schoon gedaan een leidraad voor bouwen en verbouwen in de Westhoek

schoon gedaan een leidraad voor bouwen en verbouwen in de Westhoek

schoon gedaan een leidraad voor bouwen en verbouwen in de Westhoek

2

Woord vooraf Woning en streek moeten elkaar versterken De Westhoek is een prachtige streek. Dat weet u als inwoner of als toekomstig inwoner beter dan wie ook. Het zacht glooiende landschap nodigt uit tot weidse vergezichten. Een dorp is hier nog echt een dorp, de buiten nog echt de buiten. Dat heeft onder meer te maken met de manier waarop de bebouwing in de streek ingeplant is. De meeste huizen staan in de kleine, compacte dorpen. Buiten die kernen is de bebouwing zeer verspreid en schaars. Van lintbebouwing langs de steenwegen tussen de dorpen is in de Westhoek nauwelijks sprake. Er is hier nog een scherpe overgang tussen de dorpskern en het open landschap. De weidsheid is onmiskenbaar een grote troef van de Westhoek. Waar in Vlaanderen kijkt een woning midden in een dorpskern aan de achterzijde uit op het open landschap? Waar kan u nog een onbelemmerd vergezicht binnenhalen in uw woning? Dit zijn elementen die het wonen in de streek zo aantrekkelijk maken. Als u daar bij het verbouwen of bouwen rekening mee houdt, dan krijgt uw woning een grote meerwaarde. De openheid is een troef maar ze maakt de streek ook kwetsbaar. Elke ingreep in het landschap is meteen zichtbaar. Ze is letterlijk van ver te zien. Als u verbouwt of bouwt of zelfs maar een tuin aanlegt, dan heeft dat impact op het landschap. Die invloed hoeft zeker niet negatief te zijn. Een doordachte ingreep kan de troeven van de omgeving accentueren en nog beter tot hun recht laten komen.

Gedeputeerde Jan Durnez Gedeputeerde Patrick Van Gheluwe

een leidraad voor bouwen en verbouwen in de Westhoek

3

De band tussen woning en streek, en de manier waarop beide elkaar kunnen versterken, is waar het in deze brochure over gaat. U zal op de volgende bladzijden geen wetten, voorschriften of regels vinden, wel veel tips, foto’s en schetsen die inspirerend kunnen zijn bij het verbouwen of bouwen van uw woning. Voor alle duidelijkheid, het is niet de bedoeling van de Westhoek een soort Bokrijk te maken. Stilstaan is achteruitgaan. De bebouwing in de streek verandert. Ze moet zelfs evolueren, al was het maar om aan de eisen van hedendaags comfort te voldoen. De architectuur, de gebruikte materialen zijn niet meer dezelfde als honderd of vijftig jaar geleden. En maar goed ook. Deze brochure gaat dus niet over een keuze tussen oud en nieuw, tussen traditionele en hedendaagse architectuur. Ze gaat over kwaliteit: de kwaliteit van architectuur, van wonen en van de streek in haar geheel. Ze gaat over de invloed van het landschap op de woning en, omgekeerd, de invloed van de woning op het landschap.

4

De Westhoek achter het front Kijken we naar de bebouwing, dan bestaat de Westhoek uit twee delen. Het eerste deel is het gebied dat zwaar leed onder de Eerste Wereldoorlog en waar alles heropgebouwd moest worden. Het tweede ontsnapte grotendeels aan het oorlogsgeweld. Daar zijn de inplanting van de gebouwen en vaak ook de architectuur nog die van de 19de eeuw. Over dat tweede deel hebben we het in deze brochure. Eerst stellen we de streek en haar landschappelijke kenmerken voor. Dan bekijken we de huidige bebouwing. Daarna geven we informatie die nuttig is bij het verbouwen of bouwen van een woning. NIEUWPOORT

