12
Rijkdom voor iedereen! Bibliotheekmanifest Limburg
De bibliotheek; ontwikkeling voor iedereen De provincie Limburg telt 108 bibliotheekvestigingen. Deze vestigingen omvatten een aanbod van bijna 2.000.000 titels. Daarnaast is bovendien een continu in omvang toenemend aanbod aan digitale bronnen beschikbaar. Zo’n 23 procent van de Limburgers is lid van de bibliotheek. Het bereik en gebruik is echter nog vele malen groter. Doordat familieleden bijvoorbeeld dankbaar gebruikmaken van het pasje van hun huisgenoot, maar vooral doordat de bibliotheek veel meer is dan enkel uitleenapparaat. Zo kunnen Limburgers in de bibliotheek terecht om exposities, lezingen, voorlichtingsactiviteiten of filmavonden bij te wonen. Ook kunnen zij er vrijblijvend verblijven, een krantje lezen of even internetten. Ten slotte strekt het bereik van de bibliotheek veel verder dan de fysieke vestiging. Met activiteiten als het bevorderen van lezen of het vergroten van informatieen mediavaardigheden, bereikt de bibliotheek jeugd, jongeren en ouderen op kinderdagverblijven, scholen en in ouderenvoorzieningen. Zo biedt de bibliotheek mensen in alle lagen van de samenleving bouwstenen om zichzelf te ontwikkelen en de wereld te ontdekken. Fysiek of digitaal. Ongeacht leeftijd of lidmaatschap. Bildung1 dus. Voor iedere Limburger. 1 - Bildung representeert zowel een humanistisch als een politiek ideaal en heeft als doel de algemene ontplooiing van alle menselijke kwaliteiten. Dus niet alleen de verwerving van algemene kennis maar ook het ontwikkelen van vermogens tot moreel oordelen en Rijkdom voor iedereen!
kritisch denken.
1
Samen staan we sterker De Limburgse bibliotheken werken sinds 2007 nauw samen in het Provinciaal Bibliotheek Netwerk Limburg, daarin worden we ondersteund door de provinciale culturele ondersteuningsorganisatie Bibliotheekhuis Limburg. We doen dit omdat we door deze samenwerking simpelweg sterker staan. Door goed samen te werken vergroten we de efficiëntie van onze bedrijfsvoering, onze logistiek en de ontwikkeling van onze diensten en producten. We plukken de vruchten van schaalvoordelen en benutten elkaars innovatiekracht. 2
Bovendien kunnen we doordat we als provincie samenwerken makkelijker inhaken op ontwikkelingen in het landelijke bibliotheeknetwerk. Enkel daardoor verzekeren we de inwoners van Limburg van kwalitatieve producten en up-todate bibliotheekdienstverlening. Zoals de A2 onmisbaar is om Limburg te ontsluiten voor de rest van Nederland, zo is het Provinciale Bibliotheek Netwerk een onmisbare toegangspoort tot landelijke samenwerking.
Innovatie: de kern van ons beleid Bibliotheken hebben voortdurend te maken met veranderende maatschappelijke ontwikkelingen. Voorbeelden daarvan zijn de toenemende digitalisering, de actuele extra aandacht voor taalachterstanden en de groeiende individualisering. We houden deze veranderende maatschappelijke behoefte als netwerk nauwlettend in de gaten en spelen er waar mogelijk direct op in. Verandering is hierdoor geworden tot de kern van ons beleid. Zowel op lokaal als provinciaal niveau. Antwoorden op overkoepelende vraagstukken die voor alle bibliotheken gelden, worden op provinciaal niveau adequaat geformuleerd. Desondanks blijft ruimte voor cultureel ondernemerschap en maatwerk op lokaal niveau van uitermate groot belang. De maatschappelijke vraag varieert immers per gemeente. Bibliotheken zijn daardoor unieke producten van de lokale gemeenschap. Daar zijn we trots op en daar maken we dankbaar gebruik van. Dit doen we door succesvolle en waardevolle innovaties op lokaal niveau te signaleren en te benutten voor het gehele netwerk. Samen transformeren we de bibliotheken zo tot moderne publieke voorzieningen die de Limburgse dorpen en steden verrijken. Rijkdom voor iedereen!
