.
. W E R R D O C U M E N T
RICHTGETALLEN B I J HET DENKEN OVER ENERGIEBESPARING
door P.J.R.
1979-326 A d o
\
R I J K S D I E N S T
Heesterman
januari
V O O R D E I J S S E L M E E R P O L D E R S S N E D I N G H U I S L E L Y S T A D
INLEIDING D e o v e r t u i g i n g , d a t h e t noodzakelijk i s , t e komen t o t z u i n i g e r geb r u i k van e n e r g i e g r o n d s t o f f e n , i s de l a a t s t e p a a r j a a r v r i j algemeen geworden. I n a l l e r l e i p u b l i k a t i e s van o v e r h e i d s i n s t e l l i n g e n , commissies en andere aan de overheid g e l i g e r d e i n s t a n t i e s wordt aan d i t onderwerp de l a a t s t e j a r e n ruim aandacht gegeven. Ook b i j de R.1J.P. g a a t g e l e i d e l i j k de gedachte leven, d a t men de energievraagstukken i n beschouwing d i e n t t e nemen b i j h e t ontwikkelen van een b e l e i d op h e t gebied van s t e d e l i j k e ontwikkelingen. Over h e t o n d e w e r p "energie en energiebesparing" wordt de l a a t s t e j a r e n v e e l g e p r a a t en gedacht. Er wordt ook meer dan vroeger i n onderzoekskringen aandacht gegeven aan deze onderwerpen. E r v e r s c h i j n e n v e e l rapporten en a r t i k e l e n over deze onderwerpen. E r z i j n ' e c h t e r v r i j w e l geen rapporten of a r t i k e l e n , waarin men een min of meer compleet beeld v a n , a l l e van belang z i j n d e zaken op energiegebied kan vinden. Het werk b i j R.I.J.P., de b e l e i d s v o e r i n g , h e t afwegen van a l t e r n a t i e v e mogelijkheden, e.d. zou g e b a a t z i j n b i j h e t beschikbaar hebben van een r a p p o r t , waarin p e r t e c h n i s c h e mogelijkheid t o t energiebesparing inz i c h t wordt gegeven i n : - d e ' d a a m e e gemoeide i n v e s t e r i n g e n , - de r e l a t i e t u s s e n i n v e s t e r i n g e n en b e r e i k t e e n e r g i e b e s p a r i n g , - h e t e f f e c t op d e e ~ ~ l o i t a t i e k o s t e n , -. . de mate waarin een bepaalde technische mogelijkheid e v e n t u e e l zou 'kunnen b i j d r a g e n i n h e t oplossen van de energieproblemen. - h e t ontwikkelings-stadium van de b e t r e f f e n d e mogelijkheid, e v e n t u e e l -een prognose van h e t moment waarop de b e t r e f f e n d e techniek g e s c h i k t z a l z i j n voor massale t o e p a s s i n g , de lange t e & i j n - a s p e c t e n met betrekking t o t ' d e kwetsbaarheid van de b e t r e f f e n d e techniek met betrekking t o t de b r a n d s t o f v o o r z i e n i n g (van belang i n een onzekere energie-markt, waarin bepaalde gronds t o f f e n s c h a a r s , duur of n i e t a l t i j d v e r k r i j g b a a r z i j n ) .
-
I n de hi&rnavolgende b l a d z i j d e n v i n d t U de r e s u l t a t e n van een bescheiden poging om t o t een d e r g e l i j k o v e r z i c h t t e komen. Ook v a n . d i t o v e r z i c h t kan men n a t u u r l i j k s t e l l e n , d a t h e t gZEn overz i c h t is d a t h e t h e l e t e r r e i n van de energie-problematiek b e s t r i j k t : d i t ' o v e r z i c h t i s o p z e t t e l i j k beperkt t o t de s o o r t e n problemen d i e b i j h e t werk van de R.1J.P. i n de s l e e r van s t e d e l i j k e ontwikkelingen van b'elang zi.jn. De i n deze n o t a vermelde f e i t e n en g e t a l l e n z i j n u i t v e l e van de pub l i k a t i e s verkregen, d i e de l a a t s t e j a r e n z i j n verschenen over energievraagstukken. Leemtes z i j n zo,goed mogelijk aangevuld met k e n n i s , f e i t e n en indrukken d i e de s a m e n s t e l l e r van deze n o t a h e e f t opgedaan en verzameld op vergaderingen, symposia en congressen d i e de l a a t s t e j a r e n over d i t s o o r t vraagstukken z i j n gehouden. Waar nodig i s gekozen t u s s e n i n f o r m a t i e d i e s t r i j d i g met e l k a a r i s of i s gemiddeld t u s s e n g e t a l l e n d i e u i t v e r s c h i l l e n d e bronnen afkomstig z i j n . Het z a l d u i d e l i j k z i j n , d a t de s m e n s t e l l e r van deze nota de p r e t e n t i e h e e f t , e x a c t e gegevens t e verstrekken. Het i s e i g e n l i j k a l l e e n maar de bedoeling, om met deze n o t a o r d e r s van g r o o t t e aan t e geven, waamee men de e f f e c t i v i t e i t en zinvolheid van een bepaalde maatregel tegenover een andere maatregel g l o b a a l kan bepalen.
