Samenvatting
Het Sociaal Structuurplan is een plan van de gemeente Amsterdam voor het sociale beleidsterrein, dat gebaseerd is op een analyse van maatschappelijke en demografische trends en ontwikkelingen. Op grond van die analyse heeft de gemeente streefbeelden voor 2015 samengesteld. Rekening houdend met het bestaande beleid zijn die streefbeelden vertaald in concrete programma’s die vanaf 2004 uitgevoerd moeten worden om de ontwikkelingen in de stad in de gewenste richting te beïnvloeden. Waarom een Sociaal Structuurplan? Het opstellen van dit Sociaal Structuurplan is nodig om het sociale aspect van het gemeentelijk beleid een helder kader en een duidelijke richting te geven. Het plan dient als richtinggevend kader voor beleidsontwikkeling en investeringen op sociaal gebied. Daardoor kan er een betere wisselwerking plaatsvinden tussen de sociale pijler en het ruimtelijk, economisch en veiligheidsbeleid van de gemeente. Het Sociaal Structuurplan komt bovendien tegemoet aan de behoefte binnen de sociale pijler aan het opstellen van een integraal plan voor de middellange termijn, dat wil zeggen: voor een periode langer dan vier jaar. De dynamiek van de stad als uitgangspunt In het Sociaal Structuurplan is de sociale functie van de stad het vertrekpunt. Amsterdam kent een voortdurend komen en gaan van inwoners. Deze dynamiek hoort bij de stad en wordt door het gemeentebestuur gekoesterd omdat zowel individuele Amsterdammers als de stad als geheel er profijt van hebben. De dynamiek werkt als katalysator voor allerlei persoonlijke, sociale en economische processen, maar heeft ook een keerzijde. Wanneer de dynamiek stagneert zoals de afgelopen jaren het geval is geweest, bestaat het gevaar op selectie- en uitstotingsverschijnselen. Een haperende dynamiek raakt op verschillende manier de sociale verhoudingen in de stad en beïnvloedt daardoor de kwaliteit van leven van veel Amsterdammers. Om een groeiende tweedeling te voorkomen tussen Amsterdammers met wie het wel goed gaat en Amsterdammers met wie het niet of steeds minder goed gaat, heeft het gemeentebestuur van Amsterdam zich drie doelstellingen gesteld: ■ Investeren in grootstedelijke dynamiek, zodat Amsterdam een creatieve kennisstad wordt, die in de concurrentiestrijd tussen nationale en internationale vestigingsmilieus een sterke en onderscheidende positie inneemt; ■ Investeren in menselijke kapitaal, zodat zoveel mogelijk Amsterdammers zich persoonlijk ontwikkelen en zelfstandig, volwaardig, actief en veelzijdig participeren in de samenleving via werk en scholing, via sport, vrijetijdsactiviteiten en cultuur, via zorg en dienstverlening; ■ Investeren in een leefbare omgeving, zodat juist in een moderne, multiculturele en veranderlijke omgeving als de Amsterdamse, algemene noties over het samenleven gedeeld en beschermd worden. De titel Wat Amsterdam beweegt verwijst naar de mogelijkheden om de springplank-
Samenvatting
121
functie van Amsterdam weer in de hoogste versnelling te brengen. Het Sociaal Structuurplan brengt in beeld welke sociaal-maatschappelijke investeringen daarvoor nodig zijn, naast de economische en fysiek-ruimtelijke investeringen die daarvoor op grond van andere gemeentelijke plannen gedaan worden. Het Sociaal Structuurplan legt verbindingen tussen verschillende schaalniveaus, zowel in ruimtelijke als in beleidsmatige en bestuurlijke zin zodat deze niveaus inhoudelijk én organisatorisch op elkaar afgestemd worden. Het Sociaal Structuurplan wordt uitgewerkt in een Programma Maatschappelijke Investeringen voor de sociaal-fysieke operationalisatie, en Samenwerkingskaders voor de inhoudelijk-organisatorische operationalisatie. Dat gebeurt zoveel mogelijk in samenwerking met de partners die bij de totstandkoming van dit plan betrokken zijn geweest, én met nieuwe relevante partijen. De bouwstenen voor het Programma Ruimtelijke Investeringen en het Samenwerkingskaders worden aangedragen in de zes themahoofdstukken van het Sociaal Structuurplan: Kennisstad, Werkende Stad, Culturele Stad, Sportieve Stad, Zorgzame Stad en Veilige Stad. In elk hoofdstuk worden programma’s en programmapunten voorgesteld die in overleg met de betrokken partijen nader ingevuld zullen worden.