Bibliotheken vergroten leefbaarheid Kleine Kernen door Digidorp Door een combinatie van bezuinigingen en krimp staat de leefbaarheid in kleine kernen vaak onder druk. Inwoners beschikken over steeds minder faciliteiten en ontmoetingsplekken. De Openbare Bibliotheek vormt een traditioneel onderdeel van de sociale infrastructuur in dergelijke kernen en dient onder meer als ontmoetingsplek en plaats om informatie en kennis te delen. Het Bibliotheekhuis en de Openbare Bibliotheken hebben de handen ineengeslagen om deze functies in de kleine kernen van Limburg ook digitaal voort te zetten. Met het project Digidorp worden dertig dorpen digitaal ingericht. Bewoners, verenigingen en officiële lokale instanties krijgen een digitaal platform (website) tot hun beschikking waarin social media zijn geïntegreerd. Het platform kan in wezen worden gezien als een interactieve dorpskrant: het nieuws wordt door de bewoners en verenigingen zelf gepubliceerd en het dorp vormt zelf de redactie. Zo wordt een podium geboden waarop kennis kan worden gedeeld en waardoor de sociale cohesie in dorpen wordt bevorderd. Verder kunnen via de site boeken worden geleend en werkt de bibliotheek middels Digidorp aan de mediawijsheid van burgers.
3
Bibliotheek onmisbaar voor aantrekkelijke stad “De bibliotheek is van groot belang als een openbaar toegankelijke instelling die toegang biedt tot kennis. Daarbij is het nodig dat sprake is van een betrouwbare informatiewegwijzer waarbij ook aandacht is voor lokaal maatwerk. Door de activiteiten die de bibliotheek ontplooit, worden burgers gestimuleerd om deel te nemen aan het 4
sociale en culturele leven. Dit leidt tot een vergrote weerbaarheid en een kritische houding. Speciale aandacht dient daarbij uit te gaan naar mensen, die minder vanzelfsprekend gebruikmaken van de bibliotheek. De bibliotheek is ook een plaats voor culturele vorming en ontmoeting, waar mensen elkaar treffen en waar verschillende culturen, leeftijden, opvattingen en tradities kunnen samenkomen. Voor een aantrekkelijke stad is de bibliotheek een niet te missen culturele instelling.” De heer H.W.J. Coolen, Wethouder Weert
Vervlochten in de samenleving De bibliotheken werken niet alleen onderling samen maar ook met andere organisaties. Voorbeelden van deze partners zijn scholen, instellingen voor cultureel erfgoed, archieven, musea, de GGD, centra voor jeugd en gezin, consultatiebureaus, de VVV’s en natuurlijk gemeenten. Samenwerking met deze ketenpartners stelt ons in staat om grootschaliger, beter en specifieker aan de maatschappelijke vraag te voldoen. De bibliotheek is door deze werkwijze letterlijk en figuurlijk vervlochten in de maatschappij. De samenwerkingsverbanden zijn fysiek van aard, maar vaak ook digitaal. Zo laagdrempelig als we zijn voor burgers, zo laagdrempelig willen we zijn voor deze partners. Van klein tot groot, van publiek tot privaat.
Onderwijs en bibliotheken bundelen krachten 5
Voor een groeiend aantal leerlingen is lezen al lang geen vanzelfsprekendheid meer. Doordat ze op jonge leeftijd niet worden voorgelezen uit kinderboeken, krijgen ze geen ‘honger’ naar letters, blijft de zin in lezen achter, wordt de behoefte om te fantaseren niet aangewakkerd en wordt geen eigen verhaal bedacht achter het gelezen verhaal. Vaak is er geen bibliotheek meer in de directe omgeving of is de collectie niet afgestemd op deze specifieke groep kinderen. Het resultaat is dat de woordenschatontwikkeling, het technisch lezen, de spelling en uiteindelijk het begrijpend lezen in rap tempo achteruit gaan. Doordat we als onderwijsorganisatie samen met de bibliotheek vorm kunnen geven aan schoolbibliotheken en gebruik kunnen maken van de deskundigheid van de medewerkers van de bibliotheek wordt lezen voor onze leerlingen weer een feest! Het bewust inzetten van leesbevorderingsprojecten verhoogt de resultaten van technisch lezen, enthousiasmeert de kinderen tot het lezen van boeken en de geletterdheid gaat met sprongen vooruit. We zijn blij met een bibliotheek die bereid is in de jeugd te investeren en die inhoudelijk wil samenwerken met het onderwijs. We vertrouwen er dan ook op dat deze innovatieve en kwalitatieve vorm van samenwerking door behoud van subsidies ook in de toekomst kan worden gecontinueerd. A. Gubbels, Lid College van Bestuur van Stichting Primair Onderwijs Leudal en Thornerkwartier Rijkdom voor iedereen!
