ROEMENIË BULLETIN. Jaargang 8, nr. 5 (47) Oktober 2002

Jaargang 8, nr. 5 (47)

Oktober 2002

ROEMENIË BULLETIN Een uitgave van de Stichting Roemenië Comité

In dit nummer: Roemenië van dag tot dag Reizen door het Schengengebied Correspondent in Boekarest Van slove naar litere Mededelingen en diversen

Redactioneel

COLOFON Redactie: Jan Willem Bos en Cornelia Golna Brederode 24 2352 JR Leiderdorp tel.: 071-589 49 98 fax: 071-541 89 79 e-mail: [email protected]

André Kom Groene Zoom 39 3291 TD Strijen tel./fax: 078-6741745 e-mail: [email protected]

Druk: Ouwehand bv, Leiderdorp

Het Roemenië Bulletin is een uitgave van de Stichting Roemenië Comité, Amsterdam Postbus 74057 1070 BB Amsterdam Het bestuur van het Roemenië Comité bestaat uit: Coen Stork - voorzitter Radu Manoliu - vice-voorzitter Dorin Perie - penningmeester U kunt zich abonneren op het Roemenië Bulletin door het abonnementsgeld over te maken op giro 5965190 t.n.v. Roemenië Comité te Amsterdam. Abonnement: particulieren in Nederland en België •25,-; instellingen in Nederland en België en particulieren in andere landen •37,50; donateurs •50,- (meer mag natuurlijk ook). Wij verzoeken u op uw overschrijvingsformulier te vermelden vanaf welk nummer u het Roemenië Bulletin wenst te ontvangen. Proefnummers zijn te bestellen door •5,- over te maken. Oudere jaargangen zijn te koop in overleg met de redactie. Abonnement België: In België kunt u zich abonneren door het abonnementsgeld over te maken op rekening nr. 979-1308250-16 t.n.v. Roemenië Bulletin. Contactpersoon in België: Martine Coene: e-mail: [email protected] tel./fax: 03-765.15.35 Het Roemenië Bulletin verschijnt zesmaal per jaar. ISSN: 1383-7702 Het overnemen van artikelen uit het Roemenië Bulletin is, met bronvermelding, toegestaan.

Toen er begin dit jaar na veel pijn en moeite een einde kwam aan de Schengenvisumplicht voor Roemeense burgers, dacht ik nooit meer een woord aan deze vervelende materie te hoeven wijden. Maar de Haagse politiek bracht het onderwerp opnieuw ter sprake. VVD-kopstukken Zalm en Blok poneerden deze maand dat massas uit Bulgarije en Roemenië voor zó veel overlast zorgen, terwijl uitzetten zoals dat nu gebeurt dweilen met de kraan open is, dat het herinstellen van de visumplicht voor dit soort landen noodzakelijk is. Kortom: een rampsituatie waaraan een einde moet komen - en wel door het herinvoeren van de visumplicht. De redactieleden van het RB, in het dagelijks leven werkzaam als tolk, zullen de laatsten zijn om te ontkennen dat uit beide landen ook politieklanten naar Nederland komen. Maar de proporties zijn bij de VVDers ver te zoeken. Vanwege zon 300 uitgezette Roemenen (in heel 2002, inclusief de recente acties in Amsterdam) zou heel Roemenië weer onder de visumplicht moeten. Een merkwaardig voorstel, maar niettemin in alle ernst geformuleerd. Tijdens een radiodebat met Blok wees Jan Willem Bos op de schade die een nieuw visumregime zou toebrengen aan de relaties van Roemenië met de EU en met Nederland in het bijzonder. In dit RB zet hij de argumenten nog eens op een rij. Ook uit officiële cijfers blijkt dat, nu Roemenië op de drempel staat van de NAVO en ondanks allerlei ongerechtigheden hard zijn best doet om nauwer bij de EU te komen, een dergelijke maatregel contraproductief zou kunnen uitpakken ook met betrekking tot de illegale migratie, die nota bene was gedaald nadat de visumplicht werd afgeschaft! Een definitieve oplossing voor dit probleem zou naar mijn idee dan ook niet moeten worden gezocht in goedkope visumerij, maar in een nauwe samenwerking, op basis van wederzijds vertrouwen, tussen de Roemeense autoriteiten en de Nederlandse. Frankrijk, dat momenteel meer dan Nederland te maken heeft met illegale Roemenen, zou daarbij als voorbeeld kunnen dienen. Dat land verklaarde dat herinvoering van de visumplicht geheel niet aan de orde is, maar sloot tegelijk wel een aantal overeenkomsten af over strenge (straf- en reïntegratie-) maatregelen tegen Roemeense burgers die zich daar misdragen. In de praktijk ligt de herinvoering van de visumplicht gelukkig moeilijker dan de heren van de VVD suggereren. Nederland afzonderlijk zou een kortstondige noodmaatregel kunnen nemen, maar het instellen van een nieuwe Schengenvisumplicht kan alleen door deze landen samen. Wat voor zin hadden de verklaringen van Zalm en Co. dan op korte termijn? Ik ben geneigd te geloven dat het vooral ging om ordinair populisme. Dat is iets waar een serieuze partij als de VVD zich voor zou moeten hoeden: ongefundeerde voorstellen kunnen niet alleen Roemenië en diens EU-integratie onterecht schaden, maar ook de eigen partij weleens minder geloofwaardig maken. En dat is iets waar we in zekerheid-behoevend Nederland toch niet op zitten te wachten? André Kom

Roemenië Bulletin, oktober 2002

Is alles een kwestie van perceptie…? – politiek commentaar door Dorin Perie Beroepshalve ben ik in ruime mate aangewezen op de Roemeense pers, die de laatste jaren een redelijk niveau van betrouwbaarheid heeft bereikt, ondanks de nog aanwezige impulsieve trekken die de degelijkheid soms ondermijnen. Hoewel de televisie naar mijn mening de sterkste opiniemaker in het binnenland is gebleven – en daarvoor bestaan genoeg aanwijzingen – zegt mijn intuïtie me dat de geschreven Roemeense pers een belangrijke bijdrage levert aan de opinievorming over Roemenië in het buitenland. Heel sterke aanwijzingen in die richting heb ik niet, afgezien van mijn kennis over de werkwijze van de zichzelf respecterende buitenlandjournalist, die in zijn opinievorming ook de toonaangevende autochtone bladen meeneemt. Op zich maak ik mij daarover geen zorgen vanwege, nogmaals, de stijgende graad van professionaliteit die de Roemeense pers aan de dag legt.

Hangijzers

Ik kon mij echter niet bedwingen om met een enigszins ziekelijke nieuwsgierigheid een artikel over de laatste politieke perikelen in Nederland te lezen.* Het ging dus voor de verandering over wat de Roemeense kranten vonden van de heetste hangijzers in de Nederlandse politiek. Ik las het artikel als een docent die enige twijfels heeft over de kennis van de student die een tentamen moet afleggen. In grote lijnen geeft het artikel redelijk de politieke strubbelingen weer die zijn veroorzaakt door de komst van een nieuwe partij op het Nederlandse politieke toneel en die de val van het kabinet tot gevolg hebben gehad. Het feit dat in het artikel de moord op Fortuyn een week na de verkiezingen werd gedateerd, zou eventueel als een slordigheid beschouwd kunnen worden, al miste de Roemeense krantenlezer hierdoor wel het causaliteitsverband tussen de moord en de extra winst die LPF bij de verkiezingen boekte. Ernstiger lijkt mij de suggestie dat een eventuele weigering van Nederland om akkoord te gaan met een uitbreiding van de EU met tien staten tegelijk in 2004 tot inzet van de verkiezingen zou kunnen worden gemaakt. Volgens de bewuste krant zullen de verkiezingen vermoedelijk in december worden gehouden, vóór de Europese top in Kopenhagen, waar volgens de algemene verwachtingen tot de uitbreiding van de EU besloten zal worden.

Kritische kanttekeningen

Hoewel de VVD de laatste weken enige inspanningen heeft verricht om zich kritisch te tonen tegenover de uitbreiding omdat een aantal landen, zoals Polen, Slowakije en Letland, nog niet aan de eisen zouden voldoen, heb ik en hopelijk sta ik Incertitudini în Þara Lalelelor (Onzekerheden in het Land van de Tulpen) door Mihai Ionescu, in: România liberã, 18 oktober 2002

daarin niet alleen niet het gevoel dat het bij de Nederlandse kamerverkiezingen (die overigens in januari zullen worden gehouden) om de uitbreiding van de EU zal gaan. Vooruitlopend op de val van het kabinet en het uiteenvallen van de LPF is de VVD bezig een deel van het electoraat aan zich te trekken door harde standpunten in te nemen zie ook het pleidooi voor de herinvoering van de visumplicht voor Roemeense en Bulgaarse staatsburgers. Inmiddels heeft het demissionaire kabinet zich ook vóór de uitbreiding uitgesproken, weliswaar met enige kritische kanttekeningen. Al met al is de bezorgdheid die in Boekarest bestaat over de positie van Nederland met betrekking tot de uitbreiding begrijpelijk, want Roemenië koestert nog de vurige hoop in 2007 samen met Bulgarije tot de EU toegelaten te worden. Deze bezorgdheid bleek echter slechts ten dele gegrond. Doordat de accenten in het genoemde artikel enigszins verkeerd werden gelegd, kwam de beschrijving van de politieke toestand in Nederland bij mij herkenbaar over maar toch niet geheel juist. Dit alles heeft niet zo zeer te maken met de onbekwaamheid van de desbetreffende journalist, maar eerder met een bepaalde preoccupatie die bepaalt met welke spreekwoordelijke bril de werkelijkheid wordt gezien en uitgelegd.

Roemeense bril

Ik moet zeggen dat het zien van de Nederlandse politieke werkelijkheid door een Roemeense bril een leerzame ervaring was. Meestal gaat het in de andere richting, namelijk de beschrijving van de Roemeense werkelijkheid door een buitenlandse bril. Te vaak heb ik daar moeite mee, want het komt herkenbaar over maar is toch niet geheel juist. Hierdoor komt weer het vraagstuk van de perceptie en de beeldvorming aan de orde. Zonder al te veel over deze netelige kwestie uit te weiden, meen

–3–


ik dat de perceptie, wil ze enig hout snijden, toch voeding in de werkelijkheid moet hebben. Dat geldt ook voor de perceptie van de Roemeense politiek, waar PSD nu al bijna twee jaar stevig in het zadel zit zonder enige concurrentie van andere partijen te hoeven vrezen. Wat door de ene commentator als een toonbeeld van stabiliteit kan worden beschouwd, kan door een ander een duidelijk bewijs van heerschappij door één enkele partij genoemd worden. Wat de één een stabiel en efficiënt bestuur lijkt, is voor een ander een gepolitiseerd bestuur dat eerder de volgens de hiërarchische lijnen van de partij functioneert, met als primair oogmerk het partijbelang op korte afstand gevolgd door het eigenbelang van de bestuurder zelf. Symptomatisch voor deze toestand kan ook het feit genoemd worden dat de Roemeense pers weinig andere politieke onderwerpen aansnijdt dan het probleem van de corruptie binnen de gelederen van de regeringspartij. Het financieële reilen en zeilen van Nicolae Vãcãroiu, voorzitter van de Senaat en vice-voorzitter van PSD, wordt al enige tijd met de regelmaat van de klok breed uitgemeten in de pers en de aantijgingen van dubieuze transacties aan zijn adres liegen er niet om. Vooralsnog geniet hij nog de stevige steun van zijn partij, niet het minst omdat de bewijsvoering tegen hem tamelijk suggestief lijkt.

Corruptie

Dit brengt ons op de problematiek van de Roemeense justitie, die in het recente landenrapport over Roemenië van de Europese Commissie nog als een probleempunt wordt vermeld. Daarin wordt voornamelijk kritiek geuit op het feit dat de procureurgeneraal zich het recht voorbehoudt in bijzondere gevallen beroep aan te tekenen en uiteraard op het onvermogen van Roemenië om vooralsnog de corruptie efficiënt te bestrijden. Enkele maanden geleden werd het zogenaamde Nationaal Anticorruptieparket opgericht, maar dit justitieel orgaan lijkt nog niet goed te functioneren. Het feit dat het hoofd van het Nationale Anticorruptieparket in Timiºoara vanwege een mislukte opsporingactie zijn ontslag indiende, luttele dagen nadat hij in die functie was benoemd, is wellicht niet meer dan een pikant detail. Het draagt echter wel bij aan het algehele gevoel van machteloosheid dat met betrekking tot de corruptie in Roemenië heerst. De rapporteurs van de Europese Commissie melden dat de corruptie zo wijd vertakt is, dat bijna iedere economische transactie ermee gepaard gaat en dat alle openbare instellingen en politieke structuren erdoor worden aangetast. De

corruptiegevallen waarover de pers bijna dagelijks bericht, hebben vrijwel altijd te maken met misbruik van politieke invloed binnen het bestuurlijke kader. Het lijkt mij derhalve dat de regeringspartij er goed aan zou doen om zowel op centraal als op plaatselijk niveau het bestuur te depolitiseren. Ik ben me ervan bewust dat het volstrekt onmogelijk lijkt, bijna utopisch, aangezien een dergelijke operatie de invloed van PSD zou inperken, maar ik ben ervan overtuigd dat het op langere termijn juist in het voordeel van de partij zal werken. De geloofwaardigheid van het politieke bedrijf zou er immers door versterkt worden. De mogelijkheid tot een grondige herziening van het plaatselijk bestuur doet zich binnenkort voor wanneer Roemenië over zal gaan van de huidige districtenstelsel naar een regiostelsel. Omdat er aanzienlijk minder regios zullen zijn dan het huidige aantal districten, zal naar verwachting een deel van de politieke vertegenwoordiging. en daarmee een deel van de politieke druk op het bestuur, verdwijnen. Voor een efficiënte bestrijding van de corruptie is een gezonde afstand tussen politiek en bestuur onontbeerlijk. En wat zou PSD te vrezen hebben zolang zij weinig concurrentie te duchten heeft? Of toch?

Dalende populariteit

Enkele dagen geleden liet Cozmin Guºã, algemeen secretaris van PSD, zich uit over de mogelijkheid van vervroegde verkiezingen. Deze tactische zet geeft aan dat er binnen de partijgelederen toch enige zorg leeft over de daling van de populariteit. Door de verkiezingen te vervroegen, hoopt PSD het niet zo ver te laten komen dat zij door andere partijen wordt voorbijgestreefd. Als Roemenië tijdens de NAVO-bijeenkomst van november aanstaande in Praag opgenomen zal worden in dit bondgenootschap, zal dat door PSD gebruikt worden in de verkiezingsstrijd als een verdienste van haar beleid. Wat dat betreft ligt de keuze voor 2003, als mogelijk verkiezingsjaar, voor de hand. En als wij ons nog iets verder begeven op het terrein van de speculatie, zouden we kunnen zeggen dat PSD, na nog vier jaar van regeren, ook de verdienste voor de toetreding van Roemenië tot de EU op haar conto zou kunnen schrijven, want dat dient volgens de planning in 2007 te gebeuren. Dit laatste durf ik echter niet meer dan als wishful thinking te bestempelen, want naar mijn idee zijn er steeds meer redenen om ervan uit te gaan dat 2007 geen realistisch toetredingsjaar is. Dit zal, vrees ik, nog lange tijd het voornaamste onderwerp van mijn commentaar vormen.

–4–


De zorgen van PSD over haar tanende populariteit worden ook uit een andere hoek gerechtvaardigd, hoewel niemand binnen deze partij dat openlijk zou toegeven. Uit een recente door het Centrum voor Stedelijke en Regionale Sociologie gehouden opiniepeiling blijkt dat als er nu verkiezingen gehouden zouden worden, PSD 46% van de stemmen zou krijgen, gevolgd door PRM (16%), PNL (14%), PD (10%), UDMR (7%), PNCÞD (3%), PUR (3%) en de rest (1%). Wat de politieke persoonlijkheden betreft, geniet Adrian Nãstase (PSD) bij 46% van de ondervraagden veel tot zeer veel vertrouwen. Ion Iliescu staat met 42% op gelijke hoogte als Theodor Stolojan (PNL), gevolgd door Traian Bãsescu (PD) met 40%. Corneliu Vadim Tudor (PRM) komt niet verder dan 18%. Een alliantie tussen PNL en PD die Stolojan als presidentskandidaat zou benoemen, zou de stem van 35% van de ondervraagden krijgen. Het stemmenpercentage dat nu naar de oppositiepartijen PNL en PD zou gaan, is wellicht niet spectaculair hoog en heeft zich

ook niet veel gewijzigd in de afgelopen maanden, maar een bondgenootschap tussen PNL en PD lijkt nu tot de reële mogelijkheden te behoren. Eén ding is duidelijk. Van versplintering begint zo langzamerhand geen sprake meer te zijn. Integendeel, het lijkt er steeds meer op dat er een duidelijke en sterke tegenpool van de regeringspartij tot stand komt, wat op zich binnen het Roemeense politieke klimaat als een duidelijke stap vooruit beschouwd kan worden. Vooralsnog rust de volledige politieke verantwoordelijkheid voor de toestand in Roemenië echter bij PSD, zowel voor de verbeteringen die in de afgelopen twee jaar hebben plaatsgevonden (zie hierover ook de toestand van de Roemeense economie), maar ook voor de ernstige tekortkomingen, die ons met lede ogen doen kijken naar andere ex-communistische landen. Die worden straks lid van de EU terwijl wij ons nog altijd moeten inspannen om het zoveelste kritische rapport van de Europese Commissie te analyseren.

Cristian Neagoe – solotentoonstelling Van 11 oktober t/m 2 november 2002 SBK Kunstuitleen Westerpark, Amsterdam De eerste jaren van zijn verblijf in Nederland woonde de in Roemenië geboren Cristian Neagoe (1956, Boekarest) in asielzoekerscentra. Deze ervaringen hebben een krachtig stempel op zijn werk gedrukt. Hij komt nu weer regelmatig in Roemenië, waar hij workshops geeft aan de Academie in Boekarest. Door het leven in twee werelden van extremen heeft hij het gevoel dat hij constant in een trein reist, de ‘Balkan Express’, waar een serie kunstwerken met dezelfde naam uit is ontstaan. In een andere serie werken, ‘de Doorgang’, verwerkt hij een ander aspect van dit leven in de Oost- en de WestEuropese wereld. Roemenië heeft voor hem enerzijds te maken met een archaïsche wereld, waar geleefd wordt met oude mythen en verhalen, en anderzijds ervaart hij een brutale wereld, waarin alle sporen van traditie zijn uitgewist en waar de grond is bedekt met een laag asfalt. In Nederland fascineert hem de bonte mengelmoes van mensen en de openheid van de samenleving. Hij heeft er zijn tweede huis gevonden. De SBK Kunstuitleen Westerpark vindt u aan de Van Limburg Stirumstraat 15, 1051 AZ Amsterdam. Geopend: donderdag t/m zaterdag,13.00 tot 17.00 uur. Voor meer informatie over deze tentoonstelling kunt u contact opnemen met Kunstuitleen Westerpark. Tel: 020 - 688 05 20 / Fax: 020 - 688 47 08 Zie ook www.sbk.nl

–5–


Roemenië van dag tot dag

Kroniek van de belangrijkste gebeurtenissen AUGUSTUS-OKTOBER 2002

door André Kom en Jan Willem Bos

Algemeen

Premier Adrian Nãstase is de leider van een regering die uitsluitend bestaat uit leden van PSD (Sociaal-Democratische Partij; voorzitter Adrian Nãstase), zoals PDSR sinds de fusie met PSDR van 16 juni 2001 heet. Deze regering wordt gesteund door UDMR (Democratische Unie van de Hongaren in Roemenië; voorzitter Márko Béla). De oppositie bestaat uit PNL (Nationale Liberale Partij; voorzitter Valeriu Stoica), PD (Democratische Partij; voorzitter Traian Bãsescu) en PRM (de extreem-rechtse Partij van Groot-Roemenië; voorzitter Corneliu Vadim Tudor).

Augustus

16 Hulp van Den Haag Minister van Buitenlandse Zaken Mircea Geoanã spreekt de mogelijkheid uit dat het Internationaal Gerechtshof in Den Haag zal beslissen over de grenslijn tussen Roemenië en Oekraïne. Tussen beide landen bestaat een geschil met betrekking tot een stuk zeearm van 60 km en een vijftal eilandjes in de monding van de Donau. De grenslijn werd in 1948 eenzijdig door Moskou bepaald en na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie is het zelfstandige Oekraïne brutaalweg met (kennelijk) vruchtbare olieboringen begonnen bij een van de betwiste eilandjes, het zogenaamde Slangeneiland. President Iliescu zal overigens in september een bezoek aan Oekraïne brengen. Politiek steekspel Dan Voiculescu, leider van de kleine, met PSD geallieerde partij PUR (Roemeense Humanitaire Partij), beschuldigt een aantal voormannen van de liberale PNL ervan in het verleden te hebben geprofiteerd van financiële schandalen en meer oog gehad te hebben voor hun persoonlijke interesses dan voor het algemeen belang. In de ogen van Voiculescu zouden zij zich nu beter kunnen terugtrekken. De beschuldigingen komen op het moment dat de machtsstrijd binnen PNL zijn climax nadert. Theodor Stolojan wordt gezien als toekomstig partijleider, maar moet eerst zijn tegenkandidaat Ludovic Orban nog verslaan. Ondertussen uit oud-premier Victor Ciorbea (PNÞCD) ongezouten kritiek op de partij van etnische Hongaren UDMR. Ciorbea noemt zich een voorstander van partijen die zijn gebaseerd op politieke doctrines, niet op nationaliteit. Ook oud-minister en PNL-partijleider Valeriu Stoica bekritiseert het multidoctrinaire systeem van UDMR. De rechten van de minderheden moeten worden verdedigd door minderhedenorganisaties en niet door politieke partijen, aldus Stoica. UDMR-voorman Márko Béla reageert verbolgen en vraagt zich hardop af waarom PNL (en PNÞCD) dan tussen 1996-2000 een bondgenootschap aanging(en) met UDMR. Noodhulp Het kabinet besluit om 95 miljard lei uit te trekken voor

noodhulp aan de door storm- en waterschade getroffen gebieden in het land. Een groot deel van het geld gaat naar het plaatsje Fãcãieni (district Ialomiþa), waar enkele honderden huishoudens in één klap hun onderkomen verloren. In totaal heeft de overlast in Roemenië tot nu toe voor ongeveer 2000 miljard lei schade aangericht. De volgende dag kondigt NAVO-secretaris-generaal Robertson aan dat de getroffen landen, inclusief Roemenië, kunnen rekenen op hulp van het militaire verbond. President Ion Iliescu bekritiseert enkele dagen later de wijze waarop de regering de weerproblemen is tegemoet getreden. Begin september schat premier Adrian Nãstase de schade zelfs op • 100 miljoen (3300 miljard lei). Meer bijstand Er wordt bekend dat het gegarandeerde minimuminkomen (een vorm van bijstand) per 1 januari 2003 zal stijgen met 17% tot 740.000 lei voor een alleenstaande, 1.328.000 lei voor een huishouden dat bestaat uit twee personen en 1.845.000 lei voor een gezin van drie personen. Van deze maatregel, die op 19 september wordt bekrachtigd, kunnen zon 590.000 mensen profiteren, mits zij een aantal dagen in de maand vrijwilligerswerk doen, iets waaraan het nogal eens wil schorten. Premier Nãstase maant artsen daarom twee weken later om hiervoor niet meer zo snel vrijstelling te verlenen. Ten behoeve van de minder-koopkrachtigen zal er overigens ook geld worden vrijgemaakt voor een tegemoetkoming in de stookkosten tijdens de komende winter. Deze hulp zal, afhankelijk van het inkomen van de betreffende families, tussen de 154.000 en 980.000 lei per maand bedragen. Enkele dagen later besluit het kabinet ook tot verhoging van de pensioenen en uitkeringen voor 5,9 miljoen mensen. Schoolmelk Het kabinet besluit dat alle leerlingen in het pre-universitaire onderwijs vanaf 16 september, als het nieuwe schooljaar begint, dagelijks een voedingssupplement zullen krijgen dat bestaat uit een broodje en een beker melk. De kosten van het project worden gedragen door de staat. Die trekt er $75 miljoen voor uit. De daadwerkelijke uitvoering van het programma levert echter nogal wat contractuele en logistieke problemen op.