Een beperkt a a n t a l medewerkers van de R.1J.P. i s i n de gelegenheid geweest, k r i t i e k u i t t e oefenen op een z e e r voorlopige v e r s i e van deze nota. Van de door hen gemaakte opmerkingen en gedane s u g g e s t i e s i s dankb a a r g e b r u i k g e m a a k t b i j h e t samenstellen van de thans voor U ligg'ende v e r s i e . De meeste inbreng i s g e k w e n van d e ' z i j d e van de h e e r M.J.M. van Lierop. Beperking van h e t beschouwde gebied I n e e r s t e i n s t a n t i e was de bedoeling, d a t d i t o v e r z i c h t beperkt zou z i j n t o t maatregelen (technieken) d i e z i n v o l toepasbaar l i j k e n b i j s t e d e l i j k e ontwikkelingen i n Nederlandse omstandigheden. Zaken a l s g o l f - e n e r g i e , e n e r g i e u i t g e t i j d e n , energie-opslag i n vliegwielen e.d. d i e gEEn invloed u i t o e f e n e n op de f e i t e l i j k e s t e d e l i j k e ontwikkelingen, z i j n daarom n i e t i n beschouwing genomen. Een tweede beperking,die i n a c h t genomen i s , i s d a t a l l 6 6 n i s gekeken n a a r maatregelen ( t e c h n i e k e n ) , waarvan r e g e l t e verwachten v a l t d a t ze binnen 20 5 25 j a a r invloed zouden kunnen k r i j g e n op s t e d e l i j k e ontwikkelingen. Om deze reden z i j n de volgende zaken i n d i t o v e r z i c h t n i e t behandeld: aardwarmte - omzetting van wind-energie i n beweging (zonder e l e k t r i c i t e i t a l s medium) - zonne-energie voor ruimteverwarming met ( c o l l e c t i e v e ) jaaraccumulatie - omzetting van zonne-energie i n e l e k t r i c i t e i t , omzetting van zonne-energie i n w a t e r s t o f en ruimteverwarming met waters t o f g a s e l e k t r i s c h aangedreven wanntepompen.
-
-
B i j h e t bijeenbrengen van h e t c i j f e r m a t e r i a a l i s h o o f d z a k e l i j k gekeken n a a r de energiehuishouding van woningen ( e n d a a r b i j dan nog hoofdzak e l i jk n a a r de ruimteverwarming) Daarnaas t z i jn c i j f e r s ' verzameld over energiebesparing b i j opwekking van e l e k t r i c i t e i t u i t windenergie, e n e r g i e b e s p a r i n g door f i e t s e h i n p l a a t s van a u t o r i j d e n en energiebes p a r i n g door gebruikmaking van openbaar vervoer i n p l a a t s van ( i n d i v i d u e e l ) a u t o r i j d e n . B i j h e t verwerken van de verzamelde c i j f e r s bleek weliswaar, d a t ook deze maatregelen kunnen l e i d e n t o t energiebespar i n g e n van b e t e k e n i s , maar dat h e t m o e i l i j k was, deze c i j f e r s op l o g i s c h e w i j z e t e combineren i n een o v e r z i c h t met c i j f e r s d i e verder h o o f d z a k e l i j k betrekking-hebben op energiehuishouding i n de woonsfeer. D i t h e e f t e r t o e g e l e i d , d a t de i n d i t o v e r z i c h t beschouwde maatregelen a l l 6 6 n d e volgende z i j n : 1. elektronische ontsteking i.p.v. w a a k v l m e n b i j huishoudelijke appara t e n 2 . de v e r b e t e r d e c e n t r a l e verwarmingsketel (gasgestookt) 3 e n 4. twee g r a d a t i e s van b e t e r e w o n i n g - i s o l a t i e ( b e t e r g e i s o l e e r d , dan de genormaliseerde k l a s s e "goed") 5. de zonne-boiler (met dagaccumulatie) 6. zonne-energie voor ruimteverwarming (met dagaccumulatie) 7. de warmtepanp (gasgedreven compressie-waratepomp) 8. wijkverwarming (zonder warmte-kracht-koppeling) 9. stadsverwarming (met warmte-kracht-koppeling).
.