Limburgs dierbaar oord Ondanks alle regionale verschillen voelen Limburgers zich met elkaar verbonden. Limburg onderscheidt zich van de overige Nederlandse provincies door een unieke geschiedenis, een eigen taal en onze centrale ligging ten opzichte van Europa. Daarnaast kennen we ook unieke problemen die ons met elkaar verbinden. Zo telt Limburg gemiddeld meer laaggeletterden dan de rest van Nederland, hebben we geen sterke leescultuur, lopen we voorop in de krimp en staat het voorzieningenniveau onder druk. 6
De Limburgse bibliotheken ontvangen vergeleken met het
Een goede beheersing van de taal is het voornaamste instrument om kennis te vergaren en te delen. In een kenniseconomie, die Limburg wil zijn, is taligheid en het blijven bieden van laagdrempelige toegang tot verhalen en informatie daarom van essentieel belang. Samen met gemeenten kunnen bibliotheken en hun partners de verantwoordelijkheid op zich nemen om laaggeletterdheid te bestrijden, een leescultuur te stimuleren en het voorzieningenniveau te handhaven. Een cruciale voorwaarde daarbij is dat het subsidieniveau zowel lokaal als provinciaal op peil blijft. Alleen dan kan een concept als Brainport 2020 tot wasdom komen.
landelijk gemiddelde dan ook de minste subsidiegelden. Desondanks zijn de bibliotheken dankzij het fijnmazige web van vestigingen aanwezig in de haarvaten van de Limburgse samenleving. We spelen hierdoor een belangrijke rol in het tegengaan van de verschraling van het voorzieningenniveau. Dit doen we door organisaties die niet van zichzelf beschikken over deze fijnmazigheid een plek te bieden zodat ook zij aanwezig zijn binnen de lokale gemeenschap. Daarnaast kunnen bibliotheken een rol spelen in het bestrijden van laaggeletterdheid en het stimuleren van de leescultuur. Bibliotheken zijn immers huizen vol verhalen. En lezen en vertellen ligt aan de basis van een goede taalontwikkeling.
Hoge laaggeletterdheid in Parkstad Het was woensdagochtend schrikken voor de paar aanwezige politici uit de acht gemeenten van Parkstad Limburg tijdens het ontbijt ter gelegenheid van de Week van de Alfabetisering in Schunck* in Heerlen. Uit cijfers blijkt dat er in deze regio minstens 25.000 laaggeletterde mensen leven.. Bron: Dagblad De Limburger, 07-09-2011
Bibliotheken en de Provincie Limburg Laaggeletterdheid gaat niet alleen volwassenen aan, ook
zoals dorpswinkels, dorpshuizen of ‘Kulturhusen’. Dat zijn
onder jongeren komt laaggeletterdheid veel voor. Goede
voorbeelden van concepten waarin verschillende functies
beheersing van de basisvaardigheden lezen, schrijven en
worden gecombineerd. Ook zijn er interessante digitale
rekenen zijn belangrijke voorwaarden om mee te doen in de
mogelijkheden door bijvoorbeeld de inrichting van een digitaal
samenleving, succesvol op school te zijn en deel te nemen
dorpsloket waar het dorp informatie kan halen en brengen
aan de arbeidsmarkt. Het bestrijden van laaggeletterdheid,
over lokale evenementen, verenigingen en alles wat in die
onder jongeren en onder volwassenen is dan ook zeer
context van belang kan zijn. Een groot succes in Limburg zijn
belangrijk voor de provincie. De bibliotheken bereiken door
de fysieke en digitale loketten in bibliotheken voor informatie
hun laagdrempeligheid deze laaggeletterden relatief goed.
