SCHILDEREN ACHTER AFSCHERMING. Een oriënterend onderzoek naar werkomstandigheden en werkbeleving. Amsterdam, november 1999

SCHILDEREN ACHTER AFSCHERMING Een oriënterend onderzoek naar werkomstandigheden en werkbeleving

Amsterdam, november 1999

La Guardiaweg 4, 1043 DG Amsterdam Postbus 81 14, 1005 AC Amsterdam Telefoon (020) 580 55 80, fax (020) 580 55 55 Internet: www.arbouw.nl, E-mail: arbouwQarbouw.nl Arbouw Infolijn: (020) 580 55 99 Postbank 288.5208 ABN-Amro 46.82.72.275 KvK Amsterdam 41205506 -

-- -. . - - --

O Stichting Arbouw, Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave, noch middels deze uitgave verkregen gegevens mogen in enige vorm of op enige wijze zonder voorgaande schriftelijketoestemming van de uitgever worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt. Hoewel bij de samenstelling van deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Arbouw aanvaardt geen aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade ontstaan door of verband houdende met toepassing van door Arbouw gepubliceerde uitgaven.

INHOUD

Voorwoord

Pagina: 3

Samenvatting Inleiding

8

Opzet van het onderzoek Belevingsonderzoek Omgevingsonderzoek

9 9 10

Periode van onderzoek

l1

Conclusies van de onderzoeken Belevingsonderzoek Omgevingsonderzoek

12 12 14

Het belevingsonderzoek en het omgevingsonderzoek: overeenkomsten en verschillen

16

De typen afscherming

18

Ontwerpcriteria

20

Bijlage A: AFGESCHEMD SCHILDEREN. Een onderzoek naar de ervaren werkomstandigheden en gezondheid van schilders bij afgeschermd schilderen. Bijlage B: ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN BIJ AFGESCHERMD SCHILDEREN

Voorwoord

Het Bedrijfschap Schildersbedrijf heeft verschillende initiatieven genomen om fluctuaties in werkgelegenheid door seizoensinvloeden tegen te gaan. Onder meer wordt onderhoudsbuitenschilderwerk, voor 199711998 door middel van een premie voor de werkgever en voor de opdrachtgever, gestimuleerd. Er leven vragen over de invloed van het werken achter afscherming op de beleving van de arbeidsomstandigheden. Het Bedrijfschap Schildersbedrijf heeft Arbouw daarom opdracht verleend om een oriënterend onderzoek naar de effecten van afscherming op de beleving van de arbeidsomstandigheden uit te voeren. Het onderzoek maakt deel uit van een groter geheel en kan daarvan niet los worden gezien. De totale onderzoeksinspanningen moeten leiden tot ontwerpcriteria voor het afschermen van schilderwerk op zodanige wijze dat zowel uit technisch oogpunt als uit oogpunt van arbeidsomstandigheden optimale condities voor schilderwerk in de winter worden gecreëerd.

Samenvatting

Het Bedrijfschap Schildersbedrijf heeft Arbouw opdracht verleend om een oriënterend onderzoek naar de gevolgen van afscherming voor de arbeidsomstandigheden uit te voeren. De onderzoeksvraag luidde: "Welke gevolgen heeft het werken achter afscherming voor de werkomstandigheden en werkbeleving van de schilder?" Het doel van het onderzoek is, naast het verkrijgen van inzicht in de invloed van het werken achter afscherming op de arbeidsomstandigheden, zowel in positieve als in negatieve zin, om tot ontwerpcriteria voor afscherming te komen zodat zoveel mogelijk de positieve effecten worden versterkt en de negatieve effecten worden geëlimineerd. De ontwerpcriteria richten zich op chemische, fysische, fysieke en belevingsfactoren. Het ontwikkelen van technische ontwerpcriteria valt niet onder de opdracht. Ter beantwoording van de onderzoeksvraag zijn twee deelonderzoeken uitgevoerd: 1. een onderzoek naar de beleving van werk en werkomstandigheden bij het afgeschermd schilderen ("belevingsonderzoek"). Het belevingsonderzoek is onderverdeeld in: - een onderzoek naar de eigen beleving van schilders van de werksituatie en - een vergelijkend onderzoek van klachten bij schilders die met en zonder afscherming werken; 2. een onderzoek naar de chemische en fysische factoren op de werkplek achter afscherming ("omgevingsonderzoek"). De conclusies van de onderzoeken luiden als volgt: -

bij het onderzoek naar de eigen beleving van schilders zijn als belangrijkste voordelen van het afgeschermd schilderen genoemd: 1. grotere werkzekerheid 2. minder kou 3. betere kwaliteit van het werk 4. minder tocht 5. minder last van temperatuurswisselingen. Van de respondenten vindt 75% dat de afscherming voldoende werkt tegen regen1 neerslag, 47% vindt de afscherming voldoende tegen wind en 31 % vindt ze voldoende tegen kou. Als belangrijkste nadelen van het afgeschermd schilderen zijn genoemd:

1. minder uitzicht, 2. de reacties van bewoners, 3. minder ventilatie, 4. meer stank1 rooW nevel1 gas, 5. meer tocht;

- bij het vergelijkend onderzoek werden significant minder klachten aangegeven op het gebied van werkhouding, lawaai, stof, stank1 rooW nevel1 gas, geestelijke inspanning, werkorganisatie en werkzekerheid. Significant meer klachten waren er op het gebied van lichamelijke inspanning, klimaat, verlichting, tijdsdruk, interessantheid van het werk en invloed op het privéleven. Het aantal gezondheidsklachten, dat in relatie werd gebracht met het werk, was bij de geënquêteerden ook significant hoger dan bij de beroepsgroep in het algemeen: 45 % tegen 33 % ; -

De conclusies uit het omgevingsonderzoek zijn: de blootstelling aan toxische stoffen was in de onderzochte situaties laag; zelfs bij de relatief gunstige temperatuur, waarbij het onderzoek is uitgevoerd, blijkt het klimaat in een aantal gevallen als "fris" tot "erg fris" te moeten worden aangemerkt; bij zes van de achttien uitgevoerde metingen was de verlichtingssterkte te laag in verhouding tot het type werkzaamheden; schadelijke geluidniveaus zijn niet aangetroffen. Wel benaderde het geluidsniveau soms het "hinderlijke" gebied, wat wil zeggen dat er invloed kan zijn op de taakuitoefening en op de verstaanbaarheid van spraak.

Uit de onderzoeken komen de volgende ontwerpcriteria naar voren: - opbouw en verplaatsen van de constructie mag weinig tijd kosten; - de constructie moet goede afscherming bieden tegen wind, neerslag en koude; - de constructie moet flexibel in toepassingsmogelijkheden zijn; - er moet een mogelijkheid tot ventilatie zijn; - de constructie moet stabiel en veilig zijn, ook bij veel wind; - het materiaal mag niet te zwaar zijn i.v.m. lichamelijke belasting; - de lichtdoorlatendheid moet voldoende en neutraal van kleur zijn; - de afscherming mag geen geluidsoverlast voor bewoners veroorzaken; - duurzaam in gebruik; - redelijke prijs.

Bijlage A bevat een uitgebreid verslag van het belevingsonderzoek. Bijlage B bevat een uitgebreid verslag van het omgevingsonderzoek.

l.

INLEIDING

Het Bedrijfschap Schildersbedrijf heeft verschillende initiatieven genomen om fluctuaties in werkgelegenheid door seizoensinvloeden tegen te gaan. Naast de stimulering van binnenschilderwerk in de winter door middel van een premie wordt ook onderhoudsbuitenschilderwerk, voor 199711998 door middel van een premie voor de werkgever en voor de opdrachtgever, gestimuleerd. Momenteel bestaat er weinig tot geen zicht op de invloed van het werken achter afscherming op de arbeidsomstandigheden. Het Bedrijfschap Schildersbedrijf heeft Arbouw opdracht verleend om een oriënterend onderzoek naar de gevolgen van afscherming voor de arbeidsomstandigheden uit te voeren. De onderzoeksvraag luidde: "Welke gevolgen heeft het werken achter afscherming voor de werkomstandigheden en werkbeleving van de schilder?" Het doel van het onderzoek is, naast het verkrijgen van inzicht in de invloed van het werken achter afscherming op de arbeidsomstandigheden, zowel in positieve als in negatieve zin, om tot ontwerpcriteria voor afscherming te komen zodat zoveel mogelijk de positieve effecten worden versterkt en de negatieve effecten worden geëlimineerd. De ontwerpcriteria richten zich op chemische, fysische, fysieke en belevingsfactoren. Het ontwikkelen van technische ontwerpcriteria valt niet onder de opdracht.

2.

OPZETVANHETONDERZOEK

Ter beantwoording van de onderzoeksvraag zijn twee deelonderzoeken uitgevoerd: 1. een onderzoek naar de beleving van werk en werkomstandigheden bij het afgeschermd schilderen ("belevingsonderzoek "); 2. een onderzoek naar de chemische en Qsische factoren op de werkplek achter afscherming ("omgevingsonderzoek").

2. l.

Belevingsonderzoek

Ten behoeve van het belevingsonderzoek zijn 1525 vragenlijsten uitgezet bij schilders die werkzaam waren bij bedrijven die in de periode 19961 1997 een subsidie voor afgeschermd schilderen hebben aangevraagd. De vragenlijst bestond uit vijf gedeelten: 1. vragen over kenmerken van de respondenten, bedrijf en gebruikte materialen; 2. vragen over de werkomstandigheden; 3. vragen over de gezondheidstoestand; 4. specifieke wagen over het werken achter afscherming; 5. drie open vragen over afscherming. De vragen uit deel 2 en 3 worden in het Periodiek Bedrijfsgezondheidskundig Onderzoek (PBGO) ook gesteld aan schilders die niet achter afscherming werken. In het kader van het PBGO hebben 2.145 schilders gedurende het jaar 1997 dezelfde vragen beantwoord. Daarmee is dus een vergelijking mogelijk tussen de werkomstandigheden en de gezondheidstoestand bij werken met en zonder afscherming. In deel 4 werd de mening van de werknemer gevraagd over de invloed van het werken achter afscherming op de werkomstandigheden. In deel 5 werd de mening over de verschillende soorten afscherming gevraagd. Verder heeft het Bedrijfschap Schildersbedrijf bij controlebezoeken in verband met de toekenning van de premie zestig korte gestructureerde interviews afgenomen. Het belevingsonderzoek levert twee typen informatie op: - informatie over de vraag hoe de schilder het werken achter afscherming zelf ervaart (deel 4). In dit rapport wordt dit de "eigen beleving" genoemd; - informatie over verschillen in werkbeleving en gezondheidsklachten tussen schilders, die wel of niet achter afscherming werken (deel 2 en 3). In dit rapport wordt dit het "vergelijkend onderzoek" genoemd.

De conclusies van het belevingsonderzoek worden in paragraaf 4.1. samengevat. De uitgebreide rapportage van het onderzoek is te vinden in Bijlage A.

2.2.

Omgevingsonderzoek

In het omgevingsonderzoek zijn metingen verricht om inzicht te krijgen in het niveau van blootstelling aan oplosmiddelen, het klimaat, de hoeveelheid licht op het werk en de geluidniveaus. De conclusies van het omgevingsonderzoek worden in paragraaf 4.2. samengevat. De uitgebreide rapportage van het onderzoek is te vinden in Bijlage B.

3.

PERIODE VAN ONDERZOEK

Het belevingsonderzoek is in de tweede helft van de winter 19971 1998 uitgevoerd. De vragenlijsten zijn eind januari 1998 verstuurd en de sluitingstermijn voor verwerking van terugontvangen vragenlijsten was 31 maart 1998. Het omgevingsonderzoek is uitgevoerd op 3, 4 en 5 maart 1998.

4.

CONCLUSIES VAN DE ONDERZOEKEN

De conclusies van het belevingsonderzoek en van het omgevingsonderzoek worden hierna kort samengevat.

4.1.

Belevingsonderzoek

-

representativiteit van het onderzoek Ten behoeve van het onderzoek zijn 1525 vragenlijsten verstuurd. Daarvan zijn er 362 ingevuld terugontvangen. Uit de ingevulde vragenlijsten kwamen geen belangrijke verschillen in leeftijdsopbouw, woongebied en bedrijfsgrootte ten opzichte van de referentiecijfers van de beroepsgroep volgens het EIB naar voren, zodat het onderzoek als representatief voor de bedrijfstak kan gelden.

-

de eigen beleving van schilders Schilders noemden als belangrijkste voordelen van het afgeschermd schilderen: 1. grotere werkzekerheid; 2. minder kou; 3. betere kwaliteit van het werk; 4. minder tocht; 5. minder last van temperatuurswisselingen. De ervaren verbeteringen zijn naar afnemende frequentie weergegeven in figuur 1.

Van de respondenten vindt 75% dat de afscherming voldoende werkt tegen regen/ neerslag, 47% vindt de afscherming voldoende tegen wind en 31% vindt ze voldoende tegen kou. Als belangrijkste nadelen van het afgeschermd schilderen zijn genoemd: 1. minder uitzicht; 2. de reacties van bewoners; 3. minder ventilatie; 4. meer stank/ rook/ nevel/ gas; 5. meer tocht. De ervaren verslechteringen zijn naar afnemende frequentie weergegeven in figuur 2.

gesorteerd naar verbetering

Figuur 1: ervaren verbeteringen van afgeschermd schilderen naar afnemende frequentie.

verbetering

- verslechtering

gesorteerd naar verslechtering uitzicht reacties bewoners ventilatie stanklrook temperatuur vervoer van materiajen lich. inspannin kou! kwaliteit van werk olezier lawaai interessantheld werkhoudin toegankelUkhei% afwisselin-g werkorganisatie concentratje vei11 held waarckring trillinaen 1 opgeslotenlgeisoleërd werkzekerheid samenwerking

j I

verslechtering

verbetering

Figuur 2: ervaren verslechteringen van afgeschermd schilderen naar afnemende frequentie.

-

het vergelijkend onderzoek Uiteraard heeft afgeschermd schilderen zowel voor- als nadelen. Dit uit zich niet alleen in de ervaren verbeteringen en verslechteringen, maar ook in de werksituatie en in de ervaren gezondheidstoestand. Sommige klachten komen bij de schilders, die aan de enquête over afscherming hebben meegedaan, minder voor dan bij de beroepsgroep in het algemeen. Andere klachten komen juist meer voor. Significant minder klachten werden aangegeven op het gebied van: werkhouding, lawaai, stof, stank, rooM nevel/ gas, geestelijke inspanning, werkorganisatie en werkzekerheid. Significant meer klachten waren er op het gebied van: lichamelijke inspanning, klimaat, verlichting, tijdsdruk, interessantheid van het werk en invloed op het privéleven. Het aantal gezondheidsklachten, dat in relatie werd gebracht met het werk, was bij de geënquêteerden ook significant hoger dan bij de beroepsgroep in het algemeen: 45% tegen 33 %.

-

de soort afscherming In het algemeen vindt men totale afscherming beter voldoen dan gedeeltelijke afscherming. In het algemeen werkt men het liefst achter een volledig dichte afscherming, zoals zeil of plastic. Voor de ventilatie is echter juist een afscherming van 90% winddicht gaas beter. Het groene gaas houdt veel licht tegen. Vervanging door wit gaas zou dit kunnen verhelpen. Tenslotte kwam uit het onderzoek naar voren dat de afscherming bij grote projecten beter was geregeld dan bij kleine projecten.

4.2.

Omgevingsonderzoek

- situatie tijdens het onderzoek De toegepaste afscherming varieerde van vrijwel dichte schermen tot enigszins open en doorzichtige structuren. Achter de afscherming was in alle gevallen noch extra verlichting, noch extra verwarming aanwezig. Tijdens het onderzoek waren de temperaturen hoog voor de tijd van het jaar. Op één dag was het uitgesproken zacht, ca. 13 "C. Verder is er niet tijdens de donkerste periode van het jaar gemeten. Deze gegevens hebben uiteraard consequenties voor de uitkomsten van het onderzoek ten aanzien van klimaat en verlichting.

-

blootstelling aan toxische stoflen De blootstelling aan toxische stoffen was in de onderzochte situaties laag. De blootstelling bedroeg in het algemeen 5 % van de som van de geldende MAC-waarden of minder. Vergelijking met literatuurgegevens leert dat de blootstellingen lager liggen dan in binnensituaties. Daarbij moet wel worden aangetekend dat in binnensituaties in "de redelijkerwijs slechtst denkbare situatie" is gemeten, terwijl in de buitensituaties eerder van een representatieve blootstellingssituatie kan worden gesproken.

