schetsboek ferwerderadiel

schetsboek ferwerderadiel

Opdrachtnemer

Opdrachtgever

Gebiedscommissie voor de Gebiedsontwikkeling IGO Ferwerderadiel Fernijt

Marrum

Hallum

Hijum

Finkum

Stiens

Inhoudsopgave

1

Inleiding

4

2

De opgave

5

Holwer

Blije 3

Opbouw van het landschap

6

Ferwert

4

Knelpunten en kansen

10

5

Overwegingen en oplossingsrichtingen

17

6

Conclusies

28

Colofon

31

Hegebeintum

Ginnum

Reitsum Lichtaard

Jislum Wânswert

Jannum

Burdaard

Sijbrandahu

1

INLEIDING

In opdracht van de Gebiedscommissie voor de Gebiedsontwikkeling IGO Ferwerderadiel Fer nijt is op 15, 16 en 17 september 2009 een schetsatelier gehouden. Aanleiding was inzicht te krijgen in de gebiedsopgaven binnen Ferwerderadiel waarvoor de gebiedscommissie zich geplaatst zag. Deze hadden betrekking op de thema’s landbouw, infrastructuur, landschap, waterbeheer, cultuurhistorie en recreatie. Aan het atelier, opgezet door de Dienst Landelijk Gebied en uitgevoerd met de metho de ‘ Schetsschuit ’, nam e e n t i e n t a l ov e r h e i d s d i e n s te n e n b e l a n g e n i n stellingen deel . Het ateli erprogramma b esloe g ong eveer drie dagen . Op dag 1 werd gestart met een gebiedsexcursie voor alle deelnemers. Tijdens een busrit door de gemeente werden excursiepunten bezocht die betrekking hadden op alle te onderzoeken thema’s. Dit gaf regelmatig aanleiding tot kennisinformatie en debat ter plekke. Op de tweede dag werden de deelnemers ingedeeld in vier themagroepen, die elk de opdracht meekregen de actualiteit van het hun toebedeelde thema te beschrijven en op kaart in te schetsen. Vervolgens werden in een tweede sessie de knelpunten en kansen per thema besproken en ook weer op kaart ingeschetst. De tussenresultaten werden telkens tussen de sessies in plenair besproken en gewaardeerd. Zo werd schetsend en debatterend naar een eindresultaat toegewerkt.

De Schetssch

uit

D e sc he ts sc hu it is ee n w er kw ij ze . De sc he ts sc hu it bren gt ge bi ed sd es ku nd ig en en –b et ro kk en en bi j el ka ar in ee n sc he tsatelier. Sam en met men sen uit de st reek w or dt de ge bi ed so pg av e aa ng es ch er pt . D e la nd sc ha ps arch it ec te n va n D LG fa ci li te re n di t pr oc es do or w en se n va nu it ve rs ch ill en de di sc ip lin es te in te greren en in beeld te br engen. Zo w orden schets en derwijs ontw ikkelingsrich tingen uitgez et , op ba si s w aa rvan be st uu rd er s en be tr okke ne n in he t ge bi ed he ld ere ke uzes ku nen maken. n-

Op de derde dag hebben de vier teamleiders/ schetsers, teksten en beeldmateriaal geordend in een powerpoint, die eind van de dag gepresenteerd werd aan deelnemers en genodigden (bestuurders en hoofden van diensten). Een verslag van proces en resultaat is in het schetsboek dat voor u ligt bijeen gebracht.

4

Ferwerderadiel Schetsboek

21

de opgave

Als eerste golden opgaven per thema voor elk

Ten aanzien van waterbeheersing is er behoefte

team, alvorens tot een samenhangend beeld van

aan meer waterberging en een verbetering van

alle thema’s te komen. In de eerste sessie werd

waterlozing op de juiste plek. Ook zouden meer

een beeld geschetst van de thema’s in relatie tot

watergangen natuurvriendelijker profielen moe-

de opbouw van het landschap. Hoe presenteert

ten krijgen.

het thema zich in de landschapsopbouw? En

Met betrekking tot het landschap zou een her-

welke knelpunten tekenen zich daarbij af? Tegelijk

overweging van de situering van (ruilverkavelings)

is ook gekeken naar kwaliteiten en kansen.

beplantingen en –bosjes plaats moeten vinden.

In de tweede sessie zijn de kansen verder uitge-

De kwelders als westgrens van de gemeente en de

werkt tot oplossingen van de knelpunten. Dit is

Dokkumer Ee als oostgrens vormen een prachtig

het creatieve en inspirerende deel van het atelier.

kader voor recreatie in relatie tot cultuurhistorie

In hoofdlijnen ziet de problematiek per thema er

en gebiedseducatie en –informatie.

als volgt uit: Voor de landbouw speelt dat de juiste grondge-

Zo zijn de problematieken per thema in hoofdlij-

bruiker in een aantal situaties niet op de juiste

nen gedefinieerd, en is het de opgave hiervoor

grond ligt. Akkerbouwers ambiëren de lichtere

oplossingen in kaart te brengen.

kleigronden die nu nog in gebruik zijn als gras-

De vier themateams werken zo ‘ongemerkt’ geza-

land. Een tekort van 390 hectare op de grondmarkt

menlijk aan de uitwerking van de totaalopgave,

belemmert doorgroei van de landbouw. Met name

die luidt:

in het westelijk deel van de gemeente is sprake

Zoek een duurzame ruimtelijke samenhang tus-

van een overdruk in de grondvraag.

sen de gebiedsfuncties landbouw, infrastructuur,

Bij de infrastructuur liggen de problemen groten-

waterbeheer, landschap, recreatie, cultuurhistorie

deels bij te smalle wegen en vermenging van land-

en leefbaarheid.

bouwverkeer met auto- en fietsverkeer. Ook de

Breng dit schetsend in beeld.

dorpen ondervinden hinder van landbouwverkeer dat dorpskernen moet kruisen om het achterland te bereiken.

Schetsboek

Ferwerderadiel

5

Opbouw van het landschap

3 1

Mensen die Ferwerdera d i e l n i e t ke n n e n z u l l e n v e e l a l va n u i t h e t z u iden over de Leeuwarderweg het gebied binnenrijden. De terpdorpen langs deze weg liggen verspreid op een rijtje, als een kralenketting: , Hallum, Marrum, Ferwert. Van dorp naar dorp voert de weg langs de landbouwgronden met veelal ten oosten van de weg de groene weiden van de ‘mieden’. Verder noordwaarts ligt de zeedijk voortdurend in het vizier.

Een andere toegangspoort voor het gebied is

de opvaart naar Hallum nemen of met de fiets het

de Dokkumer Ie aan de zuid- oostgrens van de

landschap verkennen. Als men op deze manier het

gemeente. Hier passeren veel watertoeristen die

gebied aan de zuid-oostgrens van de gemeente

op weg zijn naar Lauwersoog. Via de Ee kan men

van oost naar west doorkruist verandert het beeld

Figuur 1. De landschappelijke opbouw van Ferwerderadiel: de kwelders achter de zeedijk, de terpdorpen op de kwelderrug, het akkerbouwgebied in de gele zone, en in de lichtgroene zone de graslanden (de ‘mieden’).

6


van open grasland naar een zone met overwegend

Door het proces van overstromen en terugtrekken

akkerbouw tot aan de zeedijk. Achter de zeedijk

van de zee werd er voortdurend sediment aan-

liggen vervolgens de zomerpolders, de kwelders

gevoerd en afgezet. Waar de zee steeds het gro-

en het wad. De dorpen in Ferwerderadiel liggen

vere materiaal afzette ontstond op den duur een

op terpen; de grotere langs de verbinding van

hogergelegen zone: de kwelderwal of oeverwal.

