van deze producten voor mens en milieu te ­kunnen garanderen, maken de fabrikanten gebruik van een zogenaamde rekenmethode die in de wet is opgenomen. Met deze methode kunnen fabrikanten vaststellen hoe gevaarlijk het product is op basis van de gevaars­ eigenschappen van de stoffen die in het ­p roduct verwerkt zijn.

35

3.1

 e ingrediënten D en hun functies

U leest hier over de belangrijkste ingrediënten in schoonmaakproducten. Oppervlakte-actieve stoffen Oppervlakte-actieve stoffen bestaan altijd uit een lange water­ afstotende staart (“hydrofoob”) en een water minnende kop (“hydrofiel”).  Deze stoffen zorgen ervoor dat water beter doordringt in het textiel of het vuile oppervlak, zodat het textiel/oppervlak en vuil vochtig wordt. U kent misschien het verschijnsel van een druppel water op een spijkerbroek: de druppel blijft erop liggen en u moet hem er echt in wrijven om een natte plek te krijgen. Om goed te kunnen reinigen, is het dus belangrijk dat het water en het wasmiddel goed in het textiel doordringen. Ten tweede zorgen oppervlakte-actieve stoffen dat vuildeeltjes uit het textiel losraken en inkapselen. Het resultaat is dat er duizenden ingekapselde vuildeeltjes los door het water in de wasmachine zweven. Tenslotte zorgen ze dat het vuil zich niet opnieuw hecht aan het textiel, maar in het sop blijft rondzweven. Tegenwoordig worden in schoonmaakproducten vaak mengsels van oppervlakte-actieve stoffen gebruikt.

Wist u dat... Zeep ook een oppervlakte-actieve stof is? Zeep wordt vaak een natuurproduct genoemd terwijl zeep als zodanig in de natuur nergens voorkomt. Zepen zijn zouten van vetzuren die worden gemaakt door het koken van plantaardige of dierlijke oliën en vetten met natronloog of kaliloog. Als de zeep gemaakt wordt met kaliloog spreekt men van zachte zeep. Deze wordt gebruikt voor de vloeibare zeepsoorten. In interieurreinigers en vloerreinigingsmiddelen worden ze ge­ bruikt als glansmiddel. Indien oppervlakken namelijk met een zeepoplossing worden gereinigd en niet worden nagespoeld met water, laat zeep een glanzende laag achter.

36

TIP!

Schone was vraagt om bewuste keuzes. Hoe schoon de was wordt is een samen­spel van de techniek van uw was­ machine, de temperatuur waarmee u wast én het wasmiddel dat u gebruikt. Sta dus stil bij de vraag wat u gaat wassen en waarom, vóórdat u kiest voor een wasmiddel en een bepaald wasprogramma. Door bewust te kiezen voor lagere temperaturen en doseringen in plaats van ‘alle wassen met hetzelfde was­programma’ spaart u uw portemonnee en het milieu. De moderne wasmiddelen maken het mogelijk een duurzamer keuze te maken wat betreft product, dosering en temperatuur zonder enig verlies van wasprestatie. Consumenten hebben vaak vaste gewoontes op het gebied van wassen. Een juiste dosering kan op jaarbasis tientallen euro’s besparen en de verlaging van de wastemperatuur van 40 naar 30 ˚C bespaart al 40% aan stroom.

Waterontharders In leidingwater zit calcium. In combinatie met de zouten die we toevoegen en hogere temperaturen, wordt mogelijk kalk gevormd. De aanwezigheid van calcium in het water heeft een negatief effect op de werking van wasmiddelen. Waterontharders rekenen af met kalk. Die waterontharders waren vroeger voornamelijk fosfaten, maar tegenwoordig gebruikt men hiervoor andere stoffen op basis van natuurlijke materialen, zoals zeoliet. Waterontharders gaan het ontstaan van kalk­ aanslag in de wasmachine tegen en voorkomen dat er kalk neerslaat op de kleding. Hard water belemmert de werking van het wasmiddel en veroorzaakt door kalkafzetting schade aan de machine. Kalkafzetting maakt textiel grauw.

Zuurstofbleekmiddelen Zuurstofbleekmiddelen rekenen af met kleurstof houdende vlekken die bijvoorbeeld ontstaan door wijn, koffie, thee of vruchtensap. Vroeger werden dergelijke vlekken behandeld met een agressiever chloorbleekmiddel. De vlekken verdwenen dan wel, maar het textiel werd meer aangetast en de kleuren verbleekten sneller. Zuurstofbleekmiddelen lossen dat probleem op. Met behulp van een zogenaamde bleek­ activator werken ze vandaag de dag ook bij lagere temperaturen.

37

interview Hans de Nobel, Senior Staff Scientist-site manager voor Genencor Leiden, is mede verantwoordelijk voor het innovatieportfolio van ‘fabric & household care’. Deze afdeling richt zich op het ont­ wikkelen van enzymen voor de detergentenindustrie. 1.Hoe omschrijft u de branche van schoonmaakproducten? De wereldwijde consumenten markt voor was- en vaatwas­ producten is groot, groter dan 50 miljard euro. Deze markt wordt gedomineerd door vier multinationals. De industrie staat voor een aantal grote uitdagingen zoals verbeterde duurzaamheid, ontwikkeling van meer geconcentreerde producten, striktere wet- en regelgeving, en sterke groei in de derde wereld. 2. Welke stoffen zijn volgens u onmisbaar in de meeste ­schoonmaakproducten? Dat zijn enzymen, oppervlakte-actieve stoffen, builders (systemen van waterontharders) en bleek. Dit zijn de belangrijkste actieve ingrediënten die verantwoordelijk zijn voor de effectiviteit van een wasmiddel. 3. Wat is de functie van enzymen in schoonmaakproducten? De primaire functie van enzymen is vlekverwijdering, dit geldt voor zowel was als vaatwas. Binnen het was segment hebben specifieke enzymen ook een secundaire functie; het behoud van kleur en structuur van het wasgoed. Het streven van Genencor is door innovatie, enzymen meerdere functionaliteiten te geven, om aan een wasmiddel te geven. Hierdoor zouden ze de werking van traditionele chemicaliën over kunnen nemen. Dit is een van de middelen die het bedrijf wil inzetten om deze industrie ­milieuvriendelijker te maken. 4. Wat is de impact van enzymen op de duurzaamheid van wasmiddelen? De toepassing van enzymen in wasmiddelen heeft geleid tot de mogelijkheid om de wastemperatuur te verlagen met behoud van voldoende waswerking. Het verwarmen van het waswater is de meest energie verbruikende stap in het volledige proces van produceren, verpakken en transporteren van de was­ middelen tot het daadwerkelijk wassen door de consument. 5. Wat vindt u de belangrijkste innovatie op het gebied van ­schoonmaakproducten? Innovaties hebben geleid tot een meer duurzame samenstelling van wasmiddelen. Tevens is de