De gemeenten die tijdens de Eerste Wereldoorlog achter het front lagen, buiten het bereik van de kanonnen, zijn Adinkerke, Alveringem, Beauvoorde, Bulskamp, De Moeren, Houtem, Oost- en ZANDE KOKSIJDE RAMSKAPELLE LEKE West-Vleteren, Poperinge en Steenkerke. Ze kwamen nagenoeg ongeschonden uit de oorlog. WULPEN BOOITSHOEKE KOEKELARE KEIEM PERVIJZE Ze vormen een vlak tot zacht glooiend landbouwgebied tussen de West-Vlaamse heuvels en VEURNE STUIVENSKERKE AVEKAPELLE de polders. Kenmerkend voor de streek is haar grote openheid. Behalve enkele bossen VLADSLO STEENKERKE BOVEKERKE BEERST ZOUTENAAIE BULSKAMP –het Helleketelbos, de bossen rond Proven-Krombeke en die van de Sint-Sixtusabdij- zijn EGGEWAARTSKAPELLE OOSTKERKE LAMPERNISSE WERKEN er maar weinig bomen en bomenrijen. Ook de randen van de percelen zijn nauwelijks KORTEMARK DIKSMUIDE BEAUVOORDE OUDEKAPELLE ST.-JACOBS-KAPELLE ALVERINGEM HANDZAME begroeid. ZARREN NIEUWKAPELLE WOUMEN Er zijn op Poperinge na, geen grote kernen. Grote kanalen of hoogspanningsleidingen IZENBERGE KLERKEN LO LEISELE zijn er evenmin. De streek telt wel enkele opvallende reliëfovergangen: de valleien van de IJzer, JONKERSHOVE GIJVERINKHOVE HOUTHULST POLLINKHOVE MERKEM de Vleterbeek en de Heidebeek. Die laatste twee zijn typische voorbeelden van houtwalbeken. HOOGSTADE NOORDSCHOTE Door de vele bomen en struiken op de oever vormen ze groene linten in het landschap. BEVEREN RENINGE ST.-JORIS

OOSTDUINKERKE

ADINKERKE

DE MOEREN

HOUTEM

STAVELE

ROESBRUGGE

KROMBEKE

OOSTVLETEREN

ZUIDSCHOTE BIKSCHOTE

POELKAPELLE

WESTVLETEREN

PASSENDALE

BOEZINGE

PROVEN

ELVERDINGE SINT-JAN

BRIELEN WATOU

De openheid van de streek is van vrij recente datum. Tot het begin van vorige eeuw was het landschap meer gesloten. Er waren veel meer groene elementen, ook rond de boerderijen. Op de rand van de percelen stonden bomen en hagen, vaak met een knotboom op de hoek. Er waren nog veel hopvelden. Sinds enkele jaren worden opnieuw kleine landschapselementen aangeplant.

LANGEMARK

WOESTEN

POPERINGE VLAMERTINGE

BESELARE ZILLEBEKE

RENINGELST

GELUVELD GELUWE

DIKKEBUS WESTOUTER

ZONNEBEKE

IEPER

VOORMEZELE

DE KLIJTE KEMMEL LOKER DRANOUTER

WIJTSCHATE

HOLLEBEKE

ZANDVOORDE

WERVIK

WULVERGEM

NIEUWKERKE

MESEN

Wederopbouw in de Westhoek Wederopbouwgemeenten na WOI Westhoekgemeenten voor en achter de frontlijn

5 een leidraad voor bouwen en verbouwen in de Westhoek

DE PANNE

6

Compacte kernen en verspreide bebouwing Als we over de bebouwing in de streek praten, moeten we een onderscheid maken tussen de dorpskernen en alles wat daarbuiten ligt. Omdat er van lintbebouwing nauwelijks sprake is, bestaat er nog een heldere scheidslijn tussen de dichtbebouwde kernen en het open landschap

De woningen in de dorpskern De oude dorpskernen zijn compact en klein. Ze bestaan uit enkele elkaar kruisende wegen met rijtjeshuizen erlangs. De straten zijn smal en gesloten. De huizen staan tegen de straat aan. Aan de achterzijde van de woningen ligt, verrassend, de open ruimte. Het contrast tussen de geslotenheid aan de straatkant en de weidsheid aan de achterkant is zeer groot. In de dorpskernen staan arbeidershuizen en burgerwoningen zij aan zij. Dat betekent dat de hoogte van de kroonlijsten voortdurend wisselt. De compacte dorpskernen staan sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw onder druk. Hier en daar zijn ze intussen uitgedeind. Aan de rand van de kernen staan nu alleenstaande woningen en villa’s met een voortuin. Nieuwe verkavelingen vormen aparte clusters met doodlopende straten. Hun relatie met de dorpskern is zwak en ze zien er precies zo uit als overal elders in Vlaanderen. Het contrast tussen de dorpscentra en het open landschap is daardoor enigszins vervaagd maar blijft grotendeels overeind. een leidraad voor bouwen en verbouwen in de Westhoek