TOELICHTIliG OP DE BESCHOUWDE MAATREGELEN M a a t r e g e l I : E l e k t r o n i s c h e o n t s t e k i n g i.p.v: l i j k e apparatuur
w a a k v l m e n b i j hiishoude-
I n d e m e e s t e h u i z e n b e v i n d e n z i c h .&ee of d r i e a p p a r a t e n met een waakvlam d i e d e g e h e l e d a g of e e n b e l a n g r i j k d e e l van d e dag b r a n d t ( gasg e i s e r o f g a s b o i l e r , gasfornuis en c e n t r a l e verwarmingsketel). Technisch i s h e t m o g e l i j k ( z e k e r b i j nieuwbouw) a p p a r a t e n t e i n s t a l l e r e n met e l e k t r o n i s c h e o n t s t e k i n g , d i e p r a c t i s c h e n e r g i e l o o s f u n c t i o n e e r t . Maatregel 2: Verbeterde c e n t r a l e verwarmingsketel (gasgestookt) Verhoging v a n h e t t h e r m i s c h rendement van c . v ; - k e t e l s kan worden ber e i k t d o o r t o e p a s s i n g v a n e e n a u t o m a t i s c h werkende s c h a k e l a a r op ae c i r c u l a t i e p a n p (de pomp d r a a i t dan a l l 6 6 n a l s h e t b r a n d e r b e d b r a n d t e n ca. 10 m i n u t e n d a a r n a ) , voorverwarming van d e v e r b r a n d i n g s l u c h t . niet v e r b r a n d i n g s g a s s e n , ( e c o n o m i s c h e r ) , e l e k t r o n i s c h e o n t s t e k i n g - v a n h e t branderbed i. p.v. waakvlam, a u t o m a t i s c h werkende a f s l u i t k l e p i n h e t rookgaskanaal. Op d i t moment z i j n d e v e i l i g h e i d s v o o r s c h r i f t e n nog zodanig, d a t d e z e v o o r z i e n i n g e n aan k e t e l s i n woonhuizen n i e t a l l e m a a l z i j n toegestaan. H e t z i e t e r e c h t e r naar u i t , d a t . v o o r d i e v e i l i g h e i d s problemen i n de komende j a r e n o p l o s s i n g e n z u l l e n worden gevonden. C.v.-ketels i n woonhuizen z u l l e n d a a r d o o r g e l e i d e l i j k aan e e n b e t e r t h e r m i s c h rendement k r i j g e n . Maatregel 3: Betere w o n i n g - i s o l a t i e I Hiermee w o r d t b e d o e l d d e maximum i s o l a t i e - g r a a d , d i e i n d e p r a k t i j k h a a l b a a r i s met d e t h a n s i n Nederland g e b r u i k e l i j k e bouwtechnieken (0.a. b a k s t e e n spouwmuur met i s o l a t i e m a t e r i a a l i n de spouw). K a r a k t e r i s t i e k e n van d e z e g r a a d van i s o 1 a t i . e z i j n e e n w a r m t e - w e e r s t a n d R = 2 voor muren e n daken i . p . v . R = 1 , 3 z o a l s v o l g e n s de h u i d i g e normklasse "goed", R = I v o o r begane g r o n d v l o e r e n i.p.v. R = 0,5 z o a l s b i j de normklasse "goed" e n r a n e n (dubbel g l a s ) n i e t g r o t e r dan minimaal t o e g e s t a a n v o l g e n s d e model-bouwverordening . ( a l l e R-waarden u i t g e d r u k t i n mZsK/.J). M a a t r e g e l 4: B e t e r e w o n i n g - i s o l a t i e I1 Hiermee wordt b e d d e l d e e n i s o l a t i e - g r a a d op h e t n i v e a u v a n de n i e u w s t e Deense normen. K a r a k t e r i s t i e k e n van d i e g r a a d v a n i s o l a t i e z i j n R = 3 .Z 4 voor muren, .daken e n begane g r o n d v l o e r e n , ramen ( d u b b e l o f d r i e d u b b e l g l a s ) d i e k l e i n e r z i j n d a i v o l g e n s de NederLandse model-bouwv e r o r d e n i n g t o e g e s t a a n i s , e e n z6Gr goede k i e r d i c h t i n g , a f w e z i g h e i d van warmtelekken e n een u i t g e k i e n d g e c o n t r o l e e r d v e n t i l a t i e - s y s t e e m . Voor h e t r e a l i s e ' r e n van d e z e mate van i s o l a t i e moet h e e l a n d e r s gebouwd worden, d a n , i n Nederland g e b r u i k e , l i j k i s ( d e l a a g i s o l a t i e m a t e r i a a l i s b i j v o o r b e e l d t e d i k om i n e e n spouwmuur t e kunnen onderbrengen)
.
M a a t r e g e l 5 : De z o n n e - b o i l e r
(met d a g a c c u m u l a t i e )
Bedoild i s h i e r h e t s y s t e e m met p e r h u i s e e n g e i s o l e e r d v o o r r a a d v a t van e e n p a a r honderd l i t e r w a t e r , waarmee n a opwarming d e b e h o e f t e aan warm t a p w a t e r 's a v o n d s , ' s n a c h t s e n 's o c h t e n d s v r o e g w o r d t gedekt.