–6–


Roemenië van dag tot dag 17 Lof van VS Twee Amerikaanse senatoren, op bezoek in Roemenië, prijzen het besluit van de Roemeense regering tot het sluiten van het gewraakte verdrag inzake de niet-uitlevering van Amerikaanse militairen aan het Internationale Strafhof (en niet het Gerechtshof, zoals abusievelijk stond vermeld in deze rubriek van het vorige nummer) als een daad van durf die zeer goed ontvangen is in de VS. Een van de senatoren, John McCain, verklaart verder dat het vrijwel zeker is dat Roemenië zal worden toegelaten tot de NAVO tijdens de komende top in Praag. Twee dagen later komt er ook nog eens een bedanktelefoontje van Condoleezza Rice, adviseur van president Bush voor nationale veiligheid. Straatleven aangepakt De media berichten over een regeringsplan voor maatregelen om zwervers, prostituees en andere vormen van manifestaties die het klimaat van burgerveiligheid in de stad aantasten voortvarend te gaan bestrijden. Voor genoemde vergrijpen worden sancties opgelegd in de vorm van taakstraffen, variërend van 50 tot 300 uur. Raketten De pers en de milieubeweging spreken hun ernstige bezorgdheid uit over plannen van Bulgarije om de brandstof van oude Russische SS-23-raketten te laten vernietigen in de Roemeense chemische fabriek Nitramonia-Fãgãraºi. Het noodlijdende bedrijf zelf zegt blij te zijn met de order. 19

PSD bang voor CDR

In zijn hoedanigheid van vice-voorzitter van PSD reageert minister van Transport Miron Mitrea vrij fel op het in de afgelopen dagen geventileerde vooruitzicht van een verkiezingsalliantie tussen de oppositiepartijen PD, PNL en eventueel PNÞCD (waardoor de oude CDR weer in zicht komt). Roemenië heeft geen behoefte aan zoiets! aldus Mitrea. Lokale PSD-kopstukken weg Corneliu Rusu Banu, prefect van het district Iaºi, biedt zijn ontslag aan. De prefect was in opspraak geraakt nadat hij zich had laten ontvallen dat de telefoons van bepaalde journalisten worden afgeluisterd en dat zigeuners, als zij met vijf of meer zijn, geweerd zouden moeten worden uit ziekenhuizen, universiteiten en middelbare scholen. Als reden voor zijn ontslag noemt Rusu Banu onder andere het beschermen van het imago van de regering en van zijn partij PSD. Ook de vice-prefect treedt af, maar beiden krijgen snel andere functies: De vice-prefect wordt benoemd tot expert en Rusu Banu wordt... vice-prefect! Twee dagen later, op 21augustus, treedt ook Marian Opriºan, PSD-chef in het district Vrancea voor zes maanden terug om een onderzoek

naar zijn handel en wandel mogelijk te maken. Opriºan wordt al langere tijd van machtsmisbruik en chantage beschuldigd. Ook het ontslag van Opriºan blijkt een farce, omdat de regionale PSD-afdeling Opriºan gewoon aanhoudt als voorzitter van de districtsraad (consiliul judeþean) van Vrancea. Wetten ter bescherming van het kind Curierul Naþional weet te melden dat het kabinet de komende week door middel van een spoedprocedure een viertal wetten met betrekking tot de bescherming van het kind zal voorleggen aan het parlement. De wetten moeten onder meer de problemen met adopties de wereld uit helpen. Naar verwachting kunnen de stilgelegde internationale adopties vanaf oktober weer worden uitgevoerd. Barones Nicholson, rapporteur voor Roemenië van het Europese Parlement, spreekt zich halverwege september echter uit tegen internationale adopties ook na 1 oktober. 20 Drugsvangst Bij Arad worden een 36-jarige Nederlander en een 32jarige Roemeen gearresteerd. De Nederlander had 3000 XTC-pillen Roemenië binnengesmokkeld. Net als Nederland begint ook Roemenië een steeds belangrijker rol te spelen in de internationale drugshandel (zie elders in dit nummer). Vrijstelling o.g.b. Het kabinet geeft zijn fiat aan de regels voor toepassing van Verordening 19/1994 voor vrijstelling gedurende tien jaar van onroerendgoedbelasting. Met name jonge getrouwde stellen, invaliden, nabestaanden van Revolutie-slachtoffers en mensen die verhuizen van stad naar dorp of van het ene dorp naar het andere, zullen hiervan kunnen profiteren. 21 Tãnase en Nãstase Procureur-generaal Joiþa Tãnase verklaart dat de controle van het vermogen van premier Adrian Nãstase pas zal worden afgerond op het moment dat het hele dossier Armageddon-II wordt afgesloten. Tãnase kon daarvoor echter nog geen datum noemen. Eerder zei hij al niet bevoegd te zijn om het vermogen van de premier te controleren. Het anonieme rapport Armageddon-II beschuldigde de eerste minister ervan dat hij op oneerlijke wijze een grote rijkdom had opgebouwd. Nãstase heeft vervolgens de procureur gevraagd om zijn vermogen eens onder de loep te nemen. In verband met het rapport heeft de politie destijds Mugur Ciuveicã, kabinetschef van oud-president Emil Constantinescu, gearresteerd, maar deze heeft altijd ontkend de auteur van het rapport te zijn. Tãnase komt overigens enkele dagen later nogmaals op controversiële wijze in het nieuws, als hij ervan beschuldigd wordt een dossier over verduistering

–7–


Roemenië van dag tot dag van PHARE-gelden van het Bureau van Fraudebestrijding van de Europese Commissie te hebben zoekgemaakt. Afluisteren telefoons Ioan Stan, voorzitter van de parlementaire commissie voor controle op de geheime dienst SRI, verklaart dat de commissie werkt aan een wetsvoorstel dat het afluisteren van telefoons beter moet reglementeren. De afgelopen tijd doken er hardnekkige geruchten op over afluisterpraktijken, onder andere met betrekking tot oud-president Constantinescu. Zaak-Panait geseponeerd Het Parket bij het Hoger Gerechtshof maakt bekend het proces rondom de dood van officier van justitie Cristian Panait te zullen seponeren. Panait had in maart huiszoeking gelast bij de officier van justitie Alexandru Lele in een corruptiezaak. Kort daarop overleed hij. De dood van Panait was lange tijd zeer controversieel, maar het Parket houdt het op zelfmoord. Roemenië vecht aan Amerikaanse zijde De Roemeense autoriteiten verklaren bij monde van staatssecretaris van Defensie, George Cristian Maior, dat het land als lid van de antiterroristische coalitie zal meevechten aan Amerikaanse zijde, inclusief bij een oorlog tegen Irak. 22 Emigreren niet de oplossing Een studie, gepubliceerd in Curentul, toont aan dat studenten emigratie niet langer zien als algemene noodzaak. Volgens de enquête van de Universiteit van Boekarest is ongeveer 60% van de studenten redelijk tevreden met het dagelijkse bestaan. Hoewel bijna 90% van de studenten denkt moeite te zullen hebben bij het vinden van een baan, ziet slechts 20% emigratie als de enige uitweg. Het merendeel van de studenten (bijna 70%) zou wel graag voor kortere of langere tijd in het buitenland verblijven.

wordt dat zijn verzekeringspoot (Nationale) Nederlanden vorig jaar een omzet boekte van 867 miljard lei en een netto winst van bijna 60 miljard. In de afgelopen jaren werden nog verliezen geboekt van 71 respectievelijk 82 miljard lei. Voetbalhuis In bijzijn van de FIFA-kopstukken Joseph Blatter en Joao Havelange en UEFA-voorzitter Lennart Johansson wordt in Boekarest het volgens dagblad Adevãrul 1,6 miljard lei kostende Casa Fotbalului Românesc (Huis van het Roemeense Voetbal) geopend, het nieuwe kantoor van de Roemeense Voetbalfederatie. De drie buitenlandse voetbal-bobos worden vervolgens door president Iliescu geridderd voor hun verdiensten. (Zie ook elders in dit nummer.) 23 Iliescu forever? Premier Nãstase zegt in een interview dat hij niet afwijzend staat tegenover een nieuwe ambtstermijn van president Ion Iliescu. Iliescu die inmiddels aan zijn derde termijn bezig is hoewel de grondwet er slechts twee toestaat staat nog steeds bovenaan in de populariteitspolls, terwijl Nãstase (die veel directer de uitvoerende macht vertegenwoordigt en dat wellicht liever ook na 2004 blijft doen) langzaam aan populariteit moet inboeten. Om de herverkiezing mogelijk te maken, zou de constitutie op dit punt gewijzigd moeten worden. Momenteel wordt druk gedebatteerd over aanpassingen van de grondwet. Ook de bevolking kan haar mening kenbaar maken, door middel van gratis postkaarten. Iliescu maakt echter op 26 augustus een einde aan de speculaties en verklaart: Het spijt me voor Adrian Nãstase, maar ik stel me niet meer kandidaat. Nãstase geeft zich echter niet gewonnen en stelt op 26 september dat de stem van het volk doorslaggevend zal zijn...

Mulder terug Ziarul Financiar meldt dat Henk Mulder terugkeert als directeur van de Roemeense afdeling van ABN AMRO, na het op handen zijnde vertrek van Robert Rekkers, die overstapt naar Banca Transilvania. Mulder, die de eerste directeur van ABN AMRO-Roemenië was en in 1998 werd bekroond als bankier van het jaar, krijgt de volgende dagen direct veel publiciteit als hij openlijk (en tot ergernis van minister van Financiën Mihai Tãnãsescu) zijn twijfel uitspreekt over het voornemen van de regering om de grootste bank van het land, BCR (Roemeense Handelsbank), daadwerkelijk te privatiseren. De andere Nederlandse financiële dienstverlener op de Roemeense markt, ING, die verbaal in de race is om BCR te kopen, mengt zich niet in de polemiek, maar doet op een andere wijze van zich spreken, als bekend

–8–

Iliescu en Nãstase


Roemenië van dag tot dag Politie gedemilitariseerd In het kader van de hervormingen die moeten leiden tot integratie in de EU, zet Roemenië officieel de demilitarisering van het nationale politieapparaat in. Gedurende een proces dat enkele jaren in beslag gaat nemen, zullen de agenten civiele rangen krijgen in plaats van militaire, zal een groot deel van de troepen (met uitzondering van de gendarmerie) worden overgeheveld naar het Ministerie van Openbaar Bestuur en zullen de 55.000 politiemanschappen nieuwe, moderne uniformen krijgen. 24 Stolojan voorman PNL Met een overweldigende meerderheid van 944 tegen 193 stemmen wordt Theodor Stolojan gekozen tot voorzitter van de liberale partij PNL. De econoom Stolojan wil de partij aaneensmeden en aan het werk zetten om bij de verkiezingen van 2004 20% van de stemmen te kunnen krijgen, net zoals PD zich tot doel heeft gesteld. Met betrekking tot eventuele samenwerking met PSD verklaart hij die niet definitief te willen uitsluiten want boven PNL staat het landsbelang. 27 Vervroegde verkiezingen? Premier Nãstase reageert behoorlijk fel op de toenemende druk van UDMR om in ruil voor parlementaire steun aan PSD de artikelen 1 (nationale eenheidsstaat) en 148 (gebruik moedertaal in justitie) van de Roemeense grondwet te wijzigen. Nãstase geeft te kennen dat zijn geduld op raakt en dat, als het nodig is, hij gewoon vervroegde verkiezingen kan uitschrijven. UDMR-voorman Márko Béla beschuldigt Nãstase in een reactie van chantage. Ook president Iliescu blijkt het niet met Nãstase eens te zijn: Aan zoiets hebben we geen behoefte. Romtelecom steeds minder waard Curentul bespreekt het onlangs verschenen rapport van Romtelecom-privatiseringsconsultant Schroder Salomon Smith Barney, waaruit blijkt dat de nationale telefoonmaatschappij sinds de gedeeltelijke overname door het Griekse OTE in 1998, ondanks investeringen van $1,5 miljard, in nog geen vier jaar in waarde is gedaald van $1,9 miljard tot slechts $700-800 miljoen. Met name de eigen slechte financiële positie is daar debet aan, aldus het rapport. 28 Superraket Een bericht in Adevãrul dat klinkt als een 1-aprilgrap: zaterdag zal de grootste non-gouvernementele raket ter wereld, gebouwd in Roemenië, worden getest in het stadje Râmnicu Vâlcea. Het gaat om een raket die is gebouwd door de Roemeense Vereniging voor Cosmonautica en Aëronautica en die moet deelnemen aan de internationale wedstrijd X-Prize. Het team dat daarbij als eerste een bemande raket zal lanceren tot een hoogte van 100 kilometer, wordt beloond met 10 miljoen.

Iech riat balvalali Mãdãlin Voicu, PSD-kamerlid en sinds kort adviseur van premier Nãstase voor integratie van de Rroma, karakteriseert op niet al te diplomatieke wijze deze bevolkingsgroep met de woorden dom, primitief en ze irriteren iedereen. Aldus probeert de parlementariër de zigeuners aan te sporen tot minder bedelarij en beter gedrag. Dezelfde dag wordt in het Teatrul Mic onder bovengenoemde titel het beroemde stuk van schrijverdramaturg I.L. Caragiale (1852-1912) O noapte furtunoasã (Een stormachtige nacht) voor het eerst in de Rroma-taal opgevoerd ter gelegenheid van het Caragiale-jaar 2002. Herexamens De kranten melden dat bij het herexamen op de middelbare scholen slechts 63% van de leerlingen geslaagd is. Het slimst waren de leerlingen in de districten Neamþ, Alba, Buzãu, Botoºani en Bistriþa-Nãsãud, waar de percentages boven de 95% lagen. In Dâmboviþa slaagden daarentegen slechts 27% van de herkansers. In tegenstelling tot de eerste ronde wordt er ditmaal niet gesproken over grote fraude. Onderwijshervorming De Onderwijscommissie van het Huis van Afgevaardigden en minister van Onderwijs Ecaterina Andronescu besluiten een jaar te wachten met de door haar voorgestelde verlenging van de leerplicht van acht naar negen jaar. Aanvankelijk wilde de minister dit jaar een systeem invoeren met een verplichte negende klas na de huidige acht; later pleitte ze voor een verplicht voorbereidend jaar vóór de basisschool. Roemenië kent momenteel met acht jaar de kortste leerplicht van Europa. Priesters Adevãrul meldt dat het ziekenhuis Sfântul Spiridon in Iaºi priesters wil inschakelen om patiënten die weigeren hun rekening te betalen, alsnog tot aflossing over te halen. Het valt te hopen dat de priesters niet van het slag zijn zoals degene die de volgende dag wordt gearresteerd in Constanþa: onder bedreiging van een mes placht deze vrouwen te beroven in de lift... Volgens de orthodoxe kerk was zijne heiligheid reeds ontslagen. Privatisering toerisme op schema Minister van Toerisme Dan Matei Agathon verklaart dat de privatisering in de toeristische sector op schema ligt. Na de verkoop van met name hotels in Neptun/Olimp in de afgelopen maanden is 88% van de objecten in de toeristische sector nu geprivatiseerd. Twee dagen eerder had het ministerie van Agathon reeds bekend gemaakt dat het aantal buitenlandse toeristen dat Roemenië bezoekt, behoorlijk in de lift zit: 432.000 in de eerste helft van 2002 (+4% ten opzichte van vorig jaar), met name vanuit Spanje, Portugal, Canada en Duitsland.

–9–


Roemenië van dag tot dag Nieuwe grondwet Curentul schrijft dat de juristen uit de commissie voor wijziging van de grondwet reeds 92 voorstellen hebben aangenomen, de meeste in unanimiteit. Hiervan zijn er 25 afkomstig van leden van PSD, 22 van de liberale PNL, 12 van PD, 6 van UDMR, 4 van PRM, 3 van de vertegenwoordigers van de andere minderheden en een van de humanistische PUR. In het geval de nieuwe grondwet er inderdaad gaat uitzien zoals deze nu op de tekentafel van de commissie ligt, zal de integratie in de EU- en NAVO-structuren, inclusief overdracht van bevoegdheden, aanpassing van het souvereiniteitsbegrip en het voorrang geven aan EU-wetgeving, voorop staan. Daarnaast zullen de taken van het Huis van Afgevaardigden en de Senaat beter worden gescheiden. Het Huis van Afgevaardigden zal wetsvoorstellen bespreken en aannemen, terwijl de Senaat, die een meer controlerende rol krijgt, daarna nog suggesties kan terugsturen. De Senaat zal zich verder bezighouden met internationale problemen, lokaal bestuur en eventueel enquêtecommissies kunnen instellen. Verder zal het Roemeense staatswapen worden opgenomen in de vlag (op de plek waar vroeger het communistische wapen stond) en worden er nieuwe grondrechten van de mens erkend: het recht op een eerlijk proces, het recht op vrije verkiezingen, het recht op een gezond milieu en gelijke kansen voor vrouwen bij verkiezingen. Stille feestdag Moldavië De Republiek Moldavië viert zijn tiende onafhankelijkheidsdag, maar de plechtigheden blijven uiterst sober. In het bijzijn van alleen een cameraman van de staatstelevisie en zonder officiële toespraken leggen president Voronin, premier Tarlev en een aantal kabinetsleden een krans bij het monument van ªtefan cel Mare (de Grote) in de hoofdstad Chiºinãu. Ook bij het monument voor de gevallenen in Transnistrië worden bloemen gelegd. Opvallende afwezigen zijn de oud-presidenten Luchinski en Snegur. In dezelfde week wordt ook bekend dat het programma van de Roemeense zuster-tv niet langer doorgegeven zal worden in de buurrepubliek. 29 Lening IMF Het IMF maakt bekend in de afgelopen nacht te hebben besloten om (voor het eerst in twaalf jaar) Roemenië de tweede en de derde tranche van de lening in het kader van het stand-by-akkoord toe te kennen. Boekarest kan hierdoor niet alleen zon $108 miljoen tegemoet zien, maar ziet in het gebaar vooral een erkenning van de hervormingen en economische vooruitgang die het heeft geboekt. Bovendien krijgt de staat twee extra maanden de tijd voor de privatisering van de bank BCR (tot eind februari 2003). De autoriteiten gaan ervan uit dat ook de Wereldbank een oogje zal toeknijpen en Roemenië opnieuw een tranche zal verschaffen in het kader van het PSAL II-programma.

Bãsescu domineert PD Het partijcongres van PD levert een overwinning op voor voorzitter Traian Bãsescu (burgemeester van Boekarest) als wordt afgesproken dat in tegenstelling tot PNL, die de deur openhoudt PD noch voor noch na de verkiezingen van 2004 een alliantie zal aangaan met PSD. Oud-partijleider Petre Roman, die zich voor het eerst sinds ruim een jaar weer in het partijleven mengt, noemt dit een politieke fout. Het Bãsescu-gezinde congres verplicht verder oud-ministers om actief te worden in de leiding van de partij. Corruptie De organisatie Transparency International, publiceert een lijst met 102 landen waarbij Roemenië op de 77ste plaats komt met betrekking tot corruptie. Daarmee is het in de ogen van de zakenlieden en analisten de meest corrupte EU-kandidaat, zo meldt Cotidianul. Boekarest dicht Vanaf vandaag worden de belangrijkste verkeersaders en -pleinen in Boekarest trapsgewijs tijdelijk voor verkeer gesloten in verband met grootscheepse herstelwerkzaamheden. Deze zullen tot zeker in oktober gaan duren en zorgen elke dag voor chaotische toestanden. 30 Iliescu streng President Iliescu bezoekt het dorp Fãcãieni, dat begin deze maand door een wervelstorm werd getroffen. Nadat er 3 doden waren gevallen, 33 huizen waren weggevaagd en nog eens 440 zware schade hadden opgelopen, kwam er van alle kanten hulp. Iliescu maant de bevolking echter niet met alcohol in de neus te blijven afwachten, maar zelf de handen uit de mouwen te steken. Frans bezoek, Engelse woorden, Roemeense reactie De Franse minister van Binnenlandse Zaken Nicolas Sarkozy brengt een bezoek aan Boekarest om de Roemeense autoriteiten te manen tot maatregelen inzake de Roemeense bedelbendes en prostituees die in Frankrijk opereren. De minister, gepikeerd over een eerdere uitlating van premier Nãstase dat de Roemenen kennelijk didactisch materiaal voor de Franse regering zijn geworden, verklaart dat Frankrijk geenszins van plan is de visumplicht opnieuw in te voeren, maar een betere grenscontrole door de Roemenen eist. Bovendien wordt overeengekomen dat Roemeense delinquenten in Frankrijk gestraft zullen worden door inbeslagname van hun bezittingen in Roemenië. Later wordt bekend dat premier Nãstase in oktober een bezoek zal brengen aan Frankrijk, waar de problematiek opnieuw ter sprake zal komen. Andere berichten komen uit Groot-Brittannië: halverwege september, als Roemeense parlementariërs een ontmoeting hebben met Britse collegas, krijgen zij van de woordvoerder van de Conservatieve Partij te horen dat men geenszins van plan is om de visumplicht

– 10 –


Roemenië van dag tot dag voor Roemenen af te schaffen, ook al wordt het land toegelaten tot de NAVO. Een reactie blijft niet uit: op 20 september meldt persbureau Mediafax dat het paspoort van bedelende Roemenen in EU-landen tot maximaal 3 jaar zal worden ingetrokken. (Zie ook elders in dit nummer.) 31 Initiatieven PSD?!? Een onderzoek van enquête-bureau CSOP toont aan dat bijna 40% van de bevolking geen initiatieven kent van de huidige PSD-machthebbers ter verbetering van de sociaal-economische situatie in het land, terwijl een soortgelijk percentage van mening is dat de maatregelen hun doel niet hebben bereikt. Als voornaamste redenen hiervoor worden aangevoerd: eigenbelang (31%), corruptie (28%), onverschilligheid (15%). Festivals Het eind van augustus markeert het einde van diverse culturele festivals in den lande, maar tevens de start van veel andere. Een greep uit de afgelopen evenementen: het minderhedenfestival Pro Etnica (Sighiºoara), het Johann Strauss-festival (Boekarest), het Middeleeuws festival (Sibiu), het songfestival van Mamaia. In de

startblokken staan: het Gala van de jonge acteur HOP (Mangalia), de muziekdagen George Enescu (Timiºoara), het Knoflookfestival (Copalãu), De Dagen en de Nachten van de Literatuur (Neptun). Op 3 september gaat ook het grote internationale Cerbul de Aur (Het Gouden Hert) van lichte muziek van start (Braºov). Saillant detail: dit laatste festival, dat ruim $800.000 kost, zal worden gefilmd, waarna de opnames door de Roemeense openbare televisie zullen worden geruild met buitenlandse zenders voor... tekenfilms. Overigens wordt de Nederlandse Mike Peterson bekroond met zowel de tweede prijs als de speciale publieksprijs van het festival. Zakkenrollers op schandbord Adevãrul meldt dat de autoriteiten in Piatra Neamþ hebben besloten om vanaf volgende week de portretten van 25 zakkenrollers op aanplakborden te tonen aan de plaatselijke bevolking. De namen van de dieven worden niet vermeld.

September

1 Voetbalrellen Tijdens botsingen tussen voetbalsupporters en de politie

logo inplakken

• •

• • • •

vervoer van hulpgoederen met ervaren en betrokken chauffeurs naar elke denkbare bestemming ervaring met transporten naar Roemenië, Hongarije, Albanië, Oekraïne, Moldavië, Wit-Rusland, de Russische Federatie, de Baltische Staten, de voormalige Joegoslavische Republiek en Aziatisch Rusland gespecialiseerd in groupagevervoer (het combineren van deelladingen) open overslagloods in Steenwijk (Overijssel) en Oradea (Roemenië) collectieve inklaring in Roemenië via Fundaþia Martha vele soorten vervoer mogelijk

Koematen 2A 8331 TK Steenwijk tel.: 0521 536100

fax: 0521 536109 e-mail: [email protected] internet: www.htgtransport.nl

VIDOTRANS VIDOTRANS/HTG relief transports levert graag een bijdrage aan uw hulpverlening

– 11 –


Roemenië van dag tot dag raakt een persoon gewond door een rubberkogel die wordt afgeschoten door de politie. Veel mensen houden hun hart vast voor zondag 15 september, wanneer twee van de rivaliserende clubs uit Boekarest, Steaua en Dinamo, elkaar zullen treffen, maar de ontmoeting levert weinig meer op dan de gebruikelijke weekendschade bij de metro: 100 miljoen lei... 2 Proces tegen Iliescu Bogdan Drãghici, voorzitter van de Nationale Vakbondsfederatie van Ambtenaren, dient een aanklacht in tegen president Iliescu, omdat deze de geïnstitutionaliseerde corruptie en de chaos in de ambtenarij tolereert. Drãghici daagt de president voor het gerecht omdat deze hiermee de Roemeense grondwet niet bewaakt. Hoger onderwijs in verval Adevãrul wijdt een artikel aan het gestage verval binnen het Roemeense hoger onderwijs. Volgens het stuk, dat zich baseert op een studie van het Ministerie van Onderwijs, is het aantal studenten en het aantal universiteiten (van 45 in 1990 tot 140 in 2001) weliswaar sterk gegroeid in het afgelopen decennium, maar bleef het aantal docenten ongeveer gelijk (zij geven dus dikwijls les op meerdere instellingen tegelijk) en daalde mede daardoor de kwaliteit van het onderwijs. Met betrekking tot het basisonderwijs wordt enkele dagen later bekend, dat slechts 72% van de scholen gereed is voor het nieuwe cursusjaar. • 986 per jaar Volgens een onderzoek van bureau Gfk heeft een Roemeen gemiddeld • 986 per jaar te besteden en daarmee bevindt het land zich op de 30e plaats op een lijst met 38 Europese landen. Binnenlands onderzoek dat extreem hoge salarissen buiten beschouwing laat, spreekt zelfs van • 600 per inwoner. 3 Opnieuw het Strafhof De voorzitter van het Europees Parlement, Pat Cox, dringt er in een brief op aan dat Roemenië zijn verdrag met de VS inzake het Internationale Strafhof, ongedaan maakt. Eerder uitte EU-voorzitter Denemarken al forse kritiek op het Roemeense initiatief. Overigens is het gewraakte verdrag nog niet geratificeerd door het parlement. Volgens president Ion Iliescu gebeurt dat pas als de EU een duidelijk standpunt heeft geformuleerd ten opzichte van de VS. 5 Hongarije-Roemenië Tijdens een bezoek van de Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken, Kovacs, worden plannen gesmeed voor wederzijdse bezoeken op het hoogste niveau tussen beide landen, die binnenkort moeten plaatsvinden.

