ROOKTRENDS: VOLWASSENEN, JONGEREN EN (ANDERE) RISICOGROEPEN
Studiedag gemeentelijk tabaksbeleid Utrecht, 08-06-2016 Dr. Margriet van Laar Programmahoofd Drug Monitoring & Policy NET, Trimbos-instituut
WAT ZEGGEN DE CIJFERS? I. Roken in de algemene bevolking II. Roken onder jongeren III. Roken aan het begin Zwangeren Meeroken
2
HOEVEEL PROCENT VAN DE BEVOLKING IN NEDERLAND ROOKT? 23 %? 24 %? 25 %? 26 %?
3
HOEVEEL PROCENT VAN DE BEVOLKING IN NEDERLAND ROOKT? 23 % 24 % 25 % 26 % in 2015
4
I. WELKE BRONNEN? • Leefstijlmonitor RIVM/CBS/Ti (vanaf 2014) Kern: Gezondheidsenquête CBS (12+) Tweejaarlijkse verdieping (start 2016) Scholierenonderzoeken (HBSC en Peil, tweejaarlijks)
• Gezondheidsmonitor GGD-en, CBS, RIVM Regionale spreiding 19+ (2012; 2016)
• Continu Onderzoek Rookgewoonten (t.m. 2014)
5
STAAT VAN VOLKSGEZONDHEID & ZORG KERNCIJFERS VOOR BELEID
Thema: roken
18 jaar en ouder (volwassenen) 12-16 jaar (jeugd)
https://www.staatvenz.nl/
6
26,3% VAN DE BEVOLKING VAN 18 JAAR EN OUDER ROOKT WEL EENS (2015)
34,9
% 26,3
%
Bron: Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor, CBS i.s.m. RIVM
7
MEER 18+ MANNEN DAN VROUWEN ROKEN (DAGELIJKS)
Bron: Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor, CBS i.s.m. RIVM. Cijfers 2015
8
MEESTE ROKERS ONDER TWINTIGERS
Bron: Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor, CBS i.s.m. RIVM. Cijfers 2015
9
DAGELIJKS ROKEN (%) RUIM TWEE KEER HOGER ONDER LAAG- DAN HOOGOPGELEIDEN
Bron: Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor, CBS i.s.m. RIVM. Cijfers 2015
10
MEER ROKERS IN REGIO’S MET LAAGSTE INKOMENS • Meest verstedelijkte gebieden in de Randstad (Haaglanden, Rotterdam-Rijnmond, Amsterdam en Utrecht • Landelijke regio’s in het noorden (Groningen, Friesland en Drenthe), oosten (Twente) en zuiden (Zuid-Limburg) • Verschillen tussen mannen en vrouwen 11
INCIDENTIE LONGKANKER VROUWEN Top-10 hoogste incidenties (rood): Rucphen (NB) 81 Brunssum (LB) 72 Lelystad (FL) 67 Ubbergen (GD) 66 Arnhem (GD) 64 Maasdonk (NB) 64 Buren (GD) 64 Heerlen (LB) 64 Diemen (NH) 63 Neerijnen (GD) 62
Jaarlijks aantal diagnoses per 100.000 vrouwen (gecorr. voor leeftijd), periode 20102013
Top-10 laagste incidenties (groen): Staphorst (OV) 18 Leeuwarderadeel (FR) 17 Baarle Nassau (NB) 16 Oudewater (UT) 16 Woudenberg (UT) 16 Heiloo (NH) 15 Urk (NH) 11 Kapelle (ZL) 11 Bergambacht (ZH) 10 Winsum (GR) 10
Nederlandse Kankerregistratie (NKR) Integraal Kankercentrum Nederland 12
Indexpercentages zwaar rokende vrouwen t.o.v. landelijk gemiddelde Groen: voor de 9 gemeenten met de laagste longkanker incidenties Rood: voor 10 gemeenten hoogste longkanker-incidenties
Gemiddelde indexpercentages zwaar roken
13
JONGEREN In juli 2016……… De nieuwste cijfers van het Peilstationsonderzoek scholieren 2015 In september 2016……. Europese vergelijking voor 15-16 jarige scholieren (ESPAD) Deze presentatie: cijfers tot en met 2013….. 14
FORSE DALING ROKEN ONDER SCHOLIEREN MAAR….VERSCHILLEN IN SCHOOLNIVEAU %