Maatregel 6 : Zonne-energie voor ruimteverwarming (met dagaccumulatie) Bedoeld i s h i e r de verz&neling van systemen, w a a r b i j de overdag ingevangen warmte ca. Ge'n etmaal kan worden vastgehouden i n een g e i s o l e e r d w a t e r v a t van.een p a a r duizend l i t e r (per h u i s ) , i n g e i s o l e e r d e betonmassa's , een g e i s o l e e r d grindbed of i e t s d e r g e l i j k s , zodat i n p r i n c i p e de overdag ingevangen warmte t o t de volgende ochtend kan worden ,benut. Maatregel 7: De warmtepomp (gasgedreven compressie-warmtepomp) De a n a l y s e g e l d t i n p r i n c i p e zowel z i j i n d i v i d u e l e t o e p a s s i n g , ' a l s b i j k l e i n e c o l l e c t i e v e toepassingen ( p e r huizenblok b i j vporbeeld). Verder wordt e r van uitgegaan, d a t de analyse zowel voor lucht-warmtepompen, a l s water-warmtepwpen, a l s grond-warmtepompen g e l d i g i s . )laatregel 8: W i jkverwarming (zonder warmte-krach t-koppeling) Deze maatregel behoeft geen t o e l i c h t i n g . Maatregel 9 : Stadsverwarming (met warmte-kracht-koppeling) B i j d i t vemarmings-systeem wordt h e t overgrote d e e l van de aan woningen toegevoerde wannte opgewekt i n i n s t a l l a t i e s d i e ook e l e k t r i c i t e i t opwekken. Het gebruik van warmte, d i e 'zonder een d e r g e l i j k e koppeling wordt opgewekt i s i n zo'n systeem van secondair belang. Combinaties van maatregelen
Energiebesparings-maatregelen kunnen gecombineerd worden toegepast. Sommige combinaties z i j n meer z i n v o l of w a a r s c h i j n l i j k dan sommige andere combinaties. Zinvolle combinaties z i j n b i j v o o r b e e l d b e t e r e woning-isolatie + zonne-energie voor ruimteverwarming en zonne-energie voor ruimteverwarming + warmtepompen, ook' de combinatie van deze d r i e maatregelen i s vermoedeli jk z i n v o l . We1 d i e n t men zich t e r e a l i s e r e n , d a t b i j combinatie van meerdere maatregelen t o t besparing van e n e r g i e i n h e t algemeen de hiermee b e r e i k t e energiebesparing weliswaar g r o t e r i s , dan d i e van e l k van de beschouwde maatregelen a p a r t , e c h t e r (helaas!) i s ze a l s r e g e l g e r i n g e r dan de som van h e t e f f e c t van i e d e r van de beschouwde maatregelen. En d a t t e m i j l men de kosten ( g l o b a a l gesproken) w z l gewoon b i j e l k a a r moet o p t e l l e n ! Het f i n a n c i z l e argument i s e r voornamelijk verantwoordelijk voor, d a t sommige combinaties van energiebesparingsmaatregelen minder voor de hand liggen. Als men zonnee n e r g i e op een b e e t j e r o y a l e s c h a a l t o e p a s t , z a l h e t bijvoorbeeld m o e i l i j k worden, om stadsverwarming i n h e t z e l f d e gebied t e e x p l o i t e r e n . Ook een s t e r k verbeterde woning-isolatie maakt h e t e x p l o i t e r e n van s tadsverwarming m o e i l i jk. De e l e k t r o n i s c h e o n t s t e k i n g b i j h u i s h o u d e l i j k e apparatuur en de verbet e r d e c e n t r a l e verwarmingsketel z i j n twee maatregelen, waarvan h e t zG6r voor de hand l i g t , d a t ze binnen a f z i e n b a r e t i j d massaal z u l l e n worden toegepast. I n d i t o v e r z i c h t i s de combinatie van deze beide maatregelen met d i v e r s e andere energie-besparingsmaatregelen daarom tevens i n beschouwing genomen. Om de zaken n i e t t e ingewikkeld t e maken., z i j n andere combinaties i n h e t c i j f e r m a t i g e d e e l van h e t overzich t n i e t meegenomen. Vergelijkingsbasis A l l e energiebesparings-maatregelen z i j n i n h e t o v e r z i c h t vergeleken met de p r a k t i j k i n de gemiddelde woning, z o a l s d i e vandaag de dag i n Nederland wordt gebouwd volgens de norrnklasse "goed".
I n z o ' n woning w o r d t gemiddeld 2500 2 3000 u 3 a a r d g a s p e r j a a r v e r b r u i k t v o o r ruimteverwarming, tapwaterverwarming e n koken. Omdat h e t r e g e l i s , e r van u i t t e g a a n , d a t d e e l e k t r o n i s c h e o n t s t e k i n g i . p . v . waakvlammen e n de v e r b e t e r d e c.v.