Roel de Jong: Beekherstel nieuwe stijl lonkend perspectief

NIEUWSBRIEF

59

voorjaar 2015

Roel de Jong: Beekherstel nieuwe stijl lonkend perspectief

Friesland en beken. Het lijkt met elkaar in tegenspraak. Maar ze zijn er wel degelijk in de het zuidoosten van de provincie, aldus Roel de Jong van Wetterskip Fryslân. Friese beken als de Tjonger en het Koningsdiep hebben door ingrepen in het verleden wel veel van hun allure verloren. En de uitvoering van beekherstel verloopt traag, onder meer door stroperige grondverwerving. Hoog tijd voor een andere aanpak: betere samenwerking én meer effectiviteit zijn daarin volgens DB-lid Roel De Jong van het wetterskip de sleutelwoorden.

De waterschappen doen volgens Roel de Jong het nodige

ven. We plegen daarna vaak intensief onderhoud uit angst

om beeksystemen te herstellen. Laat daar geen misver-

dat we anders teveel opstuwing en mogelijk wateroverlast

stand over bestaan. Maar volgens hem leveren de hui-

krijgen. De verwerving van benodigde gronden verloopt

dige inspanningen lang niet altijd het gewenste resultaat

stroef. Boeren zeggen vaak dat ze geen grond kunnen mis-

op. Hij voorziet dat waterschappen het met de nu gehan-

sen, terwijl de werkwijze is gebaseerd op vrijwillige ver-

teerde aanpak ook niet gaan redden om voor 2027 alle

werving. Ze willen bovendien alleen meewerken als we ze

beekdoelen te halen: ‘We leggen met veel geld prachtige

zwart op wit kunnen garanderen dat voor hen waterstaat-

nieuwe meanders aan, maar we hebben daarbij te weinig

kundig alles bij het oude blijft. De herinrichting moet nu

oog voor het beeksysteem zelf. Het water moet nog steeds

gebeuren binnen strikte hydrologische randvoorwaarden.

keurig binnen het door ons aangelegde nieuwe bakje blij-

Dat zet een ongelofelijke rem op succesvol beekherstel.’

I n d e z e u i t g av e o n d e r m e e r : B e e k h e r s t e l n i e u w e s t i j l l o n k e n d p e r s p e c t i e f | Ni e u w : N at i o n a a l K e n n i s e n i n n o vat i e p r o g r a m m a Wat e r - e n K l i m a at | J a n L o u r e n s o v e r v i e r ja a r D e lta p r o o f | G r e e n D e a l g r o n d s t o f f e n v o l g e n d e s ta p o p w e g n a a r d u u r z a m e a f va lwat e r v e r w e r k i n g | D e K l i m a ata c t i e v e S ta d | Z o r g p l ic h t v o o r wat e r s c h a p p e n | Wat l e v e r t d e c e n t r a a l - s a n i tat i e s y s t e e m ‘ Wat e r s c h o o n ’ i n S n e e k o p ? | Q uag g a m o s s e l i n N e d e r l a n d : v l o e k o f z e g e n ? | V e r s va n d e STOWA - p e r s | STOWA t e r I n f o o t j e s

Beekprikken

R a n d v o o r wa a r d e n s c h e p p e n

rijk obstakel daarbij zijn wij, de waterschappen, zelf. We

Toch is Roel de Jong geen onheilsprediker. Integendeel

zijn gewend het water te willen beheersen. Dat moet je los

zelfs: ‘We hebben de afgelopen jaren samen met onder

durven laten. Het tweede, ermee samenhangende obsta-

meer STOWA veel kennis opgedaan over succesvol beek-

kel is dat deze vorm van beekherstel meer onzekerheden

herstel. Noem het de Building with Nature-variant van

met zich mee brengt. De natuur laat zich nu eenmaal niet

beekherstel. Het komt erop neer dat je meer bereikt door

dwingen. Die onzekerheden moeten we expliciet maken,

de randvoorwaarden te scheppen voor beekherstel en de

met alle betrokken partijen bespreken en gezamenlijk

beek daarna de tijd geeft om zelf het herstel verder vorm

afspreken hoeveel onzekerheid we met elkaar accepteren.’

te geven. Het gaat om kleine, vaak relatief eenvoudige ingrepen. Dat levert veel natuurlijkere, robuustere beken

Dat brengt hem direct op een derde, belangrijk punt: de

op. Het levert beken op met grotere ecologische waarden.

samenwerking met andere partijen. ‘De ervaring met

Het levert ook beken op die veel meer bijdragen aan kli-

nieuwe vormen van beekherstel tot nu toe is dat het suc-

maatadaptatie: water wordt langer vastgehouden. Dat

ces ervan nauw samenhangt met de vraag in hoeverre je

voorkomt droogte bovenstrooms en wateroverlast in de

alle betrokken partijen meeneemt in het proces. Een goed

lager gelegen delen van het stroomgebied. Dat is goed

beekherstelplan is een plan waar alle partijen voordeel

voor boer én natuur. En het zorgt ervoor dat de grenzen

bij hebben: landbouw, recreatie en natuur. Ik ben ervan

waar hydrologische belangen conflicteren veel diffuser

overtuigd dat er voor iedereen wat te halen valt in deze

worden.’

nieuwe vorm van beekherstel. Als je het maar met elkaar doet. Boeren zullen dan veel meer genegen zijn gronden

Ob s ta k e l s

over te doen aan het waterschap. En dat is belangrijk.

Dat klink veelbelovend. De vraag dringt zich op waarom

Want je kunt nog zo’n mooie filosofie hebben, zonder

het al niet veel vaker gebeurt. Roel de Jong: ‘Een belang-

grond kom je nergens.’ S ys teemher s tel

Als je deze weg op gaat, maak je een bewuste keuze voor het herstel van ecologische processen, niet voor het behoud van specifieke soorten, aldus De Jong. Dat vereist volgens hem een beetje bestuurlijke lef: ‘Het kan betekenen dat specifieke natuurwaarden op specifieke plekken in of langs een beek (tijdelijk) verdwijnen, maar tegelijkertijd dat er elders nieuwe waarden ontstaan en het systeem als geheel veel meer ecologische waarde krijgt. We merken dat ons huidige soortenbeleid ons nu in de weg zit. Je wilt bijvoorbeeld graag een oude meander aantak-

S TOWA TER INF O / 59

PAG I N A

2

Dinther een groot bestuurlijk symposium plaats over de

Pa s s i v e s a mp ing a an t r ek k el i jk alt ernat ief voor t r adi t ionele moni tor ing wat erk wal i t e i t

mogelijkheden om te komen tot effectiever en sneller

STOWA heeft onlangs een rapport laten opstellen over de

beekherstel. Dat is hard nodig om de gestelde beekdoe-

mogelijkheden van passive sampling bij het monitoren van

len op tijd te kunnen realiseren. Meer samenwerken en

de chemische waterkwaliteit. Op basis van het rapport kun-

een andere inhoudelijke aanpak vormen daarbij de sleu-

nen waterbeheerders afgewogen keuzes maken of en zo ja:

tel. Bijvoorbeeld via het concept ‘Building with Nature’,

welke samplers voor welke stoffen kunnen worden toege-

waarbij gebruik gemaakt wordt van natuurlijke proces-

past.

S y m p o s i u m o v e r B e e k h e r s t e l ‘ n i e u w e s t i j l’

Op donderdag 7 januari vond in het Brabantse Heeswijk-

sen om herstel te realiseren. Denk aan het inbrengen van houtpakketten en zand. Enkele waterschappen hebben

De gangbare manier om de chemische waterkwaliteit te

er al positieve ervaringen mee opgedaan. Een uitgebreid

monitoren is door het nemen van steekmonsters, waar-

verslag van deze dag vindt u op stowa.nl | ‘Nieuws en

bij met een bepaalde frequentie watermonsters worden

Agenda’.

genomen. Deze manier van bemonsteren heeft zijn beperkingen omdat het een momentopname is, waardoor de

Dagvoorzitter Inge Diepman (R) en co-dagvoorzitter

kans groot is dat piekconcentraties van stoffen worden

Lambert Verheijen (tweede van R) in gesprek met enkele

gemist. Daarnaast is de detectielimiet door het beperkte

waterschappers tijdens het symposium.

monstervolume vaak te hoog om de concentraties op het gewenste niveau te kunnen bepalen. Bij passive sampling wordt een sampler gedurende een bepaalde tijd in het water gehangen, waarbij organische stoffen door de sampler continu worden opgenomen. Piekconcentraties worden hierdoor meegenomen in de bemonstering. Door de bemonstering van een groter volume water kunnen bovendien lagere concentraties worden gemeten. In een overzicht bij het verschenen rapport wordt voor meer dan 800 stoffen, waaronder een groot aantal gewasbeschermingsmiddelen, hormoonverstorende stoffen en geneesmiddelen, een overzicht gegeven welk type passive sampler het best toegepast kan worden en of een (semi)kwantitatieve dan wel indicatieve concentratie kan worden bepaald.

ken op een beek, maar we doen dat niet uit angst dat de

Het STOWA-rapport 2014-42 ‘Overzicht toepassingsmogelijk-

Groene Glazenmaker, een rodelijstsoort libel, ter plaatse

heden van passive sampling’ vindt u op stowa.nl | Bibliotheek.

verdwijnt. Of je moet ergens enorme inspanningen plegen om te zorgen dat enkele beekprikken geen schade ondervinden van de ingrepen die je wilt plegen. Systeemkeuze betekent dat je dingen in een breder perspectief bekijkt.’ Tot slot benadrukt Roel de Jong nog één keer het belang van samenwerking. ‘De waterschappen kunnen dit niet alleen, we moeten dit samen met anderen doen. En we moeten het willen. Dat lijkt me een prachtige uitdaging voor de komende jaren.’ Dit interview verscheen eerder integraal in de STOWA-brochure ‘Versnel Beekherstel. Natuurlijk aan de slag’. De brochure werd gepresenteerd op het bestuurlijk symposium over beekherstel, dat op 7 januari 2015 plaatsvond in het Brabantse Heeswijk-Dinther (zie kader). In de brochure staan inspirerende voorbeelden van vernieuwende vormen van beekherstel. U vindt de brochure op stowa.nl | Bibliotheek.