38

c­ onsument in staat gesteld om onder duurzamer condities te wassen met behoud van voldoende waswerking. Denk hierbij aan vervanging van fosfaten door alternatieven en het wassen bij lagere temperaturen. 6. Wat verwacht u nog voor technologische verbeteringen in de toekomst, of waar hoopt u op? Deze industrie richt zich op verdere energie en waterbesparing in het wasproces door de ontwikkeling van intelligente was- en vaatwasmachines. Tevens zal vervanging van bestaande wasmiddelingrediënten door milieuvriendelijke alternatieven, geproduceerd uit hernieuwbare grondstoffen, nog meer aandacht krijgen. Innovatie blijft ook gericht op ontwikkeling van wasmiddelen die voldoen aan de steeds hogere eisen van de consument op het gebied van waswerking. Betere verwijdering van consument relevante vlekken is een belangrijk aandachtspunt van Genencor. 7. Ziet u op termijn nog andere mogelijkheden voor enzymen in schoonmaakproducten? Door de veranderingen die plaats­ vinden in het wasmiddel- en het wasproces treden ook weer nieuwe uitdagingen op voor onze industrie. Hierbij denken we aan de zorg die bij de consument ontstaan is met betrekking tot hygiëne; blijft de hygiëne van mijn wasgoed en wasmachine gewaarborgd als ik was op 30 °C? Dergelijke nieuwe vraag­ stukken leveren weer nieuwe kansen op voor enzymen of andere hernieuwbare grondstoffen. 8. Speelt duurzaamheid een rol binnen uw organisatie? Duurzaamheid is een essentieel onderdeel van de aspiratie van ons bedrijf. "Our destiny is to have a significant impact on the sustainability of every household around the globe." Door middel van onze productportfolio kunnen wij indirect, via onze klanten en hun eindproducten, deze invloed hebben. Tevens kijken wij terug in de waardeketen en werken we aan het meer duurzaam maken van onze eigen processen. Een mooi voor­ beeld is onze fabriek in Finland. Een gedeelte van de energie die zij gebruikt, wordt verkregen op basis van houtrestanten (snippers).

39

Enzymen Eiwithoudende vlekken zijn lastig te verwijderen, terwijl ze veel voorkomen. Vlekken door bloed, transpiratievocht, en ontlasting zijn voorbeelden van vuil met eiwitten. Deze vlekken kunnen worden afgebroken met enzymen. Enzymen zijn ingewikkelde organische moleculen die in alle levende wezens en planten aanwezig zijn. Ieder enzym is geschikt voor aanpak van een bepaald soort vuil. Enzymen werken het best bij een temperatuur tussen de 30 °C en 60 °C. Bij hogere temperaturen verliezen ze hun werking. Typen enzymen • Proteasen: deze enzymen breken eiwitten af. Eiwithoudende verontreinigingen zijn bijvoor­ beeld afkomstig van bloed, eieren, melk of ­cacao.

TIP!

Hoe kom ik tot de juiste dosering? Dat is afhankelijk van volgende zaken: uw inschatting van de vuilgraad van uw wasgoed en de waterhardheid bij u thuis. Vervolgens kunt u op de verpakking de juiste dosering aflezen in de doseertabel. Gebruik voor het doseren de doseerhulp die hoort bij het door u gebruikte wasmiddel. Het inschatten van hoe vuil de was is, kunt u op het oog beoordelen. De juiste waterhardheid is lastiger. In Nederland wordt de waterhardheid in drie gradaties ingedeeld. Hoe harder het water, hoe hoger de vereiste wasmiddeldosering. De in  Nederland gebruikelijke indeling van waterhardheden is:  0° DH - 8,4° DH (zacht) 8,4° DH - 14° DH (gemiddeld) 14° DH en hoger (hard) U kunt de waterhardheid in uw woonplaats opvragen bij uw water­ leidingsbedrijf.

• Lipasen: deze enzymen breken dierlijk en ­plantaardig vethoudend vuil af. Vethoudende vlekken zijn bijvoorbeeld afkomstig van braad­ vet, cos­metica en lichaamsvet. • Amylasen: deze ­enzymen splitsen zetmeel en bewerken dit tot goed oplosbare en verwijder­ bare fragmenten. Zetmeelhoudende vlekken zijn bijvoorbeeld afkomstig van chocolade, aard­appelen, deeg­waren en rijst. • Cellulasen: deze enzymen ­maken de vezels van textiel gladder, waardoor vuil zich ­gemakkelijker laat verwijderen. Optische witmiddelen Door veroudering vergeelt textiel. Optische witmiddelen in wasmiddelen zorgen ervoor dat het ultraviolette licht uit het daglicht terug­ kaatst als gekleurd licht, waardoor wit textiel er frisser uitziet en kleuren helderder worden. Conserveermiddelen Als na opening van de verpakking bacteriën en schimmels in het schoonmaakproduct ­terechtkomen, kunnen de oppervlakteactieve stoffen al in de verpakking worden afgebroken. Door conserveringsmiddelen toe te voegen, zorgt de fabrikant voor een product van goede kwaliteit met een lange houdbaarheid. Sterke zure of basische middelen hebben van nature voldoende weerstand tegen aantasting door schadelijk micro-organismen. Conserverings­ middelen is een verzamelnaam voor een hele grote groep stoffen. Op de verpakking van wasen reinigingsmiddelen staat de ingrediëntnaam van alle individuele conserveringsmiddelen die in het product gebruikt worden. Deze informatie is bedoeld ter bescherming van mensen die weten dat zij allergisch reageren op een conserve­ ringsmiddel. Geurstoffen Van nature ruikt wasmiddel niet prettig. Bijna ieder wasmiddel is daarom meer of minder geparfumeerd.