Kennisstad Amsterdam wil een leidende positie als kennisstad gaan innemen. Daarvoor kan de stad terugvallen op een aantal sterke punten zoals het hoge opleidingsniveau van de inwoners, hoogwaardige onderwijs - en onderzoeksinstituten en een innovatief cultureel klimaat. Om de concurrentie met andere regio’s in Europa en daarbuiten te kunnen aangaan, zal Amsterdam echter nieuwe initiatieven moeten nemen, op basis van een kritische analyse van de sterke en zwakke punten van de stad. De veelbelovende positie die de stad heeft op het gebied van de kennis- en diensteneconomie dreigt te worden ondermijnd door de problemen die studenten, werknemers en bedrijven in deze sectoren hebben bij het vinden van woon- en bedrijfsruimte wanneer ze zich in Amsterdam willen vestigen. Ook de slechte bereikbaarheid van de stad beïnvloed de keuze van bedrijven. Bovendien is Amsterdam voor de kennis- en dienstensector minder aantrekkelijk door de slechte aansluiting tussen de onderwijsen de beroepskolom. Bedrijven hebben niet alleen behoefte aan hoogopgeleide bèta’s, maar ook aan lager opgeleiden in de technische en dienstverlenende beroepen. Een deel van de Amsterdamse jeugd kan als gevolg van hun al dan niet afgeronde VMBOof MBO-opleiding niet tegemoet komen aan deze vraag. Gezien deze zwakke punten is het belangrijk te investeren in de kwaliteit en aantrekkingskracht van het onderwijs voor Amsterdamse jongeren enerzijds en in de aansluiting tussen de onderwijs- en beroepskolom anderzijds. Daarnaast moeten tegelijkertijd alle mogelijkheden worden aangegrepen tot innovatie van de kennis- en dienstensector opdat de gesignaleerde problemen er niet toe leiden dat Amsterdam achterstanden oploopt in nationaal en internationaal verband. De gemeente kan instellingen en bedrijven motiveren tot het ontwikkelen van gezamenlijke plannen voor het vergroten van de innovatieve kracht in de regio en voor het bevorderen van de aantrekkingskracht van techniek en van Amsterdam als vestigingsplaats.
122
Wat Amsterdam beweegt Sociaal Structuurplan Amsterdam 2004 - 2015
Werkende Stad Om ervoor te zorgen dat in 2015 zoveel mogelijk Amsterdammers aan het werk zijn – en zo weinig mogelijk Amsterdammers in armoede leven – is het gemeentelijk beleid rond werk en inkomen erop gericht vraag en aanbod op de arbeidsmarkt optimaal op elkaar af te stemmen. Aan de aanbodzijde moet geïnvesteerd worden in verbetering van de kwaliteit en de aantrekkingskracht van het onderwijs en het voorkomen van vroegtijdig schoolverlaten. Voor degenen die om welke reden dan ook tijdelijk uit het arbeidsproces stappen, worden reïntegratieactiviteiten opgezet die niet vrijblijvend zijn. Doel is de afstand tot de arbeidsmarkt te verkleinen en te zorgen dat werkzoekenden weer aan de slag kunnen. In principe is de werkzoekende de komende jaren op de eerste plaats zelf verantwoordelijk voor het vinden van werk en inkomen. Voor degenen die daarbij ondersteuning nodig hebben ontwikkelt de gemeente een gedifferentieerd aanbod van instrumenten. Wanneer de afstand zo groot is dat terugkeer naar arbeid niet voor de hand ligt, valt de werkloze binnen het aandachtsveld van welzijns- en zorginstellingen. Ook daar staat het bevorderen van enige vorm van maatschappelijke participatie voorop. Aan de vraagzijde kan de gemeente een stimulerende rol spelen in de stedelijke economie door de sterke punten van de stad, met zijn internationale allure en creatieve dynamiek, uit te buiten. Daarbij verdient werk voor lager opgeleiden in sectoren als toerisme, het congreswezen en transport, bijzondere aandacht. Belangrijk onderdeel van het beleid dat de gemeente zal moeten voeren rond werk en inkomen in de periode 2004-2015 is het scheppen van betere randvoorwaarden voor de vestiging van bedrijven en werknemers, zoals de beschikbaarheid van goede woningen en passende bedrijfsruimten, goede bereikbaarheid en voldoende veiligheid.
