TH E ATR E - B E RLI N
Haug, Kaegi & Wetzel / Rimini Protokoll Helgard Haug (1969), Stefan Kaegi (1971) en Daniel Wetzel (1969) studeerden aan het Institut für Angewandte Theaterwissenschaft (Instituut voor Toegepaste Theaterwetenschappen) in Giessen en werken in verschillende combinaties samen onder de naam Rimini Protokoll. Zij worden erkend als stichters en voortrekkers van een theaterbeweging die bekend werd onder de naam Theater der Zeit, een erg invloedrijke beweging in het alternatieve theatercircuit. Elk project vertrekt vanuit een concrete situatie op een welbepaalde plek en wordt dan verder uitgewerkt via een intensief onderzoeksproces. Zij trokken internationale aandacht met hun dramatisch werk, dat zich beweegt in de grijze zone tussen fictie en realiteit. Rimini Protokoll bracht sinds 2000 zijn theatre of experts (expertentheater) op de planken en in stedelijke openbare ruimtes. Zij noemen hun non-professionele acteurs daarbij experts, precies om die reden. Het drietal creëerde Shooting Bourbaki (Haug/Kaegi/Wetzel), waarmee zij in 2003 de NRW-Impulse Prize kregen. In hetzelfde jaar werden zij in het jaarboek van het magazine Theater meest veelbelovende jonge regisseurs van het jaar genoemd. In 2004 stelden zij Deadline (Haug/Kaegi/Wetzel)voor in het Berlijnse theater Encounters. Schwarzenbergplatz (Haug/Kaegi/Wetzel) werd in Oostenrijk genomineerd voor de Nestroy Theaterprijs en in 2006 speelden zij Wallenstein (Haug/Wetzel) in het theater Encounters. Vorig jaar won hun uiterst actuele stuk Mnemopark(Kaegi) de juryprijs op het festival Politik im freien Theater, terwijl Karl Marx: Das Kapital. Erster Band de Mülheimer Dramatiker Prize won. In november kregen Haug, Kaegi en Wetzel de Duitse Faustprijs voor theater.
CALL CUTTA IN A BOX CREATIE Monnaie House 9/05 > 12/05 14/05 > 18/05 20/05 > 25/05 27/05 > 31/05 Tuesday > Friday 16:00 > 21:00 Weekends 14:00 > 21:00 shows every hour, on the hour (booking required, call 070 / 222 199) € 15 / € 10 EN 50 min Book presentation Experts of the Everyday. The Theatre of Rimini Protokoll. in the presence of Daniel Wetzel 13/05 > 20:00 Passa Porta (booking required, call 02 / 226 04 54)
Concept: Rimini Protokoll (Haug/Kaegi/Wetzel) IT consulting & support: Bob J. Ward / M D & M sa Brussels Productie: Rimini Apparat Coproductie: Baltic Circle Helsinki and Helsinki Festival, Camp X Copenhagen, Hebbel-Am-Ufer (Berlin), Nationaltheater Mannheim, Schauspielhaus Zürich, 104 CENT QUATRE (Paris), Kunstenfestivaldesarts In samenwerking met: Descon Limited (Calcutta) Met de steun van: Goethe Institut / Max Mueller Bhavan (Calcutta), The European Cultural Foundation and the Regierende Bürgermeister von Berlin – Senatskanzlei – Kulturelle Angelegenheiten
14
An interview with Rimini Protokoll - by Barbara Van Lindt Rimini Protokoll, een theatercollectief dat heel wat ervaring heeft in het ontwikkelen van projecten met “echte mensen” over onderwerpen die bovenaan onze socio-economische agenda staan, opende voor dit project daadwerkelijk een callcenter in Calcutta. Zijn de bedienden acteurs of zij professionele callcenterbedienden? De mensen met wie wij werken hebben allerhande achtergronden, en er zijn er inderdaad bij die ervaring hebben met werken in een callcenter. Maar professionele callcenterbedienden zijn per definitie acteurs, en ze zijn er voor opgeleid. Wij hebben naar hen geluisterd in allerhande performances. Mijn huidige favoriet is te vinden op een verdieping van BNK in Calcutta. Verschillende New Yorkse pizzeria’s hebben hun telefonische besteldiensten daar uitbesteed. De telefonisten – laten we hen even ‘performers’ noemen – hebben een heel andere en een veel moeilijker en veel vaker voorkomende opdracht dan een Europees theaterperformer. Het gaat er hier om de honger en eetlust van de New Yorker te stillen. Je staat dus vlak bij zo’n telefoniste in India en je hoort haar aan New Yorkers vragen of zij een extra portie kaas willen, of paprika, of de pizza groot, of extra groot, of zelfs supergroot moet zijn en welke drank zij erbij willen. Tot besluit herhaalt de performer de bestelling, maakt de rekening, controleert het nummer van de kredietkaart en vertelt de klant over hoeveel minuten de pizza in Brooklyn of Manhattan of zo geleverd zal worden. Stel je voor hoe het de eetlust van de klanten zou vergaan als zij zouden merken dat het personeel