-ketel b i n n e n e n k e l e j a r e n gemeengoed z u l l e n z i j n geworden ( b i j nieuwbouw d a n ) , z i j n de m a a t r e g e l e n v o o r z o v e r z i n v o l ook afgemeten aan d i e s i t u a t i e . D a a r b i j i s aangenomen, d a t p e r woning gemiddeld 1800 2 2200 m3 a a r d g a s p e r j a a r z a l worden v e r b r u i k t v o o r ruimteverwarming, tapwaterverwarming e n koken. B e t e k e n i s van de g e b r u i k t e a f k o r t i n g e n I n d i t o v e r z i c h t z i j n perelergie-besparings-maatregel s t e e d s d e z e l f d e a f k o r t i n g e n g e b r u i k t . De gekozen a f k o r t i n g e n d r a g e n d u i d e l i j k h e t kar a k t e r van e e n compromis t u s s e n d u i d e l i j k h e i d e n v o l l e d i g h e i d e n e r z i j d s en b e k n o p t h e i d a n d e r z i j d s . De b e t e k e n i s van d e . g e b r u i k t e a f k o r t i n g e n is a l s v o l g t : = toepassingsgebied toepassing bruto invest. = b r u t o i n v e s t e r i n g e n (= t o t a a l van d e i n v e s t e r i n g e n b i j nieuwbouw) netto invest. = n e t t o i n v e s t e r i n g e n (= b r u t o i n v e s t e r i n g e n , verm i n d e r d met i n v e s t e r i n g e n v o o r zaken d i e b i j d e b e t r e f f e n d e m a a t r e g e l b i j nieuwbouw kunnen vervallen energiebesp. = e n e r g i e b e s p a r i n g t e n o p z i c h t e van' e e n van db i n de voorgaande p a r a g r a a f omschreven v e r g e l ' i j k i n g s base. h u i d i g e vwt = t e n o p z i c h t e v a n de " h u i d i g e verwarmings-techniek" of m e t de " h u i d i g e verwarmings-techniek" a l s bas i s (d.w.2. met waakvlammen e n de n i e t - v e r b e t e r d e c.v.-ketel) v e r b e t e r d e vwt = t'en o p z i c h t e van de " v e r b e t e r d e v e w a n n i n g s - t e c h n i e k " of met de " v e r b e t e r d e vekwaxmings-techniek" a l s b a s i s (d.w.2. met e l e k t r o n i s c h e o n t s t e k i n g e n e n de v e r b e t e r d e c . v . - k e t e l ) invest. r a t i o = i n v e s t e r i n g s - r a t i o = n e t t o i n v e s t e r i n g e n p e r m3 p e r j a a r bespaard gas ' aandeel verbr. = aandeel huidig energieverbruik = aandeel h u i d i g e n e r g i e v e r b r u i k i n h e t . b e t r e f fende t o e p a s s i n g s g e b i e d a l g p e r c e n t a g e van de t o t a l e e n e r g i e h u i s houding i n Nederland pot. p e n e t r a t i e = potentigle penetratiegraad = p o t e n t i E 1 e b e s p a r i n g s m o g e l i j k h e i d op h e t t o t a a l pot. b e s p a r i n g v a n de Nederlandse e n e r g i e h u i s h o u d i n g ( a l s de b e t r e f f e n d e maatregel t o t h e t p o t e n t i g e l mogelijke i s doorgevoerd) expl. kos t = exploitatiekosten = ontwikkelings-stadium ontwikkeling rnassaal = prognose massale toepassing = k w e t s b a a r h e i d van h e t s y s t e e m met b e t r e k k i n g t o t kwetsbaar d e b r a n d s t o f v o o r z i e n i n g (= mate w a a r i n h e t s y s t e e m a f h a n k e l i j k i s van 2% of e e n b e p e r k t a a n t a l brandstof-soorten) overig = overige aspecten
Gegevens p e r maatregel Maatregel 1 : Elektronische o n t s t e k i n g i . p . v . toepassing bruto invest. netto invest., energiebesp. invest. r a t i o aandeelverbr. pot. penetratie p o t . besparing expl. kosten ontwikkeling massaal kwetsbaar overig '
-
waakvlam
c.v.-ketel, g a s g e i s e r , g a s b o i l e r , g a s f o r n u i s n.v.t. f 400.2 f 800,- per woning 100% = 200 2 400 m3 gas p e r woning per j a a r f 2,- 2 f 3,- p e r m3 per j a a r bespaard gas 1 2 2% 100% 1 2 2% vermoedelijk een g e r i n g e besparing (minder g a s ) i s b e z i g op de markt door t e dringen vanaf l980? geen w e z e n l i j k v e r s c h i l met h u i d i g e s i t u a t i e n i e t doorslaggevend ,
,
Elaatregel 2: Verbeterde c e n t r a l e verwarmingsketel toepassing bruto invest. netto invest. energiebesp. invest. r a t i o aandeel v e r b r . pot. penetratie :pot. besparing expl. k o s t e n ontwikkeling massaal kwetsbaar overig
- verwarming woningen e t c .
-
f 1000,- 2 f 1500,- per woning
- f 500,- 'a f 1000,- p e r woning - 20 'a 30% = 600 2 800 m3 gas p e r woning per j a a r
-
f 0,80 2 f 1,50 per m3 per j a a r bespaard gas 15 5 20% loo%-4 2 5 % - geen w e z e n l i j k v e r s c h i l , mogelijk enige besparing (minder g a s , meer k a p i t a a l s l a s t e n , meer onderhoud) - komt i n minder geperfec'tioneerde vorm g e l e i d e l i j k aan op de markt - mogelijk t u s s e n 1980 e n 1990 - geen wezenlijk v e r s c h i l met h u i d i g e s i t u a t i e - v e i l i g h e i d s a s p e c t en v e i l i g h e i d s v o o r s c h r i f t e n vormen thans nog een rem op toepassing
Maatregel 3: Betere w o n i n g - i s o l a t i e I toepassing bruto invest. netto invest. energiebesp.
invest. r a t i o
aandeel v e r b r . pot. penetratie p o t . besparing expl. kosten ontwikkeling massaal
-
-
verwarming van woningen e t c . n.v.t. f 1500,- 2 f 2000,- per woning h u i d i g e v w t : 15 2 18% = 400 2 500 m3 per j a a r v e r b e t e r d e vwt: 15 2 18% = 300 'a 400 woning per j a a r h u i d i g e vwt: ' f 3,- 'a f 5,- per m3 spaard gas v e r b e t e r d e vwt: f 4,- 'a f 6,- per m3 s p a a r d gas huidige wt: 15 'a 20% verbeterde vwt: I I 2 15% 100% huidige vwt: 2 'a 3 % v e r b e t e r d e v w t : -1,5 2 2,5% geen wezenlijk v e r s c h i l (minder g a s , l a s ten) technisch. g e z i e n d i r e c t toepasbaar i n Nederland 1980 5 . 1985?
