Ruimte voor Kunst ‘De straat, de meest onderschatte expositieruimte’
Venray, augustus 2008
Inhoudsopgave
1. Inleiding…………………………………………………………………………………………………………………... 3
2. Leeswijzer…………………………………………………………………………………….......................... 3
3. Kunst in de openbare ruimte…………………………………………………...............................4
4. Tijd voor verandering……………………………………………………………………………………………….. 6
5. Uitvoeringsprogramma……………………………………………………………………………………………… 8 5.1. Deelplan 1: Kunstwerken als uitvloeisel van De Waan……………………………… 8 5.2. Deelplan 2: Kunstwerken als onderdeel van Centrum op de schop………… 11 5.3. Deelplan 3: Kunst in de overige openbare ruimte………………………………..…. 16
6. Uitvoeringsoverzicht..………………………………………………………………………………………………..18
2
1. Inleiding In 1999 verscheen ‘De Kracht van Kunst’, Masterplan Beeldende Kunst 1999-2003. Deze nota vormde o.a. de opmaat voor het project De Waan. Tijdens dat project werd Venray op de kaart gezet als een gemeente waarin beeldende kunst – ook in de openbare ruimte – een prominente plaats krijgt. Voluit werd gekozen voor de intentie, van Venray een plaats te maken waar kunst er toe doet. Dit uitgangspunt heeft ook voor het Venray van een decennium later nog relevantie. Kiezen voor kunst in de openbare ruimte betekent immers kiezen voor kwaliteit, voor onderscheidende presentatie, voor een invulling van het publieke domein die zowel voor de eigen inwoners als voor bezoekers een toegevoegde waarde vormt. Op hoofdlijnen is deze inhoudelijke benadering overgenomen in de kadernota De Kunst van Cultuurbeleid, die eind 2007 is vastgesteld. In deze nota wordt die visie nader uitgewerkt en vertaald in een concrete aanpak. Het Orakel
2. Leeswijzer Hoofdstuk 3 beschrijft de (veranderingen in) de openbare ruimte van Venray en de plaats die kunst daarin kan innemen. In hoofdstuk 4 wordt de rol van kunst in de openbare ruimte nader uitgewerkt en de uitgangspunten van het toekomstige beleid geformuleerd. Hoofdstuk 5 bevat het uitvoeringsprogramma in de vorm van drie deelplannen: kunstwerken als uitvloeisel van De Waan, kunstwerken als onderdeel van Centrum op de schop en kunst in de overige openbare ruimte. In hoofdstuk 6 wordt het uitvoeringsoverzicht op een rij gezet.
3
3. Kunst in de openbare ruimte
De openbare ruimte Het belang van de openbare ruimte schuilt in verschillende aspecten, die iedere gebruiker op zijn eigen wijze waarneemt. Veel mensen hechten aan de historische waarde. Voor wie er oog voor heeft, herbergt Venray nog veel herinneringen aan vroeger. Religieuze ornamenten uit de tijd waarin godsdienst dominant zichtbaar aanwezig was1: kruisen, kapellen, straatnamen. Maar ook de instituutsterreinen van St. Anna en St. Servatius met hun eigen sfeer vormen een stuk van het Venrayse collectieve geheugen. Voor wie er oog voor heeft, is de geschiedenis ook zichtbaar in gevels, ornamenten en gedenkstenen. Anderen hechten meer aan de beleving van de totale omgeving: ruimte, beslotenheid, oude straatjes, bijzondere gebouwen. Ze waarderen plekken als het Kerkpaadje, de beslotenheid van de Hoven van Jerusalem, de bijzondere sfeer in de tuinen rond het gemeentehuis, de Julianasingel met zijn monumentale bomen, of het dorpsplein. Ieder die in Venray is geboren, heeft een bijzondere band met plekken die verband houden met zijn eigen leven: zijn geboortehuis, de oude lagere school, plaatsen waar je je jeugd hebt doorgebracht. Het publieke domein is ook de plaats waar je anderen ontmoet. Ouderen die gezellig met elkaar nieuwtjes uitwisselen, bekenden die elkaar tegenkomen bij het winkelen, jeugd die samenkomt om iets te gaan ondernemen, mensen die genieten van een rustpunt op een terrasje. Maar het kan ook een podium vormen om met anderen gezamenlijk iets te beleven: muziek, sport, bijeenkomsten, Maria troosteres der bedroefden (Oostrum) demonstraties. En natuurlijk is de openbare ruimte bestemd voor verkeer: je begeeft je naar je werk, je haalt je boodschappen of zoekt een uitgaansgelegenheid. Venray verandert De laatste halve eeuw heeft Venray een snelle ontwikkeling doorgemaakt, waarbij de transformatie plaatsvond van een dorp naar een plaats waar ook duidelijk stedelijke elementen een plek hebben gekregen. Dat betekende verdichting van de bebouwing, moderne vormgeving naast traditionele bouwwijzen en aanpassing van de oude infrastructuur. Deze ingrepen in de openbare ruimte hebben geleid tot een andere beleving van ons woonmilieu. Sterker nog: er kan gesproken worden van diverse woonmilieus. Rondlopen in de Brabander, het Desselke, het Vlakwater, of het oudere deel van Veltum levert elke keer een andere beleving op. Duidelijk is dat infrastructuur, groen, bouwwijze en bouwdichtheid bepalend zijn voor de beleving die we hebben van ons milieu buiten de beslotenheid van de woning. De mens schept met zijn ingrepen zijn eigen context. Wat de een daarbij ervaart als knus, zal door een ander ervaren worden als ouderwets en achterhaald. Nieuwe complexen kunnen gevoeld worden als modern en passend in de tijdgeest, maar ook als steriel, saai en uniformerend. Duidelijk is, dat onze omgeving in al zijn variatie emotie oproept. Het doet ons wat. We zijn er niet onverschillig voor. 1
Van Schiëperskruus tot TransCedron, Johan Koster, Venray 2007.