met wie zij praten ergens in India zit. Dat zou een zware portie “extra globale kaas” zijn die enigszins haaks staat op hun zin in een snelle pizza van om de hoek. In het belang van het callcenter bedrijf dus en van diens klanten moet de Indische performer er dus in de eerste plaats voor zorgen dat zijn dienstentheater de werkelijkheid van de globalisering verdoezelt. Eigenlijk zou dat een attractie kunnen zijn... een gratis internationaal telefoongesprek over andere dingen dan extra kaas. Mijn voorbeeld was een pizza, maar een van de snelst groeiende markten in de dienstensector heeft te maken met medische diensten - bij voorbeeld het analyseren van x-stralen, de transcriptie van mondelinge voorschriften voor de medicatie van ziekenhuispatiënten en dies meer. Allerhande diensten die worden bedacht op basis van de verschillen in loonkost tussen India en het Westen. Maar in dat dienstentheater is de Indische performer er ook toe genoopt zijn identiteit te verbergen. Zonder constant te letten op zijn acteursprestatie zou de oosterse verlener van westerse diensten algauw zijn rol verliezen – dat wil zeggen: zijn job. Globalisatie – laten we deze term even gebruiken, ook al is het alleen maar een nieuw woord voor iets dat al veel ouder is – impliceert illusie en zelfbedrog van de kant van de klant (van onszelf, dus) en dat heeft natuurlijk te maken met zijn racisme of xenofobie. Want er is uiteindelijk geen enkele reden waarom de pizza slechter zou zijn alleen maar omdat de informatie over de extra kaas via India komt. Het is overigens toch je Pakistaanse buurman die de pizza in de oven zal steken... Hoe heb je hen gevonden en welke criteria hanteerde u daarbij? Leverde uw research in de callcenter industrie verrassende inzichten op? De spelers in dit project zijn meestal non-acteurs, op enkele uitzonderingen na - met name enkele mensen die betrokken geweest waren bij theaterprojecten in Calcutta. Het zijn studenten, stadsbewoners uit de middenklasse. De bus pikt hen op om 14u30 (Indische tijd) en voert hen naar de rand van de stad, waar zij dan voor hun communicatiescherm gaan zitten en met theaterklanten in Europa praten. Laten we hen ‘de Europese theaterploeg’ noemen, want zij delen hun werkstations met de zogenaamd ‘Australische ploeg’, bestaande uit mensen die opgeleid werden voor de verkoop van gsm’s, modems en bijbehorende invoercontracten aan klanten in Australië en die natuurlijk doen alsof zij in Australië zitten, én met de ‘Amerikaanse ploeg’, die bestaat uit
mensen die pensioen- en ziekteverzekeringen verkopen in de US en die doen alsof zij vanuit de States bellen. Er zijn echter grote verschillen tussen onze ‘Europese’ ploeg en de andere twee. Eén belangrijk verschil is alvast dat onze mensen niet moeten werken onder de druk van verkoopsresultaten. En zij wenden niet voor iemand uit jouw buurt te zijn: zij gebruiken geen valse namen maar spellen hun echte naam voor je uit. Call Cutta in a Box is de tweede versie van het Call Cutta project. De eerste versie was een geleide rondrit door de stad: de toeschouwer werd via gsm verbonden met een medewerker van een Indische callcenter en kreeg instructies voor een wandeling door Berlijn, waarbij hij het gevoel moest krijgen dat de persoon aan de andere kant van de lijn er meer over wist dan hijzelf. Waarom wilde u nog een tweede versie uitwerken? Het stadswandelingproject Call Cutta was heel leuk om te doen en het leverde ook een belangrijke bevinding op – we zetten een eerste deel op touw in het noorden van Calcutta en nadien een tweede in de Berlijnse wijk Kreuzberg. Binnen onze normale werkwijze zou dat project na twee maanden India en drie maanden Berlijn rond geweest zijn. Maar deze geleide wandelingen werden vooral bepaald door de instructies: de conversatie bleef nogal beperkt: we hadden nergens voorzien dat de wandelaar zou stoppen en beginnen praten. Technisch was de verbinding ook niet echt goed – de lijn viel gemakkelijk uit en er was teveel lawaai. We vroegen ons dan ook af wat er zou gebeuren als we complicaties onderweg zoveel mogelijk beperkten en echte gesprekken mogelijk zouden maken. En zo werd het ons duidelijk dat we dát voor het Kunstenfestivaldesarts moesten voorzien: de mogelijkheid om een beetje te praten. Call Cutta in a Box plaatst de toeschouwer in een kantoorruimte, van waar hij/zij uitkijkt over een stadsdeel. Ditmaal