gas per woning m3 gas per per j a a r beper j a a r be-
meer k a p i t a a l s -
-
kwetsbaar overig
geen v e r s c h i l met h u i d i g ? s i t u a t i e de thans i n Nederland van k r a c h t z i j n d e premierege, l i n g e n e.d. s t i m u l e r e n deze ontwikkeling n i e t
Maatregel 4: Betere woning-isolatie toepassing bruto invest. ne t t o i n v e s t . energiebesp.
-
invest. r a t i o
-
aandeel v e r b r .
-
pot. penetratie p o t . besparing expl. kosten ontwikkeling massaal kwetsbaar overig
. Maatregel
I1
verwarming van woningen e t c . n.v. t . f 5000,- 2 f 8000,- per woning h u i d i g e vwt: 40 3 60% = 1200 3 1500 m3 gas per woning per j a a r v e r b e t e r d e v w t : 40 2 60% = 800 2 1200 m3 gas p e r woning per j a a r huidige vwt: f 4,- 2 f 6,- p e r m3 p e r j a a r . bespaard gas v e r b e t e r d e v w t : f 7,- 'a f 9,- per m3 per j a a r bespaard gas h u i d i g e vwt: 1 5 ' 2 20% v e r b e t e r d e vwt: 1 1 'a 15% 100% huidige vwt: 8 3 10% v e r b e t e r d e vwt: 5 2 8% geen w e z e n l i j k v e r s c h i l (minder g a s , meer k a p i t a a l s l a s ten) tecbnisch gezien i n f e i t e d i r e c t toepasbaar i n Nederland 1985 3 1990? geen v e r s c h i l met h u i d i g e s i t u a t i e de thans i n Nederland van k r a c h t z i j n d e premieregel i n g e n e.d. s t i m u l e r e n deze ontwikkeling n i e t ; een geperfectioneerde i s o l a t i e a l s deze h e e f t s l e c h t s h e t beoogde e f f e c t b i j gebruik van een goed beheersbaar v e n t i l a t i e - s y s t e e m , waaraan men i n Nederland n i e t gewend i s . '
5: Zonneboiler
toepassing bruto invest.
- voorziening warm tapwater
n e t t o invest.
-
energiebesp. invest. r a t i o aandeel v e r b r . pot. p e n e t r a t i e p o t . besparing e x p l . kosten
-
-
ontwikkeling massaal kwe t s b a a r overig
-
-
f 2000,L 2 f 3000,- per woning (bij"ze1fbouw" kan d i t bedrag e v e n t u e e l l a g e r z i j n ) f 2000,- 2 f 3000,- per woning (de zonneboiler s c h i e t t e k o r t op zonloze dagen;. e r i s a d d i t i o n e e l een convent i o n e e l s y s teem nodig) 60 2 70% = 150 'a 200 m3 gas per woning p e r j a a r f 12,- 2 f 18,- per m3 per j a a r bespaard gas 2 2 4% 80 2 100%" 1,5 2 2,5% geen w e z e n l i j k v e r s c h i l (minder g a s , meer k a p i t a a l s lasten) p r o e f p r o j e c t e n op g r o t e s c h a a l vanaf 1985% g u n s t i g ( e r komt een energiebron b i j ) n i e t doors laggevend
Maatregel 6: Zonne-energie voor ruimteverwarming
bruto invest. netto invest.
- verwarming van woningen water - f 10.000,- B f 20.000,- f 10.000,- B f 20.000,-
energiebesp.
-
invest. r a t i o
-
aandeel v e r b r .
-
pot. penetratie
-
toepassing
p o t . besparing e x p l . kos t e n ontwikkeling massaal kwe t s b a a r overig
e t c . , voorziening warm tap-
per woning per woning (zonne-energie s c h i e t t e k o r t op zonloze dagen; e r i s a d d i t i o n e e l een conventioneel s y s teem nodig) h u i d i g e vwt: 30 B 40% = 800 2 1100 m3 gas per woning per j a a r v e r b e t e r d e v w t : 30 B 40% = 600 B 800 m3 gas per woning per j a a r huidige vwt: f 10,- B f 20,- per m3 per j a a r bespaard gas verbeterde w t : f 15,- B f 30,- per m3 per j a a r bespaard gas huidige vwt: 15 2 20% verbeterde vwt: 1 1 2 15% ca. 50% (de mogelijkheden z i j n h o o f d z a k e l i j k b e p e r k t t o t niet-geconcentreerde bebouwing) huidige vwt: 2,5 2 4% v e r b e t e r d e vwt: 1,5 B 3% voorlopig nog hoog ( k a p i t a a l s l a s ten) i n proefstadiun na 19901 g u n s t i g ( e r komt een energiebron b'j) stedebouwkundige randvoorwaarden, w e t t e l i j k e regel i n g e n ("recht" op zon?)
Maatregel 7: Warmtepomp toepassing bruto invest.