4
Door beeldkwaliteitsplannen proberen we vanaf de tekentafel onze gemeenschappelijke buitenruimte op een zorgvuldige wijze vorm te geven. Daarbij tonen we respect voor de bestaande context: het landschap, de wijdere omgeving en de functie ervan. Deze ingrepen vormen echter ook onvermijdelijk een spiegel van de denkbeelden van de tijd, van de stand van de techniek, van het welvaartsniveau. Daarom laat Venray zich ‘lezen’. Het verhaal van Venray wordt zichtbaar in de beleving van de verschillende woonmilieus. Kunst verandert de openbare ruimte De beleving van de openbare ruimte wordt ook beïnvloed door de toepassing van kunstzinnige ingrepen. Kunst in het publieke domein is meer dan het plaatsen van een beeld. Het is een weloverwogen ingreep in een bestaande of nieuwe omgeving waarmee een bepaald effect wordt beoogd. Kunst verandert de context. Het haalt het bijzondere van een plek naar voren. Het werpt vragen op, stemt tot nadenken, het nodigt uit tot het schenken van meer dan oppervlakkige aandacht. Kunstzinnige toepassingen kunnen de omgeving op een hoger plan brengen. Kunstwerken kleden de bebouwde ruimte aan en dienen als oriëntatiepunt. Kunstwerken in de openbare ruimte brengen bovendien kunst in aanraking met mensen die geen museum of het Odapark bezoeken.
5
4. Tijd voor verandering De buitenlucht leent zich als geen andere omgeving voor een rechtstreeks contact met het publiek. Gelukkig hebben we het Odapark binnen onze gemeentegrenzen. Op een heel laagdrempelige wijze komen bewoners en bezoekers daar in aanraking met kunst. Bij de periodieke grootschaliger projecten wordt ook bewust buiten de grenzen van het park getreden. Inzet van jonge kunstenaars die de beeld-taal van deze tijd spreken, verlaagt de drempel en verhoogt de belangstelling. Een mogelijkheid die tot dusver niet benut is, is het aanwijzen van plaatsen waar periodiek een andere kunstenaar zijn kunst presenteert of zelfs creëert. Samenwerking door verwante instellingen als het Odapark, Kunstencentrum Jerusalem, museum ’t Freulekeshuus en de Kunstwerkplaats van het psychiatrisch centrum dragen bij aan een grotere betrokkenheid. Publicaties, prijsvragen, speurtochten voor groepen uit het onderwijs, vergroten de bekendheid en dragen bij aan actieve inzet van het publiek. Ook de gemeente kan het draagvlak voor kunsttoepassingen vergroten. Door actief uit te dragen dat kunst ertoe dóet, door te investeren in kunst en een kunstzinnig klimaat. Dat betekent meer doen dan incidentele ondersteuning, maar gestructureerd, samenhangend en consequent investeren in kunst. Kunst is geen luxe. Kunst is een weloverwogen investering in maatschappelijk welbevinden, in een aantrekkelijk leef- en vestigingsklimaat, in Venray als plek waar iets gebeurt. Waarom zou Venray zich in dit opzicht niet kunnen onderscheiden van soortgelijke gemeenten? Uitgangspunten Kunst heeft iets te melden, gaat ergens over, is niet vrijblijvend. Kunst raakt daardoor aan de dynamiek van de gemeenschap. Goede kunst is een uitdaging voor de toeschouwer, vraagt om interactie. Goede kunst zal daarom lef en risico uitstralen. Het is niet de bedoeling de toeschouwer te behagen, maar ze inspireert en daagt uit. Kunst roept emoties en dialoog op. Kunst verdraagt zich niet met passiviteit. Vanuit deze benadering is het nodig om heldere keuzes te maken die passen bij de Venrayse mogelijkheden. Maar ook keuzes waardoor Venray zich kan onderscheiden. Kunst kan één van de dragers zijn van de lokale identiteit en mede het beeld naar buiten toe bepalen. Vanuit deze grondhouding kiezen we voor de volgende uitgangspunten: • Hedendaagse, vernieuwende kunst De belevingswaarde van kunst in de openbare ruimte wordt door iedereen anders ervaren. De keuze van de kunstzinnige ingrepen moet deze veelvormigheid weerspiegelen. De kunstwerken die al aanwezig zijn, bestrijken maar een beperkt deel van de mogelijkheden. Veel bestaande kunstwerken kunnen betiteld worden als ‘sokkelkunst’. Het huidige aanbod is, door het gebruik van andere materialen, technieken, media en benaderingen, veel gevarieerder. Het heeft geen vaste verschijningsvorm meer. Daarmee worden de mogelijkheden vergroot en is er voor de toeschouwer meer te beleven. Waar de gemeente kan sturen, wordt dan ook gekozen voor vernieuwende kunstvormen, bij voorkeur uitgevoerd door jonge kunstenaars. • Samenhang met de context De kunstzinnige interventie is altijd gebonden aan de aanwezige componenten van de openbare ruimte. Belangrijke bepalende / beperkende elementen zijn de bebouwde omgeving, het aanwezige groen en de gebruiksfunctie voor de mens. Voor de kunstenaar ligt de uitdaging in het aangaan van een relatie met deze context. Daarmee wordt voorkomen dat losstaande objecten zonder interactie met hun omgeving ontstaan. • Keuze voor kwaliteit Het belangrijkste criterium is kwaliteit. Natuurlijk vertoont ook de hedendaagse kunst de kenmerken van deze tijd, maar deze kunst kan ook voor toekomstige generaties zijn waarde behouden als ze voldoende artistieke zeggingskracht heeft. Het kunstwerk dient
6
een krachtige uitstraling te hebben. Deze kracht kan zich ook uiten door een dienstbare functie waardoor het bestaande wordt versterkt. Om op voorhand verzekerd te zijn van het gewenste niveau, zal vaak gekozen worden voor het gericht uitnodigen van (een) bepaalde kunstenaar(s). • Burgerparticipatie Kwaliteit gaat voor populariteit. Het is onmogelijk om het altijd iedereen naar de zin te maken. Kunst mag controversieel zijn. Dat is mogelijk zonder aanstoot te geven of mensen van hun omgeving te vervreemden. Een goed kunstwerk stemt tot nadenken, kan discussie oproepen. Venray heeft in het verleden laten zien dat heel uiteenlopende kunstuitingen een breed publiek weten te boeien. De kunstroute van ‘Rock my Religion’ zal zeker niet iedereen op alle onderdelen hebben aangesproken. Toch waren veel mensen lovend over de wijze waarop hedendaagse en historische verbeelding van ‘zingeving’ met elkaar werden verbonden en op respectvolle wijze in samenhang werden getoond. Dit brede draagvlak is mede verkregen door de omwonenden te betrekken en te informeren over het te plaatsen kunstwerk. Dit effect werd versterkt door de combinatie aan te gaan met de Open Monumentendag waardoor ook de Grote Kerk en de moskee een groot aantal bezoekers trokken. Het is dan ook van groot belang om tenminste over de denkbeelden die liggen achter een kunstwerk goed te communiceren. Veel beeldend kunstenaars gaan bovendien als onderdeel van het ontwerpproces de dialoog aan met omwonenden en belangstellenden. Wanneer mogelijk willen we bij het ontwerp en de plaatsing burgers betrekken. Daarbij zal aan de voorkant duidelijk worden gecommuniceerd over de randvoorwaarden waarbinnen participatie plaatsvindt. • Altijd kunst met een grote K? Kunstwerken kunnen ook tot stand komen om bepaalde historische of emotionele gevoelens tot uitdrukking brengen. Het in de herinnering houden van de belangrijke inbreng van de kloosterorden in onze Venrayse samenleving is ver-beeld in ’De Monnik’ bij de St. Petrus’ Bandenkerk. De ‘Schansemaker’ maakt een belangrijk symbool van de geschiedenis van Castenray zichtbaar. ‘Het Veulen’ staat voor de gemeenschap van het Veulen, zoals ‘Zo verscheiden, toch een’ dat op een andere wijze Zo verscheiden, toch een (Oirlo) doet voor de gemeenschap van Oirlo. Op deze wijze wordt kunst dienstbaar ingezet als uiting van sociale samenhang, vaak tot stand gebracht door bundeling van krachten uit de bevolking. Bij initiatieven vanuit de bevolking of schenkingen in het kader van bouwprojecten, is de gemeente vaak meer volgend. Dan zal per geval bekeken moeten worden welke inbreng de gemeente kan hebben, met name om een aanvaardbare kwaliteit te kunnen waarborgen. Waar de invloed gering is, zal de financiële ondersteuning ook minder groot zijn en vaak meer op motieven als sociale cohesie verstrekt worden.