Culturele Stad Door de aanwezigheid van de kunst- en cultuursector, de hoge culturele participatiegraad van de bevolking en de internationale toegankelijkheid, heeft Amsterdam genoeg in huis om een zogenaamde creatieve stad te worden. Kenmerkend voor zo’n creatieve stad is dat die zijn welvaart, leefbaarheid en beheersbaarheid van sociale problemen dankt aan de snelle adoptie van nieuwe markten, leefstijlen en gedragspatronen. Verwacht wordt dat de cultuursector de komende jaren zal groeien en dat het economisch belang van de creatieve industrie net zo sterk zal toenemen als dat van de ITCsector en de financiële dienstverlening. De grootste uitdagingen liggen op het gebied van huisvesting van mensen en bedrijven, het dichten van de onderwijskloof en het verder versterken van de participatiegraad. Daarom vragen drie thema’s, die complementair zijn aan de Langetermijnvisie Cultuur en het Kunstenplan, de aandacht: ■ stedelijke identiteit en identificatie met de stad; ■ cultuur als deel van en middel voor het onderwijs; ■ de creatieve industrie.
Sportieve Stad De deelname van Amsterdammers aan sport en bewegen blijft achter bij het landelijk gemiddelde. Dat is zowel om individuele, als om sociale redenen ongewenst. De oorzaken liggen voor een deel in de matige bereikbaarheid en beperkte diversiteit van publieke sportvoorzieningen en in de inrichting van de openbare ruimte die vanuit het oogpunt van sport en bewegen niet optimaal is. Op deze punten sluiten de
Samenvatting
123
voorzieningen en de ruimtelijke inrichting van Amsterdam onvoldoende aan bij de toenemende vermaatschappelijking van de sport die tot uitdrukking komt in een sterke differentiatie van de sportbeoefening en van de organisatorische en ruimtelijke inbedding ervan. De uitdaging voor Amsterdam is om het sportieve element als onderdeel van het sociale leven te behouden in een steeds verder verstedelijkende omgeving en met een veranderende bevolking. Daarom is het nodig een sportaanbod te creëren dat tegemoet komt aan de verscheidenheid aan leefstijlen in de stad. Sport kan de sociale structuur van de stad versterken wanneer zeven doelstellingen worden gerealiseerd die zowel de georganiseerde sport, de ongeorganiseerde sport, de commerciële sport, de breedtesport als de topsport betreffen: ■ het versterken van de kwaliteit van de – levensvatbare – georganiseerde sport: sportverenigingen ‘oude stijl’; ■ het ontwikkelen van nieuwe, kansrijke sportarrangementen: sportcentra ‘nieuwe stijl’; ■ het ontwikkelen en versterken van de rol van de driehoek Buurt, Onderwijs en Sport (BOS-driehoek); ■ het inspelen op de rol van commerciële sport als partner in het gemeentelijk sportbeleid; ■ het versterken van de rol van topsport in de ontwikkeling van de breedtesport en in de stedelijke sociale infrastructuur; ■ het verhogen van de sportieve kwaliteit van de openbare ruimte; ■ het tot stand brengen van samenwerking in organisatorisch-beleidsmatige en ruimtelijk-fysieke zin tussen de sportsector en andere sectoren.
Zorgzame Stad Als klant van zorg en welzijn kan de Amsterdammer in 2015 een geïntegreerd aanbod van zorg, wonen en welzijn op buurtniveau verwachten dat toegankelijk en veilig is. Voor Amsterdammers die zelf niet in staat zijn de zorg te bekostigen, wil de gemeente samen met de stadsdelen een vangnet realiseren. In de organisatie en de kwaliteitsbepaling van het zorgaanbod staat de Amsterdammer centraal. Daarmee wordt aangesloten bij de algemene trend naar vermaatschappelijking en wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met gezondheidsontwikkelingen in de populatie van Amsterdammers tussen nu en 2015. De bijdrage vanuit sterk veranderende instituten van zorgaanbieders en de rol van de verzekeraars krijgt daarbij ruime aandacht. Acht thema’s hebben nu en de komende jaren een hoge urgentie: monitoring van de zorgvraag, preventie, kwaliteit van zorg, samenhang en organisatie van zorg op buurtniveau, infrastructuur, jeugdbeleid en geestelijke volksgezondheid. Deze thema’s worden uitgewerkt in programma’s die voor 2015 tot resultaten moeten leiden.