- klimaat Zelfs bij de relatief gunstige temperatuur, waarbij het onderzoek is uitgevoerd, blijkt het klimaat in een aantal gevallen als "fris" tot "erg fris" te moeten worden aangemerkt. Dit komt vooral door het effect van de wind op de gevoelstemperatuur. -

verlichting Bij zes van de achttien uitgevoerde metingen was de verlichtingssterkte te laag in verhouding tot het type werkzaamheden. In dat geval kunnen contrasten onvoldoende waarneembaar zijn, met als gevolg invloed op de kwaliteit van het schilderwerk. Uiteraard is de kans hierop het grootst bij bewolkt weer enlof bij toepassing van afscherming die weinig licht doorlaat.

- geluid Schadelijke geluidniveaus zijn niet aangetroffen. Wel benaderde het geluidsniveau soms het "hinderlijke" gebied, wat wil zeggen dat er invloed kan zijn op de taakuitoefening en op de verstaanbaarheid van spraak. Bij één van de twintig metingen werd de grens voor hinderlijk geluid in relatie tot de werkzaamheden overschreden. Het geluid wordt deels veroorzaakt door "externe" bronnen die moeilijk te bestrijden zijn, zoals langsrijdend verkeer. Ook de radio draagt bij aan de "hinderlijke" geluidsbelasting.

- conclusie Uit het omgevingsonderzoek komen klimaat en verlichting als de belangrijkste punten van aandacht bij afgeschermd schilderen naar voren.

5.

HET BELEVINGSONDERZOEK EN HET OMGEVINGSONDERZOEK: OVEREENKOMSTEN EN VERSCHILLEN

In onderstaande tabel zijn de uitkomsten samengevat van: - het vergelijkend onderzoek, waarbij de scores op de verschillende onderwerpen zijn vergeleken met het PBGO-referentiebestand schilders van 1997; - de eigen beleving van de schilders, zoals zij die hebben aangegeven op het vragenformulier; - de meetwaarden uit het omgevingsonderzoek.

1 temperatuur

vergelijkend onderzoek

eigen beleving van afscherming

meetgegevens

meer Machten

45 % : beter 5 % : slechter

fris tot zeer fris

35% : beter 35 % : slechter

tocht

verlichting

meer Machten

10% : beter 35 % : slechter

ca 33 % beneden de norm

lawaai

minder Machten

10% : beter 10% : slechter

geen knelpunt

toxische stoffen, c.q.

minder Machten

5 % : beter 40% : slechter

geen knelpunt

meer klachten

5 % : beter 50%: slechter

minder klachten

50 % : beter 0 % : slechter

interessantheid werkzekerheid

Met uitzondering van tocht zijn alleen de onderwerpen, die op meerdere wijzen zijn onderzocht, in de tabel opgenomen. Tocht is opgenomen vanwege de sterke samenhang met klimaat. Temperatuur en verlichting verdienen zowel volgens de uitkomsten van het vergelijkend onderzoek als volgens de metingen aandacht. Ook volgens de eigen beleving van de

werknemers is de verlichting een aandachtspunt. Dat geldt niet voor temperatuur. Echter, een groot deel van de werknemers ervaart tocht wel als een verslechtering. Aangezien volgens de metingen de lage gevoelstemperatuur werd veroorzaakt door hoge luchtsnelheden, komen ook deze gegevens overeen. Toxische stoffen c.q. stof/ stank1 rooW nevel/ gas vormen volgens het vergelijkend onderzoek en volgens de metingen geen knelpunt, maar in de beleving van de werknemers wel. Mogelijk speelt hier geuroverlast een rol. Gezien de beleving van de werknemers verdient ook de ventilatie achter de afscherming aandacht. Uitzicht c.q. interessantheid zijn zowel volgens het vergelijkend onderzoek als volgens de beleving van de werknemers minder van kwaliteit. Ook dit verdient, in samenhang met lichttoetreding, aandacht.

DE TYPEN AFSCHERMING

6.

In deze paragraaf wordt ingegaan op de vraag, hoe de werknemers verschillende soorten en typen afscherming ervaren.

- geheel versus gedeeltelijk Afscherming, die de hele werkplek omhult, wordt als beter ervaren dan gedeeltelijke afscherming. Bij projecten die gedeeltelijk waren afgeschermd, had men meer klachten over klimaat en verlichting.

- beoordeling van typen afscherming In tabel 2 zijn de antwoorden op de vraag "wat is goede afscherming?" met de belangrijkste genoemde voordelen samengevat.

voor (%)

belangrijkste voordeel

zeil

52

winddichtheid

schotten

21

winddichtheid

gaas

19

ventilatie

plastic

11

eenvoudig aan te brengen

Tabel 2: belangrijkste voordelen van diverse typen afscherming In tabel 3 zijn de antwoorden op de vraag "wat is slechte afscherming?" met de belangrijkste genoemde nadelen samengevat.

I tegen (I) zeil

belangrijkste voordeel slechte ventilatie, slechte verlichting, klapperen

schotten

22

slechte verplaatsbaarheid

gaas

42

tocht, warmteverlies

plastic

Tabel 3: belangrijkste nadelen van diverse typen afscheming

slechte ventilatie, klapperen

Op grond van het onderzoek moet bij de ontwerpcriteria aandacht worden besteed aan: - toetreding van daglicht, met mogelijkheid tot extra verlichting; - tochtvrije ventilatie, met mogelijkheid tot extra verwarming; - voldoende uitzicht. De ontwerpeisen zullen in een aantal gevallen strijdig met elkaar zijn. Zo zal bij relatief zacht weer ventilatie op prijs worden gesteld, en bij relatief koud en/ of winderig weer een tochtvrije afscherming. Ook verschillende typen werkzaamheden (branden, schuren, aflakken) vereisen verschillende typen afscherming. Flexibiliteit van afscherming is dus een vereiste. Dit zou bijvoorbeeld kunnen worden bereikt door de mogelijkheid tot (in een deel van de afscherming) toepassing van verschillende materialen (gaas, zeil, plastic) en het gebruik van luifels, ritsen en klitteband. Samengevat komen de volgende ontwerpcriteria naar voren: - opbouw en verplaatsen van de constructie mag weinig tijd kosten; - de constructie moet goede afscherming bieden tegen wind, neerslag en koude; - de constructie moet flexibel in toepassingsmogelijkheden zijn; - er moet een mogelijkheid tot ventilatie zijn; - de constructie moet stabiel en veilig zijn, ook bij veel wind; - het materiaal mag niet te zwaar zijn i.v.m. lichamelijke belasting; - de lichtdoorlatendheid moet voldoende en neutraal van kleur zijn; - de afscherming mag geen geluidsoverlast voor bewoners veroorzaken; - duurzaam in gebruik; - redelijke prijs.

Bijlage A

eschermd schilderen Een onderzoek naar de ervaren werkomstandigheden en gezondheid van schilders i1 afgeschermd schi~~eren

WerkbelevingsondenoekAfgeschermd Schildehn

INHOUDSOPGAVE

1

INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

2

METHODE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 2.1 2.2 2.3 2.4

3

Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Respons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Interviews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

RESULTATEN Representativiteit van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Gegevensoverdeprojecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Werksituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Ewarengezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Afgeschermd schilderen. een verbetering of verslechtering? . . . . . . . . . . . 11 Voldoende bescherming tegen kou. neerslag en wind? . . . . . . . . . . . . . . . 14 Openvragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Vergelijken van groepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Interviews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

4

SAMENVATTING. DISCUSSIE. CONCLUSIES & AANBEVELINGEN . . . . . . . . . 22 4.1 4.2 4.3 4.4

Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4

Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Discussie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

De vragenlijst Begeleidende brief Interview vragen Opbouw van de somscores

22 23 24 24

WerkbelevingsonderzoekAfgeschennd Schilderen

1

INLEIDING

Achtergrond informatie Over het algemeen ligt het schilderwerk gedurende de winter-maanden grotendeels stil. Het is te koud en te nat om buitenschilderwerkte verrichten. Onder andere hierdoor ontvangen veel schilders gedurende de wintermaanden een uitkering in het kader van de Wet op de Werkloosheid. Om dit te voorkomen bestaat al bijna dertig jaar 'de winterschilder'. Opdrachtgevers die in de wintertijd schilderwerk laten verrichten ontvangen hiervoor een premie per mandag.

Daarnaast worden al enkele jaren projecten uitgevoerd waarbij men probeert ook het buitenschilderwerk in de wintermaanden doorgang te laten vinden. De bedrijfstak kent bijvoorbeeld al sinds het seizoen 1977- 1978 (naast de premieregeling voor onderhoudsbinnenschilder- en behangwerk) een premieregeling voor afgeschermd onderhoudsbuitenschilderwerk. Deze premieregeling heeft tot doel het stimuleren van werkgelegenheid in het schildersbedrijf in de wintermaanden (medio november tot en met medio maart) door 'de verlening van premie en van een kostenvergoeding, uitsluitend met betrekking tot onderhoudsbuiten-schilderwerk dat door het treffen van bepaalde technische voorzieningen onder geconditioneerde omstandigheden wordt uitgevoerd' (Jaarverslag 1977 van Bedrijfschap Schildersbedrijf). Bij dit z.g. "afgeschermd schilderen" worden de schilders en het werk beschermd tegen kou en vocht. De schilders worden afgeschermd van de weersomstandigheden door gebruik te maken van verschillende constructies. Het merendeel van de afgeschermde objecten zijn uitgevoerd met een dicht geplastificeerde, lichtdoorlatend, zeildoek. In opkomst is het zogenaamde Deltascherm, een afscherming van fijnmazig licht en luchtdoorlatend doek. De meest gebruikte methoden zijn steigers die 'bekleed' zijn met zeil of doek of galerijen van flats die "ingepakt" worden Ook is een constructie met schotten op een galerij mogelijk. Daarnaast zijn worden nog vele andere constructies gehanteerd. Eventueel kan een warmte-bron de temperatuur wat aangenamer maken. Er is tot nu toe nauwelijks onderzoek gedaan naar de arbeidsomstandigheden bij een dergelijke vorm van werken. De vraag doet zich voor of bij deze werkwijze specifieke risico's ontstaan. Zo is het voor te stellen dat bij afgeschermd werken dezelfde voorschriften in acht genomen dienen te worden als bij het werken in afgesloten ruimtes met betrekking tot toxische stoffen. Ook zou het afgeschermd werken van invloed kunnen zijn op de werkbeleving van de schilder. Aanleiding voor het onderzoek Het Bedrijfschap Schildersbedrijf wil door onderzoek bekend raken met bedrijfs-economische aspecten en arbo-aspecten van afscherming in de winter teneinde daar in de sfeer van opdrachtgeving pro-actief maatregelen op te kunnen nemen. De bedrijfs-economische aspecten en de arbo-aspecten zijn afzonderlijk van elkaar onderzocht. Deze rapportage betreft de Arboaspecten c.q. werkbeleving van werken achter afscherming. Onderzoeksdoel Doel van dit onderzoek is meer inzicht te krijgen in de beleving door werknemers van de arbeidsomstandigheden bij het werken achter afscherming.

Werkbelevingsonderzoek Afgeschermd Schilderen

Cijfers Om inzicht te krijgen in de omvang van het afgeschermd schilderen worden hierna de gegevens van de laatste drie premieperiodes gegeven. De basis van deze gegevens wordt gevormd door de per object (werk) ingediende aanvragen in het kader van de premieregeling ubuitenschilderwerk". Andere gegevens over afgeschermde objecten zijn niet bekend (zoals buiten de premieperiode afgeschermde objecten, alsmede aantallen, soorten object e.d. ). Op de premieaanvragen wordt het object, de opdrachtgever en het aantal mandagen vermeld.

aanvragen

1 428

mandagen

51.O00

declaraties

41O

uitgekeerde mandagen

34.055

bedrijven

272

gemiddelde (geschatte) werknemers Der obiect

14

Opgemerkt wordt dat in de premieperiode 95196 de premie fl 35,- bedroeg; nadien was de premie fl 25,- voor zowel de opdrachtgever als de schilder. De premiehoogte voor komend seizoen (98199) is onbekend.

'

De premieregeling liep tot 20 maart jl. Omdat ten tijde van het onderzoek nog veel declaraties binnen moeten komen is het juiste aantal declaraties en mandagen geschat.

WerkbelevingsonderzoekAfgeschemd Schilderen

2

METHODE

De werkbeleving en werkomstandigheden bij het afgeschermd schilderen zijn op verschillende manieren nagegaan. Ten eerste is er een vragenlijst ontwikkeld, waarin de werknemers verschillende vragen over de ervaren werkomstandigheden en gezondheid bij het afgeschermd schilderen werd gesteld. Ten tweede is door de premie-controleurs van het Bedrijfsschap schilders een kort interview op verschillende werkplekken gehouden. Op deze wijze worden zowel kwantitatieve gegevens als kwalitatieve gegevens verkregen.

2.1

Procedure

In januari 1998 is tijdens een bijeenkomst van de Werkgroep Afscherming het voorstel uwerkbelevingsonderzoek afgeschermd schilderen" besproken. Besloten werd om een vragenlijst te ontwikkelen waarmee de werkbeleving van de schilders nagegaan kon worden. De betreffende vragenlijst (zie bijlage 1) is in week 6 in vijfvoud naar de werkgevers die subsidie voor projecten afgeschermd schilderen hadden aangevraagd toegezonden. Bij de vragenlijst was een brief van het Bedrijfsschap Schilders gevoegd waarin de werkgevers medewerking aan het onderzoek werd verzocht, met de vraag de vragenlijst onder hun medewerkers te verspreiden (zie bijlage 2). Bij de vragenlijsten zat een portvrije retour-enveloppe gevoegd, waarmee de schilders de ingevulde vragenlijst naar de Stichting Arbouw konden opsturen. Na drie weken is door het Bedrijfschap Schildersbedrijf een reminder gestuurd met nogmaals het verzoek de vragenlijst te verspreiden onder het personeel met de vraag deze ingevuld te retourneren. Eind maart zijn de vragenlijsten ingevoerd in de computer. 2.2

Vragenlijst

Om de ervaren werkomstandigheden en gezondheid bij het afgeschermd schilderen te onderzoeken is een vragenlijst ontwikkeld. Ter validatie is de vragenlijst tijdens bedrijfsbezoeken aan een aantal schilders die op afgeschermd schilder-projecten werkzaam waren, voorgelegd. Deze vragenlijst bestaat uit vijf gedeelten: 1 vragen over kenmerken van de respondenten, bedrijf en gebruikte materialen (bijv. leeftijd, bedrijfsgrootte) 2 vragen over de werkomstandigheden; 3 vragen over de gezondheidstoestand; 4 specifieke vragen over werken achter afscherming 5 drie open vragen. De vragen over kenmerken van de respondenten en bedrijf worden gesteld om na te gaan of de steekproef een redelijke afspiegeling vormt van alle schilders. In het eerste gedeelte van het volgende hoofdstuk wordt daar op ingegaan. Deel 2 en 3 zijn afgeleid van het Periodiek BedrijfsGezondheidskundig Onderzoek (PBGO) zodat de resultaten van dit onderzoek vergeleken kunnen worden met het landelijke PBGObestand, dat op deze wijze dient als norm-bestand. In dit normbestand, dat onderdeel is van het Verrichtingen Informatie Systeem Arbouw (VISA) zijn de PBGO-gegevens van meer dan 60.000 werknemers in de bouwnijverheid opgenomen, waaronder meer dan 3000 schilders. Om de resultaten van het onderzoek zo goed mogelijk te kunnen vergelijken zijn uit VISA de gegevens van de onderhoudsschilder uit het jaar 1997 opgevraagd. Dit referentie-bestand bestaat uit 2145 schilders. In deel 4 van de vragenlijst is gevraagd in welke mate het werken achter afscherming een verslechtering, een verbetering of niet van invloed is op de hoofdonderwerpen van het PBGO (bijvoorbeeld werkhouding, stof, temperatuurwisselingen etc.).

WerkbelevingsonderroekAfgeschermd Schilderen

Tot slot werd in deel 5 met een drietal open vragen gevraagd welk soort afscherming als goed wordt beoordeeld, wel soort afscherming als slecht wordt beoordeeld en wat men al met al vindt van het werken achter een afscherming. De schilders werd verzocht om, bij het invullen van de vragenlijst in gedachten te houden dat het gaat om werken achter afscherming.

