Richtlijn
K EN N I SI N ST I T U U T V O O R D E I N STA L L AT I ESECTO R
SYMBOLENLIJST ISSO
Doc. nr.: Datum: Versie:
D104-6 1-9-2009 1.0
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
VERSIEBEHEER Versie 1.0
Datum 01-09-09
Wijzigingen Document aangemaakt.
Pagina 2 van 20
Persoon MV
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
INHOUDSOPGAVE 1
Grieks alfabet .........................................................................................................................................................................4
2
Alfabetische lijst ....................................................................................................................................................................5
3
Grafische symbolen .......................................................................................................................................................... 16 3.1
Leidingcoderingen ................................................................................................................................................. 16
3.2
Symbolen voor apparaten en appendages ................................................................................................... 17
3.3
Kleurcodering leidingen ....................................................................................................................................... 19
Pagina 3 van 20
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
1 GRIEKS ALFABET Onderstaand een overzicht van het griekse alfabet: Symbool α β γ δ ε ζ η θ ι κ λ μ ν ξ ο π ρ σ τ υ φ χ ψ ω
Symbool Α Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Λ Μ Ν Ξ Ο Π Ρ Σ Τ Υ Φ Χ Ψ Ω
Uitspraak alfa bêta gamma delta epsilon zêta eta thêta iôta kappa lambda mu nu ksi omicron pi rhô sigma tau upsilon phi chi psi omega
Pagina 4 van 20
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
2 ALFABETISCHE LIJST A Omschrijving Aantal Aantal cilinders compressor Aantal graaddagen Aantal graaduren Aantal moleculen of deeltjes Aantal per tijdseenheid Aantal uren Aantal windingen Aanvoertemperatuur Absolute druk Absolute Temperatuur Absolute vochtigheid Absolute vochtigheid van verzadigde vochtige lucht Absolute vochtigheid,buitenlucht Absorptiecoëfficiënt Actief vermogen
Symbool n z Gd Gh n n N N θ aanv p abs T x xs xe α P
Eenheid K∙d K∙h s-1 h °C Pa K kg/kg kg/kg kg/kg W
Admittantie Afstand (afgelegde weg) Akoestisch vermogen Akoestische impedantie Arbeid Asvermogen Autoriteit
Y s P, (W) Za W Pa a
S m W Pa ∙ s/m J W -
Omschrijving Bedrijfsuren Bedrijfsuren per jaar Belichting Bestralingssterkte, irradiantie, ontvangen Beweging, hoeveelheid van
Symbool t t H E, (E e ) p
Eenheid h h/a lx · s W/² kg ∙ m/s
Breedte Breedtegraad Brekingsindex Buitenlucht temperatuur, gemiddeld Buitenlucht temperatuur, maximum Buitenlucht temperatuur, minimum Buitenluchttemperatuur Buitentemperatuur, gecorrigeerd voor temperatuuroverschrijding
b B n θ e,gem θ e , max θ e, min θe θ e,c
m ° °C °C °C °C °C
Synoniemen
werkzaam vermogen
B
Pagina 5 van 20
Synoniemen
impuls (van een massa) diepte
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
C Omschrijving Calorische bovenwaarde Calorische onderwaarde Capaciteit Celsiustemperatuur Cirkelfrequentie Condensatie druk Constante waarde Constante waarde, netto
Symbool Hs Hi C t,(θ) ω pc CW NCW
Eenheid J/kg;J/m³ J/kg;J/m³ F °C s-1 Pa € €
Synoniemen
Symbool x θd δ d eq dh d D ρ ρθ D d d is dn td Al θ p B,p atm p dyn Z ∆p R °D η
Eenheid kg/kg °C s-1 m m m m kg/m³ kg/m³ m²/s m m m s m² °C Pa Pa Pa Pa Pa Pa/m 10(mgCaO)/l Pa ∙ s
