RIS090039a_09-10-2001
Haagse zakelijke dienstverlening: sectorrapportage verzekeringsbranche
Een visie op het gemeentelijk relatiebeheer en wervingskracht voor de Haagse verzekeringsbranche in 2001
augustus 2001
Blz: Inhoudsopgave
1
Samenvatting
2
I. Zakelijke dienstverlening: inleiding
4
1.1 Economisch beleid in Den Haag
4
1.2 Zakelijke dienstverlening: een groeimotor
4
1.3 Ontwikkeling van de bevolking in Den Haag
5
1.4 Zakelijke dienstverlening: een indeling
5
1.5 Prioriteiten vergen keuzen
5
II. De verzekeringsbranche in Den Haag
6
2.1 Structuur binnen de financiële dienstverlening 2.2 De marktsituatie: verzekeraars in lokaal perspectief
6
2.3 Koepel- en branche-organisaties
6 8 9
III. Situatie in de regio en Den Haag 3.1 De Haagse regio in nationaal perspectief
9
3.2 Situatie in Den Haag: sterke en zwakke punten
10
IV. Ontwikkelingen en analyse van de markt
12
4.1 Ontwikkelingen in de verzekeringsbranche: 1990 - 2001
12
4.2 Ontwikkelingen en trends 2001 - 2010
13
4.3 Doelstelling
14
4.4 Kansen en bedreigingen in het marktsegment
14
4.5 Concurrentie in Nederland
16
4.6 Strategie: behoud, externe profilering en acquisitie 4.7 Organisatie
17
4.8 Een gerichte acquisitie-operatie: wervingsprofiel van een verzekeraar
18
4.9 Conclusie
19
Bijlage A: Achtergronden
20
1. Juridische organisatievormen binnen de verzekeringsbedrijfstak
20
2. Premie-inkomen in Nederland
20
3. Werkgelegenheid en opleidingsniveau in de verzekeringsbranche
21
4. Branchevervaging door technologische ontwikkelingen
22
5. Haagse verzekeraars in internationaal perspectief
23
6. De Europese verzekeringsmarkt
23
Bijlage B: Verzekeraars: een internationaal overzicht
24
Bijlage C: Actieplan 2001 - 2003
25 2
18
Samenvatting Investeren in kracht. Dat is de centrale doelstelling van het economisch beleid dat zich vooral richt op segmenten waar de stad sterk in is en waarbij die segmenten tevens in staat zijn inkomsten voor de stad te genereren. Dit economisch beleid zal in toenemende mate worden afgestemd met regio en Randstad. In juli 2000 is de nota
“Kiezen én Delen” door het college van b. en w. goedgekeurd. In deze sectorrapportage wordt
ingezoomd op de verzekeringsbranche in Den Haag. Het handhaven van bestaande werkgelegenheid staat centraal. Tevens worden de Haagse kansen in dit marktsegement aangegeven. Ontwikkelingen Haagse verzekeringsbranche. De afgelopen vijf jaren is het volgende gepasseerd: Algemeen; C
Den
Haag
manifesteert
zich
in
Nederland,
qua
werkgelegenheid,
als
toonaangevende
“Verzekeringsstad”. C
De vervlechting van verzekeraars en (bank)verzekeraars en de ontwikkeling van mobiele (telecom)technologie zorgen voor kansen en bedreigingen voor de Haagse werkgelegenheid in de verzekeringsbranche.
C
Er is sprake van een toenemende interesse van het gemeentebestuur voor de verzekeringsbranche in de regeringsstad: dit vertaalde zich in ontmoetingen tussen het college van b. en w. en bijv.
C
(bank)verzekeraar Nationale Nederlanden (1999) en verzekeraar Aegon (2000). Verzekeraars en (bank)verzekeraars zijn bereid en in staat uit oogpunt van hun maatschappelijke betrokkenheid sponsor- en wijkactiviteiten te ontplooien voor Den Haag en haar inwoners (bijv. tijdens Den Haag 750 jaar, de ondersteuning van de Businessclub Volksbuurtmuseum, het project Veilig ondernemen en de sponsoring van het Vliegerfestival Scheveningen). Deze tendens van publiek-private samenwerking lijkt zich te versterken.
Specifiek; C
Gevestigd in Den Haag zijn onder andere: Aegon, AXA, Azivo, Nationale Nederlanden, Nuts, Onderlinge ‘s-Gravenhage, Robein Leven, het Verbond van Verzekeraars en Zurich.
C
(Her)huisvesting van Verbond van Verzekeraars (1996).
C
Acquisitie van onderdelen van Zurich naar Den Haag Nieuw Centrum. Enkele verzekeraars zijn autonoom gegroeid (hierdoor zijn sinds 1995 ongeveer 750 arbeidsplaatsen gecreëerd). Intensief relatiebeheer blijft van groot belang.
C
De verzekeringsbranche investeert fors in informatie- en communicatietechnologie.
C
Internet zorgt voor vervlechting van producten en druk op de positie van assurantie-intermediair.
Recente ontwikkelingen; C
Nuts verzekeringen (onderdeel van Delta Lloyd Ohra) krijgt in 2003 een nieuw hoofdkantoor aan het Johanna Westerdijkplein in Nieuw Laakhaven nabij Hollands Spoor.
C
Aegon heeft het onderhoud op zich genomen van het Aegonplein (voorheen Mariahoeveplein) en wil uitbreiden met vermogensbeheer op een nieuwe lokatie in de stad in 2001.
3
C
(Her)huisvesting van Robein (2000) en Zurich (2000).
C
ING heeft in samenwerking met de Haagse Hogeschool de IT-Academy opgezet voor de start van het schooljaar in september 2000.
Samengevat : S
De positie van Den Haag is toonaangevend vergeleken met Amsterdam en Rotterdam. De aanwezige verzekeraars vormen in combinatie met de landelijke overheid, internationale (non-profit)instellingen, multinationals en het internationale (sociale) karakter van de stad een belangrijke troef. Utrecht ligt qua werkgelegenheid in deze sector net een streepje voor.
S
De nationale en internationale concurrentie binnen de verzekeringswereld is groot. Banken en andere dienstverleners begeven zich steeds meer op het terrein van verzekeringen. De beleidsdoelstelling voor de komende periode is niet alleen het behouden van werkgelegenheid maar ook het werven van één (of twee) verzekeraar(s).
S
Een nieuw (inter)nationaal verzekeringsconcern zou goed in de stad passen.
S
Het is in het belang van de stad, gezien de groeiperspectieven binnen de zakelijke dienstverlening, meer bedrijven aan te trekken: dit met name in de verzekeringsbranche. Mogelijkheden liggen bij levensverzekeraars. De groei en winstgevendheid zijn in dit segment het meest stabiel waarbij de “werksoort” passend is binnen het bestaande Haagse profiel.
S
Er is een krapte op de arbeidsmarkt (met name vanaf HBO-niveau).
S
De verzekeringsbranche investeert fors in informatie- en communicatietechnologie.
S
Het accountmanagement binnen de sector dient te worden uitgebreid en gestructureerd om meer gericht te zijn op bestuurlijke informatievoorziening, het behoud en het aantrekken van bedrijven.
S
Het is noodzakelijk dat het profiel van Den Haag als verzekeringsstad wordt vastgesteld en uitgebouwd en dat dit profiel wordt gecommuniceerd naar (inter)nationale doelgroepen.
S
Er zijn netwerkbijeenkomsten voor topgenodigden vastgesteld: “Voorhoutconcerten”.
Doelstelling: Behoud: in de komende drie jaren reeds gevestigde verzekeringsbedrijven te behouden en te faciliteren. Hierdoor wordt het ondernemersklimaat bevorderd en blijft werkgelegenheid behouden voor de stad. Versterken: de rol van de stad als vestigingsplaats voor verzekeraars verstevigen. Dit door aanhoudende profilering van de stad als toplokatie voor de branche. Dit kan bereikt worden door het aanbieden van moderne vestigingsvoorwaarden als ruimte voor hoogwaardige kantoren, een goede telecominfrastructuur en een opgeleide beroepsbevolking. Ook het verbeteren van de bereikbaarheid (Verkeersplan 2001 - 2010) en het vernieuwen van het woningaanbod (Westlandse Zoom 2003 - 2007) spelen hierbij een aanzienlijke rol. Mede door deze factoren kan de versterking van de endogene en exogene groei binnen de sector mogelijk worden gemaakt. Een aantal activiteiten wordt hierbij voorgesteld in het actieplan voor het accountmanagement van 2001 - 2003 in bijlage C.