7
5. Uitvoeringsprogramma De laatste jaren is het beleid op het gebied van kunst in de openbare ruimte vooral volgend van aard geweest. Toezeggingen vanuit het verleden zijn niet allemaal actief in daden omgezet, nieuwe initiatieven kwamen vaak door toeval tot stand. In de komende jaren wil de gemeente gestructureerd werken aan de uitbouw van het bestaande kunstaanbod volgens een aantal lijnen, die zijn vervat in drie deelplannen: • Kunstwerken als uitvloeisel van De Waan • Kunstwerken als onderdeel van Centrum op de schop • Kunst in de overige openbare ruimte
5.1. Deelplan 1: Kunstwerken als uitvloeisel van De Waan De Waan In het kader van de kunstmanifestatie De Waan, die plaats vond in 2002, kreeg het projectteam van De Waan in 2001 de opdracht van de gemeente Venray om een concept te ontwikkelen voor beeldende kunst op negen rotondes in Venray. De kunstwerken moesten het verhaal van de psychiatrie in Venray vertellen en de identiteit van Venray in belangrijke mate uitdragen: “laten zien dat we trots zijn op en betrokken zijn bij de rol die de psychiatrie in onze samenleving speelt en heeft gespeeld.” De curatoren van De Waan hebben deelnemende kunstenaars van de internationale tentoonstelling uitgedaagd een gezamenlijk concept te ontwikkelen voor de rotondes. Alle concepten vormen samen het verhaal van 100 jaar psychiatrie in Venray. De ziel van dat geheel werd gevormd door de honderd geknakte kruisen van de kunstenaar Reinier Kurpershoek. De kruisen vormen een eerbetoon aan de vele duizenden psychiatrische patiënten die de voorbije 100 jaar in Venray zijn verzorgd en verpleegd. Het totaal-concept, inclusief de 100 geknakte kruisen, werd in eerste instantie warm omarmd. Totdat Kurpershoek eind maart 2002 een Op zijn plaats (geknakte kruisen) interview over zijn kunstwerk gaf en de publieke opinie zich begon te keren tegen kruisen op een rotonde. Een bijzondere en felle maatschappelijke discussie laaide op, met als climax een publiekelijke gedachtewisseling over de vraag of de kruisen wel of niet op een rotonde in het centrum van Venray thuishoren. Het projectteam toonde zich een pleitbezorger voor het oorspronkelijke concept. Het kreeg openlijk steun van haar opdrachtgever, de gemeente. Op 23 mei 2002 onderschreef de gemeente nog eens haar visie: ‘Het gaat niet om wat mooi of lelijk is, maar om de zeggingskracht van kunst. Politiek Venray accepteert dat het niet door iedereen mooi wordt gevonden’. De gemeente wilde niet tornen aan de opdracht aan het projectteam, maar kon ook niet zonder meer over zoveel weerstand van zoveel burgers heenstappen. De gemeente en het projectteam hebben in overleg met de gemeente naar oplossingen gezocht. Uiteindelijk werd er een nieuwe locatie gevonden voor de geknakte kruisen, niet op een van de rotondes, maar op een speciaal daarvoor aan te leggen ‘loze’ fietsrotonde. Ook de invulling van de overige rotondes kon op weinig steun rekenen van het publiek en bleek voortdurend nieuwe weerstanden op te roepen. Ging het niet over de invulling, dan rezen er problemen rond verkeersveiligheid, vergunningen, bestemmingsplannen en/of wetgeving. De plaatsing is daarom tot op heden uitgebleven.