- verwarming van woningen e t c . - f 4000,- 2 f 10.000,- per woning (ruwe s c h a t t i n g ;
netto invest.
-
energiebesp.
-
invest. r a t i o
-
aandeel v e r b r .
-
pot. penetratie pot. besparing
-
expl. kosten ontwikkeling massaal kwetsbaar overig
-
e r z i j n nog v r i j w e l geen gegevens) f 4000,- 2 f 10.000,- per woning (de warmtepomp kan d e pieken i n de warmtevraag n i e t dekken; e r i s add i t i o n e e l een conventioneel systeem nodig) h u i d i g e vwt: 30 B 40% = 800 3 1100 m3 gas per woning per j a a r v e r b e t e r d e v w t : 30 B 40% = 600 2 800 m3 gas p e r woning per j aar h u i d i g e vwt: f 4,- 2 f 12,- per m3 per j a a r bespaard gas v e r b e t e r d e v w t : f 6,- 2 f 15,- per m3 per j a a r bespaard gas huidige vwt: 15 2 20% v e r b e t e r d e v w t : 1 1 B 15% 80 2 100% huidige wt: 5 5 8% verbeterde w t : 3,5 B 6% h i e r z i j n nog onvoldoende gegevens over i n s t u d i e - en proefstadium rond 1990? geen wezenlijk v e r s c h i l met huidige s i t u a t i e g e l u i d s o v e r l a s t kan een probleem z i j n
M a a t r e g e l 8: Wijkverwarming toepassing
- v e m a r m i n g van woningen e t c . , v o o r z i e n i n g w a n tap-
bruto invest. n e t t o invest. energiebes~.
- f 7000,- a' f 10.000,- p e r woning - f 5000,- a' f 8000,- p e r woning ( i n d i v i d u e l e k e t e l en gasdistributienet vervallen) - h u i d i g e vwt: 10 3 20% = 300 3 500 m3 g a s
invest.' r a t i o
-
aandeel verbr.
-
pot. penetratie
-
water
.
,
pot. besparing expl. kosten
'
ontwikkeling massaal kwetsbaar overig .
.
c.v.-
p e r woning p e r j a a r v e r b e t e r d e vwt: n e g a t i e f h u i d i g e vwt: f 12,- a' f 25,- p e r m3 p e r j a a r bespaard gas v e r b e t e r d e vwt: n.v. t . h u i d i g e vwt: 15 a' 20% v e r b e t e r d e vwt: 1 1 a' 15% ca. 50% (de mogelijkheden z i j n h o o f d z a k e l i j k b e p e r k t t o t g e c o n c e n t r e e r d e bebouwing) h u i d i g e vwt: 1 'a 2 % v e r b e t e r d e vwt: n e g a t i e f geen w e z e n l i j k v e r s c h i l m e t h u i d i g e s i t u a t i e (goedk o p e r e b r a n d s t o f , meer k a p i t a a l s l a s t e n ) is operationeel . . nooit r e d e l i j k g u n s t i g (gas e n d i v e r s e s o o r t e n o l i e ) b i j a f w e z i g h e i d van g a s d i s t r i b u t i e n e t koken o p elektriciteit
M a a t r e g e l 9: Stadsverwarming toepassing bruto invest. n e t t o invest. energiebesp.
invest. r a t i o
aandeel verbr. pot. p e n e t r a t i e pot. besparing expl. kosten on t w i k k e l i n g massaal kwe t s b a a r over ig
- verwarming
van woningen e t c . , v o o r z i e n i n g warm tapwater f 8000,- 3 f 12.000,p e r woning f 5000,- 'a f 9000,- p e r woning . ( i n d i v i d u e l e c.v.k e t e l , g a s d i s t r i b u t i e n e t e n e n i g vermogen i n een normale e l e k t r i s c h e c e n t r a l e kan v e r v a l l e n ) :h u i d i g e vwt: 50 5 70% = 1500 a' 2000 m3 g a s p e r woning p e r j a a r v e r b e t e r d e vwt: 30 'a 55% = 700 a' 1200 m3 g a s p e r woning p e r j a a r - h u i d i g e vwt: f 3,- a' f 5,- p e r m3 p e r j a a r bes p a a r d .gas v e r b e t e r d e vwt: f 5 , - Z f 10,- p e r m3 p e r j a a r bespaard gas h u i d i g e vwt: 15 a' 20% v e r b e t e r d e vwt: I a' 15% ca. 50% (de mogelijkheden z i j n b e p e r k t t o t geconc e n t r e e r d e bebouwing) h u i d i g e vwt: 4 a' 6 % v e r b e t e r d e vwt: 2 a' 4% geen w e z e n l i j k v e r s c h i l met h u i d i g e s i t u a t i e (mind e r e n goedkopere b r a n d s t o f , meer k a p i t a a l s l a s t e n ) is operationeel b e g i n 21e e e w ? zeer g u n s t i g (gas, d i v e r s e soorten o l i e , steenkool, vuilverbranding, kernenergie) I . d e z e m a a t r e g e l l e e n t z i c h s l e c h t s voor t o e p a s s i n g i n v r i j g r o t e .(s t e d e l i j k e ) g e b i e d e n 2. b i j ' a f w e z i g h e i d van g a s d i s t r i b u t i e n e t koken op elektriciteit
-
-
SAMENVATTING VAN ENIGE GEGEVENS .Van de hierboven p e r maatregel b i j e e n g e b r a c h t e gegevens z i j n de c o n c l u s i e s met betrekking t o t d r i e g e z i c h t s p u n t e n weergegeven i n de vorm van blokg r a f i e k e n . Deze d r i e g r a f i e k e n b e t r e f f e n : a. de i n v e s t e r i n g s - r a t i o b. d e p o t e n t i z l e besparingsmogelijkheden c . de prognose voor massale t o e p a s s i n g Een a a n t a l andere gezichtspunten z i j n op z i c h z e l f ook i n t e r e s s a n t , maar lenen z i c h . e r n i e t zo voor, om i n een b l o k g r a f i e k t e worden samengevat. ENKELE CONCLUSIES TOT SLOT 1.