PAG I N A

3

Ruimte voor de rivier, werkzaamheden langs de Waal bij Nijmegen.

Rob Ruijtenberg

NKWK: Concrete antwoorden op wateren klimaatvragen van de 21e eeuw Met het Nationaal Kennis- en innovatieprogramma Water en Klimaat (NKWK) zetten overheden, kennisinstellingen en bedrijven een belangrijke volgende stap in het beantwoorden van kennisvragen op het snijvlak van water en klimaat. Ook nu het Rijk de richting van de oplossingen heeft vastgelegd in de Deltabeslissingen, blijven nieuwe inzichten, innovaties én concrete toepassingen hard nodig voor een duurzame, waterbestendige inrichting van Nederland. En daarmee voor de rest van de wereld, aldus Rob Ruijtenberg van STOWA. Rob is namens STOWA één van de kwartiermakers van het programma. De vragen waarop het nieuwe kennisprogramma ant-

S l i m wat e r m a n ag e m e n t

woorden moet zien te vinden, worden steeds concre-

Op dit ogenblik worden er in het NKWK drie thema’s

ter nu het Kabinet in de Deltabeslissingen heeft voorge-

met voorrang opgepakt. Het betreft Kustgenese, de

sorteerd op de richting, aldus Rob Ruijtenberg. STOWA

Klimaatbestendige Stad en Slim Watermanagement.

heeft in het kennisprogramma Deltaproof al het nodige

Ruijtenberg daarover: ‘Iedereen weet dat hoofdwatersy-

praktijkgericht onderzoek uitgevoerd op het gebied

steem en regionale systemen sterk op elkaar ingrijpen.

van klimaatrobuust regionaal waterbeheer. Denk aan

Slim watermanagement betekent dat je de maatrege-

meerlaagsveiligheid, multifunctionele waterkeringen,

len daar neemt waar ze het meest (kosten)effectief zijn.

zoetwaterbeschikbaarheid en verzilting. ‘Deze kennis

Maar ook dat je voorkomt dat maatregelen die je op de

nemen we uiteraard mee in het NKWK.’

ene plek neemt, elders voor problemen zorgen. Denk aan het afvoeren van water vanuit regionale systemen

Eigenlijk is het volgens Rob beter om te spreken over een

op het hoofdwatersysteem als dat al enorm belast is. In

netwerk dan over een specifiek programma. ‘Het NKWK

principe benut je het gehele watersysteem. Vanuit het

richt zich op de hele keten die loopt van fundamenteel

NKWK organiseren we nu een tweedaagse, waarin par-

onderzoek tot en met innovatie in de praktijk. Vanuit

tijen gezamenlijk de kennisvragen en mogelijke antwoor-

inhoudelijke vragen zoeken de betrokken partijen elkaar

ders op dit gebied in kaart brengen. Het doel is om aan

op, proberen we onze vragen te bundelen, en bekijken

het eind van de tweedaagse een gedragen onderzoekspro-

we met elkaar hoe deze het best beantwoord kunnen

grammering te hebben waar het al lopende project slim

worden. Vragenstellers en kennishouders leggen op deze

watermanagement mee verder kan. Voor Kustgenese en

manier kennis en kunde bij elkaar. Door de vraag te stel-

Klimaatbestendige stad worden er vergelijkbare acties

len wordt er ook verwacht dat er (financiële) middelen

opgezet. Daarnaast verkennen we andere potentiële

mee komen om de vraag beantwoord te krijgen.’

onderzoekslijnen waarin het NKWK meerwaarde kan


PAG I N A

4

F r e sh Wat er Op t ions Op t imi z er : inz ich t in p o t en t ie van lok ale zoe t wat eroplo s s ingen bieden. Hierbij kun je denken aan Natte kunstwerken

De afgelopen jaren zijn er uiteenlopende technieken ont-

(VONK-project) / Asset management, Water & Energie,

wikkeld voor het lokaal vasthouden van zoet water, zoals

Voorzieningenniveau en Verzilting.’

peilgestuurde drainage en ondergrondse wateropslag. Mede in opdracht van STOWA is er nu een instrument ont-

B l au w d r u k

wikkeld waarmee de potentie van deze oplossingen voor

De manier waarop het programma is vormgegeven, lijkt

een gebied in kaart wordt gebracht: de Fresh Water Options

erg op de werkwijze van STOWA. Maar nu uitgerold over

Optimizer (FWOO). Waterschappen kunnen met deze infor-

de gehele watersector, aldus Ruijtenberg. ‘Vanuit STOWA

matie bepalen hoeveel water in hun beheersgebied beschik-

zijn we al jaren gewend de gezamenlijke vragen van

baar kan worden gemaakt via lokale oplossingen.

regionale waterbeheerders te definiëren en daar kennisinstellingen en mogelijk bedrijven bij te zoeken voor het

Aan de hand van informatie over de bodemgesteldheid,

vinden van effectieve, praktijkgerichte oplossingen. Dat

de diepere ondergrond en de mogelijkheden voor water

gaat in het NKWK nog breder gebeuren, met alle bij het

aan- en afvoer, biedt de FWOO, een webbased applicatie,

waterbeheer betrokken partijen. We hopen daarmee te

kaarten die aangeven hoe kansrijk een bepaalde techniek

komen tot antwoorden waar alle partijen echt mee uit

in een gebied is. Diverse technieken zijn in het instru-

de voeten kunnen en beter van worden. We bundelen de

ment meegenomen zoals regelbare drainage, kreekrugin-

kennisvragen, de belangen, het innoverend vermogen

filtratie, de ‘Freshmaker’, ASR Aquifer Storage and

en de budgetten van overheden, kennisinstellingen en

Recovery, en waterconservering via stuwen. De uitkom-

bedrijven om te komen tot maximaal rendement voor

sten van de FWOO staan online op de speciale FWOO-

alle betrokken partijen.’

website klimaateffectatlas.wur.nl/fwoo.

Ten slotte: Er lopen al de nodige kennisprogramma’s bij

Deze website biedt verder samenvattende informatie over

diverse partijen. Het is daarom niet de bedoeling dat er

de verschillende technieken. Ook kan het FWOO rapport

weer een compleet nieuw programma wordt opgetuigd,

dat de methodiek uitgebreid beschrijft, er worden gevon-

aldus Ruijtenberg. ‘We bekijken nadrukkelijk hoe water-

den. In het rapport wordt tevens de casus beschreven bij

en-klimaatvragen in lopende programma’s opgepakt of

Hollands Noorderkwartier, die diende als toets van de

ingepast kunnen worden. Het NKWK heeft dus ook geen

methodiek. De toets is illustratief voor de wijze waarop

centrale pot met geld, maar werkt volgens het principe

de kaarten en methodiek kunnen worden toegepast.

van netwerkprogrammering, waarbij gebundelde vragen en mogelijke antwoorden aan elkaar worden gekoppeld. Op die manier versterken we de samenhang tussen programma’s, voorkomen we dubbel werk en vergroten we de effectiviteit. Het NKWK geeft zo tevens een stevige impuls aan het internationaal te gelde maken van onze know how. En de krachtenbundeling in het NKWK vergroot de mogelijkheden om een bijdrage te krijgen uit Europese onderzoeksbudgetten, zoals Horizon 2020.’ Initiatiefnemers van het NKWK zijn de Deltacommissaris, NWO, het ministerie van I&M, Rijkswaterstaat, de waterschappen/STOWA, Deltares, Wageningen UR, TNO, KNMI en het bedrijfsleven. Ook de Topsector Water ondersteunt dit initiatief, evenals het ministerie van EZ, RIVM en PBL. STOWA-voorzitter Luc Kohsiek is lid van de Raad van Toezicht van NKWK, directeur Joost Buntsma zit in de Programmaraad.


PAG I N A

5

Jan Lourens over vier jaar Deltaproof: flinke stappen gezet Begin 2010 startte STOWA het kennisprogramma Deltaproof. In het programma is gezocht naar praktische oplossingen

om het regionale waterbeheer aan te passen aan de effecten van het veranderende klimaat. Aan directeur van Waterschap Rijn en IJssel Jan Lourens de vraag wat het kennisprogramma in zijn ogen heeft opgeleverd. Hij was als voorzitter van de ‘Denktank Deltaproof’ nauw betrokken bij het programma.

Wat zijn in uw ogen de belangrijkste concrete resultaten van het

ons terecht hard gemaakt voor een instrument dat ook

programma?

op regionaal niveau goede voorspellingen doet.

We hebben vooruitgang geboekt bij het operationeel

Wat is er naar uw idee blijven liggen?

maken van concepten en ideeën die er waren voor het op orde brengen van het regionaal waterbeheer, met het

We hebben aan het begin van het programma een warm

oog op klimaatverandering. Goed voorbeeld daarvan is

pleidooi gehouden voor het ontwikke-

het begrip meerlaagsveiligheid. Dit abstracte begrip heeft

len van een integrale stresstest

nu handen en voeten gekregen en we weten inmiddels

voor waterschappen. Juist

onder welke omstandigheden het de moeite loont om dit

om een beeld te krijgen

toe te passen. Ook hebben we flinke stappen gemaakt

in hoeverre je regionale

met zoetwaterbeschikbaarheid, met name op het gebied

watersysteem bestand is

van zelfvoorzienendheid. We hebben inzicht in de lokale

tegen de effecten van kli-

zoetwateroplossingen die technisch mogelijk zijn, van

maatverandering. Waar

peilgestuurde drainage tot ondergrondse wateropslag in

gaat het mis? En hoe erg

kreekruggen. Maar ook wat je ervan kunt verwachten.

is dat? Wat vraagt vandaag om een beslissing en wat kan wel even wachten. Niet alles is

Binnen Deltaproof hebben

belangrijk én urgent. Op die manier

we hard gewerkt aan oplos-

kun je je maatregelen gaan prioriteren. Om allerlei rede-

singen om tot robuustere

nen is de stresstest niet van de grond gekomen. Dat vind

stedelijke watersystemen

ik jammer. Ik denk dat zo’n stresstest enorm helpt om uit

te komen. Denk aan het

de klimaatwaan van de dag komen. We hebben nog even

concept van groenblauwe netwerken. Daarnaast is

de tijd, de stresstest kan bestuurders een mooi handvat bieden om die tijd kosteneffectief te besteden.

een app ontwikkeld om met burgers het gesprek aan te gaan wat zij zelf zouden kunnen doen (de

Hoe lastig was het om focus aan te brengen in een programma dat zo veelomvattend is?