4
I. Zakelijke dienstverlening: inleiding 1.1 Economisch beleid in Den Haag In de Nota “Kiezen én Delen” (2000) is de centrale doelstelling de stedelijke economie van de stad in gelijke mate te laten groeien als de nationale economie. Hierbij dient de gehele Haagse bevolking te profiteren door een evenredige stijging van de werkgelegenheid en daling van de werkloosheid. Het economisch beleid zal zich nu vooral richten op segmenten waar de stad sterk in is (Kiezen) en die ook inkomsten genereren. Dit nieuwe economische beleid wordt eveneens in toenemende mate afgestemd met regio en Randstad (én Delen). Strategisch marketingbeleid dient tevens gericht te zijn op de wensen van toekomstige gebruikers van de stad: de zakelijke dienstverlening is in de afgelopen tien jaar, qua actieve ondernemingen in Nederland, ruim verdubbeld. Den Haag is voor tweederde deel afhankelijk van zakelijke en overige dienstverlening. In 1999 was tweederde van alle starters - ongeveer 36.000 bedrijven - te vinden in deze groeisector (Bron: MKBNederland, juni 2000). Dit segment staat borg voor duurzame, schone en veilige werkgelegenheid. 1.2 Zakelijke dienstverlening: een groeimotor Er is in toenemende mate aandacht voor de economische problematiek van de grote steden, niet alleen bij stadsbesturen maar ook bij het kabinet. Het is tijd voor een inhaalslag voor stedelijke investeringen. Er is ten opzichte van vorig jaar een forse verbetering van de werkgelegenheidsgroei waar te nemen. De stad steeg van de 37ste naar de 26ste plaats in Nederland. De groei vindt vooral plaats in de sectoren zakelijke dienstverlening, horeca, handel en de niet-commerciële dienstverlening. Op de sociaal-economische ranglijst van Nyfer staat Den Haag met een 29ste plaats boven Amsterdam (35) en Rotterdam (40), maar onder Utrecht (24). Het cluster zakelijke dienstverlening vormt, na het cluster bestuur en internationale organisaties, de grootste concentratie in Den Haag met een werkgelegenheid van bijna 42.000 personen. Een deel van de bedrijven heeft relaties met de overheid. De aanwezigheid van de rijksoverheid trekt private bedrijvigheid naar de regeringsstad die voornamelijk te vinden is in de zakelijke dienstverlening (Meer vraag naar Den Haag, Rotterdam november 1998). Het aandeel van de zakelijke dienstverlening zorgt voor 20% van de werkgelegenheid in Den Haag. De groei in deze sector is in de periode 1993 - 1998 hoog geweest: Den Haag kende een groei van 8,8% tegen een landelijke groei van 8% (Nyfer: Atlas voor gemeenten, Breukelen, mei 2000). De nota “Sector zakelijke dienstverlening; een reus met groeipijnen” die in juli 2000 verscheen als gevolg van een samenwerkingsverband tussen MKB-Nederland en Fortis Bank laat zien dat de zakelijke dienstverlening de snelst groeiende sector in Nederland is. Voor dit jaar wordt een groei van de werkgelegenheid verwacht met 53.600 en een verdubbeling van het aantal vacatures tot ongeveer 84.000. Een van de groeipijnen is dan ook de instroom van nieuwe medewerkers.
5
1.3 Ontwikkeling van de bevolking in Den Haag In Den Haag is een afname van de bevolking te constateren van 606.000 in 1960 tot een aantal van 441.000 in 2000 (Den Haag in cijfers: 2000). Door het wegvloeien van midden- en hogere inkomens is niet alleen de dagelijkse pendelbeweging naar de stad toegenomen (fileproblematiek) maar heeft de stad tevens een gevoelig verlies geleden qua verdiencapaciteit. Het is zaak de verdiencapaciteit te vergroten door te investeren in stuwende sectoren. De zakelijke dienstverlening kan als bindmiddel fungeren voor het vasthouden en uitbreiden van de Haagse bevolking en tevens zorgen voor de aanwezigheid van hoogwaardige kantoorruimten en een vraag naar kwalitatief goede woningen. 1.4 Zakelijke dienstverlening: een indeling Het cluster zakelijke dienstverlening (ZDL) kan worden ingedeeld in de volgende segmenten: C
het bank- en verzekeringswezen, bijv. ABN Amro, Rabobank, ING, Fortis, Achmea, NIB, NWB, FMO, NN, Aegon, AXA en Zurich.
C
de accountants- en organisatie-adviesbureaus, bijv. PwC, Deloitte & Touche, Ernst & Young en KPMG.
C
de faciliterende en verzorgende dienstverlening, (octrooibureaus, makelaars, beveiligings-, uitzend- en schoonmaakbedrijven), bijv. Benelux Merkenbureau, Jones Lang LaSalle, NVM makelaars, Group 4 en het NCC.
C
de
technische
dienstverlening
(ingenieursbureaus,
technisch
ontwerp-
en
adviesbureaus,
architectenbureaus/stedenbouwkundigen en automatiseringsbureaus), bijv. ABB Lummus, Tebodin en CMG. C
de communicatieve dienstverlening (public relations-, media- en lobby-organisaties), bijv. NSS Marktonderzoek, Winkelman & Van Hessen, het ANP, HVR Alliance en Pauw & van Spaendonck.
1.5 Prioriteiten vergen keuzen In de regeringsstad zijn verschillende grote en kleine dienstverleners gevestigd. Qua omvang is er een groot verschil: van internationale, beursgenoteerde organisaties met personeelsbestanden van tienduizenden werknemers tot bedrijven met een omvang van minder dan vijf personen. Er is een tweedeling te maken tussen geografische schaalniveaus: de Haagse en regionaal gebonden bedrijven versus de (multi)nationale bedrijven die thuis zijn in de internationale betrekkingen en de (financiële) markten. Deze organisaties onderhouden tevens contacten met bijv. dochter- en/of moederorganisaties en overige partners elders in de wereld. Om de analyse overzichtelijk te houden en niet alle capaciteit, beschikbaar voor relatiebeheer, te versnipperen is gekozen de focus te leggen op grote verzekeringsorganisaties gevestigd in Den Haag (Jaarplan A&R 2001). Kleinere organisaties zijn niet in deze notitie opgenomen. Duidelijk is dat de prioriteit ligt bij die organisaties die het hoogste rendement (verdiencapaciteit) voor de stad opleveren. De resultaten van de Benchmark Gemeentelijk Ondernemersklimaat geven aan dat de binding met het bedrijfsleven versterkt dient te worden: deze nota richt zich op de verzekeringsbranche. Een nota voor de bancaire branche is in voorbereiding. 6
II. De verzekeringsbranche in Den Haag 2.1 Structuur binnen de financiële dienstverlening De markt voor de financiële dienstverlening in Den Haag bestaat uit de volgende segmenten: S
verzekeringsmaatschappijen (met inbegrip van ziektekostenverzekeraars);
S
banken (incl. fonds- en vermogensbeheerders);
S
pensioenfondsen;
S
financiële dienstverleners (bijv. incassobureaus).
Het aandeel van de verzekeringsmaatschappijen, in de financiële dienstverlening, is in de stad het grootst. Tussen de verzekeringsmaatschappijen en de pensioenfondsen bestaat een grote overlap zoals bijv. in het geval van Aegon. Zo is Robein niet alleen werkzaam in de verzekeringsbranche, maar ook in de bancaireen hypothekenbranche: deze vervlechting komt meer voor. Bij de banken is er voornamelijk sprake van regiokantoren waarbij Amsterdam vanouds het financiële hart van Nederland vormt. Den Haag kent enkele pensioenfondsen voor kleinere bedrijfstakken zoals bijv. Medewerkers Apotheken en Kunst en Cultuur pensioenen. Gezien de toonaangevende status van de Haagse verzekeringsbranche ten opzichte van andere gebieden in Nederland zal in deze notitie de Haagse positie in relatie tot Nederland extra worden belicht. 2.2 De marktsituatie: verzekeraars in lokaal perspectief Diverse organisaties zijn gevestigd in Den Haag. Hier volgt een overzicht met daaronder een korte beschrijving:
Maatschappij
werknemers
fusies/acquisities/diversen
Nationale Nederlanden
1650
Overnames: Reliastar (VS), 2000,
(her)huisvesting
circa 14,8 miljard gulden en Aetna (VS), 2000, circa 18 milj. gulden.
Aegon
1500
Overnames: Providian (VS), 1996,
2002 Groene Schenk (Flores)
(7 milj. gulden). Transamerica (VS),
voor Asset Management
1999, (19 milj. gulden). J.C. Penny (VS), 2001, (3 milj. gulden).
Nuts Verzekeringen Zurich
750 400
Nuts/Ohra is overgenomen door
2003 Nieuw Laakhaven nabij
Delta Lloyd in 1999.
