Richtlijnen Gynaecologie

Laarbeeklaan 101 – 1090 Brussel

Oncologisch Handboek

Richtlijnen Gynaecologie Ovarium

V2.2011

Oncologisch handboek

UZ Brussel

Inhoudstafel 1

Inleiding.......................................................................................................................................... 2

2

Evidentieniveau ............................................................................................................................... 2

3

FIGO-classificatie 2009.................................................................................................................... 3

4

Epitheliale ovariumkanker ............................................................................................................... 4 4.1 Epidemiologie........................................................................................................................... 4 4.2 Screening.................................................................................................................................. 4 4.3 Preoperatieve diagnose en stadiëring van letsels verdacht voor ovariumkanker........................ 4 4.4 Chirurgische stadiëring ............................................................................................................ 5 4.5 Behandeling.............................................................................................................................. 6 4.5.1 Borderline en mico-invasieve tumoren............................................................................. 6 4.5.2 Invasieve epitheliale tumoren.......................................................................................... 7 4.5.2.1 Chirurgie......................................................................................................................... 7 4.5.2.2 Adjuvante behandeling ................................................................................................... 8 4.5.2.3 Neoadjuvante chemotherapie en interval debulking ........................................................ 8 4.6 Follow-up.................................................................................................................................. 8 4.7 Behandeling van recidief........................................................................................................... 9

5

Kiemceltumoren............................................................................................................................ 10 5.1 Dysgerminomen ..................................................................................................................... 10 5.1.1 Diagnose en staging ..................................................................................................... 10 5.1.2 Behandeling .................................................................................................................. 10 5.1.2.1 Chirurgie....................................................................................................................... 10 5.1.2.2 Primaire chemotherapie ................................................................................................ 10 5.1.2.3 Primaire radiotherapie................................................................................................... 10 5.1.2.4 Adjuvante behandeling ................................................................................................. 10 5.1.3 Behandeling van recidief of progressieve ziekte ............................................................ 10 5.1.4 Follow-up ...................................................................................................................... 11 5.2 Endodermale sinustumoren en gemengde kiemceltumoren .................................................... 11 5.2.1 Diagnose en staging ..................................................................................................... 11 5.2.2 Behandeling .................................................................................................................. 11 5.2.2.1 Surgery ......................................................................................................................... 11 5.2.2.2 Adjuvante behandeling ................................................................................................. 11 5.2.3 Behandeling van recidief of progressieve ziekte ............................................................ 11 5.2.4 Follow-up ...................................................................................................................... 12 5.3 Pure immature teratomen ....................................................................................................... 12 5.3.1 Behandeling .................................................................................................................. 12 5.3.2 Follow-up ...................................................................................................................... 12

6

Sex cord stromale tumoren ........................................................................................................... 13 6.1 Granulosacel tumoren ............................................................................................................ 13 6.1.1 Diagnose en staging ..................................................................................................... 13 6.1.2 Behandeling .................................................................................................................. 13 6.1.3 Adjuvante behandeling ................................................................................................. 13 6.1.3.1 Stage 1 granulosa cell tumor adult cell types ................................................................ 13 6.1.3.2 Stage 2 and 3,4 granulosa cell tumor adult cell types ................................................... 13 6.1.3.3 Juvenile type granulosa cell tumor ................................................................................ 14 6.1.4 Behandeling van recidief of progressieve ziekte ............................................................ 14 6.1.5 Follow-up ...................................................................................................................... 14 6.2 Sertoli Leydigcel tumoren ....................................................................................................... 14 6.2.1 Diagnose en staging ..................................................................................................... 14 6.2.2 Behandeling .................................................................................................................. 14 6.2.3 Adjuvante behandeling ................................................................................................. 15 6.2.4 Behandeling van recidief of progressieve ziekte ............................................................ 15 6.2.5 Follow-up ...................................................................................................................... 15

7

Referenties.................................................................................................................................... 16

Bijlage 1: Chirurgisch rapport............................................................................................................. 19

Richtlijnen Gynaecologie

Ovarium

-1-


UZ Brussel

Ovarium – ICD-O C56 1

Inleiding

Dit document geeft een overzicht van de richtlijnen voor de screening, diagnostiek, behandeling en follow-up van ovariumkanker in het UZ Brussel. Ze zijn gebaseerd op de nationale richtlijnen van het College voor Oncologie (www.richtlijnenkanker.be) die werden ontwikkeld door een panel van experts bestaande uit clinici van verschillende specialiteiten en werden beoordeeld door de relevante beroepsverenigingen. De richtlijnen van het College voor Oncologie werden aangevuld met de specifieke richtlijnen die gehanteerd worden in het UZ Brussel. Dit gebeurde door een multidisciplinair team van gynaecologen, medisch oncologen, radiotherapeuten, anatoompathologen en medische beeldvormers.

2

Evidentieniveau

Er werd een evidentieniveau toegewezen aan elke aanbeveling: Niveau A: gerandomiseerde studies, prospectieve cohortstudies Niveau B: retrospectieve cohortstudie met een consistent protocol, case-control studies, extrapolaties van level A studies Niveau C: case-series of extrapolaties van level B studies Niveau D: expertopinie


Ovarium

-2-


3

UZ Brussel

FIGO-classificatie 2009

Voor de classificatie van gynaecologische invasieve kankers is het gebruik van de FIGO-2009 classificatie aanbevolen. Stadium I Stadium I: Stadium IA:

Tumor beperkt tot de ovaria. Tumor beperkt tot één ovarium, kapsel intact, geen maligne cellen in ascites* of peritoneaal spoelvocht, geen tumorcellen op het ovarieel oppervlak. Stadium IB: Tumor beperkt tot beide ovaria, kapsel intact, geen maligne cellen in ascites* of peritoneaal spoelvocht, geen tumorcellen op het ovarieel oppervlak. Stadium IC: Tumor beperkt tot een of beide ovaria, met geruptureerd kapsel,en/of tumorweefsel op ovarieel oppervlak en/of maligne cellen in ascites* of in het peritoneaal spoelvocht. * Note: Onder ascites wordt door de FIGO verstaan een overmaat aan peritoneale vloeistof met daarin maligne cellen. Stadium II Stadium II: Stadium IIA: Stadium IIB: Stadium IIC: Stadium III Stadium III: Stadium IIIA: Stadium IIIB: Stadium IIIC:

Stadium IV Stadium IV:

Tumor in één of beide ovaria met uitbreiding in het bekken en/of implantaties. Uitbreiding en/of implantaties in de uterus of tubae, geen maligne cellen in ascites* of in het peritoneaal spoelvocht. Uitbreiding en/of implantaties in andere structuren in het kleine bekken, geen maligne cellen in ascites* of in het peritoneaal spoelvocht. Stadium IIA of IIB met maligne cellen in ascites of peritoneaal spoelvocht.