2.3

Respons

In totaal zijn bij 293 bedrijven 5 vragenlijsten uitgezet. Op aanvraag zijn nog eens 60 vragenlijsten opgestuurd. Het totale aantal verstuurde vragenlijsten is 1525. In totaal waren op 31 maart 362 vragenlijsten bij Arbouw binnengekomen. Dit is een respons van 24%. Daarmee is de respons niet hoog; maar gezien de gevolgde procedure (opsturen van vragenlijsten naar de werkgevers, met het verzoek deze te verspreiden onder het personeel) wel bevredigend te noemen. In ieder geval is het aantal van 362 geretourneerde vragenlijsten voldoende om met enige betrouwbaarheid uitspraken over de werkbeleving van de schilders die werken achter afscherming te doen. 2.4

Interviews

Door de premie-controleur van het Bedrijfschap Schildersbedrijf is bij controle-bezoeken in totaal 60 korte gestructureerde interviews afgenomen. Het interview is samengesteld door het Bedrijfsschap Schildersbedrijf. Het gestructureerd interview is opgenomen in bijlage 3. Van de resultaten van het interview is door de premie-controleur verslag gedaan. Dit verslag is eveneens opgenomen in het volgende hoofdstuk.

WerkbelevingsonderzoekAfgeschermd Schilderen

RESULTATEN

3

3.1 Representativiteit van het onderzoek In de vragenlijst zijn vragen gesteld over kenmerken van de respondenten en bedrijf. Deze gegevens worden o.a. gesteld om na te gaan of de steekproef een redelijke afspiegeling vormt van alle schilders. In de onderstaande tabellen worden de gegevens van de respondenten vergeleken met referentiecijfers; beroepsgegevens van de gehele beroepsgroep. De referentiecijfers komen van het EIB2(Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid).

respondenten

Leeftijd

EIB

aantal

percentage

percentage

25 jaar

34

9.5

15.9

25 - 34 jaar

97

27.1

30.0

35 - 44 jaar

116

32.4

28.0

>l 45 jaar 111 31.O 25.3 Het blijkt dat qua leeftijd de respondenten een redelijk goede afspiegeling vormen van de gehele beroepsgroep. De jongeren zijn enigszins ondervertegenwoordigd. De twee "oudste" groepen zijn enigszins oververtegenwoordigd. Bedrijfsgrootte

I respondenten

I aantal

I percentage

I EIB

I

I percentage

II

1-5 personen 6 - 10 personen

31

8.9

15.2

11 - 20 personen

67

19.3

18.7

21 - 50 personen

117

33.6

31.8

51 - 100 personen

I

55

I

15.8

I

12.3

1

meer dan 100 ~ersonen 1 54 1 15.5 1 4.1 '1 lok voor wat betreft de bedrijfsgrootte vormt de steekproef een redelijke afspiegeling. Alleen de eenpersoons- en kleine bedrijven (tot en met 10 personen) zijn ondervertegenwoordigd. De grootste bedrijven zijn enigszins oververtegenwoordigd in de onderzoekspopulatie. I

I

Regio

I

I respondenten

I EIB

aantal

percentage

percentage

Noord

70

19.9

11.2

Oost

81

23.1

25.1

West

l

1

136

I

1

38.7

I

40.6

1

Zuid 64 18.2 23.1 Ook voor de regio waar men werkt is er een redelijke afspiegeling van de totale beroepsgroep. Het noorden is enigszins ondervertegenwoordigd, het zuiden enigszins oververtegenwoordigd. Omdat de respondenten qua leeftijd, bedrijfsgrootte en regio een redelijk goede afspiegeling van de totale beroepsgroep blijken te zijn, zijn de resultaten van het onderzoek representatief te noemen voor de gehele beroepsgroep.

2 ~ ewerknemersbestand t in het schildersbedrijf in 1996. Amsterdam, December 1997. EIB

WerkbelevingsondetzoekAfgeschermd Schilderen

3.2

Gegevens over de projecten

In de vragenlijst zijn vragen gesteld over het aantal en het soort projecten en het materiaal van de afscherming. Met deze gegevens wordt inzicht gekregen in de werkervaring met afgeschermd schilderen en het soort projecten waarmee de respondenten hebben gewerkt.

aantal projecten

geen project

1 project

2 projecten

3 of meer

grootte van project

type object

C-3

flat eensgezinswoning

afscherming

helemaal

verwarming

gedeeltelijk

soort materiaal

winddichtzeil

gaas

schotten

anders


Uit deze gegevens blijkt dat: P Hoewel gevraagd was de vragenlijst alleen onder schilders met ervaring met afgeschermd schilderen te verspreiden, geeft een tiende deel van de respondenten aan geen ervaring met afgeschermd schilderen te hebben. Het grootste gedeelte (tweederde) van de respondenten één project met afscherming heeft uitgevoerd. Ongeveer een vijfde heeft bij 2 of meer projecten met afscherming gewerkt. Circa 42% van de respondenten werkte aan een projecten dat volledig afgeschermd was. P Voor 70% van de respondente was het te schilderen object een flat. t 28% had beschikking over verwarming. P 73% werkte op een groot project. Het grootste deel van de respondenten werkte met winddicht zeil (58%). Met gaas werkte 18%, ook 18% werkte met schotten. 7% van de respondenten werkte met andersoortig materiaal of met een combinatie van materialen.

Werkbelevingsondenoek Afgeschermd Schilderen

3.3

Werksituatie

In de volgende grafiek wordt het percentage van de respondenten weergegeven dat aangeeft klachten lproblemen te hebben met verschillende onderwerpen m.b.t. de werksituatie. De gegevens uit dit onderzoek staan afgezet tegen de gegevens van het referentie-bestand (PBGO-'97, zie pag. 4). Om een voorbeeld te geven; voor werkhoudingen blijkt dat de respondenten minder vaak aangeven klachten te hebben dan de referentie groep; circa 25% tegen 32%. Voor de precieze vraagstelling wordt verwezen naar bijlage 1; de vragenlijst. Voor enkele onderwerpen zijn meerdere vragen samengevoegd. Er is dan sprake van somscores. In bijlage 4 staat vermeld naar welke vragen de somscores verwijzen. Een sterretje bij het onderwerp betekent dat het verschil tussen de score van de respondenten en het referentie-bestand statistisch significant is.

klachten over de werksituatie Werkhoudingen* Lichamelijk inspannend* Lawaai* Trillingen Stof* Stank/rook/nevel/gas* Klimaat* Verlichting* Veiligheid Geestelijk inspannend* Tijdsdruk* Interessantheid werk* Geen plezier in werk Werkorganisatie en leiding* Samenwerking Werkzekerheid* Waarderinglbeloning Werk ongunstig voor prive-leven*

o afgeschermd

Indien er alleen gekeken wordt naar de resultaten van de respondenten, (zonder met de referentie te vergelijken) dan blijkt dat werkdruk, lichamelijke inspanning, stof en het klimaat de meeste klachten opleveren. Vergeleken met het referentie-bestand blijkt dat voor de onderwerpen: werkhoudingen, lawaai, stof, stanWrooWnevellgas, geestelijke inspanning, werkorganisatie en werkzekerheid minder klachtenlproblemen aangegeven worden. Voor de onderwerpen: lichamelijke inspanning, klimaat, verlichting, tijdsdruk en interessantheid van het werk geldt dat men hierover meer klachten aangeeft. Ook geven de respondenten aan dat het werk vaker een ongunstig effect heeft op het privé-leven. Voor de overige onderwerpen is er geen statistisch significant verschil.


3.4

Ervaren gezondheid

In de volgende grafiek wordt het percentage van de respondenten weergegeven dat aangeeft klachten I problemen te hebben met verschillende onderwerp m.b.t. de gezondheid.

klachten over de gezondheid Rug* Nek Armen Benen* Behandeld voor spierlgewrichtsklachten* Vaak moe* Vaak nerveusx Behandeld voor overspannenheid Zien* Horen Overgevoeligheid luchtwegen Behandeld voor luchtwegaandoeningen Huid Behandeld voor huidaandoeningen Behandeld voor ongeval Verzuim wegens ziektelongeval Klachten over de eigen gezondheid

afgeschermd

PBG0197

Zonder te vergelijken met de referentie blijkt uit de tabel dat schilders de meeste klachten hebben met betrekking tot de rug en de armen. Vergeleken met het referentie-bestand blijken de respondenten meer klachten te hebben van de rug en benen dan de schilders van het referentie-bestand. Ook geven de respondenten vaker dan de referentie-groep aan dat de klachten relatie hebben met het werk. De respondenten geven t.o.v. de het referentie-bestand minder vaak aan dat met klachten heeft over moeheid, nervositeit en met het zien.


3.5

afgeschermd schilderen, een verbetering of verslechtering?

In de vragenlijst is vervolgens gevraagd in welke mate het werken achter afscherming een verslechtering, een verbetering of niet van invloed is op de hoofdonderwerpenvan het PBGO. De onderstaande grafiek geeft de resultaten op deze vragen weer. De grafiek geeft weer het percentage van de respondenten dat aangeeft of werken achter afscherming al dan niet van invloed is op een bepaald onderwerp. Bijvoorbeeld: 45% van de respondenten aan dat werken achter afscherming voor de werkzekerheid een verbetering is. Voor koude geldt dat bijvoorbeeld dat circa 18% aangeeft dat werken achter afscherming hiervoor een verslechtering betekent. In afbeelding 9 staan de resultaten gesorteerd naar verbetering.

verbetering - verslechtering gesorteerd naar verbetering werkzekerheid -' koud kwaliteit van werk tocht temperatuur velli held pkzier opgeslotenlgeisolee~d toe ankeh kheld reactgs beJoners werkhoudmg waardering werkorganisatie samenwerkm. interessanthei! afw~sselmg lawaai lich. inspannin

i

E

i

.+n,

r

verslechtering

verbetering

Uit de afbeelding is af te lezen dat de top 5 van verbeteringen zijn; 1. werkzekerheid 2. kou 3. kwaliteit van het werk 4. tocht tem~eratuur 5. Hierbij is het opvallend dat voor een behoorlijk aantal respondenten afscherming voor tocht en temperatuur als een verslechtering ervaren.

WefibelevingsonderzoekAfgeschermd Schilderen

In afbeelding 10 staan de (zelfde) resultaten gesorteerd naar verslechtering.

verbetering - verslechtering gesorteerd naar verslechtering uitzicht reacties bewoners ventilatie stanklrook tocht verlichting stof temperatuur vervoer van materialen lich. inspannin kou! kwaliteit van werk plezier lawaai interessantheid werkhoudin toegankelijkhei! afwisseling werkorganisatje concentratie veili heid waarzerina trillingen opgeslotenlgeisoleerd werkzekerheid samenwerking

-

-

-

7 -

-

I j

verslechtering

verbetering

Uit de afbeelding is af te lezen dat de top 5 van verslechteringen zijn: 1. uitzicht 2. reacties van bewoners 3. ventilatie 4. stanklrook/nevel/gas 5. tocht Hierbij is het opvallend dat tocht zowel in de top 5 van verbeteringen als van verslechteringen terug komt. Uit de bovenstaande grafieken is indirect ook af te lezen wat het percentage respondenten is dat heeft aangegeven dat werken achter afscherming niet van invloed is op een onderwerp; namelijk 100% min het percentage verbetering min het percentage verslechtering. Voor de volledigheid zal het percentage "niet van invloed" in de volgende afbeelding worden weergegeven.


verbeteri g - verslechtering 1

gesorteerd naar "geen invloed"

g e e n invloed

U

verslechtering

verbetering

Uit deze afbeelding blijkt dat werken achter afscherming de meeste invloed -in positieve en negatieve zin- heeft op: 1. tocht 2. kou 3. temperatuur 4. reacties van bewoners 5. kwaliteit van het werk Opvallend is dat, in tegenstelling tot wat men zou kunnen verwachten, blijkt dat lawaai (door klapperende zeilen) door de respondenten niet veel beïnvloed wordt door de afscherming. Reacties van bewoners is een onderwerp waar zeker rekening mee moet worden gehouden.


3.6

Biedt de afscherming voldoende bescherming tegen kou, neerslag en wind?

Aangezien de bescherming in eerste instantie bedoelt is ter bescherming (van zowel het werk als de werker) tegen kou, regenlneerslag en wind is gevraagd of men dit als voldoende, matig of onvoldoende ervaarde. In de onderstaande tabel staan de antwoorden van de respondenten weergegeven. Biedt de afscherming voldoende bescherming tegen.. .?

onvoldoende

matig

voldoende

kou

29%

40%

31%

regenheerslag

6%

19%

75%

1 33%

1 47%

wind

1 19%

Het blijkt dat de afscherming in het algemeen voor 75% van de respondenten voldoende werkt tegen regenlneerslag, voor 47% werkt de afscherming voldoende tegen wind en voor 31% is de afscherming voldoende tegen de kou. Hierbij is er gekeken of er verschillen zijn tussen de verschillende soorten afscherming. Zonder alle gegevens van alle soorten projecten en toegepaste materialen versus kou, neerslag en wind weer te gegeven (i.v.m. de leesbaarheid van het rapport) is de conclusie daarvan de volgende. Voor zowel afscherming tegen koude , regen en wind blijken de respondenten van grotere projecten, de afscherming als positiever te ervaren ten opzichte van respondenten van kleinere projecten. Ook ervaren respondenten die met zeil hebben gewerkt de afscherming als positiever dan degenen die met andere materialen hebben gewerkt. 3.7 Open vragen Tot slot werd in deel 5 met een drietal open vragen gevraagd welk soort afscherming als goed wordt beoordeeld, welk soort afscherming als slecht wordt beoordeeld en wat men al met al vindt van het werken achter een afscherming. De antwoorden van de respondenten zijn geclusterd in groepen met ongeveer soortgelijke antwoorden.

Wat is goede afscherming? Bij de vraag: 'Wat vindt u een goede afscherming? " blijkt uit de clustering een voorkeur van: b 52% voor zeil; hierbij wordt vooral als voordeel de winddichtheid genoemd. b 21% voor schotten; hierbij wordt vooral als voordeel de winddichtheid genoemd. P 19% voor gaas; hierbij wordt vooral als voordeel de ventilatie genoemd. 11% voor plastic; hierbij wordt vooral als voordeel de eenvoudige wijze van aanbrengen genoemd. Wat is slechte afscherming? Voor de vraag: 'Wat vindt u een slechte afscherrning?"blijkt uit de clustering een afkeur van: b 26% tegen zeil, vanwege o.a. slechte ventilatie, slechte verlichting en het "klapperen". b 20% tegen schotten, vanwege de slechte verplaatsbaarheid. b 42% tegen gaas, vanwege tocht en warmteverlies. b 12% tegen plastic, vanwege slechte ventilatie en het "klapperen".

Met deze antwoorden zijn de voor- en nadelen van de verschillende materialen overzichtelijk op een rij gezet.


Afscherming in het algemeen De antwoorden op de vraag 'Waf vindt u al met al van afgewerkt schilderen?"zijn als volgt geclusterd; b 52% is ronduit positief, waarbij 91% van deze groep het behoud van werkgelegenheid noemt; F 11% vindt afscherming goed, mits het goed gebeurt, er voldoende verwarming en ventilatie is; b 12% vindt de afscherming al met al redelijk; b 17% is negatief over de afgeschermd schilderen. 3.8

Vergelijken van groepen

Men kan de vraag stellen in hoeverre de resultaten afhankelijk zijn van het soort project of de gebruikte materialen. Om hierin inzicht te krijgen wordt in paragraaf 3.8.1 weergegeven in welke mate de zogenaamde objectieve variabelen (leeftijd, bedrijfsgrootte, aantal en soort projecten waar men afgeschermd geschilderd heeft etc) van invloed is op de werken gezondheidsbeleving. Daarna wordt in paragraaf 3.8.2 weergegeven in hoeverre de objectieve variabelen van invloed zijn op de aangegeven verbeteringen - verslechteringen. 3.8.1

Invloed objectieve variabelen op de werken gezondheidsbeleving.