Veilige Stad Voor de sociale veiligheid van Amsterdam kiest de gemeente een dubbele aanpak: een voortzetting van de doelgroepgerichte daderaanpak en de gebiedsgerichte aanpak, en een verfijning van deze aanpak door de nadruk steeds meer te verleggen naar preventie. Het voorkomen van gedrag dat overlast veroorzaakt of crimineel is, vereist een actieve
124
Wat Amsterdam beweegt Sociaal Structuurplan Amsterdam 2004 - 2015
en bewuste houding van de Amsterdammers, waarvoor het begrip Amsterdams Burgerschap is geïntroduceerd. Om deze vorm van burgerschap te kunnen bereiken zullen Amsterdammers betrokken dienen te zijn, goed onderwijs moeten kunnen genieten, zorg moeten krijgen als zij die nodig hebben en in een aantrekkelijke omgeving moeten kunnen vertoeven. Daarnaast blijft een accurate handhaving van veiligheid en openbare orde nodig.
Overzicht programma’s en programmapunten De drie doelstellingen uit het Sociaal Structuurplan – investeren in grootstedelijke dynamiek, in persoonlijke ontwikkeling en in een leefbare omgeving – kunnen worden samengevat in de volgende twaalf programma’s die gebaseerd zijn op de analyses van de ontwikkelingen zoals beschreven in de thema’s:
Programma’s en programmapunten
Thema
Kennisstad
Werkende Stad
Culturele Stad
Sportieve Stad
Zorgzame Stad
1
Investeren in extra (technisch) onderwijs
2
Vergroten dynamiek en toegankelijkheid voor studenten en kenniswerkers
3
Fysieke en digitale bereikbaarheid verbeteren
4
Werkloosheidspercentage onder landelijk gemiddelde brengen
5
Versterken van economische dynamiek
6
Investeren in de culturele en toeristische aantrekkingskracht
7
Voorwaarden scheppen om het aantal sportactiviteiten te vergroten
8
Voorwaarden scheppen om de deelname aan sportactiviteiten te vergroten
9
Voorkomen van armoede en faciliteren van maatschappelijke participatie
Doelstelling 1 Investeren in grootstedelijke dynamiek
Doelstelling 2 Investeren in persoonlijke ontwikkeling
Doelstelling 3 Investeren in een leefbare omgeving
10 Uitbreiden gemeentelijke zorgplicht Veilige Stad
11 Borgen van openbare orde en veiligheid 12 Activeren van Amsterdams Burgerschap
Tabel 1.2: Programma’s afgezet tegen doelstellingen Sociaal Structuurplan
Samenvatting
125
126
Wat Amsterdam beweegt Sociaal Structuurplan Amsterdam 2004 - 2015
Literatuur
Arnoldus, M., S. Musterd: Wonen in de ambitieuze stad; stedelijke leefstijlen en Woonmilieus in internationaal perspectief. Amsterdam: AME, Universiteit van Amsterdam, 2002 BTOZ: IJburg, een wijk zonder scheidslijnen. Amsterdam: BOTZ, 1999 Castells, M.: The rise of the network society. Oxford: Blackwell publishers, 1996 Crum, B.J.: Over de versporting van de samenleving. Reflecties over bewegingsculturele ontwikkelingen met het oog op sportbeleid. Rijswijk: Ministerie van WVC, 1991 Dagevos, J. en A. Odé: Minderheden in Amsterdam. Contacten, concentratie en integratie. Amsterdam: WRA / SISWO, 2003 DATAR: Les Villes Européennes, Analyse Comparative. DATAR, 2003 Eijk, D. van, De jaren waarin Nederland aan het werk ging, NRCHandelsblad: 6 september 2003 Florida, R.: The rise of the creative class. New York: Basis Books, 2002 Frissen, P.H.A.: Het publiek domein is niet van de staat. De Alliantie, Forum Wonen, 2003 Gemeente Amsterdam: Vijftien Europese Cultuurcentra; Een verkenning van het Kunstbeleid. Amsterdam, 1997 Gemeente Amsterdam: Vereende krachten, beleidsplan Verenigingssport. Amsterdam: Dienst Welzijn, 1998 Gemeente Amsterdam: De Staat van de Stad Amsterdam I ; sociaal structuurplan. 