7

8

De verspreide bebouwing De meeste gebouwen in het open landschap zijn boerderijcomplexen. Ze zijn vrij gelijkmatig verspreid over de streek. De boerderijgebouwen zijn vaak geclusterd. Dat wil zeggen dat de verschillende gebouwen rond een centraal erf staan. De hoevewoning bevindt zich doorgaans aan de noordkant, met de zuidelijke gevel naar het erf gericht. De spreiding van hofsteden in het open landschap is de voorbije eeuw nauwelijks veranderd. De situatie op de kavel zelf onderging wel wijzigingen. Gebouwen namen toe in aantal en volume, ze werden verplaatst, soms afgebroken. Net als overal in Vlaanderen daalt het aantal actieve landbouwbedrijven in de streek. Soms blijven de boerderijgebouwen leegstaan of worden ze afgebroken. Elders krijgt de boerderij een woonfunctie, eventueel in combinatie met een kantoor- of dienstenfunctie. Leefbare boerderijen breiden uit en slorpen niet zelden kleinere boerderijen en hun gronden op. De woonfunctie verdwijnt daar, de gebouwen worden gebruikt als loodsen. Naast de hofsteden staat er ook een beperkt aantal woningen in het open landschap. Zij zijn ongelijkmatig verspreid. De oude woningen staan op de rand van de kavel, langs de weg. De zijgevels hebben weinig of geen ramen of deuren. De woningen hebben enkel achteraan een tuin. Herbouwde of nieuwbouwwoningen staan meer centraal op het perceel. Ze zijn omringd door een tuin. Alle gevels hebben ramen. De nieuwe inplanting komt meer dan de oude tegemoet aan de hedendaagse behoeften aan parkeermogelijkheden, privacy, een grotere tuin. De aanblik is groener en opener.


9

10

Een puntenlandschap De bebouwing in de streek kan je zien als punten in het open landschap. De compacte dorpskernen zijn vrij grote punten, de verspreide boerderijen en woningen zijn kleinere punten in de open ruimte. Andere grote punten zijn bijvoorbeeld bossen of hoppevelden. Punten van kleine schaal zijn veldkapellen, elektriciteitscabines, poelen, bomen en bomenrijen. Door de openheid zijn alle punten goed zichtbaar en zijn ze allemaal belangrijk voor het uitzicht en de landschappelijke kwaliteit van de streek.

De wegen De dorpskernen zijn met elkaar verbonden door grote steenwegen. De boerderijen in het open landschap zijn maar zelden via die steenwegen ontsloten. Een netwerk van landwegen en dikwijls zelfs nietverharde, private wegen leidt naar de landbouwbedrijven. De woningen in de open ruimte daarentegen liggen doorgaans wel langs de steenwegen. De onverharde wegen die hoeves en weiden met elkaar verbinden, verdwijnen stilaan of worden geprivatiseerd. De mazen in het wegennetwerk worden daardoor groter. Steeds meer boerderijen en woningen worden via een (semi-)private weg ontsloten op de verbindende steenwegen.


11

12

Typische vorm en materialen De gebouwen in de streek zijn niet aan één stijl of één tijdstip gebonden. De 19de eeuwse baksteenarchitectuur overheerst maar toch is er een grote diversiteit aan bouwstijlen. De meeste gebouwen hebben wel twee gemeenschappelijke kenmerken. Ze hebben een eenvoudige vorm en ze zijn opgetrokken in baksteen.

Eenvoudige, zuivere volumes De vorm van de meeste gebouwen, zowel van de rijtjeswoningen in de dorpen als van de verspreide boerderijen en woningen, is zeer eenvoudig. Het grondplan van het hoofdgebouw is een rechthoek. In de dorpskernen telt het hoofdvolume twee bouwlagen, elders doorgaans maar één. Daarop staat een zadeldak met een dakhelling van 45 graden of meer. De zijgevels, ook die van de vrijstaande woningen, zijn vrij gesloten. Veel gebouwen hebben lage en kleine bijgebouwen. Ze gaan schuil onder een uitloper van het dak van het hoofdvolume. Hun dakhelling is vlakker.


De aanpassing van de woningen aan de hedendaagse behoeften gebeurde de voorbije jaren niet altijd en overal even doordacht. Sommige gebouwen in slechte staat werden vervangen door banale constructies zoals fermettes of Spaanse villa’s. Ook het schilddak, een dak met vier vlakken die samenkomen in één punt, vond ingang. Toch hebben de meeste gebouwen nog hun zuivere, eenvoudige vorm. Door de openheid van de streek heeft die vorm een grote impact op het landschap.