Leefíijd Met betrekking tot de verschillende leeftijdscategorieën is duidelijk geworden dat leeftijd niet van invloed is op de klachten over de werksituatie, met uitzondering van het werken onder tijdsdruk. Oudere werknemers hebben meer last van het werken onder tijdsdruk dan jongeren. Met betrekking tot gezondheidsklachten zijn er ook geen opvallende resultaten te vermelden. Over het algemeen zijn de resultaten in de richting zoals deze verwacht mag worden: oudere werknemers hebben over het algemeen meer gezondheidsklachten (vooral met betrekking tot het horen en het zien) en zijn ook vaker behandeld voor de verschillende aandoeningen. Bedrijfsgrootte Met betrekking tot de bedrijfsgrootte zij er geen opvallende resultaten te melden. De indruk bestaat dat (relatief) de meeste problemen zich voordoen bij middelgrote bedrijven, maar aanvullende analyses zijn nodig om hier met meer betrouwbaarheid uitspraken over te doen. Regio Ook met betrekking tot de provincie of regio (Noord, Oost, Zuid of West) waar het bedrijf gevestigd is, zijn er geen verschillen te ontdekken. Aantal projecten afgeschermd schilderen Interessanter wordt het indien gekeken wordt naar bij hoeveel projecten afgeschermd schilderen men in de afgelopen periode werkzaam is geweest. 11% van de respondenten heeft weliswaar de vragenlijst ingevuld maar heeft in de afgelopen periode niet op een project afgeschermd schilderen gewerkt; 68% bij één project; 16% bij twee projecten en 6% bij drie of meer projecten. Een opvallend resultaat is dat uit de analyses blijkt dat de schilders die niet op een project afgeschermd schilderen hebben gewerkt, over het algemeen meer klachten over de werkomstandigheden hebben. Het meest opvallende is dat de schilders die in de afgelopen periode niet op een project afgeschermd schilderen hebben gewerkt, veel meer klachten over de werk(on-)zekerheid hebben. De werkzekerheid blijkt bij het afgeschermd schilderen een belangrijke rol te w pel en.^

3 ~ e z resultaten e dienen met enige omzichtigheid geïnterpreteerd te worden want deze groep betreft 34 schilders, eigenlijk een te kleine groep om met enige betrouwbaarheid uitspraken over te doen.

Werkbelevingsondenoek Afgeschemd Schilderen

Met betrekking tot de gezondheidsklachtenis de situatie minder duidelijk. Voor wat betreft een aantal gezondheidsklachten hebben schilders, die niet op projecten afgeschermd schilderen hebben gewerkt meer klachten; met betrekking tot andere gezondheidsaspecten minder klachten. De resultaten zijn echter niet statistisch significant. Tussen de antwoorden van schilders die op één, twee of meerdere projecten hebben gewerkt zijn geen statistisch significante verschillen gevonden. Soorten projecten afgeschermd schilderen 42% van de schilders was werkzaam op projecten die helemaal afgeschermd waren; 58% op projecten die gedeeltelijk afgeschermd waren. Bij de projecten die gedeeltelijk waren afgeschermd had men meer klachten over het klimaat en over de verlichting. Opvallend is dat schilders die op gedeeltelijk afgeschermde projecten werkzaam waren ook meer last hadden van nerveuze klachten. In 70% van de gevallen betrof het project flatgebouwen; in 30% van de gevallen betrof het eengezinswoningen. De schilders die bij flatgebouwen werkzaam waren, hadden meer klachten over de werkhoudingen; over stank, rook, nevel en gas en over de mate waarin het werk als geestelijk inspannend wordt ervaren. Schilders die bij eengezinswoningen werkzaam waren hadden meer klachten over de veiligheid. Het is echter niet mogelijk om deze verschillen toe te schrijven aan het afgeschermd schilderen; het kan ook een verschil tussen de verschillende objecten (flats en eengezinswoningen) betreffen. Schilders die op projecten afgeschermd schilderen werkzaam waren bij flatgebouwen hebben meer nekklachten en klachten van de onderste ledematen. In 28% van de gevallen waren de projecten verwarmd; in 72% van de gevallen niet. Bij de projecten waar geen verwarming aanwezig was had men meer klachten over het klimaat en over de werkorganisatie en de leiding. 73% van de respondenten gaf aan dat zij op een groot project hadden gewerkt; 27% werkte op een klein project. Op grote projecten heeft men meer klachten over de werkhoudingen; op kleine projecten meer klachten over de veiligheid. Gebruikte afscherming In 57% van de gevallen bestond de afscherming uit winddicht zeil; in 18% uit gaas; eveneens in 18% uit schotten en in 7% uit een andere soort van afscherming. De schilders die op projecten werkzaam waren die met gaas afgeschermd waren hebben meer klachten over de lichamelijke en geestelijke belasting, over het klimaat en de verlichting. Met betrekking tot de ervaren gezondheid hebben schilders die op projecten werkzaam waren die met gaas afgeschermd waren meer armklachten.

3.8.2 Invloed van de objectieve variabelen op verslechtering of verbetering door afscherming. In deze paragraaf wordt weergegeven in hoeverre de objectieve variabelen van invloed zijn op de aangegeven verbeteringen - verslechteringen op verschillende aspecten zoals die in paragraaf 3.5 aan bod zijn gekomen. Geheel versus gedeeltelijk afgeschermd schilderen. Zoals in paragraaf 3.5 duidelijk is geworden, betekent het afgeschermd schilderen op een aantal aspecten een duidelijke verbetering en op een aantal punten een duidelijke verslechtering. Indien het geheel afgeschermd schilderen vergeleken wordt met gedeeltelijk afgeschermd schilderen, vormt het geheel afgeschermd schilderen op al de onderzochte aspecten een grotere verbetering en een (relatief) mindere verslechtering.


een verslechtering te betekenen. Het meeste last hiervan heeft men als er met schotten wordt gewerkt; (relatief) het minste last als er met gaas wordt gewerkt. Een van de reden daarvan is waarschijnlijk gelegen in het feit dat de ventilatie bij het werken met schotten voor veel meer problemen zorgt. Met betrekking tot de klimaatinvloeden kan opgemerkt worden dat het werken achter een afscherming over het algemeen als een verbetering wordt aangemerkt. Met betrekking tot de kou wordt het winddicht zeil als belangrijkste verbetering aangemerkt en de schotten als (relatief) het slechtst. Met betrekking tot tocht en temperatuurwisselingen wordt het werken achter gaas een duidelijke verbetering genoemd; het werken achter schotten als een verslechtering. Met betrekking tot de interessantheid van en het plezier in het werk is uit de analyses duidelijk geworden dat het werken met (winddicht) zeil en in mindere mate het werken met gaas als een duidelijke verbetering worden ervaren, maar het werken achter schotten als een verslechtering. Het werken met zeil en gaas betekent meer afwisseling in het werk. Met betrekking tot de kwaliteit van het geleverde werk vindt men veruit de beste verbetering optreden bij het werken met zeil, gevolgd door het werken met gaas. Het werken met schotten draagt hier nauwelijks aan bij. Tot slot werd gevraagd of de afscherming voldoende bescherming biedt tegen de weersinvloeden, kou, neerslag en wind. Gebleken is dat maar in beperkte mate het geval is. Uit de analyses is verder gebleken dat de schilders van mening zijn dat voor de kou de winddichte zeilen het best voldoen; dat de schotten het meest effectief zijn tegen regen en dat het voor wind weinig uitmaak of er schotten of zeil gebruikt worden. Voor alle gevallen vormt het gaas de slechtste oplossing. 3.9 Interviews (Door één premiecontroleur Bedrijfschap Schildersbedrijf)

Ter completering van het vragenlijst-onderzoek zijn er een 60-tal korte gestructureerde interviews gehouden met schilders die achter afscherming werkten. Deze interviews zijn gehouden door twee premie-controleurs van het bedrijfschap schildersbedrijf. Eén van de premie-controleurs heeft verslag gedaan, dat hieronder integraal is opgenomen. Met betrekking tot de drie onderscheiden groepen moet vermeld worden dat de groep schilderspatroon heeft bestaan uit 4 personen, de groep uitvoerders omvat 12 personen en de groep schilders 1 schildersleerling bestaat uit 44 personen.

Op de werkvloer zijn een aantal open vragen gesteld aan schilders, leerling-schilders, schilderspatronen, die ter plaatse werkzaam waren achter afscherming. Aan de hand van het vragenformulier is deze evaluatie samengesteld. Bij dit verslag zijn de volgende opmerkingen van belang:

e Resultaten zijn , met betrekking tot de antwoorden op de vragen, per functie in percentages uitgedrukt e De vragen zijn gesteld in de maanden januari, februari en maart. e Opgemerkt dient te worden dat we kunnen spreken van een zachte winter. e Nagenoeg alle schildersbedrijven waarvoor ondervraagden werkzaam zijn kennen een seizoenspatroon. Het enkele bedrijf dat geen seizoenspatroon kende komt mede door het feit dat doorgewerkt wordt middels afscherming.

Werkbelevingsonderzoek Afgeschetmd Schilderen

Resultaten: Functie ondervraagden: schilderspatroon uitvoerder/meewerkend voorman schilder Soorten obiecten flat rijtjes woningen scholen/kantoorgebouwen woningen (hoogbouw) woonhuis

Schilde~atroon/ondernemer: 100%regelmatig. Hoe vaak werkt u achter afscherming?

I

Hoe ervaart u het werken achter afscherming?

50%goed. 50%redelijk.

Wat ervaart u als het grootste voordeel van het werken achter afscherming?

-Droog en warm kunnen werken. -Doorwerken. -Continuïteit.

Wat ervaart u als het grootste nadeel van het werken achter afscherming?

-Afgesloten. -Verplaatsen. -Beperking van ruimte.

Wordt er, indien nodig, verwarming toegepast?

II 100%Ja

Wordt er volgens u voldoende van het project afgeschermd?

100%Ja

Stel er zou geen WW zijn en u zou het inkomensverlies door geen werk geheel zelf moeten dragen, zoudt u dan achter afscherming willen werken?

100%N.v.t.

Merkt u er iets van dat het Bedrijfschap het werken achter afscherming probeert te

Reclame op radio, t.v. en billboards

Werkbelevingsondenoek Afgeschermd Schilderen

.ders:

I

Hoe vaak werkt u achter afscherming?

2 5% 16% 59%

Eerste keer Af en toe Regelmatig

Hoe ervaart u het werken achter afscherming?

50% 33% 17%

Goed Redelijk Onvoldoende


59% 25%


8% Geen nadeel Kosten en tijd van aanbrengen 34% af schermìng Bij kou en wind wordt het lastig 16% 8% Relatieve vochtigheid 17% Geen uitkijk 17% Droging


84% 16%

Ja Nee


16% 42% 42%

Ja Gaat wel Nee


100%nu al dus dan helemaal

Merkt u er iets van dat het Bedrijfschap het werken achter afscherming probeert te bevorderen?

16% 67% 17%

Het door kunnen werken Beschermen tegen kou, regen en wind 8% Kostenbesparend, in verband met WW 8% Doorbetaling van loon

-

Nee Winterschilder Info uit vakbladen4

%ij de info uit vakbladen, waaronder Schildersinfo,dient opgemerkt te worden dat men nagenoeg geen specifieke acties kan noemen.


ng-schilder: 43% Eerste keer 11% tweede keer Af en toe 14% 3 2% Regelmatig Hoe ervaart u het werken achter afscherming?

73% Goed 20% Redelijk 7% Onvoldoende


55% 45%

Beschermen tegen kou, regen en wind Het door kunnen werken/niet in de WW

Geen nadeel Kosten en tijd van aanbrengen afscherming Bij kou en wind wordt het lastig 30% 5% "Klapperende"afscherming 5% Dampen blijven hangen


28%


61% 39%

Ja Nee


59% 2 1%

Ja Gaat wel Nee

3 2%

20%-

-

p


98% 2%

nu al dus dan helemaal Alleen indien goed wordt af geschermd

Merkt u er iets van dat het Bedrijfschap het werken achter afscherming probeert te bevorderen?

34% 50% 16%

Nee Winterschilder Info uit vakbladen5

Opmerkingen bij het interview-onderzoek. t Opvallend is de motivatie, positieve instelling, van de ondervraagden. t Ondanks het feit dat wellicht te weinig wordt afgeschermd, of dat men het koud heeft of last van regen en wind heeft, is men overwegend positief met betrekking tot het werken achter afscherming. t Alle ondervraagden in de categorie schilder/leerlingschilder die regelmatig achter afscherming werkzaam zijn, ervaren het werken achter afscherming als goed. t Koude en wind zijn feitelijk de praktische nadelen van het werken achter afscherming. Desondanks wordt het aanbrengen en verplaatsen van afscherming, met als doel het probleem kou en wind op te lossen, toch ook als een belangrijk nadeel ervaren. t Ondanks het feit dat veel schilders over heaters e.d kunnen beschikken, wordt ondanks dat het feit dat men het op enig moment koud heeft, toch geen verwarming toegepast. t Het door kunnen werken, en daardoor dus geen aanspraak hoeven te maken op de WW is een belangrijk voordeel van het werken achter afscherming. Om door te kunnen werken wordt afscherming als beschutting tegen weersinvloeden als een even we ij de info uit vakbladen, waaronder Schildersinfo, dient opgemerkt te worden dat men nagenoeg geen specifieke acties kan noemen.

Werkbelevingsonde~zoek Afgeschermd Schilderen

b

groot voordeel ervaren. Dat ondervraagden gemotiveerd zijn blijkt ook uit het feit dat men de wijze van afscherming al vrij snel als voldoende wordt gezien( men kan immers door). Bij een groot deel van de objecten wordt de afscherming door de interviewer als redelijk ervaren; de wijze van afschermen komt zeker voor verbetering in aanmerking!

Conclusie van de interviews

Het doorwerken in winter achter afscherming wordt door de ondervraagden als positief ervaren. Indien de schildersbedrijfstak meer aandacht zou schenken aan het afschermen als zodanig, met andere woorden het object (of delen van het object) dusdanig afschermen dat je daadwerkelijk kunt spreken van het feit dat weersinvloeden zo goed als uitgesloten zijn, de positieve instelling alleen nog maar toe zal nemen. Dhr. J. Pekel

Opmerking van P2: Uit het voorgaande blijkt dat de resultaten van de interviews en de resultaten van het vragenlijstonderzoek redelijk met elkaar overeen komen.


4

SAMENVATTING, DISCUSSIE, CONCLUSIES & AANBEVELINGEN

4.1

Samenvatting

Omdat de respondenten qua leeftijd, bedrijfsgrootte en regio een redelijk goede afspiegeling van de totale beroepsgroep blijken te zijn, zijn de resultaten van het onderzoek representatief te noemen voor de gehele beroepsgroep. Vergeleken met het referentie-bestand blijkt dat voor de onderwerpen: werkhoudingen, lawaai, stof, stank/rook/nevel/gas, geestelijke inspanning, werkorganisatie en werkzekerheid minder klachtenlproblemen aangegeven worden. Voor de onderwerpen: lichamelijke inspanning, klimaat, verlichting, tijdsdruk en interessantheid van het werk geldt dat men hierover meer klachten aangeeft. Ook geven de respondenten aan dat het werk vaker een ongunstig effect heeft op het privé-leven. Vergeleken met het referentie-bestand blijken de respondentenmeer klachten te hebben van de rug en benen. Ook geven de respondenten vaker dan de referentie-groep aan dat de klachten relatie hebben met het werk. De respondentengeven t.o.v. de het referentie-bestand minder vaak aan dat met klachten heeft over moeheid, nervositeit en met het zien. De top 5 van verbeteringen zijn; 1. werkzekerheid 2. kou 3. kwaliteit van het werk 4. tocht 5. temperatuur De top 5 van verslechteringen zijn; 1. uitzicht 2. reacties van bewoners 3. ventilatie 4. stank/rook/nevel/gas 5. tocht Het blijkt dat de afscherming in het algemeen voor 75% van de respondenten voldoende beschermd tegen regenheerslag, voor 47% beschermdde afscherming voldoende tegen wind en voor 31% vindt dat de afscherming voldoende bescherming biedt tegen de kou. De schilders die in de afgelopen periode niet op een project afgeschermd schilderen hebben gewerkt, hebben veel meer klachten over de werk(on-)zekerheid. Indien het geheel afgeschermd schilderen vergeleken wordt met gedeeltelijk afgeschermd schilderen, vormt het geheel afgeschermd schilderen op vrijwel al de onderzochte aspecten een grotere verbetering en een (relatief) mindere verslechtering. Bij de projecten die gedeeltelijk waren afgeschermd had men bovendien meer klachten over het klimaat en over de verlichting. De schilders die bij flatgebouwen werkzaam waren, hadden meer klachten over de werkhoudingen; over stank, rook, nevel en gas en over de mate waarin het werk als geestelijk inspannend wordt ervaren. Schilders die bij eengezinswoningen werkzaam waren hadden meer klachten over de veiligheid.