Hollands Spoor
Deels van Leidschendam naar Den
2000 gerealiseerd
Haag verplaatst. Is gestart met kleine overnames.
AXA
390
Onderlinge
300
Fusie met UAP in 1999
‘s Gravenhage
7
Azivo
250
Verbond van Verzekeraars
125
Robein
35
1996 gerealiseerd Uitbouw bestaand pand
2000 gerealiseerd
Nationale Nederlanden: is als bankverzekeraar onderdeel van de ING Groep. Een voortvarend internationaal miljardenconcern met vele verschillende producten aanwezig op de wereldmarkt. Een stabiel groeiende multinational in de financiële wereld. Aegon: maakt als beursgenoteerde verzekeraar “pur sang” deel uit van de Aegon Groep. Dit internationaal succesvolle verzekeringsconcern heeft belangen in onder meer de Verenigde Staten (inmiddels in 2001 aldaar de grootste op het gebied van levensverzekeringen en aanvullende ziektekostenverzekeringen), het Verenigd Koninkrijk, Hongarije, Spanje, Mexico, Canada en richt zich inmiddels ook op China. Aegon is een winstgevende organisatie met het hoofdkantoor in Den Haag. O.W.M. Nuts Zorgverzekering U.A.: maakt deel uit van het Amsterdamse Delta Lloyd concern. Nuts is de grootste zorgverzekeraar van Den Haag en omstreken en zal zich in de periode van 2000 - 2002 weer volledig richten op zorgverzekeren. De afgelopen twee jaren leed Nuts verlies: deze trend is in 2000 naar winstgevendheid omgebogen. Nuts heeft onlangs een nieuwe huisvestingslokatie gevonden nabij Hollands Spoor in het Laakhavengebied. In 2003 zal deze lokatie worden betrokken. In het najaar van 2000 is een nieuwe naam ingevoerd: Delta Lloyd Zorg. De ziekenfondstak blijft als bedrijf de naam Nuts voeren. Zurich: maakt deel uit van het Zwitserse multinationale concern Zurich Financial Services. Zurich heeft zich, mede vanuit Leidschendam, in het voorjaar van 2000 gevestigd in Den Haag Nieuw Centrum. AXA: is een Franse en multinationale groep gericht op verzekeringen en vermogensbeheer. AXA is een van de grootste spelers ter wereld. Axa Verzekeringen is op 1 januari 1999 ontstaan uit de fusie van AXA Leven en UAP-Nieuw Rotterdam. Het hoofdkantoor staat in Utrecht. Axa Levensverzekeringen en AXA Investment Managers (institutionele beleggers) zijn gevestigd in Den Haag. Onderlinge ‘s-Gravenhage: is een zelfstandige en onafhankelijke verzekeringsgroep met het hoofdkantoor gevestigd in Den Haag. Azivo: (incl. Apotheek) is een onafhankelijke zorgverzekeraar met het hoofdkantoor in Den Haag. Verbond van Verzekeraars: is de belangen- en werkgeversvereniging van Nederlandse particuliere verzekeraars en gevestigd in Den Haag. Alle grote Haagse verzekeraars zijn aangesloten bij het Verbond. Er is een nieuw hoofdkantoor sinds 1996. Robein: is een bankverzekeraar met het hoofdkantoor gevestigd in Den Haag. Sinds 2000 is de vestiging van Robein uitgebreid met een nieuwe aanbouw.
8
2.3 Koepel- en branche-organisaties Het Verbond van Verzekeraars (VVV) is de belangenvereniging en werkgeversvereniging van Nederlandse particuliere verzekeraars en gevestigd in Den Haag. De ongeveer 270 leven-, schade- en zorgverzekeraars werkzaam in Nederland die lid zijn van het Verbond, vertegenwoordigen ca. 95 % van de verzekeringsmarkt, gemeten naar bruto premie-inkomen. Alle grote Haagse verzekeraars zijn aangesloten bij het Verbond. De gemeente onderhoudt periodieke contacten met het VVV. In het door de overheid gepresenteerde Integraal Veiligheidsprogramma (IVP) werkt het Verbond samen met de gemeente Den Haag in de aanpak van criminaliteit. Er is overleg begonnen over mogelijke pilotprojecten in het kader van het IVP. Deze projecten passen in het grote-stedenbeleid zoals dat door minister Van Boxtel wordt uitgedragen (Jaarverslag VVV: 1999). De gemeente heeft zitting in de Klankbordgroep “Veilig Ondernemen” waar het Haagse Verzekeringsplatform, de Kamer van Koophandel en politie Haaglanden zijn vertegenwoordigd. De activiteiten zijn vanaf 2001 gericht op criminaliteitspreventie in de detailhandel, op bedrijventerreinen en in de glastuinbouw. Zorgverzekeraars
Nederland (ZN), gevestigd in Zeist, bevordert de gezamenlijke belangen van
ondernemingen in Nederland die ziekenfondsverzekeringen en/of ziektekosten verzekeringen aanbieden. Deze branche-organisatie telt 56 leden. Haagse leden zijn: AXA Verzekeringen, Azivo, Nationale Nederlanden, Nuts Ziektekosten N.V./Nuts Zorgverzekeringen en OOM Verzekeringen. De Federatie van Onderlinge Verzekeringsmaatschappijen (FOV), gevestigd in Bunnik, behartigt de belangen van de Nederlandse onderlingen. De circa 200 leden van de FOV kenmerken zich door een grote diversiteit in omvang en oriëntatie, maar zijn tegelijkertijd een hecht geheel, wanneer het erom gaat de belangen van de gezamenlijke onderlingen te behartigen.
9
III. Situatie in de regio en Den Haag 3.1 De Haagse regio in nationaal perspectief Het imago van Den Haag als bestuurscentrum, het internationale stedelijke imago, de aanwezigheid van zakelijke partners, de centrale ligging in West-Europa, het kennisniveau van het aanwezig arbeidspotentieel en het huidige (en te verwachten) aantrekkelijke ondernemersklimaat genereren
een duidelijke
meerwaarde. De verzekeringsbranche vindt in de regio Den Haag alle kennis en voorzieningen om verzekeringsproducten te ontwikkelen en efficiënt af te zetten. In deze regio komen netwerken samen die de branche behulpzaam zijn contact te houden met trends en ontwikkelingen. Den Haag staat bekend als centrum van besluitvorming, rechtspraak, kwaliteit en kennis. Dit imago biedt een goede voedingsbodem aan branches waarin vertrouwen een belangrijke rol speelt. Verzekeraars met buitenlandse bindingen vinden in de regio Den Haag alle noodzakelijke faciliteiten in de vorm van ambassades, lagere en hogere (buitenlandse) vervolgopleidingen, businessclubs, culturele voorzieningen, ontspanningsmogelijkheden en een internationaal imago. Belangrijk zowel zakelijk als privé. Er zijn voldoende zakelijke partners om voordelen van out-sourcing optimaal te benutten en zich te concentreren op kerntaken. De regio is volgens onafhankelijk onderzoek goed bereikbaar vanuit geheel Nederland en ligt centraal in West-Europa. Dit is een noodzakelijke voorwaarde voor snel en gemakkelijk zakendoen. De centrale ligging van de Randstad met 6 miljoen inwoners in “The Gateway to Europe” is een voordeel voor Den Haag. In de regio Den Haag bevinden zich een miljoen consumenten en ruim 40.000 ondernemers waaronder relatief veel grote organisaties als internationale hoofdkantoren. Dit vormt een direct afzetpotentieel voor verzekeringsproducten op de zakelijke- en de consumentenmarkt. Mede als gevolg van de lange traditie op het gebied van de zakelijke dienstverlening is in de regio Den Haag een voldoende keus voorradig uit werknemers met de noodzakelijke kennis en ervaring. Gezien de huidige schaarste op de arbeidsmarkt is dit een belangrijke voorwaarde voor zakelijk succes. Volgens het Britse weekblad “The Economist” is Nederland gezegend met het internationaal gezien meest aantrekkelijk ondernemersklimaat voor de komende vijf jaren. Volgens het ministerie van Economische Zaken is het gevoerde beleid, gekenmerkt door het terugdringen van het overheidstekort, lastenverlichting, loonmatiging en marktwerking, goed geweest. Met name op het terrein van financieringen, het beleid voor buitenlandse investeringen en infrastructuur blinkt Nederland uit. Hoewel dit een momentopname is met een voorspellend karakter, is dit rapport van de Economist Intelligence Unit (EIU) een goede aanbeveling om buitenlandse bedrijven aan te trekken (Het Financiële Dagblad; 12 mei 2000).