Leeuwarden naar het noorden, de kleinere ver-

Op de grovere sedimenten van de oeverwallen lig-

spreid in het weidegebied.

gen nu de ‘fluwelen’ zavelgronden die geschikt zijn voor akkerbouw. In de kommen achter deze

Ferwerderadiel is enerzijds gevormd door de zee

oeverwal (zeekant), in rustiger water, sedimen-

en anderzijds door de agrarisch- economische

teerde het fijnere materiaal. Daar liggen de klei-

dynamiek. Dat is af te lezen in het landschap.

gronden en restanten van de kreken en bevinden

Het hier geschetste beeld van Ferwerderadiel is

zich de veeteeltbedrijven van de mieden.

de kracht en het visitekaartje van de gemeente. De heldere en eenduidige opbouw van het land-

Rond 1100 werden de eerste dijken aangelegd.

schap is voor de bezoeker gemakkelijk zichtbaar

Dat gebeurde op de oeverwal; Een deel van de

en bepaalt voor een belangrijk deel de bijzondere

Leeuwarderweg loopt over een oude dijk die op

schoonheid van het gebied. De zonering is van-

de oeverwal is aangelegd. Ook de dorpen heb-

uit de geschiedenis te verklaren en een interes-

ben zich met name ontwikkeld in dit hogere deel

sant gegeven als casco voor gebiedsontwikkeling,

van het landschap. Enkele smallere uitlopers van

recreatie & toerisme.

oeverwallen liggen in het verlengde van deze

Hoog en laag

Ook daar liggen relatief veel oude boerderijen en

De opbouw van het landschap is een optelsom

een oude dijk.

van het verleden en heeft veel te maken met hoog

De huidige zeedijk is in de 13e eeuw achter deze

en laag. Toen de eerste mensen zich in het gebied

oude dijk gelegd. Daarmee is weer een nieuwe

vestigden deden ze dat op de relatief hoge plek-

polder binnenboord gehaald met relatief lichte

ken. Deze plekken werden verder opgehoogd tot

grond, geschikt voor akkerbouw.

terpen. Het landschap er omheen bestond uit

Achter de huidige zeedijk is opnieuw land opge-

boomloze zilte vlaktes vergelijkbaar met de kwel-

slibt. Er vindt momenteel nog steeds kweldervor-

ders zoals die nu achter de zeedijk liggen. Deze

ming plaats, geholpen door de dijkjes en damme-

vlaktes overstroomden bij storm en hoog water.

tjes van de landaanwinning.

zone, o.a. de oeverwal van de Hege Hearewei.

Tussen die vlaktes kronkelden prielen tot ver in het binnenland.

Schetsboek

Ferwerderadiel

7

Toen de dijken eenmaal aangelegd waren konden

veel vaarten afgewaardeerd of gedempt. Zo heeft

de mensen van de terpen afzakken naar beneden,

Ferwert bijvoorbeeld tegenwoordig geen haven

en zich buiten de terpen in het kleigebied vesti-

meer en is de gedempte vaart veranderd in de

gen. Handel en transportbewegingen verplaatsten

“voortuin” van de woningen aan de Elingawei.

zich in omgekeerde richting: Niet langer voer men

Ook de kavelrichting geeft een beeld van de ont-

uit op zee voor visserij en handel. In plaats daar-

wikkeling van het gebied. Men bracht het land in

van keerde men de zee de rug toe en oriënteerde

cultuur vanuit de vestigingsplaats en de toegangs-

zich op het binnenland, via de gegraven opvaar-

wegen tot het land. De kavelstructuur verschilt

ten. De opvaarten waren loodrechte verbindingen

daardoor van radiaal (stervormig uitwaaierend)

van de dorpen naar de Ie. De dorpen hadden een

vanuit de terpdorpen, naar opstrekkend vanuit de

haventje en elke belangrijke boerderij had een

oeverwallen en de nieuwere polders, tot blokvor-

aantakking. Pas later werd deze blauwe (water-)

mige en mozaiek-patronen in de later in cultuur

structuur doorsneden door asfaltwegen, en zijn

gebrachte lage graslandgebieden.

Water inventarisatiekaart

8


Behoud herstel kreken (verder uitwerken) Waterlopen/ opvaarten Bevaarbare opvaarten Schaalvergroting mogelijk mits binnen opstrekkende verkaveling Zone principe kruinige percelen Behouden verkaveling Radiare verkaveling

Wandeling langs de tijdas

Bouwstenen De kwelders, oeverwallen en kommen, terpen,

begrijpelijk en interessant. Het zijn elementen die

dijken, de kavelstructuur en de opvaarten zijn

een belangrijke rol kunnen spelen bij de wens om

de belangrijkste bouwstenen van het landschap.

Ferwerderadiel toeristisch op de kaart te zetten.

Deze maken ook voor een leek het landschap

Schetsboek

Ferwerderadiel

9

41

knelpunten en kansen

Landbouw Toen de mensen zich in de terpdorpen vestigden

Inmiddels is er sprake van een zekere concurrentie

ontstonden aan weerskanten van de kwelderrug

om grond, waarbij akkerbouwers de voor akker-

op zelfvoorziening gerichte gemengde bedrijven.

bouw gunstige gronden ambiëren die nu nog in

In de 70er jaren heeft voor een groot deel ont-

gebruik zijn als grasland.

menging plaatsgevonden: in de noordelijke schil

Uit een enquète gehouden onder ruim 100 bedrij-

op de lichtere zavelgronden ging men akkerbouw

ven is gebleken dat zowel akkerbouw- als vee-

bedrijven, en meer naar het oosten op de klei

teeltbedrijven willen uitbreiden. Verondersteld

kwam de veehouderij. Akkerbouwers kozen er ook

wordt dat er een tekort van 390 hectare op de

voor om buitendijks vee te houden.

grondmarkt is om doorgroei van de landbouw als

% van het totaal aantal bedrijven (164)

grond areaal (totaal 6738 ha)

Akkerbouw

26 %

27 %

Graasdierhouderij

66 %

69 %

Combinatie

5,6 %

3,4 %

Hokdierhouderij

1,2 %

0,2 %

Tuinbouw

1,2 %

0,4 %

bron: Giab 2009

10


geheel mogelijk te maken over een periode van 10 jaar. Samen met mogelijke andere functies waarvoor ook grond nodig is, spreken we van een overdrukgebied in de westelijke zone van de gemeente. De concurrentie om grond valt dus met name binnen de zone met grond met een percentage afslibbare klei van 15 tot 25 % (dat is relatief weinig). Deze grond heeft een goede drooglegging en de mogelijkheid tot beregenen. De grond is met name geschikt voor de hoogsalderende pootaardappelteelt, welke in een bouwplan van 1:3 meestal afgewisseld wordt met voederbieten of mais. Knelpunten zijn aardappelmoeheid, verzilting en periodiek te hoge grondwaterstanden. Verzilting kun je ook als kans zien. De hoge grondwaterstanden komen vooral voor op de relatief zwaardere gronden. In de toekomst zal de druk op deze akkerbouwgrond wellicht nog verder verhogen omdat vanwege ziektebestrijding (aardappelmoeheid) het bouwplan naar 1:4 teelt zal gaan. Een percentage van 58 % van de agrariërs geeft Voor de veehouderij schat men in dat het aantal

aan de landbouwstructuur te willen verbeteren.

melkkoeien per bedrijf zich zal ontwikkelen van

Het gaat dan, behalve om perceelsvergroting, ook

een gemiddelde van 117 naar 208 koeien. Ook

om ontwatering, perceelsegalisatie, vormverbe-

deze bedrijven zullen dus een groeispurt doorma-

tering, ontsluiting van percelen en verbetering

ken, waarbij het areaal aan grond van zo’n 70 à 80

van de verkaveling. Groot knelpunt is de ontslui-

hectare nu, zich zal vergroten met 30 tot 40 hec-

ting; het zware landbouwverkeer kan niet goed

tare.

uit de voeten op de relatief kleine wegen van de gemeente. Dit is ook een knelpunt in verband met

Het aantal schapen, paarden en geiten loopt,

ander verkeer dat gebruik moet maken van die-

vooral in de noordelijke kuststreek, sterk terug en

zelfde smalle weggetjes. Het percentage huiskavel

zal naar schatting met meer dan 50 % afnemen.

is op zichzelf niet een groot knelpunt, maar komt

Een aantal bedrijven (7 %) geeft aan bedrijfsver-

vooral in aanmerking voor verbetering in het

plaatsing te overwegen.

kader van het vergroten van de verkeersveiligheid.