Werkbelevingsonde~oekAfgeschermd Schilderen

Schilders die op projecten afgeschermd schilderen werkzaam waren bij flatgebouwen hebben meer nekklachten en klachten van de onderste ledematen. Bij de projecten waar geen verwarming aanwezig was had men meer klachten over het klimaat en over de werkorganisatie en de leiding. Op grote projecten heeft men meer klachten over de werkhoudingen; op kleine projecten meer klachten over de veiligheid. Dit is waarschijnlijk dezelfde groep als bij de vergelijking tussen flats en eengezinswoningen. De respondenten geven aan dat verschillende soorten materiaal verschillende voor- en nadelen hebben. Winddicht zeil voldoet het beste tegen wind, regen en kou. Gaas is aan te bevelen bij windgevoelig constructies, voor ventilatie en geeft geen geluidsoverlast omdat het niet kan "klapperen". 4.2 Discussie Het is niet eenvoudig om op basis van dit onderzoek eenduidige conclusies te trekken. Er moeten enige kanttekeningen bij het onderzoek gezet worden: b Het feit dat veruit de grootste groep schilders slechts beperkte ervaring heeft met afgeschermd schilderen en meestal met maar één methode heeft gewerkt maakt het lastig om de verschillende methodes met elkaar te vergelijken. De respondenten spreken elkaar in enkele gevallen tegen, zoals onder andere ook al duidelijk geworden uit de open vragen en de paragraaf over de verbeteringen en verslechteringen met betrekking tot afgeschermd schilderen. b Bij de vergelijking van de klachten over de werksituatie en de ervaren gezondheid met het referentie-bestanddoet zich de vraag voor in hoeverre de verschillen hun oorzaak hebben in het afgeschermde schilderen. Het is bijvoorbeeld ook mogelijk dat de tijdsperiode een rol speelt (de respondenten hebben de vragenlijst in de winter ingevuld, de referentie-groep gedurende het gehele jaar).Kortom; uitspraken en interpretaties over de oorzaken van de gevonden verschillen kan men slechts met enige "slagen om de arm" doen.

Duidelijk is in ieder geval geworden dat het afgeschermd schilderen een aantal duidelijke voordelen en nadelen heeft. Met name uit de open vragen blijkt dat de schilders alle afscherming, ook de minder ideaal uitgevoerde afscherming, als een stap in de goede richting zien. Vergeleken met geen afscherming is men al snel tevreden. Als een van de grootste voordelen wordt de werkzekerheid genoemd. De schilders die aan het onderzoek hebben deelgenomen spreken bijna unaniem hun voorkeur voor werkzekerheid. Dit komt zowel naar voren uit de vragenlijsten, als de interviews die door de premie-controleurs van het Bedrijfschap Schildersbedrijf zijn uitgevoerd. Ondanks deze tevredenheid ziet men afgeschermd schilderen toch vooral als een noodoplossing om door te kunnen werken. Maar tegenover het voordeel van de werkzekerheid staan ook een aantal nadelen. De indruk bestaat dat niet altijd tijdens de verschillende projecten voldoende aandacht is besteed aan de afscherming. Lang niet alle projecten waren geheel afgeschermd (dit betreft in ongeveer even grote mate flats als eengezinswoningen). Uit het onderzoek is eenduidig naar voren gekomen dat een gedeeltelijke afscherming over het algemeen tot meer klachten leidt dan bij geheel afschermen. Er wordt blijkbaar niet altijd genoeg tijd en moeite uitgetrokken om het project "ideaal" af te schermen om zodoende het welzijn van de betrokken schilders te waarborgen. Voorzichtig kan dan ook geconcludeerd worden dat een gedeeltelijk afgeschermd project bepaalde risico's voor veiligheid, gezondheid en welzijn van de betrokken schilders met zich meebrengt.


Maar ook bij volledige afscherming doen zich nadelen voor, onder andere afhankelijk van het soort afscherming dat gebruikt wordt en de soort projecten waarbij er met afscherming gewerkt wordt. Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat voor de verschillende werkzaamheden van de onderhoudsschilder er nog geen algemene 'ideale' manier van afscherming bestaat. Het blijkt voor een groot gedeelte afhankelijk te zijn van de werkzaamheden die uitgevoerd dienen te worden en de weersomstandigheden op dat moment. Om daar een voorbeeld van te geven: in (relatief) slechte weersomstandigheden verdient een winddichte afscherming (winddicht zeil of schotten) veruit de voorkeur boven afscherming met gaas (mits de constructie voldoende stabiel is, uiteraard). Indien er dan echter afgebrand dient te worden, treden er problemen met de ventilatie op. Ook is uit het onderzoek duidelijk geworden dat er in een groot gedeelte van de projecten, ook als er volledige afscherming gebruikt wordt, niet verwarmd wordt. Het is niet geheel duidelijk waarom dit zo is. 4.3

Conclusies

Kort samengevat komen de conclusies op het volgende neer: b Als het enigszins mogelijk is werkt de schilder in de winter graag door. Afscherming ziet men hierbij als een goed hulpmiddel. b Indien er afgeschermd moet worden dan gaat de voorkeur uit naar volledig afschermen (in tegenstelling tot gedeeltelijk afschermen). b Bij grote projecten blijkt de afscherming beter te voldoen dan bij kleine projecten. b Verschillende soorten afscherming hebben verschillende voor- en nadelen. Afhankelijk van de uit te voeren werkzaamheden (branden, schuren of aflakken) en de weersomstandigheden zijn verschillende manieren van afschermen aan te bevelen. Bij extreme kou en wind (en stabiele constructies) heeft winddicht zeil de voorkeur. In situatie die om meer ventilatie vragen is gaas idealer. Gaas is over het algemeen niet favoriet bij de respondenten. 4.4

Aanbevelingen

Uit het onderzoek komt naar voren dat de werksituatie als beter wordt ervaren bij grotere projecten (synoniem voor het schilderen van flatgebouwen). Bij kleinere projecten lijken de voordelen niet tegen de nadelen op te wegen. Het kost relatief veel tijd en moeite om de afscherming aan te brengen en meestal wordt (daardoor) geen volledige afscherming aangebracht. Het lijkt dan ook aan te bevelen projecten afgeschermd schilderen vooral uit te voeren bij grote(re) projecten, waarbij genoeg tijd en energie gereserveerd kan worden om een goede afscherming aan te brengen. Hoewel waarschijnlijk niet voor iedereen voldoende werk aan flats is, kan toch "alles op alles" worden gezet om alle flats in de winter te schilderen. Om dit te bereiken kan men bijvoorbeeld de premies aanpassen en de voorlichting aan opdrachtgevers van grote projecten intensiveren. Het feit dat grote projecten beter uit het onderzoek naar voren komen dan kleine projecten duidt ook op de problemen die men ervaart met de kleine projecten (synoniem voor schilderwerk aan eensgezinshuizen). Het probleem met kleine projecten heeft waarschijnlijk naast de bovergenoemde financiële reden ook een technische reden. Er is blijkbaar geen goede manier van afscherming voor kleine projecten. Om het met de woorden van een respondent te zeggen: 'Provisorisch geknutsel moet voorkomen worden'! Hier ligt de nadruk op het ontwikkelen van een "technische" oplossing; het ontwerpen van een afscherming voor kleine projecten die wel aan de gestelde eisen voldoet. Dit betekend overgens niet dat de afscherming bij grote projecten niet voor verbetering vatbaar is. Gezien de uiteenlopende en soms tegenstijdige eisen (bijvoorbeeld winddicht en voldoende ventilatie) verdient een oplossing met een combinatie aan materialen of een constructie die


makkelijk is aan te passen de voorkeur. Het bedrijfschap schildersbedrijf zou een lijst met criteria op kunnen stellen waaraan de afscherming moet voldoen. Hiermee kunnen "de industrie" benaderd worden. Het is te overwegen om ook de tent-camping ontwerpers hiermee te benaderen. De criteria voor de methode van afscherming zou kunnen bestaan uit: (niet in volgorde van belangrijkheid) b opbouw en verplaatsen van de constructie mag weinig tijd en inspanning kosten; b de constructie moet goede afscherming bieden tegen; b wind; W waterlneerslag; b koude (goede isolatie); b de constructie moet goed te verwarmen zijn; b er moet een mogelijkheid van ventilatie zijn; b de constructie moet stabiel en veilig zijn, ook bij veel wind. b er moet voldoende lichtinval zijn; b lichtinval moet neutraal van kleur zijn (Voor de verlichting zou wit gaas idealer zijn dan het huidige veel gebruikte groene gaas) b duurzaam in gebruik b redelijke prijs b de constructie moet aangepast kunnen worden aan de uit te voeren werkzaamheden (branden, schuren of aflakken) en de weersomstandigheden. Men zou hierbij kunnen denken aan flexibele systemen met luifels, ritsen, klittenband. Deze criteria moeten nog verder worden uitgewerkt. Met name de concrete normen zijn van belang. Wat is een redelijk prijs? Tot welke windkracht moet de constructie blijven staan? Welke temperatuur moet gegarandeerd worden? Het is aan de bedrijfstak dit te bepalen. Een volgende mogelijkheid om de kwaliteit van afscherming bij kleine projecten te waarborgen is het verhogen van de eisen om in aanmerking te komen voor de premie van het Bedrijfschap Schildersbedrijf. Een volgende aanbeveling betreft de werkgevers. Men zou werkgevers kunnen voorlichten over de verschillende voor en nadelen van de verschillende methodes van afscherming, bijvoorbeeld winddicht zeil bij extreme kou en wind (bij stabiele constructies), anders liever 90% winddicht gaas (van neutrale kleur). Het is te overwegen een handboek te maken waarin de verschillende mogelijkheden en de voor- en nadelen van de verschillende methodes behandeld worden. Een ander punt dat uit het onderzoek naar voren is gekomen betreft niet direct het welzijn van de schilders die bij het project betrokken zijn, maar de reacties van de bewoners. De schilders in het onderzoek geven aan dat dit een probleem vormt waar terdege rekening mee gehouden dient te worden. Wellicht kan, ondanks de al gedane inspanningen, de informatie-voorziening aan bewoners verbeterd worden.

Werkbelevinusonde~zoek Afueschermd Schilderen

Bijlage 1

De vragenlijst

VRAGENLIJST AFGESCHERMD SCHILDEREN

Instructie: Beantwoordt u de vragen zo spontaan mogelijk. Het is niet de bedoeling dat u lang gaat nadenken. b Wilt u de vragen beantwoorden door 1 hokje aan te kruisen? Bij de meeste vragen kunt u kiezen tussen "JA" of "NEE.Sommige mensen vinden het lastig hieruit te kiezen, omdat het in de ene situatie "JA" kan zijn, maar in de andere situatie "NEE". Probeert u in dergelijke gevallen toch te kiezen tussen "JA" of "NEE". w Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer 10 -15 minuten.

Wat is uw leeftijd?

...............................

Hoeveel personen werken er in uw bedrijf? . . . . . . . . . . . .

In welke provincie is uw bedrijf gevestigd?

............

Op hoeveel projecten heeft u deze winter afgeschermd geschilderd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Op wat voor soort afgeschermd project heeft u gewerkt? (alsu bij meerdere projecten hebt gewerkt vult u het soort project in wmr u het meest hebt gewerkt)

Met welk materiaal was het project afgeschermd?

.......

Pagina -1-

onder 25 jaar 25 - 34 jaar 35 - 44 jaar 45 - 55 jaar boven 55 jaar eenmansbedrijf 2 - 5 personen 6 - 10 personen 11- 20 personen 21 - 50 personen 51 - 100 personen meer dan 100 personen Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg geen project 1project 2 projecten 3 projecten 4 projecten meer dan 4 projecten

O O

helemaal afgeschermd gedeeltelijk afgeschermd

O O

flat eengezinswoning

O O

met verwarming zonder verwarming

O O

groot project klein project

winddicht zeil gaas schotten (houten frame met zeil) anders, namelijk.. .

Houdt bij het invullen in gedachten dat het gaat om werken achter afscherming! Ondervindt u tijdens het werk veel hinder van langdurig staan? ............... Ondervindt u tijdens het werk veel hinder van langere tijd werken in een dezelfde houding? .............................................. Ondervindt u tijdens het werk veel hinder van regelmatig bukken? ............ Is u werk lichamelijk inspannend? ......................................

NEE O

1.

JA O

Ondervindt u in het werk veel hinder van lawaai? .......................... Ondervindt u veel hinder van (mechanische) trillingen of schokken in het werk? . Ondervindt u in het werk veel hinder van: -stof? ................................................ -stank?............................................... - rook? ............................................... - damp of nevel? ........................................ -gas? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ondervindt u in het werk veel hinder van: .koude? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -warmte?............................................. - temperatuurwisselingen? ................................ - tocht? ............................................... - licht en/of verlichting? ................................. Vindt u dat het in orde is met de veiligheid in het werk? ..................... Is uw werk geestelijk erg inspannend? ................................... Werkt u geregeld onder tijdsdruk? ...................................... Is uw werk meestal boeiend? .......................................... Heeft u meestal plezier in uw werk? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Is het werk doorgaans goed georganiseerd? ............................... Werkt u onder een goede dagelijkse leiding? .............................. Houdt de dagelijkse leiding voldoende rekening met wat u zegt? ............... Heeft de dagelijkse leiding een juist beeld van uw werk? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vindt u de onderlinge sfeer op het werk goed? ............................. Kunt u voldoende overleggen over uw werk? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wordt u in uw werk bemoeilijkt door afwezigheid van anderen? . . . . . . . . . . . . . . Wordt u in uw werk geregeld gehinderd omdat anderen hun werk niet goed doen? Biedt deze werkkring u voldoende zekerheid? ............................. Verwacht u voor uzelf binnenkort ongunstige veranderingen in uw werk? ...... Zijn uw vooruitzichten bij deze werkgever goed? .......................... Voelt u zich in dit bedrijf voldoende gewaardeerd? ......................... Vindt u uw beloning in overeenstemming met het werk dat u doet? ............ Zijn er omstandigheden in het werk die een ongunstige invloed hebben op . uw prive-leven? ..................................................... Al met al, vindt u nu zelf dat u goed, redelijk, matig of niet goed zit met uw werk? (slechts een hokje aankruisen)? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . f

36.

O goed O redelijk O matig O niet goed

Pagina -2-

Houdt bij het'invullen in gedachten dat het gaat om werken achter afscherming! Bent u vaak moe? ................................................... Bent u vaak slaperig of suf? ........................................... Heeft u nerveuze klachten (last van "zenuwen")?...........................

NEE O 2. O 3. 0 1.

Heeft u klachten over het zien? (Zelfs als u contactlenzen of uw bril draagt)? . . . . . Heeft u klachten over de oren? ......................................... Zo ja: - Slecht horen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Heeft u regelmatig pijn of stijfheid in de bovenste ledematen? . . . . . . . . . . . . . . . . Zo ja: - Schouder? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -Bovenarm?........................................... - Elleboog? ............................................ - Onderarm? .......................................... - Pols? ............................................... - Hand of vingers? ...................................... Heeft u regelmatig pijn of stijfheid in de onderste ledematen? ................ Zoja: -Heup? .............................................. - Bovenbeen? .......................................... -Knie? ............................................... - Onderbeen? .......................................... - Enkel? .............................................. - Voet of tenen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Heeft u regelmatig pijn of stijfheid in de rug? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zo ja, - Midden in de rug? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - In de lendestreek? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Heeft u regelmatig pijn of stijfheid in de nek? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bent u ergens overgevoelig voor? ....................................... Zo ja, hebt u daarbij last van: - De ademhaling (bijv. benauwd, kriebelhoest)? ............... - De huid (bijv. uitslag, jeuk)? ............................. Bent u de laatste vijf jaar onder behandeling geweest voor één of meerdere van de hieronder genoemde ziekten of aandoeningen (geneesmiddelen, operaties, dieet, rustkuur, bestraling, massage of leefregels)? - Spier- of gewrichtsklachten? ............................. - Overspannenheid? ..................................... - Bronchitis (of astma)? .................................. - Huidziekte? .......................................... - Ernstig ongeval? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bent u de afgelopen 6 maanden wel eens van uw werk thuis gebleven wegens ziekte of ongeval? ............................................. Voelt u zich gezond? ................................................. Denkt u dat u in deze lijst klachten heeft genoemd die mogelijk met het werk samenhangen? ................................ Pagina -3-

7. 8.

