Ruig land
De Oostvaardersplassen: lekker wild maar vlak bij de stad Ingeklemd tussen Lelystad en Almere ligt een ruig, ongerept gebied waar de natuur volledig de baas is. In de Oostvaardersplassen leven kuddes runderen, paarden, herten en vossen in het wild alsof het een Afrikaanse savanne is. Dit stukje gecreëerde wildernis laat zien hoe ons land er duizenden jaren geleden uit moet hebben gezien.
110 _
Naar buiten-boek
_ 111
Hier heb je een spannend oergevoel dat je nergens anders in Nederland vindt
Eind vorig jaar stond er in het tijdschrift The New Yorker een heel mooi artikel over onze eigen Oostvaarders plassen. Toch leuk en bijzonder dat ze aandacht hebben voor een stuk Flevopolder in een land waar ze verwend zijn met de Everglades, Yellowstone National Park, de Grand Canyon en de Niagara Falls, om maar wat te noemen. En het was niet het eerste verhaal over dit unieke natuurgebied in de internationale pers. Wat wereldwijd vooral verbazing en bewondering wekt, is dat zulke pure wildernis kan bestaan in een dicht bevolkt land als Nederland. En vooral ook dat het wildernis is die minder dan vijftig jaar geleden door inpoldering is ontstaan, in een nieuw kleimoeras. Boswachter Jan Griekspoor is blij met alle positieve aandacht voor zijn geliefde Oostvaardersplassen. Voor veel mensen is het gebied nog onbekend terrein, al komt daar in september waarschijnlijk verandering in als de spectaculaire natuurfilm De nieuwe wildernis in de bioscoop komt. Hiervoor werden de Oostvaar dersplassen een jaar lang gefilmd. Maar voor nu neemt Jan Griekspoor ons graag mee op safari. Want zo voelt het echt als je hier met een jeep door het uitgestrekte gebied van zo’n vijf bij twaalf kilometer rijdt. De grote vijf Als je de big five van de Oostvaardersplassen zou moeten noemen – de beesten die je gezien wilt hebben – dan zijn dat Heckrunderen, de konikpaarden, de edelherten, de zeearend en de visarend. Hoewel fervente dierenspotters juist ook ‘jagen’ op kleinere soorten. “De zeearend is natuurlijk heel indrukwekkend met zijn spanwijdte van bijna drie meter,” vertelt Griekspoor, terwijl er net een havik, een buizerd én een kiekendief opvliegen voor de jeep. “Hé, dat is ook bijzonder, om die alle drie in één keer te zien!” reageert de boswachter. “Maar wat ik wilde zeggen: de blauw borst is bijvoorbeeld een mooi vogeltje om af te vinken op je lijstje, net als de roerdomp en het baardmannetje. Die laatste vogel maakt een heel leuk geluid, alsof je
112 _
Naar buiten-boek
'De paarden leven hier volgens hun natuurlijke cyclus. We voeren niet bij. Als paarden een extreme winter niet doorkomen: het zij zo' met een lepeltje tegen een glaasje tikt.” Wil je de arenden zien, dan moet je geduld en geluk hebben, maar naar de runderen, paarden en herten hoef je hier niet bepaald te zoeken. Wat de Oostvaarders plassen zo adembenemend maakt, is dat er juist zo
_ 113
enorm veel van deze beesten zijn. Honderden, zelfs duizenden. En omdat het hier open gebied is met alleen wat bosschages en riet, zie je goed hoe de Heckrunderen, konikpaarden en edelherten in enorme kuddes over de vlakte zwerven, terwijl de roofvogels erboven cirkelen, grote kolonies grauwe ganzen voorbij vliegen en soms een stralend witte zilverreiger of een koppel zwanen het luchtruim doorkruist. De vergelijking met de Afrikaanse savanne waar grote hordes gnoes, zebra’s en gazelles grazen, dringt zich al snel op als je hier bent. De ‘Serengeti in de polder’ werd het hier zelfs al genoemd. Dat geeft echt een spannend oer gevoel dat je nergens anders in Nederland vindt. Jan: “Grote grazers en