over de WMO, waarin alle informatie voor zorgvragers te
Al jaren werken de bibliotheken samen met partners in de
vinden is. In bijna alle Limburgse bibliotheken zijn deze al
voorschoolse educatie en het onderwijs in de uitvoering van
gerealiseerd. De loketten voor de Centra Voor Jeugd en Gezin
programma’s op het gebied van taal en lezen. Dit zijn natuurlijk
volgen nu. De bibliotheken vervullen vanuit haar rol als
waardevolle netwerken voor de bestrijding en preventie van
informatiebemiddelaar deze concepten en nemen daarmee
laaggeletterdheid. Voor ‘functioneel’ laaggeletterden bieden
een belangrijke rol voor de samenleving op zich. De Provincie
bibliotheken ondersteuning bij het leren lezen met bijvoorbeeld
hoopt de komende jaren ook met de bibliotheken te kunnen
digitale oefenprogramma’s. Mensen die het lezen en schrijven
samenwerken voor het bevorderen van mediawijsheid en als
eenmaal onder de knie hebben, kunnen in de bibliotheek de
cultureel podium.
aangeleerde taalvaardigheden onderhouden. Bibliotheken bieden ook kansen bij de instandhouding van de leefbaarheid in kleine kernen. De nog steeds verfijnde spreiding van het Limburgse bibliotheeknetwerk wordt daarin benut. Denk aan combinaties van diensten en voorzieningen Rijkdom voor iedereen!
Theo F.W.A. Krebber Gedeputeerde Provincie Limburg Voor o.a. de beleidsvelden bibliotheken en archieven
7
Speerpunten
‘Get Lekkers’: samen werken aan taalontwikkeling
In deze veranderende maatschappij willen wij ons
‘Get Lekkers’ is een breed taalproject bedoeld voor peuters
als Limburgse Bibliotheken richten op het bieden van
op peuterspeelzalen in de onderwijsvoorrangsgebieden
onderscheidende kwalitatieve diensten met maatschappelijke
en Vogelaarwijken in Maastricht. Door een intensieve
meerwaarde. We hebben ons daarom toegelegd op drie
samenwerking tussen STEPS peuterspeelzalen Maastricht,
speerpunten, te weten: lees- en taalbevordering, informatie- en
Trajekt, Kaleidoscoop, Centre Céramique en Kunsteducatie Het
mediawijsheid en cultuur. Door deze focus is het duidelijk waar
Brede Spoor worden de kinderen in aanraking gebracht met
de bibliotheek voor staat en wat de bibliotheek kan betekenen
woord, muziek, beweging en beeld. In de praktijk betekent
voor de gemeenschap.
dit dat ze zingen, dansen, tekenen, verhalen vertellen, kijken, luisteren en theater maken. De seizoenen, de natuur,
8
geschiedenis en alledaagse gebeurtenissen dienen hierbij als inspiratiebron. Een onderdeel van het project betreft een voorstelling voor kinderen tussen de twee en zes jaar en hun ouders en grootouders. Daarin is de hoofdrol weggelegd voor een boek uit de bibliotheek. Een bibliotheekmedewerker leest het boek voor en medewerkers van Het Brede Spoor verlevendigen het verhaal met liedjes, bewegingsvormen en beeldmateriaal. Het resultaat van het project is dat kinderen worden gestimuleerd in hun ontwikkeling. Associëren en improviseren maakt creatief, nieuwsgierig, communicatief, actief en werkt verhelderend. Daarnaast leren de kinderen al spelend waar ze sterk in zijn. Mijn persoonlijke hoogtepunt van het project is; ‘Hiep, hiep, zingen in de bieb!’ M. Greweldinger, Kunstdocent Het Brede Spoor.
