Ruim baan voor informele zorg
Henk Nies Vilans, Kenniscentrum Langdurende Zorg, Utrecht Zonnehuis Leerstoel Organisatie en beleid van zorg Vrije Universiteit Amsterdam
17e Regionale Zorgconferentie 2014 Transmuraal Netwerk Midden-Holland 28 oktober 2014 Driestar Educatief, Gouda
Zorg: maatschappelijk vraagstuk • Minder professionele oplossingen, meer ‘burger’ oplossingen (civil society) • Meer vrijwilligers, meer mantelzorg burgers in actie • Decentralisaties en hervormingen: Jeugdwet, Participatiewet, Wet Maatschappelijke Ondersteuning, Wet Langdurige Zorg, Zorgverzekeringswet, Passend Onderwijs de zorg komt naar u toe! • Ingewikkeld? Makkelijker kunnen we het voor u niet maken! • Wat betekent dat voor u?
In beweging…
Welke categorie mantelzorger komt het meest voor? Zitten:
65+ vrouw die voor haar echtgenoot zorgt
Staan:
45+ dochter die voor haar zelfstandig wonende ouder(s) zorgt
Staan opzij:
40+ man die voor zijn inwonende moeder zorgt
Welke categorie mantelzorger komt het meest voor? Zitten:
65+ vrouw die voor haar echtgenoot zorgt
Staan:
45+ dochter die voor haar zelfstandig wonende ouder(s) zorgt
Staan opzij:
40+ man die voor zijn inwonende moeder zorgt
Mantelzorg of professionele zorg Zitten:
Thuiswonende zorgbehoevende mensen krijgen meer informele dan professionele zorg.
Staan:
Thuiswonende zorgbehoevende mensen krijgen minder informele dan professionele zorg.
Staan opzij: Thuiswonende zorgbehoevende mensen krijgen ongeveer evenveel informele als professionele zorg.
Mantelzorg of professionele zorg Zitten:
Thuiswonende zorgbehoevende mensen krijgen meer informele dan professionele zorg.
Staan:
Thuiswonende zorgbehoevende mensen krijgen minder informele dan professionele zorg.
Staan opzij: Thuiswonende zorgbehoevende mensen krijgen ongeveer evenveel informele als professionele zorg.
Hoeveel vrijwilligers zijn er actief in de zorg en ondersteuning? Zitten:
150.000
Staan:
450.000
Staan opzij:
1.200.000
Hoeveel vrijwilligers zijn er actief in de zorg en ondersteuning? Zitten:
150.000
Staan:
450.000
Staan opzij:
1.200.000
Aantal uur vrijwilligerswerk in de zorg en ondersteuning gemiddeld per week? Zitten:
minder dan 1 uur per week
Staan:
meer dan 10 uur per week
Staan opzij:
4 à 5 uur per week
Aantal uur vrijwilligerswerk in de zorg en ondersteuning gemiddeld per week? Zitten:
minder dan 1 uur per week
Staan:
meer dan 10 uur per week
Staan opzij:
4 à 5 uur per week
De koning heeft gesproken…
…. we gaan naar een participatie-samenleving
De participatie-samenleving: die is er al!