HuisjeBoompjeBeter app, zie elders in deze uitgave, red.). Dit helpt om de awareness te vergroten. De wateroverlast

Het programma is in het begin heel veel kanten opgevlo-

in juli 2014 heeft ons allemaal weer doordrongen van de

gen, vooral omdat er destijds op het gebied van klimaat-

kwetsbaarheid van onze steden.

onderzoek al veel speelde. Daar hebben we als denktank mee geworsteld. Het hielp dat we een dag besteed hebben

Ik ben verder erg blij met de regionale toetsing van het

aan ‘scenarioanalyse’: wat komt er op ons af en wat bete-

Nationaal Hydrologisch Instrumentarium die in het ken-

kent dat voor het onderzoek? Hieruit kwam een thema

nisprogramma is uitgevoerd. Het resultaat daarvan is

als ‘zelfvoorzienendheid’ naar voren. Het was lastig om

een instrument dat, na noodzakelijke aanpassingen, een

het totale werkveld goed in beeld te krijgen en vandaar-

goed beeld geeft van de invloed van maatregelen in het

uit de vraag te beantwoorden: wat kunnen wij het beste

hoofdwatersysteem op regionale watersystemen. De ver-

met ons geld doen voor de regionale waterbeheerders?

binding tussen hoofdwatersysteem en regionale syste-

We wilden proberen vanuit het oogpunt van kostenef-

men is daarmee nu goed gelegd. Zo’n instrument fun-

fectiviteit niet opnieuw zelf het wiel uit te vinden, maar

geert als noodzakelijke onderlegger voor veel andere

zoveel mogelijk aansluiten bij lopende initiatieven en

onderzoeken naar mogelijke maatregelen. We hebben

daar onze eigen vragen inbrengen. Dat betekent wel dat


PAG I N A

6

Waar gaat het mis? En hoe erg is dat? je soms op tien borden tegelijk moet schaken. Ik denk

kan altijd mis gaan. U moet daar rekening mee houden

dat we daar uiteindelijk redelijk in geslaagd zijn. Maar je

en maatregelen treffen. Dat is heel wat anders dan de

maakt het jezelf daar niet per se makkelijk mee.

boodschap die we als waterschappen al decennia lang impliciet afgeven: gaat u maar veilig slapen.

In een interview uit 2010, bij het begin van het programma, heeft u ervoor gepleit om, zowel in Nederland als daarbuiten,

We hebben het gevoel, wellicht ook de arrogantie, dat

goed om ons heen te kijken en de reeds aanwezige kennis te

we denken altijd veilig te zijn. En we leven dat ook voor.

gebruiken om onze eigen klimaatvragen te beantwoorden. Is dat

Kijk naar het Watermanagement Centrum Nederland in

voldoende gebeurd?

Lelystad. Dat bouwen we zo ongeveer op het diepste plekje van

Deels wel, maar het zit niet zo in onze genen om dat echt

dit land, met de suggestie

te gaan doen. Het is een beetje het Not invented by us syn-

voor de buitenwereld dat

drome. En wellicht komt het ook voort uit een misplaatste

het niet fout kan gaan.

superioriteit waar het water know how betreft: wat zouden

Daar moeten we echt

wij van het buitenland kunnen leren?! We hebben alle in

vanaf. De natuur toont

Nederland aanwezige actuele kennis over diverse onder-

aan dat we vroeg of laat

werpen wel laten vastleggen in zogenoemde Deltafacts.

het water niet de baas zijn.

Die worden erg gewaardeerd en hebben hun weg naar de

Dat lijkt me ook een belang-

schappen weten te vinden. Maar ik had ook graag gezien

rijke boodschap die we als

dat we bijvoorbeeld wat meer naar andere sectoren had-

waterschappen gezamenlijk moe-

den gekeken om te kijken hoe innovaties daar van de

ten uitdragen. Dat kun je eigenlijk niet

grond komen. Kunnen we daar iets van leren? Maar ja:

vangen in een project of programma, maar dat is een

ondertussen dendert de klimaattrein wel door. Ik vind

langdurig proces. Je moet er aan blijven trekken.

het enerzijds jammer, maar aan de andere kant begrijpelijk dat dit aspect niet zo uit de verf is gekomen.

Tot slot: een belangrijk achterliggend doel van Deltaproof was om het klimaatbewustzijn bij waterschappen te vergroten en ze

Deltaproof zou wat u betreft niet alleen moeten gaan om tech-

handelingsperspectieven te bieden. In hoeverre is dat gelukt?

nische kennis, maar ook om gammakennis. Kortom: niet alleen nadenken over betere hoogwaterbescherming via techniek, ook

De waterschappen hebben volop en van harte meegedaan

werk maken van het creëren van meer (hoog)waterbewustzijn bij

aan de projecten die binnen Deltaproof hebben gelo-

burgers en die handelingsperspectieven bieden als het misgaat.

pen. Ze hebben ook hun inbreng gehad in het nationale

Heeft het programma daaraan kunnen bijdragen?

Deltaprogramma. Niet alleen inhoudelijk, ook bestuurlijk. Bovendien zie ik dat de kennis overal in den lande

Ik kan geen voorbeelden noemen van projecten die daar

wordt opgepakt binnen allerlei initiatieven. Bijvoorbeeld

uitsluitend op gericht waren. Van huis uit zijn we gewend

een platform in Brabant rond zoetwaterbeschikbaar-

om iets technisch bij de kop te pakken. Zoiets abstracts

heid. Datzelfde zie ik hier in het oosten. Het NHI heeft

als het creëren van meer waterbewustzijn, is veel lasti-

echt zijn weg gevonden binnen de schappen. Het kan

ger. Hoe pak je dat aan? Wat dat betreft is het fijn te mer-

altijd beter, maar ik denk dat Deltaproof zeker verbin-

ken dat onze minister van I&M nu regelmatig aandacht

ding heeft weten te leggen tussen kennis enerzijds en de

vraagt voor waterbewustzijn en iedere Nederlander via

concrete klimaatopgaven waar waterschappen voor staan

een app kan zien of, en in welke mate hij onder water

anderzijds.

kan komen bij een calamiteit. De achterliggende boodschap die je hiermee aan burgers afgeeft: mensen, het


PAG I N A

7

Green Deal Grondstoffen: volgende stap naar duurzame afvalwaterverwerking

Eind vorig jaar ondertekenden de ministeries van Infrastructuur & Milieu en Economische Zaken, de Unie van Waterschappen en STOWA de Green Deal Grondstoffen. Doel is het terugwinnen van grondstoffen uit afvalwater de komende jaren verder te stimuleren. Aan onderzoekscoördinator Afvalwatersystemen Cora Uijterlinde van STOWA de vraag hoe ver we daarmee zijn.

Binnen de nieuwe Green Deal Grondstoffen starten

De verkenning van de markt en

waterschappen een aantal kansrijke demonstratie-

het vinden van partijen die de

projecten. Deze worden ondersteund door het Rijk.

grondstoffen van de water-

Tegelijkertijd bekijkt Den Haag hoe juridische belem-

schappen willen afnemen,

meringen rondom de terugwinning weggenomen kun-

zijn randvoorwaarden

nen worden en zoekt men actief mee naar oplossingen

voor een geslaagde grond-

voor praktische problemen, bijvoorbeeld rond vergun-

stoffenfabriek. De grote

ningverlening. Met de investeringen zijn vele tientallen

meerwaarde van de Green

miljoenen euro’s gemoeid. STOWA investeert tegelijkertijd de nodige miljoenen in begeleidend praktijkonderzoek naar terug-

Deal Grondstoffen zit vooral in de versnelling die we hiermee geven aan

wintechnieken en mogelijkheden voor

het concept van de Grondstoffenfabriek. Ik denk

verwerking en vermarkting van grond-

dat we over vier jaar echt een goede inschat-

stoffen.

ting kunnen maken van de potenties, via nader onderzoek en het uitvoeren van demonstratiepro-

De Green Deal Grondstoffen is volgens Cora een logisch vervolg op de Green Deal

jecten. Die kunnen weer een inspiratiebron vormen voor volgende projecten.’

Energiefabrieken die de waterschappen in 2011 met het Rijk sloten. Daarin werd afgesproken om binnen vier jaar

A l g i n a at

twaalf rwzi’s om te bouwen tot grootschalige energie-

STOWA heeft de afgelopen jaren zelf al het nodige onder-

fabrieken, Deze moeten via biogas, groene stroom en duurzame

zoekswerk gedaan op het gebied van het terugwinnen en hergebruiken van grondstoffen uit afvalwater, aldus

warmte netto-energie produ-

Cora Uijterlinde. Het bekendste voorbeeld is fosfaat, dat

ceren in plaats van consu-

kan worden teruggewonnen in de vorm van de meststof

meren. Inmiddels is een

struviet. Op de rwzi’s Amsterdam-West en Echten wordt

tiental energiefabrieken

dit al in de praktijk toegepast. Recenter is het onder-

gerealiseerd.

zoek naar het terugwinnen van cellulose (toiletpapier) uit afvalwater via fijnzeven. Cora: ‘De techniek hiervoor

Ver snelling

Er zijn kortom al de nodige energiefabrieken. De ontwikkeling van grondstoffenfabrieken

gaat al op enkele plekken full scale toegepast worden, maar vooral het vermarkten van de cellulose vormt nog een belangrijke uitdaging.’ STOWA gaf hier eind 2014 een rapport over uit. Verder wordt er momenteel al volop

is nog in een ander stadium, aldus Cora Uijterlinde: ‘Met

onderzoek gedaan naar het terugwinnen van CO2, grond-

grondstoffen zijn we gewoon minder ver dan met ener-

stoffen voor bioplastics uit afvalwater en naar alginaat

gie. Om te beginnen zijn de terugwintechnieken zelf nog

uit korrelslib dat wordt geproduceerd in zogenoemde

volop in ontwikkeling. We moeten in een aantal gevallen

Nereda-installaties. Alginaat is een suikerachtige verbin-

meer kennis opdoen over de technische mogelijkheden

ding die een zeer sterke waterbinding

en over de omstandigheden waarin je terugwintechnie-

kent, vloeistoffen kan verdikken of

ken het best kunt inzetten. Denk aan het type afvalwa-

geleren en een basis voor coatings

ter en het type zuiveringssysteem. Ook moeten we nog

kan vormen. Korrelslib bevat tot

belangrijke vragen beantwoorden over de economische

twintig procent van dit polymeer.