Lees- en taalbevordering Een voldoende taalbeheersing is essentieel om volwaardig deel te kunnen nemen aan de Nederlandse kenniseconomie. Een onvoldoende lees- of schrijfniveau betekent een beperking zowel in economisch als in sociaal opzicht. Er is geen andere organisatie die zo verbonden is met lezen, taal en verhalen als de bibliotheek. De Limburgse bibliotheken willen daarom een grote rol spelen in het stimuleren van lezen en het
Cultuur
bevorderen van de taalontwikkeling. Dit doen we alleen of
In een provincie als Limburg, met een sterke identiteit, is er
samen met gespecialiseerde partners. Voorbeelden van lees- en
veel interesse voor de lokale geschiedenis, het landschap,
taal bevorderende activiteiten die we als bibliotheek bieden
de bevolking, maar bovenal voor streekverhalen. Er is een
zijn naast het uitlenen van boeken op maat onder meer het
groeiende behoefte aan en belangstelling voor alles wat met
organiseren van voorleeswedstrijden voor jeugd- en jongeren,
cultureel erfgoed te maken heeft. De bibliotheken hebben
het geven van cursussen en het stimuleren van het voorlezen
niet alleen boeken die deze informatie en verhalen bevatten.
aan baby’s en kinderen.
Ze spelen steeds vaker actief in op deze vraag door verhalen over de lokale en regionale cultuur een plek te bieden in de bibliotheek. Zowel fysiek als digitaal. Bijvoorbeeld door gerichte collecties te presenteren maar ook door activiteiten te organiseren rondom bepaalde thema’s. Daarnaast bieden bibliotheken ook volop ruimte aan nieuwe cultuur. Lokale kunstenaars gebruiken de bieb voor exposities, schrijvers lezen voor uit eigen werk en er vinden filmavonden en workshops plaats. Cultuur is de bibliotheek.
Rijkdom voor iedereen!
9
Informatie & mediawijsheid De toenemende digitalisering is een van de belangrijkste uitdagingen waar de bibliotheken voor staan. Bibliotheken worden al lang niet meer gezien als voornaamste aanbieder van informatie. Het internet biedt een overvloed aan direct beschikbare informatie, vrij toegankelijk en 24 uur per dag. Daardoor verschuift de rol van de bibliotheek. We komen in beeld wanneer het internet niet blijkt te volstaan om de benodigde geschikte en kwalitatieve informatie te verkrijgen of wanneer burgers onvoldoende media- en informatievaardig 10
blijken om hun weg in de digitale wereld te vinden. Ook werken we gelijktijdig hard aan een betere en meer eigentijdse aanwezigheid van de bibliotheken op het internet. Iets waar we niet alleen voor staan. Landelijk wordt hard gewerkt aan de ontwikkeling van een landelijke digitale infrastructuur waarop alle bibliotheken aangesloten zullen worden.
“Vooral de informatieve taak verandert. Het aantal uitgeleende informatieve boeken loopt sterk terug. Als je een spreekbeurt moet houden, stap je niet meer op je fiets naar de bibliotheek, maar pak je Google erbij. De informatieve rol verschuift naar het wegwijs maken in die informatiejungle.”
Het bibliotheeknetwerk in Nederland is zorgvuldig opgebouwd in een gelaagde structuur, waarbij de verantwoordelijkheden zijn
Francien van Bohemen, Commissiesecretaris Vereniging van Openbare Bibliotheken.
Kortom Bildung leidt tot het vermogen een kapitaal aan kennis- en ideeënrijkdom te kunnen verwerven en je te kunnen verplaatsen in een ander. Een gedachtegoed dat in een ver verleden ten grondslag aan de oprichting van de bibliotheek. Inmiddels is de wijze waarop de bibliotheek acteert totaal veranderd maar is het initiële doel nog steeds even actueel. Door samen te werken met de lokale overheid, met elkaar en met publieke en private partners streven wij ernaar dit doel te verwezenlijken en dit manifest tot uitvoering te brengen. Over zo’n tien jaar is de bibliotheek dan fysiek en digitaal vervlochten in de lokale gemeenschap, dichtbij en toegankelijk voor iedere Limburger. 11
De bibliotheek is een van de weinige ruimtes waar geen entree betaalt hoeft te worden, waar niets geconsumeerd hoeft te worden. Juist de kleine bibliotheken spelen een belangrijke rol voor kinderen met een migrantenachtergrond, maar ook voor kinderen in plattelandsgemeenten.” Ook voor Benali ligt de basis voor zijn liefde voor de bieb in zijn kindertijd: “Het was mijn levenslijn met de wereld”
Abdelkader Benali, schrijver Rijkdom voor iedereen!
13