Begrippen Vrijwilligers en mantelzorgers: informele zorg (en ondersteuning): • Beiden: geen salaris • Mantelzorg: contact vanuit relatie met cliënt – Mantelzorg – intensief, langdurig, ingerold – Familie en andere bekenden uit sociale netwerk – minder intensief, op verzoek, makkelijker nee te zeggen
• Vrijwilligers: contact vanuit organisatie – Vrijwilligers – op eigen initiatief – Geleide vrijwilligers – gestimuleerd, met opdracht gericht op participatie (maatschappelijke stage, re-integratie, langdurige werkloosheid)
Formele zorg: • Salaris • Contact vanuit organisatie of zelfstandig gevestigd: – Diversificatie in functies – Richtlijnen en kwaliteitseisen
Nog meer cijfers: vrijwilligers • • • • • • • • •
450.000 vrijwilligers in de zorg 250.000 bij vrijwilligersorganisaties 100.000 in verzorgings- en verpleeghuizen 50.000 in gehandicaptenzorg 30.000 in geestelijke gezondheidszorg 20.000 in ziekenhuizen 30.000 bij MEE organisaties 30.000 in andere projecten Economische waarde voor de zorg: ca. kwart miljard Euro per jaar
Wat doen vrijwilligers in de zorg? (bron: Vilans) • ‘Bezoek’ vrijwilligers • Vrijwilligers voor praktische werkzaamheden • Vrijwilligerswerk voor psychosociale begeleiding onder geestelijke verzorging van ziekenhuis • Vrijwilligerswerk voor ziekenomroep • Vrijwilligers binnen zelfhulpgroepen en lotgenotencontacten: steun bij informatie en advies, verwerkingsproblemen • Weinig huishoudelijke zorg of persoonlijke verzorging
Blijft het daarbij?
Waarom vrijwilliger zijn? (bron: Movisie) • • • • • • •
Plezier in vrijwilligerswerk (92%) Nieuwe inzichten (58%) Belangrijk om andere mensen te helpen (55%) Al doende nieuwe dingen leren (53%) Gevoel ergens belangrijk voor te zijn (49%). Prettige afleiding van eigen problemen (34%) Staat goed op CV (33%)
• Carrière en leren vaker bij jongeren • In zorg/hulpverlening: vooral normen en waarden uitdragen (vooral bij hoger opgeleiden) • Mensen met lagere opleiding: verminderen negatieve omstandigheden en gevoelens • Vrouwen meer in de zorg en hulpverlening
In beweging…
Mantelzorg en werk Zitten:
De tijd die mensen aan mantelzorg besteden hangt nauwelijks samen met arbeidsduur.
Staan:
De tijd die mensen aan mantelzorg besteden hangt sterk samen met arbeidsduur.
.
Mantelzorg en werk Zitten:
De tijd die mensen aan mantelzorg besteden hangt nauwelijks samen met arbeidsduur.
Staan:
De tijd die mensen aan mantelzorg besteden hangt sterk samen met arbeidsduur.
Mantelzorg en werk Zitten:
10% van de werknemers neemt kort of lang verlof op om mantelzorg te verlenen.
Staan:
1% van de werknemers neemt kort of lang verlof op om mantelzorg te verlenen.
Staan opzij: 5% van de werknemers neemt kort of lang verlof op om mantelzorg te verlenen.
Mantelzorg en werk Zitten:
10% van de werknemers neemt kort of lang verlof op om mantelzorg te verlenen.
Staan:
1% van de werknemers neemt kort of lang verlof op om mantelzorg te verlenen.
Staan opzij: 5% van de werknemers neemt kort of lang verlof op om mantelzorg te verlenen.
Mantelzorg en belasting Zitten:
Mensen die met mate mantelzorg bieden worden daar gelukkiger van.
Staan:
Mensen die veel mantelzorg bieden worden daar gelukkiger van.
Staan opzij:Mensen die met mate mantelzorg bieden, in combinatie met vrijwilligerswerk en betaald werk worden daar gelukkiger van.
Mantelzorg en belasting Zitten:
Mensen die met mate mantelzorg bieden worden daar gelukkiger van.
Staan:
Mensen die veel mantelzorg bieden worden daar gelukkiger van.
Staan opzij:Mensen die met mate mantelzorg bieden, in combinatie met vrijwilligerswerk en betaald werk worden daar gelukkiger van.
