rijsel beroemder dan rembrandt

gerrit dou

beroemder dan rembrandt

zwagerman

kiest kunst in dialoog

lille/rijsel

metropool bomvol kunst

de schreeuw van

francis bacon

highlights in brussel • Londen • parijs • new york

36ste Jaargang nr. 2 april/mei 2014 Adviesprijs: € 9,95

april 2014

inhoud

16

t/m 15 juni 2014

Gerrit Dou

Een schilderij van Dou kun je als een perfecte geslaagde fijnschilderkunstige illusies en als proeve van meesterschap bekijken. Maar ook als een schijnrealiteit met moralistische verborgen betekenissen en dubbele bodems...

Zwagerman kiest Pieter Bijwaard, zonder titel, 1993

www.teylersmuseum.nl

gerrit dou in Leiden

verbluffend meesterlijk

En verder in dit nummer: Editorial

26

7

Kiosk

9-15

Boken, beurzen en evenementen.

Nederlandse Highlights

Zwagerman kiest

34

Een keuze uit het aanbod van de Nederlandse musea.

Het afgelopen jaar werkte schrijver en ‘ongeneeslijk’ kunstliefhebber Joost Zwagerman als gastconservator aan een expositie met tientallen werken op papier. Tableau besprak met hem het verrassende resultaat.

86

Tekeningen zijn ‘hot’ Het is opmerkelijk dat er steeds jonger publiek warm loopt voor de aanschaf van werken op papier. Dat en nog veel meer in het interview met enthousiast verzamelaar, kenner en handelaar Hein Klaver.

gerrit dou


zwagerman


lille/rijsel


de schreeuw van

francis bacon


highlights in brussel • londen • parijs • new york

WERF APRIL 2014.indd 3

02-04-14 14:32

Op de cover:

Francis Bacon (1909-1992), Triptych, 1981, detail van linkerdeel, ets en aquatint, 38,5 x 29,5 cm, naar Triptych, 1974-1977, Collectie Renschdael Art Foundation. Zie p. 48-57.

››

april 2014

inhoud

Neem nu ter kennismaking een abonnement

en ontvang een jaar lang Tableau voor maar €35,-

48

Bacon en de nachtzijde van het bestaan

‘Mensen hebben het altijd over de gewelddadigheid van mijn werk. Maar ik vind het helemaal niet gewelddadig. Geen kunstwerk is ooit zo gewelddadig als het leven zelf. Zo stelde Bacon die al in zijn vroege jeugd werd geconfronteerd met de nachtzijde van het bestaan.

Francis Bacon

schreeuwen tegen het niets

58

Veilingnieuws

City Special: Lille/Rijsel

92

66

En verder in dit nummer: 100

Eeen selectie uit het aanbod van de Nederlandse galeries en kunsthandels

Tentoonstellingsagenda Column

108-112 113

Verzekeringen

Volgende keer

36ste jaargang nr. 1 - februari/maart 2014

Een vooruit- en een terugblik op de voorjaarsveilingen in Londen, met hoofdrollen voor Bacon, Richter, Koons, Freud, Basquiat en Twombly. Toch zijn er ook nog verrassingen, zoals het hier afgebeelde schilderij...

Op pad in een kunstrijke metropool met aantrekkingskracht.

Select

Tableau

114

Internationale Highlights Het is onmogelijk alle tentoonstellingen te gaan zien, maar je krijgt wel de neiging... Het aanbod is overweldigend en aanlokkelijk op alle gebied. We moeten nodig richting Parijs en Madrid, doen eerst nog even Brussel aan en dan via Londen naar New York. Je leest en ziet op twintig bladzijden waarom.

baanbrekers in beeld

rosso, brancusi & man ray

gerrit dou

trend: romantiek


groots, meeslepend, gevoelig en intiem

zwagerman


de waarde van wanders

Ruim tefaf 2014 francis bacon 4 % kor0 ting Abonnee worden? design & vintage

de primeurs van

36ste Jaargang nr. 1 februari/maart 2014 Adviesprijs: € 9,95


WERF FEBRUARI 2014.indd 4

lille/rijsel


top 10 internationale veilingresultaten

de schreeuw van



13-02-14 18:36

WERF APRIL 2014.indd 3

Kijk op www.tableaumagazine.nl/abonneren of bel tijdens kantooruren naar 0161- 459535

Deze aanbiedingen zijn alleen geldig in Nederland, voor adressen buiten Nederland gelden andere tarieven, hiervoor kunt u bellen metmagazine | december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts 3 Betapress abonnementenservices 0161- 459535. Voor overige informatie betreffende abonnementen ga naar www.tableaumagazine.nl/colofon.