haalbaarheid. Wat kost het terugwinnen? Maar vooral:

Volgens Cora een veelbelovend

wat leveren de teruggewonnen grondstoffen op? Wat zijn

onderzoek, dat daarvoor eind

mogelijke toepassingen van de teruggewonnen grond-

2013 ook de Waterinnovatieprijs

stoffen en wat zijn partijen bereid daarvoor te betalen?

kreeg. ‘Als het een succes wordt, wordt


PAG I N A

8

Cora Uijterlinde

het Nereda-systeem zelf een nog aantrekkelijker alternatief voor standaard actief-slibsystemen. Er ontstaat niet alleen een waardevolle grondstof, ook de hoeveelheid slib neemt af.’ Tot slot: tijdens de ondertekening van de Green Deal werd een juridische handreiking gepresenteerd met daarin een inventarisatie van mogelijke (juridische) belemmeringen en kansrijke aanpakken, opgesteld in

Op zoek naar De Klimaatactieve Stad

opdracht van de Unie van Waterschappen en STOWA. Belangrijkste conclusie: levering van grondstoffen en

Stefan Kuks van de Unie van Waterschappen heeft eind

energie past binnen de wettelijke taken van de water-

2014 het mission statement gepresenteerd van de Klimaat-

schappen. Er zijn nog wel knelpun-

actieve Stad. KAS is een beweging van waterschappen die

ten. Zo is het belangrijk voor de

zich, samen met gemeenten, actief wil inzetten voor een

afzet dat de zogenoemde afvalsta-

stad die voorbereid is, en inspeelt op klimaatverandering.

tus van groene grondstoffen uit

STOWA is samen met de Unie van Waterschappen één van

afvalwater wordt opgeheven.

de initiatiefnemers van KAS. Het statement is een uitnodiging aan waterschappen om hierover met elkaar in gesprek

Meer we ten?

te gaan.

Hieronder een beknopt overzicht van recente STOWA-publicaties op het gebied van het terug-

Volgens de opstellers van het mission statement is KAS

winnen van grondstoffen. Deze kunt u allemaal als pdf

‘een beweging die een wezenlijke bijdrage wil leveren aan

vinden op stowa.nl | Bibliotheek.

een leefbare stad waarin goed met water en klimaat wordt omgegaan.’ Een stad kortom waar kelders niet onderlopen, de hitte binnen de perken blijft en slimme groene en

STOWA rapport 2014-40

blauwe infrastructuren de stad gezond houden. KAS wil

Juridische handreiking duurzame energie en

dat bereiken door op de effecten van klimaatverandering

grondstoffen waterschappen

te anticiperen, maar ook door actief bij te dragen aan het

STOWA-rapport 2014-21

terugwinnen van grondstoffen en energiebesparing in de

CO2-winning op rwzi’s

waterketen. Dat gebeurt vooral door het ondersteunen


van lokale initiatieven. Daarbij wordt zo mogelijk geëx-

Bioplastic uit slib. Verkenning naar PHA-productie uit

perimenteerd met nieuwe bestuurlijke arrangementen en

zuiveringsslib

samenwerkingsvormen tussen betrokken partijen. Er zijn

STOWA werkrapport 2014-W-01

inmiddels al diverse voorbeelden van geslaagde initiatie-

Praktijkresultaten influent fijnzeef rwzi Blaricum

ven, zoals het terugwinnen van grondstoffen en energie

(cellulose)

uit afvalwater, waterberging op (groene) daken en zoge-


noemde waterpleinen.

Struvietprecipitatie in combinatie met stikstofwinning en omzetting in een brandstofcel

Het mission statement ‘De Klimaatactieve Stad’ is te

STOWA rapport 2013-31

downloaden vanaf stowa.nl | Bibliotheek | Publicaties.

Verkenning mogelijkheden ‘Grondstof-rwzi’ STOWA rapport 2013-21

M e e d o e n m e t KAS ?

Grondstoffenfabriek. Vezelgrondstof uit zeefgoed

Meld u dan aan bij Cees van Bladeren van de Unie van

(cellulose)

Waterschappen, [email protected], of Michelle Talsma van STOWA, [email protected].


PAG I N A

9

L u d o l p h W e n t h o lt o v e r b e t e r e i n v u l l i n g z o r g p l i c h t p r i m a i r e wat e r k e r i n g e n :

Laat maar zien wat je allemaal doet om je keringen veilig te houden

Ludolph Wentholt

Vanaf 1 januari 2014 toetst de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) van het ministerie van I&M de zogenoemde zorgplicht voor primaire waterkeringen. Dit moet ertoe leiden dat de uitvoering van de zorgplicht door de waterschappen transparanter en doelmatiger wordt. De Unie van Waterschappen heeft STOWA gevraagd om de waterschappen te helpen de zorgplicht nieuwe stijl vorm te geven.

De zorgplicht houdt kortweg in dat waterkeringbeheer-

Z o r g p l i c h t ‘ n i e u w e s t i j l’

ders de wettelijke taak hebben om hun primaire kerin-

De Unie heeft STOWA gevraagd de waterschappen te hel-

gen aan de vastgestelde veiligheidseisen te laten voldoen

pen de zorgplicht nieuwe stijl vorm te geven. Volgens

en met het oog daarop voor het noodzakelijke preventieve

Ludolph Wentholt, projectcoördinator Waterweren bij

beheer en onderhoud zorgen. In 2014 hebben alle betrok-

STOWA, is ongeveer de helft van de waterschappen daar

ken partijen zich in een aantal regionale bijeenkomsten,

nu actief mee bezig. ‘In feite hebben we het over de ver-

georganiseerd door STOWA, de Unie van Waterschappen

antwoordelijkheid die de waterschappen al eeuwen heb-

en de ILT, een beeld kunnen vormen van alle actuele ont-

ben voor veilige waterkeringen. Beheer en onderhoud

wikkelingen bij waterschappen rondom de zorgplicht.

van die keringen zijn daarbij een kerntaak. Het punt is

Daaruit is al één samenwerkingsverband ontstaan van

dat veel waterschappen de zorgplicht nu vaak impliciet

waterschappen die met elkaar aan de slag gaan met een

vormgeven. Met name de verantwoording over de activi-

veranderingstraject voor de zorgplicht. Verbreding van de

teiten krijgt niet altijd evenveel aandacht, zowel intern als

samenwerking met anderen partijen wordt verkend en

extern. Er zijn waterschappen die bang zijn dat de zorg-

waar mogelijk ten uitvoer gebracht.

plicht vooral een papieren tijger wordt. We zijn, denk ik, al een heel eind als de waterschappen duidelijk beschrijven wat ze doen aan beheer en onderhoud en waarom ze dat doen. We moeten ook inzien dat een betere verantwoording goed is voor het imago van de waterschappen: laat maar zien wat je allemaal doet om je keringen veilig te houden.’ Toe tsingsk ader

Het ministerie van I&M (DGRW) heeft een kader voor de zorgplicht opgesteld met criteria waaraan de beheerders van primaire waterkeringen moeten voldoen. De ILT past dit stringenter toe. De lijn die men daarbij volgt is dat een waterschap de taakinvulling vastlegt in plannen, het bestuur beslist over de invulling van de plannen, het waterschap de plannen vervolgens uitvoert en daaruit leert via monitoring en bijstelling. Kortom: elk waterschap heeft een helder plan, moet regelmatig inspecties uitvoeren en noodzakelijke onderhouds- en herstelmaatregelen plegen. Dit jaar volgt een verbeterslag van het zorgplichtkader op basis van leerervaringen uit diverse pilots.


PAG I N A

10

T wa a l f d e K e n n i s d ag I n s p e c t i e Wat e r k e r i n g e n :

Tijdens het ochtendprogramma komen vertegenwoordigers van

Z o r g p l ic h t. . . L a at u n i e t g e k m a k e n !

waterschappen, Rijkswaterstaat en de ILT aan het woord over de uitvoering van de zorgplicht. Na de lunch passeren in deel-

‘Zorgplicht... Laat u niet gek maken!’ Dit is het motto van de

sessies tal van onderwerpen de revu die betrekking hebben op

twaalfde Kennisdag Inspectie Waterkeringen van STOWA. De dag

het thema. Van beheerissues tot praktische inspectietools. Het

is geheel gewijd aan de wijze waarop waterschappen invulling

belooft een inspirerende dag te worden met volop handvat-

geven aan deze verplichting. De dag vindt plaats op 19 maart

ten om de zorgplicht op een goede manier te verankeren in het

2015. Meer informatie vindt u op stowa.nl | Agenda.

waterkeringbeheer.

Vi s i e d o c u m e n t

het zaak om de invulling van deze agenda zowel inhoude-

Om de waterschappen te helpen bij het vormgeven van de

lijk als procesmatig voor te bereiden en vervolgens in de

zorgplicht heeft STOWA bureau AT Osborne consultants

praktijk te brengen.’