Histologisch bevestigde peritoneale uitbreiding buiten het kleine bekken en/of regionale lymfekliermetastasen. Oppervlakkige levermetastasen worden gestadieerd als stadium III. Microscopische peritoneale uitbreiding buiten het bekken (geen macroscopische tumor). Macroscopische peritoneale uitbreiding buiten het kleine bekken ≤2 cm (diameter afzonderlijke tumornoduli), Peritoneale uitbreiding buiten het kleine bekken >2 cm (diameter afzonderlijke tumornoduli) en/of regionale lymfklier metastasen

Uitbreiding buiten de buikholte en regionale lymfklieren. In geval van pleuravocht moet er een positieve cytologie zijn om te kunnen stadiëren als stadium IV. Parenchymale levermetastasen worden gestadieerd als stadium IV.


Ovarium

-3-


4

UZ Brussel

Epitheliale ovariumkanker 4.1 Epidemiologie

In Vlaanderen worden per jaar ongeveer 900 nieuwe gevallen van ovariumcarcinoom geregistreerd. Ongeveer een kwart van alle gynaecologische kankers zijn van ovariële oorsprong [1]. Ovariumcarcinoom is verantwoordelijk voor bijna de helft van alle sterfgevallen ten gevolge van een kwaadaardige tumor van de vrouwelijke genitale tractus. In de leeftijdsgroep tussen 40-45 jaar is de incidentie ongeveer 15,7 gevallen per 100.000. Bij vrouwen tussen de 75 en 79 jaar neemt de incidentie geleidelijk toe tot ongeveer 54 gevallen per 100.000. Oudere vrouwen hebben meer kans dan jongere vrouwen om geconfronteerd te worden met een gevorderd ovariumcarcinoom. Dit is de belangrijkste reden waarom de 5jaars overleving bij patiënten ouder dan 65 jaar slechts de helft is in vergelijking met patiënten jonger dan 65 jaar [1]. Erfelijkheid is de belangrijkste risicofactor. Een vroege menarche, late menopauze en nullipariteit verhogen eveneens het risico op ovariumkanker. Het gebruik van orale anticonceptie vermindert de kans om ooit een ovariumcarcinoom te ontwikkelen (5 jaar te gebruiken geeft 50-70% bescherming). Hormonale substitutietherapie leidt tot een beperkte toename van het risico (ongeveer 10%). Mogelijk is de kans op het ontwikkelen van ovariumcarcinoom direct gecorreleerd aan het aantal ovulaties in een mensenleven. Exogene factoren spelen ook een rol. Zo komt ovariumkanker vaker voor in de geïndustrialiseerde wereld. Sterilisatie heeft mogelijk een beschermend effect tegen deze aandoening [2].

4.2 Screening Er is geen evidentie voor CA 125 of echografische screening in de algemene populatie (evidentieniveau C) [3,4]. ¾ Screening kan overwogen worden bij vrouwen met een hoog risico (BRCA 1, BRCA 2, of familiale borst- en/of ovariumkanker) of bij 1ste graadsverwantschap met een patiënte met ovariumkanker (evidentieniveau B) [5].

¾

4.3 Preoperatieve diagnose en stadiëring van letsels verdacht voor ovariumkanker Een gedetailleerde voorgeschiedenis met o.a. familiale voorgeschiedenis moet afgenomen worden (evidentieniveau D). Een verwijzing naar de Familiale Kankerkliniek dient te gebeuren bij familiaal voorkomen. ¾ Een volledig klinisch onderzoek met o.a. gynaecologisch recto-vaginaal onderzoek moet uitgevoerd worden (evidentieniveau D). ¾ Indien er een vermoeden van ovariumkanker bestaat, moeten de volgende onderzoeken gebeuren [4,6,7]: o Biochemie Routine bloedonderzoek (evidentieniveau D). Tumormerkers: 'cancer antigen 125' (CA 125) en 'carcinoembryonic antigen' (CEA) (evidentieniveau C). Indien < 35j: α-foetoproteïne, beta humaan chorion gonadotrofine (β-HCG), lactaat dehydrogenase (LDH) (evidentieniveau D). ¾


Ovarium

-4-


UZ Brussel

Indien postmenopausaal met een verdachte solide unilaterale tumor: inhibine B and/or antiMüllerian hormoon (AMH) (evidentieniveau C). In geval van masculinisatie: testosteron (evidentieniveau C). In geval van feminisatie: oestrogeen Transvaginale echografie (evidentieniveau A) [8]. Bij twijfel over de diagnose kan een MRI van het abdomen-bekken-lever overwogen worden (evidentieniveau C). Abdomen-lever-bekken CT voor stadiëring (evidentieniveau C). In geval van intestinale symptomen of verdacht voor invasie kan een colonlavement of colonoscopie overwogen worden (evidentieniveau D). (Pre-operatieve) RX-thorax (evidentieniveau D).

o o o o o

4.4 Stadiëring ¾ ¾

¾ ¾

¾ ¾

Adequate stadiëring is essentieel om te differentiëren tussen vroegtijdige ovariumkanker en gevorderde ziekte en heeft belangrijke implicaties voor het verdere beleid (evidentieniveau A) [9] (zie hoofdstuk 3, FIFO-classidficatie). Indien vermoeden van stadium III of IV (klinische presentatie van een massa thv het bekken en ascites en/of omentale en/of para-aortische lymfeklieren en/of andere metastasen buiten het bekken): o Open laparascopie of beeldgeleide biopsie van één van de metastasen is aanbevolen. Biopsies van de primaire ovariumtumor zijn gecontraindiceerd (evidentieniveau B) [10]. o Gastroscopie in geval van mucineuze tumoren (evidentieniveau D). o Indien klinisch geïndiceerd: rectoscopie, cystoscopie en andere onderzoeken (evidentieniveau D). o In geval van pleuraal vocht: pleurale punctie voor cytologisch onderzoek (evidentieniveau D). o In geval van para-aortische lymfeklieren of pleuraal vocht of vermoeden van pleurale of longmetastasen: CT-thorax (evidentieniveau D). Definitieve stadiëring moet bepaald worden na lapartomie via mediane verticale incisie rekening houdend met de preoperatieve beeldvorming (evidentieniveau A) [9,10]. Om macroscopische of occulte microscopische metastasen vast te stellen en het beoordelen van volledige reseceerbaarheid, moet een volledige peroperatieve inspectie en exploratie van de intra- en retroperitonelae ruimte uitgevoerd worden. Dit omvat een inspectie van het colon, ileum, jejenum, appendix, lever, milt, diafragma, en alle peritoneale oppervlakken en multipele infracolische omentectomie, pelvische en paraaortische lymfadenectomie en multipele biopsies van de Douglasholte, blaas, peritoneum, paracolische goten en diafragma. Spoelingen van de peritoneale ruimte voor cytologisch onderzoek moeten uitgevoerd worden [9]. Als betrouwbare vriescoupes beschikbaar zijn en graad 1 invasief ovariumcarcinoom stadium 1 aantonen, kan een pelvische en para-aortische lymfadenectomie weggelaten worden (evidentieniveau C). Accurate documentatie van de peroperatieve bevindingen moet gebeuren (evidentieniveau D) [11] (zie bijlage 1). De hoeveelheid residuele tumor (i.e. geen residuele tumor na primaire of interval debulking) is de belangrijkste onafhankelijke prognostische variabele bij gevorderd ovariumcarcinoom (evidentieniveau B) [12,13].