2001 Gemeente Amsterdam: Doorstroming of verstopping?; dynamiek in de Amsterdamse bevolking en woningmarkt. Amsterdam: Dienst Onderzoek en Statistiek, 2002 Gemeente Amsterdam: Kiezen voor zelfstandig wonen. Amsterdam: Dienst Welzijn Amsterdam, 2002 Gemeente Amsterdam: Lokaal Onderwijs en Jeugdplan 2002-2006, Amsterdam: Dienst Welzijn Amsterdam (thans Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling), 2002 Gemeente Amsterdam: Optimalisering kleinschalige sportparken in Amsterdam. Amsterdam: DRO, 2002 Gemeente Amsterdam: Programakkoord Amsterdam 2002 – 2006, Amsterdam, 2002
Literatuur
127
Gemeente Amsterdam: Bevolkingsprognose 2002-2015. Amsterdam: Dienst Onderzoek en Statistiek, 2003 Gemeente Amsterdam: Comparing the information industry in Amsterdam and Helsinki. Amsterdam: Dienst Onderzoek en Statistiek, Factsheet nummer 1, januari 2003 Gemeente Amsterdam: Cultuurmonitor Amsterdam 2002. Amsterdam: Dienst Onderzoek en Statistiek en DMO-Kunst en Cultuur, serie Cultuurbeleid in Amsterdam, 2003 Gemeente Amsterdam: De bewegende stad, Grote Steden Beleid Amsterdam. Amsterdam: Dienst Onderzoek en Statistiek, 2003 Gemeente Amsterdam: De hogere kunst van het verbinden. Amsterdam: Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling – Kunst en Cultuur, serie Cultuurbeleid in Amsterdam, 2003 Gemeente Amsterdam: Erbij horen en Meedoen, integratienotitie. Amsterdam: 2003 Gemeente Amsterdam: De Staat van de Stad Amsterdam II; ontwikkelingen in participatie en leefsituatie, 2003 Gemeente Amsterdam: Gezond leven in Amsterdam. Amsterdam, 2003 Gemeente Amsterdam: Handleiding Kernprocedure, Amsterdam: Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling, 2003 Gemeente Amsterdam: Handreiking ruimtelijke ordening en sociale voorzieningen. Amsterdam: Dienst Ruimtelijke Ordening, 2003 Gemeente Amsterdam: Hermez, Het economisch resultaat moet er zijn. Beleidsprogramma Economische Zaken 2002-2006. Amsterdam, 2003 Gemeente Amsterdam: Hoger opgeleiden in de stad. Amsterdam: Dienst Onderzoek en Statistiek, Factsheet nummer 4, juni 2003 Gemeente Amsterdam: Integraal Huisvestingsplan voor het Voortgezet en (Voortgezet) Speciaal Onderwijs Amsterdam, Amsterdam: Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling, 2003 Gemeente Amsterdam: Integrale notitie Maatschappelijke Opvang en Verslavingszorg. Amsterdam: MGZ, 2003 Gemeente Amsterdam: Integratie in Amsterdam; Amsterdams Burgerschap. Amsterdam, 2003 Gemeente Amsterdam: Integratie in Amsterdam, werk in uitvoering. Amsterdam: 2003 Gemeente Amsterdam: It’s all about Ownership. Amsterdam: Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling – Kunst en Cultuur, serie Cultuurbeleid in Amsterdam, 2003
128
Wat Amsterdam beweegt Sociaal Structuurplan Amsterdam 2004 - 2015
Gemeente Amsterdam: Koersen op resultaat. Topsportnota 2003-2010. Amsterdam: DMO, 2003 Gemeente Amsterdam: Langetermijnvisie Cultuur – Amsterdam 2015. Amsterdam, 2003. Gemeente Amsterdam: Notitie Drugsoverlast en Verslaving, Amsterdam: MGZ, 2003 Gemeente Amsterdam: Resultaat door samenspel. Gemeentelijke nota Sportstimulering 2003-2010, Amsterdam: DMO, 2003 Gemeente Amsterdam: Structuurplan Amsterdam: Kiezen voor stedelijkheid. Amsterdam: DRO, 2003 Gemeente Amsterdam: Veiligheidsplan Amsterdam; de uitvoering. Amsterdam, 2003 Gemeente Amsterdam: Voortgezet onderwijs in beeld. Rapportage 2003. Amsterdam: Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling, 2003