Daarnaast is de verwachting dat een kwart van de

Een bouwblokvergroting van 1 hectare naar 1,4

agrariërs over 10 jaar zal stoppen in dit gebied (op

hectare wordt als wenselijk gezien. Grote bedrij-

grond van een inschatting van de mogelijkheid tot

ven (> 70 NGE) geven aan zelfs naar een bouwblok

bedrijfsopvolging).

van 2 tot 4 hectare te willen gaan, met daarbij een

Schetsboek

Ferwerderadiel

11

De pier

ontsluiting die aparte toe- en afvoer van produc-

gemeente heeft daarmee een landbouwgeoriën-

tiestromen mogelijk maakt.

teerde structuur. Agrariërs laten zich positief uit

De bedrijven in Ferwerderadiel zijn gemiddeld

over de rol die de gemeente aan de landbouw toe-

groot (52 % moderne- en meermansbedrijven die

kent en de manier waarop zaken voor de boeren

vallen in de NGE-klasse > 70). Met meer dan 50 %

geregeld worden. Landbouw speelt dan ook een

vitale moderne bedrijven springt Ferwerderadiel

centrale rol in de plannen voor gebiedsontwikke-

er qua levensvatbaarheid van de landbouw gun-

ling.

stig uit (landelijk 45 %, Friese wouden 40 %). De

Een agrariër aan het woord

12

Een agrariër uit het gebied:

hjir fan alles ferbouwe, mar by in protte reinwetter

“Myn bedriuw is groeid fan 30 nei 130 hektares,

kinst it op de swierdere grûn wol ferjitte. Dêrom

dêr’t 85 ha boulân fan is en de rest gerslân en

ha ik leaver goede grûn op ôfstân as minne grûn

skiep. Ik ha ek lân bûtendyks. It grutste knelpunt

ticht by hûs. In oar minpunt is it te lytse bitenplak.

foar ús bedriuw binne de te smelle polderdykjes,

As der 1 boer roaid hat, dan kin der nea wer in byt

dy noch basearre binne op heaweinen mei hyn-

by. Mar lokkich wenje wy hjir yn in gemeente dy’t

ders. Ik ha moaie blanke ierpels; as it meisit kin ik

de boeren goed tagedien is!”


Lanbouw + infra (verkenning) 4

agrarisch verkeer (zwaar, groei?)

.

ap

nn

.S

St

o

ipr

slu

ute

huiskavel

goede hoofdstructuur (aantrekkelijke routes) confrontatie landbouwverkeer en (sluip) verkeer

veel huiskavels

huiskavel afwaarderen smalle dijkjes

behoud karakteristieke smalle dijkjes afwaarderen

Lauwerseewei (extra aantrekkelijke route)

verbinding naar Burdaard. Toch is de bestaande

Infrastructuur

infrastructuur een van de grootste knelpunten in

Ferwerderadiel heeft een infrastructurele ontslui-

de gemeente. De gemeente heeft relatief weinig

ting (de Leeuwarderweg (N357) en de Iedyk (is

inwoners maar wel een relatief groot oppervlak

meer een sluipt route) en is daarnaast doorsneden

en daarbij behorend wegennet. Het upgraden

door karakteristieke smalle landbouwwegen. De

van alle asfaltwegen trekt een zware wissel op de

oost-west-verbindingen zijn relatief smal en niet

begroting van de gemeente en gaat ten koste van

van gemeenteoverschrijdend belang, inclusief de

andere projecten. Er moeten keuzes gemaakt wor-

middaggroep

Landbouw en infrastructuur

d bie ge ek derij w o z er ou bo uwb nie natuur Verbreden passeerstroken?

ganzengebied

Fietsroutes

woonwerk (utilitair) Landbouw en infrastructuur

Schetsboek

Ferwerderadiel Lauwerseewei

13

den.

een nieuwe ontsluitingsweg voor het industrieter-

De plattelandsweggetjes zijn qua breedte afge-

rein gepland. Ook de fietsroute langs de Ljouwer-

stemd op trekkers en paardenkarren, maar de

terdyk is een probleem wanneer landbouwverkeer

tegenwoordige landbouwvoertuigen zijn een stuk

eveneens over de ventweg moet.

breder. Behalve dat de schaal van een regulier

De gemeente heeft in dit kader reeds plannen

landbouwbedrijf op alle fronten vergroot is, zijn

voor een rondweg om het dorpje Wânswert.

er tegenwoordig ook megabedrijven met industriële proporties, zoals kippeboeren en bedrijven

Water, natuur en landschap

met mestvergistingsinstallaties. Deze bedrijven

De markante groene dijk scheidt het binnendijkse

zorgen voor extra verkeersbewegingen. De land-

gebied van de kwelders en zomerpolders in het

bouwmachines en -voertuigen komen niet alleen

Noorderleeg en Ferwerd- en Blije-Bûtendyks. Deze

uit de lokale schuren van de bedrijven zelf, maar

deltadijk is een primaire waterkering die een rela-

ook van fabrieken en loonbedrijven op afstand.

tief flauw talud heeft en niet in asfalt uitgevoerd

Daarbij zijn de bermen vaak kleiig en vervallen

is. Dat kan, omdat het buitendijkse gebied bij

daarmee snel tot gevaarlijke diepe modderige kui-

hoog water en storm als buffer optreedt. De sterk-

len. De relatief kleine wegen worden behalve door

te van de dijk wordt elke 5 jaar getoetst, en in het

zwaar landbouwverkeer ook gebruikt door het

bestemmingsplan zijn zowel binnen- als buiten-

normale bestemmingsverkeer en fietsende scho-

dijkse zones gereserveerd voor eventuele beno-

lieren op weg naar school in Ferwert, Burdaard

digde aanpassingen.

en Dokkum. Op sommige wegen is er sprake van

De boezemkaden zijn op hoogte; er zijn, op een

sluipverkeer. De confrontatie van deze verkeers-

paar knelpunten in Hallum-zuid na, geen plekken

stromen zorgt voor onveiligheid en problemen

meer die verbetering behoeven.

met de passeerbaarheid.

Wel heeft het Wetterskip extra wensen met betrekking tot waterberging, vanwege de verwachte zee-

14

Daarnaast zorgt relatief veel landbouwverkeer op

spiegelstijging, de nattere winters, en de grotere

de Leeuwarderweg voor problemen. Om het ach-

piekneerslag en langere periodes van droogte ’s

terland te bereiken moet het landbouwverkeer

zomers. Het gaat om een oppervlakte van in totaal

veelal dwars door de dorpen rijden (Marrum en

60 hectare berging die binnen de deelsystemen

Hallum). Aan de noordzijde is daarom bij Hallum

van Ferwerderadiel plaats zou moeten vinden.


Het overtollige water binnen de gemeente wordt voor 70% afgevoerd door het spuicomplex bij Dokkumer Nieuwe Zijlen. Er is met succes subsidie aangevraagd bij het Waddenfonds voor een nieuw gemaal, genaamd ‘Vijfhuizen’, dat waarschijnlijk gesitueerd zal worden in de knik van de deltadijk bij Hallum. Bij de realisatie van het gemaal Vijfhuizen is het de insteek om het gemaal zowel een functie voor de afvoer van boezemwater te geven als een afvoerfunctie voor water uit nabijgelegen poldergebieden. Dit veroorzaakt tevens een ontlasting van afvoer van water via de stroomafwaarts gelegen poldergebieden in de mieden. De oevers van de nieuw te graven watergang die naar het gemaal leidt zullen natuurvriendelijk ingericht worden. Het gemaal krijgt daarom twee aparte vijzels. Het gemaal maakt tevens visintrek mogelijk door

Op het gebied van water en natuur liggen er kan-

een zoete watertong de Waddenzee op te laten

sen voor kwaliteitsverbetering die het landschap

stromen via watergang de Rijt. Een dergelijke

van Ferwerderadiel ten goede komen. Door ver-

lokstroom is goed voor bijvoorbeeld intrek van

breding van poldersloten kan de opgave voor

paling en driedoornige stekelbaars.