8
Heroverweging Ten tijde van de kunstmanifestatie De Waan en de verdere uitwerking van de plannen was het nieuw en passend in de opvattingen van die periode om het niemandsland van rotondes in te zetten voor kunst in de openbare ruimte. Venray kon zich onderscheiden en zich door een onorthodoxe aanpak nationaal op de kaart zetten. Maar sinds het bedenken van deze plannen voor de invulling van de rotondes is er veel gebeurd op maatschappelijk, sociaal en cultureel terrein. De ondervonden weerstand, maar ook de maatschappelijke veranderingen en verschuivingen vragen om het opnieuw formuleren van de betekenis en de werking die kunst in de openbare ruimte kan hebben en de wijze waarop het gebruik van rotondes daarin kan worden ingepast. Nieuwe aanpak Het uitgangspunt dat de openbare ruimte werkelijk de ruimte van iedereen is – en daarmee de meest onderschatte expositieruimte – biedt nieuwe mogelijkheden voor kunstenaars en opdrachtgevers. Een aanpak die meer vraaggericht te werk kan gaan en waar een grotere rol is weggelegd voor educatie en publieksparticipatie. Deze aanpak kan daarmee een positieve stimulans zijn voor het publieke debat over kunst. Het zomaar van bovenaf plaatsen van kunstwerken in de openbare ruimte past niet meer in deze tijd. Zeker wanneer het gaat om provocatieve, niet-behaagzieke concepten die aanleiding kunnen geven tot maatschappelijke discussie. Het plaatsen van kunst op rotondes is slechts een van de mogelijkheden geworden voor kunstenaars die zich specifiek richten op de openbare ruimte en die daarmee een maximale impact willen genereren. Toch blijft het onverminderd de bedoeling om Venray bij de invulling van de kunst in de openbare ruimte een voortrekkersrol te laten spelen waardoor Venray in dit opzicht op de kaart wordt gezet. Het blijft voor Venray een fantastisch gegeven om naar aanleiding van het thema ‘100 jaar psychiatrie in Venray’ kunst in de openbare ruimte verwezenlijken. Daarom willen we het thema ‘100 jaar psychiatrie in Venray’ verbreden tot een plan dat tevens inspeelt op de toekomst voor kunst en vormgeving in de openbare ruimte in Venray. Daarbij staat communicatie met de burgers centraal. Deze aanpak moet het plaatsen van kunst tot een proces maken waarbij het draagvlak op een natuurlijke wijze tot stand komt.
9
Plan De aanpak is tweeledig: 1. Wisseltentoonstellingen op of bij vier rotondes De vier poorten van Venray worden gevormd door de volgende rotondes: - Noordsingel – Maasheseweg (vanuit Nijmegen) - Zuidsingel – Leunseweg (vanuit Venlo) - Zuidsingel – Langstraat (vanuit Eindhoven) - Westsingel – Beekweg (vanuit Uden) Deze rotondes op de grote in- en uitvalswegen worden ingezet als tentoonstellingsruimte voor werken van hedendaagse beeldend kunstenaars. De rotondes zullen fungeren als de poorten van Venray. Ze geven de bezoeker vanuit alle windstreken toegang tot het centrum van Venray. Door de toepassing van kunstwerken krijgen ze een accent als entree van het stedelijk gebied en de uitstraling van een landmark. Op of bij deze vier rotondes worden kunstwerken geplaatst die regelmatig gewisseld worden. Bezoekers aan Venray zullen zo regelmatig verrast worden door een ander kunstwerk. Deze vorm van het tonen van kunst in de openbare ruimte is uniek voor Nederland. De frequentie van het wisselen is afhankelijk van het thema en het gekozen kunstwerk. Deze aanpak en ook de voornemens in deelplan 3 vormen een nadere invulling van de denkbeelden die zijn neergelegd in de Singelvisie2. 2. Permanente herinnering aan 100 jaar psychiatrie in Venray Op de instituutsterreinen van St. Servatius en St. Anna komen permanente werken te staan over 100 jaar psychiatrie in Venray. Deze werken, ontstaan tijdens De Waan, zijn een blijvende herinnering aan de psychiatrie in de afgelopen 100 jaar. Op de Servaashof en eventueel St. Anna komen permanente werken, waaronder het gezamenlijke werk van de mensen van de KunstWerkPlaats, ‘Het leven rolt zoals het rolt’ (de dobbelstenen). Het kunstwerk ‘Op zijn plaats’ (de geknakte kruisen) van Reinier Kurpershoek behoudt als definitieve plek het grasveld voor het hoofdgebouw van het voormalige instituut St. Anna. Daarmee blijft de door veel mensen gewaardeerde band bewaard met de locatie waar al de mensen die op St. Anna geleefd en geleden hebben en gestorven zijn. Dit idee wordt in de komende periode verder uitgewerkt. De GGZ Noord- en Midden Limburg is het eens met deze denkrichting, maar nadere afstemming met de (nieuwe) eigenaren geeft pas definitief uitsluitsel. Financiën Voor het oorspronkelijke project voor plaatsing van kunst op de (9) rotondes is bij de afrekening van de kosten van De Waan door het Odapark € 128.404,- gereserveerd. Van dit bedrag is in de jaren 2003 t/m 2006 € 45.000,- besteed. De betalingen betroffen op hoofdlijnen: ontwerp concepten (€ 12.000,-), curatorkosten (€ 25.700,-), accountant (€ 850,-), verhuurbedrijf Lumar (€ 2.400,-) en kleinere bedragen voor bankkosten, vergaderingen, advieskosten, e.d. Voor de hernieuwde aanpak resteert derhalve ruim € 83.000,-.