10
3.2 Situatie in Den Haag: sterke en zwakke punten De belangrijkste sterke punten van de stad zijn: S
de aanwezigheid van de rijksoverheid voor de lobby van de verzekeringsbranche;
S
centrale ligging in de randstad: tussen Rotterdam en Amsterdam/Schiphol;
S
hoogwaardig knooppunt van openbaar vervoer;
S
internationaal gezien een relatief laag kostenniveau van kantoorruimte;
S
aanwezigheid van hoog opgeleide beroepsbevolking wat een aanpassend vermogen genereert voor nieuwe bedrijven en mede in-, door- en uitstroom van personeel kan bevorderen;
S
hoogwaardig aanbod van kantoren: Den Haag Nieuw Centrum bijna gereed; Hoog Hage gepland;
S
de internationale infrastructuur van ambassades en scholen staat aan de basis van een internationaal woon-, werk- en leefmilieu. Dit is mede van belang voor de steeds meer grenzen overschrijdende financiële conglomeraten;
S
stijgende koopkracht in brede lagen van de samenleving;
S
aanwezigheid van allochtonen (aandeel in het personeelsbestand van Nuts inmiddels 30%)
S
vergrijzingsgolf;
S
ICT-imago van de stad waardoor ICT-geschoold (detacherings-)personeel voorhanden is;
De grootste zwakke punten van Den Haag zijn: S
schaarste in het topsegment van de woningmarkt (met name duurdere eengezinswoningen);
S
traag opwaarderen van (breedbandige) telecommunicatie-infrastructuur;
S
afnemend aantal bovengrondse (straat- en plein) parkeerplaatsen;
S
parkeergarages met te strak en te kort openingsregiem in de binnenstad;
S
matige bereikbaarheid via snelwegen;
S
ontwikkeling van A4/Vlietzone en de Binckhorst op termijn;
S
vertragingen in de uitvoering van de het Verkeersplan 2001 - 2010. Gepland is: de Noordelijke Randweg en Hubertustunnel (gereed 2004), de Tramtunnel (gereed 2004), RandstadRail (gereed eind 2004); Sky Shuttle (gereed 2005) en het Trekvliettracé (gereed voor 2010);
S
HSL rijdt te ver langs Den Haag;
S
veel langdurig werklozen en laaggeschoolde delen van de beroepsbevolking;
S
geen traditie van verzekeringscongressen.
Maatregelen om de woonsituatie en de bereikbaarheid te verbeteren Er wordt volop gewerkt aan maatregelen om het tekort aan duurdere eensgezinswoningen op te lossen. Met name in Wateringse Veld en in Madestein worden in de periode 2003 - 2007 enkele duizenden woningen in 11
het topsegment opgeleverd. Een kenmerk van dit segment is een relatief grote vrijheid in de bouw van het type woning, de inrichting van de kavel en de nabijheid van parken, bos en zee. Voor werknemers binnen de verzekeringsbranche is het vinden van aantrekkelijke woonruimte van belang. Ook vormen de consumenten die zich dit type woningen kunnen permitteren marketingtechnisch een aantrekkelijk segment voor het aanbieden van complexe verzekerings- en vermogensbeheerproducten. Er zijn diverse maatregelen getroffen om de bereikbaarheid te verbeteren: de gemeente streeft naar het verlagen van het aantal files en wil zich concentreren op het opleveren van meer en betere wegen. Een vernieuwd openbaar vervoer zal dienen als aantrekkelijk auto-alternatief. De groei van de economische activiteiten kan namelijk niet los staan van een evenredige groei van de infrastructuur. De reeds voltooide Koningstunnel is een voorbeeld van de vernieuwde vitaliteit en bereikbaarheid in de binnenstad. In het Verkeersplan 2001 - 2010 zullen diverse projecten worden uitgevoerd ten gunste van bestaande en nieuwe bedrijven.
12
IV. Ontwikkelingen en analyse van de markt 4.1 Ontwikkelingen in de verzekeringsbranche: 1990 - 2001 Als gevolg van de gunstige economische ontwikkelingen en de (gevoelde) noodzaak tot verzekeren is het aantal en de diversiteit van verzekeringsproducten toegenomen. De vervagende grenzen tussen bankieren en verzekeren en de grotere rol voor ICT zorgen voor geduchte onderlinge concurrentie en een noodzaak tot grote investeringen. Hieronder volgen de voornaamste ontwikkelingen: S
de terugtredende overheid speelt een aanzienlijke rol. Mede hierdoor is het noodzakelijk dat burgers meer zelfvoorzienend worden op het terrein van bijv. pensioenen en (kapitaal)verzekeringen.
S
het volume aan polissen is toegenomen terwijl het aantal werkzame personen min of meer gelijk gebleven is. De qua opleidingsniveau lagere functies verdwijnen steeds meer ten gunste van relatief hoger opgeleiden. Er is eveneens een trend naar plattere organisaties.
S
door de technologische ontwikkelingen en door het gewijzigde consumentengedrag alsmede de veranderende relatie tussen verzekeraar en intermediair verandert de distributie. Er is steeds meer direct contact met de klant. Efficiency bij acceptatie, verkoop- en schade-afwikkeling staat voorop.
S
flexibiliteit van producten. Bij nieuwe producten is de tijd om het marktsegment te bereiken steeds belangrijker. Dit bepaald mede het al dan niet succesvol zijn van het product.
S
vergrijzingsgolf zet door en daarmee de vraag naar verzekeringsproducten.
Versmelting tussen banken en verzekeraars De onderlinge samenwerking tussen verzekeraars en banken is in een stroomversnelling gekomen sinds 1990 toen de wettelijke mogelijkheid ontstond om tot een samengaan van de dienstverlening tussen banken en verzekeraars te komen. Hierbij kan gedacht worden aan het gebruik maken van elkaars distributiekanalen zodat wederzijdse klantenbestanden bereikt kunnen worden. Tevens kunnen door een gezamenlijke marketing-inspanningen aanzienlijke schaalvoordelen worden behaald. De zogenaamde horizontale samenwerking is toegenomen. Dit geldt eveneens voor de samenwerking tussen verzekeraars en tussenpersonen: de verticale samenwerking. Voor tussenpersonen is schaalgrootte noodzakelijk om te overleven. ICT-gevolgen Door de grote hoeveelheid administratie rond polisaanvraag, procesadministratie en uitkeringen is automatisering een noodzakelijke voorwaarde. Netwerken nemen deze taak over waarbij vooral de tussenpersonen veel van het administratieve werk voor hun rekening nemen. investeringen in ICT blijven toenemen.
13
Het is aannemelijk dat
Verzekeraars trager In vergelijking met online banking en online beursmakelaars komt de ontwikkeling van internet in de verzekeringswereld trager op gang. Toch zal ook internet een groot klantenbereik bieden aan de verzekeringsbranche. Hoe komt dit? De meeste verzekeringsproducten zijn complex van aard waarbij het medium internet door veel klanten niet als veilig wordt gezien. Dit verhinderd het afhandelen van transacties en het doorgeven van vertrouwelijke informatie. Dit zijn cruciale elementen binnen de verzekeringswereld. Toename van IT-gedreven organisatievormen: de structuur van de maatschappijen wordt steeds meer klantgericht waarbij IT steeds meer op de voorgrond treedt. Verantwoordelijkheden komen meer decentraal te liggen in algemene functies. Trend: groei van HBO- en academisch-gevormde informatici, verzekeringstechnische en commerciële functies. Hieronder volgen toekomstige trends waarbij het belang van ICT onmiskenbaar is. 4.2 Ontwikkelingen en trends 2001 - 2010 S
verdere versterking van het gebruik van internet bij de verkoop en het afsluiten van transacties (onlineverbinding tussen klant en verzekeraar).
S
versterking van de adviseursrol van verzekeringskantoren: kantoren gaan daar naar toe waar de bereikbaarheid het meest optimaal is: nabij spoor- en snelwegen en mogelijk aan de rand van de (on)bereikbare stad.
S
samenwerking en afstemming van klantgegevens en afhandeling van transacties in samenwerking met kantoren, internet en call-centers.
S
trend naar meer distributiekanalen. Het eroderen van de rol van de traditionele assurantietussenpersoon ten gunste van de detailhandel (verkoop bijv. via de supermarktconnectie tussen Aegon en Ahold), werkplekmarketing en met name de infomediairs.
S
verdergaande automatisering van administratieve processen en de ontwikkeling van de geldautomaat
S
(Automated Teller Machine: ATM) tot multifunctionele machine. afhandeling van eenvoudige acceptatie steeds meer door intermediairs. Schade-claims worden steeds meer telefonisch door de maatschappij afgehandeld.