40

41

interview Ronald van de Straat is Directeur Externe Relaties bij Procter & Gamble. Als chemicus begon hij met onderzoek aan de universiteit en maakte een overstap naar R&D in de industrie. Werken in de was- en reinigingsmiddelenindustrie bevalt hem inmiddels uitstekend. Hij beantwoordt een aantal vragen over de markt van was- en reinigingsproducten. 1. Wat vindt u kenmerkend voor de was- en reinigingsmiddelen­i ndustrie? De continue innovatie. Innovatie is de commercialisering van nieuwe ideeën. Dat gaat breder dan technologie alleen, het gaat ook om inzichten in gedrag van consumenten, milieua­specten, verpakking en communicatie. Het is een levendige industrie, die openstaat voor externe ­inzichten en zich continue verbetert. 2. W  elk imago heeft de was- en reinigingsmiddelenindustrie bij de consument? Miljoenen mensen vertrouwen iedere dag op onze producten om hun dierbare kledingstuk, beddengoed, vloer of ontbijtbord weer fris en schoon te maken. Dus ik denk een ­imago van vertrouwen, innovatief, begrijpen wat ik als consument wil kortom, een industrie die iedere dag bezig is om het leven stukje beter te maken. 3. W  at vindt u de belangrijkste innovatie op het gebied van wasen reinigingsproducten? Eigenlijk is het in onze industrie meer continue innovatie; vaak kleine stapjes vooruit en soms een grote stap voorwaarts zoals met koud wassen, vloeibare wasmiddelen en supercompacte producten. De uitdaging is dan te zorgen dat die ook echt gebruikt worden door consumenten. Als je terugkijkt over een periode van een aantal jaren, dan zie je ineens de ­enorme verschillen die de continue innovatie- aanpak heeft ­opgeleverd. 4. T  enslotte een persoonlijke vraag: wie doet bij u thuis het huishouden? In het begin van mijn carrière bij P&G probeerde ik thuis de nieuwe producten uit. Ook nu doe ik nog de sanitair- en badkamer reiniging bij ons thuis. De vaatwas is fifty/fifty verdeeld. De was is het gebied van mijn vrouw, tenzij er speciale vlekken zijn. In dat geval mag deze chemicus weer een oplossing bedenken.

42

Wist u dat...

Wist u dat...

Soms krijgen mensen last van huiduitslag na gebruik van een schoonmaakproduct. De huisarts kan dan een test uitvoeren en, indien er sprake is van een allergie, u door­ verwijzen naar een dermatoloog. Samen met de dermatoloog kunt u dan vaststellen welke ingrediënten verantwoordelijk kunnen zijn voor de huidallergie. In was- en schoonmaak­ producten zijn het voornamelijk parfums en conserveringsmiddelen die als oorzaak worden aangewezen. De dermatoloog kan vervolgens op papier meegeven voor welke ingrediënten men allergisch is. Het is handig om van de ingrediënten de zogenaamde INCI-namen te weten. Op basis daarvan kan men het etiket of de website van de leverancier van het product vaststellen welke producten zonder problemen te gebruiken zijn.

Bij het doen van de was, let de gemiddelde Nederlander het meest op het uitzoeken en sorteren van de was (70%). Echter, significant minder mannen dan vrouwen letten hierop. De gemiddelde Nederlander sorteert bij het wassen toch nog steeds op kleur (81%). Dit lijkt echter wel echt een vrouwending; er zijn significant méér vrouwen die de was sorteren op kleur dan mannen. Helaas houdt de gemiddelde Nederlander meer niet dan wel rekening met het milieu, wanneer hij/zij haar wastemperatuur kiest. Hierbij is overigens geen significant verschil tussen mannen of vrouwen. Wel zijn er significant méér mannen die zich iets aantrekken van het advies van anderen (partner, ouder of leerkracht) bij het kiezen van de wastemperatuur dan vrouwen. GFK Onderzoek naar wasgedrag 2009

3.2 Wat het etiket u vertelt Was- en reinigingsmiddelen staan bij iedereen in de kast. Hoe ze gebruikt moeten worden, leren mensen vaak spelenderwijs, bijvoorbeeld op het moment dat ze op kamers gaan wonen. Toch is het goed om altijd van tevoren het etiket van het schoonmaakproduct te lezen. Fabrikanten geven een gebruiksaanwijzing en/of doseervoorschrift op het etiket. Als er risico op gevaren is, wordt er gevaarsinformatie gegeven. Er staat bijvoorbeeld op of het nodig is om handschoenen aan te doen. U leest op het etiket dus niet alleen wat u met het product kunt schoonmaken en hoe dat te doseren, maar ook of u rekening moet houden met speciale

voorzorgsmaatregelen. Bij het beroepsmatig gebruik van producten is soms extra informatie nodig, bijvoorbeeld over transport en opslag van het product. Dit staat dan in het veilig­ heidsinformatieblad van deze producten voor de professionele markt. Meer informatie over het etiket vindt u op www.nvz.nl en http://nl.cleanright.eu.

43

Gebruiksaanwijzing • Doseerinformatie •

Gebruiksaanwijzing:

Plaats het tablet rechtstreeks in het doseerbakje en sluit het.

Let op: Buiten gebruik van kinderen bewaren

• Gevaarsinformatie

Aanraking met de ogen vermijden. Gevaar voor ernstig oogletsel. Bij aanraking met de ogen onmiddellijk met overvloedig water afspoelen en deskundig medisch advies inwinnen. In geval van inslikken onmiddellijk een arts raadplegen en verpakking of etiket tonen.

Ingrediënten: > 30% Fosfaten 5-15% Zuurstofbleekmidddelen < 5% Polycarboxylaten, Niet-ionogene oppervlakteactieve stoffen, Fosfonaten; Enzymen, Parfums, Limonene.

Inhoud •

550g

Contactadres •

Bedrijf B.V. Postbus 12 1234 AB Tilburg 013-1234567 www.bedrijf.nl

Website met aanvullende informatie •

U kunt op het etiket ook de volgende ­t ermen tegenkomen: • Aantal keren van gebruik • Vrijwillige symbolen: Charter-logo • Besparingstips • Claims • Keurmerken • Voelbare gevaarsaanduiding • Kindveilige sluiting Het etiket op producten voor de professionele markt bevat wat minder teksten en afbeeldingen.