waterberging ingevuld worden. Wanneer de

Tevens vindt er door het afstromen van zoet water

oevers onder flauwe taluds worden aangelegd

in het buitendijkse gebied een zoet - zout over-

kan een meer natuurlijk landschap ontstaan. Een

gang plaats, waarmee de algemene wens voor

groen-blauwe dooradering doet denken aan de

ontwikkeling en uitbreiding van een bijzonder

rietsloten waar vroeger de kwartels en de patrij-

ecotoop met natuurwaarden die voorkomt op de

zen schuilden. Wanneer het maaiveld ongeveer op

grens van zoet-brak- zout water ingevuld kan wor-

slootpeilniveau ligt is dat gunstig voor rietgroei.

den. In de loop der tijden zijn dergelijke natuur-

De naastliggende teeltvrije zones zouden als

waarden (flora en fauna) veelal verdwenen. Daar-

akkerranden ingezaaid kunnen worden.

naast biedt het gemaal mogelijkheden om het te

Het landschap van Ferwerderadiel is vanouds

combineren met een recreatief informatiepunt

een open en weids landschap. Hier en daar is de

en een vaarverbinding binnen de gemeente. Ook

oorspronkelijke openheid aangetast. De ruilver-

speelt het gemaal een positieve rol in de verbe-

kavelingsbosjes die in de jaren ’70 van de vorige

tering van de doorstroommogelijkheden van het

eeuw zijn aangelegd worden niet door iedereen

gebied met zoet water voor verziltingsbestrijding.

gewaardeerd. Lijnbeplanting was er niet, maar

Het gebied heeft relatief grote peilvakken. Nadeel hiervan is dat de route van het water van het voeteneind naar het afvoerpunt relatief lang is. Er zijn boeren die om deze reden in natte perioden te kampen hebben met wateroverlast. In perioden van lage waterstanden wordt de druk van het zoute zeewater onder de dijk door relatief hoog, en kan verzilting ontstaan van de landbouwgronden in de noordelijke schil van Ferwerderadiel. Om de verzilting tegen te gaan wordt dit gebied ’s zomers doorgespoeld met boezemwater. De bodemdaling ten gevolge van de gaswinning bij Blije is niet zodanig dat er specifieke aanpassingen nodig zijn.

Schetsboek

Ferwerderadiel

15

erfbeplanting en een appelhof (boomgaard) zijn

gebreid. Naast hotel Harstahoeve exploiteert de

wel gebiedseigen kenmerken. De groene lijn van

Stichting Recreatie & Toerisme van Ferwerderadiel

de kwelderwallen zou hier en daar versterkt kun-

dorpslogementen en zijn er diverse Bed & Break-

nen worden, om het contrast met de openheid te

fasts. Behalve een mooi landschap en een aantal

benadrukken en bedrijfsgebouwen te camoufle-

toeristische attracties en voorzieningen wordt ook

ren.

door velen rust als troef van de gemeente gezien. Veel vakantiegangers komen juist vanwege die

Recreatie en cultuurhistorie

rust. Ze verbazen zich over de stilte en genieten

Ferwerderadiel is een gemeente met voldoende

van de weidsheid en het echt- donkere uitspansel

potentieel voor recreatie. Toch voldoet de ontwik-

bij nacht.

keling van de toeristische sector in de gemeente nog niet aan de verwachtingen.

Er leven concrete ideeën bij It Fryske Gea voor een

De Dokkumer Ie wordt steeds belangrijker, zoals

kwelderinformatiecentrum. Een dergelijk centrum

de verwachte gemeenteoverschrijdende ontwikke-

zou toeristen kunnen informeren over de natuur-

lingsvisie Eelân duidelijk maakt. Bekend is dat er

lijke aspecten van kweldervorming en de specifie-

per jaar 12.000 recreatieve vaarbewegingen plaats

ke geschiedenis van de gemeente. Over de locatie

vinden over de Dokkumer Ie. In Fase II van het

wordt nog nagedacht.

Friese Merenproject zal deze vaarweg nog verder opgewaardeerd worden.

De provincie denkt momenteel na over mogelijke

Vanuit de Dokkumer Ie is alleen de opvaart naar

vergoedingen (gouden diensten) voor aangepast

Hallum bevaarbaar. Maar de haven van Hallum

beheer op belangrijke terpen, en voor boeren op

wordt niet echt druk bezocht. Het haventje fun-

oud reliëf: de karakteristieke bolle percelen. Deze

geert voornamelijk als ligplaats voor plaatselijke

percelen zijn landschappelijk fraai tussen de vele

bootbezitters. Er wordt momenteel een haalbaar-

‘biljartlakens’; Door hier niet te diepploegen blijft

heidsstudie uitgevoerd naar een vaarverbinding

de archeologische ondergrond bewaard. Boven-

vanuit Hallum naar Oude Leije en onderzoek

dien vertellen de bolle percelen iets over ouder-

gadaan naar een vaarroute tussen Burdaard en

wetse afwateringsmethoden, die overigens nog

Hegebeintum.

steeds opgeld doen. Er bestaan momenteel al

Wel wordt er veel gebruik gemaakt van wandel-

regelingen om deze cultuurhistorisch en arche-

en fietsroutes als de Groene terpenroute en het

ologisch waardevolle aardkundige elementen te

Burmaniapad. Toeristische trekpleisters zijn o.a.

behouden, maar er gaat nog veel verloren.

de terpen van Hogebeintum en Jannum. De haven

(Zie afbeelding kruinige percelen)

en camping van Burdaard worden binnenkort uit-

16

De Harstahoeve


overwegingen en oplossingsrichtingen

5 1

Tussen trekpleister en toerist

niet gauw op de wereldkaart. Of er is wel dege-

Het toeristisch aanbod en de doelgroep

lijk initiatief, maar er valt alleen marginaal wat te

De gemeente heeft veel te bieden op het gebied

winnen. Namelijk alleen bij een vrij dunne laag

van leefbaarheid, waaronder rust, onthaasting,

van de samenleving: de cultuur- en natuurmin-

ruimte voor ondernemen, frisse lucht en ruimte

nende groep.

voor vitaliteit, sociale binding via sport en kerk,

Dat laatste wordt algemeen onderkend. Men rea-

en kindvriendelijkheid. Toch trekken veel men-

liseert zich dat de vraag hoe je Ferwerderadiel

sen, met name opgeleide jeugd, weg. De dorpjes

recreatief aantrekkelijk kunt maken afhankelijk is

kunnen versuffen. De algemene mening is echter

van de vraag voor wie je dat doet. De ene toerist

dat er in de gemeente voldoende kansen zijn voor

is de andere niet. Het blijkt dat er verschillende

een economische en recreatieve impuls. Recrea-

doelgroepen te onderscheiden zijn met ieder hun

tieve ontwikkeling kan bovendien een antwoord

eigen wensen. Mensen die naar en van de eilan-

zijn op de krimpproblematiek. De woonkwaliteit

den komen zullen Ferwerderadiel overslaan. Ze

in de dorpen moet in stand worden gehouden.

hebben een duidelijk reisdoel of willen naar huis.