S
snellere omloopsnelheid van schade-informatie. Schade-experts kunnen met gebruik van digitale camera’s de schade lokaal opnemen en versturen via internet. Schade-afhandeling kan daardoor sneller plaatsvinden.
S
decentralere aansturing van personeel als gevolg van technologische mogelijkheden.
S
telewerken op kleine schaal (beveiliging en vertrouwelijkheid zijn nog niet gegarandeerd).
S
record qua afgesloten lijfrentes in 2000 als gevolg van de hervorming van het Nederlandse belastingstelsel.
S
verwachting dat het rendementsdenken belangrijker zal gaan worden dan fiscaliteit. De rol van vermogensbeheer en het leveren van aanverwante producten zal groter worden.
14
Endogene groei beperkt De verwachting is dat bij de verzekeraars de omvang van de werkgelegenheid niet veel zal wijzigen. Door ICT is wel een hogere productiviteit mogelijk maar de verwachting is dat dit door een beperkte groei in de branche wordt gecompenseerd. Er wordt een daling verwacht van het aantal functies in de lagere functiegroepen (Nederlands Economisch Instituut; 1999). 4.3. Doelstelling Op grond van het bovenstaande is voor het realiseren van werkgelegenheid en het genereren van verdiencapaciteit voor de stad de volgende doelstelling geformuleerd: in de komende drie jaren reeds gevestigde verzekeringsbedrijven te behouden en te ondersteunen bij hun werkzaamheden in de stad. Hierdoor wordt het ondernemersklimaat bevorderd en daardoor werkgelegenheid behouden voor de stad. Juist nu sinds 2000 sprake is van een forse neergang binnen de telecom- en internetsector wordt behoud van werkgelegenheid binnen de verzekeringsbranche steeds belangrijker. Een domino-effect dient te worden vermeden. Hiermee hangt samen het versterken van de rol van de stad als vestigingsplaats voor financiële instellingen. Dit kan door het faciliteren van randvoorwaarden waardoor een versterking van de endogene en exogene groei binnen de sector mogelijk kan worden. Een aantal activiteiten wordt hierbij voorgesteld. 4.4 Kansen en bedreigingen in het marktsegment De gemeente streeft er naar het marktsegment van de verzekeringsbranche in Den Haag te behouden en te vergroten. Wat zijn de kansen en bedreigingen voor Den Haag om dit uit te voeren in combinatie met ontwikkelingen in de markt? Kansen in de markt De markt in Den Haag en regio biedt voldoende kansen voor behoud van werkgelegenheid en acquisitie. De voortgaande privatisering van de oude dagsvoorziening en van andere delen van de sociale zekerheid bieden ruimte voor groei. Daarnaast profiteren grote groepen particulieren van een gestage welvaartstoename. Door bijv. de opbrengst van beleggingen en erfenissen komen steeds meer financiële middelen beschikbaar. Deze groep heeft eveneens behoefte aan persoonlijke adviezen. Hierin is onder andere een rol weggelegd voor de onafhankelijke assurantie tussenpersonen, de grote verzekeringsconcerns en nieuwe aanbieders die gebruik maken van de nieuwe technologische kanalen (internet en mobiele telefonie). In het verlengde hiervan richt de verzekeringsbranche zich steeds meer op het vermogensbeheer, wat niet langer een afgeleide taak van de verzekeraars is maar een deel van hun kernbedrijf is geworden. Het imago van de bedrijfstak staat garant voor beleggingen met een verantwoord risico. Aegon heeft aangegeven vanaf 2001 hierin sterk te willen investeren. Aegon zoekt hiervoor huisvesting in de stad.
Nieuwe kansen worden geboden door de introductie van nieuwe distributie- en marketingtechnieken. De verwachting is dat zogenaamde “infomediairs”, de tussenpersonen die gebruik maken van nieuwe 15
technologiën zoals internet, een belangrijke rol in de verkoop van verzekeringsproducten gaan innemen ten koste van de traditionele tussenpersonen. Direct marketing rechtstreeks via internet, post of telefoon bereikt nieuwe klantengroepen. De branche zal tevens een impuls krijgen door de verkoop van verzekeringen via nieuwe kanalen, zoals via supermarkten of de werkplek; een trend die vanuit het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten komt overwaaien en door consumenten, gezien de explosieve omzetgroei, zeer gewaardeerd wordt. Aegon heeft met het Ahold-concern een overeenkomst gesloten om samen, via de supermarkt, een spaarproduct te lanceren (binnen een maand werden 100.000 klanten getrokken voor deze gezamenlijke spaarregeling). De verzekeringsbranche zal tevens steeds meer een beroep doen op ondersteunende dienstverleners. Veel verzekeraars trekken zich terug op hun kernactiviteit en stoten taken waar zij geen specialist in zijn af: de zogenaamde “outsourcing”. Anderen kunnen dit vaak beter waardoor de efficiency omhoog gaat. Dit geldt bijv. voor automatisering, met name die van de administratiesystemen en de nieuwe distributiemethoden: de E-commerce. Ook callcenters, facilitaire diensten, beveiliging, printing en verzending zijn activiteiten die meer en meer aan andere bedrijfstakken worden uitbesteed. Sinds 1 juli 1994 is het verzekeraars toegestaan binnen Europa in willekeurig elke lidstaat haar diensten af te zetten. Met de invoering van de euro op 1 januari 2002 zal het grensoverschrijdend verkeer voor de verzekeringsbranche in Europa toenemen: de interne valuta-barrières zijn dan weggevallen. De eenwording van Europa met de invoering van de euro biedt natuurlijk kansen voor de verzekeringsbranche. Samenwerking tussen verzekeraars in diverse landen wordt er door gestimuleerd. De introductie van de euro maakt dit makkelijker. Maar anders dan in andere bedrijfstakken zal de verzekeringsbranche nog lang een landeigen karakter houden, omdat de verzekeringsmarkt sterk bepaald wordt door lokale regels op het gebied van belasting en sociale zekerheid. Europese harmonisatie op dit terrein is een ingrijpend politiek proces met een geleidelijk karakter. De privatisering van de sociale zekerheid, de terugtredende overheid, de spaarloonregelingen en het grote aantal hypotheken bieden vele kansen polissen te vermarkten. Het is bovendien niet denkbeeldig dat de pensioenmarkt zal worden opengebroken. De verzekeringswereld staat tevens aan de vooravond van een enorm potentieel wat vrijkomt uit expirerende lijfrentekoopsompolissen. Mogelijk zal het nieuwe belastingstelsel aanvullende vraag naar verzekerings- en beleggingsproducten opleveren. Verzekeraars
met
specifieke
kennis
en
ervaring
van
distributietechnieken
met
verzekeringsproducten kunnen van deze ontwikkelingen profiteren. De individualisering en juridisering in de maatschappij is stimulerend voor de verzekeringsbranche.
Bedreigingen in de markt De volgende bedreigingen zijn te onderscheiden: 16
relevante
S
in relatie tot Amsterdam geen groot aanbod van financiële organisaties;
S
logheid grote organisaties bij ontwikkelen van nieuwe producten;
S
multichannelling verkoop van producten(via post, supermarkt, tussenpersoon en internet);
S
opkomst landelijke internetverzekeraars (bijv. Ineas, Polis-in-one en Scaramea).
Bedreigingen: de markt in Nederland zal mede als gevolg van het economisch en financieel openbreken van de lokale markt beter toegankelijk worden voor andere (Europese) partijen. De voortschrijdende ontwikkelingen op het gebied van ICT en internet zullen eveneens leiden tot meerdere aanbieders van producten vanuit andere landen dan Europa. De verzekeringsmarkt zal naar alle waarschijnlijkheid de komende jaren sterk competitief worden (opkomst banken en bankverzekeraars). De huidige schaarste op de arbeidsmarkt werkt als bedreigende factor bij het uitbreiden van verzekeringsorganisaties. Dit geldt eveneens voor de ruimtenood in Den Haag. 4.5 Concurrentie in Nederland Nationaal kent Den Haag sterke concurrenten. Binnen Nederland zijn dat vooral Amsterdam, Rotterdam en Utrecht. Amsterdam is vanouds, mede door de aanwezigheid van handelshuizen, grootbanken en de effectenbeurs, het financiële centrum van Nederland. Hier is de vertegenwoordiging van banken veel sterker dan die van verzekeraars. Dit geldt eveneens voor Rotterdam. Opvallend is de positie van Utrecht waarbij meer dan 70% van de bij verzekeraars werkzame personen bij de schade-assuradeuren blijkt te werken. Opmerkelijk is dat de winstgevendheid van dit marktsegment al enkele jaren onder druk staat. De Haagse situatie kenmerkt zich door een sterke aanwezigheid van levensverzekeraars (grote rentabiliteit en hoge winstmarge). Deze uitgangspositie is gunstig voor het verwerven van marktaandelen. Hieronder is aangegeven hoeveel personen werkzaam zijn in de verzekeringsbranche van de G4.