Synoniemen
D Omschrijving Dampgehalte in koudemiddel Dauwpuntstemperatuur Dempingscoëfficiënt, decrescentie Diameter equivalent Diameter hydraulisch Diameter inwendig Diameter uitwendig Dichtheid Dichtheid bij gegeven temperatuur Diffusiecoëfficiënt Dikte Dikte isolatielaag Dikte materiaallaag n Dode tijd Doorsnede, leiding Drogeboltemperatuur Druk Druk, atmosferisch Druk, dynamische Drukverlies door plaatselijke weerstanden Drukverschil Drukverval Duitse hardheidsgraad Dynamische viscositeit
Pagina 6 van 20
volumieke massa
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
E Omschrijving Effectief vermogen Elasticiteitsmodulus Elektrische bronspanning Elektrische flux Elektrische geleiding Elektrische inductantie Elektrische lading Elektrische potentiaal Elektrische stroom Elektrische susceptibiliteit Elektrische veldsterkte Elektrische verplaatsing Elektrische weerstand, resistentie Elektromagnetische golfsnelheid in vacuüm, Elektromotorische kracht Emissiefactor Energie Energie, potentiële Energiedichtheid Energiestroom Enthalpie Entropie
Symbool Pe E U Ψ γ,σ L Q V I χ ,χ e E D R c E ε E Ep w P H S
Eenheid W Pa V C S/m C V A V/m, N/C C/m² Ω V J J J/m³ W J J/K
Symbool Β φ f
Eenheid m-1 rad Hz (s-1)
Synoniemen
potentiaalverschil
elektrische fluxdichtheid
emissiecoëfficiënt
F Omschrijving Fasecoëfficiënt Faseverschil, faseverschuiving Frequentie
Pagina 7 van 20
Synoniemen
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
G Omschrijving Gasconstante Geleiding Geluiddemping Geluids energiedichtheid Geluids intensiteit Geluidsdrukniveau
Symbool R G D E I,J Lp
Eenheid J/(kmol ∙ K) S dB (J/m²) W/m² dB
Geluidssnelheid Geluidsvermogensniveau Gemiddelde etmaal temperatuur in vertrek Gemiddelde snelheid Geregelde grootheid Gewicht Golflengte
c Lw θi V gem x G λ
m/s dB °C m/s N m
Synoniemen conductantie
geluidsdrukpeil, geluidsniveau
H Omschrijving Hoek Hoeksnelheid Hoekversnelling Hoogte Hoogte boven gekozen referentie punt Hoogte boven zeeniveau Hydraulische diameter Hydrostatische druk
Symbool α , β, enz. ω α h Z,z H dh ph
Eenheid rad rad/s rad/s² m m m m Pa
Synoniemen
Symbool Z ti E
Eenheid Ω s J
Synoniemen
Symbool θ me Q tot
Eenheid a °C kWh/a
Synoniemen
I Omschrijving Impedantie Integratietijd Inwendige energie J Omschrijving Jaar Jaarlijks gemiddelde buitentemperatuur Jaarlijkse warmtebehoefte
Pagina 8 van 20
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
K Omschrijving Kanaal, Hoogte Kanaalsectie Kanaaltemperatuur Kanaaltemperatuur (retour) Kanaaltemperatuur (uitgaand) Kinematische viscositeit Kinetische energie Kledingweerstand Klepcoëfficiënt Klepcoëfficiënt van klep bij max. lichthoogte Koelcapaciteit Koellast Koudefactor Kracht Kringversterking Kubieke uitzettingscoëfficiënt
Symbool a n,j θk θ kr θ ku υ Ek I clo Kv K vs Φo Φ ε F Vo β
Eenheid m °C °C °C m²/s J clo m³/(h∙bar½) m³/(h∙bar½) W W N K-1
Synoniemen
L Omschrijving Lengte Lengte graad Licht emittantie
Symbool l L M
Eenheid m ° Im/m²
Licht, hoeveelheid Lichtsterkte Lichtstroom Lineaire uitzettingscoëfficiënt Luchtdruk Luchtfactor Luchthoeveelheid Luchtsnelheid Luchttemperatuur Luchtweerstand Luminantie
Q I Φ α P n V v θl ∆P A L
Im ∙ s cd Im K-1 kPa m³ m/s °C Pa cd/m²
Pagina 9 van 20
Synoniemen
geëmitteerde lichtstroomdichtheid
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
M Omschrijving Magnetische flux Magnetische inductie, magnetische fluxdichtheid Magnetische veldsterkte Massa Massastroom Massastroom buitenlucht bij mechanische ventilatie Massastroomdichtheid Massaverhouding Maximale partiële waterdampspanning of - druk Mechanische impedantie