Nog meer cijfers: mantelzorg (SCP, 2013) • In 2012: ruim 1,5 miljoen actieve mantelzorgers: mensen (19+) die intensief (> 8 uur pw) of langdurige (> 3 maanden) hulp geven. • Zowel langdurige als intensieve hulp door 1.1 miljoen mensen. • Het aantal mantelzorgers zal naar verwachting tot 2025 met 5% stijgen. • Het merendeel van de mantelzorgers is vrouw (60%). • Mannelijke mantelzorgers: minder direct, meer ondersteunend. • De helft van de mantelzorgers is tussen de 45 en 65 jaar. • 50+: 31% verleent mantelzorg, gemiddeld ruim 14 uur per week. • 65+: 15% verleent mantelzorg, gemiddeld zes uur per week. • Inzet mantelzorg vertegenwoordigt een waarde van € 7 miljard p.j.
Mantelzorg: aan wie? • Hulp aan (schoon)ouders (ruim 1 miljoen in 2008). • Bijna één op de drie mantelzorgers partner of kind (750.000). • Van mantelzorgers van 55+ is 10% vriend(in) en 9% buurman/vrouw: geen persoonlijke verzorging. • Eén op de acht mantelzorgers geeft hulp aan een persoon die in een verzorgings- of verpleeghuis verblijft.
Mantelzorg: altijd fijn? Vaak wel: • Plichtsgevoel, liefde, zingeving, vanzelfsprekendheid. • Voor mantelzorgers van partners: liefde en genegenheid. • Kinderen: meer plicht. • Vrienden of buren: meer vrije keuze. • Minder stress igv motiverende relatie. • Houdt mensen actief en in goede conditie. • Uitstel van opname in een zorginstelling. • Zorg delen helpt. • Ondersteuningsprogramma’s voor mensen met dementie helpen.
Mantelzorg: altijd fijn? Vaak niet: • • • • • •
Participatie en huishoudelijke taken moeilijker. Zware overbelasting: geen weg terug. Negatieve effecten op gezondheid, levensverwachting. Verwaarlozing, verkeerde behandeling, mishandeling. Gedragsproblematiek bijzonder lastig. Voor allochtone mantelzorgers moeilijker: beginnen eerder, minder geïnformeerd. • Kosten en gederfde inkomsten. • Werkende mantelzorgers leveren veel vrije tijd in, nemen nauwelijks verlof op.
Van oud naar nieuw?! Oud: • Primaat bij formele zorg, afgeperkt domein voor mantelzorgers en vrijwilligers • Gescheiden werelden professionele en informele zorg/vrijwilligers • Informeel netwerk ondersteunen en overnemen • Vrijwilligers verdringen banen ___________________________________________
Nieuw? • Samenspel informele zorgverleners en formele zorgverleners/ ondersteuners: andere verhoudingen • Zelfredzaamheid en samenredzaamheid • Meer focus op mogelijkheden en behoeften van informeel netwerk • Keuzes in betaalde ondersteuning: semi-professionals? • Nieuwe vormen van vrijwilligerswerk • Nieuwe vormen van matching: marktplaats? • Burgerinitiatieven
Uitdagingen • Vraagverlegenheid: onzichtbaar en niet tot last zijn. • Meeste gemeenten bieden mantelzorgers ondersteuning: informatie, advies, respijtzorg, voorlichting/training en emotionele ondersteuning: bereiken ze de doelgroepen? • Beperkt beroep op ondersteuning door mensen uit christelijk-reformatorische en islamitische gemeenschappen. • Mantelzorgers en professionals werken meer naast elkaar dan mét elkaar. • Mantelzorgers en vrijwilligers delen weinig zorg met elkaar.
Participatiesamenleving • Er is al een enorme hoeveelheid informele zorg. • Het gaat niet om óf professioneel óf informeel • Het gaat om samenspel tussen professioneel en informeel • Participatie in maatschappelijk verkeer • Participatie in besluitvorming: eigenaarschap • Participatie vinden velen prettig: het is niet een must voor iedereen • Diversiteit in populatie diversiteit in aanpak • Gaat niet vanzelf: maatschappelijke investeringen • We moeten zuinig zijn op informele zorg!
Dank u wel voor uw aandacht! Henk Nies 030-7892308
[email protected] www.vilans.nl