9. 10. ll.

12. 13.

o O O 0 O O 0

Vergelijk het werken achter afscherming met werken zonder afscherming.

Wilt u bij de volgende onderwerpen aangeven of het afgeschermd schilderen een verslechtering, een verbetering of niet van invloed is:

verslechtering geen invloed

verbetering

- werkhouding? ............................ - lichamelijke inspanning? ....................

-lawaai? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - trillingen? ............................... -stof? ................................... - stank/rook/nevel/gas? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

- koud? .................................. -tocht? .................................. - temperatuurwisselingen? ................... - verlichting? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - veiligheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - geestelijke inspanning (concentratie)? . . . . . . . . . . - interessantheid van het werk? . . . . . . . . . . . . . . . . - plezier in het werk? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - werkorganisatie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - samenwerking met collega's? ................

- werkzekerheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - waardering? .............................. - afwisseling in het werk? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wat vindt u van afgeschermd schilderen in vergelijking met werken zonder afscherming voor wat betreft: - het vervoer van materialen? ................. - de kwaliteit van het geleverde werk? . . . . . . . . . . - het (gebrek aan) uitzicht? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - opgesloten, geïsoleerd gevoel? . . . . . . . . . . . . . . . . - ventilatie van de werkplek? . . . . . . . . . . . . . . . . . - de toegankelijkheid van de werkplek? ......... - reacties van bewoners? ..................... Biedt de afscherming voldoende bescherming tegen: - kou? ................................... - regen, neerslag? ...........................

Pagina -4-

verslechtering geen invloed verbetering

onvoldoende O 28. O 27.

matig O O

voldoende C)

cl

Welke soort van afscherming vindt u een goede oplossing:

Schrijfu antwoord hiernaast.

Welke soort van afscherming vindt u een slechte oplossing:

Schrijfu antwoord hiernaast.

Wat vindt u al met al van het werken achter een afscherming?

Schrifu antwoord hiernaast

Hartelijk dank voor het invullen van de vragenlijst. Pagina -5-

WerkbelevinasonderzoekAfueschemd Schilderen

Bijlage 2

Begeleidende brief

BEDRIJFSCHAP SCHILDERSBEDRIJF Aan:

schilders die achter afscherming werken of hebben gewerkt 12 februari 1998

Rijswijk Nummer Betreft Behandeld door

9801 138EWSH arbo-onderzoek naar "Werken achter afscherming1' mr. E.L.J. van Hal - tst.: 521

Geachte heer, mevrouw, Momenteel voert de Stichting Arbouw, op verzoek van het Bedrijfschap Schildersbedrijf, een onderzoek uit naar de arbeidsomstandighedenbij afgeschermd schilderen. Voor dit onderzoek is het van belang dat schilders zélf aangeven hoe zij het werken achter afscherming ervaren. Daarom willen wij u vragen de vragenlijst in te vullen en met bijgaande retour-envelop zo snel mogelijk terug te sturen. Het invullen neemt ca. 5 á 10 minuten in beslag. Vanzelfsprekend worden de teruggestuurde vragenlijsten geheel anoniem verwerkt. Er wordt niet naar uw naam of dat van het bedrijf gevraagd. Een aantal vragen heeft op het eerste gezicht niet direct te maken met afgeschermd schilderen. Toch zijn de antwoorden daarop voor ons nuttig, omdat we door deze antwoorden kunnen vergelijken met die van schilders die niet achter afscherming werken. Wij hopen dat u de moeite wilt nemen om de vragenlijst in te vullen en terug te sturen. Op deze manier komen wij meer te weten over de arbeidsomstandighedenbij afgeschermd schilderen en kunnen deze wellicht verder verbeterd worden. Alvast bedankt voor uw medewerking, mede namens de Stichting Arbouw. Met vriendelijke groet, BEDRIJFSCHAP SCHILDERSBEDRIJF

drs. G.A.W.M. Barends secretaris

Werkbelevinusonderzoek Afueschermd Schilderen

Bijlage 3

Interview vragen

VRAGEN IN VERBAND MET ARBO-ONDERZOEK AFSCHERMING Naam interviewer Datum Plaats Soort werk

:

Goede(morgen, -middag, -avond). Ik ben van het Bedrijfschap Schildersbedrijf. Het bedrijfschap verricht momenteel onderzoek naar de beleving door werknemers van het werken achter afscherming. Mag ik u daarover enkele vragen stellen? I GEGEVENS a. - Wat is uw functie - soort bedrijf - aantal werknemers

:

:

b.

Kent het bedrijf een seizoenspatroon?

c.

Wat voor soort werken worden er zoal afgeschermd?

II AFSCHERMING 2. Hoe vaak werkt u achter afscherming?

3. Hoe ervaart u het werken achter afscherming?

4. Wat ervaart u als het grootste voordeel van het werken achter afscherming?

5. Wat ervaart u als het grootste nadeel van het werken achter afscherming?

6. Wordt er indien nodig verwarming toegepast?

7. Wordt er volgens u voldoende van het object afgeschermd en kunnen er nog verbeteringen worden aangebracht?

III AFSCHERMING EN WW 8. Stel er zou geen WW zijn en u zou het inkomensverlies door 'geen werk' geheel zelf moeten dragen. Zou u dan achter afscherming willen werken?

IV STIMULERING AFSCHERMING

9. Merkt u er iets van dat het bedrijfschap het werken achter afscherming probeert te bevorderen? Kan u enkele acties noemen?

Ik dank u voor uw antwoorden. Nog een prettige daglmorgenlmiddaglavond.

WerkbelevinqsonderzoekAfqeschermd Schilderen

Bijlage 4

Opbouw van de somscores Werksituatie

Werkhoudingen: - veel hinder van langdurig staan - veel hinder van langere tijd in een zelfde houding werken - veel hinder van regelmatig bukken StanWRooWNevelIGas: - veel hinder van stank - veel hinder van rook - veel hinder van dam of nevel - veel hinder van gas Klimaat: - veel hinder van koude - veel hinder van warmte - veel hinder van temperatuurwisselingen - veel hinder van tocht Werkorganisatie en leiding: - werk is niet goed georganiseerd - geen goede dagelijkse leiding - onvoldoende inspraak - de leiding ontbreekt het aan werkinzicht Samenwerking: - werksfeer is slecht - er is onvoldoende overleg - werk wordt bemoeilijkt door de afwezigheid van anderen - wordt gehinderd door slecht werk van anderen Werkzekerheid: er is onvoldoende zekerheid - verwacht ongunstige veranderingen - vooruitzichten zijn niet goed

-

Waarderinglbeloning: - voelt zich onvoldoende gewaardeerd - vindt de beloning onvoldoende

Bijlage B

ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN BIJ AFGESCHERMD SCHILDEREN

INHOUDSOPGAVE Pagina

........................................

4

...............................

5

........................

7

4

BESPREKING RESULTATEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1 Omstandigheden tijdens het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2 VOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3 Klimaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4 Verlichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5 Geluid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8 8 8 8 9 9

5

CONCLUSIE

6

LITERATUUROPGAVE

1

INLEIDING

2

OPZET EN UITVOERING

3

ANALYSE- EN MEETRESULTATEN

BIJLAGEN

......................................

10

...............................

11

1

INLEIDING

Ontwikkelingen zijn gaande om buitenschilderwerk ook steeds meer in het koudejaargetijde uit t e voeren. Dit kan alleen indien werkplekken zodanig worden afgeschermd dat de klimaatomstandigheden binnen de afscherming acceptabel zijn, met name ten aanzien van temperatuur. Tegenover het positieve effect op het werkklimaat heeft de afscherming echter een negatief effect op de ventilatie. In verband met het uitdampen van oplosmiddelen uit verf, valt dan binnen de afscherming ook een hogere concentratie (en dus hogere blootstelling van de schilders) aan oplosmiddelen te verwachten. Een ander ongunstig aspect is de mindere lichtinval en het geringere contrast binnen de afscherming. Op verzoek van de Stichting Arbouw heeft Tauw Milieu bv daarom een onderzoek gedaan naar de chemische en fysische aspecten van het afgeschermd schilderen. Doel van het onderzoek is het verkrijgen van een beeld van de risico's van het afgeschermd schilderen en het evalueren van deze risico's, zo mogelijk in relatie t o t onafgeschermd buitenschilderwerk.

2

OPZET EN UITVOERING

literatuuronderzoek Op basis van eerder verrichte onderzoeken bij schilderwerkzaamheden is een beknopt overzicht gemaakt van voorkomende blootstelling van schilders aan oplosmiddelen, in relatie t o t de omstandigheden waaronder gewerkt werd. Dit overzicht wordt gebruikt ter vergelijking met de resultaten van de uitgevoerde metingen. In bijlage 1 zijn literatuurgegevens opgenomen. metingen Het onderzoek richtte zich op chemische en fysische factoren welke door het afschermen worden bei'nvloed te weten de blootstelling aan oplosmiddelen, verlichtingssterkte, geluid en klimaatfactoren. De ten behoeve van het onderzoek uitgevoerde metingen hebben alle een oriënterend karakter. Metingen van de arbeidsomstandigheden tijdens het afgeschermd schilderen zijn uitgevoerd bij drie schildersprojecten, welke door het Bedrijfschap Schildersbedrijf zijn aangewezen. De projecten waarbij de metingen plaatsvonden, werden uitgevoerd t e Zwolle, Zutphen en Doetinchem. De metingen zijn bij elk project gedurende één dag verricht. * chemische blootstellinq Per project is bij twee schilders gedurende twee perioden zo lang mogelijk (maximaal circa vier uur) gemeten tijdens schilderswerk om blootstelling aan vluchtige organische oplosmiddelen (VOS) vast te stellen. In een aantal gevallen is een meting voortgezet bij een andere schilder, om toezicht op de meting te kunnen houden of omdat de eerste niet meer aan het schilderen was. De metingen zijn persoonsgebonden uitgevoerd conform NVN 2947 door adsorptie van verontreinigingen op actieve kool. Analyse van de monsters heeft plaatsgevonden met behulp van gaschromatografie/massaspectrometrie. Met deze methode kan een breed scala van verbindingen worden aangetoond. De resultaten zijn getoetst aan vastgestelde wettelijke of bestuurlijke grenswaarden. * klimaatomstandiriheden De klimaatomstandigheden tijdens de werkzaamheden zijn minstens op een viertal tijdstippen verspreid over de werkdag vastgesteld. Hierbij zijn de temperatuur, stralingstemperatuur, relatieve luchtvochtigheid en luchtsnelheid bepaald. De resultaten zijn beoordeeld aan de hand van de norm NVN-ISOITR 11079, in overeenstemming met beleidsregel 6.1 . van de Arbeidsinspectie. Hierbij wordt de noodzakelijke kledingisolatie vergeleken met de isolatie van de door de schilders gedragen kleding. Het klimaat is ook beoordeeld volgens de Wind Chill Index (WCI). * verlichtinrissterkte Ter plekke van de te beschilderen oppervlakken is de verlichtingssterkte bepaald met een luxmeter, eveneens op minimaal viertal tijdstippen verspreid over de werkdag. De verlichtingssterkte is getoetst aan NEN 3087, in overeenstemming met beleidsregel 6.3 van de Arbeidsinspectie. * geluid De blootstelling aan geluid tijdens de werkzaamheden is in beeld gebracht door op minimaal vier verschillende momenten per werkdag het geluidniveau vast t e stellen op basis van NEN 341 8. Er is hierbij steeds gedurende circa tien minuten het equivalente geluidniveau bepaald. Het geluidniveau is getoetst aan de wettelijke grenswaarden en aan aanbevolen niveaus in relatie t o t de verrichte activiteiten (NVN 3438).

Nadere informatie over interpretatie van de meetresultaten is opgenomen in bijlage 2.

situatiebeschrijving metingen De beschrijving van de situaties waaronder de metingen zijn uitgevoerd, zijn opgenomen in de bijlagen (zie tabel A).

3

ANALYSE- EN MEETRESULTATEN

De volledige resultaten zijn weergegeven in de bijlagen. In tabel A is weergegeven welke gegevens in welke bijlage staan. Tabel A: Verwijzing naar bijlagen onderverdeeld per situatie. Onderwerp Situatiebeschrijving Resultaten VOS Resultaten Klimaat Resultaten Verlichting Resultaten Geluid Weersomstandigheden

Hieronder volgt een beknopt overzicht van de resultaten van de tijdgewogengemiddelde metingen naar het voorkomen van vluchtige organische oplosmiddelen. Tabel B: Overzicht resultaten metingen VOS. Monster

Meetduur tmin.]

1c" tmslm31

1 CJMAC,

4

BESPREKING RESULTATEN

4.1

Omstandigheden tijdens het onderzoek

weersomstandigheden Het onderzoek is uitgevoerd in maart 1998. Ten tijde van het onderzoek waren de temperaturen relatief hoog voor een winterperiode. Op één dag was het uitgesproken zacht, circa 13 OC. Ook mag duidelijk zijn dat maart niet aangemerkt kan worden als een maand met zeer donkere weersomstandigheden. Deze gegevens hebben uiteraard consequenties voor de uitkomsten van het onderzoek naar klimaat- en verlichtingsomstandigheden. afscherming De toegepaste afscherming varieerde van vrijwel dichte schermen t o t enigszins open en doorzichtige structuren. Achter de afscherming was in alle gevallen noch extra verlichting, noch extra verwarming aanwezig.

4.2

VOS

Voor beoordeling van de blootstelling aan vluchtige organische stoffen kunnen de concentraties worden getoetst aan de geldende MAC-waarden. Dit kan ook worden gedaan door voor het totale mengsel de blootstellingsindex t e bepalen. Deze dient lager t e zijn dan 1. De aangetroffen concentraties blijven in alle gevallen ver onder de MAC-waarden, terwijl de blootstellingsindex nooit hoger zijn dan 0,05. Dit betekent dat de concentraties nooit hoger waren dan 1I20 " MAC. Uit het literatuuronderzoek blijkt dat de schilders begin jaren tachtig regelmatig werden blootgesteld aan hoge concentraties VOS bij binnenschilderwerk. De concentraties VOS die aangetroffen zijn bij het afgeschermd schilderen waren aanzienlijk lager dan de aangetroffen concentraties bij het binnenschilderen. Uit de literatuur is overigens niet duidelijk geworden in hoeverre de oplosmiddelen die destijds werden gebruikt, overeenkomen met de oplosmiddelen die door de onderzochte schilderbedrijven zijn gebruikt. Opgemerkt moet nog worden dat bij de binnensituaties in "de redelijkerwijs slechtst denkbare situatie" is gemeten, terwijl bij de buitensituaties eerder van een representatieve blootstellingssituatie kan worden gesproken.

4.3

Klimaat

De klimaatsituatie is beoordeeld door de Wind Chill Index te bepalen en vervolgens te bepalen of de gedragen kleding voldoende isolatiewaarde had. Opgemerkt kan worden dat de luchtsnelheid ter plekke van de schilders (v, > 0,2 mls) aanleiding kan geven t o t tochtklachten.

Wind Chill Index De WC1 en de daaruitvolgende gevoelstemperatuur kunnen worden toegepast voor beoordeling van klimaatomstandigheden. De beoordeling van de WC1 is weergegeven in bijlage 5 achter de kolommen van de WC1 en de gevoelstemperatuur T ,, die ter indicatie is berekend. Uit de resultaten van die beoordeling blijkt dat de eerste twee situaties als fris kunnen worden beschouwd. Hoewel de temperatuur tijdens de tweede situatie hoger was dan de eerste is de WC1 nagenoeg hetzelfde, omdat de luchtsnelheid tijdens situatie II aanzienlijk hoger was. Volgens de WC1 was het klimaat van situatie III fris en later op de dag zelfs erg fris. Dit werd veroorzaakt door de lage temperatuur en de relatief hoge luchtsnelheid. Deze beoordeling houdt in dat maatregelen dienen te worden genomen om afkoe-

ling van het lichaam tegen te gaan, bijvoorbeeld door een voldoende kledingisolatie. Het kan overigens betekenen dat er verstijving van de handen en vingers kan optreden. Noodzakelijke kledingisolatie Op basis van de klimaatomstandigheden kan worden bepaald wat de benodigde kledingisolatie moet zijn om te voorkomen dat een persoon het koud krijgt of onderkoeld raakt. Uit de vergelijking van de verschillende isolatiewaarden (IREQwaarden) blijkt dat de isolatie van de gedragen kleding tijdens situatie I voldoende was (0,30 > 0,24 of 0,19). Tijdens situatie l1 was er zelfs helemaal geen sprake van een koud klimaat, waardoor de benodigde isolatiewaarden niet berekend konden worden. Ook tijdens situatie III bleek de isolatie van de gedragen kleding voldoende op alle gemeten tijdstippen.