• Ingrediënten

•M  ateriaalsoort van de verpakking t.b.v. ­recycling • Streepjescode 1234

5678

•S  ymbolen voor veilig gebruik

44

interview Peter Dekker, plv. Hoofdinspecteur/Productmanager bij de nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit (nVWA). 1. H  oe belangrijk zijn claims (op schoonmaakproducten) volgens u? Claims moeten voldoen aan de wettelijke vereisten. Zo kijk ik er als handhaver tegenaan. Voor het betrokken ­bedrijfsleven liggen de belangen waarschijnlijk breder.  2. Hoeveel werk zit er in het beoordelen van claims? Als u bedoelt ‘hoeveel werk heeft de nVWA aan het beoordelen’ dan is mijn antwoord: weinig werk, we kijken naar claims als ‘niet ­schadelijk’ en ‘milieuvriendelijk’ op het product. Vervolgens ­kijken we of het product valt onder de Detergentenrichtlijn. Op basis van deze bevindingen wordt opgetreden tegen niet ­toegestane claims. 3. Hoe toetst u of een claim gevoerd mag worden? Zie mijn ­antwoord bij de vorige vraag. Op prestatieclaims als ‘krachtig tegen kalk’ of ‘maakt streeploos schoon’ wordt door de nVWA niet gehandhaafd. Hiervoor ontbreekt het de nVWA aan een wettelijke grondslag/bevoegdheid. De nVWA heeft als ­opdracht om burgers en consumenten te ­beschermen ­tegen ­onveilige en/of voor de gezondheid schadelijke ­producten. ­Consumentenbescherming tegen misleiding en d ­ ergelijke is geen expliciete opdracht voor de nVWA. Hiervoor zijn instanties als de Consumentenautoriteit, de Consumenten­bond en de ­Reclame Code Commissie bedoeld. 4. W  elke overtreding komt u geregeld tegen? Het gebruik van claims als beschreven onder het kopje ‘Wetgeving en claims’. Zie voor meer informatie de website van de nVWA. 5. L  et u zelf bij de aankoop van een schoonmaakproducten altijd op de claim? Ik kijk er vanuit een professionele houding naar (staat erop wat erop moet of mag staan?) en ook als consument. Als consument kijk ik ook naar de prestatieclaims, maar realiseer me goed dat hier ook verkoopargumenten achter zitten. Dus met een zekere scepsis ten aanzien van de werkelijkheid ervan. In het gebruik moet het product zich voor mij echt bewijzen.

45

3.3 De betekenis van claims Door claims laten leveranciers op een korte en krachtige wijze zien waarin zij anders of beter zijn dan hun concurrent. Dit maakt het voor klanten mogelijk om naast prijs, ook andere aspecten van een product mee te wegen bij beslissingen. Een claim moet helder geformuleerd zijn en niet verkeerd begrepen worden. Daarnaast moet een claim onderbouwd kunnen worden: het moet wel waar zijn. Het vermelden dat een product geschikt is voor het reinigen van een toiletpot is ook een claim. De onderbouwing is dan eenvoudig: het product kan bijvoorbeeld kalk verwijderen. Op het product had ook kunnen staan: krachtig tegen kalk. Veel claims zijn zo geformuleerd, dat het lastig is voor een consument om te controleren of hij klopt. Een voorbeeld van een dergelijke claim is “honderd procent ecologisch”. Het klinkt goed maar is nauwelijks te onderbou­ wen en wordt door de kritische lezer mogelijk niet serieus genomen.

Keurmerken als claims De markt kent inmiddels talloze keurmerken. De aanvrager van het keurmerk stelt een dossier op. De verlener van het keurmerk toetst vervolgens dit dossier en verleent het keurmerk. Nu is de onafhankelijkheid en betrouwbaarheid van een keurmerk afhankelijk van de verlener van het keurmerk. De Europese Commissie heeft de eisen opgesteld voor het ‘Ecolabel’ voor ­detergenten. Producten en diensten met het Europees Ecolabel zijn geproduceerd met een lagere milieubelasting voor onder meer grond­ stoffen, energie en watergebruik. De industrie heeft de ‘Charter voor Duurzaam Schoon­ maken’ opgericht en wordt door on­afhankelijke accountants gecontroleerd. Dit geeft ­v ertrouwen in de claims. Wetgeving en claims Claims zijn daarnaast gebonden aan regels. De wetgeving is bedoeld om onwaarheden en misleiding te voorkomen. In de wetgeving voor chemische producten staat dat niet mag worden vermeld dat een product bepaalde gevaarseigenschappen niet heeft. Het is dus verboden op het etiket “niet toxisch”, “onschadelijk”, “niet vervuilend” of “milieuvriendelijk” te plaatsen. Zo hoopt men onduidelijkheid te voorkomen over het gevaar van een product. De eigenschap ‘sensibiliserend’ is ook een officiële gevaarseigenschap.

46

4 Regelgeving voor kwaliteit en veiligheid De rol van de overheid

48

4.1

Wetgeving

De belangrijkste wetgeving voor schoonmaakproducten: •R  ichtlijn Algemene Productveiligheid. Deze stelt algemene eisen aan de veiligheid van producten op de consumentenmarkt. •D  etergentenverordening. Deze stelt eisen aan schoonmaak­ middelen voor het milieu (biologische afbreekbaarheid) en eist dat bepaalde informatie op het etiket en/of op andere plaatsen beschikbaar is voor consumenten en professionele gebruikers. •C  LP-verordening. Deze bepaalt hoe je het gevaar van een product bepaalt en hoe dit vermeld moet worden op het etiket, zoals symbolen en zinnen op het etiket. De CLP-verordening bepaalt ook verpakkingsaspecten, zoals een kindveilige sluiting. •R  EACH-verordening: Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemical substances. Deze regelt het registeren en beoordelen van chemische stoffen die in Europa worden gebruikt. •W  et Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (Biociden­ richtlijn) stelt eisen waaraan biociden (bijvoorbeeld desinfectiemiddelen) moeten voldoen voordat zij op de markt mogen worden gebracht. •P  roductie en vervoerswetgeving. Deze stelt eisen aan vervoer en productie van schoonmaakproducten.