bijzondere vogeltjes, roofdieren en prooidieren, leven en dood: het is hier allemaal aanwezig. Alleen al de omvang van het gebied is ongekend voor ons land. Zesduizend hectare pure, ongerepte natuur en verder niets. Kijk! Daar sluipt een vos bij de waterrand. Hij aast zeker op die eenden.” Het kasteel van de arend Even later doemt een groep van bijna honderd herten op, sommige liggen, andere staan. De mannetjes dragen imposante geweien op hun hoofd. Eerst kijken ze je met z’n allen aan, om zich dan opeens allemaal tegelijk om te draaien en weg te sprinten. Wow, dat is sensationeel, om in zo veel hertenogen te staren en dan die hele kudde plots in beweging te zien komen. De kracht die zo’n groep grote beesten uitstraalt, is bijna voelbaar. “Elk jaar werpen de mannetjes hun gewei af en groeit er een nieuw. Wist je dat dit ongeveer net zo veel energie kost als een hinde nodig heeft om een kalf op de wereld te zetten?” Wat dat betreft is het in de hertenwereld eerlijker verdeeld dan bij de mens… Nog zo’n bijzondere ervaring is het zien van duizenden grauwe ganzen die op het ene moment nog rustig met hun snavel in het gras zitten en het volgende moment massaal opvliegen en de hemel grijs kleuren.
114 _
Naar buiten-boek
De reigers zeilen over blinkende meren, de roerdompen staan bij een donkere plas; en in de uiterwaarden galopperen de paarden met golvende staarten over golvend gras Uit ‘Landschap’ van Hendrik Marsman
_ 115
Tijdens het filmen van De Nieuwe Wildernis, een productie van EMS FILMS.
Uitkijktips van de boswachter Buiten excursies zijn de Oostvaardersplassen nagenoeg ontoegankelijk. Maar je kunt er wel degelijk van genieten, namelijk aan de randen, bijvoorbeeld op de ‘vogelboulevards’, dat is absoluut de moeite waard. Er zijn twintig uitkijkposten, binnen en buiten. Hier een paar favoriete plekken van Jan Griekspoor: ✻ Jan van de Boschbult: geregeld mooi uitzicht over de herten, paarden en grauwe ganzen ✻ Praambult: vaak een goed zicht op de kuddes ✻ Knardijk: mooie vogelboulevard, met een prachtig pad naar vogelkijkhut De Grauwe Gans, waar je kans hebt het baardmannetje en de roerdomp te zien ✻ De Driehoek en observatiepost Zeearend, achter Buitencentrum Oostvaardersplassen: hier kun je wat verder het gebied in lopen en de konikpaarden tegen het lijf lopen ✻ De fietsronde: je kunt om het hele gebied heen fietsen over de vogelboulevards en de dijk langs het Markermeer, een spectaculaire tocht van 32 kilometer ✻ Bij Natuurbelevingscentrum de Oostvaarders kun je koffie drinken en iets eten en er staan verrekijkers Deoostvaarders.nl
116 _
Naar buiten-boek
De boswachter pakt snel zijn kijker: “Misschien dat een zeearend ze heeft opgeschrikt. Sinds enkele jaren hebben we een broedend paar, dat hier uit zichzelf is neergestreken. Sinds de Middeleeuwen is dat niet meer gebeurd in ons land, echt een ontzettend mooie verrassing dus. Er komen hier in het najaar ook wel visarenden, maar tot nu zijn ze jammer genoeg niet gebleven om te broeden.” De zeearenden komen deze dag niet in beeld, maar wel het kasteel van een nest dat ze maakten in een dode boom achter een rietkraag; de twee roofvogels zijn in alles het koningskoppel van deze plassen. “Dat is het oude nest van het paar. We hadden net vlak bij een observatiehut gebouwd voor de filmploeg, toen ze besloten om ergens anders in het gebied aan een nieuw nest te beginnen. De filmmakers hebben heel wat geduld moeten opbrengen hier, maar het resultaat heeft zelfs mij verrast. De film laat je echt meekijken met de dieren, dat geeft een heel ander perspectief op de natuur. Prachtig!”