14

De materialen De baksteen is hét bouwmateriaal van de streek. Het rode exemplaar is typerend voor de zuidelijke Westhoek, de streek rond Poperinge. Noordelijker, boven de IJzer, komt vooral de gele variant voor. Voor de dakbedekking worden dakpannen gebruikt, rode of zwarte, matte of geglazuurde. Deze materialen worden in de streek geproduceerd, ze vragen geen bijzondere bouwtechnieken en ze zijn nog relatief betaalbaar. Ze zijn duurzaam en kunnen perfect samengaan met eigentijdse architectuur. Andere materialen die niet streekeigen zijn, kunnen ook passen in het beeld van de Westhoek. Alles hangt af van de manier waarop en de context waarin ze gebruikt worden. Vraag daarover advies aan je architect en aan de stedenbouwkundig ambtenaar van je gemeente. Het is in elk geval belangrijk te kiezen voor materialen in donkere kleuren omdat deze, meer dan felle kleuren, opgaan in de groen-bruine tinten van het landschap. Behalve streekeigenheid is ecologische duurzaamheid een belangrijk aandachtspunt bij de keuze van een materiaal. Voor uitleg daarover kan je terecht bij de gemeentelijke milieuambtenaar.


15

16

Verbouwen en bouwen Algemene regels geven voor het verbouwen of bouwen van een woning is niet mogelijk. Geen twee woningen zijn dezelfde, elke locatie is uniek. Verbouwen of bouwen vraagt dus best wel wat voorbereiding en denkwerk. Op de volgende bladzijden vind je tips en aandachtspunten die je kunnen helpen bij de voorbereidingen. We beginnen met enkele algemene bedenkingen. Daarna gaan we specifiek in op het verbouwen van een bestaande woning, op het bouwen van een nieuw huis en op het aanleggen van een tuin.


17

18

Algemene aandachtspunten Een woning staat niet alleen Een woning in de dorpskern staat tussen andere woningen. Aan de voorzijde bepaalt ze mee het straatbeeld, aan de achterkant maakt ze deel uit van het totale beeld van het dorp in het landschap. Bij een alleenstaande boerderij of woning is de relatie tussen het gebouw en het landschap nog veel belangrijker en dus ook kwetsbaarder. De gebouwen bepalen mee de kwaliteit van het landschap. Hoe opener het landschap, hoe meer aandacht er nodig is voor de architectuur, de volumes en de kleur. Bouwen en verbouwen is dus meer dan zomaar een woning neerzetten. Het houdt ook in dat je rekening houdt met de woningen in de buurt, met de open ruimte in de onmiddellijke omgeving, met de streek in haar geheel. Neem voldoende voorbereidingstijd om uit te maken wat je precies wil en hoe je je woning het best laat aansluiten bij de omgeving waarin ze staat. Bekijk hoe je het landschap het best kan binnenhalen in je woonst. Denk na over hoe de tuin de brug zal slaan tussen woning en open ruimte. Kijk naar voorbeelden in de omgeving en leer van geslaagde verbouwingen of van kwaliteitsvolle nieuwbouw.


19

20

Plannen doe je niet alleen Gelukkig hoef je al dat voorbereidende werk niet alleen te doen. Verschillende professionelen kunnen je al helpen in de fase die aan het eigenlijke verbouwen of bouwen voorafgaat: de stedenbouwkundig ambtenaar van de gemeente, de architect, de tuinen landschapsarchitect. Als je verbouw- of bouwplannen hebt, is de eerste persoon bij wie je moet zijn de stedenbouwkundig ambtenaar. Vooraleer je kan beginnen met verbouwen of bouwen, moet je een bouwdossier indienen bij de gemeente. Op basis van dat dossier krijg je een stedenbouwkundige vergunning of niet. De stedenbouwkundig ambtenaar kan je wegwijs maken in die procedure. Hij of zij beschikt ook over alle informatie over de bouwvoorschriften op je kavel en geeft je inzicht in de veelheid van premies waar je mogelijk recht op hebt. Heel specifiek zijn de regels voor het verbouwen, herbouwen of uitbreiden van zonevreemde woningen en constructies, en voor het wijzigen van de functie van een bestaand, vergund landbouwbedrijf. De stedenbouwkundig ambtenaar kan je alles vertellen over de mogelijkheden en de beperkingen. Maak een afspraak met hem of haar. Architecten doen veel meer dan het plan van je huis tekenen en ervoor zorgen dat het stevig in elkaar zit. Een van hun belangrijkste taken is na te denken over de ideale inplanting en oriëntatie van de woning. Ze moeten onderzoeken hoe het huis het best alle mogelijkheden van zijn ligging kan benutten, ze moeten zorgen voor een harmonieuze inbedding van de woning in de omgeving. Tuin- en landschapsarchitecten zijn gespecialiseerd in het vormgeven van de relatie tussen je woning en de directe omgeving. Ze streven naar een tuin die aan je behoeften tegemoet komt en die een vloeiende overgang naar het ruimere landschap tot stand brengt. Het loont de moeite een landschaps- en tuinarchitect al aan te spreken in de planningsfase van het verbouwen of bouwen. De tuin is immers een belangrijk onderdeel van de woning. Beide moeten elkaar versterken.