Ovarium

-5-


UZ Brussel

4.5 Behandeling 4.5.1 ¾

¾

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

¾ ¾ ¾

¾

¾ ¾

Borderline en micro-invasieve tumoren

Borderline tumoren worden gedefineerd als (evidentieniveau D): o Ovariumtumoren van het epitheliale-stromale type met laag maligne potentieel, die een epitheliale celproliferatie tonen van het sereuze, mucineuze, endometroïde , transitionele, heldercellige of Brenner type groter dan in het goedaardige gedeelte maar zonder evidentie van stromale invasie. o De aanwijzing 'atypische proliferatieve tumor' is niet aanbevolen. o In geval van sereuze borderline tumoren met micro-invasie niet groter dan 10mm2 is het geval gelijkaardig aan borderline tumoren. Micro-invasieve tumoren worden gedefinieerd als (evidentieniveau D): o kleine foci met stromale invasie van < 2mm van solitaire cellen of kleine clusters, soms cribriform of ronde aggregaten van papillen. o minimale stromale reactie In alle gevallen zijn biopsies van het diafragma, bekken en paracolische regio en omentectomie en cytologie van het peritoneaal vocht vereist en moeten deze routinematig gebeuren (zie ook stadiëring) (evidentieniveau C). Indien stadium 1 vermoed wordt en zonder kinderwens, moet radicale chirurgie bestaande uit een totale hysterectomie en bilaterale salpingo-oöphorectomie met omentectomie uitgevoerd worden (evidentieniveau C) [14]. Indien stadium 1A vermoed wordt en met kinderwens, kan conservatieve chirurgie bestaande uit een unilaterale salpingo-oöphorectomie met omentectomie uitgevoerd worden (evidentieniveau C) [14]. Indien stadium 1B vermoed wordt en met kinderwens, kan een unilaterale salpingooöphorectomie en kystectomie van het contralaterale ovarium uitgevoerd worden (evidentieniveau C). Indien stadium 1C vermoed wordt en met kinderwens, kan een een unilaterale salpingooöphorectomie met of zonder kystectomie van het contralaterale ovarium uitgevoerd worden (evidentieniveau C). In gevorderde stadia (2 of hoger) moet een totale hysterectomie en bilaterale salpingooöphorectomie uitgevoerd worden (meer info in hoofdstuk ‘invasieve epitheliale tumoren’, stadium 2,3 of 4), behalve indien de implantaties niet-invasief zijn en er kinderwens is. Routinematige systematische bekken of para-aortische lymfadectomie is niet aanbevolen. Het verwijderen van vergrote lymfeklieren kan overwogen worden (evidentieniveau C). In geval van borderline tumoren met invasieve implantaties kan lymfadenectomie overwogen worden (evidentieniveau C). In geval van mucineuze borderline tumoren is chirurgie zoals hierboven beschreven en een bijkomende appendectomie is aanbevolen (evidentieniveau D). In geval van sereuze borderline tumoren kan het volgende overwogen worden: o Een biopsie van het contralaterale ovarium (evidentieniveau D). o Een totale hysterectomie en bilaterale salpingo-oöphorectomie in geval van een micropapillair patroon (evidentieniveau C). o Resectie van het contralaterale ovarium nadat de kinderwens is vervuld (evidentieniveau C). Een laparoscopische unilaterale salpingo-oöphorectomie kan overwogen worden onder de volgende condities (evidentieniveau D): o Indien een volledige inspectie en stadiëring van het abdomen mogelijk is en niet bemoeilijkt wordt door adhesies. o Indien evaluatie van de kyste door beeldvorming aantoont dat ze niet te groot is voor een endoscopische zak tijdens de laparoscopie. Indien de patient chirurgie voor een vermoedelijk goedaardige kyste onderging, is een herstadiëringsprocedure noodzakelijk indien een accurate beschrijving van de abdominale ruimte niet beschikbaar is (evidentieniveau D). Er is geen evidentie voor adjuvante behandeling (evidentieniveau A) [14,15].


Ovarium

-6-


4.5.2 ¾

UZ Brussel

Invasieve epitheliale tumoren

Tumorgradering, kwaliteit van de stadiëring, substadium (a,b,c) en ruptuur zijn de meest significante onafhankelijke prognostische factoren in stadium 1 ovariumkanker en hebben een directe impact op het adjuvante behandelingsbeleid (evidentieniveau A) [16].

4.5.2.1 Chirurgie Stadium 1 Ruptuur van de kyste moet vermeden worden bij vroegtijdige ovariumkanker omwille van het negatieve effect op de prognose (evidentieniveau A) [17]. ¾ Bij jonge vrouwen met kinderwens EN stadium 1A EN een goed gedifferentieerde tumor (EN indien beschikbaar ook DNA diploïde tumor) o Conservatieve chirurgie die bestaat uit een unilaterale salpingo-oöphorectomie kan uitgevoerd worden in combinatie met de stadiëringprocedures zoals hierboven beschreven (evidentieniveau C) [10]. o Nadat de kinderwens is vervuld, kan een contralaterale salpingo-oöphorectomie overwogen worden (evidentieniveau D). o Een biopsie van het contralaterale ovarium kan overwogen worden (evidentieniveau D). ¾ In alle andere gevallen moet een totale hysterectomie en bilaterale salpingooöphorectomie met stadiëring zoals beschreven hierboven, uitgevoerd worden (evidentieniveau B).

¾

Stadium 2,3 en 4 (gebaseerd op maligne pleurale effusie) ¾ ¾

¾

¾ ¾

Primaire cytoreductieve chirurgie is de ‘standard of care’ in gevorderde ovariumkanker (evidentieniveau B) [18]. Een open laparoscopie om de operabiliteit te evalueren, om een histologische diagnose te krijgen, om vroegtijdige ziekte of andere primaire tumoren uit te sluiten kan overwogen worden. Indien dit niet wordt uitgevoerd is een beeldgeleide biopsie van één van de metastasen aanbevolen. Biopsies van de primaire ovariumtumor zijn gecontraindiceerd (evidentieniveau B) [19]. Om optimale chirurgische cytoreductie te krijgen, kunnen de volgende chirurgische procedures noodzakelijk zijn (evidentieniveau C): o Resectie van het rectosigmoïd o Partiële resectie van het diafragma o Hemicolectomie o Splenectomie o Partiële leverresectie o Cholecystectomie o Dundarmresectie o Resectie van alle intra- en/of retroperitoneale tumoren. In geval van stadium 4 omwille van maligne pleurale cytologie is een radicale cytoreductieve chirurgie zoals in stadium III aanbevolen (evidentieniveau C). Er moet een accurate documentatie van de peroperatieve bevindingen gebeuren (zie bijlage 1). Het verslag omvat minstens (evidentieniveau D): o Locatie, nummer en grootte van de primaire tumor en metastasen. o Residuele ziektestatus: locatie, nummer en grootte. o Status van het diafragma, lever, milt, maagwand, bekken- en para-aortische klieren, omentum, nieren, colon, dunne darm met het mesenterium, bekkenperitoneum, pariëtaal peritoneum en de interne genitaliën.