& managers gevraagd een visiedocument op te stellen: ‘Zorgplicht waterkeren bij waterschappen, werken aan

L e r e n va n e l k a a r

anders?’ Kern van van de zorgplicht nieuwe stijl is volgens

Om het leren van elkaar te faciliteren, worden goede

Ludolph Wetholt vooral een scherper bewustzijn voor kos-

voorbeelden en praktische hulpmiddelen gedeeld. Zo

ten, vanwege schaarser wordende middelen. Dat is een

gaat STOWA een digitaal platform inrichten waarmee

collectieve opgave voor alle waterschappen. Maar dat bete-

goede praktijkvoorbeelden kunnen worden uitgewisseld.

kent volgens Ludolph niet automatisch dat er een collec-

Daarnaast is dit jaar veel aandacht voor (inter)bestuur-

tieve aanpak komt. ‘Verregaande uniformering is niet aan

lijke samenwerking. Deze samenwerking wordt gezien als

de orde. Er is wel een gemeenschappelijke ambitie in de

succesfactor voor het toewerken naar een andere invul-

benadering van de zorgplicht. De route nemen we geza-

ling van de zorgplicht. Inmiddels is één concreet samen-

menlijk, maar dat leidt niet per se tot dezelfde aanpak bij

werkingsverband ontstaan om de zorgplicht gezamenlijk

alle waterschappen. De invulling staat vrij.’

vorm te geven. Waterschap Groot Salland, Waterschap Rivierenland en Hoogheemraadschap Hollands

Wat e r s c h a p s v e r k i e z i n g e n

Noorderkwartier zijn bezig een gezamenlijk programma

Een goede invulling van de zorgplicht is volgens Wentholt

op te stellen. Kern hiervan is dat de waterschappen voort-

nodig tegen de achtergrond van een aantal belangrijke

durend zichtbaar en aantoonbaar willen maken wat de

ontwikkelingen. Zo komen er nieuwe normen voor over-

veiligheid van hun waterkeringen is en wat het hande-

stromingskansen, de vorm en hoogte van dijken moeten

lingsperspectief is. Dit proces wordt door evaluatie voort-

deels worden aangepast, mede op basis van het Nationaal

durend verbeterd. De ambitie is dat deze invulling van de

Waterplan 2016-2021. De schaalvergroting zet door, en

zorgplicht model wordt voor de ILT.

verdere samenwerking tussen waterschappen zal doorzetten. Ten slotte groeit de mondigheid van de burger,

Peer reviews

onder andere door de social media. Dit voorjaar zijn er

Het idee is om de actuele veiligheid steeds helder te pre-

bovendien verkiezingen voor de waterschapsbesturen.

senteren op basis van beheergegevens, en aantoonbaar

Dit zal naar verwachting leiden tot een verjongingsgolf

te maken hoe het veiligheidsoordeel tot stand is geko-

en afscheid van veel bestuurlijke ervaring. De opstellers

men. Daarvoor worden onder meer alle processen in kaart

van het visiedocument roepen de nieuw te vormen water-

gebracht die betrekking hebben op waterveiligheid. Om

schapsbesturen dan ook nadrukkelijk op een eigen agenda

de processen te borgen willen de betrokkenen waterschap-

te vormen voor de zorgplicht waterkeringen. Wentholt:

pen deze laten certificeren volgens een passend kwali-

‘Ieder waterschap bepaalt natuurlijk zowel bestuurlijk als

teitsmanagementsysteem. Door zogeheten ‘peer reviews’

ambtelijk hiervoor een eigen ambitie en draagt zorg voor

- ofwel collegiale toetsing - wordt het proces van conti-

interne besluitvorming. Voor de ambtelijke organisatie is

nue verbetering geborgd. Een van de concrete zaken die


PAG I N A

11

V e r v o l g pa g i n a 11

de drie waterschappen oppakken, is het doorontwikkelen

heeft in het boven- en benedenrivierengebied, Hollands

van SUCCESS, een rekeninstrument dat Groot Salland liet

Noorderkwartier waterkeringen langs de kust en het

ontwikkelen om metingen van belasting van een waterke-

merensysteem en Groot Salland in zowel het rivieren- als

ring te vertalen naar een actueel veiligheidsbeeld. Dit had

het merengebied. Daarmee beslaan ze met elkaar het hele

betrekking op de Mastenbroekpolder, maar kan ook in

spectrum aan typen primaire waterkeringen. Wentholt is

andere situaties worden toegepast.

blij met dit initiatief van de drie partijen. ‘Je mag ze toch wel de koplopers noemen waar het gaat om de invulling

Het is niet helemaal toevallig dat de genoemde drie water-

van de zorgplicht. Er is bovendien een flinke groep ‘mee-

schappen elkaar hebben gevonden. Ze werken al samen

kijkers’ die actieve belangstelling heeft voor wat de drie

op het gebied van operationeel beheer en calamitei-

aan het uitwerken zijn. Ik denk dat we in 2015 een flinke

tenzorg. Daar komt bij dat Rivierenland waterkeringen

stap zullen zetten.’

Nieuw instrument vertaalt chemische normoverschrijding naar ecologisch effect Vorig jaar ging het project ‘Ecologische sleutelfactor Toxiciteit: slimme en betrouwbare wateranalyse’ van start. In het

project ontwikkelen STOWA, Ecofide, RIVM, Deltares en Waternet een instrument waarmee waterbeheerders eenvoudig een risicoanalyse kunnen uitvoeren van toxische stoffen voor aquatische ecosystemen. Het instrument biedt een alternatief voor de gangbare (kostbare) monitoring van prioritaire en nieuwe probleemstoffen en combineert bestaande kennis met nieuwe technieken. Een eerste versie van het instrument wordt voor de zomer opgeleverd.

De sleutelfactor Toxiciteit is één van de negen door STOWA ont-

water in dit project direct aan elkaar worden gekoppeld,’ aldus onderzoekscoördinator Bas van der Wal.

wikkelde ecologische sleutelfactoren (ESF’s). Deze sleu-

In het project ontwikkelen de projectpartijen een prak-

telfactoren ondersteunen

tisch instrument waarmee waterbeheerders

waterbeheerders bij het begrij-

eenvoudig een risicoanalyse kunnen

pen van watersystemen, het stel-

uitvoeren van toxische stoffen voor

len van reële doelen en het vaststellen van effectieve maatregelen in

aquatische ecosystemen. Er worden zowel chemische (stoffen) als toxi-

het watersysteembeheer. Het gaat om zaken als externe

cologische (effecten) analyses toe-

en interne nutriëntenbelasting, het lichtklimaat en

gepast. Hiermee worden de met

habitatgeschiktheid. De sleutelfactor Toxiciteit is van

chemische monitoring gevonden

groot belang voor het inschatten van de effecten van

normoverschrijdingen vertaald

stoffen(mengsels) op het watermilieu.

naar verwachte effecten op het aquatisch ecosysteem. Binnen het project is

Gekoppeld

er ook aandacht voor de tegenovergestelde

In alle Nederlandse waterlichamen wordt periodiek de

benadering: verstoring van het ecosysteemfunctioneren,

‘chemische toestand’ bepaald volgens de richtlijnen van

vastgesteld via toxiciteitstesten en/of inventarisaties van

de Kaderrichtlijn Water. Met deze analyses is volgens een

(macrofauna)levensgemeenschapen wordt herleid naar de

grove schatting tussen de 5 en de 10 miljoen euro per

veroorzakende stof of stofgroep.

jaar gemoeid. Het gebeurt vaak dat ten minste één van de gemeten stoffen de (EU-)norm overschrijdt, waardoor

M e e r w e t e n o v e r e c o l o g i s c h e s l e u t e l fac t o r e n ?

het hele waterlichaam negatief scoort. Maar of deze over-

In 2014 verscheen de verhelderende brochure ‘Ecologische

schrijdingen daadwerkelijk leiden tot ecologische schade,

Sleutelfactoren. Begrip van het watersysteem als basis voor

wordt niet vastgesteld. ‘Het bijzondere van dit project

beslissingen’. U vindt deze brochure op onze website stowa.nl |

is dat de chemische en de biologische toestand van een

Bibliotheek.


PAG I N A

12

Waterschoon heeft potentie

In Sneek werd in de nieuwbouwwijk Noorderhoek drie jaar geleden het sanitatiesysteem ‘Waterschoon’ in gebruik genomen. Het systeem is uitgebreid gemonitord en onderzocht, Witteveen+Bos zorgde voor de afstemming van de deelonderzoeken. Dat leverde een schat aan gegevens op over de effectiviteit, het beheer en onderhoud, het gebruik, de energieprestatie en de duurzaamheid.Grote vraag is: hoe vergelijk je de prestaties en gegevens als er geen vergelijkbaar systeem bestaat? Daarover is flink gediscussieerd. Onlangs verscheen het evaluatierapport.

De opzet van ‘Waterschoon’ in Sneek is dat grijs water van douche, wasmachine en keuken apart wordt ingezameld en verwerkt, naast zwart water uit het toilet. Het toiletwater wordt verrijkt met vermalen groenteen fruitafval en in een vergister omgezet in biogas. Dit alles gebeurt in een decentraal nutsgebouw, midden in de wijk. Uit het afvalwater wordt warmte teruggewonnen, maar ook struviet, een kunstmestvervanger. Door het toepassen van vacuümtoiletten wordt veel spoelwater bespaard: van acht liter per traditionele spoelbeurt naar één liter. Uniek projec t

Peter Hermans, projectleider Water bij Witteveen+Bos, is

Peter Hermans

eindverantwoordelijke van het evaluatie-onderzoek naar Waterschoon. ‘Het is een uniek project en er was lef voor

Wat betreft de kosten valt de vergelijking van het hui-

nodig om het op te zetten. De initiatiefnemers verdienen

dige, niet-geoptimaliseerde Waterschoonsysteem met een

hiervoor complimenten. Het project is zó bijzonder, dat je

rwzi niet gunstig uit: dat scheelt een factor zes per aan-

het niet kunt vergelijken met andere sanitatiesystemen.

gesloten inwoner. ‘Maar er zijn potentiële besparingen op

Tegelijkertijd wil iedereen graag weten hoe het systeem

Waterschoon mogelijk door het systeem anders en sober-

presteert.’

der uit te voeren,’ legt Hermans uit. ‘Ook zijn besparin-

Uitgangspunt voor het onderzoek was de maximale zuive-

gen mogelijk met sanitair en voedselvermalers. In poten-

ringscapaciteit van de installatie (1.200 i.e.), afgezet tegen

tie kunnen de kosten dalen tot ongeveer het niveau van

een traditionele rwzi met 100 duizend i.e. ‘De conclusie

een centrale zuiveringsinstallatie.’

is dat Waterschoon zuiveringstechnisch prima werkt. De installatie is ook prima geschikt om energie terug te win-

Hermans’ conclusie is dat Waterschoon veel kansen voor

nen en doet dat ook. Qua energie presteert Waterschoon,

verbetering biedt en vooral bij grotere capaciteit poten-

zoals het nu gebouwd is, minder goed dan de traditionele

tie heeft. ‘We hebben veel van het onderzoek geleerd. Het

rwzi. Maar we hebben berekend dat na verder optimali-

Waterschoonconcept heeft vooral potentie in wijken met

seren en enkele aanpassingen het systeem energie gaat

veel hoogbouw, in situaties met lange persleidingen of

leveren in plaats van energie te vragen.’

afgelegen recreatiegebieden. Het gaat daarbij om maatwerk, want elke uitgangssituatie is anders. Nu er in de

Tr ansportleidingen

wijk Noorderhoek 100 tot 150 woningen worden bijge-

Om de duurzaamheid van Waterschoon te beoordelen

bouwd en de belasting van het systeem verviervoudigt,

is een zogenoemde levenscyclusanalyse (LCA) gedaan.

krijgen we een uitgelezen kans op nader onderzoek. Je

Daarbij scoort de traditionele rwzi nu nog iets beter

kunt de capaciteit en de prestaties meten, het effect van

dan het Sneker decentrale systeem. Hermans: ‘Een van

een ander type gebruikers bekijken en zien hoe de levens-

de bepalende factoren is dat je in de berekening tachtig

duur en de kosten van het beheer en onderhoud zich ont-

Waterschoonsystemen moet afzetten tegen één rwzi met

wikkelen.’