Symbool Φ B H m qm q m,m Φ ξ p d,max Zm
Synoniemen
D p d,min Vm M T M p F
Eenheid Wb T A/m, N/Wb kg kg/s kg/s kg/(s ∙m²) kg/kg bar N ⋅ s/m m bar m³/mol kg/mol N∙m N∙m Pa N, kg ∙ m/s
Middellijn Minimale partiële waterdampspanning of - druk Molair volume Molaire massa Moment van koppel Moment van kracht Momentane geluidsdruk, (wisseldruk) Momentum
Symbool θn σ
Eenheid °C Pa
Synoniemen
Symbool θa O O θe θi θo A σ P Φo P K ∆T o
Eenheid °C m M °C °C °C m² N/m Pa W W/m² K of °C
Synoniemen
Omschrijving Partiële waterdampspanning of –druk Periode aantal Permittiviteit
Symbool pd m,n ε
Eenheid bar F/m
Synoniemen
Potentiaalverschil, Proportionele band
U xp
V -
N Omschrijving Natteboltemperatuur Normaalspanning O Omschrijving Omgevingstemperatuur Omtrek Omtrek kanaal Ontwerp buitentemperatuur Ontwerp binnentemperatuur Operatieve temperatuur Oppervlakte Oppervlaktespanning Opvoerhoogte ventilator Opwarmtoeslag Opwarmtoeslag, specifiek Overdrachtsfactor van regelkring Overtemperatuur P
Pagina 10 van 20
diëlektrische constante
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
R Omschrijving Radiantie, stralingsenergiestroomdichtheid Reactantie Regelafwijking, statisch Regelbereik Regeldifferentie Regelfactor Relatieve (massa)dichtheid Relatieve atoommassa (van een element) Relatieve molecuulmassa (van een stof) Relatieve permittiviteit Relatieve vochtigheid Relatieve wandruwheid Relatieve zonneschijnduur Relatieve zonneschijnduur om 12 uur Rendement Rendement, direct Rendement, indirect Rendement, ventilator Resulterende temperatuur Retourtemperatuur Retourwatertemperatuur Reynoldsgetal Rotatiefrequentie Ruimtehoek
Symbool L, (L e ) X xw xh xd R d Ar Mr εr φ Ε ZDU ZDU 12 η η dir η ind ηv θr θ ret θr Re n Ω
Pagina 11 van 20
Eenheid W/m² Ω % % % °C °C °C s-1 sr
Synoniemen
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
S Omschrijving Schoorsteentemperatuur Schuifspanning Snelheid Snelheid, optimale Soortelijk volume Soortelijke enthalpie Soortelijke entropie
Symbool θ sch τ v v opt v h s
Soortelijke geleiding Soortelijke inwendige energie Soortelijke warmte
γ,σ e c
Soortelijke warmte bij constant volume Soortelijke warmte bij constante druk Soortelijke weerstand
cv cp
Specifiek volume Specifieke akoestische impedantie Spectrale absorptiefactor Spectrale emissiefactor, monochromatische Spectrale reflectiefactor Spectrale transmissiefactor Statische druk Stof, hoeveelheid Storende grootheid Straal Stralingscoëfficiënt Stralingsemittantie, geëmitteerde Stralingsenergie Stralingsflux, stralingsenergiestroom Stralingsfluxdichtheid, stralingsenergiestroomdichtheid Stralingssterkte, stralingsintensiteit, Stralingstemperatuur Stroomdichtheid
ν Zs αλ ελ ρλ τλ ps n z r ρ M, (M e ) Q Φ, P, (Φ e ) φ
J/(kg ⋅ K) J/(kg ⋅ K) Ω⋅m m³/kg Pa ∙ s/m Pa mol m W/ m² J W W/m2
I, (I e ) θs J
W/sr °C A/m²
ρ
Pagina 12 van 20
Eenheid °C Pa m/s m/s m³/kg J/kg J/(kg ⋅ K) S/m J/kg J/(kg ⋅ K)
Synoniemen
conductiviteit
resistiviteit
evenwichtsdruk
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
T Omschrijving Temperatuur, aanvoerwater Temperatuur, absolute Temperatuur, gemiddelde buitenlucht Temperatuur, maximum buitenlucht Temperatuur, minimum buitenlucht Temperatuur, ontwerp binnen Temperatuur, ontwerp buiten Temperatuur, operatieve Temperatuur, resulterende Temperatuur, vertreklucht Temperatuur, winterperiode Thermodynamische temperatuur Tijd Tijdconstante Transmissiecoëfficiënt Transmissiewarmteverlies Trillingstijd