Ovarium

-7-


UZ Brussel

Er moet gestreefd worden naar optimale cytoreductieve chirurgie wat gedefinieerd wordt als geen residuele tumor. Het achterlaten van residuele tumor is soms onvermijdelijk maar heeft een zeer negatieve impact op de overleving (evidentieniveau B) [12,13]. ¾ Er is evidentie dat erop wijst dat de resultaten beter zijn in ‘high volume’ centra met toegewijde gynaecologen-oncologen (evidentieniveau C) [20]. ¾ Er is geen evidentie die een ‘second look’ chirurgie ondersteunt (evidentieniveau A) [21]. ¾ Patiënten met een goede respons na neoadjuvante chemotherapie zijn kandidaten voor intervaldebulking chirurgie (bij voorkeur na 3 cycli chemotherapie) (evidentieniveau A) [13,22]. ¾

4.5.2.2 Adjuvante behandeling Stadium 1 ¾

Bij patiënten met matig en weinig gedifferentieerde tumoren, of aneuploïde, of heldercellige tumoren, zijn minstens 4 cycli platinumgebaseerde chemotherapie aanbevolen (evidentieniveau A) [16].

Stadium 2.3 en 4 Standaard chemotherapie: 6 cycli iv dose dense paclitaxel 80mg/m² dag 1, 8, 15 en carboplatinum AUC=2 dag 1, alle 3 weken (evidentieniveau A) [23]. ¾ Bij oudere patiënten of patiënten met een slechte performantietoestand kan carboplatinum in monotherapie overwogen worden (evidentieniveau A) [21]. ¾ Er is geen ‘evidence based’ intraperitoneale chemotherapieschema met een lage toxiciteit (evidentieniveau D) [21]. ¾ Momenteel is er geen evidentie die een behandeling met moleculaire doelgerichte therapie ondersteund, behalve voor bevacizumab (evidentieniveau A) [24].

¾

4.5.2.3 Neoadjuvante chemotherapie en interval debulking ¾

Neoadjuvante chemotherapie gevolgd door interval cytoreductieve chirurgie moet overwogen worden in de volgende situaties: o Stadum 3C en 4 waar te uitgebreide chirurgie noodzakelijk is om geen residuele tumor achter te laten (evidentieniveau A) [14]. Bijvoorbeeld: Slechte algemene toestand Metastasen van >2 cm rond de truncus coeliacus, arteria mesenterica superior of aan de posterieure zijde van de porta hepatis. Uitgebreide metastasen van de dunne darm en colon die een darmresectie vereisen van >1.5 m o Stadium 4 met intrahepatische of extra-abdominale metastasen (uitgezonderd supraclaviculaire of inguinale lymfeklieren (evidentieniveau C) [25].

4.6 Follow-up Follow-up consultaties worden georganiseerd volgens de lokale gewoonten maar er is geen bewezen verbetering van de overleving (evidentieniveau D). ¾ Na de eerstelijnschemotherapie is er geen evidentie om routinematig serum CA125 of andere serum tumormerkers te controleren (evidentieniveau A) [26]. ¾ Routine beeldvormingsonderzoeken voor het opsporen van recidief zijn niet aanbevolen (evidentieniveau C). ¾


Ovarium

-8-


UZ Brussel

4.7 Behandeling van recidief Voor de diagnose van recidief kan een abdomen-bekken CT of MRI of FDG-PET/CT overwogen worden (evidentieniveau C). ¾ Secundaire debulking chirurugie is aanbevolen bij operabele patiënten met een ziektevrij interval van meer dan 12 maanden, een goede performantiestatus, geen ascites of geschat op minder dan 500 ml, en complete resectie bij primaire (of interval) chirurgie (evidentieniveau C). Het doel van secundaire cytoreductieve chirurgie moet ‘geen residuele tumor’ zijn (evidentieniveau C) [27]. ¾ In geval van recidief is chemotherapie aanbevolen. De gekozen behandeling hangt af van de duur van het behandelingsvrije interval en voorgaande behandeling (evidentieniveau A) [21]. o Indien platinum sensitief (> 12 maanden platinumvrij interval): Een combinatie van carboplatinum met paclitaxel of ‘pegylated’ ‘liposomale doxorubicine (PLD) moet overwogen worden. Bij patiënten met een slechte algemene toestand kan single agent carboplatinum overwogen worden [28,29,30]. o Indien intermediar platinum-sensitief (6 -12 maanden behandelingsvrij interval): idem als hierboven behalve dat combinaties met paclitaxel minder geïndiceerd zijn als de patiënt carboplatinum-paclitaxel kreeg in eerstelijn. In deze groep patiënten is PLD met trabectedine ook een optie (evidentieniveau A) [31,32]. o Indien platinum resistent of platinum refractair: ‘pegylated’ liposomale doxorubicine, topotecan kan overwogen worden. Bij sommige patiënten zijn wekelijks carboplatinum en paclitaxel schema’s geïndiceerd (evidentieniveau C) [33,34,35]. o Sommige patiënten kunnen stabiele ziekte hebben met tamoxifen (evidentieniveau A) [36]. ¾ Patiënten met niet-reseceerbaar recidief worden bij voorkeur behandeld in klinische studies (evidentieniveau D). ¾


Ovarium

-9-


5

UZ Brussel

Kiemceltumoren 5.1 Dysgerminomen 5.1.1

Diagnose en stadiëring

Preoperatieve controle van lactaat dehydrogenase (LDH), alfa-foetoproteïne (AFP) en βhuman chorionicgonadotropine (β-HCG) ter aanvulling van de diagnose en stadiëring zoals beschreven bij epitheliale tumoren is aanbevolen (evidentieniveau C). ¾ In premenarchale meisjes is genetische testing aanbevolen (evidentieniveau D). ¾ Dysgerminomen in stadium 1 kunnen bilateraal zijn in 10-20% van de patiënten (evidentieniveau C).

¾

5.1.2

Behandeling

5.1.2.1 Chirurgie Een unilaterale salpingo-oöphorectomie met chirurgische stadiëring (zie epitheliale tumoren) is aanbevolen in de volgende gevallen (evidentieniveau C): o Stadium 1a o Unilaterale 1c stadium ¾ Bij patiënten met kinderwens en in geval van stadium 1b, 2, 3 en 4 met macroscopische invasie van beide ovaria, kan een kystectomie/tumorectomie of partiële ovarïectomie overwogen worden (evidentieniveau C). ¾ Een para-aortische lymfadenectomie is niet geïndiceerd gezien de extreme chemo- en radiotherapiegevoeligheid van pure dysgerminomen (evidentieniveau D). ¾

5.1.2.2 Primaire chemotherapie ¾

Chemotherapie is de standaardbehandeling voor patiënten bij wie niet alle tumorweefsel werd verwijderd. Bij voorkeur wordt dan een schema van 4 cycli etoposide en cisplatinum met of zonder bleomycine (BEP) (evidentieniveau C).

5.1.2.3 Primaire radiotherapie ¾

In geselecteerde gevallen van patiënten die geen radicale chirurgie ondergingen kan radiotherapie een optie zijn (evidentieniveau D).