02-04-14 14:32

Francis Bacon:

schreeuwen tegen het niets Voor het eerst in Nederland toont Het Noordbrabants Museum de belangrijkste grafische werken van Francis Bacon. De kunst van de Britse expressionistische schilder fascineert al meer dan zestig jaar. Bacon was geobsedeerd door de dramatiek en kwetsbaarheid van het menselijk bestaan. De uitdaging die hij zich stelde, was het zoeken naar nieuwe mogelijkheden om de menselijke figuur zo realistisch, maar ook zo suggestief mogelijk te verbeelden. tekst: Rogier Ormeling

Francis Bacon (1909-1992), © Mario Bellavia,1977, coll. Patrick Varnier, herkomst Francis Bacon < Portrait de Peter Beard, 1976, ets en aquatint, 26,4 x 22,4 cm, naar het centrale doek van het triptiek Three studies for a portrait of Peter Beard, 1975, Collectie Renschdael Art Foundation

4 | Tableau Fine arts magazine december 2013/januari 2014

december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 3

bonte variatie Voor elk is er wel wat wils deze weken in de Nederlandse musea. Of je nu de rust van het Hollandse IJssellandschap zoekt, of de lol van een wand vol hergebruikte schoonmaakflacons, de schoonheid van Vlaamse barokschilderijen of de sensatie bij het zien van de iconische expressionisten uit het befaamde Newyorkse Guggenheim Museum. voerman aan de ijssel

‘Let maar niet op Voer, hij is aan het broeden op een wolk’. Zo beschreef Anna Verkade haar echtgenoot Jan Voerman als hij zich weer eens afgezonderd had om een wolkenlucht op doek of op papier vast te leggen. Het werd zijn handelsmerk, typisch Voerman: stapelwolken boven de rivier, en vee rustend in de wei. Jan Voerman (1857-1941) woonde en werkte praktisch zijn hele leven in Hattem, aan de IJssel. Hij vond rust en inspiratie in de natuur en zijn vroegste werken verraden al zijn grote talent als landschap-

schilder. Vanaf het begin waren zijn doeken al gewild bij verzamelaars. In zijn IJsselgezichten komen de tradities van de Hollandse 17deeeuwse landschaps-schilderkunst en het 19deeeuwse impressionisme van de Haagse School in een heel eigen beeldtaal samen. Tussen 1891 en 1896 maakte hij nog een artistiek uitstapje onder invloed van de Franse schildersgroep Nabis. Voerman vereenvoudigde vormen tot een bijna decoratieve vlakverdeling en laat in zijn aquarellen heldere kleuren zien. Daarna keerde hij terug naar een impressionistische manier van schilderen, maar met behoud van de heldere kleuren. Op de tentoonstelling Jan Voerman - landschappen, wolkengezichten en bloemstillevens in Kasteel het Nijenhuis vinden we veel tekeningen en schetsen van landschappen, wolken, paarden, koeien, bomen. Tekeningen waren voor Voerman geen zelfstandige kunstwerken, maar gebruiksmateriaal. Hij gebruikte ze voor zijn schilderkunst. Hij bracht soms kleurcodes aan op zijn schetsen om ze in zijn atelier verder uit te werken in olieverf of aquarel. De aquareltechniek was voor het weergeven van atmosferische IJsseltaferelen buitengewoon geschikt. Ook de delicate kleurnuances in Voermans bloemstillevens kwamen met waterverf goed tot hun recht. Het subtiele kleurgebruik, gepaard aan een virtuoze schildertechniek, maken zijn stillevens van bloemen tot een ander hoogtepunt binnen zijn oeuvre.