Symbool θa T θ e,gem θ e , max θ e, min θi θe θo θr θl θ el T,(Θ) t tc U Φt T
Eenheid °C K °C °C °C °C °C °C °C °C °C K s s W/(m².K) W s
Symbool αl
Eenheid K-1
Synoniemen
Periode(duur)
U Omschrijving Uitzettingscoëfficiënt, lineair
Pagina 13 van 20
Synoniemen
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
V Omschrijving
Symbool
Eenheid
Veerstijfheid Ventilatievoud Verdampingsdruk Verdampingstemperatuur Verdampingswarmte Verdunning Vereffeningstijd Verlichtingssterkte Vermogen, elektrisch Vermogen, Opgenomen elektrisch Versnelling Versnelling van de vrije val Vervuilingsfactor Verzwakkingscoëfficiënt Viscositeit, dynamische Viscositeit, kinematische Vloeistofsnelheid Vochtigheidsgraad Vochtproductie Vochtrendement warmteterugwinningapparatuur Vochtstroom Vochtstroomdichtheid Voelbare warmte Volume Volumestroom, Volumetrisch rendement Volumieke lading
c n po To r z tv E P P el a g R α Η ν v ψ g ηs g X Qv V qv λ p
N/m m³/(m³/h) Pa K of °C kJ/kg S Lx W W m/s² m/s² m²/K/W m-1 Pa.s m²/s m/s kg/s kg/(m² ∙ s) kg/kg J m³ m³/s m³/m³ C/m³
Pagina 14 van 20
Synoniemen
energiestroom
inhoud debiet (ruimtelijke) ladingsdichtheid
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
W Omschrijving Wachttijd Wanddikte Wandruwheid Warmte, Hoeveelheid Warmte, latente Warmtecapaciteit Warmtedampspanning in de lucht Warmtedoorgangscoëfficiënt bouwkundige constructie Warmtedoorgangscoëfficiënt van warmtewisselaar Warmtefactor Warmtegeleiding Warmtegeleidingcoëfficiënt Warmte-isolatiecoëfficiënt Warmteoverdrachtscoëfficiënt Warmteoverdrachtscoëfficiënt binnen Warmteoverdrachtscoëfficiënt buiten Warmteoverdrachtscoëfficiënt voor convectie Warmteproductie, interne Warmtestroom Warmtestroomdichtheid Warmteverlies totaal Warmteverlies, ventilatie Warmtevermogen benodigd Warmteweerstand Warmteweerstand binnen Warmteweerstand buiten Warmteweerstand constructie Warmteweerstand lucht op lucht Warmteweerstand, spouw Waterdebiet Weerstand, leiding Weerstandscoëfficiënt, kanaal Weerstandsfactor voor pijpen,wrijvingsfactor Weglengte Werkgebied corrigerende grootheid Wobbe-index Wrijvingsfactor Wrijvingsvermogen
Symbool tw d ε Q Ql C Pd U
Eenheid s m m J J J/K Pa W/(m² ∙ K)
K COP G λ M α αi αe αc Qi Φ q, (φ) Φ tot Φv Φ R Ri Re Rc Rl R sp qv Rl ζ λ s Yh W λ Pf
W/(m² ∙ K) W/K W/(m ∙ K) K.m²/W W/(m² ∙ K) W/(m² ∙ K) W/(m² ∙ K) W/(m² ∙ K) J W W/m2 W W W m² ∙ K/W m²∙K/w m²∙K/w m² ∙ K/W m²∙K/w m² ∙ K/W l/s Pa/m M J/m³ W
Omschrijving Zelfinductie
Symbool L
Eenheid H
Zonne-energie op een gevel Zonnestralingsintensiteit Zontoetredingsfactor Zuurgraad Zwaartekracht
qz Eo ZTA pH g
kWh W/m² (log[H+]) N/kg
Synoniemen
Z
Pagina 15 van 20
Synoniemen (elektrische) inductantie
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
3 GRAFISCHE SYMBOLEN 3.1 LEIDINGCODERINGEN Leidingen aangeven met behulp van getrokken lijnen waarin een lettercode voor het te transporteren medium. Kent het systeem een retourleiding, dan wordt deze aangegeven met een streeplijn, voorzien van dezelfde lettercodering. Voorbeelden: hemelwaterafvoerleiding hwa cv
retourleiding cv-water
De volgende codering te gebruiken voor: Soort leiding Code waterleidingen dw kw ohw vwa ww gasleidingen e.d. g me p ss v z koelleidingen e.d. gkw k warmtedistributie cv htw tho s brandbeveiliging bg dbr dsp nbr nsp algemeen sz NB: condensaatleiding aan te geven als
Betekenis demi water koud tapwater onthard water vuilwaterafvoer warm tapwater aardgas methaan perslucht stikstof vacuüm zuurstof gekoeld water koelwater warmwaterverwarming heetwaterverwarming thermische olie stoom blusgas droge brandleiding droge sprinklerleiding natte brandleiding natte sprinklerleiding stofzuiginstallatie