Daarnaast wordt gewerkt aan een strategisch partnerschap. Volgens de Roemeense president Iliescu hebben beide landen de laatste tijd grote vorderingen gemaakt in de bilaterale betrekkingen. Ontwikkelingsgebieden Het kabinet besluit om ook de regios rond Roman en Paºcani te beschouwen als ontwikkelingsgebieden. Voor investeerders betekent dit vooral dat er fiscale faciliteiten worden geboden. 6 Diaspora-Roemenen op bestuursfuncties Op de Dag van de Diplomatie belooft premier Adrian Nãstase dat Roemenen met een dubbele nationaliteit in de toekomst openbare functies zullen mogen vervullen. De grondwet, die nu iedereen met een buitenlands paspoort verbiedt om openbare bestuurlijke functies te bekleden in Roemenië, zal daartoe gewijzigd worden. Nãstase spreekt verder over de teruggave van genationaliseerde huizen, maar omzeilt het heikele onderwerp van de grond (die niet in handen van buitenlanders mag zijn, zelfs niet als zij ooit Roemenen zijn geweest). Voor de diplomatenvrouwen heeft het kabinet deze dag trouwens speciale communicatiecursussen in petto. ING wil toch niet BCR

De inschrijvingstermijn voor privatisering van de bank BCR verloopt tot ieders verrassing zonder dat ING, die eerder nog meldde ervan uit te gaan de grote Roemeense bank in te lijven, een intentiebrief stuurt. De strijd om de grootste Roemeense bank zal nu gaan tussen een Oostenrijks-Hongaarse combinatie en een Franse, pas opgericht, waarover gespeculeerd wordt dat deze handelt in opdracht van een ander consortium. Zij kunnen tot 31oktober een concreet bod doen. Omdat de Roemeense autoriteiten echter weinig tevreden zijn met de kandidaten, wordt in de media al gespeculeerd over een verlenging van de termijn. 7 Prostitutie Jurnalul Naþional meldt dat PRM heeft besloten om het wetsvoorstel van afgevaardigde Constanþa Popa ter legalisering van de prostitutie in te trekken. PRM-voorman Corneliu Vadim Tudor verklaart dat dit besluit is genomen na beraad met de orthodoxe metropoliet van Transsylvanië, Antonie Plãmãdealã. 8 Made in Romania In Moskou is onder deze naam een beurs van start gegaan met als doel het (opnieuw) kweken van interesse voor de Roemeense industrie. Ruim vijftig exporteurs promoten er vooral Roemeense wijn, meubilair en gebruiksartikelen. De Roemeense export naar Rusland is in de laatste jaren dramatisch ingezakt naar $53 mil-

– 12 –


Roemenië van dag tot dag joen. Enkele dagen eerder prees Roemenië ook zijn literatuur aan op de internationale boekenbeurs van Moskou. 10 Werkloosheid daalt verder Er wordt bekend dat de werkloosheid weer is afgenomen. Eind augustus stonden er 815.505 werkzoekenden geregistreerd, waaronder 363.542 vrouwen. Een en ander komt neer op 8,5% van de beroepsbevolking, een half procent minder dan in juli. De werkloosheid is nog altijd het laagst in Boekarest en Bihor, het hoogst in de districten Neamþ en Ialomiþa. Prins Radu regeringsgezant Prins Radu de Hohenzollern Veringen treedt in de voetsporen van zijn schoonvader en oud-koning Mihai door het houden van pleidooien in diverse landen met betrekking tot de integratie van Roemenië in de NAVO. Radu, een voormalig acteur, wordt vandaag tevens benoemd tot speciale gezant van het kabinet voor integratie, samenwerking en duurzame ontwikkeling, hetgeen onder meer betekent dat hij zich gaat bezighouden met buitenlandse investeringen in Roemenië en Roemeense cultuur in de EU-lidstaten. Daarvoor trekt het kabinet • 2 miljard uit. Rroma integratie onderwijs De EU en het Ministerie van Onderwijs en Onderzoek lanceren een concours voor projecten die de toegang tot het onderwijs voor met name de Rroma-minderheid moet vergroten. De beste voorstellen kunnen rekenen op subsidies tussen de • 200.000 en 500.000. In totaal stelt de EU • 4 miljoen beschikbaar. (Over deze problematiek, zie het vorige RB.) Laster blijft goed voor gevangenis De juridische commissie van de senaat stelt voor dat laster (calomnie) strafbaar blijft met gevangenisstraffen en niet alleen met geldboetes, zoals Petre Roman had voorgesteld. Wel wordt de strafmaat verlicht tot maximaal zes maanden (in plaats van drie jaar, zoals nu het geval is). Een belediging (insultã) kan volgens het voorstel alleen met een boete worden gesanctioneerd, maar als het gaat om een ambtenaar in functie (ultraj) kan er ook een gevangenisstraf worden opgelegd van maximaal drie jaar (of zelfs vier jaar als er ook een bedreiging wordt geuit). De bepalingen richten zich met name tegen journalisten. 11 Economie groeit stevig Positief economisch nieuws: de economie groeit sneller dan verwacht. In de eerste helft van het jaar nam het bbp toe met 4,4% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. De laatste maanden ging het zelfs nog harder. Goed nieuws is ook dat deze groei gedragen wordt door alle sectoren: landbouw (11,4%), industrie (4,7%),

bouw (5,4%), diensten (2,9%). Zowel de export als de consumptie door de eigen bevolking namen toe (de laatste met 3,3%), terwijl de inflatie tot nog toe lager uitviel dan geraamd (10,7% in de eerste acht maanden van 2002). Analisten verwachten dat de inflatie dit jaar weleens onder de 20% zou kunnen blijven, terwijl het kabinet nog was uitgegaan van 22%. Zorgelijk blijft vooralsnog het grote aantal uitkerings- en pensioengerechtigden (6,4 miljoen in totaal), die gemiddeld slechts 1,5 miljoen lei (• 45) krijgen. Kopstukken Otopeni ontslagen Minister van Transport Miron Mitrea ontslaat de directeur en het hoofd beveiliging van de internationale luchthaven Otopeni, nadat journalisten van het tv-station Antena-1 hadden aangetoond dat de beveiliging op het vliegveld zo lek is als een mandje. Vermomd als elektriciens die een lamp wilden vervangen, wisten de reporters nota bene door te dringen tot op de startbaan. In Roemenië gebeurt het zeer regelmatig dat undercover-journalisten allerlei misstanden blootleggen voor het publiek, maar lang niet altijd heeft dat zulke radicale gevolgen. 12 Nieuwe wet politieke partijen De Senaat geeft zijn fiat aan een PNL-wetsvoorstel dat bepaalt dat politieke partijen tenminste 50.000 leden moeten hebben in 21 of meer districten en in Boekarest. Door deze wet zullen een flink aantal mini-partijtjes van het toneel verdwijnen. Alleen voor de etnische partijen wordt een uitzondering gemaakt. Enkele dagen eerder besloot de Senaat het politieke partijen mogelijk te maken de gebouwen die zij nu huren als kantoor, voor een prikkie te kopen. De Partijenwet die door de Senaat is aangenomen verschilt echter nogal van de variant die een week eerder door het Huis van Afgevaardigden was goedgekeurd, zodat er eerst nog een bemiddelingscommissie aan te pas moet komen. Politiek op radio en tv Het toeziend oog op de Roemeense massamedia, CNA, neemt een richtlijn aan volgens welke de openbare radio en televisie, maar ook de commerciële zenders, gevraagd wordt om tweederde van de politieke nieuwstijd te wijden aan de machthebbers (lees: PSD) en eenderde aan de oppositiepartijen. De maatregel van de Nationale Audiovisueel-Raad komt nadat onder meer PNL had vastgesteld dat de oppositie nauwelijks is te horen in deze media. Critici zien in de nieuwe maatregel echter geen vooruitgang, maar juist een formalisering van het overwicht van de PSD-berichtgeving. Vrijwel tegelijkertijd neemt CNA het besluit om de vergunning van het jonge kanaal OTV in te trekken, nadat er veel klachten waren gekomen over de uitzendingen van dit station, waaronder vooral veel naar aanleiding van een uitzending met PRM-chef C.V. Tudor als gast.

– 13 –


Roemenië van dag tot dag Wereldlening De Wereldbank besluit Roemenië de tweede lening te verschaffen in het kader van het PSAL II-programma. Naast deze lening van • 339 miljoen, uit te betalen in twee gelijke tranches, komt er nog een bedrag vrij van een kleine • 20 miljoen voor zogenaamde PPIBL-projecten. Dit geld is bedoeld voor herstructurering van diverse sectoren in de economie (banken, grote bedrijven, energiesector, enzovoort). Cãlin Angelescu overlijdt Op 45-jarige leeftijd overlijdt dichter Cãlin Angelescu. Angelescu had zich in 1991 in Nederland gevestigd, maar had de band met Roemenië altijd levend gehouden. Na te hebben meegedaan aan de revolutie, was hij in 1990 actief deelnemer aan de marathondemonstratie op het Universiteitsplein in Boekarest en daarna was hij betrokken bij de oprichting van de partij Alternativa României (opgegaan in de huidige UFD Unie van Rechtse Krachten). Hij publiceerde twee dichtbundels: Natura moarta cu accesorii (Stilleven met accessoires, 1990) en Viaþa politicã (Politiek leven, 1994). Ernstig ziek was hij teruggekeerd naar Roemenië, waar hij het uitkomen van zijn derde bundel niet meer heeft mogen meemaken: Bãtrâneþe fãrã tinereþe ºi moarte fãrã de viaþã (Ouderdom zonder jeugd en dood zonder leven)... Een artikel over en gedichten van Cãlin Angelescu zijn gepubliceerd in het allereerste nummer van het RB (februari 1995). (Zie ook elders in dit nummer.) 14 Klein Rotterdam voor Constanþa In aanwezigheid van de Nederlandse ambassadeur Pieter Jan Wolthers, de burgemeester van Rotterdam Ivo Opstelten en veel andere hoogwaardigheidsbekleders wordt in Constanþa het kinderverblijf Klein Rotterdam geopend. Het complex, dat • 370.000 heeft gekost bestaat uit zes woningen en biedt ruimte aan 50 weeskinderen tussen 6 en 12 jaar. Met een schenking van nog eens • 5000 is het goede functioneren van het centrum voorlopig gewaarborgd. Arcul de Triumf open In Boekarest wordt de Arc de Triumf (Triomfboog), tachtig jaar na de plechtige inauguratie ervan, opengesteld voor het publiek. De holle binnenkant van het monument is ingericht als museum. Nieuwe partij In Boekarest vindt het oprichtingscongres plaats van Partidul Noua Democraþie (Partij Nieuwe Democratie, PND). De voorzitter van de partij is de politicoloog Cornel Comºa (25) uit Cluj. PND wil een liberalisme van de welvaart met respect voor privé-eigendom en voor het individu en zijn rechten. Oude telefoonnummers niet meer geldig De oude telefoonnummers vervallen definitief. Er dient

nu verplicht een 2 gedraaid te worden voor het oorspronkelijke kengetal. Ook de oude 090-mobiele nummers worden voortaan niet meer doorgeschakeld. (Zie ook RB 3 (45).) 15 Bankbiljetten exit De Nationale Bank BNR kondigt aan dat de papieren bankbiljetten van 10.000 lei (1999) en 50.000 lei (1996) geleidelijk aan uit de roulatie zullen worden genomen. Het is de bedoeling dat er na 15 december hiervan alleen nog plastic biljetten in omloop zullen zijn.

Noodlanding Een chartervliegtuig van de Nederlandse maatschappij Transavia maakt een ongeplande landing in Boekarest, nadat aan boord een briefje was gevonden met een bommelding. Na onderzoek door de Roemeense autoriteiten bleek het te gaan om loos alarm. De 122 passagiers zijn met een toestel van El Al naar Tel Aviv gevlogen, waar het vliegveld, dat in verband met een joodse feestdag gesloten zou worden, een uur langer voor hen werd opengehouden. Oliewinst Olie- en benzinebedrijf SNP Petrom viert op De Dag van de Oliearbeider haar vijfde verjaardag. Bij de oprichting in 1997 had het bedrijf een schuld van $1,5 miljard. Nu maakt het flink winst; in 2001 4319 miljard lei. Petrom draagt ook het meeste af aan de staat van alle Roemeense bedrijven: zon $1,5 miljard per jaar. 16 Melk en brood Bij het begin van het nieuwe schooljaar krijgen ruim een miljoen scholieren op de lagere school een beker melk plus een broodje. Deze actie, die wel de grootste sociale actie van de afgelopen 50 jaar wordt genoemd, is ingegeven door het feit dat veel jonge kinderen in Roemenië ondervoed zijn. Sigarettensmokkel Een in Roemenië woonachtige Nederlander, Cornelius van den B., wordt door de douane van Târgu Mureº, waar hij werd uitgeklaard, betrapt bij een poging 34.000 pakjes sigaretten het land uit te smokkelen om die in België te verkopen. De Nederlander, die voorlopig in vrijheid is gesteld maar Roemenië niet mag verlaten, riskeert een gevangenisstraf tussen twee en zeven jaar.

– 14 –


Roemenië van dag tot dag 17 Iliescu in Kiev President Iliescu komt aan in Oekraïne voor een officieel bezoek. Tegelijkertijd wordt er in de hoofdstad Kiev door duizenden mensen betoogd tegen president Koetsjma. Iliescu stelt bij zijn vertrek uit Boekarest dat Roemenië geen grensgeschillen heeft met Oekraïne, hoewel experts van de twee landen al jaren onderhandelen over de precieze vaststelling van de grens in de Donaudelta en op het continentaal plat. Als de onderhandelaars er niet uitkomen, zal Roemenië de zaak voorleggende aan het Internationaal Gerechtshof in Den Haag.

President Iliescu in Kiev

Verplichte verzekering De Commissie voor Toezicht op de Verzekeringen (Comisia de Supraveghere a Asigurarilor, CSA) legt de regering een wetsvoorstel voor dat waarvan huiseigenaren per 1 januari 2003 verplicht hun woning te verzekeren, bij een verzekeringsmaatschappij waarin de staat een meerderheidsaandeel heeft, tegen aardbevingen, brand, overstromingen en aardverschuivingen. 18 Ontboezemingen Voer voor historici: Rãsvan Popescu, journalist en scenarist, lanceert zijn dagboek over de jaren 19962000, toen hij woordvoerder was van de kabinetten Ciorbea en Vasile en van (oud-)president Emil Constantinescu. De geruchtmakende publicatie komt kort na het verschijnen van de memoires van oud-premier Radu Vasile. Twee weken later, op 5 oktober, verschijnen ook Constantinescus ontboezemingen. Omstreden sloop In Timiºoara wordt begonnen met een sloop van een zonder vergunning gebouwd paleisje van een plaatselijk Rroma-zakenman. De eigenaar verzet zich samen met zijn familie en kennissen fel tegen de sloop en hij krijgt steun van PSD-parlementariër Mãdãlin Voicu en van de PSD-prefect van district Timiº. Burgemeester Gheorghe Ciuhandu blijft echter voorstander van sloop, waartoe

de rechtbank ook, in een definitief en onherroepelijk vonnis, toestemming heeft gegeven. 19 Roemenië trekt weinig investeerders De UNCTAD (United Nations Conference for Commerce and Development) komt met het jaarrapport waarin wordt aangegeven hoe groot het potentieel van 140 onderzochte landen is om buitenlandse investeerders aan te trekken. Roemenië komt hierin op de 87ste plaats, na landen als Gabon, Gambia en Kazachstan en op dikke achterstand ten opzichte van Polen (plaats 51), Hongarije (42) en Bulgarije (53). Ten opzichte van 2001 is Roemenië 13 plaatsen gezakt. 20 Nãstase ontevreden In een videoconferentie met de prefecten doet premier Nãstase een felle aanval op de situatie in de gezondheidszorg en op de prestatie van minister van Volksgezondheid Daniela Bartoº. Zo klaagt de premier dat het aantal bedden in ziekenhuizen is gedaald, maar het aantal personeelsleden is toegenomen. Ook zegt de premier dat het onderbreken van de behandeling van seropositieve kinderen, zoals wel is gebeurd, onaanvaardbaar is. Dadelijk na de kritische woorden wordt er gespeculeerd over een op handen zijnde kabinetswijziging. Sorin Oprescu, eerder PSD-kandidaat voor het burgemeesterschap van Boekarest, wordt getipt als mogelijke opvolger van mevrouw Bartoº. Formule 1 in Roemenië? Premier Nãstase verklaart zich voorstander van het houden van Formule 1-races in Roemenië. Er zal binnenkort een nadere studie worden uitgewerkt met betrekking tot het plan, dat, volgens een regeringscommuniqué, de reputatie van Roemenië op sportgebied zou vergroten en interessant is voor de regionale ontwikkeling van het gebied waar het circuit zal komen. 21 PNÞCD demonstreert Ruim 4000 mensen nemen in Boekarest deel aan een door PNÞCD georganiseerd protestdemonstratie tegen corruptie en armoede. Tegelijkertijd worden er handtekeningen opgehaald voor een wetsvoorstel van de Boerenpartij (die zelf niet meer in het parlement zitten) betreffende de controle van de persoonlijke financiën van volksvertegenwoordigers en ambtenaren. Historicus en pornoboer Er wordt bekend gemaakt dat de Amerikaanse historicus Kurt Treptow, sinds 1992 woonachtig in Roemenië als directeur van de Roemeense Culturele Stichting in Iaºi, op 11 september is gearresteerd wegens pedofilie, het lokken van minderjarigen en het vervaardigen van kinderporno. Verrassend genoeg wordt Treptow kort na

– 15 –


Roemenië van dag tot dag zijn aanhouding, blijkbaar op aandrang van hogerhand, weer in vrijheid gesteld. Deze soepele behandeling wordt in de pers uitgebreid becommentarieerd, omdat de indruk zou worden gewekt dat Amerikaanse verdachten tolerant worden behandeld met het oog op de toetreding van Roemenië tot de NAVO! Op 17 oktober worden Treptow en zijn handlangster Tatiana Popovici alsnog gearresteerd, nota bene in een week waarin elders in het land nog twee gevallen van buitenlandse pedofielen worden gemeld. 23 Het altijd verrassende Roemenië Tijdens het symposium Adevãrul despre turism (De waarheid over het toerisme een woordspeling omdat het dagblad Adevãrul, wat De waarheid betekent, medeorganisator was) wordt een nieuwe videoclip gepresenteerd die zal worden uitgezonden op Discovery en Euronews en die Roemenië als toeristische bestemming moet promoten onder de leus Het altijd verrassende Roemenië. In de clip worden de zes wonderen van Roemenië gepresenteerd: de Oneindige Zuil (Târgu Jiu), kasteel Bran, het Vrolijke Kerkhof (Sãpânþa), het klooster Voroneþ, de Sfinx (rotsformatie in de Karpaten) en de Donaudelta. Loonsverhoging voor leraren Er wordt bekend gemaakt dat de salarissen van onderwijzend personeel per 1 oktober met 12% zullen stijgen. Deze verhoging zal het beroep van leraar niettemin nauwelijks populairder maken, want na de loonsverhoging bedraagt het salaris van een beginnend docent op een middelbare school slechts 3.305.729 lei (iets meer dan • 100). Een beginnend onderwijzer moet het met 2.904.489 lei doen. Op dezelfde dag dat hun salaris wordt verhoogd, eist de beroepsvereniging van universitaire docenten dat er in de begroting van 2003 6% van het bbp beschikbaar is voor onderwijs. Rroma en onderwijs Het Ministerie van Onderwijs, het Instituut voor Onderwijswetenschappen, het Instituut voor Onderzoek van de Kwaliteit van het Bestaan en UNICEF publiceren het rapport Participarea la educaþie a copiilor rromi (Onderwijsparticipatie van Rroma-kinderen). Het rapport toont aan dat bijna de helft van de Roemeense Rroma-bevolking niet kan lezen en schrijven en wijt dit aan marginalisering, uitsluiting, extreme armoede en discriminatie. (Zie ook RB 4 [46], augustus 2002.) 26 Prodi ontvangt Nãstase en Geoanã In Brussel ontvangt de voorzitter van de Europese Commissie, Romano Prodi, premier Adrian Nãstase en minister van Buitenlandse Zaken Mircea Geoanã om te praten over het EU-jaarrapport over Roemenië, dat op 9 oktober verschijnt. De belangrijkste uitkomst is de ver-

klaring van Prodi dat het overhaaste ondertekenen door Roemenië van de overeenkomst de VS over het Internationaal Strafhof geen negatieve gevolgen zal hebben voor het proces van toetreding van Roemenië tot de EU. 30 Tabãrã stapt over Ex-voorzitter van PUNR (de nationalistische Partij van de Nationale Roemeense Eenheid) Valeriu Tabãrã maakt bekend dat hij al zijn functies binnen de partij opgeeft en zelfs zijn lidmaatschap opzegt. Tabãrã was teleurgesteld dat hij het PUNR-voorzitterschap was kwijtgeraakt en besloot daarom over te stappen naar PD.

Oktober

1 Het landbouwvraagstuk In Brussel opent Roemenië het moeilijkste hoofdstuk in de toetredingsonderhandelingen tot de EU. Ook hoofdonderhandelaar, minister Vasile Puºcaº, zegt: Nu beginnen de problemen pas. PSDer wordt vervolgd Met 179 stemmen voor en 88 stemmen tegen wordt, op verzoek van minister van Justitie Rodica Stãnoiu, de parlementaire onschendbaarheid van PSD-afgevaardigde Viorel Gheorghiu opgeheven. Gheorghiu had zijn eigen auto, een BMW 540i, zelf gestolen om geld van de verzekering te kunnen opstrijken. Hoewel de bewijslast tegen Gheorghiu erg overtuigend was, hielden zijn PSDcollegas hem maandenlang de hand boven het hoofd.

2 Weer visumplicht? In NRC Handelsblad publiceren VVDers Gerrit Zalm en Sjef Blok een voorstel voor maatregelen tegen illegaal verblijf van buitenlanders. Een van de punten van hun voorstel, herinvoering van de visumplicht voor Roemenen en Bulgaren, is groot nieuws in de Roemeense media. Adevãrul opent in het nummer van 5/6 oktober zelfs met het bericht over de halve voorpagina. Twee dagen later komt premier Nãstase naar Parijs, waar premier Jean-Pierre Raffarin hem verzekert dat wat Frankrijk betreft herinvoering van de visumplicht totaal niet aan de orde is. (Zie ook elders in dit nummer.) 4 Gratiewet Door publicatie in Monitorul Oficial (Staatscourant) wordt de Wet op de collectieve gratie van kracht, op grond waarvan zon 3000 gedetineerde vervroegd in vrijheid zullen worden gesteld. Over de wet is ruim anderhalf jaar gedebatteerd. De gratie geld niet voor plegers van geweldsmisdrijven, recidivisten, corruptie, drugsmisdrijven enzovoort. De wet beoogt het probleem van de overbevolking in de Roemeense gevangenissen te verminderen. De wet is omstreden, vooral omdat ook

– 16 –


Roemenië van dag tot dag sommige veroorzakers van dodelijke verkeersongelukken worden vrijgelaten, onder wie miljardair Dan Tartagã, die twee personen heeft overreden, en kolonel Cristian Bernevig, voormalig hoofd van de Militaire Inlichtingendienst, schuldig aan de dood in het verkeer van vijf personen. Twee weken later zijn reeds vier van eerste bofferds opgepakt omdat ze vrijwel direct na hun vrijlating het foute pad opgingen. 3 Minimumloon omhoog Er wordt bekend gemaakt dat het bruto minimumloon per 1 januari 2003 zal worden verhoogd van 1,75 miljoen lei naar 2,5 miljoen lei. Volgens het Ministerie van Arbeid zijn er in Roemenië 800.000 personen die het minimumloon betaald krijgen. Taxichauffeurs demonstreren Ongeveer duizend taxichauffeurs demonstreren in het centrum van Boekarest tegen de voorgestelde Taxiwet, die eindelijk de taxibranche in Roemenië zou kunnen reguleren. Volgens Adevãrul waren de meeste demonstranten de straat opgestuurd door hun werkgevers en hadden ze geen flauw idee wat er in het wetsvoorstel staat. 2-5 Madl in Roemenië De Hongaarse president Férenc Madl brengt een officieel bezoek aan Roemenië. Het is het eerste officiële bezoek van een Hongaars staatshoofd sinds 1989, het jaar van de val van het communisme. President Madl ontvangt van president Iliescu de Nationale Onderscheiding Steaua României (Ster van Roemenië). Iliescu bedankt zijn ambtgenoot ook voor de Hongaarse steun voor het verlangen van Roemenië om toe te treden tot de NAVO. 5 Gigi Kent dood In zijn villa in Tâncâbeºti (district Ilfov) wordt miljardair-zakenman Vasile Gheorghe, beter bekend als Gigi Kent, dood aangetroffen. Gigi Kent, die jarenlang overhoop lag met de wetshandhavers wegens verduistering, belastingontduiking, chantage enzovoort, is een natuurlijke dood gestorven.

6 Rroma geen asiel in Zwitserland Anton Cottier, voorzitter van de Zwitserse Confederatieraad, op bezoek in Roemenië, verklaart dat Roemeens Rroma niet in aanmerking komen voor asiel in Zwitserland. Als ze hun aanvrage louter baseren op discriminatie, zullen ze worden afgewezen en uitgezet. 7 Teoctist in Rome Patriarch Teoctist, hoofd van de Roemeens-orthodoxe Kerk, komt aan in Rome voor een zevendaags bezoek aan het Vaticaan een tegenbezoek na het bezoek van paus Johannes Paulus II aan Boekarest in 1999. Tijdens het bezoek heeft Teoctist ook ontmoetingen met president Ciampi, premier Berlusconi en zegent hij de nieuwe iconostase van de Roemeense kerk in Milaan in. Op 12 oktober tekenen de twee kerkleiders een Verklaring voor christelijke eenheid, op grond waarvan de katholieke en de Roemeens-orthodoxe Kerk officieel zusterkerken worden, waarna de paus en de patriarch samen bidden in het Roemeens. Regios in plaats van districten Premier Nãstase zegt dat er na de verkiezingen van 2004 een nieuwe territoriaal-bestuurlijke indeling van Roemenië moet komen, die meer in overeenkomst is met de geldende Europese normen. In een nieuwe indeling zullen de 41 Roemeense districten worden vervangen door een aanzienlijk kleiner aantal regios. 8 Zonder onschendbaarheid Weer een parlementariër zonder parlementaire onschendbaarheid. Ditmaal is het de PRM-afgevaardigde Dãnuþ Saulea, tegen wie het Openbaar Ministerie strafvervolging wil instellen wegens het verspreiden van onware informatie. Op 14 september 2001 had Saulea, net als zijn baas Corneliu Vadim Tudor, verklaard dat er Hamas-opleidingscentra in Roemenië waren.

Literair Paspoort Op de Roemeense Ambassade in Den Haag leest dichteres Ana Blandiana gedichten voor in het kader van het poëziefestival Literair Paspoort. Blandiana had medio september nog de prestigieuze internationale literaire prijs Vilenica gekregen. Op de Ambassade kreeg Ana Blandiana gezelschap van de Nederlandse dichter Rutger Kopland. Ana Blandiana en Rutger Kopland

– 17 –


Roemenië van dag tot dag 9

EU-rapport

De Europese Commissie publiceert de jaarlijkse rapporten over de kandidaat-lidstaten van de Europese Unie. Zoals verwacht zal Roemenië (samen met Bulgarije) zeker niet in 2004 tot de EU toetreden, maar wordt 2007 als streefdatum genoemd. Om deze datum te kunnen halen, moet Roemenië de economische hervormingen versnellen en een extra inspanning plegen om aan zijn verplichtingen als lidstaat te voldoen. Onder de verplichtingen worden genoemd: het invoeren van een functionele markteconomie, het in de praktijk toepassen van door het parlement aangenomen wetten, structurele hervorming van de landbouw en daadwerkelijke toepassing van milieuwetgeving.

volwassenen die niet staan ingeschreven in Boekarest, worden naar huis gestuurd, de hoofdstedelingen krijgen tijdelijk onderdak in en opvanghuis. Voor de daklozen die staan ingeschreven in Sector 6 van Boekarest, is er een verrassing: ze krijgen voor zes maanden een baan met een loon van 2,5 miljoen lei en maaltijdbonnen ter waarde van nog eens een miljoen lei. 11-12 Antisemitische leuzen In de nacht worden de muren van het Joods Staatstheater in Boekarest (Teatrul Evreiesc de Stat) volgekalkt met hakenkruizen en antisemitische leuzen. Er wordt een onderzoek ingesteld en het theater krijgt extra bewaking.