5.1.2.4 Adjuvante behandeling Adjuvante behandeling is niet aanbevolen in stadium 1 patiënten bij wie alle tumorweefsel werd verwijderd (evidentieniveau C). ¾ Chemotherapie is aanbevolen in stadium 2, 3 en 4 patiënten die radicale chirurgie ondergingen. Een etoposide en cisplatinum schema met of zonder bleomycine heeft de voorkeur (evidentieniveau C).

¾

5.1.3

Behandeling van recidief of progressieve ziekte

Chemotherapie is de standaardbehandeling bij recidief. Een schema van 4 cycli BEP heeft de voorkeur (maximum 4 cycli met bleomycine) (evidentieniveau C). ¾ Indien bleomycine wordt gebruikt moet de longdiffusiecapaciteit gevolgd worden (evidentieniveau D). ¾ In geval van recidief kan hoge dosis chemotherapie (e.g. met ondersteuning van perifere stamcellen) overwogen worden (evidentieniveau D). ¾


Ovarium

- 10 -

Oncologisch handboek ¾ ¾

UZ Brussel

In geselecteerde gevallen kan radiotherapie een optie zijn (evidentieniveau C). Radiotherapie of tweedelijnschemotherapie kan curatief zijn (evidentieniveau C).

5.1.4

Follow-up

In geval van recidief of stadium 2,3 en 4 kan een jaarlijkse abdominale CT of MRI gedurende 10 jaar overwogen worden (evidentieniveau D). ¾ Indien HCG of LDH gestegen is voor chirurgie kan controle tijdens follow-up nuttig zijn (evidentieniveau D). ¾

5.2 Endodermale sinustumoren kiemceltumoren 5.2.1 ¾

en

gemengde


Bij jonge patiënten met een endodermale sinustumor gebaseerd op MRI of ultrasonografie, kan alpha-foetoproteïne (AFP) gecontroleerd worden ter aanvulling van de diagnose en stadiëring zoals beschreven bij epitheliale tumoren (evidentieniveau C).

5.2.2

Behandeling

5.2.2.1 Chirurgie Omdat tijdens chirurgie een adequate histologische diagnose zelden is gekend, is het aangewezen om contralaterale chirurgie tijdens de primaire chirurgie te vermijden (evidentieniveau C). ¾ Second look chirurgie bij patiënten met een onvolledige resectie is niet aanbevolen (evidentieniveau D). ¾

5.2.2.2 Adjuvante behandeling Adjuvante chemotherapie is geïndiceerd in alle stadia (evidentieniveau C). o Bij stadium 1 zonder residuele tumor: 3 cycli BEP o Bij stadium 1 waar geen radicale chirurgie werd uitgevoerd en stadium 2,3, en 4: 4 cycli BEP (maximum 4 cycli met bleomycine). ¾ Bij patiënten met een endodermale sinustumor wordt aangeraden om voor consolidatie 2 cycli meer te geven na normalisatie van het AFP niveau (evidentieniveau D).

¾

5.2.3


Chemotherapie is de standaardbehandeling bij herval. Bij voorkeur wordt een schema van 4 cycli BEP gegeven (evidentieniveau C). ¾ Radiotherapie of tweedelijnschemotherapie is aanbevolen in geval van progressieve ziekte tijdens chemotherapie of onvolledige tumorrespons na chemotherapie (evidentieniveau C). ¾


Ovarium

- 11 -


5.2.4 ¾

UZ Brussel

Follow-up

Regelmatige controle van het AFP niveau bij patiënten met een endodermale sinustumor is aanbevolen (evidentieniveau C).

5.3 Pure immature teratomen 5.3.1 ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Immature tumoren worden gegradeerd op basis van de neuroepitheliale component volgens de classificatie van Norris et al. (evidentieniveau C) [37]. Immature teratomen worden behandeld met chirurgie die bestaat uit een unilaterale salpingo-oöphorectomie met chirurgische stadiëring (zie epitheliale tumoren) (evidentieniveau C). Stadium 1 patiënten met tumoren met Norris graad 2 of 3 gebieden worden behandeld met chemotherapie na chirurgie. Bij voorkeur wordt een schema van 4 cycli etoposide en cisplatinum gegeven (evidentieniveau C). Patiënten met onvolledige resectie worden behandeld met BEP (maximum 4 cycli met bleomycine) (evidentieniveau D). Second look chirurgie met multipele biopsies is geïndiceerd in alle gevallen met onvolledige resectie na primaire chirurgie. Aanvullende behandeling is niet aanbevolen als de biopsies enkel matuur teratoom tonen (ook in geval van onvolledige resectie). Immature teratomen hebben de neiging om matuur te worden tijdens chemotherapie (evidentieniveau C).

5.3.2 ¾

Behandeling

Follow-up

Een jaarlijkse abdominale CT of MRI en/of RX-thorax tijdens de eerste vijf jaren kan overwogen worden in gevallen van onvolledige resectie of mature residuen na chemotherapie (evidentieniveau D).


Ovarium

- 12 -


6

UZ Brussel

Sex cord stromale tumoren 6.1 Granulosacel tumoren 6.1.1


Inhibine B en/of anti-Müllerian hormoon (AMH)-controle moet uitgevoerd worden in alle gevallen verdacht voor een granulosacel tumor ter aanvulling van de diagnose en stadiëring zoals beschreven voor epitheliale tumoren. (evidentieniveau D). ¾ Granulosacel tumoren zijn zelden bilateraal (evidentieniveau C). ¾ Granulosacel tumoren presenteren zich zelden met lymfekliermetastasen (evidentieniveau C). ¾ Granulosacel tumoren hebben de neiging om laat te recidiveren (i.e. na 10 jaar) (evidentieniveau C). ¾

6.1.2

Behandeling

In geval van jonge patiënten met kinderwens: o Conservatieve chirurgie die bestaat uit een unilaterale salpingo-oöphorectomie met infracolische omentectomie kan uitgevoerd worden (evidentieniveau C). o Een biopsie van het contralaterale ovarium of routinematig volledige bekken- en/of para-aortische lymfadenectomie zijn niet aanbevolen (evidentieniveau D). ¾ In alle andere gevallen is radicale chirurgie die bestaat uit een totale hysterectomie en bilaterale salpingo-oöphorectomie met infracolische omentectomie aanbevolen (evidentieniveau C). ¾ Stadiëring zoals bij epitheliale maligne tumoren moet uitgevoerd worden (behalve lymfadenectomie) (evidentieniveau D). ¾ Een electieve lymfadenectomie is enkel aanbevolen in geval van peroperatieve palpabele klieren of verdachte beeldvorming (evidentieniveau D).