Denk toekomstgericht Duurzaamheid wordt een steeds belangrijker aandachtspunt voor verbouwers en bouwers. Duurzaam verbouwen of bouwen heeft veel facetten. Het gaat over de materialen die je gebruikt. Het heeft te maken met de maatregelen die je neemt om zuinig en efficiënt om te springen met energie. Een ander aspect is het waterbeheer van woningen in het buitengebied. Het zou ons te ver leiden hier in detail op in te gaan. De milieuambtenaar van je gemeente kan je meer informatie geven over de vele mogelijkheden.


Bij kwaliteit van architectuur gaat het dus om meer dan de woning alleen. De band tussen het huis en zijn omgeving is een heel belangrijk aspect van kwaliteit.

22

Het verbouwen van een bestaande woning of hoeve Oude woningen en hoeves voldoen vaak niet aan de hedendaagse eisen van wonen of landbouwactiviteit: ze verkeren in slechte staat en ze zijn te klein. Aanpassingen aan die gebouwen zijn nodig en ook wenselijk. Regels waaraan een verbouwing moet voldoen, zijn er niet. Belangrijk is dat je behoudt wat goed en karakteristiek is aan de bestaande woning. Een goede renovatie met respect voor de eigenheid van de streek hoeft niet noodzakelijk volgens de traditionele manier of met traditionele materialen te gebeuren. Ook eigentijdse architectuur en hedendaagse materialen verdienen een plaats, op voorwaarde dat ze de bestaande woning en haar verhouding met de omgeving respecteren en versterken. Een hedendaags bijgebouw kan perfect passen bij een traditionele woning.


23

24

Nieuwe volumes bijbouwen De verbouwing van kleine woningen en traditionele hoeves houdt doorgaans ook een uitbreiding in. Dat kan op veel manieren gebeuren. Essentieel is bij de uitbreiding rekening te houden met het bestaande gebouw en zijn omgeving. De uitbreidingsmogelijkheden van een rijtjeshuis in een dorpskern zijn beperkt. Meestal komt het erop neer dat aan de achterzijde een nieuw volume met plat dak wordt aangebouwd. De impact van zo’n uitbreiding op het landschap is beperkt. Het allerbelangrijkste is dat het nieuwe volume één geheel vormt met de bestaande woning. Dat vraagt toch wel wat denkwerk en een plan op maat. Een standaard aanbouw uit de catalogus is niet meer dan vluchtig plakwerk, de twee delen van de verbouwde woning hangen wel aan elkaar vast maar lijken voor de rest niets met elkaar te maken te hebben. Een woning gelegen in het open landschap is goed zichtbaar, ook van op grote afstand. De vorm van de woning heeft dan ook een zeer grote impact op dat landschap. Nog meer dan bij een rijtjeshuis komt het erop aan nieuwe volumes te creëren die een eenheid vormen met het bestaande gebouw. Dat kan door te kiezen voor dezelfde dakhelling, voor dezelfde materialen en kleuren. Maar ook eigentijdse architectuur heeft een plaats als ze doordacht en met oog voor de bestaande gebouwen ingezet wordt. Hetzelfde geldt voor nieuwe volumes bij hoeves. Belangrijk is dat ze naar het centrale erf gericht zijn zodat de hoeve haar typische, geclusterde vorm behoudt.

Nieuwe ramen en deuren

Bij het vervangen en eventueel vergroten van de ramen aan de voorkant van een rijtjeswoning is het aangewezen de andere woningen in de straat te bekijken. Vaak zit er een patroon in de raam- en deuropeningen dat in de meeste huizen terugkeert. Hou die ritmiek aan.