2. 3.
5.
6. 7.
8.
9.
Het i n s t a l l e r e n van apparatuur met e l e k t r o n i s c h e onts t e k i n g i n p l a a t s van waakvlamen wordt van h a r t e aanbevolen. De s p e c i f i e k e k o s t e n z i j n l a a g . Het z e l f d e g e l d t voor de v e r b e t e r d e c e n t r a l e verwarmingke t e l . I)e met deze maatregel b e r e i k b a r e energiebesparing i s v r i j b e l a n g r i j k . en 4. De s p e c i f i e k e k o s t e n van h e t v e r b e t e r e n van de i s o l a t i e van woningen boven de thans a l s "goed" genormaliseerde k l a s s e z i j n ma- ' t i g t o t a a n z i e n l i j k . Afhankelijk van de mate van e x t r a i s o l a t i e i s e v e n t u e e l een z e e r g r o t e mate van energiebesparing b e r e i k b a a r . Zonneboilers z i j n r e l a t i e f d u u r ( d i t bezwaar g e l d t i n mindere mate b i j "zelfbouw"). De met zonneboilers b e r e i k b a r e e n e r g i e b e s p a r i n g i s n i e t bijzonder groot. De s p e c i f i e k e k o s t e n van zonne-energie voor ruimteverwarming z i j n nog wat hoger dan van zonneboilers. De b e r e i k b a r e e n e r g i e b e s p a r i n g i s matig. Qua kos tenverhoudingen kunnen warmtepompen vermoedeli jk worden ger a n g s c h i k t t u s s e n b e t e r e woning-isolatie en zonne-energiesystemen. De op deze w i j z e b e r e i k b a r e e n e r g i e b e s p a r i n g i s v r i j g r o o t . Omdat de ontwikkeling van deze techniek nog n i e t e r g v e r gevorderd is, i s enige v o o r z i c h t i g h e i d met c o n c l u s i e s geboden. Wijkverwarming a l s systeem wordt z i n l o o s b i j de ontwikkeling van e f f i c i s n t e r e c.v.-ketels voor i n d i v i d u e e l gebruik. De s p e c i f i e k e kosten van wijkvewarming z i j n hoog. Van e n e r g i e b e s p a r i n g z a l over enige t i j d vermoedelijk geen s p r a k e meer z i j n . De s p e c i f i e k e k o s t e n van stadsverwarming l i g g e n ongeveer op h e t n i veau van woning-isolatie boven de k l a s s e "goed". De b e r e i k b a r e energ i e b e s p a r i n g i s r e d e l i j k . Aanleg van wijkverwarming a l s "aanloop" t o t stadsverwarming h e e f t a l l e e n z i n a l s de t u s s e n f a s e met a l l e e n wijkverwarming v r i j k o r t d u u r t .
Algemeen: Naarmate z u i n i g e r verwarmings-apparatuur i n gebruik komt worden de s p e c i f i e k e kos ten van andere energiebesparingsmaatregelen hoger e n wordt h e t e f f e c t op de n a t i o n a l e energiehuishouding g e r i n g e r
.
g. IN VESTERINGS - RATIO
(guldens per
LEGENDA Eleclronische ontsteking Verbeterde C.V. ketel Betere woningisoiatie I Betere woningisolatie TI Zonneboiler Zonne energie voor ruirntevermrming Warmtepornp Wijkverwarming Stadsverworming
m3
per jaar bespaard gas)
I-[
Huidige verwarmingstechniek 01s ui tgangspunt
-
4-
...
Verbeterde verwarmingstechniek als uitgangspunt
b. POTEN TIELE BESPAR~NGSMOGELIJKHEDEN procenten van de nafionale energiehuishouding.
LEGENDA Electronische ontsteking Verbeterde C.V. ketel Betere woningisolatie I Betere woningisolotie 1I Zonneboiler Zonne- energie voor ruirnteverworrning Warrntepornp Wijkverwarrning Stadsverwarrning
Huidige verwarrningstechniek als uitgangspunt
Verbeterde verwarrningslechniek als uitgangspunt
c. PROGNOSE MASSALE TOEPASSING
LEGENDA Electronische ontsteking Verbeterde C.V. ketel Betere woningisolatie 1 Betere woningisolatie Zonneboiler Zonne- energie voor ruimteverwarming Wormtepomp Wijkverwarming Stadsverwarming