vindt de reis echter meer plaats in het hoofd van de toeschouwer, of heb ik het mis? Of gaat het ditmaal meer over details: het uitzicht vanuit het raam op dit welbepaalde plein in Brussel? Hoe verschillend is de aard van de interactie in deze tweede versie? De aandacht is helemaal van de buitenkant van deze eenvoudige connectie naar de binnenkant verschoven, naar je verbeelding met betrekking tot de persoon met wie je spreekt. Goed, er zijn ramen, eentje in Brussel en eentje in India. Hier is het namiddag of vooravond, daar is het al donker; hier zie je heel andere dingen dan daar. Maar het onderwerp van de interactie ben je zélf. Dat is natuurlijk een stuk riskanter omdat je nu zelf de touwtjes in handen hebt; hoe aantrekkelijk deze performance wordt hangt in veel hogere mate van jou zelf af. Voor deze performance vertrouwen wij er in hoge mate op dat beide partijen – de telefonist en de theaterbezoeker – deze mogelijkheid tot een echte dialoog ook echt zullen aangrijpen, zonder te zitten zoeken naar welke grote kunst er hier achter zou kunnen zitten, maar wel naar eenvoudige ideeën over verbeelding, rollenspel of mise-en-scène – of naar onverwachte emoties die aan de telefoon tussen jou en de andere opwellen. Het gebeurt allemaal op een ander niveau, maar er gebeuren vaak kleine dingen die van dit stuk een beklijvende ervaring maakt voor beide partijen. Het callcenter is een fenomeen uit de zakenwereld – transacties op basis van dienstverlening. Het is klantgerichte dienstverlening toegespitst op efficiëntie en kostenbesparing, op strikt zakelijke interactie. Is Call Cutta in a Box de “persoonlijke” versie die een soort intimiteit tot stand wil brengen? Jazeker.
Gebruikt u dit professionele kader als een instrument voor theater, of fictie? While developing this play, we worked a lot on the fictional level. There were different paths available, and according to the answers that you would give, you’d enter a different level of some kind of job interview. But we learned that just the simplest indications that what the call centre performer tells you might be made up encourages you not believe anything he will tell you later on. For example, that the young man in the photo is him. But there is another possibility for theatricality. Theatricality, as we understand it, doesn’t have to do with obvious role-playing. This is a widespread misunderstanding. Theatricality is a process between me and the other while I watch him or her or it – in a state of interruption, fascination, openness – I call theatricality the process of an aesthetic experience. It’s a process of creative perception. That is why theatre is political. Zijn wij deelnemers die onszelf spelen, of zijn wij fictieve kantoorbedienden in een fictief bedrijf met hoofdkwartier op het Brusselse Muntplein? Nee nee... je bent gewoon wie je bent.. je haalt er meer fictie bij dan nodig... En het bedrijf is ook een echt bedrijf: Descon Limited in India. Het gesprek dat je voert vindt plaats omdat Descon Limited – een eerder kleine speler in de software en callcenter markt – zo vriendelijk was ons gratis 15 werkstations ter beschikking te stellen, samen met alle technische uitrusting en onderhoudsdiensten. We hebben ook gepraat met grotere bedrijven in India, die meer capaciteit hadden, maar zij wilden 100 US dollars of meer per dag en per werkstation. Descon vroeg alleen naamvermelding. Dit betekent dat elke performance in feite een gezamenlijke onderneming is tussen culturele instellingen hier en een bedrijf daar. We besloten dus dat de kantoren gewoon de kantoren van Descon Limited in India zijn. Tijdens de voorstelling ben je te gast op dit bedrijf en zij hebben de vraag wat de Europese theaterbezoeker bezorgd moet worden uitbesteed aan ons. En wij hebben dus onze eigen Descon huisstijl ontwikkeld, met kopjes en kogelpennen en zo voort – dingen die Descon zelf niet heeft. Het stuk geeft je goed en wel de gelegenheid om jezelf in de situatie van een bediende van dit kantoor verplaatsen. Eerlijk gezegd heb ik zelf een hekel aan stukken die mij zeggen hoe ik mijzelf moet verbeelden. Maar ik kan er wel mee leven als ik een keuzemogelijkheid voel. Maar dan moet ik het kunnen betrekken op mijn instincten en mijn eigen belang. Tijdens het festival zullen honderden individuele gesprekken plaatsvinden - sommige heel persoonlijk, andere heel afstandelijk – afhankelijk van de combinatie van de mensen die elkaar aan de lijn krijgen. De Indische kant van de lijn zal de Belgische kant natuurlijk een beetje leiden – zij weten hoe het werkt, en jij komt er onderweg wel achter. Leveren jullie een “theaterdienst” of scheppen jullie omstandigheden voor een interactie tussen twee mensen? Tweemaal ja. Zij zijn immers één en hetzelfde: dit theater is een dienst en de dienst is het theater. Heb jij je ooit de vraag gesteld waarom de kassierster van de supermarkt naar je lacht en “dank u” zegt? Hoe zou u dan het theatrale karakter van dit project willen omschrijven? In een klassieke “normale” theatersituatie zit ik om zo te zeggen alleen in het publiek. Want wat mij aanspreekt – de persoon die mij aantrekt en mij iets vertelt van op het podium daar vooraan – zou voor een ogenblik onmogelijk zijn als ik met hem of haar zou beginnen praten. In ons project beweegt de theatraliteit als het ware heen en weer tussen twee mensen – zoals eigenlijk in elk telefoongesprek kan gebeuren en zeker als het gaat om twee mensen die elkaar niet kennen. Laat mij u de vraag stellen: ‘Wat denkt u, hoeveel telefoonges-
prekken vinden om dit eigenste ogenblik plaats? Hoeveel mensen die op dit ogenblik aan een telefoon praten, hebben de persoon aan de andere kant van de lijn nooit ontmoet (en praten dus tegen een beeld dat zij zelf van die andere hebben gevormd)? En hoeveel van deze gesprekken monden uit in een geldtransactie, of een andere zakelijke afloop? Ik heb geen idee van bedragen, maar soms probeer ik enerzijds een beeld te krijgen van deze wereldwijde oceaan van zakengesprekken die de hele tijd en overal ter wereld plaatsvinden, en anderzijds van het totale gemis aan communicatie van persoon tot persoon. En hoeveel conversaties vinden er dan op dit ogenblik plaats tussen twee mensen die elkaar niet kennen en die letterlijk in verschillende werelden thuishoren, tussen wie er geen zakelijke connecties bestaan, en die eigenlijk alleen maar proberen een glimp op te vangen van wie en waar en wat de andere zou kunnen zijn? Hoe beter je iemand kent, hoe langer je met die persoon kunt telefoneren. Als je vijftig minuten lang moest praten met iemand van een callcenter, waarover zou je het dan hebben? Call Cutta in a Box is een “kopie” van een verschijnsel binnen de economische globalisering. Was het uw bedoeling om daar kritiek op te geven of om het in vraag te stellen? Theater kan een instrument zijn om ervaringen uit te lokken die niet passen in een traditioneel wereldbeeld of in de zogenaamde wereldorde – of het nu gaat om je buurman of om een ideologie inzake wereldwijde markten. Maar wij gebruiken het theater niet om je te vertellen wat we bekritiseren of wat wij vinden dat jij zou moeten bekritiseren. Dan zouden wij pamfletten schrijven. Dit stuk biedt je een gelegenheid om te praten met mensen achter de coulissen van het globaliseringproces. Wilt u de “absurditeit” daarvan, het sterke gevoel van ontheemding dat er uit voortvloeit aan de oppervlakte brengen? Of wil u het gebruiken als een specifiek model voor individuele interactie? Absurditeit en ontheemding zijn misschien thema’s die u er in vindt, maar dat is uw zaak en ligt zeker niet onze bedoelingen. Zij komen veeleer rechtstreeks aan het licht uit het deel van de werkelijkheid waar wij u toegang toe geven. Natuurlijk is de feedback van mensen die het stuk “speelden” heel erg uiteenlopend. Het is niet aan ons om vooraf te voorspellen wat voor ervaring u zult hebben. Ikzelf voelde een sterk gevoel van ontheemding – niets dan verschil – maar net zo goed waren er momenten van verrassende nabijheid en vertrouwdheid. Wij verkennen het theater als een ervaringsmodel in plaats van een representatiemodel. Maar wat jij representeert en wat de andere representeert – dat is iets waarmee wij kunnen spelen en waaruit wij ervaring kunnen putten in wat je met theater kunt doen. Gebruikt u deze format om ons bewust te maken dat er achter elk artistiek of theatraal evenement een economische structuur schuilgaat? Dat is iets dat wij niet nog eens moeten benadrukken; het is gewoon zo en je kunt het ook voelen. Centraal in dit stuk staat de mogelijkheid om wat de industrie ons dank zij haar hulpje het leger aanreikt te gebruiken op een manier die niet in het verlengde ligt van de strategieën van het kapitaal en diens hulpje de politiek.