¾

6.1.3

Adjuvante behandeling

6.1.3.1 Stage 1 granulosa cell tumor adult cell types Adjuvante chemotherapie is enkel geïndiceerd bij jonge patiënten met een hoogrisico granulosacel tumor (e.g. mitosegraad van >3 mitosis/10 HPF (high-power field) (evidentieniveau D). ¾ Bij voorkeur wordt een schema gebaseerd op etoposide en cisplatinum met of zonder bleomycine gegeven (evidentieniveau D). ¾ Wanneer bleomycine wordt gebruikt, moet de longdiffusiecapaciteit opgevolgd worden (evidentieniveau C). ¾

6.1.3.2 Stage 2 and 3,4 granulosa cell tumor adult cell types Bij patiënten met stadium 2 en 3 is chemotherapie aanbevolen (evidentieniveau C). Bij voorkeur wordt een schema van minstens 3 cycli BEP gegeven (bleomycine, etoposide, cisplatine) met een maximum van with a maximum van 4 cycli met bleomycine. Als het serum inhibine B en/of anti-Müllerian hormoon niveau gestegen was bij diagnose, moeten minsten 2 cycli gegeven worden na normalisatie van het niveau (evidentieniveau D). ¾ Er moet overgeschakeld worden op een etoposide-cisplatinum schema na 4 cycli BEP (evidentieniveau D). ¾ Radiotherapie kan overwogen worden in geselecteerde gevallen die geen kandidaten zijn voor chemotherapie (evidentieniveau C). ¾ ¾


Ovarium

- 13 -


UZ Brussel

6.1.3.3 Juvenile type granulosa cell tumor ¾

Adjuvante behandeling van juvenile type granulosacel tumoren moet altijd besproken worden in een multidisciplinaire vergadering (MOC) (evidentieniveau D).

6.1.4


Secundaire debulking chirurgie moet overwogen worden in geval van recidief en zeker in geval van laat herval (evidentieniveau D). ¾ In geval van recidief na BEP kan hoge dosis chemotherapie (e.g; met perifere stamcelondersteuning) overwogen worden (evidentieniveau D). ¾ Radiotherapie kan overwogen worden in geval van progressieve ziekte tijdens chemotherapie of onvolledige tumorrespons na primaire chemotherapie (evidentieniveau C). ¾ In geval van platinum resistente tumoren en tumorlokalisatie niet geschikt voor radiotherapie, kunnen LHRH agonisten, medroxyprogesterone acetate of megestrol acetate overwogen worden (evidentieniveau C). ¾

6.1.5

Follow-up

Regelmatige controle van serum inhibine B en/of AMH level kan uitgevoerd worden in gevallen waarbij bij diagnose reeds een stijging was (evidentieniveau D). ¾ Wanneer inhibine B en/of anti-Müllerian tumor niet gestegen waren bij diagnose of bij stadium 1,2,3,4 hoogrisico patiënten of na recidief, kan een jaarlijkse abdominale CT of MRI en/of RX-thorax overwogen worden (evidentieniveau D).

¾

6.2 Sertoli-Leydigcel tumoren 6.2.1


Controle van serum testosteron moet uitgevoerd worden in alle gevallen verdacht voor een Sertoli-Leydig cell tumor ter aanvulling van de diagnose en stadiëring beschreven bij de epitheliale tumoren (evidentieniveau D). ¾ Sertoli-Leydigcel tumoren zijn zelden bilateraal (evidentieniveau C). ¾ Sertoli-Leydigcel tumoren presenteren zich zelden met lymfekliermetastasen (evidentieniveau C).

¾

6.2.2

Behandeling

Een unilaterale salpingo-oöphorectomie met chirurgische stadiëring (zie epitheliale tumoren) is aanbevolen in de volgende gevallen (evidentieniveau D): o Stadium 1a o Unilateraal 1c stadium o Jonge patiënten met kinderwens en stadium 2,3 and 4 zonder uitbreiding naar het contralaterale ovarium ¾ In geval van stadium 1b, 2, 3 en 4 met macroscopische invasie van beide ovaria is een resectie van beide ovaria aanbevolen (evidentieniveau D). ¾ Bij patiënten met kinderwens en in geval van stadium 1b, 2, 3 en 4 met macroscopische invasie van beide ovaria zonder slechte prognostische histologische kenmerken kan een ¾


Ovarium

- 14 -


UZ Brussel

kystectomie/tumorectomie of partiële ovariëctomie overwogen worden (evidentieniveau D). ¾ Een electieve lymfadenectomie is enkel aanbevolen in geval van peroperative palpabele klieren of verdachte beeldvorming (evidentieniveau D).

6.2.3

Adjuvante behandeling

Adjuvante chemotherapie is aanbevolen in stadium Ia tumoren die matig of slecht gedifferentieerd zijn, en in stadium 1b, 1c, 2, 3,4 (evidentieniveau C). ¾ Bij voorkeur wordt een schema van minstens 3 cycli BEP (bleomycine, etoposide, cisplatine) gegeven met een maximum van 4 cycli met bleomycine. Indien het serum testosteron niveau gestegen was bij diagnose moeten minstens 2 cycli gegeven worden na normalisatie van het testosteron niveau (evidentieniveau D). ¾ Er moet overgeschakeld worden naar een etoposide-cisplatinum schema na 4 cycli BEP (evidentieniveau D). ¾ Wanneer bleomycine wordt gebruikt, moet de longdiffusiecapaciteit opgevolgd worden (evidentieniveau D). ¾

6.2.4


Secundaire debulking chirurgie moet overwogen worden in geval van recidief (evidentieniveau D). ¾ Radiotherapie kan overwogen worden in geval van 'isolated' of inoperabele recurrente ziekte (evidentieniveau D). ¾ Radiotherapie kan overwogen worden bij progressieve ziekte tijdens chemotherapie of onvolledige tumorrespons na primaire chemotherapie (evidentieniveau C). ¾

6.2.5

Follow-up

Regelmatige controle van het serum testosteronniveau kan uitgevoerd worden indien dit gestegen was bij diagnose (evidentieniveau D). ¾ In geval van het serum testosteronniveau niet was gestegen bij diagnose of stadium 1,2,3,4 hoogrisicopatiënten of na recurrente ziekte, kan een jaarlijkse abdominale CT of MRI en/of RX-thorax uitgevoerd worden (evidentieniveau D). ¾