De woningen en hoeves hebben meestal gesloten kopse gevels. Dat wil zeggen dat er aan de korte zijden nauwelijks of geen ramen en deuren zijn. Het silhouet van de gebouwen tekent zich scherp af tegen het landschap. Bij een verbouwing doe je er goed aan die troef te bewaren. Ramen en deuren plaats je dus bij voorkeur aan de lange gevels, vooral langs de zuidelijk georiënteerde zijde. Ga voor donkere, doffe kleuren.

26

Parkeerplaats en garage De auto is één van de redenen waarom vrijstaande huizen niet meer aan de straat gebouwd worden. Tussen straat en woning is er plaats om de wagen te parkeren. Hou de parkeerplaats of de oprit eenvoudig. Kies voor kasseien of grind. Ook baksteen is prima. Beton is te vermijden omdat dit geen water doorlaat. De garage maakt in de meeste vrijstaande woningen deel uit van het hoofdvolume en neemt vaak zelfs een prominente plaats in naast de voordeur. Dat laatste zorgt ervoor dat het huis een gesloten en eerder afwijzende indruk uitstraalt. Een garage kan soms beter ondergebracht worden in een kleiner en lager volume aansluitend bij de woning. Ook een carport kan een prima alternatief zijn.

Een landbouwer verbouwt Landbouwbedrijven worden grootschaliger. Daardoor ontstaat de behoefte om de bestaande gebouwen op het erf uit te breiden en nieuwe volumes bij te bouwen. Op de grootte en de vormgeving van de loodsen gaan we niet dieper in, die thema’s komen uitgebreid aan bod in de brochure ‘Agrarische architectuur, technisch bekeken’ (provincie West-Vlaanderen, 2006). Hier willen we het specifiek hebben over het woongebouw en over de inplanting ervan.


Het is belangrijk dat de woning bij het landbouwbedrijf hoort. Het behoud ervan op het erf, in een cluster met de andere volumes, verdient de voorkeur boven de bouw van een nieuwe villa die geen enkele band meer heeft met het bedrijf. Dat betekent niet dat de landbouwer alles maar bij het oude moet laten. De uitbreiding en vernieuwing van de bestaande landbouwerswoning -of indien nodig een nieuwbouw op dezelfde plaats of aansluitend bij het erf- zijn vaak absoluut noodzakelijk. Heb daarbij oog voor de oorspronkelijke voetafdruk en de oorspronkelijke inplanting van de woning of de hoeve, voor de vorm ervan, voor de openheid naar het centrale erf, voor de geslotenheid van de zijgevels. Kies voor bakstenen en dakpannen. De materialen zijn bij voorkeur donker van kleur.

28

Het bouwen van een woning Nieuwbouw in de Westhoek is in veel gevallen gelijk aan vervangbouw: een oude woning wordt gesloopt om plaats te maken voor een comfortabele woonst aangepast aan de hedendaagse behoeften. In dit hoofdstuk hebben we het zowel over volledig nieuwe woningen als over woningen ter vervanging van oude gebouwen. In het vorige hoofdstuk, over het verbouwen van een woning, staan aandachtspunten over materiaal- en kleurgebruik die ook voor nieuwbouw gelden. Bouwers lezen daarom best ook even de voorgaande bladzijden.

De plaats op het perceel

Zuivere bouwvolumes De bestaande woningen in de streek hebben zuivere, eenvoudige vormen: een rechthoekig grondplan en een zadeldak. Ze staan bescheiden maar toch scherp afgelijnd in het weidse landschap. Neem als bouwer van een nieuwe woning die belangrijke kwaliteiten ter harte, ongeacht of je kiest voor eigentijdse of klassieke architectuur. Het bijeenharken van stijlkenmerken uit alle windstreken levert nooit een mooi resultaat op. Hét dak van de Westhoek is het zadeldak met een hellingsgraad van 45 graden of meer. Ook platte daken kunnen op sommige locaties zonder twijfel zeer geschikt zijn, bijvoorbeeld voor eventuele bijgebouwen.


De lichtinval en het uitzicht zijn twee belangrijke factoren die de plaats op het perceel en de oriëntatie van de woning bepalen. Rekening houden met de omgeving, ook met eventuele huizen vlakbij, is de boodschap. Het open landschap is een troef van de regio, haal het naar binnen. De inplanting van een woning op het perceel is soms aan beperkingen onderworpen. Alle informatie over de mogelijkheden vind je bij de stedenbouwkundig ambtenaar van je gemeente.