Maar ook een impuls voor het landelijk gebied

Maar er zijn andere doelgroepen waarop Ferwer-

is belangrijk voor de inwoners van de gemeen-

deradiel zich kan richten. Bootjesmensen heb-

te. Ook zij trekken er op uit met de fiets of een

ben andere wensen dan de mensen die met een

bootje. En daarbij: als je de omgeving aantrekke-

rugzakje op buitendijks wil kijken. Beide groepen

lijk maakt voor de eigen inwoners, dan wordt het

zullen de gemeente niet direct verrijken, maar

ook aantrekkelijk voor anderen. Een goed voor-

het aantal mensen binnen deze doelgroepen die

beeld hiervan is het museum Belvedère, dat eerst

voor Ferwerderadiel als vakantiebestemming

bedoeld was voor een beperkt publiek, maar nu

kiest, kan wel vergroot worden. Met de doelgroep

als een magneet functioneert.

scherp voor ogen, kunnen kansen eerder herkend en gerichter opgepakt worden. De gemeente

Inwoners van de gemeente zouden met vakantie-

zou daarbij kunnen profiteren van de positieve

ogen naar hun omgeving moeten kijken, en de

spin-off van de aanwijzing van de Waddenzee als

kansen moeten omzetten in initiatieven. Men is

werelderfgoed. En wellicht worden de tijden nu

van mening dat er geen gebrek is aan -bestaan-

gunstiger, met een generatie van babyboomers

de of nog te ontwikkelen- interessante en aan-

die goed geboerd heeft, en de komst van de elec-

trekkelijke locaties, maar de kansen moeten wel

trische fiets.

opgepakt worden. Dorpen zouden van de nood een deugd moeten maken (zie bijvoorbeeld het

Voorzieningen

incident met de paarden bij Marrum). Ze kunnen

Vaarrecreanten willen een stille mooie plek om

daarbij de verbinding zoeken en samenwerken. Er

aan te leggen. Met een vouwfiets zullen ze de

zijn veel mogelijkheden voor het aan elkaar kop-

omgeving verkennen. De rugzaktoerist zal wel-

pelen van routes, trekpleisters en voorzieningen

licht gebruik maken van kwalitatief goede over-

(ketenvorming en arrangementen).

nachtingsplaatsen. Beide groepen houden van een mooi en rustig landschap. Toeristen en ver-

Toch heeft de gemeente Ferwerderadiel al jaren-

blijfsvoorzieningen zijn communicerende vaten.

lang getrokken aan recreatieve ontwikkeling. Dit

Recreanten zijn vast te houden met aantrekkelijke

lijkt ondanks al haar inspanningen niet van de

arrangementen en relatief kleinschalige, maar

grond te komen. Hiervoor worden verschillende

kwalitatief hoogstaande culturele attracties. Een

oorzaken genoemd. Zo zouden de Friezen wellicht

knelpunt is dat er in de gemeente niet veel moge-

te snel tevreden zijn. Ze zetten hun hoogstandjes

lijkheden zijn om, op willekeurig welke avond,

Schetsboek

Ferwerderadiel

17

gezellig te eten. Ook wadlopers die in groepen ’s

de sloot te schonen, beschikbaar komen voor

ochtends met eb achter de dijk moeten staan of

recreatief medegebruik. Een deel van deze paden

’s avonds aankomen, hebben weinig mogelijkhe-

zij nu al opgenomen in wandelroutes. Knelpun-

den. De indruk bestaat ook dat er ‘s zomers nog

ten hierbij zijn dat deze paden onderdeel zijn van

te weinig overnachtingsmogelijkheden zijn in de

boerenpercelen, niet altijd doorgaande structuren

gemeente. De Stichtng Recreatie & Toerisme moet

betreffen (sommige watergangen worden via het

de activiteiten op recreatief gebied coördineren

water geschouwd), en dat in weidevogelgebied

en vermarkten. Ze geven een aantrekkelijk infor-

toegankelijkheid in het broedseizoen niet moge-

matief reclameblaadje uit, maar slagen er nog niet

lijk is.

in iets te doen aan de versnippering van bestaan-

Er kan afwisseling langs de watergang gecreëerd

de en het stimuleren van nieuwe initiatieven. Kan-

worden door bijvoorbeeld rondom de molen aan

sen zijn er te verzilveren als de kwaliteit van de

de Hallumer opvaart een verbreding of mean-

bestaande voorzieningen zou verbeteren en als er

dering te maken waar aangemeerd kan worden.

ruimere openingstijden gehanteerd zouden wor-

Daarmee kan tevens een deel van de waterop-

den.

gave van het Wetterskip Fryslân ingevuld worden (60 hectare waterberging en natuurvriendelijke

Toegankelijkheid over het water

oevers).

Via het water is nu vanaf de Dokkumer Ie alleen

Toch is niet iedereen enthousiast over de moge-

een doorsteek naar Hallum mogelijk. Ingezet zou

lijkheden om de overige opvaarten bevaarbaar en

kunnen worden op het beter bereikbaar maken

interessanter te maken. De Ferwertervaart is het

van de gemeente via water. Dit kan door het his-

meest kansrijk omdat deze vaart ‘s zomers al op

torisch heldere ontsluitingssysteem van opvaarten

boezemniveau is en het aantal kunstwerken en

in ere te herstellen. Het inrichten van een groen-

waterhuishoudkundige knelpuntn beperkt zijn.

blauw casco (een structuur van water en natuur-

Wel zijn er enkele plekken die langs deze vaart die

vriendelijke oevers) spreekt tot ieders verbeelding

nu relatief slecht ontwaterd worden.

en wordt als een goed idee gezien. Zo zouden Ferwert en Marrum bereikbaar kunnen worden niet

Men vraagt zich af wat de gevolgen zijn voor de

alleen voor kano’s, maar bijvoorbeeld ook voor

landbouw als deze vaart volledig doorgetrokken

sloepen en andere kleine boten. Dit zou regionaal

wordt ten behoeve van de recreatie. Waterhuis-

opgepakt kunnen worden, bijvoorbeeld in het

houdkundig gezien is het toegankelijk maken

licht van de ontwikkelingsvisie voor de Dokkumer

van opvaarten voor de waterrecreatie een inge-

Ie. Ook zou de saaie rechte vaarroute naar Hal-

wikkelde en dure oplossing. Men stelt zich de

lum opgewaardeerd kunnen worden. Bijvoorbeeld

vraag of dit toeristisch gezien voldoende op zal

door het via deze route toegankelijk maken van

leveren. Ervaringen in andere gebieden (staande

het buitendijks gebied en de sluis (in combinatie

mast route, de Zwette) zijn niet direct veelbelo-

met een informatiepunt) en het omvormen van

vend. Het is wellicht efficiënter om te zorgen voor

de saaie waterkant in natuurvriendelijke oevers.

aantrekkelijke fiets- en wandelverbindingen (met

Wellicht kunnen aanliggende schouwpaden, die

name vanuit Burdaard).

gebruikt worden door het Wetterskip Fryslân om

18


Schetsboek

Ferwerderadiel

19

Lanbouw + infra (verkenning) 4

agrarisch verkeer (zwaar, groei?)

te-

ou

ipr

slu

.

ap

nn

.S St

huiskavel

goede hoofdstructuur (aantrekkelijke routes) confrontatie landbouwverkeer en (sluip) verkeer

veel huiskavels

behoud karakteristieke smalle dijkjes afwaarderen

huiskavel afwaarderen smalle dijkjes

Lauwerseewei (extra aantrekkelijke route)

verkeersstromen automatisch geleidt via de meest efficiënte routes

Landbouw en Infrastructuur •

Ontsluiting

het aanpassen van de grondeigendomssi-

Smalle wegen zijn heel karakteristiek voor Ferwer-

tuatie van landbouwbedrijven zodanig dat

deradiel, en deze zouden eigenlijk zo veel moge-

er zo veel mogelijk huiskavels zijn

lijk behouden moeten blijven. Maar hoe los je de

•

een snelheidsregime (max. 60 km/uur)

passeerbaarheid op?

•

passeerhavens

Ook het landbouwverkeer op de Ljouwerterdyk is een knelpunt.