Ovarium

- 15 -


7 1 2

3 4

5 6 7 8 9 10

11 12

13

14

15 16

UZ Brussel

Referenties Cannistra SA. Cancer of the ovary. N Engl J Med. 2004; 351(24):2519-29. Modan B, Hartge P, Hirsh-Yechezkel G, Chetrit A, Lubin F, Beller U, Ben-Baruch G, Fishman A, Menczer J, Ebbers SM, Tucker MA, Wacholder S, Struewing JP, Friedman E, Piura B; National Israel Ovarian Cancer Study Group. Parity, oral contraceptives, and the risk of ovarian cancer among carriers and noncarriers of a BRCA1 or BRCA2 mutation. N Engl J Med. 2001; 345(4):235-40. Vergote I, Amant F, Ameye L, Timmerman D. Screening for ovarian carcinoma: not quite there yet. Lancet Oncol. 2009 Apr;10(4):308-9. American College of Radiology, Appropriateness Criteria: Ovarian cancer screening (http://www.acr.org/ SecondaryMainMenuCategories/quality_safety/app_criteria/pdf/ExpertPanelonWomensI maging.aspx). Tailor A, Bourne TH, Campbell S, Okokon E, Dew T, Collins WP. Results from an ultrasound-based familial ovarian cancer screening clinic: a 10-year observational study. Ultrasound Obstet Gynecol 2003; 21:378-385. Mironov S, Akin O, Pandit-Taskar N, Hann LE. Ovarian cancer. Radiol Clin North Am. 2007; 45(1):149-66. Shaaban A, Rezvani M. Ovarian cancer: detection and radiologic staging. Clin Obstet Gynecol. 2009; 52(1):73-93. Timmerman D, Testa AC, Bourne T, Ameye L, Jurkovic D, Van Holsbeke C, Paladini D, Van Calster B, Vergote I, Van Huffel S, Valentin L. Simple ultrasound-based rules for the diagnosis of ovarian cancer. Ultrasound Obstet Gynecol. 2008; 31(6):681-90. Trimbos JB, Vergote I, Bolis G, Vermorken JB, Mangioni C, Madronal C, Franchi M, Tateo S, Zanetta G, Scarfone G, Giurgea L, Timmers P, Coens C, Pecorelli S; EORTC-ACTION collaborators. European Organisation for Research and Treatment of Cancer-Adjuvant ChemoTherapy in Ovarian Neoplasm.Impact of adjuvant chemotherapy and surgical staging in early-stage ovarian carcinoma: European Organisation for Research and Treatment of Cancer-Adjuvant ChemoTherapy in Ovarian Neoplasm trial. J Natl Cancer Inst. 2003; 15;95(2):113-25. Colombo N, Van Gorp T, Parma G, Amant F, Gatta G, Sessa C, Vergote I. Ovarian cancer. Crit Rev Oncol Hematol. 2006 Nov;60(2):159-79. Epub 2006 Oct 2. Review. Verleye L, Ottevanger PB, van der Graaf W, Reed NS, Vergote I; EORTC-GCG process quality indicators for ovarian cancer surgery.Gynaecological Cancer Group (GCG) of European Organisation for Research and Treatment of Cancer (EORTC). Eur J Cancer. 2009; 45(4):517-26. du Bois A, Reuss A, Pujade-Lauraine E, Harter P, Ray-Coquard I, Pfisterer J. Role of surgical outcome as prognostic factor in advanced epithelial ovarian cancer: a combined exploratory analysis of 3 prospectively randomized phase 3 multicenter trials: by the Arbeitsgemeinschaft Gynaekologische Onkologie Studiengruppe Ovarialkarzinom (AGOOVAR) and the Groupe d'Investigateurs Nationaux Pour les Etudes des Cancers de l'Ovaire (GINECO). Cancer. 2009; 115(6):1234-44. Vergote I, Tropé CG, Amant F, Kristensen GB, Ehlen T, Johnson N, Verheijen RH, van der Burg ME, Lacave AJ, Panici PB, Kenter GG, Casado A, Mendiola C, Coens C, Verleye L, Stuart GC, Pecorelli S, Reed NS; European Organization for Research and Treatment of Cancer-Gynaecological Cancer Group; NCIC Clinical Trials Group. Neoadjuvant chemotherapy or primary surgery in stage IIIC or IV ovarian cancer. N Engl J Med. 2010; 363(10):943-53. Cadron I, Leunen K, Van Gorp T, Amant F, Neven P, Vergote I. Management of borderline ovarian neoplasms. J Clin Oncol. 2007; 25(20):2928-37. Tropé C, Kaern J, Vergote IB, Kristensen G, Abeler V. Are borderline tumors of the ovary over treated both surgically and systemically? A review of four prospective randomized


Ovarium

- 16 -


17

18

19 20 21

22 23

24 25 26 27 28

29

UZ Brussel

trials including 253 patients with borderline tumors. Gynecologic Oncology, 1993; 51:236-243. Trimbos JB, Parmar M, Vergote I, Guthrie D, Bolis G, Colombo N, Vermorken JB, Torri V, Mangioni C, Pecorelli S, Lissoni A, Swart AM; International Collaborative Ovarian Neoplasm 1; European Organisation for Research and Treatment of Cancer Collaborators-Adjuvant ChemoTherapy un Ovarian Neoplasm. International Collaborative Ovarian Neoplasm trial 1 and Adjuvant Chemotherapy In Ovarian Neoplasm trial: two parallel randomized phase III trials of adjuvant chemotherapy in patients with earlystage ovarian carcinoma. J Natl Cancer Inst. 2003; 95(2): 105-12. Vergote I, De Brabanter J, Fyles A, Bertelsen K, Einhorn N, Sevelda P, Gore ME, Kaern J, Verrelst H, Sjövall K, Timmerman D, Vandewalle J, Van Gramberen M, Tropé CG. Prognostic importance of degree of differentiation and cyst rupture in stage I invasive epithelial ovarian carcinoma. Lancet 2001; 357(9251):176-82. Vergote I, Marquette S, Amant F, Berteloot P, Neven P. Port-site metastases after open laparoscopy: a study in 173 patients with advanced ovarian carcinoma. Int J Gynecol Cancer. 2005; 15(5):776-9. Shylasree TS, Howells RE, Lim K, Jones PW, Fiander A, Adams M, Evans AS; All Wales Gynaecological Cancer Steering Group. Survival in ovarian cancer in Wales: Prior to introduction of all Wales guidelines. Int J Gynecol Cancer. 2006; 16(5):1770-6. du Bois A, Quinn M, Thigpen T, Vermorken J, Avall-Lundqvist E, Bookman M, Bowtell D, Brady M, Casado A, Cervantes A, Eisenhauer E, Friedlaender M, Fujiwara K, Grenman S, Guastalla JP, Harper P, Hogberg T, Kaye S, Kitchener H, Kristensen G, Mannel R, Meier W, Miller B, Neijt JP, Oza A, Ozols R, Parmar M, Pecorelli S, Pfisterer J, Poveda A, Provencher D, Pujade-Lauraine E, Randall M, Rochon J, Rustin G, Sagae S, Stehman F, Stuart G, Trimble E, Vasey P, Vergote I, Verheijen R, Wagner U; Gynecologic Cancer Intergroup; AGO-OVAR; ANZGOG; EORTC; GEICO; GINECO; GOG; JGOG; MRC/NCRI; NCIC-CTG; NCIUS; NSGO; RTOG; SGCTG; IGCS; Organizational team of the two prior International OCCC. 2004 consensus statements on the management of ovarian cancer: final document of the 3rd International Gynecologic Cancer Intergroup Ovarian Cancer Consensus Conference (GCIG OCCC 2004). Ann Oncol. 2005; 16(suppl_8):viii7-viii12. Vernooij F, Heintz AP, Coebergh JW, Massuger LF, Witteveen PO, van der Graaf Y. Spezialized and high-volume care leads to better outcomes in ovarian cancer in the Netherlands. Gynecol Oncol. 2009; 112(3):455-61. Katsumata N, Yasuda M, Takahashi F, Isonishi S, Jobo T, Aoki D, Tsuda H, Sugiyama T, Kodama S, Kimura E, Ochiai K, Noda K; Japanese Gynecologic Oncology Group. Dosedense paclitaxel once a week in combination with carboplatin every 3 weeks for advanced ovarian cancer: a phase 3, open-label, randomised controlled trial. Lancet. 2009;374(9698):1331-8. Gore M, du Bois A, Vergote I. Intrapertitoneal chemotherapy in ovarian cancer remains experimental. J Clin Oncol. 2006, 24: 4528-30. Burger R. et al Phase III trial of bevacizumab (BEV) in the primary treatment of advanced epithelial ovarian cancer (EOC), primary peritoneal cancer (PCC), or fallopian tube cancer (FTC): A Gynecologic Oncology Group study. ASCO 2010 (LBA≠1). Van Gorp T, Amant F, Neven P, Berteloot P, Leunen K, Vergote I. The role of neoadjuvant chemotherapy versus primary surgery in the management of stage III ovarian cancer. Cancer Treat Res. 2007;134:387-402. Rustin G et al. MRC – EORTC study on the value of CA125 in the follow-up after first-line chemotherapy In ovarian cancer. Proceedings ASCO 2009. 15 Harter P, Hahmann M, Lueck HJ, Poelcher M, Wimberger P, Ortmann O, Canzler U, Richter B, Wagner U, Hasenburg A, Burges A, Loibl S, Meier W, Huober J, Fink D, Schroeder W, Muenstedt K, Schmalfeldt B, Emons G, du Bois A. Surgery for recurrent ovarian cancer: role of peritoneal carcinomatosis: exploratory analysis of the DESKTOP I Trial about risk factors, surgical implications, and prognostic value of peritoneal carcinomatosis. Ann Surg Oncol. 2009; 16(5):1324-30. Pfisterer J, Plante M, Vergote I, du Bois A, Hirte H, Lacave AJ, Wagner U, Stähle A, Stuart