30

Sobere materialen Rode of gele bakstenen, en rode of zwarte dakpannen, al dan niet blinkend, zijn typische bouwmaterialen voor de streek. Dat betekent niet dat andere materialen uit den boze zijn, op voorwaarde dat de kleuren niet fel en schreeuwerig zijn. Sobere tinten laten woning en landschap het meest tot hun recht komen.

Ramen De plaats en de grootte van de ramen hangen zeer nauw samen met de oriëntatie van de woning en met de lichtinval. Grote ramen zijn best mogelijk in landelijke architectuur. Vooral de woonkamer en de keuken hebben veel licht nodig. Het materiaal waaruit de ramen vervaardigd zijn, is minder belangrijk dan de kleur ervan. Kies donkere en doffe tinten.

Parkeerplaats en garage Wat in het vorige hoofdstuk staat over parkeerplaatsen en garages bij verbouwingen geldt ook voor nieuwe woningen. Kies voor de oprit sobere, waterdoorlaatbare materialen zoals kasseien, grind of baksteen. Beperk de verhardingen tot een minimum. Bekijk of je de garage niet uit het hoofdvolume van de woning kan halen. Een carport is soms te verkiezen boven een garage omdat de ruimtelijke impact ervan veel kleiner is.


31

32

Het aanleggen van de tuin Een tuin maakt de overgang tussen woning en landschap. Dat is zeker zo in een streek waar nagenoeg alle woningen, zelfs in de dorpskernen, rechtstreeks toegang geven tot het open landschap. De tuin is een wezenlijk onderdeel van het wonen en verdient daarom de nodige aandacht. Rijtjeshuizen en oude woningen in het open landschap hebben enkel achteraan een tuin. Nieuwere, vrijstaande woningen en villa’s staan meer centraal op de kavel en hebben ook vooraan en aan de zijkant een meestal beperkte tuinoppervlakte. Aan de voorzijde is er plaats voor de auto en de toegang tot de woning. Ook de privacy vanaf de straat speelt een rol bij de aanleg van dat stukje tuin. Aan de zijkant is de privacy ten opzichte van de buren vaak een aandachtspunt. Het grootste en meest intensief bewerkte en gebruikte deel van de tuin bevindt zich achter de woning. Daarover gaat dit hoofdstuk.

De grootte van de tuin

Streekeigen beplanting Net zoals de Spaanse villa of de Amerikaanse ranch qua bouwstijl niet past in de Westhoek, zijn ook allerlei exotische planten en bomen totaal streekvreemd. Ze zijn niet aangepast aan het klimaat en de bodem. Bovendien zijn die vreemde planten en bomen vaak sterk onderhevig aan de mode. Omdat de beplanting de brug legt naar de omgeving is de keuze voor streekeigen bomen, hagen en planten de meest logische en natuurlijke. Voorbeelden van streekeigen bomen zijn wilg, es, eik, beuk, linde, fruitbomen, paardenkastanje, okkernoot. Streekeigen hagen zijn liguster, haagbeuk, hulst, buxus, meidoorn, sleedoorn, veldesdoorn. Streekeigen sierheesters zijn onder meer hortensia, hulst, boerenjasmijn, sering.


Meestal wordt maar een beperkt deel van de tuin echt intensief gebruikt, namelijk het deel dicht bij de woning. Als je over een grote oppervlakte beschikt, moet je de vraag stellen of het wel nodig is die helemaal te vertuinen. Dicht bij het huis ligt het terras, het grasperk, de intensief bewerkte siertuin. Verder van de woning weg kan je kiezen voor een stuk weide, een bosje, een hooi- of bloemenweide, een boomgaard, een moestuin. Zo loopt de intensief bewerkte siertuin naadloos en geleidelijk over in het landschap.

34

Doorkijken naar het landschap Bij de aanleg van de tuin is het belangrijk doorkijken te behouden naar het landschap. Zo haal je de open ruimte binnen in de tuin en ook in de woning. Beter één of twee groenelementen dan een groen scherm dat de woning volledig afsluit van de omgeving. Schenk ook aandacht aan verticale elementen zoals een kerktoren of een alleenstaande boom. Het landschap is per definitie horizontaal, verticale elementen springen eruit en zijn zeer krachtig. Als het mogelijk is om vanuit je woning of tuin een zicht te hebben op zo’n verticaal element, mag je die kans niet laten liggen.