c
Pagina 16 van 20
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
3.2
SYMBOLEN VOOR APPARATEN EN APPENDAGES
ketel voor gasvormige brandstof (atmosferische brander)
ketel voor gasvormige brandstof (ventilatiebrander)
warmtekrachtaggregaat
pomp
pomp met variabele rotatiefrequentie
schroefcompressor
zuigercompressor
centrifugaal compressor
condensor watergekoeld
koeltoren voor gesloten koelsysteem
inregelafsluiter met meetnippel
condensor luchtgekoeld
afsluiter
regelafsluiter met servomotor
veerveiligheid
terugslagklep
vul- en aftapkraan
thermostatische afsluiter
koudwatertappunt
warmwatertappunt
vacuümtappunt
Pagina 17 van 20
absorptiekoelmachine
koeltoren voor open koelsysteem
inregelafsluiter
gewichtsveiligheid
reduceertoestel
thermostatische afsluiter met voeler op afstand
persluchttappunt
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
centrifugaal ventilator: AV = afvoerventilator TV = toevoerventilator
axiaal ventilator
inregelklep dakventilator axiaal
dakventilator centrifugaal
brandklep
motorisch bediende klep. M: elektromotor E: elektromagnetische motor P: pneumatische motor
kleppenregister, contraroterend
geluiddemper
naverwarmer
bevochtiger SB: stoom WB: water
dempersectie
kruisstroomwisselaar
inductiekast met verwarming en
koeler
kleppenregister, gelijkroterend
cilindrische demper, geluiddempende slang
filter :AF: absoluut filter EF: elektrostatisch filter KF: koolfilter NF: nafilter VF: voorfilter
waterterugwinbatterij
ventilatorsectie AV: afvoer TV: toevoer
druppelvanger
roterende warmtewisselaar
inductiekast met verwarming
ventilatorconvector met verwarming
Pagina 18 van 20
inductiekast met koeling
ventilatorconvector met koeling
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
koeling (2 elementen)
ventilatorconvector met verwarming en koeling (2 elementen)
is het algemene symbool voor regeltechnische functies/onderdelen als voeler, regelaar, schakelaar, e.d. Het symbool wordt voorzien van 2 letters 1e letter F: L: M: P: Pd: S: T:
aard van het proces stroming, debiet niveau vochtigheid druk drukverschil toerental, snelheid temperatuur
2e letter A: C: E: I: P: R: S: T:
functie alarm regelaar opnemer (voelend) aanwijzend instrument proefaansluitpunt registrerend schakelaar opnemer (zendend)
Voorbeelden: FS: stromingsschakelaar LA: niveaualarm PC: drukregelaar TI: temperatuuraanwijzer (thermometer) PT: drukopnemer 3.3
KLEURCODERING LEIDINGEN
Basis-kenkleuren: Kleur Groen Zilvergrijs Okergeel Lichtblauw Rood Zwart
Ral-nummer 6010 9005 1004 5012
Betekenis water stoom gassen en vloeibare gassen (uitgezonderd lucht) lucht blusmiddelen andere vloeistoffen, exclusief oliën (bruin) en zuren/basen (violet)
De codering door middel van gekleurde stroken tape op de leidingen aanbrengen, letterhoogte 5 mm Onderstaande tabel geeft de kleur van de stroken tape op de leidingen, de kleur van de letters en de te gebruiken teksten. Codering en teksten bij stroken tape: Tape Letters Tekst groen zwart CV aanvoer, CV retour gekoelde wateraanvoer, gekoeld water retour heet water aanvoer, heet water retour Pagina 19 van 20
Richtlijn ‘Symbolenlijst ISSO’
koelwater aanvoer, koelwater retour koud tapwater, warm tapwater demi water, onthard water geel
zwart
aardgas, perslucht, vacuüm (dan wel naam van het gas als zuurstof/stikstof etc.)
zwart
wit
hemelwaterafvoer, vuilwaterafvoer, vuilwater beluchting, vuilwater persleiding, stofzuig, bluswater,condensaat.
rood
zwart
blusmiddel vermelden
Pagina 20 van 20