4.4

Verlichting

Als minimale verlichtingssterkte voor een schilderswerkplek kan 200 lx worden aangehouden. De verlichtingssterkte blijkt tijdens situatie I op vier van de zes gemeten tijdstippen niet aan deze voorwaarde te voldoen. Een mogelijke oorzaak van de geringe verlichtingssterkte is te vinden in het materiaal dat werd gebruikt voor de afscherming. In tegenstelling tot de andere situaties werd hier gebruikt gemaakt van niet-doorzichtig, dicht plastic zeil. In deze situatie had kunstmatige verlichting de visuele prestaties van de schilders kunnen vergroten. Zowel tijdens situatie Il als tijdens situatie III was er een periode waarin de verlichtingssterkte t o t onder de 200 l x daalde. Hoogstwaarschijnlijk is dit te wijten aan het wisselvallige weer, waardoor er op het moment van meten meer bewolking voor de zon was. Ook in deze perioden was kunstmatige verlichting aan te bevelen geweest.

4.5

Geluid

De grens waarboven geluid schadelijk wordt geacht voor de gezondheid bedraagt 8 0 dB(A). Geconcludeerd kan worden dat in alle situaties het equivalent geluidniveau tijdens het werk ruim onder deze grens blijft. Er is dus geen sprake van schadelijk geluid. Wat betreft de verstoring van de communicatie en de concentratie kan opgemerkt worden dat het geluidniveau tijdens één periode bij situatie II de streefwaarde van 7 0 dB(A) overschreed. Opgemerkt moet worden dat het grootste gedeelte van het geluid geproduceerd wordt door bronnen die slechts indirect aan het schilderen gerelateerd kunnen worden, zoals voorbijrijdend verkeer en een radio.

5

CONCLUSIE

Het onderzoek is uitgevoerd in maart 1998. Ten tijde van het onderzoek waren de temperaturen relatief hoog voor een winterperiode. Dit zal uiteraard consequenties hebben voor de uitkomsten van het onderzoek. Op basis van het verrichte onderzoek bij een drietal situaties is een indruk verkregen van de chemische en fysische factoren van invloed op de arbeidsomstandigheden bij afgeschermd schilderen. Het beeld dat naar voren komt is dat de belangrijkste punten van aandacht bij afgeschermd schilderen de klimaatomstandigheden en de verlichting zijn. De blootstelling aan vluchtige organische stoffen is relatief laag (minder dan 1/20 * MAC). Ook de blootstelling aan geluid (veelal tussen 6 0 en 7 0 dB(A)) is ruim beneden het niveau dat als schadelijk wordt beschouwd (80 dB(A)). De klimaatomstandigheden op de werkplek zijn vanzelfsprekend sterk afhankelijk van de weerssituatie ter plekke. Vanzelfsprekend zal het in de winterperiode op zijn minst fris zijn, terwijl ten gevolge van openingen in de afscherming er sprake van tocht kan zijn. De motoriek voor het nauwkeurig schilderen kan hierbij aangetast worden. Ten gevolge van de relatief donkere periode van het jaar is in de winter achter de afscherming regelmatig sprake te geringe verlichtingsniveaus, waardoor het goed waarnemen van details en contrasten beperkt wordt.

LITERATUUROPGAVE Veenstra, S. J., Gryglicki, J.B. J., van Duivenbooden, J.C. Oriënterend onderzoek naar de blootstelling aan oplosmiddelen bij het schilderen in kleine ruimtes BGD Alkmaar, april 1984 Duivenbooden, J.C. van Gezondheidsrisico's van schilders in de bouwnijverheid Stichting Arbouw, Amsterdam, mei 1984 Handboek Arbobesluit Sdu Uitgevers, Den Haag 1997 ISBN 90-1 2-08-346-X Arbo Jaarboek 1997 NIA TNO - Kluwer ISBN 90-3 12-1480-9 Chemiekaarten 1998, 13e editie NIA TNO/VNCI/Samsom H.D. Tjeenk Willink Alphen aan den Rijn 1997 Arbeidsinspectie P30 - Bouw en inrichting van bedrijfsruimten Zevende druk 19831U.D.C. 628 Arbeidsinspectie P142 - Arbeid in koel- en vriesruimten Tweede druk 1985 Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid AI-20 Werken onder koude omstandigheden Sdu Uitgevers, Den Haag 1998 ISBN 90-1 2-08470-9 Nederlands Normalisatie-instituut NVN-ISOITR 1 1079 Beoordeling van koude klimaatomstandigheden Bepaling van de vereiste warmte-isolatie van kleding Ie druk, maart 1996 UDC 331.433:613.481

10.) Nederlands Normalisatie-instituut NEN-EN-IS0 7730 Gematigde thermische binnenomstandigheden.

3"druk, mei 1 996 1 1 .)

Nederlands Normalisatie-instituut NEN 3087 Ergonomie - Visuele ergonomie in relatie t o t verlichting 2" druk, september 1997

1 2.)

Nederlands Normalisatie-instituut NEN 341 8 Ergonomie - Meting van geluid op de arbeidsplaats Oriënterende meetmethode l " druk, mei 1992

1 3.) Nederlands Normalisatie-instituut NEN 3419 Ergonomie - Meting van geluid op de arbeidsplaats Uitgebreid onderzoek l e druk, mei 1 992

14.) Nederlands Normalisatie-instituut NVN 3438 Ergonomie - Geluidhinder op de arbeidsplaats l " druk, september 1 995

Bijlage 1: Literatuuronderzoek

leeswiizer c

:

De totale concentratie vluchtige organische stoffen, uitgedrukt in mg/m3.

Onderzoek I In opdracht van de Stichting Bedrijfsgezondheidsdiensten voor de Bouwnijverheid (BGBouw) heeft MBLITNO begin jaren 80 een arbeidshygiënisch onderzoek verricht naar de blootstelling van onderhoudsschilders aan oplosmiddelen bij binnenschilderswerk. Hieronder volgt een overzicht van de blootstelling van 45 schilders aan vluchtige oplosmiddelen (VOS - totaal = X,) bij 12 verschillende werkplekken: Tabel 1: Blootstelling aan koolwaterstoffen. Schilder

irng/m31

Uit de resultaten van het onderzoek werd geconcludeerd dat "zich regelmatig werksituaties voordoen waarbij de schilder een verhoogde kans heeft gezondheidsschade op te lopen als gevolg van blootstelling aan een mengsel van oplosmiddeldampen".

Onderzoek II Naar aanleiding van de uitkomsten van onderzoek I heeft de BGBouw besloten om de BGD Alkmaar tussen november 1982 en februari 1983 onderzoek te laten doen naar de blootstelling aan oplosmiddelen in kleine ruimten ( < 50 m3). De resultaten van de metingen bij 22 schilders op 19 verschillende werkplekken zijn hieronder weergegeven. Tabel 2: Blootstelling aan koolwaterstoffen.

Eén van de conclusies van het onderzoek luidde als volgt: "Bij het schilderen in kleine ruimten zijn regelmatig gedurende korte tijd blootstellingen aan hoge concentraties oplosmiddelen t e verwachten. Omtrent het niveau en de mate van voorkomen en de gezondheidkundige betekenis ervan, zijn op basis van dit onderzoek geen uitspraken te doen."

Bijlage 2: Interpretatie meetgegevens

2.1 vos Na analyse van de actieve koolbuisjes is bekend hoeveel microgram van een vluchtig organisch oplosmiddel in het actieve koolbuisje aanwezig was. Door dit getal t e delen door de hoeveelheid lucht die door het buisje is gezogen kan berekend worden wat de concentratie van de desbetreffende stof (c,) is. De resultaten van de tijdgewogen gemiddelde metingen kunnen worden getoetst aan de maximaal aanvaarde concentraties op de werkplek (MAC-waarden). De MAC- waarden zijn vastgesteld voor blootstelling aan een afzonderlijke stof. Voor blootstelling aan een mengsel van stoffen, waarvan bekend is dat de afzonderlijke bestanddelen eenzelfde toxische werking hebben op het menselijk lichaam, kan gebruik gemaakt worden van een additieregel. Met de additieregel wordt dan de blootstellingsindex (BI) bepaald:

Indien BI

<

1, dan wordt de MAC niet overschreden.

2.2 Klimaat Voor de betekenis van de hierna volgende symbolen wordt verwezen naar de leeswijzer van bijlage 5.

e9

Wind Chill Index De Wind Chill Index (WCI) en de daaruitvolgende gevoelstemperatuur (T,) kan worden toegepast voor beoordeling van de klimaatomstandigheden. Deze worden bepaald met de volgende formules: WC1 = 1,l6*(lO,45

+ 10h\/v,-vJ"(33-T,)

en T,

= 3 3 - WC1/22,5

Vervolgens wordt de situatie beoordeeld met behulp van een nomogram uit blad P142. Figuur 1.

luchtsnelhetd

mec

Noodzakelijke kledingisolatie Op basis van de klimaatomstandigheden kan bepaald worden wat de neutrale kledingisolatie (IREQ,,a,) en de minimale kledingisolatie (IREQ,) moet zijn om te voorkomen dat een werknemer het koud krijgt of onderkoeld raakt (NVN-ISO/TRI 1079). Hierbij wordt er vanuit gegaan dat de activiteit schilderswerkzaamheden een metabolische belasting (M) heeft van 100 W/m2. De twee IREQ-waarden worden vervolgens vergeleken met de isolatiewaarde van de kleding die de werknemer op dat moment draagt.

2.3 Verlichting Een werkplekverlichting tussen 200 lx en 800 lx is geschikt voor praktisch alle ruimten die permanent als werkruimte in gebruik zijn. Het minimumniveau van 200 lx is een algemeen aanvaarde ondergrens. De meeste visuele taken kunnen bij dit niveau worden verricht. Een ruimte met verlichtingssterkten lager dan 200 lx zal als somber ervaren worden. Deze verlichtingssterkten zijn acceptabel in ruimten die niet of slechts kortdurend als werkruimte worden gebruikt en waar de visuele taak niet moeilijk is. Overigens moet de benodigde verlichtingssterkte worden gerelateerd aan de te onderscheiden detailgrootte. Alleen bij een kleine detailgrootte kan bij een vergroting van de verlichtingssterkte boven de 200 lx nog enige winst in prestatie worden bereikt. Vrijwel iedereen kan een detailgrootte van twee boogminuten (een voorwerp van 1 m m op een afstand van circa 1.700 mm) zien. Omdat deze detailgrootte tijdens de meeste werkzaamheden niet wordt onderschreden zal de winst van meer verlichting zeer klein zijn. Een andere belangrijke factor is de gezichtshoek van het te beschouwen detail. De gezichtshoek is de hoek waarvan het hoekpunt op het oog ligt en waarbij de benen het bekeken object insluiten. Een verkleining van de kijkafstand met 20%, en dus een vergroting van de gezichtshoek, heeft namelijk hetzelfde effect als een vergroting van de verlichtingssterkte met een factor 10.

2.4 Geluid Doel van de metingen is na te gaan of er werkzaamheden zijn waarbij het equivalente geluidniveau hoger is dan 8 0 dB(A). De norm (NEN 341 8) is bedoeld voor de meting van equivalente geluidniveaus op de arbeidsplaats tijdens werkzaamheden onder representatieve bedrijfsomstandigheden. Geluid kan niet alleen schadelijk zijn, maar ook een verstoring veroorzaken van de communicatie en de concentratie. In de NVN 3438 zijn voor de verstoring van de communicatie zes categorieën opgenomen met een bijbehorend geluidniveau. Schilderwerkzaamheden vallen in communicatiecategorie B, met een zeer geringe mate van communicatie in de werkzaamheid. De basiswaarde van 75 dB(A) moet gecorrigeerd worden met 5 dB(A) omdat bij communicatie de afstand tussen spreker en luisteraar(s) vaak meer is dan drie meter. De streefwaarde voor het aspect communicatie wordt in dit geval (categorie B) 7 0 dB(A). Voor de verstoring van concentratie zijn in de norm vier categorieën opgenomen. Schilderwerkzaamheden behoren tot de werkzaamheden waarbij de mate van concentratie gering is, ook hier categorie B. Omdat bij schilderwerkzaamheden het achtergrondgeluid vaak varieert in niveau, moet de basiswaarde worden gecorrigeerd met 5 dB(A). De streefwaarde voor het aspect concentratie wordt dan voor concentratiecategorie B 7 0 dB(A).

Bijlage 3: Beschrijving van de situatie

3.1 Situatie I Op 3 maart 1998 zijn metingen verricht bij schilderwerkzaamheden uitgevoerd door schildersbedrijf Schunselaar uit Dronten - Zwolle in een flat gelegen aan de Palestrinalaan t e Zwolle. Omstandigheden Ten tijde van de metingen vonden de werkzaamheden plaats op de vijfde en later de vierde verdieping van de flat aan de galerijzijde. De afscherming bestond uit wit, niet doorzichtig, dicht plastic zeil dat versterkt was met nylon. In de afscherming zaten geen grote openingen, alleen ter plaatse van een koppeling tussen twee zeilen waren er kleine kieren. De schilders maakten gebruik van grondlak, in de kleuren blauwlgroen en terra cotta (Wijzonol LBH Grondlak - 4020 B70G). Als oplosmiddel werd thinner gebruikt. De verf werd aangebracht met een kwast en per persoon werd per dag een oppervlak geschilderd van 3 0 m2, waarvoor 3 liter verf nodig was. Achter de afscherming waren geen kunstmatige licht- of warmtebronnen geplaatst. De schilders waren gekleed in een witte schildersbroek, een trui en een bodywarmer. De isolatiewaarde van de kleding was circa 3 0 m2 'ClW. Het geluid waaraan de schilders werden blootgesteld werd veroorzaakt door handmatig schuren, praten, het verzetten van verfblikken en ladders en een radio. Voor een indruk van de situatie wordt verwezen naar bijgaande foto's.

3.1.2 Meetomstandigheden In totaal zijn er twee persoonsgebonden metingen uitgevoerd die elk over vier periodes uitgevoerd zijn als gevolg van het pauzeren van de schilders.

3.2 Situatie II Op 4 maart 1998 zijn metingen verricht bij schilderwerkzaamheden uitgevoerd door schildersbedrijf Mulder uit Doetinchem in een flat gelegen aan de Houtsmastraat te Doetinchem.

3.2.1 Omstandigheden De werkzaamheden vonden plaats aan de galerijzijde op de zesde verdieping van de flat die was afgeschermd met groen nylongaas. Aan het gaas waren lussen bevestigd waardoor buizen geschoven werden die op hun beurt tussen de vloer en het plafond van de galerij ingeklemd werden. In de afscherming zaten behalve kleine kieren aan de bovenkant van het gaas grote openingen aan het begin en einde van de galerij. De schilders maakten gebruik van grondverf, in de kleuren witlcrème en groen (Sylotol Grondlak LV van Brink Molyn, verdunning 9021932). Als oplosmiddel werd terpentine gebruikt. De verf werd aangebracht met een kwast en per persoon werd per dag een oppervlak geschilderd van 1 2 m2, waarvoor 1,5 liter verf nodig was. Op de werkplek waren geen kunstmatige licht- of warmtebronnen geïnstalleerd. De schilders waren gekleed in een schildersbroek en een trui. De isolatiewaarde v-an de kleding was circa 25 m2 OCIW. Het geluid waaraan de schilders werden blootgesteld werd veroorzaakt door handmatig schuren, praten, het verzetten van verfblikken en ladders en een radio. Voor een indruk van de situatie wordt verwezen naar bijgaande foto's.

3.2.2Meetomstandigheden In totaal zijn er vier metingen verricht waarvan bij twee de bemonstering over twee periodes en bij twee over drie periodes verricht is.