De omheining De eerste vraag die je jezelf moet stellen is of je tuin wel een omheining nodig heeft. Een omheining kan voor privacy zorgen, ze kan nuttig zijn voor de veiligheid van kinderen, ze kan beletten dat dieren weglopen. Sommige tuinen kunnen het dus best zonder of met een zeer bescheiden afsluiting doen. Als je voor een omheining kiest, is het belangrijk er doordacht mee om te springen. In een open streek als de Westhoek is het een troef vanuit de woning en de tuin naar het landschap te kunnen kijken. Een goede oplossing is een natuurlijke omheining met een streekeigen haag, die hier en daar onderbroken wordt in functie van de doorkijken.

Een tuinhuisje Een berging voor tuingereedschap die geïntegreerd is in het hoofdvolume is de best mogelijke oplossing. Voorzie daarom in een plaatsje bij een verbouwing of een nieuwbouw. Soms is er geen andere optie dan het plaatsen van een tuinhuis. Kies in dat geval voor een onopvallende, sobere constructie zowel qua omvang als qua kleur. Integreer het tuinhuis in de tuin en de ruimere omgeving, laat het begroeien door klimplanten. Gebruik het dak om regenwater op te vangen in een ton of vijver. Een tuinhuis mag niet te veel ramen hebben want die zorgen alleen maar voor het verlies van nuttige ruimte. Eén of twee ramen vlak onder het dak volstaan. Zorg er in elk geval voor dat het tuinhuis het zicht op de tuin en het landschap niet belemmert.


De regel is dat omheiningen zo weinig mogelijk mogen opvallen in het landschap. Een eenvoudige afsluiting met enkele gegalvaniseerde, grijze draden, daar kijk je dwars doorheen. Hoge, gekleurde omheiningen met een rasterpatroon vallen veel meer op. Een gemetselde muur sluit de tuin en de woning volledig af van de omgeving maar kan waardevol zijn voor allerlei muurplanten. Een houtwal, een wand van gestapeld snoeihout, is een perfecte schuilplaats voor kleine dieren.

Colofon Deze publicatie is uitgegeven in opdracht van de Bestendige Deputatie van de Provincieraad van West-Vlaanderen. Paul Breyne (Gouverneur), Jan Durnez, Patrick Van Gheluwe, Bart Naeyaert, Dirk De fauw, Gunter Pertry, Marleen Titeca-Decraene (gedeputeerden), Hilaire Ost (provinciegriffier) Tekst: Bart Van Moerkerke Eindredactie: Katrien Hindryckx, Bart Van Moerkerke Met medewerking van: Bern Paret, Filip Boury, Frank Debaere, Dirk Cuvelier, Katrien Vandemarliere, Bart Wemaere, Hannelore Leys, Wally Dequidt, Guido Mille, de provinciale kwaliteitskamer , Geert Bossaert, Luc Vandewynckel , David Peleman, Peter Uyttenhove, Kristof Boonen in samenwerking met Labo Stedenbouw, Vakgroep Architectuur & Stedenbouw – Universiteit Gent en het Vlaams Architectuurinstituut Fotografie: Michaël Depestele, Labo Stedenbouw, Vakgroep Architectuur & Stedenbouw – Universiteit Gent Illustraties: Labo Stedenbouw, Vakgroep Architectuur & Stedenbouw – Universiteit Gent 36

Vormgeving: Provincie West-Vlaanderen, Grafische dienst Druk: Grafische Dienst, Provincie West-Vlaanderen Verantwoordelijke uitgever: Regine Vantieghem, Bestuursdirecteur dienst Economie, Externe relaties en Gebiedsgerichte Werking Provinciehuis Boeverbos; Koning Leopold II-laan 41, 8200 Sint-Andries (Brugge) Dit is een publicatie dat volgt uit een studie ‘Streekeigen Hoppeland’ uitgevoerd door het Labo Stedenbouw, Vakgroep Architectuur & Stedenbouw van de Universiteit Gent in opdracht van het provinciebestuur van West-Vlaanderen in samenwerking met de stad Poperinge en met steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Het volledige onderzoek is te bekijken op www.west-vlaanderen.be D/2007/0248/18

schoon gedaan een leidraad voor bouwen en verbouwen in de Westhoek

Recommend Documents