4.2 Handhaving Alleen maar wetten opstellen is zinloos als er geen controle op is. Immers, er zijn altijd personen die zich niet aan de wet ­houden, met opzet of per ongeluk. Een overheidsinspectie houdt iedereen bij de les en bestraft overtreders. Bovendien houden inspecteurs goed in de gaten of er in de praktijk ­situaties ontstaan, waarin de wet (nog) niet voorziet. De inspecteur kan ook vaststellen dan wet A in specifieke ­situaties wet B tegenspreekt. Het rapporteren van deze praktijk­ situaties is een taak van de inspectiediensten. Dit kan dan het begin zijn van een aanpassing van de wet.

49

interview Kwaliteit vergt opleiding. Niet iedereen is zich ervan bewust dat er een grote variëteit aan opleidingen bestaat om werkzaam te zijn in de schoonmaakbranche. Een aantal vragen aan Peter ­Bannink van de Raad voor de Arbeidsverhoudingen in de ­Schoonmaak- en glazenwassersbranche (RAS). 1. Hoeveel banen zijn er in de schoonmaakbranche? Naar schatting zijn dat er tussen de 150.000 – 200.0000. 2. Hoe is het verloop van werknemers in de branche? Vaak vrij hoog. Soms wordt aangegeven dat het verloop hoog is; in het Westen van het land soms wel tot 50%. Dat betekent dat er veel kosten gemaakt worden dit op te vangen (zoeken, selecteren, begeleiden, administratie, opleiding etc.) 3. Wat raadt u iemand aan als hij in de schoonmaakbranche aan de slag wil? Zorg voor een gedegen opleiding. Het is belangrijk dat men beseft dat schoonmaken een vak is, waarbij je echt kennis van zaken moet hebben om het goed te kunnen doen. Dat zelfbewustzijn is van groot belang. 4. Wat vindt u mooi aan de branche? Het is een mensenbranche. Veel zaken die mensen aangeleerd krijgen, vallen in vruchtbare grond. 5. Wat vindt u de beste innovatie op het gebied van schoonmaak­ machines en was- en reinigingsproducten? Microvezeldoekjes, waardoor je niet of nauwelijks reinigingsmiddel nodig hebt. In praktijk is het grootste probleem een logistieke: hoe zorg je voor voldoende en schoon klamvochtig materiaal. 6. Wat kan in uw ogen nog verbeteren/efficiënter worden? Omgang met personeel. Door het grote verloop maakt de branche heel veel kosten die m.i. enigszins voorkomen kunnen worden door het boeien en binden van mensen en ze in het begin goed te begeleiden/opleiden. Schoonmaken is een mooi vak, maar je moet mensen daar wel toe inspireren.

50

5 De rol van de was- en reinigingsmiddelenbranche Wat is de rol van de NVZ?

51

52

5.1

De rol van de NVZ

Het belangrijkste doel van de NVZ is het bereiken van een heldere en eenduidige communicatie over (de regels voor) schoonmaak­ producten naar de burger toe. De NVZ is een neutrale organisatie; ieder bedrijf met schoonmaakproducten mag lid worden. De strategie van de NVZ is als volgt. 1. Vrijheid van producten op de markt brengen en behoud van concurrentie Het NVZ-bureau volgt de relevante maat­ schappelijke en technologische ontwikkelingen en probeert hier zoveel mogelijk op in te spelen, opdat vrijheid bij het op de markt brengen van producten gewaarborgd blijft voor de leden. NVZ behartigt de belangen van de leden door het onderhouden van nauwe contacten met overheid, belangengroeperingen en gebruikers. 2. V  eiligheid van haar producten in een veranderende omgeving H et NVZ-bureau zorgt voortdurend voor actuele informatie, bijeenkomsten en instrumenten om de leden te helpen bij het correct toepassen van de geldende wet- en regelgeving. Daarnaast stimuleert NVZ de ­e igen verantwoordelijkheid van de leden bij initiatieven voor een hoger veiligheidsniveau. Het NVZ-bureau houdt de leden op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen en inzichten. 3. Vertrouwen in de branche/reputatie De NVZ zorgt ervoor dat de afnemers/­ gebruikers op de hoogte kunnen zijn van alle voor hen relevante informatie, zodat zowel consumenten als professionele gebruikers was- en reinigingsmiddelen en- machines ­p robleemloos ­kunnen inzetten. De NVZ stimuleert initiatieven die een positief imago voor de industrie opleveren en reageert indien nodig op negatieve beeldvorming over de industrie, opdat gebruikers vertrouwen ­hebben in was- en reinigingsmiddelen.

De NVZ communiceert actief op een open en transparante wijze met alle relevante partijen.

5.2 Een duurzame branche Eigenlijk is wassen niets anders dan het ver­ plaatsen van vuil: wie schoonmaakt, maakt ook vuil. Het vuil dat bij het wassen uit de kleding komt, is vaak minstens zo belastend voor het milieu als de vervuiling door het wasmiddel. Duurzaam ondernemen is een belangrijke trend in alle branches. Duurzaam ondernemen houdt in: bescherming van het milieu, sociale ontwik­ keling en economische groei. Het betekent dat je je bewust bent van de impact van je bedrijfs­ voering op je leefomgeving, dichtbij en ver weg. De schoonmaakmiddelenbranche participeert in diverse campagnes en projecten om veilige en duurzame productie en consumptie van haar producten aan te moedigen. Zo heeft zij onder meer de initiatieven Washright, HERA, Charter voor duurzaam schoonmaken en Save energy and water Project opgericht. Deze inspannin­ gen laten de ambitie van de industrie zien om verder te gaan dan de wettelijke eisen. In deze uitgave worden twee duurzaamheids­ initiatieven nader toegelicht: de Charter en de website nl.cleanright.eu.

53

54

Wist u dat... De laatste jaren is de mode veranderd. De ­h uidige kleding bestaat uit veel verschil­ lende en verfijnde vezels. Kleding is daardoor kwetsbaarder en vraagt om een andere wasbehan­deling. Vroeger moest de was ­hygiënisch schoon worden, nu moet ‘ie ook mooi blijven. Voor dit doel ontwikkelden ­fabrikanten effec­tieve en innovatieve was­ middelen. Daarnaast groeit het aanbod van speciale wasproducten zoals wasmiddel voor de ­z warte was, vlek­verwijderaars, kleding­ verfrissers, wasverzachters en oxi-producten, die onze kleren nog ­beter onderhouden. Wat voorheen niet bestond, is in ras tempo onmisbaar geworden. En de doorontwik­ keling van wasproducten is nog zeker ­niet  klaar.