2
Singelvisie. Bouwstenen voor de ruimtelijke ontwikkeling aan de singels; februari 2007
10
5.2. Deelplan 2: Kunstwerken als onderdeel van Centrum op de schop Inleiding In het ontwerp voor de herinrichting van het Venrayse centrum is zowel inhoudelijk als financieel een grote rol beoogd voor kunst. In de uitgangspuntennotitie van 13 december 2006 staat enkel globaal vermeld: ‘Er zal aandacht zijn voor kunst’. Bij de nadere uitwerking heeft de stichting Odapark geparticipeerd in de werkgroep gebruikers en de medewerker kunst en cultuur heeft deelgenomen aan de interne adviesgroep. Locaties De adviesgroepen zijn inmiddels akkoord gegaan met de ‘Richtinggevende ontwerpuitgangspunten Centrum op de schop’, waarin o.a. als uitgangspunt is opgenomen: ‘Op markante (kruis)punten komen “verblijfhoekjes” met bankjes, kunst en een forse boom’. Bij het ruimtelijk ontwerp heeft adviesbureau MTD dit nader geconcretiseerd door het aanwijzen van een 14-tal locaties in het centrum die zich lenen voor inpassing van kunst. Deze locaties staan op de onderstaande plattegrond gemarkeerd met een rode ster:
11
Bestaande kunst Uitgangspunt is, dat de aanwezige kunstwerken worden herplaatst binnen het centrum. Op basis van de voorzet van MTD is, na advisering door de curatoren van het Odapark en in overleg met de projectleiders, bepaald op welke plek deze kunstwerken het beste kunnen worden ingepast. Het betreft de volgende werken:
De Piëlhaas De Piëlhaas wordt van zijn huidige geïsoleerde plek gehaald. Hij wordt verplaatst naar een centralere plek op het Henseniusplein onder de grote monumentale boom bij de doorgang naar de Gouden Leeuw.
De Schaapskudde
Dit ‘verhaal’ uit de Venrayse geschiedenis komt terug in het historische hart van het centrum, tussen het voormalig Raadhuis en de Latijnse School.
De Kringloop Dit kunstwerk wordt op sokkel verplaatst naar de kop van de Grote Straat (zuidzijde) bij de boom met bank. De hardstenen ronde bank en de ronde bestrating vervallen.
De Vriendschap Dit beeld heeft een intieme plek nodig. Op de hoek Schoutenstraatje – Schoolstraat wordt een passende locatie gezocht.
12
Henscheniusbeeld
Henschenius wordt verplaatst naar de kop van het aangepaste Henseniusplein (oostzijde – met de rugzijde naar de bebouwing Leo Nooijen / La Promenade) Het beeld wordt geplaatst tussen de twee bomenrijen, met het gezicht richting de bezoekers die van de Gouden Leeuw komen. Henschenius kijkt uit over zijn plein.
Rendez-vous Rendez-vous symboliseert de zes kunstuitingen die plaatsvinden in de schouwburg. Het werk wordt gedemonteerd en niet meer als ruimtelijk object gepresenteerd, maar als plaquettes tegen de gevel naast de hoofdingang van de schouwburg als een blok van 2 x 3 plaquettes tegen de muur bevestigd.
De bedroefde man en zijn opstandige geest Dit beeld is eerder verplaatst van de Grote Straat naar de tuin bij het gemeentehuis. Het moet weer toegankelijk worden voor een breed publiek. Het krijgt een intieme plaats in de Schoolstraat, bij de verbinding tussen Grote Markt en De Bleek.
13
Het kunstwerk Rust in de arena (‘Boot en Poort’) past niet in de beoogde invulling van de Bleek. Dit werk zal worden verwijderd en niet terugkomen in het centrum. Voor dit kunstwerk zal een passende oplossing gezocht worden.
De Ontmoeting ‘De Ontmoeting’ staat momenteel op het grasveld bij de Grote Kerk, waarheen het is verplaatst vanaf de kop van de Grote Straat. Het beeld wordt herplaatst in het centrum op een nader te bepalen plaats.
