NCJ Richtlijn JGZ-richtlijn Kindermishandeling
Richtlijn JGZ-richtlijn Kindermishandeling 2. Gevolgen van kindermishandeling voor kind en omgeving De emotionele, lichamelijke en intellectuele ontwikkeling van een kind berust op genetische mogelijkheden en op de interactie met de ouders. Ook speelt naast het gezin de omgeving een belangrijke rol. De liefdevolle zorg en aandacht van de ouder is voor het opgroeiende kind een basis voor wederzijds vertrouwen en een goede hechting. Dat creëert een veilige sfeer, waarin het kind zich kan ontplooien. Bij kindermishandeling voelt het kind zich onveilig en dat verstoort de sociale omgang met de kinderen en volwassenen om hem heen. Niet elk kind lijdt evenveel onder mishandeling. Bepaalde factoren hebben daar invloed op. De belangrijkste zijn: de ernst van het geweld, de verwaarlozing of het misbruik op zich;
de leeftijd waarop het begint; hoe lang de mishandeling voortduurt; het wel of niet aanwezig zijn van steun uit de omgeving; de persoonlijkheid van het kind; de mate van emotionele druk; de relatie tussen kind en pleger. Kindermishandeling kan gevolgen hebben voor het slachtoffer zelf tijdens de jeugd én op latere leeftijd, maar kan ook gevolgen hebben voor de omgeving en de maatschappij.
Gevolgen tijdens de jeugd Hieronder staan mogelijke gevolgen op korte termijn die kindermishandeling heeft voor het kind. Het is geen compleet beeld, maar geeft een indruk van de diversiteit en ernst van de gevolgen. Fysiek letsel
Ontwikkelingsstoornissen/psychische gevolgen Neurobiologische gevolgen Verstoord sociaal functioneren Dodelijke afloop Fysiek letsel Pag 1 van 5
NCJ Richtlijn JGZ-richtlijn Kindermishandeling Lichamelijke mishandeling veroorzaakt lichamelijk letsel. De meeste verwondingen gaan vanzelf over of zijn met medische hulp te genezen. Niettemin kunnen ernstige verwondingen littekens achterlaten die het kind aan het nare voorval blijven herinneren. Enkele voorbeelden zijn: Bloedingen in de hersenen kunnen veroorzaakt worden door heen-en-weer schudden van een baby (het shaken baby syndroom). Dat risico bestaat ook als een kind zeer krachtig tegen het hoofd wordt geslagen of als het kind ergens tegenaan wordt gegooid.
Beschadiging van inwendige organen kan optreden door het kind in de buik te stompen/te schoppen. Verwondingen aan geslachtsorganen of de anus kunnen optreden door seksueel misbruik. Meestal ontbreken lichamelijke sporen, wat het bewijzen van seksueel misbruik bemoeilijkt. Door het seksueel contact kan het kind seksueel overdraagbare ziektes oplopen. Als de pleger van het misbruik HIV-seropositief is, loopt het kind het gevaar op vroege leeftijd aidspatiënt te worden. Bij seksueel misbruik kan een zwangerschap ontstaan. Bij verwaarlozing kunnen infecties ontstaan, ook kan het cariës en onvoldoende groei tot gevolg hebben. Ontwikkelingsstoornissen/psychische gevolgen
Voor een gezonde groei en ontwikkeling van een kind zijn positieve invloeden van de omgeving belangrijk. Vooral de positieve interactie met de ouders is onontbeerlijk, zoals een goede lichamelijke verzorging, het geven van liefde en aandacht en het belonen van goed gedrag van het kind (Browne et al., 2002). Het ontbreken hiervan kan stoornissen veroorzaken; de emotionele groei en de ontwikkeling van de motoriek, de lichamelijke groei, de spraak, de ontwikkeling van het taalgebruik en van de intellectuele vermogens kunnen belemmerd worden. De schade aan de emotionele ontwikkeling kan uitmonden in combinaties van leerproblemen, ernstige gedragsproblemen, verslavingen, crimineel gedrag en psychische en psychiatrische problemen. Neurobiologische gevolgen Er zijn aanwijzingen dat de effecten van chronische stress door kindermishandeling schadelijk zijn voor de ontwikkeling van de hersenen. Een causaal verband tussen kindermishandeling en hersenschade is nog niet aangetoond. Nader neurobiologisch onderzoek is nodig om een uitspraak te kunnen doen op de vraag of kindermishandeling schadelijk is voor de ontwikkeling van de hersenen (Bicanic, 2002). Verstoord sociaal functioneren Door de mishandeling, verwaarlozing of het misbruik kan het kind moeite hebben om te functioneren in de maatschappij. Depressie, angst en schaamte komen veel voor bij mishandelde Pag 2 van 5
NCJ Richtlijn JGZ-richtlijn Kindermishandeling kinderen. Dodelijke afloop In extreme gevallen, bij zware lichamelijke mishandeling of verwaarlozing, kan het kind zelfs aan de gevolgen ervan overlijden. Het is onbekend hoeveel kinderen per jaar overlijden door mishandeling. Officiële landelijke statistieken over doodsoorzaken geven hierover geen betrouwbare gegevens. In 1997 werd een landelijk onderzoek onder huisartsen en kinderartsen uitgevoerd om te achterhalen hoeveel kinderen in 1996 waren overleden, waarbij de arts vermoedde dat kindermishandeling de oorzaak was. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat in dat jaar naar schatting minimaal veertig kinderen ten gevolge van mishandeling gestorven waren (Kuyvenhoven et al., 1998).