De gemeente is geen nostalgisch schilderijtje; de

De oplossing voor de verkeersproblematiek kan

bestaande infrastructuur is mede tot stand geko-

gezocht worden in verschillende richtingen:

men door confrontatie van functies en welstandscommissies. Een nieuwe verkeersstructuur zal aan

•

•

•

het scheiden van verkeersbewegingen ten

moderne wensen moeten voldoen, maar het zal

noorden en ten zuiden van de Ljouwerter-

het bestaande casco als basis moeten nemen.

dyk (zonering van de landbouw)

Als je duidelijke keuzes maakt voor sleutelroutes,

een duidelijke knopenstructuur langs de

in combinatie met het aanpassen van de land-

Ljouwerterdyk in plaats van vele aantak-

bouwstructuur, zou de historische wegenstructuur

kingen

in stand kunnen blijven. Een heldere wegenstruc-

een goede heldere wegenstructuur die de

tuur kan ontstaan op basis van een model waarbij Landbouw / infra verkenningverkenning Landbouw / infra

Nu Nu

20

Straks Straks

Principe ontsluiting principe ontsluiting


verkeersstromen zo veel mogelijk worden geschei-

sche profielen volgend.

den, maar samenkomen op daartoe ingerichte hoofdontsluitingen. Het model bestaat op papier

Water

uit een T-structuur met een onderliggend net van

Om een extra afvoer punt te hebben voor

kwadranten.

de afvoer van boezemwater wordt gemaal Vijfhuizen gerealiseerd. Dit opent ook de

Toelichting:

mogelijkheid om het gebied tussen de dijk en

De doorgaande Ljouwerterdyk is een snoer met

de N357 qua waterafvoer aan te sluiten op het

de dorpen als knopen, zuid-noord gericht (boven-

gemaal waarmee ook de verzilting beter kan

kant van de tekening). Aan deze lijn zijn enkele

worden bestreden. Daartoe moet er een nieuwe

belangrijke west- oost gerichte dwarsverbindin-

hoofdwatergang komen die water afvoert vanuit

gen gekoppeld. Loodrecht op deze verbinding

de richting van Hallum naar de locatie van het

loopt weer een derdegraads dwarsverbinding; Er

nieuwe gemaal Vijfhuizen en verder naar zee.

ontstaat een assenkruis, die de omgeving in vier

De exacte locatie van deze watergang is nog

verschillende gebieden verdeelt (kwadranten). Elk

niet bekend. Voor de te graven hoofdwatergang

van deze gebieden is een zichzelf ontsluitende

kan een bestaande structuur gekozen worden,

eenheid. Het is van belang om deze hiërarchie dui-

bijvoorbeeld een hoofdkreek. De vaart kan gezien

delijk te maken, op een zodanige manier dat deze

worden als het hart van de polder en geeft de

als vanzelf functioneert. Daarbij moet goed geke-

polder aanzien. Bij de vormgeving van deze vaart

ken worden welke bedrijven de meeste verkeers-

moet rekening worden gehouden met de wens tot

bewegingen maken, en hoe de landbouwkundige

waterberging en waterkwaliteitsverbetering in de

routing aansluit op de T-structuur. Het credo daar-

polders, en met het landschap waar hij doorheen

bij is ‘niet breien maar plannen’; Geen patchwork

stroomt. De vaart heeft drie gezichten, want hij

laten ontstaan, maar een toekomstgerichte functi-

valt in drie verschillende landschapstypen:

onele plattegrond maken, met duidelijke stromen voor aan- en afvoer.

- het oostelijke miedengebied

Een dergelijke T-structuur met duidelijke hoofd-

- tussen oeverwal en dijk

verbindingen zal een onderliggend secundair of

- buitendijks

tertiair wegennet ontlasten. Het kan zelfs zo zijn dat bepaalde wegen of delen van wegen afge-

Ten behoeve van de gewenste waterberging in

waardeerd of zelfs opgeruimd kunnen worden.

de polder kunnen flauwe oevers gegraven wor-

Bijvoorbeeld bij Hallum en een deel van de Iedyk.

den, met gras of riet dat doorloopt tot aan de

En daarmee zou ook sluipverkeer voorkomen kun-

waterlijn. Met name in het miedengebied, dat als

nen worden.

saai ervaren wordt, kan dit een landschappelijke

Een dergelijke structuur zal landschappelijk vorm-

meerwaarde betekenen. Een kanttekening is dat

gegeven moeten worden.

de gewenste 60 hectare moeilijk op deze manier

Een bredere verbinding richting Burdaard zal ver-

gehaald zal worden (bij een 30 kilometer lang

schillende soorten verkeersstromen moeten ver-

hoofdwatersysteem en in totaal 2 meter uitbrei-

werken, o.a. ook fietsende schooljeugd. Wens is

ding aan weerskanten). Bovendien ontstaat er bij

om een fietspad tussen Marrum of Ferwert en Bur-

een verdubbeling van de breedte van een water-

daard zo veel mogelijk vrijliggend aan te leggen;

gang er een heel ander landschap. En behalve dat

niet pal langs de weg, maar bij voorkeur histori-

het grond kost (waarbij ook gebruik gemaakt kan

Schetsboek

Ferwerderadiel

21

Halligen

worden van schouwpaden) heeft het voor boeren

Wind

ook het nadeel dat koeien niet tot aan de sloot-

Over windenergie wordt verschillend gedacht. In

kant kunnen grazen.

de gemeente Ferwerderadiel staan momenteel 29 molens. Windenergie en het landschap van

Bij aansluiting van op het nieuwe gemaal Vijf-

Ferwerderadiel lijken in een bepaald opzicht bij

huizen ontstaat er een verbinding naar de Hal-

elkaar te horen vanwege de openheid en de nabij-

lumervaart op boezempeil. De aanvoerroute van

heid van de zee, maar als ze boven een bepaalde

boezemwater voor doorspoeling tegen verzilting

hoogte komen heeft men er over het algemeen

in de polder wordt hiermee verbeterd. Voor de

wel moeite mee. Er wordt ook gesproken dat ze

aansluiting van deze polders op het gemaal is het

geluidsoverlast en horizonvervuiling zijn.

wel noodzakelijk de bestaande hoofdwatergan-

Er zijn drie mogelijke modellen geïdentificeerd:

gen aan te passen en deels een nieuwe verbinding

één molen bij elk dorp, de molens op één plek

gegraven moeten worden. Vanwege de ligging

(bijvoorbeeld in combinatie met zonnencollecto-

van een oude dijk in het gebied moet bij de aan-

ren), of een compositie langs een lijn (zoals aan

leg van de boezemvaart en poldervaart (hoofd-

de dijk bij Marrum).

watergang) wel landschappelijk zorgvuldig mee

De gemeente heeft uitgesproken een energie-

worden omgegaan. Overigens blijft de afvoermo-

gemeente te willen zijn. Er is ook gesproken dat

gelijkheid via de huidige stuwen naar de mieden

de opbrengsten die gegenereerd worden met de

gehandhaafd.

windmolens direct in het gebied besteed zouden moeten worden dit vanwege het draagvlak bij de

Het is daarbij de vraag of de geplande afvoer naar

bewoners.

zee en zoet-zout-overgang buitendijks via de Rijt

Ook andere vormen van energie zijn genoemd,

en de oude sluis (1932) zou moeten verlopen.

evenals de mogelijkheid om deze activiteiten te

Voorgesteld wordt om de doorvoer eerder af

koppelen met arrangementen en educatieve doe-

te koppelen, en via meerdere kleine aders vrij

len (bijvoorbeeld een route langs energiezuinige

te laten afstromen richting de wadzone. Het in

en biologische bedrijven).

kleinere stromen verdelen van de zoetwatertong biedt echter onvoldoende lok voor vissen; deze optie vergt daarom meer gemaalcapaciteit.

22


Landschap, natuur en cultuurhistorie: het uitgangsmateriaal

Buitendijks

Het concept van de geconserveerde en de levende

Het landschap buitendijks wordt nu ervaren als

kwelder

tamelijk onbereikbaar. Het zou beter toegankelijk

Gesproken is over het concept van de geconser-

gemaakt kunnen worden. Het gaat hier om rela-

veerde, verstilde kwelder en de levende kwelder.

tief jonge cultuurhistorie, geworteld in een oude

Dit is een prachtig gegeven waar volop gebruik

traditie. Dat klinkt mooi, maar je moet de kwelder

van gemaakt zou kunnen worden. Het is de lijn

ter plekke zien en ervaren. Hier loopt bij vloed

van een verhaal, dat verteld kan worden bij een

het gebied onder water. Op deze plek is de getij-

wandeltocht in de tijd: Je loopt dan langs een raai

dewerking zichtbaar en voelbaar. Hier zie je dat

vanaf een gefossiliseerde kwelderwal met terpen

het land aanslibt tussen de rijsdammen en vast-

waar potscherven gevonden worden, tot aan de

gehouden wordt door bijzondere plantensoorten

pionierszone, waar planten als Zeekraal voor de

die zout kunnen verdragen. En je ziet hoe de land-

eerste verlanding zorgen: de route voert dan van

aanwinning door mensen is gestimuleerd. Dit is

Hegebeintum via Ferwert en de zeedijk tot aan

een plek die tot de verbeelding spreekt. Hier zou

het wad in het Noorderleeg. Maar het verhaal kan

ook een goede locatie gevonden kunnen worden

ook langs allerlei interessante andere wandel- en

voor een nieuwe terp (vergelijkbaar met bijvoor-

fietspaden verteld worden. Op de zeedijk staan is

beeld die op de Halligen in Duitsland, zie figuur).

een sensatie. Hier heb je zicht op het hele verhaal.