55

Wist u dat... Maar liefst twee derde van de Nederlanders (61%) weet dat met het wassen op lagere temperatuur zij zelf een positieve bijdrage aan het milieu kan leveren en houdt hier ook bewust rekening mee bij het wassen. Eén derde weet het wel (35%), maar houdt er helaas nog geen rekening mee. Significant méér Nederlanders boven de 50-jaar en ouder houdt hier rekening mee, terwijl de leeftijdscategorie tussen de 18 en 34 jaar hier significant minder rekening mee houdt. De Nederlander is zich echter het meest (80%) bewust van haar mogelijke positieve bijdrage aan het milieu door hoe vol hij/zij haar trommel stopt en houdt hier daadwerkelijk ook het meest rekening mee. Slechts 16% weet het wel, maar houdt er dan vervolgens geen rekening mee. Dit geldt met name voor de leeftijdscategorie tussen de 18 en 34 jaar. GFK Onderzoek naar wasgedrag 2009.

56

interview Valerie Séjourné is Hoofd Communicatie bij de A.I.S.E., International Association for Soaps, Detergents and Maintenance Products, de Europese brancheorganisatie voor was- en reinigings­ producten in Brussel. Zij belicht wat duurzaam ondernemen in de branche voor haar betekent. ‘Onze industrie speelt een sleutelrol in het bereiken van reinheid, hygiëne en welzijn binnen- en buitens­ huis voor miljoenen consumenten. Reinigingsmiddelen dragen sterk bij aan de kwaliteit van leven. Dat moet uiteraard niet ten koste gaan van het milieu. Duurzaamheid staat daarom bovenaan de agenda van de branche. Zelf ben ik altijd geïnteresseerd geweest in duurzaam ondernemen, zo heb ik onder meer gewerkt voor een Frans milieuagentschap voordat ik aan mijn carrière bij de A.I.S.E. begon. Ondanks dat de branche competitief is, participeert zij in samenwerking met de A.I.S.E. in een groot aantal vrijwillige projecten op het gebied van duurzaamheid. Deze projecten hebben geleid tot opvallende milieubesparingen. Uit een recent onderzoek is gebleken dat consumenten vinden dat niet alleen de fabrikant maar ook zij als consument verantwoordelijk zijn voor milieuvriendelijk handelen, zoals minder vaak wassen en zuiniger zijn met warm water. Wat ik verwacht voor de toekomst, is dat duurzaamheid voor alle bedrijven een belangrijk punt van aandacht blijft. Ook verwacht ik dat onze betrokkenheid hierbij nog sterker wordt, en iedereen, in elk land, elk bedrijf en op elk niveau, door­drongen raakt van het belang van duurzaam ondernemen. Met het oog op zuinig omgaan met natuurlijke bronnen, helpen klimaatverandering tegen te gaan en verantwoord handelen met ontwikkelingslanden, hebben ­business leaders samen met vele anderen, een significante rol om duurzaam ondernemen iets van de samenleving als geheel te maken.’

57

Het Charter voor Duurzaam Schoonmaken In 2005 is het Charter voor duurzaam schoon­ maken gelanceerd. Het Charter is een initiatief van de Europese was- reinigings- en onder­ houdsmiddelenindustrie, verenigd in de A.I.S.E. De industrie wil met dit initiatief duurzaamheid bevorderen bij bedrijven die was-, reinigingsen onderhoudsproducten produceren. Kenmerkend voor duurzaam ondernemen zijn de pijlers People (mens), Planet (milieu) en Profit (winst). Ook in het systeem van het Charter voor duurzaam schoonmaken spelen deze pijlers een rol. Het Charter voor duurzaam schoonmaken richt zich op de hele productcyclus: van de keuze van grondstoffen voor een product en de productie ervan, tot de fasen van het gebruik en afvalverwerking. Dit wordt de levenscyclus­ benadering genoemd. Uiteindelijk leidt de Charteraanpak tot winst voor mens en milieu. Denk aan betere veiligheidsinformatie voor de klant en consument, lager energie- en waterverbruik, minder afval, minder verpakkingsmateriaal en een betere sociale en economische omgeving. Een onafhankelijke, externe auditor gaat na of een bedrijf daadwerkelijk aan de eisen van het Charter voldoet. Deze bedrijven kunt u herkennen aan het Charterlogo op bijvoorbeeld de ver­ pakking van producten en op websites.

Charter 2010 In 2010 is het Charter aangepast: behalve dat gekeken wordt naar het productieproces als geheel, kan er nu ook voor bepaalde producten het Charterlogo worden gebruikt. Deze producten moeten voldoen aan zogenaamde ‘prestatie-indicatoren’. Bij een textielwasmiddel gaat het dan bijvoorbeeld over milieuveiligheid, de mogelijkheid om met het wasmiddel op lage temperatuur te wassen, het gebruik van

gerecycled verpakkingsmateriaal en goede voorlichting over gebruik van het product. Op de verpakking van schoonmaakproducten kunt u de volgende Charterlogo’s aantreffen:

58

nl.cleanright.eu Cleanright.eu is een vrijwillig initiatief van de Europese Vereniging voor zeepfabrikanten (A.I.S.E.) en de Europese Vereniging voor de chemische industrie (Cefic). De website biedt betrouwbare informatie aan de consument over veilig gebruik van schoonmaakproducten voor mens en milieu.

‘Ik verwijs mensen graag naar nl.cleanright.eu. Deze website is een Europees initiatief om consumenten in te lichten over schoonmaakproducten en hen handvatten te geven wat ze zelf ­k unnen doen om het milieu en de eigen portemonnee te sparen. De informatie is beschikbaar in elke Europese taal.’ Valerie Séjourné, Hoofd Communicatie bij de A.I.S.E.