3.3 Situatie III Op 5 maart 1998 zijn metingen verricht bij schilderwerkzaamheden uitgevoerd door schildersbedrijf Rensink uit Deventer in een flat gelegen aan de Brucknerstraat te Zutphen.

3.3.1 Omstandigheden De werkzaamheden vonden plaats in een flat van drie verdiepingen waarvan de tweede en derde verdieping waren afgeschermd, zowel aan de balkonzijde als aan de galerijzijde. De afscherming bestond uit een groen nylon gaas dat met behulp van haken was vastgezet. Tussen de haken hing het gaas in een boog waardoor vrij grote openingen ontstonden. De schilders maakten gebruik van sneldrogende grondverf (Onol Expres van Sikken~ - VC: 7225031, in de kleur witlcrème, en van aflakverf (Rubbol AZ Expres code: 00017, UN: 1263lADR Note, VC: 7220921, in de kleur witlcrème. Als oplosmiddel werd terpentine gebruikt. De verf werd aangebracht met een kwast en gedurende de dag werd drie liter grondverf en vijf liter aflakverf gebruikt. Omdat er alleen kozijnen werden geschilderd, was het geschilderde oppervlak niet nauwkeurig in te schatten. De schilders waren gekleed in een schildersbroek, een trui en een jas. De isolatiewaarde van de kleding was circa 3 0 m2 OCIW. Het geluid waaraan de schilders werden blootgesteld, werd veroorzaakt door langsrijdend verkeer, handmatig schuren, praten en het verzetten van verfblikken en ladders. Er stond geen radio aan. Op de werkplek waren geen kunstmatige licht- of warmtebronnen geïnstalleerd. Voor een indruk van de situatie wordt verwezen naar bijgaande foto's.

3.3.2 Meetomstandigheden Gedurende de ochtend zijn er twee persoonsgebonden metingen uitgevoerd, waarvan één meting voortijdig is afgebroken en vervolgens is voortgezet bij een derde persoon. Hiervoor is gekozen omdat de werkzaamheden aan de moeilijk toegankelijke balkonzijde plaatsvonden en beter toezicht gehouden kon worden op de metingen aan de galerijzijde. Gedurende de middag zijn er twee persoonsgebonden metingen uitgevoerd, waarvan één meting voortijdig is afgebroken en vervolgens is voortgezet bij een ander persoon. Hiervoor is gekozen omdat de desbetreffende schilder niet langer aan het schilderen was.

Bijlage 4: Resultaten tijdgewogen gemiddelde metingen

leeswiizer pgibuis Luchtconc.

: : :

c/MAC

:

Analyseresultaat van actieve kool-adsorptiebuis. Luchtconcentratie mg/m3-lucht of ppm. Hoeveelheid VOS [mg] omgerekend naar hoeveelheid per m3 lucht. Maximaal Aanvaarde Concentratie tijdgewogen gemiddeld over 8 uur. Concentratie VOS gedeeld door de MAC-waarde van de desbetreffende VOS. EcJMAC, geeft aan of de additieve MAC-waarde voor gecombineerde blootstelling al dan niet wordt overschreden (groter of kleiner dan 1). Zie ook bijlage 2.1.

OPMERKINGEN:

1).

De alifatische verbindingen zijn niet gekwantificeerd ten opzichte van een zuivere stof maar ten opzichte van een interne standaard. Het gerapporteerde gehalte dient daarom als een indicatie voor het werkelijke gehalte t e worden beschouwd.

2).

De alifatische verbindingen, C10-aromaten en CS-aromaten behoren tot het zogenaamde stoddard solvent, een licht aardoliedestillaat, waarvoor een MAC geldt van 575 mg/m3 of 100 ppm.

3).

Voor propylbenzeen is geen MAC-waarde vastgesteld. De MAC-waarde voor isopropylbenzeen (20 ppm, 100 mg/m3) is ook voor propylbenzeen aangenomen (vet weergegeven).

4.1 Situatie I

L

Tabel 1

h

Analyselijstnummer Omschrijving monster Datum monsterneming Naam

pglbuis luchtcc mg/m:

C10 Aromaten

Meta- en paraxyleen

Tabel 2 Projectnummer AnalyselijstnummIer Omschrijving molnster Datum monsternemina

[3

Naam

I~g/buis/luchtconc.

............

b Q monstername [ml/min] totaal volume [ I ]

mac-tgg I -

Alifatische verbindingen C10 Aromaten C9 Aromaten Ethylbenzeen Meta- en paraxyleen n - Butvlacetaat orthoxyleen Propylbenzeen Tolueen Totaal

............... :::z:: g .................... s;:;: ........ :

0 -7-7 16,38 f

4.2 Situatie II

L

%

Projectnummer ~nal~selijstnummer Omschrijving monster Datum monsternemina Naam

Tabel 3

i totaal volume [ I ]

P.....4 pg/buis luchtconc. mglm31 ppm

Alifatische verbindingen C 10 Aromaten C9 Aromaten Ethylbenzeen Meta- en paraxyleen Orthoxyleen Propylbenzeen Totaal

Omschrijving monster

I Naam

I ualbuid luchtconc. I

Alifatische verbindingen C10 Aromaten C9 Aromaten Ethylbenzeen Meta- en paraxyleen Orthoxyleen Propylbenzeen Totaal

--

mac-tgg

4.2 Situatie I I

b

Tabel 5 Projectnummer Analyselijstnumm Omschrijving mol Datum monsternemina Naam

pg/buis luchtcc mg/mf

Alifatische verbindingen C10 Aromaten C9 Aromaten Ethylbenzeen Meta- en paraxyleen Orthoxyleen propylbenzeen Totaal

I

m ppm mg/ml

Tabel 6

b

Analyselijstnummer Omschrijving monster Datum monsternemina Naam

Alifatische verbindingen C10 Aromaten C9 Aromaten Ethylbenzeen Meta- en paraxyleen Orthoxyleen Propylbenzeen Totaal

l ualbuid luchtconc.

L

mac- tgg c/MAC mglm3 ppm

4.3 Situatie III

I

t

Naam

b

Tabel 7

pglbuis luchtconc. mglm3 ppm

Alifatische verbindingen C10 Aromaten C9 Aromaten Ethylbenzeen Meta- en paraxyleen Orthoxyleen Tolueen Totaal

I

b

Tabel 8

Analyselijstnummer Omschrijving monster Temperatuur tiidens metina

I Naam Alifatische verbindinger C10 Aromaten C9 Aromaten Ethylbenzeen Meta- en paraxyleen Orthoxyleen Propylbenzeen Tolueen Totaal

l ualbuid luchtconc.

I

mac-tgg

I c/MAC

4.3 Situatie 111

Analyselijstnummer Omschrijving monster Naam

Alifatische verbindingen C10 Aromaten C9 Aromaten Ethylbenzeen Meta- en paraxyleen Orthoxyleen Tolueen Totaal

I

m

pglbui luchtconc. mglm3 ppm mglml

b

Tabel 10 Projectnummer Analyselijstnummer Omschrijving monster Datum monsternemina Naam

monstertijd [min] monstername [ml/min~ totaal volume [ I 1 TemDeratuur tiidens metina Q

mc. 3 --

C10 Aromaten C9 Aromaten Ethylbenzeen --

-

mac- tgg

IC/MAC

Bijlage 5: Klimaat

leeswiizer

: :

: : : : : : : : :

De (droge) luchttemperatuur, uitgedrukt in OC. De globetemperatuur wordt gemeten door een genormeerde temperatuurmeter waarvan het gevoelige meetgedeelte zich bevindt in het centrum van een holle, dofzwarte bol met een diameter van 15 centimeter. De globetemperatuur wordt uitgedrukt in OC. De relatieve luchtvochtigheid, uitgedrukt in % ten opzichte van de maximale dampdruk bij de heersende temperatuur. De luchtsnelheid, uitgedrukt in mls. De gemeten waarden is de meest voorkomende waarde op het moment van meten. De stralingstemperatuur, uitgedrukt in OC (zie bijlage 2.2). De natte luchttemperatuur, uitgedrukt in OC. De minimaal noodzakelijke warmte-isolatie van kleding, in m2*OCIW. De noodzakelijke warmte-isolatie van kleding, in m2* OCIW. De intrinsieke warmte-isolatie van kleding, in m2*0C/W. De wind-afkoelingsindex (Wind Chill Index), in m2*0C/W. De wind-afkoeling equivalente temperatuur, ook wel gevoelstemperatuur genoemd, in OC.

5.1 Situatie I Tabel 13: Overzicht van de gemeten waarden.

--.W

Tijdstip

TI

Tg

RV

IOC1

IOC1

[%l

[mlsl

9.7

10,4

89

0,40

5"verd. galerij

"I

5' verd. galerij

11.15

11,4

1 0,6

90

0,45

5 ' verd. galerij

13.50

12,O

11,O

89

0.30

4"verd. galerij

15.25

12,O

11,l

88

0,60

., Tabel 14: Overzicht van de berekende WC1 en T Tijdstip

Tc17

iW/m21

11

Beoordeling WC1

["Cl 13

Fris

11.15

14

Fris

13.50

16

Fris

14

Fris

15.25

11

I

429

Tabel 15: Overzicht IREQ-waarden.

0 Tijdstip

IREQ",l"

[m2. OCIWl

N.B.:

IREQneut,.

[m2.0C/Wl

C I1

[m2. OCNVl

9.15

0.19

0.24

0,30

11.15

n.v.t.

n.v.t.

0.30

13.50

n.v.t.

n.v.t.

0,30

15.25

n.v.t.

n.v.t.

0,30

De berekening van IREQ,,, en R I EQ, bij de andere tijdstippen is niet van toepassing omdat de luchttemperaturen op de desbetreffende tijdstippen hoger waren dan 10 O C , waardoor er geen sprake meer was van een koud klimaat. Omdat bij een toenemende temperatuur de IREQ, en IREQ, zullen afnemen zal een voldoende !,,-waarde op het eerste tijdstip ook voldoende zijn voor de overige tijdstippen.

5.2 Situatie II Tabel 16: Overzicht van de gemeten waarden.

I

~ocatie

1

Tijdstip

I

7 1 1 8 . 4 5 6"verd. galerij

15.0

6" verd. galerij

w l!I (1

I

9.40

I

RV

T, IOC1

k :Il

16,O

II

15,l 15,6

I

"I

[%I

Irn/sl

54

0,8

52 I

1.9 I

6' verd. galerij

15,7

15.8

57

1,4

6" verd. galerij

15,9

15,6

59

1,1

6. verd. galerij

6. verd. galerij 6" verd. galerij 6* verd. galerij

1 1 1 1

12.20 13.10

1

1

14.10( 15.10

11

15.7

1 1

15,7

I

14.0

63

I

14.1

I

I

80 I

13.01

13,3

1

1 1,6

t

12,3

1

1

I

82 I

I

88

1 2

Tabel 17: Overzicht van de berekende WC1 en T,,.

De berekening van IREQ,, en IREQn,,,, is bij situatie II niet van toepassing omdat de temperatuur op alle gemeten tijdstippen hoger was dan 10 OC, waardoor er geen sprake was van een koud klimaat.

5.3 Situatie III Tabel 18: Overzicht van de gemeten waarden.

YrI Tijdstip

1 I1 I

1

1 I

-

3 ' verd. balkon

1 1

9.45

1

Tl ["Cl

8.2

1

8.0

l

3@verd. galerij

10.00

1

3. verd. galerij 3. verd. baikon 2 ' verd. balkon

Zeverd. balkon 2"verd. galerij

1 1 1

1

83

1

5.6

12.10(

6.5

13.20

6.8

I

II

11.25

1

14.101 15.3011

1 1

7.9

/

4.7

1

63 7,4

1

6.6

85 95

03

85

1 .o

93

(

1

0,6 I

1 ,o

82 I

90

Tabel 20: Overzicht van de berekende IREQ-waarden.

u 1

0,4 I

Tabel 19: Overzicht van de berekende WC1 en T,,.

Tijdstip

03 I

l

19.7

"I

Imlsl

85

I

I

6,5

1 I

I

9.0

RV [%l

T, LOCI

41

1REQ,," [mZ.OCIWl

IREQ",",,. [m2.0CIWl

[m2."C/W]

0,19

0,24

0,30

0.8

Bijlage 6: Verlichting

leeswiizer

E

:

De verlichtingssterkte, uitgedrukt in lux [Ixl. De gemeten waarden zijn de meest voorkomende waarden (modi) voor zowel de ondergrens als de bovengrens.

6.1: Situatie I Tabel 21: Overzicht van de gemeten verlichtingssterkten.

L

1

I I 1

I

E

Locatie

5everdieping 5' verdieping

U

1

5" verdieping

9.2511

140-145

10.151

100-150

11.501)

400-410

1

300 - 400

15.2011

110-120

11

5' verdieping

1 II

5. verdieping 4" verdieping

14.00

11

I1

1

I

6.2 Situatie !I Tabel 22: Overzicht van de gemeten verlichtingssterkten.

1

1

Locatie

I

Tijdstip

I

I

1

;

1 I

1

6" verdieping 6' verdieping 10.20

400 - 430

6' verdieping

12.06

350 - 400

6" verdieping

13.20

340 - 480

6' verdieping

15.10

20 - 120

6.3 Situatie III Tabel 23: Overzicht van de gemeten verlichtingssterkten.

1 I

Locatie

1 11 - 1

Tijdstip

1

Bijlage 7 : Geluid

leeswiizer Tijdstip'

:

Leqw

:

Tijdstip van aflezen; er is gedurende circa tien minuten gemeten. Een A-gewogen equivalent geluidniveau tijdens een werkzaamheid. Onder een werkzaamheid wordt onder andere verstaan het uitvoeren van een reeks samenhangende handelingen. L, wordt uitgedrukt in dB(A).

7.1 Situatie I Tabel 24: Overzicht van de gemeten geluidniveaus.

5"verd. galerij

5"verd. galerij

14.00

4* verd. galerij

1 5.20

63

7.2 Situatie II Tabel 25: Overzicht van de gemeten geluidniveaus.

7.3 Situatie IlI

y m F

Tabel 26: Overzicht van de gemeten geluidniveaus.

IdB(N1

3"verd. balkon

8.55

66

3" verd. balkon

9.40

68

3"verd. galerij

10.00

63

3"verd. galerij

11.30

61

3"verd. balkon

12.05

64

2"verd. balkon

13.20

67

2" verd. balkon

14.10

63

2" verd. galerij

15.30

63

Bijlage 8: Weersomstandigheden

leeswiizer

T RV

: :

"I

: :

neerslag

De luchttemperatuur, uitgedrukt in OC. De relatieve luchtvochtigheid, uitgedrukt in % ten opzichte van de maximale dampdruk bij de heersende temperatuur. De luchtsnelheid, uitgedrukt in mls. Gemeten over de periode 6.00 - 12.00 uur. * * Gemeten over de periode 12.00 - 18.00 uur.

8.1 Situatie I Waarnemingen van 3 maart 1998 volgens het onbemande automatisch meteorologisch station van het KNMI te Heino. Tabel 27: Overzicht van de weersomstandigheden.

Waarnemingen van 3 maart 1998 volgens het bemande automatisch meteorologisch station van het KNMI te Deelen. Tabel 28: Overzicht van de visuele waarnemingen

0 1 Tijdstip

Bedekkingsgraad hemel

Vorm van neerslag lichte regen

lichte regen

8.2 Situatie II Waarnemingen van 4 maart 1998 volgens het onbemande automatisch meteorologisch station van het KNMI te ~ u ~ s e l . Tabel 29: Overzicht van de weersomstandigheden.

Waarnemingen van 4 maart 1998 volgens het bemande automatisch meteorologisch station van het KNMI t e Deelen. Tabel 30: Overzicht van de visuele waarnemingen

I

Tijdstip

1

Bedekkingsgrasd hemel

Vorm van neerslag geen neerslag lichte regen

8.3 Situatie III Waarnemingen van 5 maart 1998 volgens het bemande automatisch meteorologisch station van het KNMI te Deelen. Tabel 31: Overzicht van de weersomstandigheden.

Tabel 32: Overzicht van de visuele waarnemingen

ml

Bedekkingsgraad hemel

bijna geheel bewolkt

I

Vorm van neerslag regenbui hagelbui

half bewolkt

regenbui

SCHILDEREN ACHTER AFSCHERMING. Een oriënterend onderzoek naar werkomstandigheden en werkbeleving. Amsterdam, november 1999

Recommend Documents