Er is een verhaal te vertellen bij de verkavelings-

Nieuwe routes of doorsteekjes kunnen gevonden

richting, bij de dijken en bij de dobben. Fietsend

worden door zomerdijken, kades en schouwpaden

of wandelend op weg naar de grens van water en

te gebruiken.

land.

Schetsboek

Ferwerderadiel

23

Leefbaarheid en recreatie 24


Gemaal Vijfhuizen

Informatiecentrum Het genoemde concept is ook een belangrijk

antieke slagbomen, andreaskruisen, stoomlocomotief, etc.

gegeven voor een informatie- of bezoekerscentrum. Een dergelijk centrum is een steeds terugke-

Op deze locatie kan veel samengebracht worden.

rend onderwerp, in allerlei verschijningsvormen.

Het is een unieke A-locatie, ligt centraal in de

Van inhoudelijk heel breed (natuur en cultuurhis-

gemeente, en dicht bij het buitendijkse gebied.

torie, van terpen tot wadden) tot een beperktere

Maar een nadeel van deze plek is dat je bij Mar-

vorm met als thema de kwelderontwikkeling bui-

rum het terpgevoel mist.

tendijks. Of een informatiecentrum in combina-

Duidelijk is dat men een nieuw informatie-

tie met een gemaal, met vistrappen of het ecosy-

centrum, of dit nu in Marrum staat of ergens

steem van een zoet-zout overgang.

anders, graag integraal wil ontwikkelen. Zodat

Ook over de beste locatie voor een dergelijk infor-

het concept niet versnippert, verwatert en uit-

matiecentrum wordt gefilosofeerd.

e e nva l t . Ma a r a a n d e a n d e re ka n t m o e t j e

Er wordt bijvoorbeeld gesproken over het oude

ook juist niet alles bij elkaar proppen. Zodat

station van Marrum dat door de gemeente is

je meer dorpen of gebieden een kans geeft,

opgeknapt. Volgens sommigen betreft het de

en de toeristen langer in het gebied houdt.

mooiste zichtlocatie van de gemeente. En uitbrei-

Trekpleisters

ding van het stationsgebouw aan de achterkant

Ferwerderadiel heeft een aantal belangrijke trek-

schijnt tot de mogelijkheden te behoren. Met

pleisters in huis, maar het huidige recreatieve

name dit voorstel leidt tot een stroom van andere.

aanbod zou kwalitatief opgekrikt kunnen worden.

Genoemd zijn o.a.: koppeling met het bestaande

Bijvoorbeeld het informatiecentrum bij de terp bij

informatiecentrum Hegebeintum en/of met een

Hegebeintum zou opgewaardeerd kunnen wor-

informatiecentrum buitendijks van It Fryske Gea,

den. De terp in Oosterbeintum zou hierbij betrok-

gebruik van de bietenopslagplaats van Wester-

ken kunnen worden. Er zijn ook aanknopingspun-

nijtsjerk als parkeerruimte en camperplaats, kop-

ten voor het herstellen en zichtbaar maken van

peling met het Germaanse kerkje, bezichtiging,

oude kenmerken in het landschap. Zoals twee een-

aansluiting bij Stichting Alde Fryske Tsjerken, een

denkooien of het oude spoorlijntje van het ‘Dok-

goed professioneel VVV-kantoor, knooppunt voor

kumer Lokaeltsje’. Deze laatste zou als fiets- of

arrangementen, fietsverhuur, slaapruimte, horeca,

wandelroute hersteld kunnen worden.

bezinningscentrum, muziekuitvoeringen, fototen-

Daarnaast kunnen nieuwe ideeën uitgewerkt en

toonstellingen, en het in ere herstellen van rails,

opgepakt worden; zoals de vos-werende kwelder-

Schetsboek

Ferwerderadiel

25

eilanden in combinatie met verkwelderen, een nieuwe terp buitendijks, of het herstellen van een oude kreek. Ook het nieuwe gemaal zou als trekpleister kunnen fungeren. Dit kan door het niet weg te stoppen maar er een mooi architectonisch gebouw van te maken in combinatie met een informatiecentrum.

Het beschermen van karakteristieke kruinige, bolle percelen is ook een wens in dit verband (per-

Het landschap

ceelsvergroting en -verbetering met behoud van

Het landschap heeft baat bij een duidelijke struc-

karakter).

tuur waarbij de geschiedenis afleesbaar is. De punten waar je dit als voorbijfietsende of wande-

Egaliseren is dan uit den boze, maar bescherming

lende toerist het beste kan zien, zijn de aankno-

van deze profielen is al vastgelegd in (provinciale)

pingspunten voor routes. De dorpen hebben dui-

regelingen voor behoud en bescherming van aard-

delijke kavelstructuren; de mooiste zijn te vinden

kundige en landschappelijke waarden. Bovendien

langs de kwelderrug. Dorpen die afgezakt zijn

zijn de meeste boeren wel blij met deze veelal

naar de randen hebben een meer radiale struc-

goed ontwaterde percelen. Ze houden de percelen

tuur.

het liefst klein en gebruiken ze voor akkerbouw. Het lijkt echter wel van belang om te kijken of dit soort percelen toch niet zoetjesaan verdwijnt. Het landschap is open en je kunt overal vanaf de weg het veld in kijken. Ook het zicht op de zeedijk wordt gewaardeerd. Maar van oudsher komt in dit gebied ook kleinschalige beplanting voor, met name rond de erven. De beplanting rond de dorpen zou verder verdicht kunnen worden. Sommige dorpen bieden ‘mear stien as grien’. Ook bedrijventerreinen kunnen meer in het groen gezet worden. Aan de zuidkant van de kwelderwal wordt beplanting alleen aangelegd bij woningen, en niet langs de wegen. Zo kan tussen de dorpen de openheid bewaard blijven. Ruilverkavelingsbosjes kunnen verwijderd worden of verplaatst naar de bewoonde wereld.

Ook de verkavelingsrichting is karakteristiek. Van

26

belang is dat bij perceelsvergroting ten behoeve

Outdoor-imago

van de landbouw deze structuur behouden blijft.

Een ander concept dat uitgewerkt zou kunnen

Dit kan zonder dat de gewenste perceelsgrootte in

worden is dat van het imago van de gemeente

gevaar komt: door tussengrenzen er uit te halen

Ferwerderadiel. De gemeente zou zich bijvoor-

maar de structuur op een grootschalig niveau in

beeld als outdoor- gemeente kunnen profileren

stand te houden (zie figuur). Het slotenpatroon

met een jeugdig, sportief en dynamisch imago. Ze

binnen een blok mag er best uit. Per saldo is er

heeft Bartlehiem als beroemd schaatsknooppunt

dan minder randbreedte. Maar de lengte-breedte

in huis, en ook de Bartlehiemer skeelermarathon.

verhouding blijft op deze manier intact, en het

De 11-steden kunnen ook in deze gemeente aan-

karakter van het landschap blijft daarmee over-

leiding zijn voor activiteiten; bijvoorbeeld voor

eind. De overblijvende sloten kunnen in verhou-

een sloep-trip langs een deel van de route. Ook

ding breder en natuurvriendelijk ingericht wor-

genoemd zijn: meer mogelijkheden voor schaat-

den; dat betekent ruimte voor waterberging en

sen, skeeleren, mountainbiken en een spa-cen-

akkerrandenbeheer.

trum.