59

interview Puk van Meegeren, Hoofd Communicatie bij Milieu Centraal: ‘Wat heeft u gemerkt van de verbeteringen op het gebied van milieuvriendelijkheid van schoonmaken en schoonmaakproducten? Als kind zag ik grote vlokken schuim op het plaatselijke riviertje drijven. Nu niet meer. Was- en reinigingsmiddelen zorgen niet meer voor grote milieuproblemen in water zoals vroeger. De ­milieubelasting van schoonmaakmiddelen is sinds de jaren zeventig sterk afgenomen. Maar het verdwijnen van de schuim­ vlokken op het riviertje heeft natuurlijk ook te maken met een betere rioolwaterzuivering. Wat kan er volgens u nog worden verbeterd aan de milieu­ vriendelijkheid van schoonmaakproducten/schoonmaken? Uit een onderzoek van Milieucentraal blijkt dat de grootste milieuwinst bij schoonmaken ligt bij de consument, als het gaat om gebruik van energie en de dosering van schoonmaakmiddel. Enkele stoffen die in sommige was- en reinigingsmiddelen voorkomen, zijn nog wel relatief milieubelastend. Dit zijn chloorbleekmiddel, fosfaat (komt alleen nog in sommige machinevaatwasmiddelen voor), vluchtige organische stoffen (bijvoorbeeld in glasreiniger, spiritus, vlekken­ middel, luchtverfrisser, ruitenwisservloeistof of sommige onder­ houdsmiddelen). Vluchtige organische stoffen zorgen voor lucht­ vervuiling doordat ze bijdragen aan de vorming van smog. Hoe kunnen mensen milieuvriendelijk schoonmaken? De belangrijkste schoonmaaktips van Milieucentraal: • Maak energiezuinig schoon (gebruik waar mogelijk lage temperaturen; wees zuinig met warm water) • Kies de juiste hoeveelheid schoonmaakmiddel • Maak gebruik van compacte of geconcentreerde schoonmaakmiddelen • Probeer chloorbleekmiddel, spuitbussen en producten met oplosmiddel te vermijden • Verspil geen schoonmaakmiddelen. Ontsmetting met desinfectie­ middelen is bijvoorbeeld alleen nodig bij ziekte, en een verstopte gootsteen kunt u ook zonder chemisch ontstoppingsmiddel verhelpen

60

Wat denkt u dat de toegevoegde waarde is van websites als www.isditproductveilig.nl en www.nvz.nl? Consumenten die zich vragen stellen kunnen daar terecht voor tips en achtergrond­ info. Ze kunnen natuurlijk ook naar www.milieucentraal.nl/ schoonmaaktips. Welke middelen gebruikt u zelf om uw huis schoon te houden? Ik poets voornamelijk met allesreiniger en schuurmiddel. Wie doet bij u thuis het huishouden? We hebben de taken verdeeld. Ik poets de WC, gang en keuken; mijn vrouw de badkamer en de woon- en slaapkamers. De was doet mijn vrouw; daar staat tegen­ over dat ik meestal kook.

61

Zeep, was- en reinigingsmiddelen en onderhoudsproducten spelen een wezenlijke rol in het garanderen van reinheid en hygiëne in huishoudens en in openbare instellingen zoals scholen en ziekenhuizen, hotels en restaurants. Ze zijn ook verantwoordelijk voor het beschermen en herstellen van onze eigendommen en geven ons een algemeen gevoel van welzijn. Ze zijn essentieel voor onze gezondheid en kwaliteit van leven, en maken daarom integraal deel uit van sociale ontwikkeling. Maar deze producten hebben ook energie en water nodig, niet alleen bij de manier waarop ze worden geproduceerd, maar zelfs nog meer bij de manier waarop consumenten ze gebruiken. In feite telt hun gebruik voor het overgrote merendeel van hun ecologische ‘voetafdruk’ – de totale milieubelasting van een product, vanaf het ontwerp en het maakproces tot het gebruik en de afvalfase. Daarom is het zo belangrijk dat consumenten weten hoe ze producten op een verantwoorde manier gebruiken, zodat ze volledig kunnen genieten van de voordelen zonder kostbare hulpbronnen te verspillen. De industrie maakt zich sterk om tegemoet te komen aan het principe van duurzame ontwikkeling. Fabrikanten werken voort­ durend aan verbetering van de efficiëntie en duurzaamheid van hun industriële en logistieke activiteiten, en aan het gebruik van ingrediënten die milieuvriendelijker zijn. Ze houden zich ook bezig met talloze initiatieven om consumenten te informeren over het duurzame gebruik van hun producten.

TIP!

Hoe kun je zelf duurzaam omgaan met je spullen? Zuinig zijn met/zorg voor/hygienisch omgaan met spullen, kleren, toiletpot etc. maakt dat spullen minder snel aan vervanging toe zijn.

62

Waar/niet waar

Feiten en fabels over schoon­ maken

63

Hoe hoger de pH-waarde van een schoonmaakproduct, hoe slechter voor mijn huid. Zowel stoffen met een pH hoger dan 9 (bijvoorbeeld ammonia) en lager dan 5 (bijvoorbeeld azijn) zijn slecht voor de huid. Deze stoffen kunnen ook allerlei materialen aantasten. De pH-waarde zegt echter niet alles. Lees altijd vóór gebruik het etiket en/of de gebruiksaanwijzing, en volg de gebruiks­ voorschriften op.

Het afdrogen van de handen na het handenwassen is niet zo belangrijk. Niet waar. Door uw handen na het wassen goed af te drogen, verwijdert u bacteriën die nog zijn achtergebleven. Bovendien nemen natte handen makkelijker bacteriën op van vervuilde oppervlakken.

Een goede hygiëne in huis is belangrijk voor onze gezondheid. Waar. Schoonmaken is niet alleen van be­ lang omdat ons huis er mooier uitziet, maar is vooral bedoeld om te voorkomen dat u en uw huisgenoten het slachtoffer worden van schadelijke stoffen en organismen die ziekte en bederf met zich mee kunnen brengen. Een goede hygiëne bereikt u door het aantal schadelijke stoffen en organismen op een zo acceptabel mogelijk niveau te houden. Een beetje vuil is echter goed voor ons afweer­ systeem. Omdat ons lichaam gewend is zich te wapenen tegen vreemde stoffen van bui­ tenaf, worden we niet direct ziek als er dan toch een ongewenste bacterie in het eten terechtkomt.