Nieuwe kunst We zoeken naar een invulling van de aangegeven mogelijkheden op een wijze die wat toevoegt aan de bestaande werken. Naast concrete / abstracte beelden wordt gezocht naar oplossingen die vallen onder het brede begrip ‘interventies in de ruimte’. We gaan het idee uitwerken om op delen van de straatwand ‘schilderijen’ (kunstwerken in 2D) aan te brengen. De blinde muur in de Wilhelminastraat (zijkant Free Record Shop) leent zich hier bijvoorbeeld prima voor. In het vernieuwde centrum van Helmond is op nevenstaande wijze een kader gecreëerd voor een wisselende invulling van de opgehangen lijsten. In eerste aanleg kunnen hier lokale culturele organisaties werken
14
presenteren. Te denken valt bijvoorbeeld aan het Literair Café, Fotoclubs, Lokaal Historisch Platform, kunstkring Amba, Bibliotheek, Museum ’t Freulekeshuus, KunstWerkPlaats en Kunstencentrum Jerusalem. Deze vorm van toegankelijke presentatie zal een breed inzicht geven in wat er in de gemeenschap op cultureel gebied leeft. Door het gebruik van andere materialen / technieken zijn nog een aantal alternatieve oplossingen van dat idee denkbaar. Op twee locaties in de Grote Straat, ter hoogte van Jamin en bij de kruising Grote Straat – Passage, valt de keuze op een kunstwerk dat minder fysieke ruimte in beslag neemt. Op beide plaatsen is er weinig ruimte: er moet een doorgang vrijgehouden worden voor brandweer, bevoorrading, etc. Bovendien krijgt de bezoeker van het centrum daar al veel prikkels door reclame-uitingen en uitstallingen. Te denken valt aan kunstwerken die zich onder de grond manifesteren (kijkkast, opgraving etc.) Een van de mogelijkheden is om beide locaties door één kunstenaar te laten invullen, waardoor de Grote Straat als één locatie wordt gebruikt. Afhankelijk van de nog te concretiseren oplossingen voor de bestaande kunstwerken, resteren er nog een aantal locaties waar nieuwe kunstuitingen een plek kunnen krijgen. Voor deze locaties kan pas een voorstel gedaan worden als de plannen verder uitgewerkt zijn: de keuze is afhankelijk van de veranderingen en aanpassingen. Op deze plekken zullen actuele hedendaagse kunstwerken en interventies gerealiseerd worden door jonge kunstenaars. Het Odapark zal vanuit haar broedplaats voor de jonge kunstenaars, “de experimentele Proeftuin voor kunst in de openbare ruimte” de mogelijkheden blijven onderzoeken om invulling te geven aan deze tijdelijke locaties. Verder zal aan het Kunstencentrum Jerusalem en de KunstWerkPlaats de mogelijkheid worden geboden om zich te presenteren in de openbare ruimte. Procedure: MTD / afdeling Ruimte formuleert vooraf de ruimtelijke / technische beperkingen en mogelijkheden. Het ontwerp moet aansluiten op / iets toevoegen aan de beoogde locatie. Kunstenaars worden aangezocht; daarmee is een basiskwaliteit op voorhand gewaarborgd. Zo veel mogelijk worden jonge kunstenaars in de gelegenheid gesteld, te offreren. Telkens worden op deze wijze tenminste drie schetsontwerpen verkregen. Voorselectie gebeurt door een adviescommissie bestaande uit de curatoren van het Odapark en de beleidsmedewerker kunst en cultuur. B&W beslist op voorstel van de adviescommissie. De klankbordgroep Centrum op de Schop wordt voorafgaand aan de B&W besluitvorming geïnformeerd. Iedere keuze wordt begeleid door actieve communicatie naar omwonenden en de overige burgers over het keuzeproces en de achtergronden van de kunstenaar en het kunstwerk. Fasering 1. Het verplaatsen van de al aanwezige kunstwerken wordt met voorrang opgepakt. De kunstwerken worden gelijktijdig met de herinrichting van de openbare ruimte ingepast, conform de planning van de uitvoering van centrum op de schop. Tevens wordt de locatie bepaald waar wisselende exposities een plek kunnen krijgen. 2. Op de overige plaatsen wordt bij de herinrichting rekening gehouden met de toekomstige functie. Met name zal overal een elektrische aansluiting worden aangebracht. 3. Invulling van de overige locaties vindt vervolgens geleidelijk plaats. Kunstenaarskeuze, overleg, (selectie van) ontwerpschets en realisatie vergen de nodige tijd. Zorgvuldigheid gaat in dit geval voor snelheid.
15
Financiën In de bijlagen van het projectplan Centrum op de Schop is voor kunst een raming opgenomen van € 500.000,- (excl. BTW). Daarnaast is € 75.000,- geraamd voor het verplaatsen van de bestaande kunst. Het is in dit stadium nog niet mogelijk om nauwkeurig te ramen wat de totale kosten voor de nieuwe kunstwerken zullen zijn. Dat hangt o.a. samen met het nader bepalen van het aantal plekken waar 2D objecten worden aangebracht. Grofmazig benaderd, is het mogelijk om binnen het bestaande budget de gewenste kwalitatief hoogwaardige invulling te realiseren.