NL-steden
Den Haag
Amsterdam
Rotterdam
Utrecht
werkzaam in ver-
8700
7390
5180
8800
zekeringsbranche bron: Verbond van Verzekeraars (2001) en werkgelegenheidsregisters 2000 van Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Hoe kan de concurrentiepositie worden versterkt? Den Haag kan de huidige sterke verzekeringspositie uitbreiden door het aanbieden van hoogwaardige kantoorruimte, een betere bereikbaarheid, het snel en klantgericht oplossen van problemen binnen de branche (accountmanagement) en het werven van nieuwe verzekeraars. Door bijv. het houden van een (inter)nationaal verzekeringscongres of (een) relatiemarketingconcert(en) kan de band met de verzekeraars verder worden aangehaald.
17
Een relatief kleine uitbreiding bij bijv. Aegon en/of Zurich kan de regeringsstad definitief een toonaangevend profiel geven als verzekeringsstad. Het opleveren van kantoren voor Zurich (2000) en Nuts (gepland in 2003) maakt hernieuwde groei binnen de branche mogelijk. Met de groei van enkele honderden banen zal Den Haag de toplokatie worden in Nederland voor de verzekeringsbranche. 4.6 Strategie: behoud, externe profilering en acquisitie Er is sprake van een drieluik van activiteiten: het behoud van bestaande bedrijvigheid, professionalisering van het externe verzekeringsprofiel en doelgerichte acquisitie. Het behoud van activiteiten staat centraal als basisprincipe. Het is noodzakelijk het aantal huidige verzekeringsmaatschappijen gevestigd in Den Haag te behouden voor de stad. Elke baan levert geld op voor directe en indirecte stedelijke bestedingen. Gezien het feit dat deze maatschappijen ook elders in Nederland gevestigd kunnen worden en/of delen van hun organisaties regionaal kunnen worden overgeplaatst is het noodzakelijk fysieke “organisatiebewegingen” te kennen en te blijven volgen. Gestructureerd relatiebeheer, waarbij planmatig jaarlijkse bezoeken worden afgelegd, bij de “Top 10" van de verzekeringsmaatschappijen, is van cruciaal belang. Afgelopen jaren is voornamelijk bij het voordoen van spoedeisende zaken reactief relatiebeheer uitgevoerd. Dit dient op een meer geplande wijze te worden uitgebouwd. De af te leggen bezoeken dienen om het huidig bestand van verzekeringsmaatschappijen beter te betrekken bij de stad en de mogelijke trends en groei te meten (in kaart brengen en houden van de Haagse financiële sector). Een periodiek relatiemarketingconcert, te organiseren op een representatieve lokatie, zou dit proces tot een natuurlijke traditie kunnen laten uitgroeien. Anderzijds kan tegelijkertijd door deze activiteit op bestuurlijk niveau tijdig worden bemiddeld en/of vormen van compensatie worden aangeboden indien sprake is van wegtrekkende ondernemingen. Gezien de voortschrijdende technologisering, de huidige marktsituatie en de krapte op de arbeidsmarkt zal de endogene groei naar alle waarschijnlijkheid niet leiden tot grote personele groei. Groei kan tevens worden bereikt door fusies, overnames en het aantrekken van nieuwe partijen. Met name Aegon, Zurich en Nuts beschikken hierbij over de beste uitgangsmogelijkheden om dit te financieren en te huisvesten. Groei door acquisitie Acquisitie van nieuwe activiteiten. Het aantrekken van nieuwe bedrijven zal voortaan in nauw overleg met de West Holland Foreign Investment Agency (WFIA) geschieden. Deze nieuwe regionale organisatie kan, in overeenstemming met wervingsprofielen van de nabuursteden, verzekeraars vanuit bijv. de Verenigde Staten, de Europese Unie en bijv. Japan en/of China wijzen op de voordelen van Den Haag. Door het aantrekken van een (inter)nationaal verzekeringscongres kan de naam van de stad als wervend element worden gebruikt voor de uitbreiding van werkgelegenheid binnen de branche.
18
4.7 Organisatie Om de doelstellingen te realiseren is een goede accounthandling noodzakelijk. De klantenkring dient te worden beschermd. Tevens kost het minder geld en inspanningen bedrijven in de stad te houden en te laten groeien dan nieuwe bedrijven aan te trekken. Het reguliere contact met bedrijven dient hiertoe stelselmatig en periodiek te worden uitgevoerd. De gemeente zal door bedrijven als volwaardige partij gezien moeten worden bij het proces van (her)huisvesting. Er moet tevens een gevoel zijn dat bij een dergelijke operatie in Den Haag dit met een minimum aan bureaucratie is te realiseren. 4.8 Een gerichte acquisitie-operatie: wervingsprofiel van een verzekeraar Het is voor Den Haag van belang door het voeren van een effectief economisch beleid de specifiek Haagse identiteit - internationale- en ICT-stad - verder te versterken. Gezien de mogelijkheden van openvallende grenzen, de invoering van de euro en de beschikbaarheid van kapitaal in de regio kan het nieuw werven van een verzekeraar de dominante positie van de zakelijke dienstverlening verder versterken. Immers, de zakelijke dienstverlening is hier volwassen en goed ontwikkeld. Zo kan een multipliereffect optreden voor het aantrekken van verdere bedrijvigheid in de verzekeringsbranche en de hierbij horende verzorgende bedrijven. Verzekeraars kennen een grote noodzaak, gezien de concurrentiegevoeligheid, om veel te investeren in ICT. De tendens om werkzaamheden te “outsourcen” kan dit proces vergemakkelijken. Samenvattend kan men stellen dat een nieuw (inter)nationaal verzekeringsconcern, met een omvang van 50 - 100 werknemers of groter, goed in de stad zou passen. Aan wat voor type verzekeraar moet men dan denken? Gezien de huidige en toekomstige winstverwachtingen is men dan geneigd te kijken naar verzekeraars die zich vooral richten op levensverzekeringen en aanverwante producten in de sfeer van vermogens- en/of fondsbeheer. De winstgevendheid bij schade- en ziektekostenverzekeraars staat namelijk veel meer onder druk. Negatieve gevolgen van natuurverschijnselen en een terugtredende overheid kunnen voor “verrassingen” zorgen bij dit segment. De kans op duurzame groei is bij levensverzekeringen op grond van de stabiele premie-inkomens groter. Bij de werving van levensverzekeraars is het van belang een “oog- en oorfunctie” te hebben en te houden in de richting van marktontwikkelingen en marktkapitalisatie. Er is een trend binnen de branche om groei (mede) te financieren aan de hand van beurskoersen. Dit wordt een steeds groter element bij het acquisitieproces van multinationals. Bij het selecteren van kandidaten kan tevens worden gelet op bedrijven die passen in de stad en regio. Samenvattend zijn levensverzekeraars stabiele bedrijven die schone werkgelegenheid en breed gedragen welvaart genereren voor zowel autochtonen als allochtonen.
19
4.9 Conclusie Den Haag heeft zich in de afgelopen tien jaren ontwikkeld tot een sterke verzekeringsstad: op dit ogenblik wordt in Nederland, na Utrecht, de tweede positie ingenomen. Het gaat hierbij om een miniem verschil. De Haagse uitgangspositie met verzekeraars als Aegon, AXA, Nationale Nederlanden, Nuts en Zurich is gunstig te noemen. Het uitvoeren van gestuctureerd accountmanagement is noodzakelijk om de relatie met het bedrijfsleven te behouden en te verbeteren. Voor het ontwikkelen van een goed vestigingsklimaat voor de verzekeringsbranche is het noodzakelijk de bereikbaarheid en het woonklimaat te verbeteren. Met het onlangs gereedkomen van het Verkeersplan 2001 - 2010 wordt aan deze verbetering volop gewerkt. De ontwikkeling van Wateringse Veld is volop in gang. Samen met de planontwikkeling van Madestein zal in de periode 2003 - 2007 het aanbod van luxe woningen fors toenemen. De ontwikkeling van de A4/Vlietzone en de Binckhorst is van vitaal belang voor het aanbieden van toekomstige hoogwaardige kantoorruimte. Zo wordt het weglekken van werkgelegenheid tegengegaan. Nader onderzoek naar deze ontwikkelingsassen is zeer wenselijk. Wat missen we om de toplokatie van Nederland worden binnen deze branche? Binnen Den Haag zijn de Nederlandse, Britse, Zwitserse en Franse invloeden bij de verzekeraars reeds aanwezig. In de Haagse samenleving zijn qua taalgebied en bedrijvigheid de Engels/Amerikaanse invloeden het meest duidelijk zichtbaar. In Den Haag zijn nog geen Amerikaanse (bijv. American International Group), Duitse (bijv. Allianz) of Aziatische verzekeraars aanwezig. Hier liggen kansen om Den Haag de meest vooraanstaande verzekeringsstad van Nederland te maken. De acquisitie van een levensverzekeraar, met een internationale uitstraling en een bewezen groeipad, zou een goede aanvulling kunnen vormen op de aanwezige organisaties in de stad.