10 Securitate-dossiers Drie leden van de CNSAS, de commissie die belast is met het bestuderen van de dossiers van de voormalige Securitate, Mircea Dinescu, Andrei Pleºu en Horia Roman Patapievici, treden naar buiten met hun ongenoegen over het functioneren van de commissie. Zeven maanden geleden stuurde de CNSAS een lijst met de namen van 104 voormalige Securitate-officieren naar de SRI, de Roemeense Inlichtingendienst, met het verzoek hun dossiers te mogen inzien. De SRI, waar nog altijd ex-Securitate-leden werkzaam zijn, heeft in die periode slechts tien dossiers opgestuurd, merendeels van dode securiºti. De drie beschuldigen CNSAS-voorzitter Gheorghe Oniºoru van veel te veel tolerantie ten aanzien van de SRI-tegenwerking en zeggen dat ze hem willen afzetten.

12

11

14 De regering als verzekeraar Door middel van een noodverordening besluit de regering om het Nationale Huis voor Zorgverzekeringen (CNAS) onder het Ministerie van Gezondheidszorg te plaatsen. CNAS valt nu, als autonome instelling, onder het Ministerie van Financiën. De voorzitter van het college van artsen protesteert, samen met oppositiepartij PNL, omdat wordt gevreesd dat de regering het geld van de CNAS (9000 miljard lei) gedeeltelijk wil gebruiken om gaten in de begroting op te vullen in plaats van het te gebruiken voor gezondheidszorg.

PD en PNL samen? De leiders van PD en PNL, Traian Bãsescu en Theodor

Stolojan spreken af in de komende maanden een aantal discussies te zullen voeren om tot nauwere samenwerking te komen. Deze gedachte is met name ingegeven door de uitslag van een CURS-opiniepeiling waaruit bleek dat 41% van het electoraal zou stemmen op de tandem Stolojan (president)/Bãsescu (premier) en daarmee tegengas zou kunnen geven tegen PSD. Bom op veerboot Op de veerboot tussen Ruse in Bulgarije en Giurgiu in Roemenië wordt een eigengemaakte bom van bijna een kilo ontdekt en onschadelijk gemaakt door de Bulgaarse Explosieven Opruimingsdienst. Wie de bom heeft geplaatst, blijft onbekend. Daklozen en straatkinderen De prefect van Boekarest, Gabriel Oprea, coördoneert een actie waarbij 139 daklozen en straatkinderen uit de riolen van de hoofdstad worden gehaald. Alle minderjarigen worden overgebracht naar kindertehuizen. De

PSD-congres In Boekarest wordt het Nationale Congres van PSD gehouden, waarin wordt gesproken over de sociaaldemocratische toekomstvisie van de partij. Er wordt opmerkelijk weinig gesproken over de beschuldigingen van corruptie van PSD-politici die door de pers en de oppositie worden geuit. Vier PSD-parlementariës worden tijdelijk uit de fractie gezet vanwege onenigheid met hun plaatselijke partijleiders. De partij sluit echter de rangen rondom de voorzitter van de Senaat, ex-premier Nicolae Vãcãroiu, die niet voor het eerst in opspraak is gekomen omdat hij nog steeds geld van de BID (Ontwikkelings- en Investeringsbank) bleek te ontvangen, hoewel hij had beweerd daar al lang geen contacten meer mee te onderhouden, wat hij als parlementariër ook niet mag.

15 Hogere versnelling Minister van Europese Integratie, mevrouw Hildegard Puwak, maakt bekend dat er op korte termijn een actieprogramma komt met maatregelen die in de periode 2002-2003 genomen moeten worden om te zorgen dat Roemenië de achterstand op de andere kandidaat-lidstaten van de EU, in de eerste plaats Bulgarije, begint in te lopen. Volgens berichten in de pers heeft de regering zich nogal geërgerd aan de toon van de Brusselse aan-

– 18 –


Roemenië van dag tot dag bevelingen, waarvan sommige volgens mevrouw Puwak ook inmiddels achterhaald zijn. De Volkskrant meldt dat het IMF zich op het allerlaatste moment heeft teruggetrokken uit het omstreden project Roºia Montana waar een Canadees bedrijf in de opgerepte Transsylvanische natuur dagbouw wil pelgen op zoek naar goudaders. Verwacht wordt dat ook andere investeerders zich nu zullen afmelden. PSAL II-geld komt binnen Roemenië ontvangt de eerste tranche van de PSAL IIlening ten bedrage van • 169,9 miljoen. Volgend jaar komt eenzelfde bedrag beschikbaar mits Roemenië voldoet aan een aantal voorwaarden waarover met de Wereldbank afspraken zijn gemaakt: de BCR (Roemeense Handelsbank) en de CEC (Spaarbank) moeten worden geprivatiseerd en de energiesector moet grondig worden hervormd. Meer vrouwen in parlement

PNL-senator Nicolae Vlad Popa kondigt aan twee amen-

dementen op de kieswet te zullen indienen die beogen de deelname van vrouwen aan het parlementaire bedrijf te vergroten. Volgens zijn voorstel wordt partijen gead-

viseerd om hun kieslijsten voor de helft met vrouwen te vullen en dient verplicht ten minste een derde van alle kandidaten op de kieslijst vrouw te zijn. 15-20 Iliescu in Midden-Oosten President Iliescu brengt een bezoek aan Egypte, Jordanië en Libanon. In de Jordaanse hoofdstad Amman woont hij de conferentie van staatshoofden uit Frans sprekende landen bij.

Wissselkoersen

Op 19 oktober 2002 was de koers van de Roemeense Leu volgens opgave van BNR (Banca Naþionalã a României, Nationale Bank van Roemenië) als volgt: 1 EUR (•) = 32.458 lei 1 USD ($) = 33.227 lei 1 GDB (£) = 51.625 lei 1 XAU (gram goud) = 334.155 lei

LinguaRomana centrum voor de studie van Romaanse talen LinguaRomana organiseert intensieve taalcursussen Roemeens op het platteland van Roemenië en in Nederland (Utrecht en Heerlen). U krijgt onderwijs van een eerstegraads leraar in een groep van ten minste zes en ten hoogste twaalf cursisten. Cursussen in 2003: - maart/april/mei/juni voor beginners in Utrecht - maart/april/mei/juni voor gevorderden in Utrecht - mei/juni weekendcursus voor beginners in Heerlen - zomercursus voor beginners (21 juli - 1 augustus) in Roemenië Overig aanbod: individuele spoedcursussen Roemeens cursussen Portugees in Nederland en Portugal vertaal- en tolkservice

Voor uitgebreider informatie en aanmelding kunt u contact opnemen met René Gussenhoven (tel.: 030-2881750 of kijk op internet: http://www.linguaromana.nl of e-mail: [email protected]) K.v.K. 30166027

– 19 –


Een optimistische begroting door Jan Willem Bos Begin oktober legde minister van Financiën Mihai Tãnãsescu zijn voorgestel de overheidsbegroting over 2003 voor aan het parlement. Het is het meest optimistische budget in jaren: een gezonde economische groei, een dalende inflatie en een lager begrotingstekort. Maar er zijn volop onzekere factoren.

Goed nieuws

Minister Tãnãsescu gaat ervan uit dat de economische groei volgend jaar 5,2% zal bedragen, maar dit is zeker niet iets dat de Roemeense regering geheel in eigen hand heeft. De ontwikkeling van de wereldeconomie is erg onzeker, vooral omdat het onduidelijk is of er een aanval op Irak gaat plaatsvinden en wat daar de eventuele economische gevolgen van zijn. Een verhoging van de olieprijs door toegenomen internationale spanning zou natuurlijk nadelig zijn voor vrijwel de hele wereldeconomie en dus ook voor de Roemeense. Bovendien zou een dalende consumptie op de traditionele exportmarkten van Roemenië ook een nadelige uitwerking hebben op zijn economie. Verwacht wordt dat de inflatie volgend jaar zal dalen tot 15%. Dat is nog altijd te hoog, maar het belangrijkste is dat de dalende tendens zich voortzet. Tegenstanders van de regering wijzen er voortdurend op dat een van redenen voor de lage inflatie het gebrek aan koopkracht bij de bevolking is: de mensen hebben zo weinig geld uit te geven dat er neerwaartse druk op de prijzen staat. Gunstig voor de ontwikkeling van de inflatie is aan de andere kant ook de recente stugheid van de Roemeense munt, de leu, die in de afgelopen maanden niet noemenswaardig is gedaald ten opzichte van de dollar en de euro. Mede dank zij de daling van de rente (waardoor de regering goedkoper kan lenen) en de iets grotere inkomsten uit BTW, accijnzen en belastingen, kan het begrotingstekort in 2003 omlaag naar 2,65% van het bbp (bruto binnenlands product). In het algemeen wil de regering de belastingdruk verminderen, met name de belastingen op arbeid. Zo zullen de premies van de sociale verzekeringen in januari 2003 met 5% dalen, een voordeel dat vrijwel in gelijke mate wordt gedeeld door werkgevers en werknemers. Om meer op één lijn te zijn met de EU-normen, worden de brandstofaccijnzen verhoogd: voor loodvrije benzine van 235 euro/ton tot 304 euro/ton. Hoewel dit in het licht van het toenaderingsproces wellicht noodzakelijk is, brengt deze maatregel het risico van prijsverhogingen in veel sectoren van de economie met zich mee. Voor onderwijs zal in 2003 4% van het bbp beschikbaar zijn (veel minder dan de 6% die onlangs door onderwijzend personeel werd geëist), voor de hervorming van de gezondheidszorg zal 3,7% van het bbp worden gereserveerd en er is 1,6% van het bbp beschikbaar voor steun aan de landbouw.

Zware taken

De landbouw is een verhaal apart. Onlangs heeft Roemenië het hoofdstuk landbouw in de toetredingsonderhandelingen met de EU geopend en dit hoofdstuk belooft, net als het geval was met Polen, verreweg het moeilijkste punt te worden. Roemenië is nog maar nauwelijks begonnen met de hervorming van de landbouw, die een van de grote uitdagingen in de nabije toekomst lijkt te zijn. In 2000 (de laatste beschikbare cijfers) was 41,4% van de actieve Roemeense bevolking werkzaam in de land- of bosbouw, terwijl dat in de hele EU niet meer dan 4,5% is. Tegelijkertijd is de Roemeense landbouwer ongeveer 20 keer minder productief dan zijn Nederlandse of Deense collega, terwijl ook Griekse boeren nog tien keer zo productief zijn als Roemeense. Een andere zware klus die Roemenië voor de boeg heeft, is het hervormen van de economie, aangezien het land, zoals het jaarrapport van de Europese Commissie benadrukte, nog altijd geen functionele markteconomie heeft. Een van de factoren die dit aangeven, is de Index of Economic Freedom, zoals die sinds 1995 door de Heritage Foundation wordt berekend). Deze index kent een schaal van 1 tot 5, van zeer veel economische vrijheid tot heel weinig. Voor ieder land worden een aantal elementen (monetair beleid, kapitaalstroom, handelsbeleid, belastingdruk, wettelijke beperkingen. enz.) belicht, waarvoor een afzonderlijk cijfer wordt gegeven. Het gemiddelde van al deze cijfers bepaalt hoe vrij en open de economie van een land is. Van de 156 landen die werden onderzocht door de Heritage Foundation en de Wall Street Journal, kwam Roemenië in 2002 op de 131ste plaats met een score van 3,7, wat ook een daling betekent ten opzichte van 2001. Roemenië staat daarmee op ruime achterstand ten opzichte van de ontwikkelde westerse en Aziatische economieën, maar staat ook onder aan het lijstje van Centraal- en OostEuropese kandidaat-lidstaten van de EU. Hong Kong is algemeen koploper (factor 1,35), Nederland deelt de vierde plaats met onder andere Estland en de VS (1,80), Hongarije vinden we samen met Tsjechië op de 32ste plaats, Polen staat 45ste en Bulgarije 108ste. Alvorens Roemenië in 2007 kan toetreden, heeft het nog een zware taak voor de boeg, maar deze taak is gelukkig wel wat lichter bij een goede en zich hopelijk doorzettende economische groei. (bron: Capital 26 september, 3 oktober en 10 oktober 2002)

– 20 –


EU...? EUROPA! Europa-denken tussen wetenschap, cultuur en politiek Een enquête onder (Roemeense) policy-makers door André Kom Paleizen en patrijzen Het gebeurde eind september dat ik te gast was bij de Academia Românã (de Roemeense Academie van Wetenschappen) en de Roemeense afdeling van UNESCO. Afgeschermd van de buitenwereld organiseerden deze, met Franse partners, in het herfstachtige Sinaia gedurende drie dagen een prestigieuze ontmoeting tussen politici en geleerden uit verschillende delen van Europa. Enkele tientallen Academieleden, ambassadeurs, ministers, inclusief premier Adrian Nãstase, wisselden er van gedachten over het bijna obsessieve thema Europa. Penser lEurope was de veelzeggende titel van het seminar, dat plaatsvond in het schitterende en normaliter ontoegankelijke Foiºor. Dit kasteel, gebouwd in de jaren dertig en bewoond door koning Carol II nadat een bestaand paleisje met dezelfde naam ooit het jachthuis bij het beroemde kasteel Peleº van koning Carol I door brand was verwoest, en meer recent nog uitgebreid door Nicolae Ceauºescu, dient tegenwoordig exclusief voor Staatsprotocol, waaronder deze academische ontmoeting kennelijk ook gerekend werd. De accommodatie voor de congresgangers was dus uitstekend geregeld en dat gold eigenlijk voor de hele organisatie. Zo werd er op een van de avonden gegeten in een klein folkloristisch wildrestaurantje, alwaar de gemoederen lekker loskwamen. Er werd volksmuziek gespeeld en gezongen en politiek getinte onderwerpen aan de lange tafel maakten snel plaats voor de vraagstukken: of de zojuist verorberde patrijzen nu wel of niet hadden geleefd in heuvelachtige gebieden. Sadoveanu schreef immers... In deze atmosfeer werd bij velen een Roemeense nostalgie zichtbaar. En dat was opmerkelijk omdat tijdens de debatten overdag het natiegevoel nauwelijks leek te bestaan. Toen werd er vrijwel uitsluitend gesproken als Europeaan, als wereldburger, over globalisering, mondialisering, europeanisering... Overigens bleef bij dit Europa-denken wel enigszins in het midden wat dit Europa voor de deelnemers nu eigenlijk inhield: de economisch-politiek gefundeerde EU of het geografische Europa. De enige echte niet-Europeaan aanwezig op het seminar, de ambassadeur van Brazilië te Boekarest, ging zelfs nog een stapje verder en ontwikkelde een ware theorie van de periferie, betogend dat het wezen van Europa niet gemaakt wordt door een stel technocraten in Brussel, maar zuiver stoelt op de cultuur van de oude Grieken. Zo kwam hij tot de opmerkelijke conclusie: Uiteindelijk, wie is meer Europeaan dan iemand als Borges (Argentinië)?

Culturele factor

In zijn algemeenheid waren de sprekers, inclusief de Roemeense en Moldavische, optimistisch met betrekking tot de gemeenschappelijke Europese toekomst, al was men zich wel bewust van de vele onzekerheden: de omvang van Europa, de diepte ervan, de consistentie van de modellen en utopieën waarover werd gesproken, enzovoort. Zodoende kwam men tot de conclusie dat een geografische definitie van het Europa van morgen, vandaag niet kon worden gemaakt, maar zag men tevens in dat de rol van de culturele factor essentieel is: Het Europa van morgen is een cultureel Europa of het is geen Europa. In dit licht kan dan ook het initiatief worden gezien tot oprichting van een reflectiegroep als brug tussen intellectuelen en politici. Wel waren er meningsverschillen over de vraag of de Europese identiteit in de plaats komt of niet van de nationale identiteiten. Ofwel: ben ik (straks?)

een Europeaan omdat ik een Nederlander of Roemeen ben, of juist omgekeerd? Omdat de discussies overdag soms bleven steken op het niveau van theoretische verhandelingen, terwijl er s avonds wel een spanning voelbaar was tussen nationale sentimenten en Europese ideeën, vroeg ik aan een zevental Roemeens sprekende deelnemers op de man af hoe zij nu eigenlijk persoonlijk Europa-dachten. De door mij gestelde vraag was daarbij steeds dezelfde, de persoon en zijn werkterrein verschillend. De antwoorden op hun beurt vormden een boeiend resultaat: een tableau van Roemeens intellectueel Europa-denken... Europa is nog steeds het admiraalsschip van de mensheid Dan Berindei (professor, historicus, lid van de Roemeense Academie, voorzitter van de Sectie Historische Wetenschappen en Archeologie): Europa is

– 21 –


nog steeds het admiraalsschip van de mensheid, omdat Europa tenminste het afgelopen halve millennium van de mensheid het voortouw nam en ik denk niet dat het deze rol moet verliezen. Bovendien is Europa een reusachtig reservoir van geestelijk goed. Elke Europese natie is met een bijdrage gekomen en dit spirituele complex moet uiteraard bewaard blijven en zelfs gepromoot. Europa heeft, om het zo te zeggen, de eigenschap om een voorgaande moderniteit te zijn. Europa is vandaag de dag natuurlijk moderniserender dan bijvoorbeeld Afrika of Azië, ook al bestaat er in Azië een aantal vooruitstrevende landen, Japan bijvoorbeeld, of zelfs China, dat een enorme ontwikkeling doormaakt. Maar Europa heeft toch sterkere grondvesten in dezen en die geven het, vanuit dat gezichtspunt, meer degelijkheid. Ik zie in ieder geval Europa als een belangrijke wereldmacht, dat binnen dit fenomeen van mondialisering, waarover zoveel is gepraat, een voortrekkersrol zal hebben. Dus waarbij het niet gemarginaliseerd wordt en waarbij het een voortrekkersrol zal spelen juist door deze spirituele bijdrage, met de seculiere verworvenheden die zijn opgebouwd en die niet verloren moeten gaan. Het hele proces waardoor Roemenië een moderne staat is geworden, is een proces van verwesterlijking Petre Roman (professor, politicus, oud-premier, minister en -partijleider, nu senator voor PD): Mmm, voor mij heeft altijd de sterke overtuiging bestaan, het sterke gevoel dat wij Roemenen, Roemenië, een Europees land vormen, net als ieder willekeurig ander Europees land in de westerse zin van het woord. Dat wil zeggen: onze mentale modellen zijn cultureel en deze zijn, voor het overgrote deel, van het westerse type. Het hele proces waardoor Roemenië een moderne staat is geworden, is een proces van verwesterlijking. Natuurlijk zijn er ook veel eigen, specifieke, componenten. Maar in het geheel gezien is dit Europa-gevoel, mijns inziens, hetgeen duidelijk overheerst in Roemenië. Europa zie ik als een absolute noodzaak voor het overleven van de naties in Europa en zelfs van zijn ingezetenen. Basarab Nicolescu (hoogleraar, kwantumfysicus, uitbouwer van de theorieën van Einstein, verbonden aan het Centre International des Recherches et Etudes Transdisciplinaires, Parijs, Frankrijk, vertrokken uit Roemenië in 1968): Europa zie ik

als een absolute noodzaak voor het overleven van de naties in Europa en zelfs van zijn ingezetenen. Ik zal dit proberen uit te leggen. Na de Tweede Wereldoorlog, tot in het jaar 1989, verkeerden we in een bipolaire situatie, een situatie waarin twee supermachten bestonden in atoomterreur enzovoort. Dit systeem heeft het een tijd volgehouden, maar uiteindelijk is het ingestort. Na 89 zien we een situatie waarin er slechts één grootmacht bestaat, die de hele wereld domineert. Het is duidelijk dat deze situatie niet levensvatbaar is voor de wereldsituatie, waarin Europa overigens nauwelijks iets te zeggen heeft. Ik spreek dus over een absolute noodzaak in de zin van een nieuwe pool, niet noodzakelijkerwijs één van macht; ik zou eerder zeggen: één van kennis. Met zijn wetenschappelijke en spirituele traditie kan Europa een utopie vormen, aangepast aan de wereld van vandaag, en zo ik zou zeggen: een derde pool vormen (want Amerika zal zeker een tegenpool vinden in China, in Brazilië, God weet in welk ander deel van de wereld), maar het is duidelijk dat er binnen tientwintig jaar een bipolariteit zal ontstaan. Europa zal deze component kunnen vervullen. Daarnaast, op een meer persoonlijk vlak, zou ik zeggen dat al het lijden van de volkeren uit het zogenaamde OostEuropa, de nachtmerrie waar men is doorheen gegaan vanwege het gebrek aan vrijheid, een uitstekende voeding is voor deze spirituele, utopische component voor het Europa van morgen. Wij menen in de eerste plaats dat we een deeltje van Europa vormen. Andrei Andrieº (hoogleraar, president van de Academie van Wetenschappen van de Republiek Moldavië): Wij menen in de eerste plaats dat we een deeltje van Europa vormen. Wij zijn een onderdeel van Europa, waar we wetenschappelijk onderzoek ontwikkelen, waar we wetenschappers opleiden voor het Europa van morgen. Wij waarderen de aandacht van onze collegas uit Europa voor de onderzoekers uit de Republiek Moldavië erg, omdat wij als genodigden aan veel internationale conferenties en congressen deelnemen en dan financieel gesteund worden door de organiserende comités. Samen met onze collegas uit verschillende wetenschappelijke onderzoeksinstellingen en universiteiten participeren wij in het uitwerken en promoten van diverse wetenschappelijke onderzoeksprojecten en ik wil u zeggen dat dit een belangrijke steun is voor de onderzoekers in Moldavië.

– 22 –


Het model moet Europeser zijn om een kans te hebben om de laatste utopie te halen: het overleven op deze aarde. Dumitru Þepeneag (onirisch schrijver, geëmigreerd naar Frankrijk ten tijde van het communistische regime): Er moet een ander paradigma gekozen worden in plaats van dat wat zich langzaam aan installeert op een logica die stoelt op kapitalisme gebaseerd op scherpe concurrentie. Ik denk een beetje sociaal-democratisch, in die zin dat het kapitalistische systeem en zijn tendensen, die we kennen, een beetje gecorrigeerd moeten worden door een staat die enigszins zorg draagt voor de consequenties van dit systeem, dat anders kan leiden tot minder aangename dingen. Dit in het algemeen. Aan de andere kant, om het zo te zeggen, ben ik een geroepen en overtuigd ecologist. Ik ben lid van de Partij van de Groenen in Frankrijk, aangezien ik Frans staatsburger ben. En ik heb een zeer onaangename indruk gekregen van de huidige positie van de Verenigde Staten ik spreek niet over de Verenigde Staten in het algemeen, maar over de huidige Staten zoals die worden geleid door Bush. Het is me duidelijk dat we zo niet kunnen doorgaan. In ieder geval moet het model Europeser zijn om een kans te hebben om vooruit te komen en om dit laatste doel te halen er is hier veel over utopieën gesproken, kapitalistische en andere de laatste utopie: het overleven op deze aarde. In Frankrijk is bijvoorbeeld berekend dat als de hele wereldbevolking zou leven op Frans niveau, er drie werelden nodig zouden zijn om in alle behoeften voor dit soort leven te voorzien. En we hebben nu eenmaal niet drie werelden, maar slechts eentje. Ik voorzie dat Roemenië zeer spoedig deel uit zal maken van de EU Vasile Puºcaº (minister-hoofdonderhandelaar van Roemenië bij de Europese Unie): Als hoofdonderhandelaar van Roemenië bij de Europese Unie voorzie ik dat Roemenië zeer spoedig deel zal uitmaken van de Europese Unie, terwijl de EU een van de krachtigste eenheden in het internationale systeem zal zijn. Roemenië zal zo bijdragen aan de ontwikkeling van deze eenheid, de toekomstige Unie. En ik ben ervan overtuigd dat Roemenië baat zal hebben bij de samenwerking met alle leden van de Europese Unie. Ook bij de competitie op wereldniveau zullen zowel Roemenië als Europa gebaat zijn.

Op dit moment is Europa verdeeld in stukjes: een groot stuk dat Duitsland heet, Groot-Brittannië, dat weinig gemeen heeft met Europa, Frankrijk, dat zijn ritme nog niet hervonden heeft Alexandru Mironov (hoogleraar, algemeen secretaris van de Nationale Commissie van Roemenië voor UNESCO): Ik zou in de eerste plaats willen zeggen dat ik niet zo optimistisch ben met betrekking tot het aaneensmeden van de Europese Unie. In de eerste plaats bestaan er momenteel geen grote politieke persoonlijkheden zoals Mitterand of Kohl, die de kar voorttrekken [..], dus ik denk dat we nog een tijdje zullen stilstaan. In de tweede plaats denk ik dat de Europeanen na een eerste poging tot assimilatie van landen als Hongarije, Tsjechië en vooral Polen, dat ook nog eens een hoop agrarische problemen heeft, zullen zeggen: Stop, wacht nog maar eens even. Dus ik zie Roemenië niet eerder dan in 2012 in de EU. En het zou zelfs kunnen dat de integratie van de andere drie, Tsjechië, Hongarije en Polen, niet eens zo snel verloopt, want naar mijn mening zullen de Ieren van meet af aan tegenstemmen. Dus op dit moment is er sprake van een impasse. Idealiter zal de integratie van Europa juist op cultureel vlak plaatsvinden, omdat er geen grenzen meer zijn. Als de mensen vrij kunnen reizen, betekent dat, dat ook academieleden vrij kunnen reizen evenals schrijvers en wetenschappers; en ook door het internet en door de mobiele telefoon en de televisie zonder grenzen. Dat is dus de werkelijke voltooiing van het continent in een vorm die coherentie geeft. Wat ontbreekt er voor coherentie? Een grondwet. Zolang we geen wet of een serie wetten hebben die de Europeaan definiëren, die zo een eenheid schept die gewicht kan hebben in de wereld, kunnen we van zoiets niet spreken. Op dit moment is Europa verdeeld in stukjes: een groot stuk dat Duitsland heet, Groot-Brittannië, dat weinig gemeen heeft met Europa het is eerder transatlantisch Frankrijk, dat zijn ritme nog niet hervonden heeft. Misschien dat Chirac nu, omdat ook hij de geschiedenisboeken in moet en hij daarvoor nu eenmaal wat moet doen, iets kan betekenen voor Europa [..] En dan is er nog het stevige geschil met Amerika; ik denk dat dit zich zal vergroten ondanks acceptatie van Amerikaanse acties op korte termijn, en wellicht dat pas een toekomstige Amerikaanse president de onenigheid kan beslechten. Ik denk echter dat Europa tot die tijd zijn snelheid zal verliezen met betrekking tot het idee van een federatie van staten en naties.