Alleen al de omvang van het gebied is ongekend voor ons land. 6000 hectare pure, ongerepte natuur
Paarden zonder naam Een paar jaar geleden hebben ook bevers de Oost vaardersplassen ontdekt. Er leven er nu een stuk of dertig. Het is het zoveelste bewijs dat het beheer van de plassen een geslaagd experiment is. Want een experiment was het in het begin beslist, om de natuur hier helemaal vrij spel te geven. Dat heeft in het verleden ook heftige kritiek opgeleverd. Bijvoorbeeld omdat de runderen en paarden niet worden bijgevoerd in de winter. “Het is heel makkelijk om een foto van een konikpaard dat aan het eind van de winter vermagerd is te presenteren als een geval van dierenleed,” vertelt Griekspoor. “Dat is pure onwetendheid. De paarden leven hier volgens hun natuurlijke cyclus. In de herfst en de zomer eten ze zo veel ze kunnen om een vet reserve op te bouwen, dan zijn ze zo dik dat sommige mensen denken dat ze drachtig zijn. In de winter, als voedsel schaars is, bewegen de dieren zich traag en sloom om energie te besparen en gebruiken ze hun
_ 117
TEKST CHRIS MUYRES BEELD Ruben Smit en ems films
vet om van te leven. Natuurlijk zijn er paarden die te weinig reserves hebben om een extreme winter door te komen. Het zij zo. We laten ze ook echt niet onnodig lijden als we zien dat ze het niet gaan redden. Maar de rest van de paarden die in de ogen van buiten staanders mager het voorjaar in gaan, zijn feitelijk kerngezond. In onze kudde van 1100 paarden loopt geen enkel ziek dier! Terwijl we ze niet ontwormen en verder ook geen enkele medicatie geven. Nooit. We geven de paarden trouwens niet eens namen. Manege houders en paardenfokkers die hier komen kijken, geloven vaak niet dat het op deze manier kan en zijn totaal verbaasd als ze de prachtige kudde zien. De beesten hebben een fantastisch leven in alle vrijheid. Kijk, de zwakke dieren worden niet oud en planten zich dus ook niet voort. Maar dat is zoals het hoort. Daardoor is de kudde in de loop van de jaren alleen maar sterker geworden.”
118 _
Naar buiten-boek
Dromen van wolven Wat hoopt de boswachter dat de toekomst gaat brengen? “Het zou mooi zijn als de verbinding met de Veluwe, die op het laatste moment niet is doorgegaan, er alsnog komt. Dan kunnen dieren van het ene naar het andere natuurgebied oversteken en hebben ze een veel groter leefdomein. Misschien komen er dan ook wel wilde zwijnen hiernaartoe. Verder hoop ik dat visarenden komen broeden en wat ik ook prachtig zou vinden, is als de wolf en de lynx op deze plek in Nederland zouden kunnen terugkeren. Zoals de Oost vaardersplassen nu zijn, zag heel ons land er duizenden jaren geleden uit en die dieren horen daar ook bij.” Ongelooflijk toch, dat je hier zo ver terugkijkt in de tijd, op land dat vijftig jaar geleden nog niet eens bestond. De Franse filosoof Voltaire schreef in de achttiende eeuw al: ‘God schiep de wereld, behalve Nederland. Dat liet hij over aan de Nederlanders zelf’. Nu zijn we erin geslaagd zelfs nieuwe wildernis te vormen uit klei. Wat zou Voltaire hebben gezegd als hij dat had gezien?
Waar een crisis goed voor is Zonder de oliecrisis van de jaren zeventig waren de Oostvaardersplassen er waar schijnlijk niet geweest. Op deze plek in de Flevopolder was namelijk een industriegebied gepland. De crisis vertraagde de zaak en het moerasgebied verwilderde letterlijk, doordat allerlei bijzondere vogels en andere dieren zich er verrassend goed thuis voelden. Natuur beschermers gingen zich ervoor inzetten en de rest is geschiedenis.
Bezoekersadres: Buitencentrum Oostvaardersplassen Kitsweg 1, Lelystad Websites: ✻ Staatsbosbeheer.nl/natuurgebieden/ oostvaardersplassen.aspx ✻O ostvaardersplassen.wordpress.com ✻D enieuwewildernis.nl
_ 119