5.3. Deelplan 3: Kunst in de overige openbare ruimte Voor de eerste jaren zal het accent liggen op uitvoering van deelplannen 1 en 2. Deze lossen immers de toezeggingen uit het verleden in of vormen onderdeel van plannen die in de komende periode tot uitvoering komen. Voor de overige kunst in de openbare ruimte wordt de keuze gemaakt voor locaties aan de buitensingel van Venray. In overleg met de bewoners worden locaties aangewezen die geschikt zijn als tentoonstellingsplek voor kunstwerken. Het is niet noodzakelijk dat deze plekken steeds dezelfde zijn. De kunstwerken kunnen regelmatig wisselen. De kunstenaars die op deze locaties hun werk tentoonstellen, zijn jonge professionele of amateurkunstenaars. Daarbij kan worden aangesloten bij initiatief van het Odapark om vanaf 2009 jaarlijks twee jonge kunstenaars uit te nodigen om een langere periode in het park te verblijven met als doel onderzoek naar de betekenis van kunst in de openbare ruimte. Het experimentele onderzoek en eindpresentatie zullen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Zowel in de concept als de uitwerkingsfase wordt op verschillende momenten publieksparticipatie bewerkstelligd. Planning De eerste jaren zal met voorrang gewerkt worden aan de twee eerste deelplannen. Parallel daaraan zal, afhankelijk van de beschikbare tijd en aanhakend aan de mogelijkheden die zich aandienen, geleidelijk invulling gegeven worden aan dit deelplan. Financiering Plaatsing van permanente kunstwerken heeft als voordeel dat er vooraf helderheid is over het benodigde budget en dat na realisatie alleen onderhoud aan de orde is. De ervaring leert dat deze kunstwerken vaak € 30.000 à € 40.000 aan investering vergen. Bij de invulling van wisselplekken is telkens nieuw geld nodig. Een wezenlijk verschil is echter dat door inschakeling van jonge kunstenaars vaak volstaan kan worden met een vergoeding voor het ontwerp, materiaal- en plaatsingskosten. De kosten per kunstwerk zullen dus relatief bescheiden zijn. Gedacht moet worden aan enkele duizenden euro’s per kunstwerk.
16
Momenteel ontbreekt een budget waaruit deze kunstwerken bekostigd kunnen worden. In de nota De Kunst van Cultuurbeleid is daarom het voornemen opgenomen om een regeling te ontwerpen waarbij een procentuele afdracht aan een in te stellen fonds kunstzinnige voorzieningen wordt geregeld. Voeding kan dan plaatsvinden vanuit investeringen voor nieuwbouw, zowel in de sfeer van woningbouw als zakelijke projecten. Daarbij zal nog antwoord gegeven dienen te worden op vragen als - de reikwijdte van de bestedingsmogelijkheden (enkel kunsttoepassing, of ook architectonische of ruimtelijke verfraaiing) - beheer van het fonds (participatie van bijvoorbeeld de woningstichting?), etc. In de loop van 2009 worden deze ideeën nader uitgewerkt.
17
6. Uitvoeringsprogramma Actiepunt Overleg en plaatsen kunstwerken De Waan Plaatsing kunst op/bij vier rotondes Selectie plaatsen voor bestaande kunst in het centrum + herplaatsing Bepaling wisselplekken + plaatsen 2D kunst Invulling nieuwe kunst in centrum Selectie locaties wisselplekken aan singels Invulling wisselplekken aan de singel Financiering kunst in openbare ruimte Fonds onderhoud kunstwerken
Betrokkenen Odapark, kunstenaars, GGZ / nieuwe eigenaren. Odapark, afdelingen Ruimte, Wonen en Werken Projectgroep, Odapark, MTD, afdeling Ruimte, klankbordgroep
Realisatie door Sluiten overeenkomsten
Tijdstip 2008 / 2009
Vervaardiging ontwerpschetsen en selectie Overeenstemming tussen partijen
2008 / 2009
Projectgroep, Odapark, MTD, afdeling Ruimte, klankbordgroep Odapark, klankbordgroep Odapark, afdeling ruimte, omwonenden
Overeenstemming tussen partijen
2008
Selectie ontwerpen en opdracht verstrekking
2008-2010
Odapark, afdeling MD, omwonenden
Ontwerp, selectie, plaatsing
2009 e.v.
Afdelingen WW en R; eventueel woningstichting Afdeling M
Raadsvoorstel
2009
Op basis van inventarisatie planmatig onderhoud
2009
2008
2009 e.v.
18