– 23 –


De opgehe erp vvan an debat opgehevven visumplicht onderw onderwerp – door Jan Willem Bos Eind augustus was er op verschillende paspoortkantoren in Roemenië een duidelijke verhoging van het aantal paspoortaanvragen te bemerken. Blijkbaar wilden veel Roemenen gauw een nieuw reisdocument aanvragen om snel nog een uitstapje naar het buitenland te maken voor het geval dat de geruchten dat per 1 september de visumplicht voor Schengenlanden opnieuw zou worden ingevoerd, op waarheid bleken te berusten. We weten dat Roemenen gelukkig nog steeds visumvrij naar de EU-landen kunnen reizen, maar er zijn inmiddels in Nederland wel stemmen opgegaan om die situatie te veranderen.

Illegalenbeleid

Op 2 oktober 2002 publiceerden de heren Gerrit Zalm en Stef Blok, onderscheidenlijk fractievoorzitter en justitiewoordvoerder van de VVD, een ingezonden stuk in NRC Handelsblad genaamd Vier suggesties voor een effectiever illegalenbeleid. Kort gezegd zijn die vier suggesties: herinvoering van de visumplicht voor Roemenen en Bulgaren, het opnemen in internationale verdragen van een terugnameverplichting van illegalen, maatregelen tegen gemeenten die illegalen en uitgeprocedeerde asielzoekers onderdak bieden, het instellen van een professionele organisatie voor het uitzetten van illegalen. Wat betreft het tweede punt kregen Zalm en Blok in NRC op 9 oktober weerwoord van Poul Nielson, lid van de Europese Commissie en verantwoordelijk voor de onderhandelingen van het Verdrag van Cotonou, dat de ontwikkelingsrelatie van de EU met 77 voormalige koloniën regelt. Aan het eerste punt van hun voorstel, herinvoering van de visumplicht, werd op 9 oktober uitgebreid aandacht besteed door de VARA op Radio 1 in Het Buitenland, een programma waaraan de redactie van het Roemenië Bulletin een bijdrage mocht leveren: André Kom als verslaggever in de straten van Boekarest, Jan Willem Bos in de studio als gesprekspartner van de heer Blok om over diens suggestie te debatteren. Volgens Blok en Zalm dient de visumplicht terug te komen om de stroom illegalen uit Roemenië en Bulgarije in te dammen. Dit soort landen, worden ze in het artikel met minachting genoemd. De VVD-kamerleden stellen dat de afschaffing van de visumplicht overhaast is gebeurd en dat het gevolg is dat criminelen en prostituees zich een weg naar Nederland banen, en dat velen hier zonder werkvergunning arbeid verrichten. In mijn opvatting slaan de twee de plank volledig mis. (Ik zal mij in mijn argumentatie beperken tot Roemenië, maar de Bulgaarse situatie wijkt niet of nauwelijks af.) In de eerste plaats is de opheffing van de visumplicht absoluut niet overhaast

gebeurd, maar juist zeer weloverwogen. Na de aanbeveling tot opheffing door het Europese Parlement is er nog geruime tijd gewacht met het daadwerkelijk afschaffen van de visumplicht, en niet dan nadat Roemenië strenge maatregelen had genomen om een ongecontroleerde uitstroom van reislustige burgers te voorkomen (zie volgende artikel en RB 6 [42], december 2001). Het herinvoeren van de visumplicht zou een typisch voorbeeld zijn van het oude gezegde dat de goeden onder de kwaden moeten lijden in dit geval zeer veel goeden onder een handjevol kwaden. Cijfers wijzen uit dat het niet om grote aantallen gaat, zelfs niet in de Haagse Schilderswijk, die door de heer Blok als schrijnend voorbeeld werd opgevoerd, maar waar het wellicht ook niet meer dan enkele tientallen personen betreft. (Massas noemde Blok het in het radiodebat; misschien was het beter geweest om het woord aantallen te gebruiken het gaat tenslotte om mensen.) In het artikel van Zalm en Blok worden de acties van de Haagse en Amsterdamse politie, waarbij illegale Roemenen en Bulgaren werden opgepakt, betiteld als een staaltje van daadkracht dat lof verdient. Maar daarbij werd vergeten te vermelden dat er bijvoorbeeld in Amsterdam enkele dagen lang 500 politiemensen werden vrijgemaakt zodat er 210 illegalen konden worden opgepakt. Het oogt daadkrachtig op televisie, maar er zijn misschien toch ernstiger misdrijven waarvoor die mankracht van de politie zou kunnen worden ingezet.

Opsluiten en uitzetten

Een herinvoering van de visumplicht lijkt me ook niet zo effectief te zijn als Zalm en Blok schijnen te hopen. Ook toen Roemenen nog visumplichtig waren in het Schengengebied, waren er hier illegalen aanwezig. En die zullen blijven komen zolang Roemenië, economisch gezien, zo ver op West-Europa achterligt. Om dat tegen te gaan, willen Blok en Zalm eenmaal uitgezette personen tot ongewenst vreemdeling verklaren. Dat klinkt heel aar-

– 24 –


dig, maar ze vergeten te vermelden hoe ongewenste vreemdelingen moeten worden gestraft als ze toch in Nederland worden aangetroffen. Wellicht met opsluiting? Het lijdt geen twijfel dat mankracht en celruimte ontbreken voor een grootschalige opsluiting van illegalen, zoals ook moge blijken uit het feit dat de vele moeilijk uitzetbare illegale buitenlanders in bijvoorbeeld de Bijlmermeer ongemoeid worden gelaten. Misschien is het een idee om alle betrapte bolletjesslikkers maar meteen vrij te laten om ruimte te scheppen voor illegalen? Het zou een psychologische klap betekenen voor Roemenië, dat hard op weg is naar toetreding tot de EU, als het hele land werd afgestraft voor de overlast die weinigen veroorzaken. Het herinvoeren van de visumplicht zou tevens zeer schadelijk zijn voor de groeiende contacten tussen Roemenië en Nederland, en tussen Roemenië en de EU-lidstaten in het algemeen. Ter voorbereiding op de Roemeense toetreding tot de EU, die nu gepland staat voor 2007, bestaan allerlei EU-programmas die bedoeld zijn om het pad van Roemenië te effenen. De herinvoering van de visumplicht druist hier volkomen tegenin.

Maatregelen

Wat moet er dan gebeuren? Natuurlijk mogen illegalen, vooral wanneer zij hier strafbare feiten plegen, worden uitgezet. Het is zeker zo dat er in Roemenië nog steeds misverstanden bestaan over de opheffing van de visumplicht, want deze betrof uitsluitend de toeristenvisa. Een Roemeen die naar Nederland komt, moet nog afgezien van de verplichtingen die zijn eigen land hem oplegt zich binnen drie dagen melden bij de Vreemdelingendienst van de politie (tenzij hij in een hotel of op een camping verblijft). Dit geldt overigens voor alle toeristen die Nederland bezoeken en geen onderdaan zijn van een Schengenland. Arbeid in welke vorm dan ook (dus ook prostitutie) is verboden zonder het bezit van een tewerkstellingsvergunning. Wie deze regels overtreedt, is illegaal en kan worden uitgezet wat dank zij de uit 1995 stammende terugnameovereenkomst tussen Nederland en Roemenië zeer eenvoudig is. Tegelijkertijd heeft Roemenië strengere maatregelen genomen om de Schengenlanden te helpen bij het bestrijden van de illegale immigratie. Recentelijk is de Roemeense wetgeving aangepast met betrekking tot Roemeense burgers die in het buitenland misdrijven en overlast veroorzaken. Het paspoort van deze personen wordt na terugkeer in hun land in beslag genomen voor een periode tot drie jaar. In goed overleg met

de desbetreffende autoriteiten kunnen er echt wel maatregelen worden genomen om uitwassen van het vrije reizen van Roemenen en Bulgaren door de Schengenlanden te bestrijden.

Woekerwinsten en braindrain

Maar er zit me nog iets dwars. De heren Zalm en Blok lijken te vergeten dat er in Nederland volop mensen zijn die profiteren van de illegale immigratie van Roemenen. Malafide ondernemers op zoek naar goedkope arbeidskrachten, huisjesmelkers tuk op woekerwinsten en prostituanten begerig naar mooie jonge meiden zijn de magneten die jonge Oost-Europeanen deze kant uit lokken. Suggesties om deze lieden aan te pakken, ontbreken volledig in het genoemde artikel. Tegelijkertijd moet ook niet uit het oog verloren worden dat Nederland, samen met de overige EU-lidstaten, actief bijdraagt aan de Roemeense braindrain. Hoogopgeleide Roemenen, die in Roemenië zon belangrijke bijdrage zouden kunnen leveren aan de economische ontwikkeling van hun land, worden hier met dikke salarissen naar toe gelokt. We geven hun graag een werken verblijfsvergunning, maar beginnen dadelijk te steigeren als hun kansarmere landgenoten bereid zijn voor vijf euro per uur klusjes op te knappen waarvoor wij geen mensen kunnen vinden. Ik meen dat het artikel van Blok en Zalm aangeeft dat zij er begin oktober al geen vertrouwen in hadden dat het kabinet-Balkenende een lang leven beschoren was en dat ze daarom reeds een voorschot hadden genomen op de toekomstige verkiezingscampagne door een artikel te produceren met een hoog LPF-gehalte. Dat blijkt ook uit het feit dat in het radiodebat de heer Blok zijn zorg uitsprak over de door illegale Roemenen en Bulgaren gecreëerde situatie in de Schilderswijk, waar zeker geen traditionele VVD-aanhang te vinden is maar wellicht wel veel teleurgestelde LPF-stemmers te vangen zijn. Ik ben blij dat Nederland niet de mogelijkheid heeft om op eigen houtje de visumplicht structureel opnieuw in te voeren. Blok zei in het radiodebat te verwachten dat er bij de EU-partners steun te vinden is voor hun initiatief. Ik spreek de hoop uit dat er bij die landen, en in de eerste plaats bij de andere politieke partijen in Nederland, meer wijsheid en generositeit ja, ook dat te vinden is dan bij de VVD en dat soort partijen.

– 25 –


De Roemeense grenspolitie blijkt haar werk goed te doen

Een mini-interview op 7 oktober met mevrouw Ionela Roman, woordvoerster van het Inspectoraat-Generaal van de Roemeense Grenspolitie – door André Kom André Kom: Mevrouw Roman, zoals u wellicht hebt vernomen, is in de Nederlandse politiek onlangs het idee geopperd om de visumplicht voor Roemeense en Bulgaarse staatsburgers opnieuw in te voeren. Als argument daarvoor wordt gewezen op de overlast die een deel van hen bezorgt, in de illegaliteit, door zwart te werken of door het plegen van strafbare feiten. Wat is de positie van de Roemeense overheid en met name die van de grenspolitie in deze kwestie? Ionela Roman: Roemenië heeft readmissieverdragen gesloten met Nederland en met alle andere staten van de Europese Unie. Op basis van deze akkoorden worden Roemeense staatsburgers, waartoe ik me zal beperken het kan natuurlijk ook omgekeerd teruggebracht naar Roemenië als zij illegaal verblijven in de betreffende landen of daar strafbare feiten hebben gepleegd en zij daar worden uitgezet. Op het moment dat zo iemand in Roemenië aankomt, worden hier, afhankelijk van de gepleegde wetsovertredingen, sancties opgelegd: het recht op het gebruik van een paspoort wordt, voor een periode van maximaal drie jaar, ingetrokken; degenen die op frauduleuze wijze de grens van het ene land naar het andere land zijn overgegaan bijvoorbeeld van Frankrijk naar Duitsland krijgen een strafzaak; en degenen die valse identiteitsgegevens hebben opgegeven in het buitenland om zo geen inreisverbod te krijgen op hun echte naam, krijgen op het moment dat ze terugkeren in Roemenië eveneens een strafdossier voor valse verklaringen met betrekking tot hun identiteit. Heeft u recente gegevens met betrekking tot Nederland? Ja, op basis van het readmissieverdrag tussen Roemenië en Nederland zijn er 268 Roemenen uitgezet en bij de Nederlandse grens zijn er nog eens 88 Roemenen teruggestuurd. Denkt u dat een eventuele herinvoering van de visumplicht effect zal hebben op het fenomeen van frauduleuze grensoverschrijding? Op dit moment weten wij, via onze kanalen, officieel niets van een dergelijke discussie. Maar laat ik u dit zeggen: het feit dat de visumplicht voor Roemeense staatsburgers is afgeschaft, betekent dat zij het land op legale wijze uitreizen. Wij hebben voor Roemenen die het land uitreizen, een aantal voorwaarden geschapen die overeenkomen met die voor het inreizen in de Schengenlanden, met als gevolg dat degenen die niet aan deze voorwaarden voldoen, Roemenië niet uit-

reizen. In dit verband kan ik u een aantal cijfers geven: In de afgelopen negen maanden wilden ongeveer 4,6 miljoen Roemenen het land uitreizen, waar dan ook heen in het buitenland, dus niet alleen naar de Schengenlanden. Hiervan zijn er daadwerkelijk circa 4,4 miljoen vertrokken. Ruim 270.000 personen hebben geen toestemming gekregen om het land te verlaten omdat zij niet voldeden aan de voorwaarden. Van de 4,4 miljoen Roemenen die het land zijn uit gereisd, verklaarden er ongeveer 810.000 dat zij naar een van de Schengenlanden gingen. In totaal zijn ook bijna evenveel personen het Schengengebied ingereisd. Slechts zon 7000 mensen mochten niet binnen, in de meeste gevallen omdat zij al een inreisverbod voor de Schengenlanden hadden uit voorgaande jaren. Dus de 810.000 Roemenen die de Schengenlanden zijn ingereisd, hebben dat dus op legale wijze gedaan. Kijken we nu naar degenen die zijn teruggekomen naar Roemenië: van de genoemde 4,4 miljoen Roemenen die het land hebben verlaten, zijn er bijna 3,9 miljoen teruggekeerd. Het verschil bedraagt ongeveer 520.000 personen. Ik heb het hier weer over de hele wereld, dus niet alleen over de Schengenlanden. [...] Dus in de praktijk is het percentage van degenen die op dit moment in het buitenland verblijven, vrij klein. En als we een vergelijking maken met vorig jaar, toen er nog een visumplicht bestond: toen was dit aantal ongeveer 400.000, dus het verschil is eigenlijk niet zo groot. Uit deze cijfers blijkt dat het aantal Roemenen dat de Schengenlanden uiteindelijk niet in mocht, vrij klein is, mede doordat de voorwaarden die de Roemeense staat aan zijn burgers stelt, niet alleen vergelijkbaar zijn met de voorwaarden die de Schengenlanden destijds zelf stelden, maar hier en daar zelfs strenger zijn dan deze. Mag ik hieruit afleiden dat herinvoering van de visumplicht eigenlijk weinig zin zou hebben? Wij kunnen hierover geen officieel standpunt innemen, want dat is zogezegd een staatsaangelegenheid. Ik kan zeggen wat de grenspolitie doet en wat de ideeën van de Europese grenspolities zijn over hun Roemeense collegas. Uit de signalen die wij krijgen, blijkt dat de Roemeense grenspolitie haar werk goed doet. Ik kan u nog een cijfer geven in dit verband: het aantal Roemenen dat in de eerste negen maanden van dit jaar geen toestemming heeft gekregen om het land uit te reizen is vijfentwintig maal zo groot als in dezelfde periode van vorig jaar. En dat betekent dus dat wij goed weten wat onze rol bij de grens is en dat we ons werk naar behoren doen!

– 26 –


Het transformatieproces in Roemenië Persoonlijke ervaringen en de oprichting van een stichting door Brede Kristensen* 1981

Roemenië bezocht ik voor het eerst in 1981. Op uitnodiging van een student uit Tanzania die contacten onderhield met Roemeense medestudenten die streden voor vrijheid van godsdienst en geweten, reisde ik naar Timiºoara om met deze groep kennis te maken. In veel opzichten werd het een gedenkwaardig bezoek. Ik maakte kennis met veel studenten en kreeg de meest ongelooflijke verhalen te horen over de situatie in die jaren. Onder hen bevond zich een sociologiestudent met wie ik het goed kon vinden, ondermeer omdat ik zelf ook socioloog ben. Hij heette Mihai en hij had een onverzadigbare behoefte met mij van gedachten te wisselen. De gesprekken vonden plaats in een park of in een of ander achterkamertje. Iedereen had het gevoel continu bespied te worden. Op een avond liep ik met Mihai door de stad. Ineens hield hij stil, greep mij bij de arm en zei: Weet je wat er met Roemenië aan de hand is? We kunnen hier niet langer open communiceren, en dus is hier niet langer sprake van een maatschappij! Die conclusie is mij altijd bijgebleven. Ik vroeg hoe hij dacht dat er opnieuw een maatschappij kon ontstaan. Hij wist het niet, later als alles voorbij is en hij voegde eraan toe je mag ons komen helpen. Ondertussen viel het me wel op hoe gemakkelijk het was om met individuele Roemenen te communiceren, althans wanneer er geen anderen in de buurt waren. Na nog een week te hebben rondgereisd, verliet ik het land. Roemenië had een diepe indruk op mij gemaakt, maar ik heb nooit het plan gemaakt om terug te keren; toch had ik het gevoel dat dit niet mijn laatste bezoek aan het land zou zijn.

1998

Jaren gingen voorbij. In verschillende landen hield ik mij bezig met overheidsbeleid, met evaluatiestudies, met het ondersteunen van NGOs en met het ontwikkelen van locale democratie. Precies vier jaar geleden raakte ik onverwacht in Amsterdam in gesprek met Coen Stork, de voor de lezers van dit bulletin ongetwijfeld bekende oud-ambassadeur in Boekarest. We stelden de vraag of we niet een paar projecten op het gebied van de ontwikkeling van de civiele maatschappij in Roemenië konden

opzetten. Zo stond ik enkele maanden later opeens weer op Roemeense bodem om met vrienden van Coen Stork te spreken en er ontstond het plan om een stichting in het leven te roepen die verschillende Roemeense organisaties zou kunnen ondersteunen met expertise en het werven van fondsen voor projecten op het gebied van democratie, publieke communicatie, maatschappelijk middenveld en mensenrechten. Het idee om een stichting op te richten met het doel Roemeense partners te ondersteunen, die actief zijn op de bovengenoemde gebieden, sloeg aan. Een stichting heeft geen winstoogmerk, wel een ideële doelstelling en heeft een bestuur dat geacht wordt op transparante wijze beslissingen te nemen om de doelstelling na te streven. Die dagen ontmoette ik Florin Lupu, de toen nog piepjonge en kersverse directeur van de Vereniging voor Democratie (Asociaþia pro Democraþia, ApD) in Roemenië. Vrijwel terstond sloten we vriendschap. Enkele maanden geleden is hij helaas op tragische wijze bij een auto-ongeluk om het leven gekomen. Ik herinner mij hem als een open en dynamisch figuur. Hij bedacht de naam transFORMA, brainstormde over doelstellingen en werkwijze voor de stichting en ondertussen ontwikkelden wij ideeën voor een project om op locaal bestuurlijk niveau participatieve democratie in te voeren. Dit zou dan een eerste project worden, gezamenlijk door ApD en transFORMA uit te voeren. Florin was een typische vertegenwoordiger van een groep jonge Roemeense professionals die de oude structuren met hun oude onhebbelijkheden willen doorbreken en het land met nieuw elan willen opbouwen en die graag samenwerken met buitenstaanders mits deze zich niet betweterig opstellen.

Oprichting van transFORMA

Zo is de stichting transFORMA Romania van de grond gekomen, zijn er projecten ontwikkeld, samenwerkingsrelaties met partners tot stand ge*Brede Kristensen is program director van de stichting transFORMA. Hij schreef dit persoonlijke verslag van zijn activiteiten en die van transFORMA op uitnodiging van de redactie.

– 27 –


komen, fondsen aangeboord (zoals via het MATRAprogramma) en heeft de stichting inmiddels een kantoor in Boekarest geopend. Eigenlijk was het de bedoeling een RoemeensNederlandse stichting te creëren, met een bestuur bestaande uit zowel Nederlanders als Roemenen. Dat laatste bleek om juridisch-technische redenen niet zo eenvoudig. Uiteindelijk is daarom besloten aan het Nederlandse bestuur een Roemeense adviesraad toe te voegen met bevoegdheden en rechten. De stichting biedt haar diensten aan, niet om projecten in Roemenië uit te voeren, maar om Roemeense partnerorganisaties in de uitvoering van projecten te ondersteunen. Daartoe wordt veel Nederlandse expertise gemobiliseerd. Het is fantastisch te merken hoeveel Nederlandse deskundigen op allerlei gebied bereid zijn naar Roemenië te reizen om hun deskundigheid vrijwel belangeloos te delen. De stichting heeft diverse projecten helpen realiseren op het gebied van publieke communicatie en locale democratie en diverse nieuwe projecten met verschillende partners zijn in voorbereiding.

Een minimaal effect?

Dat is wat veel mensen denken. Een kleine stichting, kleine schaal, kleine projecten, minimale effecten? Wat is de zin van alle moeite? We kunnen een samenleving vergelijken met een lichaam. Het lichaam heeft voor zijn gezondheid wat piepkleine vitaminetabletjes nodig en soms wat medicijnen. Het zijn niet meer dan hulpmiddelen, die soms van cruciale betekenis zijn. Uiteindelijk maakt het lichaam zichzelf gezond. Zo is het ook met de maatschappij. Kleine initiatieven kunnen een cruciaal bewustwordingsproces op gang brengen, dat een impuls wordt voor vernieuwing op grote schaal. Een maatschappij kan zelf leren en kan beter niet gedicteerd worden. Net als individuele mensen. Belangrijk is dat de juiste diagnose wordt gesteld en de juiste vitaminen of medicijnen worden toegediend in een tijdspanne die niet te kort is. Anders is het vergeefse moeite. En in de juiste hoeveelheid. Een te groots opgezet programma kan een averechts effect sorteren, omdat mensen het gaan beleven als de uitoefening van macht. Dat roept verzet op. Ook hier gaat de vergelijking met vitaminen op. Te veel is nooit goed.

Een voorbeeld

In vijfentwintig steden voert de Roemeense Vere-

niging voor Democratie een project uit om het locale bestuur te helpen burgers bij besluitvormingsprocessen te betrekken. We noemen dat participatieve democratie. Bij dat project, dat door MATRA wordt gefinancierd, zijn Nederlandse burgemeesters betrokken die ieder enkele gemeenten in eenzelfde regio bezoeken om zich op de hoogte te stellen van de voortgang en om desgewenst ondersteuning en advies te geven. De gedachte is dat op basis van een goede collegiale verstandhouding een bezoek van een ervaren Nederlandse bestuurder stimulerend zal werken. Door deze bezoeken krijgt de Roemeense gemeente (burgemeester, gemeenteraadsleden en betrokken NGOs en ApDstaf) het gevoel uit de vergeethoek te worden getrokken, belangrijk te zijn en ook een beetje bij Europa te horen. Doel van de bezoeken is dat de gemeente regels ontwikkelt om ideeën van burgers te benutten en burgers bij de besluitvorming en de uitvoering te betrekken, ook in de toekomst. Nevendoel kan zijn dat relaties met andere, Nederlandse, gemeenten, met internationale organisaties (UNDP, EU) of met het internationale bedrijfsleven worden aangegaan. Van de expert wordt gevraagd: betrokkenheid te tonen, te luisteren, creatief en af en toe kritisch mee te denken, en desgevraagd informatie te verschaffen en op het juiste moment relevante kennis over te dragen. De praktijk wijst uit dat alleen al de regelmatige aanwezigheid van een Nederlandse collega zeer positief wordt gewaardeerd en een stimulerend effect oefent op het aarzelende veranderingsproces.

Persoonlijke observaties

Inmiddels breng ik het grootste deel van mijn tijd door in Roemenië en wanneer ik vrienden en familieleden vertel over mijn werkzaamheden hier, is steevast de vraag: Wat zoek je daar en kun je het daar uithouden? Wat het eerste deel van de vraag betreft, daarop kan ik geen antwoord geven. Vroeger hield ik ervan dingen te ondernemen die voor mij een doel en een betekenis hadden. In de loop der jaren is dat veranderd. Liever volg ik de loop der gebeurtenissen, met als gevolg dat onverwachte perspectieven zich openen en onverwachte zin wordt ontdekt. Wat het tweede deel van de vraag betreft, kan ik een duidelijk antwoord geven: het is in Roemenië prima uit te houden. Voor mezelf kan ik ook zeggen waarom dat zo is. De Roemenen ervaar ik als mensen die in de persoonlijke omgang heel gemak-

– 28 –


kelijk zijn. Op het persoonlijke vlak lijden zij zelden of nooit aan de in West-Europa zoveel voorkomende houding van afstandelijke arrogantie, welke meestal gepaard gaat met een onstuitbare behoefte indruk op anderen te maken. Mensen met kapsones kom je evenmin veel tegen in Roemenië. Maak een praatje met een Roemeen en je voelt gelijk een bereidheid open te zijn. Ze vertellen gemakkelijk iets over zichzelf. In de kortst mogelijke tijd is er een gezellige en informele sfeer, waarin gemakkelijk vriendschappen ontstaan. Dat is dus de reden waarom ik me hier thuis voel en waarom vele Nederlanders zich hier thuis voelen. Nu spreek ik over persoonlijke ontmoetingen met individuele Roemenen. Communicatie in de publieke sfeer is anders. De publieke sfeer wordt helaas nog altijd beheerst door een houding van wantrouwen, die de bron is van eindeloze reeksen van verdachtmakingen en manipulaties, en door de behoefte van veel mannen om publiekelijk een heldhaftige indruk te maken. Tenminste, dat is mijn persoonlijke indruk. Wat de publieke sfeer betreft, had Mihai twintig jaar geleden inderdaad gelijk: de maatschappij moet opnieuw gebouwd worden, want er is veel wantrouwen.

