Samenwerking Bibliotheek en Voortgezet Onderwijs Naar een landelijke aanpak SAMENVATTING
Marleen Wijnen in opdracht van Kunst van Lezen september 2012
Samenvatting De bibliotheek op school – voortgezet onderwijs De directe aanleiding voor dit plan van aanpak is het voornemen van Kunst van Lezen om de programmalijn de Bibliotheek op school uit te breiden naar het voortgezet onderwijs (VO). Deze uitbreiding biedt de bibliotheken in Nederland een strategische aanpak voor de invulling van de educatieve functie voor het voortgezet onderwijs, inspelend op de ontwikkelingen in de branche en het onderwijs. De aanpak levert een meetbare toegevoegde waarde door het verhogen van leesplezier, het vergroten van de lees- en mediavaardigheid en het verbeteren van leerresultaten van jongeren tussen 12 en 18 jaar. De koppeling met een dienstenpakket van gestandaardiseerde bouwstenen biedt de bibliotheek én school die mate van flexibiliteit die nodig is voor een passende lokale dienstverlening: maatwerk met standaardproducten. Die bouwstenen zijn niet nieuw, maar zijn elementen uit beproefde bibliotheekprojecten en –producten. De monitor geeft inzicht in de resultaten van de samenwerking en laat de toegevoegde waarde zien. De Bibliotheek op school – voortgezet onderwijs (VO) heeft drie pijlers: collectie, lezen en mediawijsheid. De doelgroepen zijn leerlingen én docenten in het voortgezet onderwijs. Uitgaande van opbrengst gericht werken werkt de bibliotheek met deze aanpak planmatig aan een structurele langdurige samenwerking teneinde de taal-, lees- en mediavaardigheden van scholieren te verbeteren. De Bibliotheek op school - VO biedt infrastructuur, faciliteiten en deskundigheid en advies. Het vierde en zichtbare onderdeel van aanpak is een goed werkend en beproefd digitaal portal. Deze portal bouwt voort op de portal van dBOS-PO en komt beschikbaar via de Bibliotheek.nl (Bnl) infrastructuur. Dit ziet er als volgt uit:
2
Werken aan netwerkaanpak De bibliotheek op school – VO werkt vanuit een netwerkaanpak waarin het strategisch, beleidsmatig en uitvoerend niveau van verschillende organisaties met elkaar samenwerken om de beoogde resultaten te behalen. Bibliotheek, voortgezet onderwijs en gemeente zijn gezamenlijk verantwoordelijk en zetten verschillende functionarissen in: Betrokken eindverantwoordelijke medewerkers1 Strategisch Beleidsmakend Bibliotheek
Directeur Bestuurder
Voortgezet Onderwijs
Directeur Bestuurder Bovenschools manager
Gemeente
Wethouder Raadsleden Raadsfractie
Hoofd / manager Educatieve Dienst Projectleider VO Middenkader Domeinspecialist educatie / specialist VO Accountmanager ICT Coördinator Taalcoördinator Mediathecaris Staffunctionaris onderwijs Onderwijskundige Ambtenaar VO
Uitvoerend Domeinspecialist educatie / specialist VO Leesconsulent Mediacoach Informatiespecialist Mediathecaris Medewerker Mediatheek Docent Onderwijsassistent Ambtenaar VO
Strategisch niveau is startpunt In de samenwerking is de bibliotheek partner, geen aanbieder. De bibliotheek zet haar expertise op het gebied collectie, lezen en mediawijsheid in, werkt vraaggericht en gaat uit van de lokale schoolsituatie. Het startpunt van de samenwerking is niet het aanbod van de bibliotheek, maar het gesprek met het strategisch niveau van de school: de bestuurder van de school. In dat gesprek komen vragen aan de orde als: - hoe kan de bibliotheek uw school ondersteunen bij het taalbeleid - hoe kunnen we door samenwerking de lees- en leerprestaties van leerlingen verhogen - hoe kunnen wij het informatievaardigheden van leerlingen en docenten verbeteren, - hoe kunnen wij de docenten in uw school ondersteunen in hun werk Dat vraagt om gedegen kennis van het onderwijs en de specifieke vaardigheden om enerzijds dit gesprek goed te kunnen voeren en anderzijds een goede vertaling te kunnen maken naar de wenselijke dienstverlening. Daarbij rekening houdend met wat de school al doet en heeft. De aanwezigheid van een mediatheek en mediathecaris wordt hierin meegenomen. De professioneel en goed opgeleide mediathecaris is een belangrijke sparringpartner voor de educatief specialist VO van de bibliotheek. Wanneer de school geen mediatheek of mediathecaris heeft dat consequenties voor de samenwerking. Dat geldt ook voor een vestiging van de bibliotheek in school of op loopafstand. In grote lijnen zijn er drie scenario’s van samenwerking: 1. de bibliotheek en het VO met mediatheek 2. de bibliotheek en het VO zonder bibliotheek 3. dienstverlening voor het VO in de bibliotheek
1
de functienaam kan afwijken
3
