Roadshow OFW 13 December 2011

WK 2020 – Praktijkprogramma Woningcorporaties

Roadshow OFW 13 December 2011

Delft University of Technology

Challenge the future

Roadshow OFW 1 Programma WK2020 – Henk Visscher 2 Inzichten voor duurzaam onderhoud – Arjen Meijer 3 Invloed van bewonersgedrag op energiegebruik – Henk Visscher


2 | 58

Programma WK2020 - 2011 1: Sturing geven in voorraadbeleid en technisch beheer – Nico Nieboer, Robert Kroese 2: Integrale Milieu-impact van onderhoud en renovatie – Arjen Meijer, Ad Straub 3: Binnenmilieu en energiebesparing – Evert Hasselaar

5: Monitoring – Frits Meijer, Robert Kroese 6: Bewoners meekrijgen bij energiebesparende renovaties – Evert Hasselaar 7: Bewoners bepalen (gedeeltelijk) het feitelijk energiegebruik – Laure Itard, Dasa Majcen


3 | 58


Integrale duurzaamheid van onderhoud en renovatie Arjen Meijer



Integrale duurzaamheid • Operationeel energieverbruik • Materiaalgebruik (productie, afval) • Bouw • Onderhoudsactiviteiten en aanpassingen

• Gezondheid • Bewoners • Onderhoudsmedewerkers

Levenscyclusanalyse (LCA) Winning grondstoffen

Productie bouwmaterialen

Bouwactiviteiten

Gebruiksfase

Sloopfase


Afvalverwerking

5 | 58

Milieueffecten Uitputting grondstoffen

Ecotoxiciteit water

Broeikaseffect

Ecotoxiciteit bodem

Ozonlaagaantasting

Verzuring

Smogvorming

Vermesting

Humane toxiciteit WK 2020 – Praktijkprogramma Woningcorporaties

6 | 58

Milieueffecten Uitputting grondstoffen

Ecotoxiciteit water

Broeikaseffect

Ecotoxiciteit bodem

Ozonlaagaantasting

Verzuring

Smogvorming

Vermesting

Schaduwprijs Humane toxiciteit WK 2020 – Praktijkprogramma Woningcorporaties

7 | 58

Schaduwprijs • Eéngetalscore • Theoretische schatting van de kosten om de milieuschade te voorkomen of te verhelpen


8 | 58

Duurzaam onderhoud • • • •

Aanbrengen isolatie Installatie energiebesparende installaties Installatie PV-panelen Transport tijdens onderhoud verminderen (kortere afstand, minder vaak) • Tijdsinterval tussen onderhoudsmomenten vergroten door verlenging levensduur bouwdelen • Gebruik duurzame materialen, zoals cellulosevezel of glaswol in plaats van steenwol of kurk WK 2020 – Praktijkprogramma Woningcorporaties

9 | 58

Vergroten tijdsinterval tussen onderhoudsmomenten Voorbeeld: schilderbeurten: 5 jaar 6 jaar 0 jaar

50 jaar

Van 10 schilderbeurten naar 9 schilderbeurten in 50 jaar Combineren met vervangen kozijnen na 25 jaar? WK 2020 – Praktijkprogramma Woningcorporaties

10 | 58

GPR Onderhoud Materiaalgebonden milieubelasting van onderhoudsscenario’s • Duurzaamheid van materiaalgebruik (geen energie) op basis van LCA • Onderhoudsfase van gebouwen • Vervangingen, reparaties en reiniging


11 | 58

Gebouwonderdelen in GPR Onderhoud Gebouwschil: • Gevelopeningen • Gesloten geveldelen • Daken • Balkons en galerijen Toekomst: • Installaties • Andere bouwdelen (binnenwerk, keukens, badkamers) WK 2020 – Praktijkprogramma Woningcorporaties

12 | 58

GPR Onderhoud: resultaten • Schaduwprijs • Milieueffect (bijvoorbeeld klimaatverandering) • Kosten: Netto Contante Waarde (NCW) Doel: • Optimaliseren (binnen scenario’s) • Vergelijken (tussen scenario’s binnen project) • Benchmarken (met referentie)


13 | 58

Voorbeeld: materiaalkeuze Kozijnen: • Vurenhout • Duurzaam te produceren • Regelmatig schilderen

• Tropisch hardhout • Minder duurzaam (tenzij FSC-keur) • Onderhoudsarm

• PVC • Minder duurzaam te produceren • Onderhoudsarm WK 2020 – Praktijkprogramma Woningcorporaties