Serieuze projecten

Opvallend is het grote aantal jonge mensen met een uitstekende opleiding, met een uitmuntende talenkennis dat met een bewonderenswaardige efficiëntie en inzet op allerlei posten en posities bezig is het land op te bouwen. Overal kom ik ze tegen, jonge mensen, vaak zijn het vrouwen, met kennis, inzicht en betrokkenheid. Hopelijk gaan zij een steeds belangrijker rol spelen. In de projecten die onze stichting met partnerorganisaties uitvoert, nemen zij telkens een prominente plaats in. Er valt in deze projecten niet veel geld te verdienen. Het gaat om ideële doelstellingen, zoals het bevorderen van transparantie en kwaliteit van bestuur, het verbeteren van de kwaliteit van publieke communicatie, zoals de overheidsvoorlichting en de journalistiek, of de invoering van participatieve democratie, de bestrijding van corruptie, de onafhankelijkheid van justitie enzovoort. Het zijn serieuze projecten waaraan serieuze mensen met veel elan en doorzettingsvermogen deelnemen. Ik hoop dat het elan en het doorzettingsvermogen beloond gaan worden. Ik hoop ook dat onze stichting daartoe een klein steentje mag bijdragen.

ROEMENIË 2002 AL 30 JAAR UW ROEMENIËSPECIALIST ! ¨ ¨ ¨ ¨ ¨

CAMPINGVLUCHTEN RONDREIZEN CONFERENTIES STRANDVAKANTIES KUURREIZEN, SPECIALE KUREN VOOR MANAGERS

U KUNT AL NAAR BOEKAREST V.V. VLIEGEN VANAF

EURO 215,- (speciale jeugdtarieven)

Voor meer info:

TEL.: 020-642.16.50

FAX: 020-642.97.85 – 29 –

E-MAIL: [email protected]


Een vuist maken? door Olaf Tempelman Journalistiek is een moeilijk vak, buitenlandjournalistiek misschien nog een moeilijker. Dit geldt met name in deze tijd. Met alsmaar verder populariserende media wordt het steeds diffuser wat journalistiek eigenlijk is. Gaat het om het zo helder mogelijk overbrengen van iets belangrijks wat ergens aan de hand is? Of is het amusement? Ik dacht zelf altijd het eerste. Het is voor mij altijd een essentieel aspect geweest de waarheid te vertellen, wat die waarheid ook moge zijn en hoezeer mijn perceptie ervan ook steeds verandert. Ieder individueel observatievermogen is onvolledig en imperfect. Veel dingen die je waarneemt, zijn illusoir zeker als je ze waarneemt in een ander cultuurgebied dan je eigen. Het enige wat je kunt doen, is je steeds blijven openstellen. Vragen stellen, leren, vragen stellen, leren.

Waarachtig beeld

Buitenlandjournalistiek hoort dus volgens mij een poging te zijn een enigszins waarachtig beeld te geven van een land of cultuurgebied. Vaak is het dat niet. Nogal eens gelijken journalisten in het buitenland op souteneurs die een bordeel exploiteren. Het land in kwestie wordt gebruikt om thuis te scoren. Dat gebeurt door er onvolledig, ongenuanceerd en stigmatiserend over te berichten. Als er één land is dat onder dergelijke stigmata heeft geleden, dan is het wel Roemenië. Nog steeds komt het beeld dat tamelijk veel buitenlanders van het land hebben, goeddeels overeen met de negatieve etiketten die er tijdens de kortstondige mediabelangstelling in 1990 werden opgeplakt. Toen ik tweeënhalf jaar geleden aan het correspondentschap in Boekarest (voor de Volkskrant) begon, was het mijn doel het land op een wat eerlijker en vollediger manier neer te zetten. Echter: de dagbladjournalistiek is allerminst een platform om een land te promoten. Als er iets goed gaat, is het in principe niet nieuwswaardig, tenzij het op een uitzonderlijke of wonderbaarlijke wijze goed gaat. Nieuwswaardig zijn grote problemen. Dat is de hoofdreden dat Afghanistan, Colombia en Israël vaker in het nieuws zijn dan Denemarken, NieuwZeeland en Botswana. Niettemin biedt een groot dagblad een correspondent wel wat mogelijkheden de goede dingen in een land te benadrukken, onder meer via de toeristische en de kunstbijlages. Zo schreef ik over agrotoerisme in Maramureº, Sibiu-bij-nacht en de treinrit Câmpina-Braºov, dwars door de Karpaten. Ik deed ook de Eindeloze Zuil van Brâncuºi, het Enescu-huis, het Nationaal Kunstmuseum en Ateneul Român (het Roemeense Atheneum). Ik beschreef de Roemeense gastvrijheid aan de hand van het eten en de Roemeense humor en het improvisatievermogen aan de hand van de Dacia. Maar ik schreef ook over bejaarden die op straat doodgaan, over bedelaars, over alco-

holisme en over het onverwerkt totalitaire verleden. Het zou van weinig observatievermogen getuigen dergelijke problemen niet te signaleren. Journalistiek is ook dat je westerse krantenlezers het alibi Wir haben das nicht gewusst ontneemt, of in de woorden van Martha Gellhorn mensen die zelf geen stem hebben, een stem geven in het Westen (zoals Roemeense en Bulgaarse bejaarden met pensioenen van • 50).

Politieke klasse

Waar ik tijdens dit correspondentschap nooit iets positiefs over heb geschreven, is de Roemeense politiek. De reden daarvoor is dat er mijns inziens weinig positiefs over te schrijven valt. Zeker, de uiteindelijke richting waarin het land zich beweegt richting lidmaatschap van NAVO en EU en richting een democratie en een aan de wet gebonden markteconomie is goed. Maar deze transitie verloopt niet goed, althans veel minder goed dan zij zou kunnen verlopen, en daar is mijns inziens onder andere een onverantwoordelijke politieke klasse debet aan. Het zou van oogkleppen getuigen dit niet te signaleren en er niet over te berichten. Waar het om gaat, is dat op een goede manier te doen. De vraag die daarom volgens mij beantwoord moet worden, is: hoe komt het dat die politieke klasse zich zo onverantwoordelijk gedraagt? Daar probeerde ik dit voorjaar in de Volkskrant een antwoord op te geven. Het werd geen succes. De Roemeense ambassadeur in Nederland, de heer Iulian Buga, schreef een brief naar Arie Elshout, chef buitenland van de Volkskrant, waarin hij mijn analyse als volledig onjuist bestempelde. Ik was daar nogal gepikeerd over en schreef een weinig begripvolle brief terug. In augustus praatte ik met Jan Willem Bos, redacteur van het Roemenië Bulletin, over deze nare woordenwisseling na. Tijdens dit gesprek kreeg ik meer begrip voor de kritiek. Ik realiseerde me dat

– 30 –


ik waarschijnlijk een te gecompliceerde redenering uit de doeken heb willen doen in een te kleine ruimte. Een probleem in de dagbladjournalistiek: nuance en volledigheid verdragen zich slecht met de beschikbare ruimte van 800 à 900 woorden. Aldus kwam de uitspraak in mijn artikel burgers moeten een vuist maken tegen hun politici misschien iets te veel uit de lucht vallen. Het Roemenië Bulletin wilde mij meer ruimte bieden.

Partij en electoraat

De leiders zijn het beste als de bevolking nauwelijks weet van hun bestaan, schreef Lao Tse in de zesde eeuw voor Christus. Centraal in mijn redenering staat het idee dat de maatschappij machtig moet zijn en de politieke klasse zwak. Dat is de burgermaatschappij, de te pas en te onpas opgevoerde civil society. In Roemenië en in de meeste andere landen van Zuid-Oost-Europa is de situatie nochtans omgekeerd: machtige politici, machteloze burgers. De politici controleren de maatschappij in plaats van dat de maatschappij de politici controleert. Doordat niemand de politici controleert, kunnen deze doen wat zij willen, en dat doen zij ook, getuige de manier waarop politiek en zakendoen met elkaar verweven zijn, en getuige het gemak waarmee de rechterlijke macht, de instantie die dit zou moeten verhinderen, wordt omgekocht of buitenspel wordt gezet. Parlementaire democratieën en rechtsstaten zijn niet uitgevonden omdat politici altijd het beste met de inwoners van hun land voor hebben. Zij dienen om de mogelijkheden voor politici tot machtsmisbruik en zelfverrijking te beperken. In West-Europa begon de ontwikkeling daarvan, zeer globaal gezien, in de tweede helft van de achttiende eeuw, in Zuidoost-Europa zon 100 tot 150 jaar later. In het Westen ontmantelde eerst de opkomende bourgeoisie de macht van vorsten en aristocratie. De in liberale partijen verenigde burgers legden de traditionele heersers aan banden middels nieuwe grondwetten, parlementen en onafhankelijke rechtspraak. Later verenigden de leden van de steeds grotere arbeidersklassen zich in socialistische (en later sociaal-democratische) partijen en slaagden erin via de parlementaire weg rechten voor arbeiders af te dwingen en de bourgeoisie aan banden te leggen. Politici werden voortgebracht door een electoraat. Zij behoorden tot dit electoraat en behartigden daarom de belangen van dit electoraat.

Normale ontwikkeling

Roemenië maakte, in mijn optiek, tot medio 1930

een volstrekt normale Europese politieke evolutie door, zij het dat die, net als in de rest van de regio, met vertraging plaatsvond. In een eerste fase (pakweg 1870-1920) bond een jonge, hervormingsgezinde aristocratie de strijd aan met de grootgrondbezitters, culminerend in de strijd tussen de Liberale en de Conservatieve Partij en uiteindelijk in het verdwijnen van de laatste. In een later stadium, de jaren twintig van de vorige eeuw, verenigden vertegenwoordigers van de enorme klasse van kleine boeren zich in de Nationale Boerenpartij (PNÞ, in 1926 ontstaan uit een fusie van de Nationale Partij en de Boerenpartij). Het ontstaan van PNÞ is mijns inziens goed te vergelijken met het ontstaan van de socialistische partijen in West-Europa 50 tot 100 jaar eerder; de arme meerderheid van de bevolking werd politiek bewust en eiste haar rechten. De normaliteit van de Roemeense politieke evolutie tot dan toe wordt onderstreept door het feit dat PNÞ er in de tweede helft van de jaren twintig ook in slaagde parlementsverkiezingen te winnen. Deze normale ontwikkeling werd onderbroken door de antidemocratische wind die in de jaren dertig door Europa waaide en uiteindelijk definitief de pas afgesneden door de gewelddadige installatie van het communisme door de Sovjet-Unie in de jaren 1944-1948. De terreur die na de communistische machtsgreep een aanvang nam, beroofde Roemenië van zijn authentieke politieke klasse. De leiders van zowel authentiek links de Boerenpartij als rechts de Liberale Partij werden omgebracht in strafkampen. Hun electoraten werden geterroriseerd. Het gevolg was dat een natuurlijke, historische ontwikkeling waarin politici werden voortgebracht door een bepaalde bevolkingsgroep en daarom de belangen van die bevolkingsgroep behartigden, ten einde kwam. De macht van de nieuwe politici berustte niet op de steun van een electoraat, maar op geweld. Zij volgden niet de wensen van de bevolking, maar verfomfaaiden de maatschappij volgens de sovjetboekjes. Doordat er geen electoraat meer was waaraan zij verantwoording hoefden af te leggen en dat hen bij verkiezingen naar huis had kunnen sturen, konden de nieuwe politici doen wat ze wilden. Het resultaat was uiteraard onverantwoordelijk gedrag.

Almacht en tegenkracht

Correctie hiervan en een hervatting van de oorspronkelijke politieke ontwikkelingen kon pas een aanvang nemen in december 1989, 45 jaar nadat die verwoesting van de maatschappij was begonnen. 45 jaar is lang en het was niet verwonderlijk

– 31 –


gers. Destijds hadden zij wortels in een solide electoraat, nu niet. Het gevolg was dat deze nieuwe tegenkrachten niet zozeer streden vóór de belangen van bepaalde bevolkingsgroepen als wel tégen de oud-communistische machthebbers. Het gebrek aan electorale wortels liet zich meteen gelden toen de oppositiepartijen er in 1996 eindelijk in slaagden de verkiezingen te winnen. Hun politici bleken zich niet zelden hetzelfde te gedragen als de oud-communisten die de bevolking zojuist had weggestemd. Niet gehinderd door een commitment aan een electoraat en een door zon electoraal afgedwongen rechtsstaat lieten zij het eigenbelang nogal eens prevaleren, al vormde ook pure incompetentie een belangrijke oorzaak voor het falen van de tegenkrachten in de periode 1996-2000. Ontgoocheld wendden de kiezers zich in 2000 maar weer tot de oud-communisten en tot de evenmin in een electoraat gewortelde PRM (Groot-Roemenië Partij).

Zorg

Monarchistische demonstratie in Boekarest

dat het gedrag van de nieuwe machthebbers meer leek op dat van hun communistische voorgangers dan op dat van de democratisch gekozen politici uit de jaren twintig. De almachtige politieke partij in de eerste helft van de jaren negentig was in feite een hervormde opvolger van de communistische. De leiders ervan controleerden net als voorheen de rechterlijke macht. Zij waren niet door een electoraat voortgebracht en waren niet aan een specifiek electoraat loyaal. Tegenkrachten konden zich nu evenwel manifesteren. Deze tegenkrachten werden echter evenmin door specifieke bevolkingsgroepen voortgebracht. In de postcommunistische traditie was alles diffuus. Er waren geen specifieke vastliggende sociologische groepen met specifieke vastliggende belangen. Er was slechts het oude partijapparaat en de daaraan gelieerde belangengroepen. De nieuwe oppositiepartijen ontstonden top-down in plaats van bottom-up. Zij waren de creaties van kleine groepjes individuen in de hoofdstad, in plaats van politieke voortvloeisels van de emancipatie van grote bevolkingsgroepen. De heropgerichte PNL (Nationale Liberale Partij) en PNÞCD (Nationale Christen-Democratische Boerenpartij) hadden weinig van doen met hun precommunistische voorgan-

Het wachten is op het moment dat het patroon: machtige politici machteloze maatschappij wordt doorbroken. Het gebrek aan schot hierin was de reden voor mijn analyse in de Volkskrant aan. Daarin benadrukte ik het belang van het aan banden leggen van politici. Burgers moeten weerbaar zijn tegen hun politieke klasse. Het begint ermee dat de burgers controle nemen over de politieke partijen. Electoraten brengen partijleden voort en die stemmen vervolgens over het lot van de partijleiders. In Roemenië is de situatie vooralsnog omgekeerd. Partijleiders controleren partijleden, net als tijdens het communisme het geval was. Zodoende gebeurt het dat partijleiders blijven zitten, waar zij in een burgermaatschappij hadden moeten vertrekken. In 1996 verloor Iliescu na een presidentschap van bijna zeven jaar de verkiezingen. Leiders die verkiezingen verliezen treden in West-Europa af, of het nu Helmut Kohl, Giscard dEstain, Filipe Gonzalez of Ad Melkert betreft. Iliescu bleef zitten, behield de controle over zijn partij en schiep daarmee een uiterst negatief precedent. Politiek verlies betekent niet dat je moet aftreden. Carrière maken in een politieke partij geschiedt klaarblijkelijk op grond van loyaliteit aan die ene leider die alsmaar blijft zitten, niet door het winnen van de steun van zoveel mogelijk partijleden. Hetzelfde patroon was zichtbaar in andere partijen, zoals PNÞCD, waar een mislukt politicus als Victor Ciorbea, die als premier had moeten aftreden, er desondanks in slaagde het partijleiderschap te veroveren. De enige Roemeense politieke

– 32 –


partij die zich tot nu toe van een bij verkiezingen onsuccesvol leider wist te ontdoen, was PD, de Democratische Partij. De nadruk ligt hier op ontdoen, want de leider in kwestie, Petre Roman, trad niet vrijwillig af. Desondanks was dit een hoopgevende ontwikkeling, die erop duidt dat deze partij in het proces van electorale worteling waarschijnlijk het verst gevorderd is, al is de beruchte combinatie politiek-zaken ook bij de kopstukken van deze partij aanwezig.

De bierkaai

De Roemeense politieke klasse heeft vrijwel unaniem gekozen voor integratie in de zogenaamde Euro-Atlantische structuren. Op lange termijn zal die keuze tot een afkaveling van de eigen machtspositie leiden. Maar een degelijke afkaveling van bovenaf kan niet tot een gezonde maatschappij leiden zolang die niet vergezeld gaat van een afkaveling van onderaf de vuist van de burgers. Die ontwikkeling verloopt in Roemenië bedroevend langzaam. Politieke moed is er vooralsnog een schaars goed. De oorzaken daarvan heb ik hier geprobeerd uit de doeken te doen, en hopelijk wat vollediger dan in de Volkskrant. Slagen de Roemeense burgers erin hun politici aan banden te leggen, dan worden regels beter afdwingbaar en krijgt een aan de wet gebonden markteconomie gestalte.

Dat leidt tot een groei van de buitenlandse investeringen, waardoor het land zich uit de huidige vicieuze cirkel losmaakt. Je kunt je niet intensief met een land bezighouden en er ook nog wonen zonder het een warm hart toe te dragen. Maar dat betekent ook goedkope onzinverklaringen voor de problematiek van een land inruilen voor substantiëlere. Substantiëlere verklaringen leiden bij buitenstaanders vrijwel altijd tot meer begrip, al is het soms vechten tegen de bierkaai. Onlangs moest ik in Boekarest eten met drie leden van de afdeling scenario-planning van het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken. Tot mijn schrik bleken ze in hun hoofd te hebben dat Ceauºescu de logische erfgenaam was van Dracula. Na drieënhalf uur, waarin ik voornamelijk bovenstaand verhaal verkondigde, begonnen ze me eindelijk een beetje te geloven: Verrek, Roemenië is eigenlijk een heel normaal Europees land, het heeft gewoon pech gehad met dat rotcommunisme. Toen we het restaurant verlieten, barstte aan alle kanten geblaf los van nog steeds niet opgeruimde zwerfhonden. Agressieve bedelaars in joggingpakken maakten afscheid nemen op straat nagenoeg onmogelijk. En ik dacht: wat is het toch moeilijk een imago te veranderen.

EVEN VOORSTELLEN ROMprodukts v.o.f. verkoopt geïmporteerde producten uit Roemenië. Deze producten zijn van kwalitatief hoog niveau door persoonlijke controle. Onze doelstelling is o.a. het ondersteunen van de Roemeense economie en werkgelegenheid. Het huidige assortiment bevat houten speelgoed, relatiegeschenken en houten decoraties voor in en om het huis. Ook kunnen wij producten voor u in Roemenië laten fabriceren, conform uw eigen ideeën en wensen.

ROMPRODUKTS v.o.f. van Oldenbarneveltstraat 35 3791 AH ACHTERVELD Tel. 0342-452311 www.romprodukts.tiscaliweb.nl [email protected]

– 33 –


Sorin Alexandrescu met emeritaat – door Dorin Perie Veelzijdig

Na 33 vruchtbare jaren bij de Universiteit van Amsterdam is prof.dr. S. Alexandrescu per 1 augustus 2002 met emeritaat gegaan. Jongere onderzoekers en medewerkers aan de Faculteit der Geesteswetenschappen op het gebied van literatuurwetenschap, hermeneutiek, wijsbegeerte en vooral semiotiek hebben hem in de afgelopen jaren van veel minder dichtbij meegemaakt. Professor Alexandrescu Sorin voor allen die met hem hebben samengewerkt of les van hem hebben gekregen had besloten een belangrijk deel van zijn veelzijdige carrière in Roemenië voort te zetten en verder uit te bouwen. Want zo is Sorin altijd geweest. Aan de ene kant een veelzijdige wetenschapper, een erudiet die zich op vele terreinen met gemak en elegantie kan bewegen, maar evengoed een deskundige met een diepgaande analyse. En dat is niet alles. Alexandrescu was de man die voor veel Nederlanders de Roemeense revolutie van december 1989 in de huiskamer heeft gebracht. Politiek commentaar, populariserend werk, veel engagement met betrekking tot de opbouw van de nieuwe democratieën in het voormalige Oostblok, in Roemenië in het bijzonder, dit alles behoort tot de activiteit van professor Alexandrescu, hoogleraar Roemeense Taal- en Letterkunde en Semiotiek aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). Oorspronkelijk was hij in 1969 uit Roemenië gekomen als gastdocent aan de UvA, maar ook aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). In die tijd leek het er even op dat Roemenië zich los wilde maken van het Warschaupact en voor meer openheid zou kiezen. Achteraf valt moeilijk te zeggen of de jonge gastdocent uit Boekarest zich toen al had voorgenomen op de bres te gaan staan voor de rechten van de mens in de toenmalige communistische dictaturen. Sorin Alexandrescu was immers voordien bezig geweest met de ontwikkeling en de uitoefening van een zuivere vorm van wetenschap in de literatuur, die zich los wilde maken van iedere ideologische invloed. Maar misschien was dat oorspronkelijk toch een vorm van vlucht uit een sterk ideologisch getinte literatuurwetenschap zoals toen van hogerhand was opgelegd in zijn land van oorsprong. Feit is dat Sorin Alexandrescu zijn preoccupatie met de semiotiek nooit heeft opgegeven, integendeel. Al in 1971 sloot hij zich aan bij de onderzoekgroep in de Semiotiek onder leiding

van prof.dr. A.J. Greimas, waar hij tot 1990 deel van zou uitmaken. In 1983 richtte hijzelf een onderzoekgroep in de Semiotiek op aan de UvA, drie jaar later zette hij de Nederlandse Vereniging voor Semiotiek op en in 1990 werd zijn leeropdracht als hoogleraar uitgebreid met de Semiotiek. Uitgebreid, aangezien hij al in 1980 hoogleraar in de Roemeense Taal- en Letterkunde was geworden.

Krimp en groei

De opleiding Roemeense Taal- en Letterkunde was op dat ogenblik geen unicum, zoals wij de laatste jaren gewend zijn het te noemen. Toen bestond er aan de RUG nog een vergelijkbare opleiding onder leiding van prof.dr. W. Noomen. Volledigheidshalve moet vermeld worden dat toen zowel in Amsterdam als in Groningen Roemeens was toegevoegd aan de opleiding Frans. Sorin Alexandrescu had samen met dr. Wim van Eeden in 1971 in Amsterdam een hoofdvakprogramma voor de opleiding Roemeens opgezet en hierdoor beëindigde hij zijn samenwerking met de RUG. Pas na de omvangrijke herstructurering onder de veelzeggende naam Selectieve krimp en groei, die binnen de universitaire wereld in het begin van de jaren tachtig plaatsvond, bleef de UvA de enige universiteit in Nederland waar de Roemeense taal en letteren werden gedoceerd. Tot halverwege de jaren negentig was deze opleiding een van de kleinste binnen de toenmalige Faculteit der Letteren, aangezien de studentenaantallen voor de talenstudies toen nog veel hoger lagen dan die waaraan wij in de laatste jaren helaas gewend zijn geraakt. Daar kwam nog bij dat de politieke situatie in Roemenië tot 1990 zich in een geheel tegenovergestelde richting ontwikkelde dan verwacht of misschien door vele, tegen beter weten in, gehoopt. De negatieve uitstraling van het land had lange tijd een remmende werking op de studenteninstroom. Dit heeft Sorin Alexandrescu echter niet ontmoedigd en naast zijn didactische verplichtingen organiseerde hij al in 1974 het eerste internationale congres van Roemeense Studies in Amsterdam. In hetzelfde jaar richtte hij de Association Internationale dÉtudes Roumaines op, gevestigd aan de UvA, afdeling Roemeens. Voorzitters van de AIER werden professor Noomen, tot 1983, en daarna prof.dr. Eugenio Coºeriu (Universiteit van Tübingen), be-

– 34 –


kende persoonlijkheden wat betreft het bevorderen van het wetenschappelijke onderzoek op het gebied van de Roemeense taal-, letteren cultuurkunde. Twee jaar later zou ook het eerste nummer van het tijdschrift International Journal of Romanian Studies van de AIER in Amsterdam verschijnen, wederom onder eindredactie van Sorin Alexandrescu. Twee jaar lang was Sorin ook coredacteur van het tijdschrift SeiN van de Nederlandse Vereniging voor Semiotiek.