Vanaf 1904 schilderde Voerman alleen nog maar met olieverf, die hij zeer verdunde om toch de sfeer van zijn aquarellen te benaderen. Met deze bijzondere techniek creëerde de kunstenaar een eigen signatuur. Die typische ‘Voermannen’, visionaire landschappen onder een dreigend of verstild wolkenpalet, zijn tegelijkertijd groots en ingetogen: een soort stille tijdloze monumenten. Aanleiding voor de expositie is het legaat van zo’n 60 schetsen en tekeningen uit de nalatenschap van acteur Henk van Ulsen. Een groot deel van deze werken is nu samen met ruim honderd schilderijen en aquarellen van ‘de IJsselschilder’ te zien zijn in Kasteel het Nijenhuis in Heino/ Wijhe. De weidse landschappen, stille wolkengezichten, grazende koeien en lieflijke bloemstillevens geven een mooie dwarsdoorsnee van Voermans oeuvre.

Jan Voerman sr. (1857-1941), Bootje, ca. 1904, zwart krijt op papier, 10 x 10 cm; Liggend vee en noppende paarden aan de IJssel, olieverf op doek, 34 x 53 cm; Paarden in de wei voor Hattem, 1892, aquarel, 31 x 46 cm ; ‘La France’ rozen in aardewerken schaal, aquarel, 27 x 44 cm

Kasteel het Nijenhuis • Heino t/m 9 juni 2014 www.museumdefundatie.nl ›› december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 3

Jeroen Henneman (1942), Stadsgezicht (Urban landscape), 1990, potlood, penseel in waterverf, oostindische inkt, 320 x 240 mm

‘In een nieuw leven word ik curator’

Schrijver en dichter Joost Zwagerman noemt zichzelf een ‘ongeneeslijke kunstliefhebber’. Vroeger wilde hij kunstenaar worden, nu schrijft hij over kunst (en zoveel meer), terwijl hij ook bevlogen kunstcolleges geeft en soms tentoonstellingen samenstelt. Het afgelopen jaar werkte hij als gastconservator aan een even gevarieerde als verrassende expositie met tientallen werken op papier. ‘Zwagerman kiest’ is te zien in het Prentenkabinet van Teylers Museum in Haarlem. tekst: Susan van den Berg portretfotografie: keke Keukelaar 4 | Tableau Fine arts magazine december 2013/januari 2014


G D Terug in Leiden:

errit

Gerrit Dou heeft een vrij bescheiden in aantal, maar kwalitatief verbluffend knap oeuvre nagelaten waarvoor hij torenhoge prijzen kon bedingen. Want zijn roem in zijn eigen tijd overtrof verre die van zijn leermeester Rembrandt en van Vermeer. Dou was ‘de beste schilder in Leiden […] die zijn weerga niet vindt in de Nederlanden, noch in enig ander land ter wereld’. Zijn 400ste verjaardag wordt in De Lakenhal in Leiden gevierd met een tentoonstelling van de grootste collectie Dou’s ter wereld.

ou

tekst: Marina Aarts



Internationale

HigHlights

spectaculair & verrassend Dit voorjaar staan er een aantal spectaculaire tentoonstellingen op de internationale agenda. Van een groots overzicht van de ‘knipselwerken’ van Matisse in Londen en de fenomenale atelierschilderijen van Picasso in Madrid tot een complete nabootsing van de Wereldtentoonstelling van 1900 in Parijs. Daarnaast zorgen presentaties van bijna vergeten of juist kraakverse kunst voor de nodige verrassingen.

tekst: Peter Wouters

colorist van de leie

Een beetje verscholen vlakbij de Leie ligt al jaren het mooie museum van Deinze en de Leiestreek. Het museum biedt onderdak aan werken van kunstenaars die vanaf het einde van de negentiende eeuw werden aangetrokken door de rivier. Eén van die kunstenaars was Albert Saverys (1886-1964). Voor het eerst sinds enkele decennia wijdt het museum een grote tentoonstelling aan zijn oeuvre. Curator Peter Pauwels heeft er twee jaar over gedaan om een zo volledig mogelijke collectie samen te brengen van schilderijen, aquarellen en zelfs meubelen. Als jonge schilder was Saverys vooral onder de indruk van het luminisme van Emile Claus. De schilderijen uit de vooroorlogse jaren zinderen van het licht. De heldere, intense kleuren die hij gebruikte zouden hem later de reputatie van ‘stoute colorist van de Leiestreek’ opleveren. Tientallen jaren lang observeerde Saverys de rivier in het ritme van de seizoenen. Het oorlogsgeweld van 1914-1918 drong blijkbaar niet tot de leefwereld van Saverys door. De zorgeloosheid die bijvoorbeeld ‘Winterpret’ uit 1917 kenmerkt, is op z’n minst merkwaardig. Pas na de oorlog wordt de impact zichtbaar in zijn schilderijen. De toon wordt donkerder, de landschappen kaler. Saverys exposeerde in die jaren in belangrijke Brusselse galeries als Le Centaure en Giroux. Zijn werk prijkte ook op tal van tentoonstellingen in het buitenland, zoals de Biënnale van Venetië en Pittsburgh International. Het grote commerciële succes liet hem toe een villa en atelier met uitzicht op de Leie te bouwen. ‘Ter Kauwkeshoek’