100.000 i.e. Dat betekent een veelheid aan vacuümpompen, schakelkasten en dergelijke. Daar staat tegenover

Meer we ten?

dat je geen kilometers lange transportleidingen meer

Het project waterschoon heeft een eigen website. Ga daarvoor

nodig hebt. De LCA laat zien dat als Waterschoon verder

naar www.waterschoon.nl. Het evaluatierapport ‘Evaluatie

wordt geoptimaliseerd, dit systeem iets beter presteert

nieuwe sanitatie Noorderhoek Sneek’ (STOWA 2014-38) kunt u

dan een rwzi.’

downloaden vanaf stowa.nl | Bibliotheek.


PAG I N A

13

Quaggamossel: vloek of zegen voor oppervlaktewaterkwaliteit?

Het is een onooglijk mosseltje, niet groter dan een centimeter of twee. Desondanks zorgt deze exoot, die in 2006 voor het eerst in Nederland werd gesignaleerd, in korte tijd voor opmerkelijke veranderingen in de wateren waarin hij voorkomt. Het doorzicht neemt spectaculair toe. Hoe komt dat precies, welke gevolgen heeft dat voor onze watersystemen en voor de ecologische doelen die we eraan hebben gesteld? Stéphanie IJff van de masteropleiding Environmental Biology aan de Universiteit Utrecht, deed er in opdracht van STOWA onderzoek naar. Het Volkerak-Zommeer stond nog niet zo lang geleden

Dat zou weer gevolgen kunnen hebben voor bepaalde

bekend als ‘groene soep’. Maar dankzij de quaggamos-

soorten vogels die zich voeden met vis.’

sel, afkomstig uit het ponto-caspische gebied, is het water ineens veel helderder geworden. Ook in het zuidelijk deel

IJff benadrukt dat er op basis van haar onderzoek geen

van het IJsselmeer is het doorzicht enorm toegenomen.

sluitende conclusies te trekken zijn over de uiteindelijke

Volgens IJff is dat te danken aan de enorme filtercapaci-

effecten van de mossel, maar dat het wel sterke aanwij-

teit van de mossel: zo’n liter water per mossel per dag.

zingen geeft voor de richting die het opgaat. ‘In Amerika

De mossel neemt slib en algen uit het water op, filtert de

zijn er al de nodige onderzoeken verricht en daar zijn de

voedingsstoffen eruit en spuugt de restanten als kleine

bewijzen sluitend. Maar er zijn daar wel andere watersys-

klontjes uit. Deze zinken naar de bodem. IJff: ‘Het gevolg

temen onderzocht.’

is dat wateren waarin de mossel voorkomt, geforceerd omslaan van een troebel naar een helder systeem.’

Goed beeld

IJff pleit voor monitoring en nader onderzoek om een Muziek in de oren

goed onderbouwd beeld te krijgen van de uiteindelijke

Helder water, dat klinkt de meeste aquatisch ecologen als

effecten van de mossel. Het gaat om vragen als: waar en in

muziek in de oren. Juist omdat het een belangrijke voor-

welke concentraties komen ze voor? Hoe ontwikkelen de

waarde is voor het realiseren van de KRW-doelen. Helder

populaties zich onder invloed van eventuele natuurlijke

water betekent namelijk betere condities voor water-

vijanden? Wat zijn precies de effecten? ‘Ik denk dat water-

planten, en daarmee samenhangend de komst van een

beheerders zich niet direct rijk moeten rekenen als het

minder door Brasem gedomineerde, meer gevarieerde

gaat om het halen van ecologische doelen, maar geduld

visstand en meer kleine ongewervelde dieren (macro-

moeten hebben om te bezien welke effecten de mossel op

fauna). Maar zo simpel ligt het niet, aldus IJff. ‘De mos-

de lange termijn heeft. Ze moeten vooral doorgaan met de

sel grijpt in op het doorzicht, zonder dat de veroorzaker

het aanpakken van de belangrijkste veroorzaker van troe-

van troebel water - grote nutriëntenbelasting - wordt aan-

bel water, de nutriëntenbelasting.’

gepakt. Het gevolg is helder, maar voedselrijk water. We zien nu al, bijvoorbeeld in het Eemmeer, dat dat leidt tot

De mossel wordt nu onder gecontroleerde condities als

een enorme explosie van waterplanten. Daar moet je als

‘maatregel’ ingezet, bijvoorbeeld in afgesloten stadsvijvers

waterbeheerder wat mee om overlast voor recreanten te

waar sprake is van blauwalgenbloei. Het wijst erop dat dat

voorkomen. Omdat er minder algen in het water zitten, is

werkt, aldus de onderzoeker. Maar ze bewust overal uit-

er bovendien minder voedsel voor het zoöplankton. Dat

zetten, lijkt IJff veel te voorbarig. Want dan haal je wel-

lijkt te zorgen voor een afname van de totale visstand.

licht het Paard van Troje binnen in je watersystemen.

K e n n i s d ag Q uag g a m o s s e l e n

Op 23 april organiseren het Hoogheemraadschap van Rijnland, de Werkgroep Ecologisch Waterbeheer en STOWA een informatiebijeenkomst over de quaggamossel. Meer informatie op stowa.nl | Agenda. Het onderzoeksrapport van Stephanie IJff is te downloaden vanaf stowa.nl.


PAG I N A

14

Microverontreinigingen in het water: hoe gevaarlijk zijn ze?

Onlangs verscheen een belangwekkend STOWA-rapport over medicijnresten en andere microverontreinigingen in het water. Het rapport gaat onder meer in op aangetroffen stoffen en concentraties, de (mogelijke) effecten op mens en dier en op maatregelen om de emissies naar het watermilieu terug te dringen. Ook komen kort de beleidsontwikkelingen rond dit onderwerp aan bod. Tegelijkertijd met het rapport verscheen een overzichtelijke brochure.

De term microverontreinigingen (ook wel aangeduid als ‘nieuwe stoffen’) is een verzamelnaam voor een grote groep stoffen met verschillende toepassingen en uiteenlopende chemische eigenschappen. De bekendste daarvan zijn geneesmiddelen, hormonen en bestrijdingsmiddelen. Ze komen in het watermilieu terecht bij productieprocessen, via urine en feces van mens en dier, en bij het spuiten van bestrijdingsmiddelen. Ook komen ze vrij bij het gebruik van persoonlijke verzorgingsmiddelen of andere consumentenproducten. Rwzi’s

Veel microverontreinigingen komen via het afvalwater op rwzi’s. Hier wordt een deel van de stoffen verwijderd.

Op vrijdag 23 januari jl. ontvingen Unievoorzitter Peter Glas (m.)

Wat niet wordt verwijderd, wordt met het effluent op het

en Hennie Roorda (r.), voorzitter van de bestuurlijke Uniecommissie

oppervlaktewater geloosd. Rwzi’s vormen daarmee een

‘Waterketens en emissies’ het rapport uit handen van STOWA-directeur

belangrijke route naar het oppervlaktewater, maar zeker

Joost Buntsma.

niet de enige. Microverontreinigingen verspreiden zich ook via uit- of afspoeling van de bodem. Ze komen vanuit

Hotspots

het buitenland met de grote rivieren mee en ze versprei-

Er is momenteel veel discussie over de vraag waar je

den zich via de lucht.

maatregelen vanuit het oogpunt van kosteneffectiviteit het best kunt nemen. Een belangrijk hulpmiddel bij het

Effec ten

beantwoorden van die vraag, is volgens de onderzoekers

De concentraties van de aangetroffen stoffen in afval-

een analyse van de hotspots van de emissie naar het opper-

water, oppervlaktewater, grondwater en drinkwater

vlaktewater. Het betreft die plekken waar de emissie zich

zijn meestal laag. Ze liggen in de orde van nanogram-

vooral voordoet en waar je door maatregelen de meeste

men tot microgrammen per liter. Effecten voor de mens

reductiewinst kunt boeken. Voor humane geneesmidde-

(via drinkwater) zijn daarmee op dit moment onwaar-

len wordt een methodiek voor een hotspotanalyse uitge-

schijnlijk. Maar de mogelijke effecten voor waterorganis-

werkt.

men moeten wel serieus genomen worden. Juist omdat deze organismen vaak langdurig aan een cocktail van

Tot slot: De Unie van Waterschappen en de Vewin heb-

microverontreinigingen worden blootgesteld. STOWA

ben in het najaar van 2014 het ‘Plan van aanpak genees-

onderzoekt samen met RIVM, Deltares, Waternet en

middelen in de waterketen’ opgesteld en aangeboden aan

Ecofide hoe de effecten in het veld het best gedetecteerd

de staatsecretaris van Infrastructuur en Milieu. Hierin

kunnen worden en hoe die herleid kunnen worden naar

wordt ingezet op drie sporen: 1) probleemanalyse (hoe erg

de veroorzakende stof.

is het?), 2) bronaanpak (hoe kunnen we voorkomen dat de stoffen in de waterketen komen?) en 3) ketenaanpak

M a at r e g e l e n

(waar kunnen maatregelen het best genomen worden?).