64

Waar/niet waar

Het mengen van schoonmaakproducten kan een risico vormen voor de gezondheid. Waar. Meng schoonmaakproducten dan ook nooit. Gebruik bijvoorbeeld nooit een zure reiniger in combinatie met een chloorbleek­ middel, omdat er dan chloorgas kan ontstaan dat schadelijk is voor de gezondheid. Gebruik ook geen chloor in een toiletpot waar een wc-blokje in hangt. En laat geen chloor in de toiletpot staan; bij contact met urine kunnen ook irriterende stoffen ontstaan. Het mengen van zure en alkalische reinigers heeft boven­ dien geen nut, want ze heffen elkaars werking op. Volg altijd de aanwijzingen op de verpak­ king, en lees ook goed op welke materialen u een bepaalde reiniger kunt gebruiken.

Zuur verwijdert kalk en roest. Waar. Zure reinigingsproducten zoals schoon­ maakazijn en mierenzuur kunnen kalk en roest verwijderen. Het is dus ook geen fabeltje dat een roestige spijker weer mooi gaat glimmen na enige tijd inweken in een glas cola. Hoe sterker het zuur (lage pH-waarde in combinatie met een grote zuurreserve), hoe sterker deze kalk- en roest verwijderende werking is.

De benodigde hoeveelheid wasmiddel is afhankelijk van de regio waarin ik woon. Waar. De waterhardheid verschilt namelijk per regio, soms zelfs per wijk, en er geldt: hoe harder het water, hoe hoger de vereiste wasmiddeldosering. Wat de waterhardheid in uw woonplaats is, kunt u opvragen bij uw waterleidingbedrijf of opzoeken op plaats­ naam. De juiste dosering is hiernaast ook afhankelijk van de mate van vervuiling van uw wasgoed.

Zeep ruikt lekker. Niet waar. Van zichzelf ruikt zeep een beetje weeïg. Pas na toevoeging van geurstoffen krijgt zeep een aangename geur.

Hoekjes waar ik niet bij kan, kan ik niet schoonmaken. Niet waar. Bij het reinigen van een oppervlak met een reinigingsmiddel is het van groot belang dat u ook een mechanische kracht (beweging) met doek of borstel uitvoert om het vuil te verwijderen. Helaas gaat dit vaak erg lastig tussen bijvoorbeeld de voegen tussen tegels en in hoekjes. Op die plaatsen waar u moeilijk bij kunt en daardoor niet in staat bent om de vereiste mechanische kracht uit te oefenen, kan een bleekmiddel uitkomst bieden. Bleekmiddelen zijn in staat om op statische wijze (zonder beweging) vuil te verwijderen.

65

Beddengoed wordt schoon als het op 40°C wordt gewassen. Waar. Bij deze temperatuur krijgt u uw bed­ dengoed prima schoon. Heeft u echter last van allergie voor huisstofmijt, dan adviseert het Astmafonds om één keer per zes weken het beddengoed te wassen bij 60°, om mijten te doden. De andere weken kunt u volstaan met wassen bij 40° om de aller­ genen (mijtenpoep) uit te spoelen.

Mijn glaswerk slijt in de vaatwasser. Waar. Verwering van glas tijdens het vaat­ wasproces is onvermijdelijk. De samenstel­ ling van het glas en de productiemethode zijn van grote invloed op het optreden van zichtbare veranderingen. Glas wordt in een vaatwasmachine blootgesteld aan hogere temperaturen. In combinatie met de alkali­ sche vaatwasproducten kunnen hierdoor permanente veranderingen ontstaan in het oppervlak van het glas met als gevolg lokale veranderingen. Deze veranderingen zien eruit als strepen op het glas of als een regenboog­ achtige verkleuring. Uitlogen van het glasop­ pervlak kan een permanente verstoring van de oppervlaktestructuur tot gevolg hebben. Dit is zichtbaar als grijs/witte vlekken.

Een wasverzachter zorgt enkel voor een lekkere geur aan mijn wasgoed. Niet waar. Een wasverzachter heeft meer functies. Tijdens een wasbeurt wordt de was behoorlijk door elkaar geschud in de trommel. Daardoor kan de was hard of stug worden. Bovendien kan het textiel hard worden doordat er kalkdeeltjes neerslaan op het wasgoed tijdens het drogen. Een wasverzachter zorgt ervoor dat het textiel weer zacht en soepel aanvoelt. Ze voorkomen bovendien dat synthetische stoffen (zoals nylon en acryl) statisch geladen worden. Deze stoffen kleven dan niet meer aan de huid. Een ander voordeel van wasverzachters is dat strijken eenvoudiger zal gaan, omdat het textiel minder kreukt. Bovendien wordt de levensduur ervan verlengd. En tenslotte krijgt wasgoed een extra frisse geur door een wasverzachter.

Wasmiddelfabrikanten houden rekening met biologisch afbreekbaarheid. Waar. Vanaf 8 oktober 2005 moeten alle was- en reinigingsproducten die in Europa worden geproduceerd, voldoen aan de Euro­ pese Detergentenverordening. Dit betekent dat de gebruikte oppervlakteactieve stoffen in deze producten volledig biologisch af­ breekbaar moeten zijn. Vrijwel alle reguliere schoonmaakproducten voor zowel de consu­ menten- als voor de professionele markt die nu in Nederland op de markt zijn, voldoen al jarenlang aan de zware milieueisen van de Verordening.

Colofon Dit is een uitgave van: De Nederlandse Vereniging van Zeepfabrikanten Postbus 914 3700 AX ZEIST Telefoon: 030-6921880 E-mail: [email protected] www.nvz.nl Tekst Lilian Vereijken-van Embden Vormgeving en drukwerk Vandenberg | Concept, Design & Printmedia, Maarn Geïnterviewden Peter Bannink, Peter Dekker, Annemarieke de Haan, Maaike van der Linden, Puk van Meegeren, Hans de ­Nobel, Hans Razenberg, Jan-Jozef Schoemaker, Valerie Séjourné, Hans Sinnige, Ronald van de Straat, Paul Terpstra. Deze uitgave is met de grootste zorg tot stand gekomen. De Nederlandse Vereniging van Zeepfabrikanten kan echter geen aansprakelijkheid aanvaarden voor fouten en/of onvolledigheden met betrekking tot de inhoud. Met suggesties of over onvolkomenheden kunt u contact opnemen met de NVZ. © 2011 Nederlandse Vereniging van Zeepfabrikanten, Zeist Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

67

Waterigeweg 31, 3703 CM Zeist Postbus 914, 3700 AX Zeist www.nvz.nl