14 | 58

Houten kozijnen


15 | 58

PVC-kozijnen


16 | 58

Vergelijking hout en PVC


17 | 58

Passief huis-renovatie Een passief huis is een woning waarin een comfortabel binnenklimaat wordt verkregen zonder actieve verwarming of koeling. Wat zijn de kenmerken van een passief huis? • Veel beglazing op de zuidelijke gevel • Hoge isolatiewaarden ramen, kozijnen, gevels en daken (R-waarde > 7) • Aandacht voor voorkómen van koudebruggen • Hoge luchtdichtheid • Vaak toepassing van balansventilatie met warmteterugwinning • Vaak toepassing van warmtepompen


18 | 58

Isolatiematerialen Isolatiematerialen met lage belasting van milieu: • Cellulosevezels • Ureaformaldehyde-schuim • Polystyreen-schuim (piepschuim) Welke dikte? • Dikker = Minder energieverbruik • Dikker = Meer materiaal


19 | 58

Materialen vs. energieverbruik


20 | 58



21 | 58



22 | 58

Ander isolatiemateriaal


23 | 58

Welke R-waarde? De optimale R-waarde van de gebouwschil ligt bij 7 • R-waarde 07: Milieuwinst energiebesparing > milieubelasting isolatiemateriaal • R-waarde 713: Milieubelasting isolatiemateriaal > milieuwinst energiebesparing

Optimale R-waarde lager: • Korte doorlooptijd (10-20 jaar) • Materialen met een hogere milieubelasting


24 | 58


Bewonersinvloed op energiegebruik Henk Visscher



1. 2. 3. 4.

EPC en werkelijk E-gebuik Relatie E-label met werkelijk E-gebruik Vervolgonderzoek Discussiepunten


26 | 58


EPC en werkelijk E-gerbuik Henk Visscher



EPC - Werkelijk energiegebruik • • • •

Gebaseerd op o.a.: KWR, WoON, Grote enquête OTB Vinex locaties Specifieke opdracht voor lente akkoord partijen Proefschrift Olivia Guerra Santin 2010


28 | 58

Bruin goederen

Wit goederen

Warmte

Ruimte Verwarming

Elektriciteit

Ruimte koeling

EPC (standaard omstandigheden)

Energiegebruik

Elektriciteit

Gas

Ventilatie

Gemeten gebruik (reële omstandigheden)

Elektriciteit

Verlichting

Warm tapwater Elek

Koken

Deelposten energiegebruik

Gemeten energiegebruik


29 | 58

Bruin Bruin goederen goederen Huishoudens karakteristieken & gedrag

Wit goederen goederen

Ruimte Ruimte VerwarVerwar ming ming

Elektriciteit

Energiegebruik

Warmte

Ruimte Ruimte koeling koeling

Gemeten gebruik (reële omstandigheden)

Elektriciteit

Gas

Type installaties en apparaten

Ventilatie Ventilatie

EPC (standaard omstandigheden)

Gebouw karakteristieken

Elektriciteit

Verlichting Verlichting

Warm Warm tapwater tapwater

Deelposten energiegebruik

Elek

Koken Koken

Gemeten energiegebruik


30 | 58

Gasverbruik huishoudens

3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0

1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Gasverbruik (m 3)

Gemiddeld huishoudelijk gasverbruik (gecorrigeerd voor temperatuur in m3)

Jaren


31 | 58

Gemiddeld gasverbruik per m2 in 2004 (WoON)


32 | 58

OTB enquête(2008)

Type woning

Gemiddeld LOG(energiegebruik) voor verwarming en tapwater (MJ/jaar)

Vrijstand

Hoekhuis

2 onder 1 kap Rijtjeshuis Appartementen


33 | 58

Voorspelling gasverbruik •

Woningkenmerken bepalen ~40% van de variantie • Type woning • Grootte van de woning • Isolatiegraad • Aantal verwarmde slaapkamers • Aanwezigheid thermostaat • Type ventilatiesysteem

•

Huishoudens en gedragskenmerken bepalen 4-11% van de variantie • Aanwezigheid thuis • Aantal personen • Inkomen • Leeftijd WK 2020 – Praktijkprogramma Woningcorporaties

34 | 58

Effect van bewonersgedrag op verwarmingsenergie Welke factoren spelen een rol op voorraad niveau: • • • • •