werd een ontmoetingsplek voor kunstenaars, schrijvers, verzamelaars, critici en museumdirecteuren. Vanaf het einde van de jaren ’20 reisde Saverys herhaaldelijk naar Frankrijk en knoopte hij op zijn eigen manier opnieuw aan met het impressionisme. De doeken die hij terug in Vlaanderen schilderde tonen weer de aandacht voor het vluchtige effect van het licht. Saverys verbleef ook graag aan de kust. Hij had er verschillende huizen, deels als investering, maar ook om er de zomer door te brengen. In Knokke liet hij een villa bouwen naar een ontwerp van zijn vriend Henry Van de Velde. In Villa Westhinder voegde hij een nieuw thema aan zijn schilderspalet toe: stillevens met vissen. Ondertussen was zijn stijl langzaam naar het expressi-

onisme geëvolueerd. Zijn werk werd internationaal geroemd. Ook Koningin Elisabeth was een van zijn bewonderaars. Ze had al langer de wens het atelier van de kunstenaar te bezoeken en op 1 juni 1931 ging de vorstin in de tuin van Saverys aan boord van De Waterhoen, samen met kunstenaars als George Minne, Gustave Van de Woestyne, Albert Servaes, Valerius de Saedeleer en Isidoor Opsomer. Ook na de oorlog, waarin hij het impressionisme weer terugvond, bleef Saverys zeer productief als schilder en had hij met zijn werk, al oogde het vaak minder vitaal, steeds veel succes. Museum van Deinze en de Leiestreek t/m 15 juni www.museumdeinze.be ››

Albert Saverys (1886-1964), Lage oever, 1917 en > In Vlaanderen, 1916, privéverzameling december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 3

marktfris & peperduur

tekst: Adrie van Griensven

Grote namen en topstukken, bij voorkeur marktfris en met gerenommeerde herkomst - daar gaat het tegenwoordig om bij ‘s werelds 600.000 rijke tot superrijke kunstliefhebbers en bij een sinds zeven, acht jaar groeiend aantal investeerders, die snel veel geld uitgeven voor topstukken, hopend die na een paar jaar te ruilen voor een forse winst. Maar tegelijkertijd vervreemden die bedragen een niet onbelangrijke groep verzamelaars voor wie die kolossale prijzen te hoog

Die hongerigen naar kunst komen vanuit alle continenten met onbeperkt geld op zoek naar zinvolle vervulling. Zij zijn voor een groot deel verantwoordelijk voor de ruim $65 miljard die de kunstmarkt vorig jaar in zijn geheel omzette, 8% meer dan in 2012. In Amerika waren de verkopen met 25% toegenomen, in Europa 2% geminderd. De Chinese markt groeide een bescheiden 2%. Moderne en eigentijdse kunst namen het merendeel voor hun rekening: 44%, een toename van 11%. Zorgde Francis Bacon eind vorig jaar al voor spektakel bij Christie’s New York - zijn Three studies of Lucian Freud scoorde met $142,4 miljoen een record, het duurst geveilde stuk ooit, half februari zorgde de Britse schilder opnieuw voor sensatie. Nu bij Christie’s Londen. Portrait of Georg Dyer Talking ging voor £42,19 miljoen. Veertien jaar geleden had het portret bij hetzelfde veilinghuis £6,5 miljoen opgebracht, ook toen een record. Een schitterend doek in olijfgroen, paars en bordeaux waarop Bacons zijn levensgezel Dyer weergaf, op een kruk zittend onder een kale lamp, zoals al zijn figuren verwrongen en getormenteerd - zoals Bacon zichzelf ook voelde. Alles rond dit portret was aanvankelijk anoniem: inbrenger, limiet, koper. De inbrenger bleek de Mexicaanse geldmagnaat David Martinez, de limiet stond op 28 miljoen en de koper was een Amerikaan die meer wilde men niet prijsgeven - ‘smaak had, poker speelde en nog geen Bacon bezat.’ Ook bij Abstraktes Bild, een monumentaal doek van Richter, die andere grootmeester en miljoenentrekker, bleef het raadselachtig. De limiet voor dit meermaals geëxposeerde doek met uitgesmeerde lagen vrolijke kleuren bleek op £15 miljoen te zijn gezet. Dat werd bij stevig bieden ruimschoots overtroffen: £19,57 miljoen. De veilingmedewerker aan de telefoon sprak met de winnende bieder Chinees. Het stuk is vermoedelijk in Azië terechtgekomen. ››