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0
Dagelijks roken: • VWO: 0,7% • HAVO: 2,1% • VMBO: 7,4%
2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 HBSC Peil HBSC Peil HBSC Peil HBSC Ooit (%) 46,1 43,3 33,0 36,2 30,6 32,4 22,3 Dagelijks (%) 13,1 8,3 8,4 6,6 6,8 6,1 4,4 Peilstationsonderzoeken, HBSC (De Looze et al., 2014)
15
ROKEN ONDER SCHOLIEREN NAAR LEEFTIJD 44,8
34,1
Ooit (%)
23,7
Dagelijks (%) 14,3
12,9 5,3
0,0 12
1,1 13
7,3
4,1 14 Leeftijd (jaar)
15
16
HBSC 2013 16
DE OMGEVING HEEFT INVLOED OP ROOKGEDRAG JONGEREN
Verdurmen et al. (2016): Rol van de ouders en vrienden bij het roken van adolescenten http://www.naar18jaar.nl /toolkit/details/?kit=13 17
SOCIALE BRONNEN BELANGRIJK VOOR VERKRIJGEN VAN SIGARETTEN Onderzoek 2014 (Kruize et al., 2015) 56% van de rokende jongen van 16-17 jaar koopt nooit zelf sigaretten/shag 98% krijgt (ook) van vrienden 15% krijgt (ook) van ouders 4% krijgt (ook) van broers/zussen
44% koopt (ook) zelf
Horecagelegenheden, tankstations: hoogste slaagkans gevolgd door tabakswinkels en op 4e plaats supermarkten
18
RISICOGROEPEN Jongeren van 14-15 jaar
Dagelijks roken
HAVO/VWO
4%
VMBO
14%
REC-4 scholen
38%
Residentiële jeugdzorg
59%
Justitiële jeugdinrichtingen*
72%
* Jongens. Bron: Kepper et al. (2012) 19
NIEUWE ‘ROOK’PRODUCTEN: WAAKZAAMHEID GEBODEN E-sigaret
‘Nieuwsgierigheid’ & ‘gebruik door anderen’ redenen om te experimenteren Renormalisering en opstap naar gewoon roken…..?
Waterpijp
acute risico’s onderschatten van schadelijkheid 20
ZWANGER & (MEE)ROKEN
21
8,6% ZWANGEREN ROKEN DAGELIJKS, MAAR… GROTE VERSCHILLEN NAAR OPLEIDINGSNIVEAU
Laag 22,1% Midden: 5,5%
Hoog: 0,9%
22
TERUGVAL TNO peiling: een op de 5 vrouwen (21%) die vóór of tijdens de zwangerschap waren gestopt waren weer begonnen gemiddeld gemiddeld 3,7 maanden na de zwangerschap WHO: 50-70% van de vrouwen die tijdens de zwangerschap zijn gestopt met roken, roken weer binnen zes tot 12 maanden na de geboorte Weinig effectieve interventies voor voorkomen terugval 23
MEEROKEN BRONNEN VAN BLOOTSTELLING Belangrijkste bronnen van blootstelling kinderen aan tabaksrook: Huiselijke omgeving Auto
Cijfers 2014: Waar mag in huis worden gerookt? Nergens in huis: 33% Alleen in tuin / op balkon: 47% Alleen in bepaalde kamers: 12% Overal in huis: 7% = bij 19% wordt wel eens in huis gerookt 24
ROKEN IN HUIS IN BIJZIJN KINDEREN
COR 2014
25
TOT SLOT • Daling roken volwassenen gestagneerd? • Verschillen tussen opleidingsniveau blijven fors, met name voor dagelijks en zwaar roken • Grote lokale/regionale verschillen in prevalentie roken (en gezondheidsverschillen), inkomen-gerelateerd • Daling roken onder zowel jongens als meisjes •Scholieren van het VMBO roken het meest, en scholieren van het VWO het minst • Roken het hoogst onder kwetsbare (multiprobleem) jongeren • Hoogrisicogroepen: (laagopgeleide) zwangeren, terugval •Alert blijven op nieuwe ‘rookproducten’ • Rol fysieke én sociale omgeving bij rookgedrag en verkrijgen van rookwaren 26