Er zijn volgens het rapport verschillende mogelijkheden

Al deze drie sporen zouden tegelijkertijd aangepakt moe-

voor emissiereductie van microverontreinigingen. Aan

ten worden. STOWA was ook betrokken bij het opstellen

de bron zelf, via technische maatregelen op rwzi’s en bij

van dit plan. Het rapport (STOWA 2014-45) en de brochure

drinkwaterbereiding, of door bepaalde geconcentreerde

(STOWA 2014-44) kunt u downloaden vanaf onze website.

deelstromen apart te behandelen.


PAG I N A

15

OWA ter infootjes STOWA ter infootjes STOWA ter infootjes STOwa Wat e r k e r i n g b e h e e r d e r s

een gezamenlijke ‘Waterwijzer

k r i j g e n h u l p bi j v e r s n e l l e n

Natuur’? En hoe moet die eruit zien?

k ade verbe teringen

Deze vragen kwamen aan bod tijdens

In de praktijk blijkt dat het tempo

een speciale workshop, op woensdag-

waarin waterschappen kadeverbeterin-

middag 10 december 2014 in

gen weten te realiseren, vaak achter-

Amersfoort, georganiseerd door

blijft bij de planning. STOWA heeft met

STOWA. Eén ding werd duidelijk: er is

het oog hierop acht kadeverbeterings-

warmer worden dan op het platte-

veel behoefte aan zo’n integraal

projecten laten onderzoeken.

land . De neerslag steeg in diezelfde

instrument. STOWA en het ministerie

periode met maar liefst 20 procent en

van EZ gaan de komende periode

Binnen elke casus is gezocht naar de

valt steeds vaker in pieken. Door de

samen met de provincies bekijken

‘versnellers’ en de ‘vertragers’ in het

toenemende verstedelijking kan dit

hoe ze dit verder vorm gaan geven.

proces. Op basis hiervan is een aan-

water steeds moeilijker worden afge-

Een compleet verslag van de dag

pak beschreven die benut kan wor-

voerd.

vindt u in het Agenda archief op

den voor het versneld ophogen van

De boodschap van de app is simpel:

stowa.nl. Kijk bij 10 december 2014.

regionale keringen, inclusief een set

iedereen met een huis met eigen dak,

praktische handvatten om belemme-

balkon of tuin kan zelf iets doen om

Wat z i t e r i n o n s a f va lwat e r ?

ringen weg te nemen. U leest het alle-

de effecten van klimaatverandering

Wat s o n w e e t h e t

maal in het STOWA-rapport 2014-37

tegen te gaan. De app laat zien hoe

Waterbeheerders verzamelen al lange

‘Versneld ophogen regionale kerin-

klimaatbestendig huis en tuin van de

tijd gegevens over medicijnresten, hor-

gen’, op stowa.nl | Bibliotheek.

gebruikers nu zijn en hoe dit eenvou-

monen en andere ‘microverontreinigin-

dig verbeterd kan worden. Bijvoor-

gen’ in hun afvalwater. Deze worden

beeld door stoeptegels uit de tuin te

gebundeld en ontsloten in de Watson

vervangen door groen, of door isole-

database. Hierdoor kunnen de meet-

rende begroeiing op een plat dak te

data optimaal benut worden.

planten. De app is gratis te downloaden vanuit de Itunes App store of Google Play. Meer informatie vindt u op HuisjeBoompjeBeter.nl. V e e l b e h o e f t e a a n k l i m a atrobuus te voor spelling effec ten W o o n o m g e v i n g k l i m a at-

wat e r m a at r e g e l e n o p n at u u r

De database bevat een schat aan

b e s t e n d ig m a k e n m e t d e H u i s j e

Welke instrumenten hebben water-

informatie over de concentraties

Boompje Be ter app

en terreinbeheerders tot hun beschik-

microverontreinigingen in het inko-

Enige tijd geleden werd de Huisje

king om de effecten van maatregelen

mende en gezuiverde afvalwater. Hij

Boompje Beter App gelanceerd. Deze

op (droge) natuur te bepalen, ook bij

is nu als webapplicatie te raadplegen,

mede door STOWA gefinancierde en

het veranderende klimaat? Moeten

zodat gebruikers nog meer informa-

ontwikkelde app laat zien wat inwoners

we die instrumenten integreren tot

tie uit de gegevens kunnen halen. In

kunnen doen om hun directe woonom-

een begeleidende brochure worden de

geving aan te passen aan het verande-

database, de webapplicatie en de toe-

rende klimaat.

passing ervan uitgebreid toegelicht. Aan de hand van een aantal voorbeel-

De gemiddelde temperatuur in

den krijgt u inzicht in de uitgebreide

Nederland steeg de afgelopen eeuw

toepassingsmogelijkheden.

met 1.7°Celsius. Dat lijkt niet veel, maar in de steden kan het vanwege

De webapplicatie en de brochure zijn

de bebouwing op hete dagen wel 10°C

te vinden op emissieregistratie.nl.


PAG I N A

16

Vers van de STOWA-pers

a ter infootjes STOWA ter infootjes STOwa ter infootjes STOWA Hieronder treft u een overzicht aan van recent verschenen STOWA-publicaties. De publicaties zijn te bestellen via onze website www.stowa.nl, onder de knop Bibliotheek. U kunt de publicaties ook als pdf downloaden.

Ti t e l N u m m e r

ISBN

Kansen voor MLV

2015-03

978.90.5773.681.0

25

3

Versnel beekherstel! Natuurlijk aan de slag

2014-49

978.90.5773.675.9

-

DAF als voorbehandeling van communaal afvalwater

2014-47

978.90.5773.679.7

25

Minder hard. Meer profijt

2014-46

978.90.5773.663.6

25

Microverontreinigingen in het water. Een overzicht

2014-45

978.90.5773.657.5

25

Geneesmiddelen, hormoonverstoorders en andere vreemde stoffen in het water 2014-44

978.90.5773.683.4

-

978.90.5773.650.6

25

Fresh Water Options Optimizer, methode voor het selecteren van lokale zoetwateroplossingen en het afwegen van hun effecten

2014-43

Overzicht toepassingsmogelijkheden van passive sampling

2014-42

978.90.5773.643.8

25

Feitenonderzoek mechanische riolering

2014-41

978.90.7364.547.9

25

Juridische handreiking duurzame energie en grondstoffen waterschappen

2014-40

978.90.5773.670.4

25

Evaluatie nieuwe sanitatie Noorderhoek Sneek

2014-38

978.90.5773.656.8

25

2014-37

978.90.5773.666.7

Versneld ophogen regionale keringen. Handreiking vanuit en voor de praktijk, deel 1 Quickscan innovatiemogelijkheden waterkeringen in de Waterwet

2014-36

978.90.5773.647.6

25

Perspectieven en knelpunten van zuiveringsslib voor bodemkundig gebruik

2014-35

978.90.5773.644.5

25

Naar meer doelmatigheid bij IBA-systemen

2014-34

978.90.5773.667.4

25

Assetmanagement en stedelijk waterbeheer

2014-33

978.90.7364.546.2

25

Wat zit er in ons afvalwater? Watson geeft het antwoord!

2014-32

978.90.5773.645.2

-

Proeftuin maatschappelijke kosten-batenanalyse. Onderzoek van toepasbaarheid en nut voor risicogestuurd rioleringsbeheer

2014-31

978.90.73645.45.5

25

Het onderste boven. De waterbodem in ecologisch perspectief

2014-30

978.90.5773.655.0

25

waterbeheerders daarmee kunnen

2014-29

978.90.5773.659.9

25

Water in de openbare ruimte heeft risico’s voor de gezondheid

2014-28

978.90.7364.544.8

25

Eureka! En nu verder. Resultaten van klimaatonderzoek en wat

Het denkstappenmodel. Handreiking voor de aanpak van vraagstukken over stedelijk water

2014-27

978.90.5773.653.7

25

Sloten. Ecologisch functioneren en beheer

2014-26

978.90.5011.509.4

29,95

2014-25

978.90.5011.487.5

52,95

2014-24

978.90.5773.641.4

-

Aquatische Ecologie. Functioneren en beheren van zoete en brakke aquatische ecosystemen Eenvoud in samenhang. Het verbinden van waterbeheer en systeemecologie voor duurzaam oppervlaktewaterherstel

WERKRAPPORTEN

De guaggamossel in Nederland, een vloek of een zegen?

2014-W-04

pdf

Verkenning van de haalbaarheid van slibverwerking met microschaaldieren

2014-W-03

25

2014-W-02

pdf

Ervaringen met de toegepaste technologie op de demo-site Lemmerweg-Oost in Sneek P u b l ic at i e s u i t g e l i c h t :

2015-03, Kansen voor MLV In dit rapport is een methodiek uitgewerkt voor het toepassen van meerlaagsveiligheid. Hierbij worden locaties geïdentificeerd waar het, door het treffen van maatregelen in de ruimtelijke inrichting of de rampenbestrijding, mogelijk is om een minder strenge eis aan de waterkering te stellen en toch te voldoen aan de basisveiligheidseis voor alle inwoners.