Het gesprek zorgt voor maatwerk, inspelend op de lokale schoolcontext en behoefte van de school. De bibliotheek is partner geen aanbieder. Naar een uitvoeringsorganisatie voor het onderwijs De ervaringen van Kunst van Lezen en de Bibliotheek op school – primair onderwijs laten zien dat een goede implementatie van een landelijke aanpak vraagt om een landelijke uitvoeringsorganisatie. Een organisatie die deze implementatie adequaat kan uitvoeren en blijvend ondersteunen, op landelijk, regionaal en lokaal niveau. Die uitvoeringsorganisatie ondersteunt bij de implementatie van de totale educatieve functie van de bibliotheek. Een landelijke uitvoeringsorganisatie voor het onderwijs stelt de lokale basisbibliotheek of een netwerk van basisbibliotheken in staat om structureel samen te werken met het onderwijs. Op dit moment kent de branche geen organisatie die deze handschoen direct en volledig kan oppakken. Er zijn wel ervaringen met brede samenwerkingsverbanden zoals Stichting Biebsearch, het formulebureau Retail en digitale dienstverlening via BNL. In dit kader start onder regie van het SIOB in november 2012 een pilot beleid & organisatie die mogelijke scenario’s voor een landelijke uitvoeringsorganisatie onderzoekt. De werkwijze en opzet van Stichting Biebsearch wordt als vertrekpunt genomen. Het traject in fasen en planning De aanloopfase is in 2011 gestart met een onderzoek naar de stand van zaken van mediatheken in het voortgezet onderwijs en de samenwerking met de bibliotheek. Dit plan van aanpak is het vervolg, evenals de pilots en het lobby en communicatietraject. De implementatiefase start in januari 2014. Het totale traject ziet er als volgt uit: Onderdeel Onderzoek stand van zaken Mediatheken in het VO Plan van aanpak de Bibliotheek op school – VO Inrichten projectorganisatie en voorbereiding pilot beleid & organisatie Pilot Beleid & Organisatie Start lobby en communicatietraject interne en externe netwerk (blijvend proces) Pilots rond: • scenario’s van samenwerking • dienstverlening speciale doelgroepen • werken in netwerken lezen en mediawijsheid • monitoring lezen en mediawijsheid en digitaal portal VO Evaluatie en rapportage pilots Aanpassing aanpak en inrichting landelijke organisatie, toolkit en monitoring, voorbereiding implementatie Start gefaseerde implementatie De Bibliotheek op school – VO door landelijke uitvoeringsorganisatie i.s.m. lokale basisbibliotheken en het voorgezet onderwijs Presentatie de Bibliotheek op school – VO op NOT Evaluatie en rapportage De Bibliotheek op school – VO
Planning Mei 2012 afgerond September 2012 afgerond Oktober 2012 November 2012 – april 2013 November 2012 – december 2015 September 2013 – april 2014
Mei – augustus 2014 September – december 2014 Vanaf januari 2014 Januari 2015 December 2015
4
Opbouw Plan van aanpak Het eerste hoofdstuk omschrijft kort de resultaten van het onderzoek naar de stand van zaken van de mediatheken in het voortgezet onderwijs en de samenwerking tussen mediatheken en bibliotheken. Dit onderzoek werd gepubliceerd in mei 2012 en is uitgevoerd door Oberon in opdracht van Kunst van Lezen. Het onderzoek is onderdeel van de aanloopfase van dit traject. Daarnaast worden relevante ontwikkelingen en achtergronden voor dit plan van aanpak in de bibliotheekbranche en het voortgezet onderwijs nader omschreven. Het tweede hoofdstuk omschrijft het doel, de uitgangpunten en randvoorwaarden van de Bibliotheek op school – VO. Daarbij inhakend op de eerder geschetste ontwikkelingen, achtergronden en ervaringen met de Bibliotheek op School – Primair Onderwijs (PO). Een belangrijke randvoorwaarde voor borging en continutiet is samenwerken volgens de netwerkaanpak door bibliotheek, onderwijs en gemeente. Het derde hoofdstuk is de inhoud van de pijlers collectie, lezen en mediawijsheid en welke bibliotheekprojecten en landelijke campagnes onderdeel zijn van de bouwstenen. Het vierde hoofdstuk omschrijft een andere belangrijke randvoorwaarde voor de implementatie van de landelijke aanpak: een uitvoeringsorganisatie voor het onderwijs, onder regie van het SIOB. De fasen en planning van het traject staan omschreven in hoofdstuk vijf. Het zesde en laatste hoofdstuk beschrijft in grote lijnen de projectorganisatie en –communicatie. Naast een literatuurlijst is een lijst met afkortingen toegevoegd. Bijlage 1 is een overzicht van direct betrokken experts bij dit plan van aanpak. De gespreksverslagen met deze experts staan in een afzonderlijk losse bijlage. Het plan van aanpak gebruikt de naam de Bibliotheek op school – Voortgezet Onderwijs (VO) gebruikt. De naamgeving van de aanpak kan nog veranderen.
5