Gerhard Richter, Abstractes Bild en < Francis Bacon (1909-1992), Portrait of George Dyer Talking, geveild bij Christie’s London voor respectievelijk £19,57 en £42,19 miljoen december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 3

Een keuze uit galerie & kunsthandel

select

Veel kunstliefhebbers hebben het al druk met het bezoeken van de vele voorjaarsbeurzen en museumtentoonstellingen en denken er niet aan dat ook de Nederlandse galeries intussen veel interessants te bieden hebben. Unieke presentaties van bekende en minder bekende kunstenaars op vaak bijzondere locaties zijn de moeite van het omrijden beslist waard. 1. een huis vol Jonkergouw KunstWerk is in 2011 opgericht door José Jonkergouw. Zij verzorgt onder eigen naam, maar ook in opdracht exposities en projecten op locatie. Bij Galerie BMB is de groepstentoonstelling: FULL HOUSE! ondergebracht. Er is werk te zien in een opvallende diversiteit aan technieken en media. Zoals beelden van touw van Caroline de Bruijn, wandfiguren van Kirsten Brünjes, grafiek van Bea van der Heijden, werken op papier van Mirka Farabegoli, geblazen glas van Yvon Trossèl, pastels van Maartje Strik - hier afgebeeld – en meer… Galerie BMB, Amsterdam, 3 mei t/m 28 juni, www.galeriebmb.nl

2. onderons In de expositie Between Us toont Kahmann Gallery boeiend nieuw werk van Sarah Mei Herman (Amsterdam, 1980). Ze is gefascineerd door de dingen die spelen tussen mensen die moeilijk zijn om in woorden uit te drukken; een sterke aantrekkingskracht of een onverklaarbaar vermogen tot intimiteit. Naast haar fijngevoelige sociale beeldtaal, kenmerkt haar werk zich ook door een geraffineerd gebruik van compositie en kleur. Herman behaalde haar master in fotografie aan de Royal College of Art in Londen in 2010. Ze kreeg meerdere beurzen en exposeerde internationaal zoals in The National Portrait Gallery in Londen. Kahmann Gallery, Amsterdam, 11 april t/m 10 mei, www.kahmanngallery.com

3. vergetelheid De schilderijen van Jisan Ahn (1979, Korea) zijn donker, monumentaal

en grof van opzet als je er met je neus bovenop staat. Twee stappen terug en de werken blijken met grote trefzekerheid geschilderd. Lange tijd is misbruik van macht door autoriteiten een achterliggend thema geweest in het werk van Ahn. Met de spookachtige taferelen in zijn nieuwe serie schilderijen geeft hij uitdrukking aan de menselijke angst om in vergetelheid te raken en het hevige verlangen een visueel overblijfsel van het zelf te cultiveren. Ahn studeerde aan de academie in Seoul en aan het Frank Mohr Instituut in Groningen. Sinds vorig jaar is hij resident aan de Rijksakademie. Galerie Bart, Amsterdam, t/m 10 mei, www.galeriebart.nl