Cultuur en politiek

Het zou hem onrecht aandoen om hier te proberen al zijn activiteiten op te sommen, maar niemand zou kunnen ontkennen dat hij een van de deskundigen bij uitstek was en nog altijd is op het terrein van de poststructuralisten, of het nou om Foucault, Lacan of Derrida ging of om Ricœr, Rorty of Deleuze. Sorin Alexandrescu was de initiator, de promotor, de onderzoeker, uiteraard de leraar en de erudiet. Zijn activiteiten binnen de universitaire wereld bleken evenmin een belemmering te zijn voor zijn inzet in de strijd tegen de communistische dictatuur. In 1988 richtte hij samen met onder anderen journalist Henk Hofland het Roemenië Comité op. Dit was de eerste organisatie in Nederland die specifiek gericht was op de bescherming van de mensenrechten in Roemenië. Twee jaar later zou de eerste serie van het Roemenië Bulletin verschijnen en in 1995 zou de tweede serie van hetzelfde blad van start gaan, waarvan Sorin tot en met 1999 co-redacteur was en waarin hij een groot aantal artikelen en politieke commentaren publiceerde. Door zijn artikelen, lezingen, door het organiseren van congressen en symposiums en door zijn aanwezigheid en bijdragen bij veel activiteiten waarbij Roemenië in het middelpunt van de aandacht stond,

Afscheidscollege Ter gelegenheid van het emeritaat van prof.dr. S. Alexandrescu aan de Universiteit van Amsterdam wordt er op 3 december as. een Symposium georganiseerd met als thema ‘Breukvlakken der identiteit’, gevolgd door een afscheidscollege van professor Alexandrescu en een receptie. Het symposium wordt gehouden in de Doelenzaal en begint om 10.00. Het afscheidscollege begint op 14.00 in de Aula van de UvA, waar ook de receptie zal plaatsvinden. Deze dag wordt afgesloten met een feest. Iedereen is van harte welkom. Deelnemers aan het feest wordt echter verzocht zich van tevoren in te schrijven bij dr. D. Perie, Universiteit van Amsterdam, Spuistraat 134, 1012 VB Amsterdam, of per email: [email protected].

heeft Sorin een substantiële bijdrage geleverd aan de verspreiding van de Roemeense cultuur in Nederland. Zo stelde hij in 1988 een bloemlezing samen van hedendaagse Roemeense verhalen, die in de vertaling van Jan Willem Bos bij Meulenhoff in Amsterdam verscheen. Na de omwenteling die eind 1989 in Roemenië plaatsvond, raakte Alexandrescu steeds meer betrokken bij en in de Roemeense politiek, waarin hij een duidelijk voorkeur had voor de Nationale Christen-Democratische Boerenpartij (PNÞCD). Mede hierdoor ging hij in 1999 voor twee jaar het ambt van adviseur voor de toenmalige president Emil Constantinescu bekleden. Op dat ogenblik werd het duidelijk dat professor Alexandrescu zijn activiteiten voor het grootste deel naar Roemenië zou verplaatsten. Maar Sorin zou niet Sorin zijn geweest als hij niet nieuwe dingen in gang had gezet. In 1999 begon hij al het blad New International Journal of Romanian Studies uit te brengen en dit jaar (2002) was hij de medeoprichter van het Center for Excellence in Humanities (CESI) aan de Universiteit van Boekarest, waarvan hij ook wetenschappelijke directeur is. Dit overzicht, hoe kort en oppervlakkig ook, kan niet anders dan tot de conclusie leiden dat de eerste hoogleraar in de Roemeense Taal- en Letterkunde en in de Semiotiek op zowel wetenschappelijk als maatschappelijk terrein een bijzondere rol heeft gespeeld en nog speelt. We wensen hem toe dat hij zijn activiteiten nog vele jaren in goede gezondheid mag voortzetten.

– 35 –


Voetbal: 02-02 door André Kom Het begin van de nieuwe Roemeense voetbalcompetitie de 85e halverwege augustus was dit jaar anders dan anders. In belangrijke mate kwam dat door de feestelijke opening, inclusief galaconcert en presidentiële lintjes, van het nieuwe Voetbalhuis (Casa Fotbalului). Diverse politici, oud-spelers, de hoogste internationale voetbalbobos, ja zelfs de president deden bij deze gelegenheid van zich spreken. Een historisch moment van het grootste nationale belang. Een historisch moment, ja, want al realiseerde zich dat lang niet iedereen het was nota bene precies honderd jaar geleden dat de eerste officiële voetbalwedstrijd in Roemenië werd gespeeld. Voor de microbiºti (voetballiefhebbers) een paar weetjes uit een onbekend laatje van de geschiedenis...

Het begin

Het was op 20 augustus 1902 dat, volgens de documenten, op het terrein van het Groene Bos (Pãdurea Verde) in Timiºoara de eerste officiële voetbalwedstrijd op hedendaags Roemeens grondgebied werd gespeeld. Toentertijd viel het nog onder Hongaars bestuur. Honderd toeschouwers, twee pas opgerichte clubs uit de buurt Timiºoara en Lugoj en een verrassende overwinning voor de gasten. Dat was het begin. Althans officieel. Twaalf jaar eerder, in 1890, had tandarts Iuliu Weiner uit Londen reeds de eerste voetbal en de spelregels meegebracht. Volgens anderen, in Boekarest, gebeurde dat pas in 1899, door de jonge Mario Gebauer, die toen terugkeerde van een studie in Zwitserland. In datzelfde jaar vonden aan het begin van de zomervakantie de eerste vrijetijdswedstrijden plaats: in Timiºoara door leerlingen van het plaatselijke Piariasten-lyceum en in Arad door een groep Arader studenten uit Boedapest. En het publiek vermaakte zich uitstekend, meldde de pers. Ook de spelers zelf waren vrij ontspannen. Dat blijkt wel uit het volgende voorval. In 1904 werd het terrein van de Klub Fotbalului Timiºoarean ingewijd. Te gast was het elftal van de Societatea de Gimnasticã Arad. Op een gegeven moment moest een speler van Arad het veld uit. Om de situatie toch weer in evenwicht te krijgen, stuurde de thuisploeg ook maar een man naar de zijlijn... De ontwikkelingen zouden snel gaan. In 1904 werd in de Verenigde Roemeense vorstendommen (Moldavië en Walachije) de eerste Boekarester club opgericht: Olympia, voor het grootste deel bestaand uit Duitse werknemers. Vijf jaar later was de nieuwe sport reeds verbreid in het hele land en kwam men tot de oprichting van Vereniging van Voetbalclubs (Asociaþiunea Cluburilor de Fotbal). Toch beperkten de sportberichten in de Boekarester kranten zich nog steeds vooral tot de paardenrennen in Bãneasa.

In Timiºoara vond in 1910 een eerste interetnische (maar nog niet echt internationale) ontmoeting plaats tussen een gemengd elftal uit Timiºoara en een uit het Servische Subotica. De laatste won met 4-3, mede doordat de keeper uit Timiºoara niet was komen opdagen; men had daarom maar gebruik gemaakt van de voetballer ªuþu, een spits, die zich op dat moment in het publiek bevond. In Boekarest werd Olympia intussen de eerste kampioen van Boekarest en min of meer ook de eerste landskampioen. In totaal zouden gedurende de volgende 83 edities van de competitie nog twintig andere clubs de nationale titel veroveren, waarvan Steaua met 21 maal en Dinamo met 16 maal de toppers zijn.

Drank

Een nationaal voetbalelftal was in de maak, maar het zou tot na de Eerste Wereldoorlog duren voordat dit in actie kwam. Op 8 juni 1922 speelde het nationale team in Belgrado zijn eerste wedstrijd. Omdat het voetbal in het inmiddels Roemeense Transsylvanië en de Banaat, waar het zijn wortels had, nog steeds op een hoger plan stond dan in de andere twee Roemeense provincies, werd het nationale team gevormd door uitsluitend spelers uit Timiºoara (dat maar liefst vijf clubs had in de eerste categorie en nog eens vijf in de tweede), Arad, Oradea, Cluj en Târgu-Mureº. Het werd een overwinning voor Roemenië: 1-2. Vanaf dat moment kwam de ontwikkeling van de voetbalsport in een stroomversnelling, al werd Roemenië tijdens de Olympiade van Parijs (1924) nog helemaal weggespeeld door Nederland: 0-6. Op 16 februari 1930 werd de Roemeense Voetbalfederatie (Federaþia Românã de Fotbal, FRF) opgericht, in 1932 volgde Divizia A. ªtefan Dobay werd de eerste topscorer. Dobay speelde voor Ripensia Timiºoara en maakte in dat seizoen 15 doelpunten.

– 36 –


Ripensia was een club (opgericht in 1928) die zich tot doel had gesteld om de inmiddels op gang gekomen exodus van talentvolle voetballers naar het buitenland te stoppen. Daarbij bouwde men voort op eerdere successen van twee andere clubs uit Timiºoara: Unirea en Chinezul (bestaande uit spoorwegarbeiders en vernoemd naar de beroemde anti-Ottomaanse strijdheer Pavel Chinezul uit de vijftiende eeuw). Beide clubs waren in de jaren twintig volop actief op internationaal vlak, maar Unirea had daarbij kennelijk de binnenlandse competitie wat verwaarloosd in 1922. Toen de twee ploegen op 3 december tegen elkaar moesten uitkomen, stond er heel wat op het spel. Bij rust was het nog 0-0. Vanwege de winterkou had men tijdens de pauze vin fiert (hete wijn) aan de elftallen aangeboden, en nog in behoorlijke hoeveelheden ook, zodat bij de hervatting van de wedstrijd de kwaliteit van het spel ineens ver te zoeken was. Chinezul won uiteindelijk met 4-0, maar de pers protesteerde heftig en eiste dat er nooit meer tijdens een wedstrijd drank aan voetballers gegeven zou worden... Naar het heden Ripensia is ook de club die min of meer de brug naar het heden heeft gelegd. In de jaren dertig ondernam men meerdere tournees door Europa, waarbij gespeeld werd tegen gereputeerde Europese elftallen. Zo toerde men in mei 1933 door Nederland en speelde achtereenvolgens tegen Den Haag, Amsterdam, Haarlem, Rotterdam, Dordrecht en opnieuw Den Haag: drie overwinningen, tweemaal gelijkspel en eenmaal verlies. Een van de zwaardere wedstrijden was die tegen Ajax. In de eerste helft leidden de Roemenen nog met 0-3, maar na de rust brachten de Amsterdammers drie nieuwe spelers in het veld en vervolgens wisselden ze elke tien minuten nog een ander, terwijl de club uit Timiºoara slechts één wissel inbracht. Fysiek uitgeput legden de Timiºorenen het af tegen de twintig (!) spelers van Ajax. Het werd uiteindelijk 3-3. Het internationale, maar ook het nationale, voet-

bal stond inmiddels aan de vooravond van een moeilijke periode: de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende machtsovername door de communisten, ten tijde waarvan de competitie tot stilstand kwam. Pas in 1947 werd deze hervat. Toen werden ook de bekendste clubs van tegenwoordig opgericht, zoals CCA-Steaua (1947) en Dinamo (1948). Het was uiteindelijk Dinamo uit Boekarest dat als eerste Roemeense club meedeed aan een Europese cup (1955) en vanaf dat moment was het Roemeense voetbal definitief niet meer weg te denken uit het Europese verband. Dudu Georgescu kreeg in 1975 en in 1977 de Gouden Schoen, als beste Europese doelpuntenmaker. In zijn hele loopbaan scoorde hij liefst 252 maal, veel meer dan zijn concurrenten in het lijstje van beste Roemeense scorers aller tijden: Rodion Cãmãtaru (198 goals), Marin Radu (190), Florin Dumitrache en Ion Oblemenco (170) en Mircea Sandu (167). In 1986 won Steaua uit Boekarest de Europa Cup, nadat rivaal Dinamo drie jaar eerder in de halve finale was gestrand. Op landsniveau deed Roemenië pas in 1990, na twee decennia afwezigheid, weer mee aan de eindronde van het Wereldkampioenschap; bij de editie van 1998 haalde het zelfs de vijfde plaats. In Korea en Japan in 2002 was het land er net als Nederland niet bij. En dat heeft vandaag de dag weer negatieve gevolgen voor de situatie in de zojuist weer begonnen binnenlandse competitie: minder Roemeense spelers in de belangstelling van buitenlandse clubs en een toch al ingezakte transfermarkt zorgen voor minder inkomsten en teruggeschroefde begrotingen bij de grotere clubs, waarvan vele voor 80% afhankelijk zijn van spelerverkopen. En omdat deze clubs gewoonlijk hun inkopen doen bij de kleinere, zitten die nu ook met minder geld. Een mechanisme waar de spelers van Timiºoara en Lugoj in 1902 ongetwijfeld niet bij hebben stilgestaan. (Bronnen: Adevãrul, Capital, Realitatea Româneascã en Cristofor Cristi Alexiu, Ripensia, Nostalgii fotbalistice, Timiºoara 1992.)

– 37 –


Mijn Roemenië (4) Grozãveºti

door Jan Willem Bos Blocul C

Wie vanuit het centrum van Boekarest langs de oever van de Dâmboviþa loopt, over de kade genaamd Splaiul Independenþei (Kade van de Onafhankelijkheid), komt zon twee kilometer voorbij de Rechtenfaculteit en het gebouw van de Opera bij een complex van studentenflats geheten Cãminul Grozãveºti. Aan het einde van de jaren zeventig, toen ik la specializare in Boekarest verbleef, waren alle buitenlandse studenten collectief ondergebracht in Blocul C. Het was een Verenigde Naties in het klein, want de bewoners van Blocul C kwamen uit alle uithoeken van de wereld. Het enige dat de vertegenwoordigers van al die volken bond, was dat ze zich bedienden van de Roemeense taal om zich tegenover elkaar verstaanbaar te maken. Er waren studenten uit de socialistische broederlanden, niet alleen uit de naburige republieken, maar ook Chinezen en Noord-Koreanen, die uitblonken in ijver en altijd waren te herkennen aan een speldje op hun revers met de afbeelding van Kim Il-Sung. Er waren Arabieren en Afrikanen, er waren Grieken (vooral architectuur- en geneeskundestudenten), er waren Zuid-Amerikaanse politieke vluchtelingen die asiel hadden gekregen in Roemenië (vooral communisten en vakbondsactivisten) en er waren vreemde vogels, zoals de Amerikaan Bill. Deze zwarte reus van een vent genoot als Vietnamveteraan een beurs van de Amerikaanse overheid en gebruikte die, om redenen die mij nooit duidelijk zijn geworden, om in Roemenië medicijnen te gaan studeren. Bill bediende zich van een geheel eigen versie van de Roemeense taal, waarvan de uitdrukking Bine-a veniþi! (in plaats van: Bine-aþi venit!, Welkom!) slechts een proeve is, en uit geen enkel gesprek dat je met hem voerde, ontbrak een lofrede op J.B. de soulzanger James Brown. Een vreemde vogel was ook mijn Noorse kamergenoot Steinar, een taalkundige die woordenboeken verzamelde en een gevoel voor humor bezat dank zij welk hij hartelijk kon lachen om de absurdistische kanten van het leven in Ceauºescus Roemenië want van de duistere kanten ervan bleven wij, met ons westerse paspoorten, natuurlijk gevrijwaard. Een vreemde vogel was ook de Californische Veronica, een zwaar opgemaakte Amerikaanse van Roemeense origine, die alle leden van het mannelijk geslacht onderscheidde volgens

slechts één luidruchtig gepropageerd criterium: huwelijkskandidaten en niet-huwelijkskandidaten. Poolse Krysztyna, die haar proefschrift over de dichter Tudor Arghezi voorbereidde, zag daarentegen maar één huwelijkskandidaat, de onverschillige Roemeense minor poet Andrei, die haar aan een lijntje hield dat zij wanhopig maar onsuccesvol probeerde te korten. En misschien zou het niet onterecht zijn wanneer ik ook mijzelf onder die vreemde vogels schaarde, want wie ging er in die tijd nou een jaar naar Roemenië?! En toch was het in 1978-1979 nog niet de rampzalige grafkelder die het in de jaren tachtig zou worden, al zweefden de donkere wolken onmiskenbaar over het land. In die tijd was vlees al een schaars product aan het worden, maar kip was een gemakkelijk toegankelijk alternatief, en ook levensmiddelen als kaas, salami, zuivel en eieren, die in het begin van de jaren tachtig volledig van de markt zouden verdwijnen, waren nog volop te krijgen.

Handel

Er was wel een gebrek aan westerse luxe-producten, maar daar bood Grozãveºti een uitweg. Sigaretten, bier en sterke drank, nylonkousen, koffie en condooms klop op de begane grond op iedere willekeurige deur en er doet iemand open die graag bereid is zaken met je te doen. Studenten met dollars oefenden een natuurlijke aantrekkingskracht uit, zodat de Roemeense overheid maatregelen nam om de contacten tussen de buitenlanders en de plaatselijke bevolking vooral die van het vrouwelijk geslacht zoveel mogelijk te ontmoedigen. Rondom Blocul C patrouilleerde regelmatig de miliþie, die als toegevoegde taak had om met gebruikmaking van vuurwapens de populatie wilde en halfwilde honden op het Grozãveºti-terrein onder controle te houden, wat ze deden met een daadkracht waar het huidige bestuur van de hoofdstad een voorbeeld aan zou kunnen nemen. De honden leverden ook gevaar op voor de Rroma-vrouwen die de hele dag rondjes draaiden rondom Blocul C om lege flessen en oude kleding op te kopen. Soms zijn het geuren die een herinnering opwekken, maar niets uit het jaar van mijn verblijf in Grozãveºti staat mij scherper in het geheugen geëtst dan die klagerige stemmen die steeds opnieuw Haine vechi cumpãr! (Ik koop oude

– 38 –


kleren!) ten gehore brengen. De tweede en laatste verdedigingsring werd bewaakt door portarul (de portier), een sinistere figuur in een lange mantel, die de taak had de legitimaties van iedereen die het gebouw binnenging te controleren. Omdat dit een onmogelijke taak was, beperkte hij zich tot de controle van één enkele groep: vrouwen die Roemeens zouden kunnen zijn en die hij met een bittere onbeschoftheid om hun papieren vroeg. Helaas was hij ook belast met een zeer slecht visueel geheugen, zodat sommige legitieme bewoonsters van Blocul C veroordeeld waren tot een dagelijkse confrontatie met deze figuur. De miliþia-portarul-combinatie kon, vooral na inname van een paar stevige borrels, haar taak ook overdrijven. Toen ik in de vroege ochtend terugkwam van een feest waar we het nieuwe jaar 1979 hadden ingeluid, troffen we de hal aan in een staat van ontreddering: gebroken ramen en overal bloed. Blijkbaar had een Cubaanse student in het gezelschap van zijn wettige echtgenote nieuwjaar willen vieren, maar hadden de beschonken cerberussen van Blocul C haar koste wat kost buiten de deur willen houden, waarna er een handgemeen was ontstaan, een conflict dat een stevig diplomatiek staartje heeft gekregen. De vreemdelingenflat werd verder nauwlettend in de gaten gehouden door administratoarea (de beheerster), een bemoeizuchtige verschijning die met name opviel door haar knalpaarse kapsel en opmerkelijk goed op de hoogte was van het doen en laten van de bewoners. Zij werd binnenhuis bijgestaan door Nelu Mecanicu (de klusjesman), een van de meest corrupte verschijningen die ik ooit ben tegengekomen, wat hem niet verhinderde om tijdens zijn getimmer en geschnabbel een gestage stroom ceauºistische propaganda af te vuren.

Liefdesnest

Natuurlijk waren alle inspanningen om de Roemenen bij de buitenlanders weg te houden, gedoemd te mislukken. Soms leverde dit blijvende verhoudingen op, zoals het geval was met mijn vriend Steve uit Kenia, een serieuze jongen die tandheelkunde studeerde en kort voor zijn afstuderen zich met zijn Roemeense vriendin in de echt liet verbinden. Ik ben nog op de kerkelijke huwelijksinzegening geweest, in de kerk aan Bulevardul Coºbuc, achter de Heuvel van de Metropolie, waar de verwarde priester de plechtigheid afsloot met een jubelend: Leve Roemenië! Leve Afrika! Steves landgenoot Morris, een onstuitbaar feestbeest dat ik nooit op stu-

deren heb betrapt, hield het bij een hele reeks meisjes, het ene nog vergankelijker dan het andere. Soms had dit soort verhoudingen biologische gevolgen, vooral omdat voorbehoedmiddelen in Roemenië in die tijd bijna niet te krijgen waren, afgezien van Chinese condooms, waarvan de maat, volgens herhaalde berichten, veel te krap was voor ambitieuze jonge studenten. Omdat legale zwangerschapsonderbrekingen toen verboden waren in Roemenië, werden abortussen gewoon op de kamer uitgevoerd door medische studenten, die zich daar dik voor lieten betalen. Amoureuze combinaties tussen buitenlandse studenten onderling waren ook niet ongewoon. Een Griekse en een Bulgaar, een Costa Ricaan en een Noorse, een Chileense communist en de Canadese dochter van een Roemeen die voor het communisme was gevlucht, een Colombiaanse met een jongeling uit Burkina Faso... Voor de kamer die Steinar en ik deelden, hadden we maar één sleutel, en het bleek allesbehalve eenvoudig een extra exemplaar te laten bijmaken. De winkels in het centrum van de stad konden best een kopie van de sleutel maken, maar alleen indien de klant zelf een onbewerkt exemplaar leverde. Het heeft maanden geduurd voordat de vader van een vriend zoiets voor ons op de kop wist te tikken. Tot die tijd moesten we altijd goede afspraken maken om te voorkomen dat een van ons urenlang voor een dichte deur zou komen te staan. We spraken vaak af bij de Self, het zelfbedieningsrestaurant in de kelder naast hotel Intercontinenal, waar nu een nachtclub in is gevestigd. In die tijd was het een plek waar je voor weinig geld redelijk kon eten. Op een dag verscheen Steinar op het afgesproken tijdstip met een medestudente met wie hij het goed kon vinden, een Amerikaanse van Roemeense origine die, niet toevallig, ook in Blocul C verbleef. Ze heette Cornelia. We zijn inmiddels al meer dan 23 jaar getrouwd.

– 39 –


De Roemeense taal: van slove naar litere door André Kom Anderhalve eeuw geleden kon je in Roemenië schijnbaar schrijven precies zoals je zelf wilde. In 1840 noteert Iordache Golescu, lid van een bekende verlichte bojarenfamilie, over zijn landgenoten: ... en bij het schrijven maken ze enig onderscheid, sommigen schrijven met de oude Roemeense letters, anderen met Latijnse letters, en weer anderen veranderen ze naar het model van de Russische letters, maar de meesten [schrijven] een mengeling van allemaal. Deze vreemde situatie heeft alles te maken met een nogal onbekend hoofdstuk in de Roemeense geschiedenis: de overgang van het cyrillische naar het Latijnse alfabet. Nu is een mooi moment om daaraan eens wat meer aandacht te besteden, vanwege het feit dat dit jaar de tweehonderste geboortedag gevierd wordt van Ion Heliade-Rãdulescu (1802-1872), dé man achter de alfabetovergang.

Inleiding

In een algemeen artikel over de Roemeense taal (zie RB 1 [37], februari 2001) noemde Jan Willem Bos reeds de overschakeling van het cyrillische alfabet dat was gecreëerd aan het eind van de negende eeuw op het Latijnse alfabet. Die overgang was zeker geen korte stap. Aangezwengeld door het pionierswerk van de ªcoala Ardeleanã (De Zevenburger School, een groep Transsylvanische wetenschappers in de achttiende-negentiende eeuw die de Latijnse wortels van de Roemenen en hun taal in Transsylvanië, Moldavië en Walachije benadrukte) vormde de transitie eerder een lang proces van aanpassingen, waarbij allerlei vooroordelen en praktische hobbels overwonnen moesten worden. De ontwikkeling in de drie historische provincies voltrok zich bovendien onderling verschillend. Wat volgt, is een luchtige schets van dit stroeve proces, dat via de versimpeling en modernisering van het oude cyrillische alfabet, via een nieuw cyrillisch abc en een voortdurend wijzigend gemengd transitiealfabet, uiteindelijk heeft geleid tot het Latijnse schrift. Met een beetje fantasie kunnen we aardige parallellen waarnemen tussen dit oude taalkundige gebeuren en de sociaal-economische transitie die Roemenië nu, dus anderhalve eeuw later, doormaakt.

Duivelsnest

Een eerste zorg van de vroege Roemeense taalkundigen was het scheppen van orde in het omvangrijke cyrillische apparaat. Dat oude alfabet bestond namelijk uit liefst 43 letters. Ienachiþã Vãcãrescu, één van de eerste schrijvers van een grammaticaboek van het Roemeens,1 stelt in 1787 voor om er hier nog 33 van te bewaren, maar wie het boek doorbladert, ziet meteen dat er in de tekst van de grammatica zelf toch nog letters zijn doorgedrongen die níet stonden op zijn voorgestelde lijst. Later doet

ook Ion Budai Deleanu, een andere geleerde, voorstellen voor het versimpelen van het Roemeense cyrillische alfabet. Hij doet dat in zijn filologische werken en zelfs in de voetnoten van zijn beroemde epos Þiganiada, waarin hij aangeeft dat een aantal ongebruikte letters eruit gegooid kan worden. Ion Heliade-Rãdulescu, junior-docent aan het Sf. Sava-lyceum in Boekarest de eerste hogere school met het Roemeens als voertaal stelt in 1823 op zijn beurt voor om het alfabet nog meer te versimpelen. Daarmee haalt hij zich de woede van Walachijse metropoliet Grigore op de hals, die voorzitter is van de Eforie van de scholen (een voorloper van het Ministerie van Onderwijs): Wie zijn jullie wel, om het lef te hebben de Roemeense taal kapot te maken en de rechte (pravoslavnicã) wet en het orthodoxe geloof te beroeren. Wat zijn dat voor ketterijen? [...] Waar blijft Alfa en Omega, als jullie, ongelovigen, de omega hebben verworpen? De wet en het geloof zijn niet meer sinds de tijden zijn vervlogen dat mensen zoals jullie levend werden verbrand. Ik zal jullie allen verbannen die uit dat duivelsnest zijn gekomen waar jullie leraar Lazãr [de oprichter van het Roemeenstalige Sf. Sava-lyceum, AK] de eieren van de Satan heeft uitgebroed. Gelukkig licht hofmaarschalk Mihalache Ghica zijn broer, vorst Grigore Ghica, tijdig in. Als de metropoliet zich vervolgens komt beklagen aan het hof, antwoordt Ghica hem dan ook gladjes dat hij zich beter met kerkelijke zaken bezig kan houden.

Onschuldige kindekens

Het voorval vindt later zijn afspiegeling in het felle, polemische karakter van het voorwoord bij Gramatica româneascã (1828), waarin Heliade officieel de versimpeling van het alfabet voorstelt. Daarbij gaat hij uit van 35 bestaande letters, het bovengenoemde lijstje van Ienachiþã Vãcãrescu plus nog twee: in totaal 11 klinkers en 24 mede-

– 40 –


klinkers. Heliade stelt voor dat er van elk drie worden weggelaten (zodat ze geen moeilijkheid opleveren voor de onschuldige kindekens). Dit nieuwe alfabet komt daarmee uit op 29 lettertekens. Desondanks worden in zijn boek nog vijf andere letters gebruikt. In 1835 verschijnt er in de drukkerij van Heliade een anoniem boek waarin diens invloed duidelijk is terug te vinden. Enkele delen zijn nota bene identiek aan de zeven jaar eerder uitgekomen grammatica, maar in het anonieme werk wordt het alfabet zelfs teruggebracht tot 27 letters. Naar het schijnt, is er in 1835 in de drukkerij van Heliade nog een tweede anoniem grammaticaboek uitgekomen, dat dezelfde 27 letters voorstelt, maar dan in de volgorde van het Latijnse alfabet, maar als in 1837 de tweede editie van de grammatica van de leermeester zelf verschijnt, is dat zonder volgordewijzigingen van het alfabet. Wel is aangetoond dat er zes jaar later, in 1843, dus twintig jaar na Heliades eerste voorstellen en een halve eeuw na de eerste pogingen van Ienãchiþã Vãcãrescu, didactische kaarten bestaan voor gebruik op scholen, met het cyrillische alfabet nu volledig in Latijnse volgorde, zodanig dat ze de weg openen voor de latere vervanging van X’ door ã en van µ door î.