Aantal uren in de hoogste temperatuur setting Aantal uren radiatoren aan zijn in andere ruimten dan de woonkamer Opening van ramen in de woonkamer (meer dan 1 uur per dag) (Aantal douchen per week) (Aantal slaapkamers dat ook voor iets anders gebruikt wordt)

 Verklaart 12% of variatie in energiegebruik WK 2020 – Praktijkprogramma Woningcorporaties

35 | 58

Opmerking:

Woning

Ramen altijd open

Ramen altijd dicht

Energiegebruik

Ramen altijd open

Ramen altijd dicht

Energiegebruik

• De invloed van bewonersgedrag zal op woningniveau veel groter zijn dan op voorraadniveau

Voorraad WK 2020 – Praktijkprogramma Woningcorporaties

36 | 58

Rebound effect (op systeem gebruik) • Programmeerbaar thermostaat: • Meer uren verwarming aan, meer radiatoren aan • Mechanische ventilatie: combinatie tussen hoogste en laagste stand

• Manuele thermostaat: • Mechanische ventilatie: hoogste/laagste stand een paar uren, uit de rest van de tijd.

• Goed geïsoleerde woningen: • Hogere temperatuurpreferenties WK 2020 – Praktijkprogramma Woningcorporaties

37 | 58

Rebound effect (op systeem gebruik) Opmerking: • Behalve voor thermostaat en aanwezigheid ouderen heeft het rebound effect geen zichtbaar statistisch effect op energiegebruik


38 | 58

Bewonersgedrag en elektriciteitsgebruik GEMIDDELD ELEKTRICITEITSVERBRUIK HUISHOUDENS 4000 3500

kWh

3000 2500 2000 1500 1000 500

2005

2000

1995

1990

1985

1980

1975

1970

1965

1960

1955

1950

0

Jaren

EIB 2009 (EnergieNed)


39 | 58

Bewonersgedrag en elektriciteitsgebruik • Het gemiddelde energieverbruik van een wasmachine is tussen 1995 en 2002 gedaald met 28%, • maar het gebruik van wasmachines is met 32% gestegen.

• Het energieverbruik door televisietoestellen is tussen 1995 en 2002 2,5 keer zo groot geworden • De penetratie van spaarlampen is sinds 1995 toegenomen van gemiddeld ruim 2 per woning naar bijna 4,

• maar het aantal halogeenlampen per woning is in dezelfde periode gestegen van 2 naar 6

Energieverslag Nederland 2008 /EIB 2009 (EnergieNed)


40 | 58

ECN/IVAM, 2001


41 | 58

Conclusies 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Sturende kracht van EPC neemt af 50% van energiegebruik niet te verklaren uit gebouw+gedrag Kwaliteitsborging uitvoering essentieel Goed inregelen, monitoren en onderhoud installaties Niet gebouw-gebonden energiegebruik heeft een steeds groter aandeel Meer inzicht nodig in werkelijk energiegebruik in relatie tot gedrag Onderzoek naar robuuste concepten (minder afhankelijk van uitvoering en gebruik)


42 | 58

Wat is mogelijk: passief huis concept


43 | 58

Passief huizen in Roosendaal


44 | 58


E-labels en E-gebruik Henk Visscher



Vergelijking E-labels met E-gebruik • Opdracht Agentschap NL • E-label database: afgemelde labels 2010 • CBS bestand: huishoudens – werkelijk E-gebruik 2006, 2008, 2009 • Ongeveer 200.000 cases


46 | 58


Vervolgonderzoek



Verder onderzoek •

Welke energiemonitoring initiatieven zijn er binnen corporaties? • • •

•

Mogelijkheden om aan te sluiten •

•

Wat wordt er gemeten, hoe lang? Meten voor en na renovatie? Meten bij gedragsbeïnvloedende technieken (wattchers)? Met enquête, dagboeken en extra metingen?

Wat willen corporaties hiermee bereiken?


48 | 58

Lopende initiatieven bij corporaties? • • • • • • •

Woonbron Ymere +Nuon Eneco Alliander (slim & snel) Beem-up project (woonbron) Eneco-warmte IO (thermostaat)


49 | 58


Discussie



Discussiepunten • Wat is er bekend over het E-gebruik voorafgaand aan de

renovatie?  Hoe om te gaan met verschillende gebruikersgroepen

• E-besparing = E-verschil (oud-nieuw) – comfortverhoging • Hoe de kwaliteitsborging bij nieuwbouw, renovatie en in de

gebruikssituatie te bewerkstellingen?


51 | 58

Roadshow OFW 13 December 2011

Recommend Documents