Ovarium

- 17 -


30

31 32

33

34 35 36

37

UZ Brussel

G, Kimmig R, Olbricht S, Le T, Emerich J, Kuhn W, Bentley J, Jackisch C, Lück HJ, Rochon J, Zimmermann AH, Eisenhauer E; AGO-OVAR; NCIC CTG; EORTC GCG. Gemcitabine Plus Carboplatin Compared With Carboplatin in Patients With Platinum-Sensitive Recurrent Ovarian Cancer: An Intergroup Trial of the AGO-OVAR, the NCIC CTG, and the EORTC GCG. J Clin Oncol. 2006; 24(29):4699-707. Parmar MK, Ledermann JA, Colombo N, du Bois A, Delaloye JF, Kristensen GB, Wheeler S, Swart AM, Qian W, Torri V, Floriani I, Jayson G, Lamont A, Tropé C; ICON and AGO Collaborators. Paclitaxel plus platinum-based chemotherapy versus conventional platinum-based chemotherapy in women with relapsed ovarian cancer: the ICON4/AGOOVAR-2.2 trial. Lancet. 2003; 361(9375):2099-106. Pujade-Lauraine et al. Randomized trial comparing comparing paclitaxel/carboplatinum versus pegylated liposomal doxorubicin/carboplatin in platin-sensitive recurrent ovarian cancer. Proceddings ASCO 2009. Poveda A, Vergote I, Tjulandin S, Kong B, Roy M, Chan S, Filipczyk-Cisarz E, Hagberg H, Kaye SB, Colombo N, Lebedinsky C, Parekh T, Gómez J, Park YC, Alfaro V, Monk BJ. Trabectedin plus pegylated liposomal doxorubicin in relapsed ovarian cancer: outcomes in the partially platinum-sensitive (platinum-free interval 6-12 months) subpopulation of OVA-301 phase III randomized trial. Ann Oncol. 2011;22(1):39-48. Monk BJ, Herzog TJ, Kaye SB, Krasner CN, Vermorken JB, Muggia FM, Pujade-Lauraine E, Lisyanskaya AS, Makhson AN, Rolski J, Gorbounova VA, Ghatage P, Bidzinski M, Shen K, Ngan HY, Vergote IB, Nam JH, Park YC, Lebedinsky CA, Poveda AM. Trabectedin plus pegylated liposomal Doxorubicin in recurrent ovarian cancer. J Clin Oncol. 2010; 28(19):3107-14. Gordon AN, Fleagle JT, Guthrie D, Parkin DE, Gore ME, Lacave AJ. Recurrent epithelial ovarian carcinoma: a randomized phase III study of pegylated liposomal doxorubicin versus topotecan. J Clin Oncol. 2001; 19(14):3312-22. Cadron I, Leunen K, Amant F, Van Gorp T, Neven P, Vergote I. The "Leuven" dose-dense paclitaxel/carboplatin regimen in patients with recurrent ovarian cancer. Gynecol Oncol. 2007; 106(2):354-61. Hurteau JA, Brady MF, Darcy KM, McGuire WP, Edmonds P, Pearl ML, Ivanov I, Tewari KS, Mannel RS, Zanotti K, Benbrook DM. Randomized phase III trial of tamoxifen versus thalidomide in women with biochemical-recurrent-only epithelial ovarian, fallopian tube or primary peritoneal carcinoma after a complete response to first-line platinum/taxane chemotherapy with an evaluation of serum vascular endothelial growth factor (VEGF): A Gynecologic Oncology Group Study. Gynecol Oncol. 2010 Dec;119(3):444-50. Norris HJ, Zirkin HJ, Benson WL. Immature (malignant) teratoma of the ovary: a clinical and pathologic study of 58 cases. Cancer. 1976; 37(5):2359-72.


Ovarium

- 18 -


UZ Brussel

Bijlage 1: Chirurgisch rapport Patient : _______________________________

File number :_______________________________________

Surgeons : _____________________________

Preoperative diagnosis :____________________________

Nature of the surgery __________________

Post-operative diagnosis :__________________________

FINDINGS : Description of the primary ovarian tumors: size, appearance, cystic or solid, rupture?, excrescences in the cyst or capsule, deformities/mobility. Description of the following organs: Specify for every organ the diameter of the largest metastasis, the number of metastases, and if possible an estimate of the number of grams of metastases. Specify of the macroscopic aspect and mobility of the metastases. Liver (intrahepatic!), kidneys, para-aortic lymphadenectomy, pelvic lymph nodes. Description of other abnormal findings at the the above mentioned organs or stomach, galbladder, bladder, colon, rectum, small intestine, uterus, abdominal wall, ... Description of peritoneal metastasis at the following regions: Specify for every region the diameter of the largest metastasis, the number of metastases, and if possible an estimate of the number of grams of metastases. Specify also the macroscopic aspect and mobility of the metastases. Omentum, left diaphragm, omentum minus, stomach duodenum, jejunum, ileum, colon ascendens, colon transversum, colon descendens, left para-colic space, right para-colic space, right diaphragm, pelvic peritoneum, parietal peritoneum, liver, serosa, spleen and bursa omentalis. Presence of ascites? Number of liters, cytology should always be taken. If no presence of ascites, peritoneaal wash fluid for cytology should be taken (preferably at different regions). During laparotomy for staging purposes, multiple blind biopsies should be taken (more than 5), preferably of deformities and such. TECHNIQUE : Detailed description op the surgical technique. Number of liters of blood loss, peroperatieve complications, drainage. Duration of surgery. CONCLUSION : Indicate how many of the tumor is post-operatively still present at each organ and region (number of metastases, size and if possible an estimate of the number of grams).


Ovarium

- 19 -

Richtlijnen Gynaecologie

Recommend Documents