20
Bijlage A: Achtergronden 1. Juridische organisatievormen binnen de verzekeringsbedrijfstak De wettelijke regeling op het gebied van verzekeringen staat een tweetal organisatievormen toe het verzekeringsbedrijf uit te oefenen: naamloze vennootschappen (N.V.) en onderlinge waarborgmaatschappijen. Een N.V. is een rechtsvorm waarbij externe financiers aan de vennootschap de benodigde geldmiddelen verstrekken om zo het verzekeringsbedrijf uit te oefenen. Deze financiers ontvangen over het geïnvesteerde vermogen een vergoeding (dividend). Bij een onderlinge is dit wezenlijk anders. Een onderlinge is een vereniging van leden/verzekerden die hebben besloten aan elkaar, op basis van wederkerigheid, de gewenste zekerheid te verschaffen. Het belang van de onderlinge is het gezamenlijk ledenbelang (Federatie Onderlinge Verzekeringsmaatschappijen: 1998). De verzekeringssector wordt traditioneel en juridisch ingedeeld in schadeverzekeraars en levensverzekeraars. Tegenwoordig worden diverse gemengde producten aangeboden waarbij een onderscheid naar distributiekanaal gangbaar is. Zo zijn er verzekeraars met tussenpersonen en directwriters. Internet biedt sinds steeds meer mogelijkheden voor distributie. Sinds enkele jaren is er tevens sprake van multichannel distributie van verzekeringen. Dit impliceert dat banken en verzekeraars steeds meer met elkaar vervlochten raken. 2. Premie-inkomen in Nederland Naar omvang van premie-inkomen behoort de Nederlandse markt tot de top vijf in Europa, samen met het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland en Italië. Landen zoals bijv. Zwitserland, Spanje en de Scandinavische landen zijn kleiner in omvang. Het totale premievolume in Nederland bedroeg in 1998 ruim 73 miljard gulden, waarvan 42 miljard gulden voor rekening van levensverzekeringen en 31 miljard gulden voor rekening van schadeverzekeringen. Het premie-inkomen van levensverzekeraars, naar individuele en collectieve levensverzekeringen, groeide met 10% tot 42 miljard in 1998. Met name de verzekeringen in beleggingseenheden raakten steeds meer in trek. Voor de schadeverzekeraars was 1999 een moeilijk jaar: waarschijnlijk zal dat jaar in rode cijfers worden afgesloten. Het premie-inkomen voor het schadeverzekeringsbedrijf nam toe met 4% tot ruim 31 miljard. Bij de zorgverzekeringen steeg het resultaat in 1998 van licht negatief naar nul in 1999. Dit resultaat was het gevolg van een sterke premiestijging. De beleggingsportefeuille is in 1999 met 56 miljard gulden gegroeid tot 436,6 miljard gulden. Met deze resultaten neemt Nederland een belangrijke plaats in, afgemeten naar premie, samen met het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland. In Nederland is sprake van een hoge verzekeringsdichtheid. Omgeslagen naar hoofd van de bevolking, is de Nederlandse markt relatief nog beter ontwikkeld. Met circa ƒ 5.000,-- per persoon per jaar aan premies wordt in Nederland, na Japan, het Verenigd Koninkrijk, de VS en Ierland het meest aan “zekerheid” uitgegeven. Zwitserland staat bovenaan (Bron: Swiss Re; 2001)
Het belang van de branche voor de Nederlandse economie blijkt tevens uit het feit dat het bijna 10% van het nationaal inkomen uitmaakt; alleen Engeland en Zwitserland scoren hoger. Niettegenstaande de reeds sterk 21
ontwikkelde markt, ligt de groei van het premie-inkomen in Nederland nog altijd ruim boven het Europese gemiddelde met 65% in de periode 1991 - 1998. Hoe kan deze sterke positie van de verzekeringsbranche worden verklaard? Een belangrijk element is het liberale karakter van de markt. Door het liberale toezicht is een gezonde branche ontstaan met een hoge mate van zelfregulering. Producten kunnen snel en adequaat worden ontwikkeld en sluiten goed aan op de behoeften van de klant. Daarnaast heeft de Nederlandse overheid al vroeg ingezien dat een gezonde financiële oude dag een goed privaat pensioenstelsel vergt. Anders dan in de ons omringende landen kent Nederland al sinds de Tweede Wereldoorlog goede pensioenregelingen via de werkgever, en een fiscale stimulans om zelf aanvullende regelingen af te sluiten via bank, verzekeraar en/of werkgever. Tenslotte speelt het stabiele economische en politieke klimaat en de relatief hoge welvaart in Nederland een rol van betekenis. 3. Werkgelegenheid en opleidingsniveau in de verzekeringsbranche In totaal zijn er in Nederland niet minder dan 1.300 verzekeraars actief, waarvan 80% kleinere schadeverzekeraars. In Den Haag zijn 230 verzekeraars actief (waarvan 200 relatief kleine vestigingen, met gemiddeld 10 werknemers, van assurantietussenpersonen). Door een goed fiscaal klimaat is het voor buitenlandse verzekeraars aantrekkelijk om zich in Nederland te vestigen. Dat verklaart mede waarom er ongeveer 750 leven- en schadeverzekeraars in Nederland hun hoofdkantoor of een bijkantoor hebben. De andere 550 doen zaken op de Nederlandse markt vanuit het buitenland. In totaal werken er bij deze verzekeraars in Nederland bijna 43.000 mensen. Naast de grote omvang, is een ander kenmerk van de Nederlandse verzekeringsbranche dat een hoog percentage van de omzet (ongeveer 50%) wordt gegenereerd via onafhankelijke assurantie-adviseurs. In andere landen worden verzekeringen veelal verkocht door agenten die in loondienst zijn van een specifieke verzekeraar en alleen de producten van die betreffende verzekeraar verkopen. Hierdoor is in Nederland een goed ontwikkeld netwerk van onafhankelijke adviseurs ontstaan dat producten verkoopt van diverse verzekeraars. Er zijn momenteel ruim 11.500 assurantiekantoren in Nederland, waarvan 500 grote kantoren. Volgens een ruwe schatting werken meer dan 30.000 mensen in deze branche. Het is opvallend te zien dat een klein land als Nederland zulke grote verzekeraars (ING, AEGON en Fortis) heeft voortgebracht, die mondiaal tot de top van de branche behoren. De traditionele koopmansgeest van de Nederlanders, het vermogen ons in gedrag en taal aan te passen aan andere culturen, de grote ervaring op verzekeringsgebied, de financiële slagkracht en de goede reputatie van de Nederlandse verzekeringsbranche hebben daartoe bijgedragen. Ook bij banken en bijv. bij makelaars in onroerend goed is een groot aantal mensen dagelijks bezig met verzekeringen. De verzekeringsbedrijfstak heeft dus een aanzienlijke invloed op de Nederlandse samenleving.