Woordenstrijd

In hun strijd voor invoering van het Latijnse schrift voor het Roemeens gebruikten Petru Maior (van de ªcoala Ardeleanã) met name het etymologische element (Roemeens is gebaseerd op het Latijn), Ion Budai Deleanu (idem) vooral het grammaticale (Roemeens kan alleen grammaticaal gesystematiseerd worden als het met Latijnse letters wordt geschreven). Iancu Vãcãrescu, auteur (reeds vóór 1828) van een grammaticamanuscript in het Latijnse alfabet, introduceert het culturele argument (uit [Latijnse] letters komt literatuur voort; uit [Slavische] slove alleen maar schrijverij), een mening die in 1829 door Heliade wordt onderbouwd. Na 1830 komt deze laatste ook met politieke argumenten (noodzaak om mee te doen met de gerespecteerde landen). Ioan Rusu geeft in 1838 een overzicht van de argumenten.2 Daaruit blijkt dat de voorstanders van de cyrillische tekens vooral de traditie en een aantal praktische voordelen benadrukken, terwijl de pleitbezorgers voor de Latijnse letters het accent leggen op modernisering en opening voor de latiniteit en voor Europa. Formeel noemt het artikel eerst de motieven van linguïstische aard, waaronder vervolgens een mengeling van sociaal-poli-

tieke, culturele en religieuze argumenten schuilgaat. Duidelijk blijkt dat voor de jonge generatie van 1830 het cyrillische alfabet met name oriëntalisme betekent, het Latijnse occidentalisering termen waarmee overigens ook in de politiek-culturele debatten van nu nog wordt geschermd. De slove staan in 1830 echter voor onderdrukking, de letters voor emancipatie; het oude schrift gaat samen met stagnatie en conservatorisme, het nieuwe met opening, vooruitgang, revolutie. En om de weerstand van de tegenstanders van het Latijnse alfabet te overwinnen, is er simpelweg een voorlopig compromis, een transitiealfabet, nodig.

Alweer Heliade

De belangrijkste naam achter dit transitiealfabet is die van Sf. Sava-docent Ion Heliade-Radulescu, die door het uitgeven van enkele van de eerste Roemeense tijdschriften Curierul rumânesc (Roemeense koerier, vanaf 1829) en Curierul de ambe sexe (Koerier voor beide geslachten, vanaf 1837) min of meer leraar wordt van heel Walachije. Het lijkt er op dat hij hierbij systematisch te werk is gegaan: het verdelen van de leerlingen in twee klassen: de beginners, de lezers van Curierul rumânesc, en de gevorderden, die van Curierul de ambe sexe. Het oudste blad, Curierul rumânesc, wordt in de eerste twee jaar (1829-1830) gedrukt in een onverwachte grafische rijkdom: niet alleen worden de tekens gebruikt die Heliade in zijn grammatica reeds had afgeschaft, maar zelfs ook de prosodi-

– 41 –

Ion Heliade-Rãdulescu


sche tekens van het oude geschreven cyrillisch. Kennelijk moest het tijdschrift eerst lezers winnen; het direct beginnen met een radicale orthografiehervorming zou namelijk weleens het tegengestelde effect gehad kunnen hebben. Vanaf 1831 wordt echter een dubbele innovatie doorgevoerd: het alfabet wordt gereduceerd tot 30 tekens (min of meer de letters die hij eerder in de grammatica had voorgesteld) en hun uiterlijk wordt gemoderniseerd. Daarmee wordt tegemoet gekomen aan een steeds wijder verbreide mening dat het oude cyrillische alfabet lelijk zou zijn.3 Het is echter niet uitgesloten dat achter het esthetische argument van 1830 een praktisch doel schuilgaat: het publiek vertrouwd maken met het nieuwe uiterlijk van de grafische tekens en de lezers voorbereiden voor het Latijnse alfabet. Van de 26 letters hiervan is de helft (in hoofdletters) immers gelijkvormig aan het gemoderniseerde cyrillische alfabet.

Grafische innovaties

Tussen 1835-1839 worden in de Curierul rumânesc de eerste tekenen van het transitiealfabet zichtbaar als enkele cyrillische letters door hun Latijnse equivalenten worden vervangen: R respectievelijk S in plaats van Ð en Ñ (bij de hoofdletters) en z in plaats van ç (bij de kleintjes). Wanneer Heiliades tweede tijdschrift uitkomt, Curierul de ambe sexe, gebeurt dit aanvankelijk in dezelfde grafische vorm (1837-1840), maar al spoedig blijkt waar Heliade naar toe wil: het aanbevelen aan de Roemenen van de letters van hun voorouders, om

hen [...] deze te laten liefhebben, te eren en hen ten diepste hun taal te laten zien; om stilaan voort te schrijden totdat uiteindelijk alles met deze letters wordt gepubliceerd. Heliade biedt daartoe in de eerste jaren vier teksten in het integrale Latijnse alfabet. Het didactische doel hiervan wordt duidelijk als we bedenken dat één ervan iets eerder al in het cyrillisch was gepubliceerd. Nog duidelijker formuleert Heliade zijn bedoelingen in Curierul românesc (nu met een o) 52/1839, wanneer hij de vervanging aankondigt van ä, º, ñ en ò door d, e, s respectievelijk t, die bekend zijn bij alle Roemeense lezers, geleidelijk voortschrijdend met de vervanging in het derde en het vierde trimester, totdat dit blad, samen met zijn naam romanesc, zich zal tonen aan het publiek in de ware Roemeense kleren of letters. De vernieuwing wordt echter pas ingevoerd in 1841, in beide publicaties. Op dat moment maken ook drie hybride letters hun opwachting: grafische tussenvormen van æ en j, van ô en f en van ð en r. Overigens zijn deze grafische tussenvormen niet nieuw. Vier jaar eerder doken ze al op in een vertaald theaterstuk van Alexandre Dumas, uitgegeven in 1837 in de drukkerij van Heliade. Hier wordt nog zon vierde letter gebruikt: een overgangsteken tussen * en d. Ook in een boek over Brãila uit 1840 komen ze voor, terwijl in 1847 in een werk van Grigore Alexandrescu4 andere leuke tussenvormen voorkomen: een b met een vlaggetje (het gemiddelde tussen Á’ en b), een tussenvorm voor de overgang van ë naar l, enzovoort. In het midden latend of dit nu verlatijnste cyrillische tekens zijn of Latijnse letters vermomd in een cyrillisch jasje, ze laten zien dat het alfabet van de jaren 1830-1860 een alfabet in beweging is.

Wil van de Natie

In 1844 kondigt Heliade aan dat hij de Curierul de ambe sexe voortaan helemaal in het Latijnse alfabet wil laten verschijnen. Hiertoe houdt hij een enquete onder de (gevorderde) abonnees, die kennelijk met 616 voor en 27 tegen stemmen. Het gevolg: vanaf november 1844 verschijnt het blad in Latijnse letters, op triomfantelijke wijze aankondigend dat hier geen sprake meer is van een man alleen, maar van de wil van de Natie... en dat de Natie vanaf heden een echt literaire carrière begint. De reacties zijn echter niet overal even positief. Kritiek komt niet alleen van tegenstanders van het Latijnse alfabet, maar ook van collega-vernieuwers met eigen ambities. Gheorghe Asachi in Moldavië bijvoorbeeld, die daar Albina româneascã

– 42 –


(Roemeense Bij) uitgeeft, behoudt zich het recht voor om te zijner tijd een eigen systeem met Latijnse letters in te voeren, maar acht dat deze hervorming nu geen prioriteit heeft. Ook Heliades klas van de beginners is nog niet klaar voor de grote stap. In Curierul românesc worden in de periode 1841-1846 slechts twee nieuwe tekens ingevoerd: î en r. In nr. 60/1846 (dus twee jaar na invoering van het volledige Latijnse schrift in het zusterblad), vindt een aanzienlijkere wijziging plaats: b, f, g, j en l worden voortaan in het Latijn geschreven, terwijl de consonant-diftong ø wordt afgeschaft. Daarnaast wordt ook beloofd om ï te gaan vervangen door p. Het alfabet blijft desondanks nog tien cyrillische tekens bevatten. Maar dan gebeurt er iets vreemds: aan het eind van 1846 stagneert de verschijning van het tijdschrift tijdelijk en als het eind juni 1847 weer uitkomt, gebeurt dat in het alfabet dat was aangenomen in 1841. Heliade geeft hiervoor een auto-ironische verklaring: de redacteur wil eerst nog wat geld innen van mensen die bijna nog nooit Roemeense boeken hebben gekocht. Al dan niet door financiële motieven ingegeven, geeft de stap terug duidelijk aan dat het grote publiek nog niet zo makkelijk overstapt op de nieuwe schrijfwijze.

A.K.] Steaua Dunãrii (Ster van de Donau) daarmee meer gelezen en begrepen zou worden iets dat noodzakelijk is, vooral voor een volkskrant zouden we deze letters onmiddellijk invoeren, die, aangezien ze van onze voorouders zijn, vroeg of laat de onze zullen zijn. Maar, zoals we in de politiek niet voor utopieën zijn, zo zijn we in de literatuur niet voor pedantisme, noch voor charlatanerie; 6 we zijn voor de échte vooruitgang. Met andere woorden: Kogãlniceanu acht in 1855 de tijd in Moldavië nog niet rijp. In Transsylvanië wordt het transitiealfabet gepromoot door de publicaties van Gheorghe Bariþ Gazeta de Transilvania en Foaia pentru minte, inima ºi literaturã (Blad voor geest, hart en literatuur), terwijl de volgende stap wordt gezet door Timotei Cipariu, door het uitgeven, in 1847-1848, van de eerste krant in Latijns schrift: Organul luminarei (Orgaan van de verlichting). Vanaf 1852 gaan ook de tijdschriften van Bariþ over tot het publiceren van een aantal teksten in het nieuwe alfabet. Zo zal de eerste pagina van Gazeta de Transilvania in het Latijnse schrift verschijnen, de andere drie in het cyrillische. Deze handelwijze zal zeer consequent worden doorgevoerd: zelfs als een artikel van de voorpagina doorloopt op de tweede pagina, zal het schrift halverwege wijzigen...

Buiten Walachije

Jan de Steenhouwer

De alfabetische transitie weerspiegelt zich niet alleen in het uiterlijk van tijdschriften en boeken, maar ook in de houding van de autoriteiten. Ook zijn er flinke verschillen waarneembaar tussen de ene staat en de andere. Het bovenstaande sloeg vooral op Walachije, maar in Moldavië bijvoorbeeld ging men veel voorzichtiger te werk. De houding van Gheorghe Asachi kwam reeds ter sprake, maar ook een vernieuwer als Mihail Kogãlniceanu, die was geschoold in Duitsland, voert een gematigd beleid. Als deze in 1838 het blad Alãuta româneascã (Roemeense luit) overneemt, verschijnen de titel en enkele koppen voortaan in het Latijnse alfabet, maar meer ook niet. Andere periodieken van Kogãlniceanu kennen een transitiealfabet met vijf Latijnse tekens. In România literarã (1855, elf jaar na de invoering van het volledige Latijnse schrift in een van de publicaties van Heliade in Walachije) groeit hun aantal met nog vier. In dat jaar, 1855, geeft Kogalniceanu zijn gedachtegang weer: Reeds in 1837, toen we in de banken zaten van de Universiteit van Berlijn, waren we voor het invoeren van de Latijnse letters; ook vandaag, als we zouden weten dat [de krant,

De wijze waarop de diverse initiatieven worden ontvangen, is divers. De in 1846 opgerichte bibliotheek van Roemeense studenten in Parijs verzoekt boekhandels en uitgevers bij voorkeur lijsten te sturen van drukwerken met Latijnse letters. De Literaire Vereniging in Boekarest, onder voorzitterschap van de eerder genoemde Iancu Vãcãrescu, geeft in 1847 een commissie de opdracht om de introductie van het nieuwe alfabet te bestuderen, hetgeen onmiddellijk zijn weerslag krijgt in vele processen-verbaal. De autoriteiten daarentegen blijven vooralsnog vijandig. Bekend is de houding van vorst Gheorghe Bibescu en zijn vrouw, die woedend worden als zij van een jonge dichter een ode ontvangen die is geschreven in Latijns schrift. De revolutie van 1848 neemt het gebruik van het Latijnse alfabet in haar programma op en het neerslaan van de revolutie heeft niet tot gevolg dat dit ideaal verdwijnt. De Eforie van de scholen behandelt het probleem in 1850, opnieuw in 1856 en nog eens in 1858. Een besluit uit 1856 voorziet uiteindelijk in het aannemen van het Latijnse alfabet, zowel in de schoolboeken als bij het schrijven, maar wonderlijk genoeg blijft er een cyrillische

– 43 –


slova gehandhaafd: X. De merkwaardigheid, zoals valt te verwachten, levert ironieën en protesten op: De buikige X [...] je kunt zien dat hij geen plek heeft gevonden in de Dâmboviþa [rivier, AK] om zich te verdrinken, schrijft Gheorghe Sion in 1856. In 1858 wordt echter door een nieuw besluit van de Eforie het integrale Latijnse alfabet aangenomen. Zo kan het gebeuren dat bij de opening van het schooljaar in september 1859, in bijzijn van vorst Alexandru Ioan Cuza, in Piteºti, leraar Basile Dragosescu zich richt tot de leerlingen met de volgende woorden: Kinderen! Na eeuwen van fronsen, lacht de goede God vandaag ook ons, Roemenen, toe. Vanaf vandaag hebben wij weer de waardigheid van een vrij volk, van een Latijns volk. Weg met de buitenlandse slova! Leve de aloude letter! Vanaf dat moment is het nog slechts een kwestie van maanden totdat op 8 februari 1860 Ion Ghica, als premier van Walachije, een verordening tekent die het Latijnse alfabet aanneemt, terwijl dit in Moldavië (dat inmiddels een Unie is aangegaan met Walachije) zijn beslag krijgt in 1862. Daarmee is het Latijnse alfabet feitelijk officieel, hoewel de kleine man nog jarenlang de naweeën zal voelen van het cyrillische tijdperk. In het stadje Câmpulung-Muscel herinnert een inscriptie in een kerk, gedateerd op 13 mei 1860, aan de herbouw van het gebedshuis. Onder de inscriptie, waarschijnlijk de

eerste in het Latijnse alfabet, zet de maker ervan zijn naam vertederend in oude slove IOAN SÚÏÚTOPI DE ÏIATPÚ. (Ioan Sãpãtori de piatrã, Jan de Steenhouwer). Noten: 1: Observaþii sau bãgãri dã seamã asupra regulelor ºi orinduelelor igiramatic rumânesti. 2: in Foaia pentru minte, nr. 10/1838. 3: Ironisch is dat het esthetische element rond 1900, in een context van een cultuurstroming die het autochtone element wil benadrukken, weer wordt aangevoerd ter archaïsering van het Latijnse alfabet, nota bene door imitatie van de typische vormen van het oude cyrillische schrift. 4: Suvenire ºi impresii, epistole ºi fabule. 5: in Steaua Dunerii. Literatuur: Academia Românã, Enciclopedia limbii române, Boekarest 2001 ªtefan Cazimir, Alfabetul de tranziþie, Boekarest 1986 Maria Cvasnii Cãtãnescu, Limba românã. Origini ºi dezvoltare, Boekarest 1996 Grigore Þugui, Ion Heliade. Indrumãtorul cultural ºi scriitorul, Boekarest 1984

Galerie t Lage Land Expositie van 1 november 2002 t/m 5 januari 2003 Jan van der Meulen / Nederland staaldrukken Cristian Sima / Roemenië schilderijen, diverse technieken (t/m 1 december) Mariana Dina Sima / Roemenië iconen op hout en glas (6 december 2002 t/m 5 januari 2003) Opening: zondag 10 november om 15.00 uur. Tijdens de opening zal de kunstenaar Jan van der Meulen een demonstratie staaldrukken (vlakdruk) geven. Deze speciale prent kan alleen op de opening tegen een gereduceerde prijs worden gekocht. Extra: op zondag 17 november vindt er een orgelconcert en een expositie van Roemeense iconenen plaats in de hervormde kerk te Harkstede vanaf 16.00 uur. U bent van harte welkom. Voor meer informatie kunt u bellen met 0598416452 of kijk op www.lageland.cjb.net. Openingstijden: vrijdag en zaterdag 13-18 uur, zondag 12-15 uur en op afspraak. U vindt ons aan de Hamweg 31 te Lageland, vlak bij de stad Groningen.

– 44 –


In memoriam Cãlin Angelescu (2 maart 1957 12 september 2002)

Ouderdom zonder jonkheid en dood zonder leven*

cãutãm casa domnului lumina-i albastrã ninge ºi toþi uzi transparenþi ne-am putea încãlzi în jurul focului numai bun de frigare

we zoeken het huis van de heer het licht is blauw het sneeuwt en allen nat doorzichtig zouden we ons kunnen warmen rondom het vuur dat klaar is voor een spies

cel ce pãrãseºte flacãra va îngheþa fiare geloase carnea i-o vor întinde

degene die de vlam verlaat zal snel bevriezen jaloerse beesten zullen zijn vlees verscheuren

în încãperile de sus abur ºi sos pe ciozvârte

in de vertrekken boven stoom en saus op lendestukken

mirosul coboarã scãrile noi în bucãtãriile domnului nici n-am ajuns

de reuk daalt de trappen af in de keukens van de heer zijn wij niet eens gearriveerd

eram toþi în jurul focului toþi ca unul unul ca toþi departe în liziera îngheþatã mistreþii ºi urºii din inventarul focului câþiva se depãrtarã

we stonden allen rond het vuur allen als een een als allen ver in de bevroren rand van ’t bos de zwijnen en de beren uit de inventaris van het vuur sommige verdwenen

din tânãra lor poftã de mâncare atât a mai rãmas

van hun jonge eetlust was slechts dit nog over

existã un drum al cârpei existã un drum de os ºi unul de baga existã un drum de tinichea ca o tobã proaspãtã ca un joc cu vârful unui ac pe sub unghii existã un drum la capãtul aþei cu care îþi coºi nasturii

er bestaat een weg van de lor er bestaat een weg van been en een van schildpadstof er bestaat een weg van blik gelijk een verse trommel als een spel met de punt van een naald onder je nagels er bestaat een weg aan het eind van de draad waarmee je je knopen vastzet

aleargã iepuri negri pe câmp câmpul e verde iar eu foarte tare mã tem de ziua lui mâine

zwarte hazen rennen over het veld het veld is groen en ik ben heel erg bang voor de dag van morgen

scoate-mi umbra la drum luminã neclarã de mâine mai puþin o sã-astepþi sã plece ºi luna lui marte

breng mijn schaduw buiten onzeker licht vanaf morgen zal je minder wachten totdat ook de maand van mars voorbij is

alerg eu ºi umbra în câmp iepurii-s negri de ziua lui ieri de-am trecut

ik ren en de schaduw in het veld de hazen zijn zwart de dag van gisteren zijn we gepasseerd

nici gând mã tem foarte tare

ik ben helemaal niet bang

* Fragmenten uit de laatste, net na zijn dood verschenen, dichtbundel van Cãlin Angelescu voor het eerst gepubliceerd in România Literarã 38/25 september 2002. Uit het Roemeens vertaald door André Kom.

– 45 –


Sfântã-i sara de Crãciun (Heilige kerstavond)

Kerstconcert door ªtefan Hruºcã Op zondag 1 december 2002 om 16.30 uur in de St. Martinus Kerk Jan Damenstraat 1 3122 CK Schiedam De entreeprijs bedraagt •20. Voor kaarten kunt u bellen met 076-541.21.03 of kunt u een email sturen aan [email protected], waarin wij u verzoeken te vermelden: uw naam, uw adres en het aantal gewenste biljetten. Hierna ontvangt u van ons gegevens over de wijze van betaling. Wij verzoeken u om uw aanmelding te doen voor 10 november 2002.

Iedere dag kust God ons op de mond In verschillende filmtheaters in Nederland (bijvoorbeeld Smart Cinema Amsterdam en Plaza Futura Eindhoven) is de film În fiecare zi Dumnezeu ne sãrutã pe gurã ((Iedere dag kust God ons op de mond, 2001) van Sinisa Dragin (Joegoslavië, 1960) te zien. Deze film werd in februari 2002 een van de drie winnaars van de VPRO Tiger Award Competitie van het 31ste IFFR (International Film Festival Rotterdam). De jury kende de prijs toe om de sterke visuele manier waarop een intens verhaal wordt verteld met sterk acteerwerk en een efficiënte poëtische constructie. In de film verlaat Dumitru (gespeeld door Dan Condurache), een veertiger uit de buurt van Boekarest, na tien jaar de gevangenis. In de trein op weg naar huis loopt een gokspel uit de hand en eindigt in doodslag uit zelfverdediging. Thuis aangekomen ontdekt Dumitru dat zijn vrouw zwanger is van zijn eigen broer. Dit vormt de start van een reeks moorddadige etappes in het leven van een man die zijn conflicten telkens met geweld beëindigt. Zijn poging om een rustig bestaan op te bouwen langs de oever van de Donau met zijn nieuwe echtgenote krijgt een wonderbaarlijke, spirituele wending. În fiecare zi...is gefilmd in korrelig zwart-wit met af en toe oplichtende sepiakleuren die doen denken aan oude fotos. Als donkere parabel is de film even intrigerend als de titel. De loutering die Dumitru zoekt, werpt hem, heen en weer tussen de behoefte lief te hebben en om te doden. Dragin laat hem ronddwalen in een magisch universum vol visioenen, bittere humor en bizarre wendingen. În fiecare zi... is Dragins tweede speelfilm. In 1991 studeerde hij af aan de filmacademie in Boekarest, waarna hij als documentairemaker en cameraman werkte voor persbureau Reuters. De film, waarvoor de regisseur het scenario schreef, gebaseerd op een verhaal van Ioan Carmazan, duurt 93 minuten, is Roemeens gesproken en in het Nederlands ondertiteld (door Cornel Colceru).

– 46 –

INHOUD: 2 3 6 20 21 24 26

27 30 34 36 38 40 45

Redactioneel André Kom Is alles een kwestie van perceptie...? Dorin Perie Roemenië van dag tot dag André Kom / Jan Willem Bos Een optimistische begroting Jan Willem Bos EU...? Europa! Europa-denken tussen wetenschap, cultuur en politiek. Een enquête onder (Roemeense) policy-makers André Kom De opgeheven visumplicht onderwerp van debat Jan Willem Bos De Roemeense grenspolitie blijkt haar werk goed te doen. Een mini-interview op 7 oktober met mevrouw Ionela Roman, woordvoerster van het Inspectoraat-Generaal van de Roemeense Grenspolitie André Kom Het transformatieproces in Roemenië. Persoonlijke ervaringen en de oprichting van een stichting Brede Kristensen Een vuist maken? Olaf Tempelman Sorin Alexandrescu met emeritaat Dorin Perie Voetbal: 02-02 André Kom Mijn Roemenië (4). Grozãveºti Jan Willem Bos De Roemeense taal: van slove naar litere André Kom In memoriam Cãlin Angelescu (2 maart 1957 12 september 2002)

Illustraties: De illustratie op de omslag is de filmaffiche van În fiecare zi Dumnezeu ne sãrutã pe gurã (zie bladzijde 46). Het schilderij van Cristian Neagoe op bladzijde 5 is te vinden op www.sbk.nl. De fotos op bladzijde 8 en bladzijde 15 komen van de Internet-site van de Roemeense regering (www.guv.ro, met dank aan DAIS). De foto van Ana Blandiana en Rutger Kopland op bladzijde 17 is op 5 oktober 2002 door Jan Willem Bos gemaakt in sociëteit Witte in Den Haag. De foto van de demonstrerende monarchisten op bladzijde 32 is begin jaren negentig in Boekarest gemaakt door Jan Willem Bos. De foto van Cãminul Grozãveºti op bladzijde 39 is in 1978 gemaakt door Jan Willem Bos. De icoon van Mariana Dima Sima op bladzijde 44 komt van de internetsite van Galerij t Lage Land, www.lageland.cjb.net.

VLUCHTEN NAAR ROEMENIË Tot onze grote spijt heeft de directie van Tarom besloten de vluchten op Amsterdam te beëindigen na 25 oktober a.s. Dat betekent dat wij, als specialist in reizen naar Roemenië, voor u alternatieven hebben gezocht om uw regelmatige reizen naar Roemenië toch gewoon doorgang te laten vinden. In onderstaande tabel de prijzen voor het komende winterseizoen. Als u ons belt, kunnen wij u up-to-date informeren en adviseren over de beste mogelijkheden. Want bij Fontana weet u: goed geregeld en zo voordelig mogelijk !

REISORGANISATIE FONTANA de zekerheid van een betrouwbare partner !

Tel 026 - 4425847 Fax 026 - 4450111 Email: [email protected] meer details op www.fontana-travel.nl

geld nements n o b a t door he msterdam. Bulletin ië n é te A e m e ië Comit et Ro n h e 5,-; p m o e n o elgië •2 nere .v. R n B n o t. n b e 0 a 9 d h 1 n 5 ic ateurs Nederla U kunt z ken op giro 596 eren in ,50; don li 7 a u 3 c • m ti r d te a n over oor buitenla r jaar): p mers pe culieren overig n te bestellen d m u n s e zij en parti ment (z mmers Abonne n in Nederland Proefnu . ) k o o e g atuurlijk instellin r mag n e e m ( ,n •5,-. •50 king va overma

ROEMENIË BULLETIN. Jaargang 8, nr. 5 (47) Oktober 2002

Recommend Documents