Schetsboek

Ferwerderadiel

27

61

conclusies Ferwerderadiel heeft een buitengewoon heldere

De pijn in het gebied zit in de hoofdstructuur van

opbouw van het landschap dat herkenbaar, afwis-

landbouw en de ontsluiting. Er is behoefte aan

selend en mooi is. De essentie hiervan is de inde-

meer ruimte in het akkerbouwgebied en verdere

ling in een buitendijks en een binnendijks gebied,

ontmenging van akkerbouw en grasland. Daar-

met een levende kwelder die nog steeds onder

naast zijn er problemen met landbouwverkeer

invloed staat van de zee, en een fossiele, als het

dat over kleine plattelandswegen moet rijden en

ware ingelijste, kwelder. De hoogste plekken in

de verkeersveiligheid. Dit vraagt om herschikking

het binnendijkse gebied zijn de oeverwallen, met

van grond door middel van kavelruil of land-

daarop een reeks dorpen en boerderijen, en de

inrichting. Tezamen met het inrichten van een

terpen, waar de oudste kerkjes en dorpjes zijn te

infrastructurele ruggengraat, kan de landbouw

vinden. Daarnaast is heel kenmerkend voor het

beter georganiseerd worden. De bedoeling is dat

gebied de zone met akkerbouw onderlangs de

er op deze manier een functionele plattegrond

dijk, en het groene weidegebied aan de kant van

ontstaat, met een duidelijke routing van aan- en

de Dokkumer Ie.

afvoer van verkeersstromen. Dat kan door ten eerste meer huiskavels te creëren en ervoor te

Het landschap van Ferwerderadiel leent zich daar-

zorgen dat bedrijven geen grond meer aan beide

om uitstekend voor beleving en toerisme. Maar

zijden van belangrijke wegen hebben liggen. Ten

het zijn de mensen die het programma moeten

tweede wordt het landbouwgebied, in plaats van

maken.

met een dicht netwerk van enkel smalle platte-

Een grote trekker zou zijn een soort ‘nationaal ter-

landsweggetjes, doorsneden met een simpele en

pencentrum’, van waaruit wandelingen in de tijd

duidelijke (dubbele) T-structuur van wegen. De

gemaakt kunnen worden.

structuur bestaat uit een duidelijk hoofdroute met

Er zijn veel ideeën genoemd; zoals het samen-

aansluitend, in kwadranten, de secundaire en ter-

stellen van toeristische arrangementen en het

tiaire wegen die het verkeer op een logische en

aansluiten bij regionale fietsroutes, het bundelen

efficiënte manier op de centrale T-as afwimpelen.

van informatie en routes in een centraal informa-

Daardoor kan tevens een deel van het probleem

tie- en bezoekerscentrum, grotere toegankelijk-

van landbouwverkeer en fietsers op dezelfde weg

heid van voorzieningen, het toeristisch verbinden

opgelost worden, naast lokale oplossingen met

van Ferwert met de Dokkumer Ie door de opvaart

passeerstroken of een vrijliggend fietspad (bij-

bevaarbaar te maken, en een kunstmatige terp.

voorbeeld tussen Marrum en Burdaard).

Met de recreatieve ontwikkeling kan aangesloten

De groenstructuur van de gemeente wordt zo

worden bij ontwikkelingen op het gebied van leef-

ingericht dat ze bestaat uit heldere groene ele-

baarheid. Door nieuwe impulsen op het gebied

menten; met de dorpen als grote groene eilanden,

van recreatie en toerisme en in te spelen op de

en de bouwblokken als kleinere groene eilanden

wens naar wonen in kleinere eenheden kan leeg-

in het open landschap. Bij toekomstige bouwblok-

loop voorkomen worden en kunnen specifieke

vergroting wordt hiermee rekening gehouden. Bij

doelgroepen aangesproken worden.

perceelsvergroting wordt de kenmerkende struc-

Ook windenergie heeft, ondanks de erkende nade-

tuur zo veel mogelijk behouden, en ook de weini-

len, voldoende belangstelling in deze gemeente,

ge overgebleven kruinige percelen kunnen blijven

en zou landschappelijk uitgewerkt kunnen wor-

bestaan en een aanvullende landbouwkundige

den. Daarbij moet oog zijn voor de koppelkansen

functie vervullen.

met andere activiteiten.

28


Voorgesteld wordt om het oppervlaktewatersy-

Het geplande gemaal Vijfhuizen en de zoet-zout-

steem landschappelijk robuuster en manifester in

overgang, evenals de daarmee samenhangende

te richten. Dit sluit aan bij het beeld van de dui-

nieuw te graven of aan te passen watergangen,

delijk herkenbare omgeving en afleesbare historie

kunnen landschappelijk een aanwinst betekenen

van Ferwerderadiel, en is landschappelijk gezien

als goed nagedacht wordt over de vormgeving.

aantrekkelijk. Daarmee kan bovendien voldaan

Gedacht wordt aan een architectonisch interessant

worden aan een deel van de behoefte aan water-

gemaal (eventueel in combinatie met een infor-

berging in de polder (zo’n 20-25 hectare van de

matiecentrum), een eigen identiteit voor water-

benodigde 60 bij uitbreiding met 1 tot 1,5 meter

gangen in de drie onderscheiden deelgebieden

aan beide zijden van bestaande watergangen).

(buitendijks, tussen oeverwal en dijk, en in het

Natuurvriendelijke rietoevers kunnen de eento-

komgebied van de mieden), en natuurvriendelij-

nigheid voor de watertoerist doorbreken. Waar

ke oevers met hier en daar extra onderbrekingen

mogelijk kunnen schouwpaden enerzijds gebruikt

van monotone strakke lijnen (zoals bijvoorbeeld

worden om ruimte voor slootverbreding te creë-

ter hoogte van de molen aan de Hallumervaart).

ren, anderzijds als uitbreiding op het wandelrou-

Een ander idee is om de Ferwertervaart opvaart

tenet om het gebied beleefbaar te maken voor

op boezemniveau te ontsluiten en daarmee de

bewoners en recreanten. Dit is bovendien een ver-

gemeente toegankelijker te maken.

sterking van de natuur en de waterkwaliteit.

Schetsboek

Combi-ecoduct Ferwerderadiel N48 Zuidwolde

29 29

Deelnemerslijst Gemeente Ferwerderadiel Gemeente Ferwerderadiel Dienst Landelijk Gebied Dienst Landelijk Gebied Dienst Landelijk Gebied Dienst Landelijk Gebied Dienst Landelijk Gebied Dienst Landelijk Gebied Dienst Landelijk Gebied Dienst Landelijk Gebied Gebiedscommissie Gebiedscommissie Gebiedscommissie Gebiedscommissie Gebiedscommissie Gebiedscommissie Gebiedscommissie Gebiedscommissie Gemeente Ferwerderadiel Gemeente Ferwerderadiel It Fryske Gea Landschapbeheer Fryslân LTO Noord Provincie Fryslân Provincie Fryslân Provincie Fryslân Provincie Fryslân Provincie Fryslân Plattelânsprojecten Shared space instituut Voorzitter Gebiedscommissie Wetterskip Fryslân Wetterskip Fryslân Wetterskip Fryslân

30

Leo Woudstra Johan Tigchelaar Oscar Verbree (projectleider) Wim Boetze (procesbegeleider) Jannes de Vries (teamtrekker) Johannes van Sinderen Marian de Haan (verslaglegging) Annebeth Bakker (teamtrekker) Martin van Dijken (teamtrekker) Stephan Smeijers (teamtrekker) Jan Buenk Henk Groenveld Henk Hiemstra Taekele Hijlkema Anneke Kamma Henk Oostenbrug Haite Schukking Tineke de Vries Haije Talsma Harry Feenstra Louis Dijkstra Els van Loon Jan Galema Henk Rozema Bertus de Jong Gilles de Lange Theun Miedema Nynke van der Hoef Sjoerd Nota Harm de Kroon Joca Jansen Libbe Zijlstra Aaltje Rispens

Combi-ecoduct N48 Ferwerderadiel Zuidwolde Schetsboek

colofon Tekst Fotografie Opmaak Druk

Marian de Haan, DLG Gemeente Ferwerderadiel Annebeth Bakker en René Kemper, DLG Copy Systems, Groningen

Maart 2010

Schetsboek

Ferwerderadiel

31

schetsboek ferwerderadiel

Recommend Documents