In Den Haag zijn 8.700 personen werkzaam in het verzekeringswezen (Verbond van Verzekeraars: 2001). De organisaties zorgen met hun werknemers voor een belangrijke economische impuls. De Haagse verzekeraars treden op als belegger, financier en projectontwikkelaar en zorgen voor lokale investeringen. 22
Hiernaast nemen de werknemers van deze organisaties ook hun plaats in als consument, dragen bij aan het sociale leven en dragen bij aan sponsoringactiviteiten. Kortom: Den Haag is landelijk van belang als een vooraanstaande verzekeringsstad. Verzekeringsbedrijven hebben in Den Haag (en regio) keus uit een boven proportioneel groot aanbod van hoog opgeleid personeel en uit een groot en hoogwaardig aanbod van ondersteunende dienstverlenende bedrijven op het gebied van computerdienstverlening, (tele)communicatie, managementadviesbureaus en onderzoeksorganisaties. Geen wonder, de werkgelegenheid in de dienstverlenende sector is in de regio Den Haag aanzienlijk groter als elders in Nederland. Tussen 1981 en 1998 is het gemiddelde opleidingsniveau binnen de verzekeringssector gestegen. De sector toont een versterking in het aandeel van werknemers op HAVO/VWO-, HBO- en WO-niveau (CBS; Enquête Beroepsbevolking 1998). 4. Branchevervaging door technologische ontwikkelingen De verzekeringsbranche is sinds enkele jaren onderhevig aan meer grensoverschrijdende transacties: fusies, allianties en overnames zijn aan de orde van de dag. Als gevolg van de opkomst van het internet zijn er sinds kort spelers als Ineas, Polis-in-one en Scaramea op de markt die buiten de gevestigde marktpartijen proberen marktaandeel te winnen. Het is de vraag óf zij daarin zullen slagen ten koste van bestaande aanbieders. In ieder geval is de investeringsbereidheid voor vergroting van marktaandelen voor Aegon en Nationale Nederlanden in het jaar 2000 fors te noemen. De grote verzekeraars investeren daarbij fors in ICT. Op het terrein van ICT kan er sprake zijn van volledige controle door de verzekeraar tot volledige controle door de klant. Nu nog is de verzekeraar bepalend bijv. bij afwikkeling van betalingsverkeer of bij een boeking op internet direct bij een maatschappij. Straks kan een klant echter kiezen uit “click en go” mogelijkheden; het zogenaamde shopgedrag van de consument. Hier tussenin is een gebied waarin de relatie tussen verzekeraar en klant centraal staat. De trend laat zien dat de machtspositie steeds meer naar de klant verschuift. Bij ICT geldt tevens dat door de toepassingen van het internet de laagdrempeligheid toeneemt. Deze toepassingen kunnen centraal worden aangestuurd, buiten het kantorennet om, zodat ze snel ontwikkeld kunnen worden. Grensoverschrijdende transacties worden zo makkelijker gemaakt: een website kent een groot geografisch bereik (Nederlands Economisch Instituut: 1999).
Hieronder volgt een actueel voorbeeld waarbij bij de ontwikkelingen in de verzekeringsbranche in relatie tot internet worden geschetst:
23
Valerie Brown, directeur van ING E-Insurance, over de verkoop van kapitaalverzekeringen door een nieuw op te zetten virtueel bedrijf: “Het wordt een verzekeringsbedrijf dat tegen lage kosten op internet eenvoudige, doorzichtige financiële producten aanbiedt aan de prijsbewuste, doe-het-zelf consument. Wij richten ons op die consumenten die vertrouwd zijn met het world-wide-web en die er de voorkeur aan geven hun eigen beslissingen te maken In de eerste instantie zal het gaan om levens- en lijfrenteverzekeringen. Wij zullen een van de eerste levensverzekeringen maatschappijen in de VS zijn die deze producten aanbiedt..... Onze belangrijkste doelstelling is om in 2000 een bedrijf operationeel te hebben dat volledig is ingericht voor e-business tegen lage kosten. Er tijdig bij zijn is van het grootste belang”. In de toekomst zal ING E-Insurance nauw gaan samenwerken met ING Direct op het gebied van bancaire dienstverlening (Jaarverslag ING Groep 1999; 16 maart 2000). 5. Haagse verzekeraars in internationaal perspectief Sinds 1995 zijn veel Nederlandse verzekeraars actief geworden in het buitenland, onder andere door het aangaan van allianties, fusies en overnames. Enkele Nederlandse verzekeraars horen nu bij de grootste financiële conglomeraten ter wereld (zie bijlage B. voor een overzicht). Vergeleken met andere Europese landen, neemt onze verzekeringsbranche de derde plaats in gemeten naar premie-inkomen per hoofd van de bevolking. De groei die de branche kent wordt veroorzaakt door een groeiende behoefte aan veiligheid en zekerheid in sociaal en economisch opzicht terwijl in sommige Zuideuropese landen als Portugal en Spanje er een grote inhaalvraag is naar verzekeringsproducten als resultante van de daar aanwezige economische groei. 6. De Europese verzekeringsmarkt De verzekeringsmarkt is in de vijftig Europese landen in de periode 1991 - 1998 met ruim 50% toegenomen. De snel expanderende levensverzekeringsmarkt overtreft die van de schadeverzekeringen steeds verder. Deze biedt in Europa aan meer dan 1 miljoen mensen rechtstreeks werk. Bijna 75% van het premieinkomen wordt overigens gerealiseerd binnen de vijf grootste markten waartoe ook Nederland behoort. De groei die de branche kent wordt verklaard door een groeiende behoefte aan veiligheid en zekerheid in zowel sociaal als economisch opzicht. Vooral de levensverzekeringen, waartoe ook de private pensioenvoorzieningen horen, nemen een grote vlucht. In diverse landen staan de pensioenstelsels van de overheid onder grote financiële druk naar aanleiding van het snel groeiende seniorensegment binnen de bevolking. Er treedt een verschuiving op waarbij het bedrijfsleven via collectieve pensioenregelingen en particulieren via individuele aanvullende levensverzekeringen, een steeds groter deel van de verantwoording voor een gezonde financiële oude dag op zich nemen. Daarnaast heeft de branche een impuls gekregen door het wegvallen van het IJzeren Gordijn in 1989, waardoor nieuwe markten zijn ontstaan in Oost-Europa en derhalve een inhaalslag plaats vindt.
Bijlage B: Verzekeraars: een internationaal overzicht 24
Wereldranglijst beursgenoteerde verzekeraars Verzekeraar
Activa $ x miljard
Verzekeraar
Marktkapitalisatie $ x miljard
1.
AXA
518
1.
American Int. Group
2.
Allianz
436
2.
Allianz
92,5
3.
CGNU*
297
3.
ING
78,1
4.
ING**
269
4.
AXA
59,6
5.
American Int. Group
268
5.
Aegon
55,9
6.
Prudential
244
6.
Zurich Fin. Services
50,6
7.
Aegon
230
7.
Generali
49,8
8.
Zurich Fin. Services
212
8.
CGNU
36,6
9.
Generali
171
9.
Allstate
31,9
10.
Hartford Fin. Services
166
10.
Prudential
31,9
Bron: Wall Street Journal (26 september 2000) en Aegon historische gegevens 1990 - 2000
Bron: Datastream (31 december 2000) en Aegon historische gegevens 1990 - 2000
* CGNU is het moederconcern van Delta Lloyd Nuts Ohra ** alleen verzekeringsactiviteiten; pro forma inclusief ReliaStar en Aetna.
25
228,2
Bijlage C: Actieplan 2001 - 2003 Om de het behoud van werkgelegenheid te garanderen en een nationale toppositie binnen de verzekeringsbranche op te eisen worden de volgende werkzaamheden verricht: 1.
Behoud van en accountmanagement voor de Haagse verzekeringsbranche en: a. het ambtelijk uitvoeren van accountmanagementbezoeken bij de “Top 10" binnen de branche; b. inventariseren van de regionale verzekeringsbranche en monitoren Haagse ontwikkelingen; c. instellen van structurele netwerk- en branche-ontmoetingen: S
Voorhoutconcerten: informele netwerkontmoetingen op niveau van regiodirecties,
(multi)nationals en ambassadeurs in Paleis Lange Voorhout (inmiddels gerealiseerd). d. bezoek van (delen van) het college aan de verzekeringsmaatschappij Zurich in 2001; idem bezoek aan het Verbond van Verzekeraars in 2002; e. idem aan Nationale Nederlanden in 2002; idem aan Aegon en Nuts in 2003; f. onderzoek naar geschikte toekomstige vestiginglokaties; g. herhuisvesting van Nuts Verzekeringen naar Nieuw Laakhaven Hollands Spoor (gereed 2003); h. realiseren van het Verkeersplan 2001 - 2010 en het ontwikkelen en opleveren van luxe eensgezinswoningen in Wateringse Veld en Madestein; h. realiseren van bidbooks en de productie van het verzekeringsdocumentatieblad 2001 en het periodiek heruitgeven van bestaand foldermateriaal en “The Hague Finder”; i. uitgeven van een themanummer (HEBulletin) over de grote Haagse verzekeringsconcerns; en: j. periodiek uitgeven van de gemeentelijke informatie voor het bedrijfsleven. Het nieuw bijwerken en uitgeven van “De gemeente en haar diensten” in het Nederlands en Engels met organisatieschema’s en taken van gemeentelijke diensten. Het boekje “Het gemeentebestuur” voortaan uitgeven in het Nederlands en Engels. 2
Acquisitie: a. werving van een verzekeringsorganisatie, bijv. American International Group of Allianz,
in de
periode 2001 - 2003; en: b. onderzoek van de haalbaarheid voor het werven van een (inter)nationaal toonaangevend verzekeringscongres in Den Haag.
26