PAG I N A

17

V e r v o l g pag i n a 17 v e r s va n d e S T O WA - PERS

2014-47, DAF als voorbehandeling van communaal afvalwater Dit rapport bevat de resultaten van een pilotonderzoek op rwzi Lienden naar de technische en economische haalbaarheid van Dissolved Air Flotation (DAF), een voorbehandelingstechniek waarmee via minuscule luchtbelletjes zwevende stof uit afvalwater gehaald kan worden. 2014-46, Minder hard. Meer profijt Het grootste deel van Nederland krijgt ‘gemiddeld hard’ of ‘hard’ drinkwater. Drinkwater verder ontharden kost geld, maar heeft ook voordelen: meer comfort, lager energie- en wasmiddelengebruik voor de consument, én lagere afvalwaterzuiveringskosten voor het waterschap. De baten lijken bovendien al snel hoger dan de kosten. Dat blijkt uit het rapport ‘Minder Hard. Meer Profijt’ van STOWA, drinkwaterbedrijf PWN en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. 2014-41, Feitenonderzoek mechanische riolering In het buitengebied is eind vorige eeuw op veel plekken mechanische riolering aangelegd, zoals drukriolering en vacuümriolering. De vraag is hoe gemeenten en waterschappen deze infrastructuur zo (kosten)effectief mogelijk kunnen beheren en wat een goede aanpak is bij vervanging van bestaande systemen. Dit rapport bevat feiten over de techniek, uitgaven en de kosten van mechanische riolering in twaalf gemeenten en bij twee onderhoudsbedrijven. 2014-40, Juridische handreiking duurzame energie en grondstoffen waterschappen Deze handreiking beschrijft onder welke juridische randvoorwaarden waterschappen energie en grondstoffen op de markt kunnen zetten. Belangrijkste conclusie luidt dat de levering van grondstoffen en energie past binnen de wettelijke taken van de waterschappen. Er zijn wel enkele knelpunten. Zo is het belangrijk voor de afzet dat de zogenoemde afvalstatus van groene grondstoffen uit afvalwater wordt opgeheven. 2014-38, Evaluatie nieuwe sanitatie Noorderhoek Sneek In de wijk Noorderhoek in Sneek is een innovatief concept voor de inzameling, transport en verwerking van afvalwater en groenteen fruitafval (GF) in bedrijf genomen. Gedurende 2,5 jaar is het project gemonitord, om een goede basis te creëren voor een brede evaluatie van het concept. In dit rapport treft u de resultaten aan van dit onderzoek. 2014-36, Quickscan innovatiemogelijkheden waterkeringen in de Waterwet Deze quickscan brengt in beeld wat de kansen en belemmeringen in de Waterwet en bijbehorende uitvoeringsregelingen zijn voor het toepassen van innovaties bij het versterken van (afgekeurde) waterkeringen. Bijvoorbeeld ten aanzien van piping. 2014-35, Perspectieven en knelpunten van zuiveringsslib voor bodemkundig gebruik Het terugwinnen en hergebruiken van (secundaire) grondstoffen uit rioolwaterzuiveringsslib biedt technologisch steeds meer mogelijkheden. Tegelijkertijd zijn er juridische belemmeringen, zowel op nationaal als Europees niveau. In deze verkenning zijn de mogelijkheden onderzocht om op nationale schaal tot een herintroductie van zuiveringsslib als meststof of bodemverbeteraar te komen. 2014-34, Naar meer doelmatigheid bij IBA-systemen Dit rapport bundelt de ervaringen met IBA’s en ontwikkelingen in het IBA-beheer van de afgelopen jaren. Hiermee krijgen waterschappen en gemeenten een overzicht voor een zo goed mogelijk gebruik van de bestaande voorzieningen. De kosten en baten van het beheer van de 21.500 IBA’s in Nederland kunnen met de praktijkresultaten uit dit rapport worden vergeleken. Door het uitwerken van concrete scenario’s kan een doelmatige aanpak worden bepaald. Zo kan bijvoorbeeld gekozen worden om systemen zo goed mogelijk te laten werken bij een vastgesteld maximum beheerbudget.


PAG I N A

18

2014-33, Assetmanagement en stedelijk waterbeheer Het toepassen van assetmanagement biedt kansen voor meer doelmatigheid in het stedelijk waterbeheer. Deze publicatie schetst de hoofdlijnen voor deze nieuwe manier van denken. STOWA en Stichting RIONED ondersteunen de implementatie verder met proeftuinen en mede daarop gebaseerde handreikingen. 2014-31, Proeftuin maatschappelijke kosten- en batenanalyse. Onderzoek van toepasbaarheid en nut voor risicogestuurd rioleringsbeheer Dit rapport bevat de resultaten van een proeftuin maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) rioleringsbeheer. Hierin is onderzocht of rioleringsbeheerders via een relatief eenvoudige MKBA risicogestuurd rioleringsbeheer kunnen gaan invoeren. Een MKBA houdt rekening met alle relevante kosten van beleidskeuzes. Voor het rioleringsbeheer kan een MKBA de kosten van de maatschappelijke gevolgen van verschillende varianten van rioleringsbeheer in beeld brengen. 2014-30, Het onderste boven. De waterbodem in ecologisch perspectief Dit boekje werpt meer licht op waterbodemproccessen en de invloed van de waterbodem op de ecologische kwaliteit van het gehele watersysteem. Daarmee draagt het bij aan een juiste keuze van ecologische herstelmaatregelen, aan het vergroten van de effectiviteit van maatregelen, en aan het vergroten van de doelmatigheid van het waterbeheer. 2014-29, Eureka! En nu verder. Resultaten van klimaatonderzoek en wat waterbeheerders daarmee kunnen In de aanloop naar de Deltabeslissingen hebben STOWA (Deltaproof) en Kennis voor Klimaat veel gezamenlijk onderzoek gedaan naar praktisch toepasbare oplossingen om ons aan de effecten van klimaatverandering aan te passen. In een gezamenlijk rapport ‘Eureka! En nu verder’ wordt een aantal van deze oplossingen en de bijbehorende handelingsperspectieven voor waterbeheerders uitgebreid toegelicht. 2014-28, Water in de openbare ruimte heeft risico’s voor de gezondheid Water op straat, zoals door regenwateroverlast, maar ook het water in bedriegertjes of van fonteinen is niet van dezelfde kwaliteit als zwemwater. Hierdoor kunnen kinderen die in dit water spelen, ziek worden. Met eenvoudige maatregelen is dit te voorkomen. Dat blijkt uit het mede door STOWA en RIONED financieel ondersteunde promotieonderzoek van Heleen de Man van de Universiteit Utrecht. 2014-27, Het denkstappenmodel. Handreiking voor de aanpak van vraagstukken over stedelijk water STOWA en Stichting RIONED hebben een denkstappenmodel ontwikkeld dat gemeenten en waterschappen helpt doelen en effecten centraal te stellen bij het nemen van maatregelen voor het optimaliseren van het stedelijk waterbeheer, niet de te plegen inspanning om te voldoen aan vastgelegde normen. Bijvoorbeeld de basisinspanning om het aantal riooloverstortingen te verminderen. 2014-26, Sloten. Ecologisch functioneren en beheren Dit boek vertelt alles over de geschiedenis, maar ook over het (ecologisch) functioneren van een typisch Nederlands, uniek watertype: de poldersloot. De uitgave, mede mogelijk gemaakt door STOWA, is een onmisbare informatiebron voor (water) beheerders en beleidsmakers, biologen, studenten en liefhebbers van natuur en landschap. 2014-25, Aquatische Ecologie. Functioneren en beheren van zoete en brakke aquatische ecosystemen Het beheer van zoet- en brakwatersystemen vereist de nodige achtergrondkennis. Die kennis is nu bijeengebracht in een nieuw standaardwerk. Het boek, uitgegeven door KNNV uitgeverij en geschreven in opdracht van STOWA, geeft een grondig, actueel overzicht van het functioneren en beheren van zoete en brakke aquatische ecosystemen.


PAG I N A

19

[email protected] www.stowa.nl TEL 033 460 32 00

Stationsplein 89

POSTBUS 2180 3800 CD AMERSFOORT

COLOFON Activiteiten voorjaar 2015

Deze nieuwsbrief informeert u over het beleid en de kennisprojecten van de Stichting Toegepast Onderzoek

21 a p r i l , S ta r t c o n f e r e n t i e N at i o n a a l K e n n i s - e n

Waterbeheer (STOWA). Deze nieuwsbrief

i n n o vat i e p r o g r a m m a Wat e r e n K l i m a at

verschijnt viermaal per jaar.

Op 21 april organiseren Rijkswaterstaat en STOWA gezamenlijk de start-

Voor algemene informatie kunt u contact

conferentie van het meerjarige Nationaal Kennis- en innovatiepro-

opnemen met het STOWA-secretariaat.

gramma Water en Klimaat (NKWK). Binnen dit programma bundelen

Adreswijzigingen, aan- en afmeldigen kunt

het bedrijfsleven, overheden en kennisinstellingen hun kennis- en inno-

doorvoeren in uw eigen stowa-account, of

vatievermogen om Nederland de komende eeuw waterrobuust en

mailen naar [email protected].

klimaatbestendig te maken. Tek s ten

Het doel van deze startconferentie is samen met u te onderzoeken wat

Eric Boekel en Bert-Jan van Weeren,

de mogelijkheden zijn voor samenwerking. De focus ligt daarbij op de

Deventer

thema’s waterveiligheid, zoetwatervoorziening, zee- en kustbeleid en ruimtelijke adaptatie. Vanaf half maart kunt u zich via onze site aan-

Ei n d r e d a c t i e

melden voor de startconferentie. Noteer deze dag alvast in uw agenda!

Joost Buntsma en Bert-Jan van Weeren

2 3 a p r i l , E x c u r s i e D e lta p l a n V l a a n d e r e n

Fotogr afie

De Kalkense Meersen in Vlaanderen is een cluster van getijdengebieden

ANP/George Mollering 4| Martijn Bronswijk

langs de Schelde, die recentelijk zijn heringericht op basis van het zoge-

6 | 7| 13| Casper Cammeraat 3| 15| Jaap

noemde SigmaPlan. In dit Vlaamse Deltaplan worden waterveiligheid,

Spieker 1| Thinkstock 8| 9| 10| 11| 12| 16| 20|

natuur en recreatief gebruik in combinatie met elkaar gerealiseerd. Op

Vildaphoto 2|

donderdag 23 april organiseren STOWA en Rijkswaterstaat een excursie naar de Kalkense Meersen.

Vormge ving

Studio B, Nieuwkoop Tijdens de dag ziet u praktijkvoorbeelden van een gecontroleerd en gereduceerd getij bij gebiedsinrichting, een drijvende waterkering, een

Druk

ingerichte ‘atolzone’, ontpoldering, wetlands en getijdennatuur. De

Drukkerij Uleman-de Residentie, Zoetermeer

excursie wordt deskundig begeleid door vertegenwoordigers van de Vlaamse overheid (afdeling Waterwegen en Zeekanalen), het Agentschap

issn-nummer

Bos en Natuur en het Waterloopkundig Laboratorium.

0929-6220

Voor meer informatie over deze agenda items verwijzen we u graag naar onze website stowa.nl | Agenda.


PAG I N A

22 20

Roel de Jong: Beekherstel nieuwe stijl lonkend perspectief

Recommend Documents