Gemeente Amsterdam: Veiligheid in Amsterdam: van gevoel naar feiten. conferentieverslag 20 november 2003, Dienst Openbare Orde en Veiligheid en Dienst Onderzoek en Statistiek, 2003 Gemeente Amsterdam: Veiligheidsplan Amsterdam. Dienst Openbare Orde en Veiligheid, Amsterdam, 2003 Gemeente Amsterdam: Amsterdams Burgerschap ‘Mijn Amsterdam …’. Amsterdam, 2004 Gemeente Amsterdam: Beleidsprogramma Aanpak Agressie en Geweld; voortgangsverslag 2001 – 2003. Amsterdam: Directie Openbare Orde en Veiligheid, 2004 Gemeente Amsterdam: Sportmonitor 2003. Amsterdam: Dienst Onderzoek en Statistiek, 2004 Gemeente Amsterdam: Veiligheidsplan Amsterdam ‘De Uitvoering’ en ‘De Actieprogramma’s’. Amsterdam: Directie Openbare Orde en Veiligheid, Amsterdam, 2004 G4: De stad in de wereld, de wereld in de stad, Manifest G4, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht: 2001 Hagoort, G. i.s.m. R.Harrewijn en A. Kolle: Inleiding en scenario’s bij het congres Kunst en Economie. Utrecht: Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, 2003 Hemel, Z. en M. Renou: Creatieve steden!, VROM Forum, augustus 2001 Heuvel, M. van den, H. van der Poel: Sport in Nederland. Een beleidsgerichte toekomstverkenning. Tilburg: University Press, 1999 KPMG: De Kunsten gewaardeerd; de maatschappelijke en economische betekenis van de professionele kunsten in Amsterdam. Amsterdam: 1996
Literatuur
129
Landry, C.: The Creative City, A Toolkit for Urban Innovators. Earthscan, 2000 Meerwaarde Onderzoeksadvies: Evaluatie EK 2000. Kosten en baten. Alphen a/d Rijn: Samsom, 2001 Ministerie VWS: Betaalbaarheid door eigen verantwoordelijkheid. Den Haag, 2003 Mommaas, H.: Vrije tijd in een tijdperk van overvloed. Tilburg: Universiteit van Tilburg, 2003 Mooij, R. en P. Tang: Four Futures of Europe. Centraal Planbureau, Den Haag, 2003 Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen: Samenwerking in de BOS-driehoek. NISB, 2004 NEI/Kolpron: Naar een ruimtelijk-economische beleidsvisie voor Amsterdam. 2001 Regionaal Platform Arbeidsmarktbeleid Zuidelijk Noord Holland: Aan de slag met vergrijzing. Amsterdam, 2003 Regionaal Platform Arbeidsmarktbeleid Zuidelijk Noord Holland: Regionale Arbeidsmarktmonitor. Amsterdam, 2003 RIGO Research en Advies: Woonzorgarrangementen 2015; vertaling naar stadsdelen. Amsterdam, 2003 Sociaal en Cultureel Planbureau: Zekere banden; sociale cohesie, leefbaarheid en veiligheid. Den Haag, 2002 Sociaal en Cultureel Planbureau: De sociale staat van Nederland. Den Haag, 2002 Sociaal en Cultureel Planbureau: Rapportage sport 2003. Den Haag, 2003 Sterkc, L., L. de Feijter en K. Roukens: Jong Amsterdam; wonen, werken, leven in een multiculturele metropool, Amsterdamse Sociaal-culturele Verkenningen II, Amsterdam: SISWO/AME, 2003 Stichting voor Economisch Onderzoek der Universiteit van Amsterdam: Amsterdamse Economische Verkenning, 2003 Stichting Kennisland Nederland: Tijd om te kiezen, Kenniseconomie Monitor 2003. Amsterdam, 2003 TNS NIPO Consult: Geloof jij in ieder voor zich? Universiteit van Amsterdam, TNS NIPO Consult, 2003 Vereniging van Nederlandse Gemeenten: Om het vertrouwen van de burger; ambities van de gemeenten 2002-2006. Den Haag: VNG, 2002 Wijk, Stichting de,: Mythes en mores. Amsterdam, 2003
130
Wat Amsterdam beweegt Sociaal Structuurplan Amsterdam 2004 - 2015