Gevolgen op latere leeftijd Op latere leeftijd kan kindermishandeling gevolgen hebben en evenals andere traumatische gebeurtenissen, zoals gepest worden op school (Fekkes et al., 2004), posttraumatische stressstoornissen veroorzaken. Posttraumatische stressstoornissen De DSM-IV (Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, 1998) zegt: ‘Bij posttraumatische stressstoornis is de betrokkene blootgesteld geweest aan een traumatische ervaring. Hierbij geldt dat: de betrokkene ondervonden heeft of getuige is geweest of geconfronteerd werd met één of meer gebeurtenissen die een feitelijke of dreigende dood of een ernstige verwonding met zich meebracht of die een bedreiging vormde voor de fysieke integriteit van betrokkene of van anderen;
de betrokkene reageert met intense angst, hulpeloosheid of afschuw.’
Andere gevolgen op latere leeftijd kunnen zijn verslaving, zelfverwonding, zelfmoord, psychosomatische klachten, psychiatrische ziektebeelden, verstoord sociaal functioneren en een verstoorde beleving van seksualiteit (Goodwin et al., 2003). Er is een sterke samenhang tussen de ernst en uitgebreidheid van de mishandeling of het meemaken van gezinsgeweld op de kinderleeftijd en multipele ziekten en gezondheidsrisico’s op latere leeftijd (Felliti et al., 1998).
Gevolgen voor de omgeving Hieronder staan mogelijke gevolgen die kindermishandeling heeft voor het slachtoffer en daardoor voor zijn omgeving: Pag 3 van 5
NCJ Richtlijn JGZ-richtlijn Kindermishandeling verslaving en criminaliteit;
overdracht van geweld. Verslaving en criminaliteit
Verslaving en geweld berokkenen leed en zijn belastend voor de directe omgeving, maar ook voor de samenleving. Het bestrijden van verslaving en criminaliteit kost de samenleving veel geld. Voorkomen van kindermishandeling zou deze kosten kunnen verminderen Overdracht van geweld De eigen jeugdervaringen zijn van grote invloed op de manier waarop ouders met hun kind omgaan. Wanneer ouders zelf op een liefdevolle manier zijn opgevoed, kunnen zij daar emotioneel en praktisch veel steun uit putten. Wanneer die jeugd minder plezierig is geweest, kán dat zijn weerslag hebben op de opvoeding van de eigen kinderen. Een ouder die zelf is mishandeld, is een risicofactor voor kindermishandeling (Browne et al., 2002).
Maatschappelijke kosten van kindermishandeling De kosten van kindermishandeling voor de samenleving in Nederland zijn voor 2003 door Meerding geschat op meer dan 900 miljoen euro per jaar (Meerding, 2005). Er wordt hierbij een onderscheid gemaakt tussen de directe kosten (kosten die kort na de vaststelling van de mishandeling gemaakt zijn) en indirecte kosten (kosten die veroorzaakt worden door de schadelijke gevolgen van de mishandeling). Tabel 2.1: Directe kosten tengevolge van kindermishandeling (Meerding, 2005). Zorgverlening Medische somatische zorg Medische psychische zorg Jeugdhulpverlening Justitiële jeugdzorg (gezinsvoogdij, ondertoezichtstelling, Raad voor de Kinderbescherming)
Kosten in miljoen euro’s 3,2 47-82 Ruim 13 112
Tabel 2.2: Indirecte kosten en kosten op langere termijn ten gevolge van kindermishandeling.
Pag 4 van 5
NCJ Richtlijn JGZ-richtlijn Kindermishandeling Indirecte kosten Kosten in miljoen euro’s Speciaal onderwijs 114 Medische zorg op langere termijn 145 (Jeugd)criminaliteit 530 Verminderde economische productiviteit onbekend Immateriële kosten van menselijk lijden onbekend
Beschouwing De gevolgen van kindermishandeling zijn enorm groot en hebben invloed op het individu, op gezinnen, op volgende generaties en op de maatschappij. Naast het vele leed kost kindermishandeling de samenleving miljoenen euro’s per jaar. Als de JGZ ook maar een fractie ervan zou kunnen voorkomen, zou het totale budget van preventie (2 % van het gezondheidszorg budget) terugverdiend worden.
Referenties Zie referentielijst.
Pag 5 van 5