4. Strik in Yogya De Nijmeegse kunstenaar Berend Strik opereert op verschillende terreinen, zoals video, fotografie en architectuur. Hij heeft internationaal bekendheid verworven met zijn borduurwerken. Die zijn gemaakt op verschillende ondergronden zoals zijde, plastic en foto’s. De foto’s vormen het uitgangspunt voor de transformatie en zijn divers: oude (familie)portretten of andere retrofoto’s, afbeeldingen uit tijdschriften, porno, beelden uit de kunstgeschiedenis, architectuur en eigen reisimpressies vormen een belangrijk deel van de bronnen waar Strik uit put. In het najaar van 2013 heeft Strik drie maanden in Yogyakarta gewerkt op uitnodiging van Heden. Tijdens zijn residency bij Cemeti Art House heeft hij werk gemaakt dat ook tijdens deze tentoonstelling te zien is. Heden, Den Haag, 27 april t/m 14 juni, www.heden.nl


5. binnen en buiten Victor van Loon maakt fictieve landschappen, Frank Lenferink ‘portretten’ van meubilair. Het werk van beiden is op een bijzondere manier verstild, waardoor ze op spannende wijze een relatie aangaan in de expositie Outside inside. Van Loon is gefascineerd door de ‘huid’ die kenmerkend is voor zijn werken. Zijn nieuwste serie kleine pasteltekeningen zijn daarom sterk tactiel. Lenferink is al jaren geïnspireerd door de abstractie die verborgen zit in de vormen die in ons interieur te vinden zijn. Met zijn heel eigen kleurenpalet schildert hij Gispenbureau’s, aanrechtblokken met granito aanrecht, lampjes uit de jaren ’70 en archiefkasten recht van voren. Daardoor ontstaan abstracte composities die verwant zijn aan de schilderijen van Mondriaan, maar door het kleurgebruik een huiselijke warmte uitstralen. Galerie with tsjalling, Groningen, t/m 4 mei, www.withtsjalling.nl

6. Subtiele eenvoud Marcel Schellekens heeft oog voor de charme van alledaagse taferelen. Hij vindt zijn onderwerpen, in huis en buiten, op het strand en op straat. Wanneer de zon schijnt op de materie en alles verwarmt weet hij dat treffend weer te geven in subtiele tinten, zowel in zijn etsen als in zijn schilderijen. De kracht van de eenvoud draagt bij aan de natuurlijke expressie van zijn werk, waarin het licht de hoofdrol speelt. Schellekens bouwt zijn schilderachtige kleuretsen op zonder lijnen, door enkel gebruik van transparante kleurvlakken die over elkaar gedrukt worden. Met drie verschillende etsplaten voor de basiskleu-

ren geel, rood en blauw, bereikt hij een rijkdom aan kleurschakeringen. Galerie Inkt, Delft, 3 mei t/m 5 juni, www.inktdelft.nl

7. Nothing for all De kunstgalerie van meubelontwerper Piet Hein Eek heeft een fantastische locatie: de oude Philips Keramiekfabriek in Eindhoven. Piet Hein Eek: ‘Verschillende traditionele werelden vloeien hier in elkaar over en geven een nieuwe dimensie aan het begrip kunst. Deze locatie willen we als een ‘Huis voor verzamelaars’ verder ontwikkelen tot een plek waar naast exposities andere relevante faciliteiten en activiteiten worden geboden zoals depotruimten, een kunstbibliotheek, lezingen en bijeenkomsten.’ De komende maanden is onder de titel Nothing for all een overzicht van het oeuvre van Gerd Rohling te zien, met objecten daterend van 1985 tot heden. Eek: ‘Gerd Rohling ziet wat wij niet zien. Het alledaagse, zelfs afval, verandert door zijn geest en in zijn handen in goud.’ Galerie Piet Hein Eek, Eindhoven, t/m 3 augustus, www.pietheineek.n

1

8. Istanbul Contemporary De Turkse kunstenaar Ahmet Güneştekin groeide op in een zeer conservatief milieu waarin figuratieve kunst vanwege de Islamitische ban niet toegestaan was. Maar zijn familie steunde hem bij het ontwikkelen van zijn talent. Als jongen schilderde Ahmet zoveel dat er niet voldoende papier was, waarop zijn vader bij nabijgelegen werkplaatsen oude cementzakken opduikelde die als papier konden dienen. De kleden en kunst die ››

3

2

rijsel beroemder dan rembrandt

Recommend Documents