reset het heetmanplein catalogus

reset het heetmanplein catalogus

Welkom      in Den Bosch!

2

  VOORWOORD Het Bosch Architectuur Initiatief (BAI) schrijft jaarlijks in samenwerking met de Bond van Nederlandse Architecten (BNA) en de gemeente ’s–Hertogenbosch deze bijzondere ontwerpprijsvraag uit. Deelname staat daarbij open voor iedereen. Een deskundige jury weet elk jaar weer een bonte verzameling ideeën, schetsen, ontwerpen en soms zelfs professioneel uitgewerkte plannen te vergelijken en te beoordelen. John Körmeling, voorzitter van de jury, Martien van Osch en Job Schroën hebben dit jaar alle plannen inhoudelijk beoordeeld. De keuze voor de jurysamenstelling bleek een logische keuze voor ons als organisatie. John omdat hij een markante entree heeft ontworpen in Tilburg (Rotating House), Martien omdat hij als landschapsarchitect betrokken is bij de vormgeving van het Heetmanplein en Job omdat hij een markante Bossche en veelbesproken ‘entree’ heeft ontworpen die ongeveer uitkomt op het plangebied – de Ponte Palazzo!

De prijsvraag is inmiddels een traditie, sinds de start in 1996 hebben de resultaten geleid tot allerhande kleine en grote projecten in Den Bosch. Veel daarvan zijn uitgevoerd of in voorbereiding. Bijvoorbeeld de inzending: ‘De moerasbrug’ in 2004, ‘Beleger de Stad’ in 2005, ‘De drijvende woning’ in 2006, ‘Een verbinding over de Zuid–Willemsvaart’ (2008), het ‘Ossuarium’ (2009), ‘Een landschappelijke visie en het ontwerp voor een watersportpaviljoen aan het Engelermeer’ (2010), en vorig jaar ‘Reset het Kruithuis’. De prijsvraag groeit elk jaar, waarbij de keerzijde duidelijk is. Van kleine krachtige en uitvoerbare ontwerp–opdrachten vragen we ontwerpers nu meer en meer na te denken over complexere vraagstukken in en om onze stad. Prijzengeld heeft daarbij plaats gemaakt voor een concrete opdracht. Ook in 2012 riepen we het publiek weer op om mee te denken over een actuele vraag en deze met een krachtig idee te beantwoorden! De inmiddels zestiende editie was daarmee een bijzondere: ‘Reset het Heetmanplein’ – Welkom in Den Bosch!

„ Bedenk een nieuwe entree voor   ’s – Hertogenbosch en geef daarmee opnieuw betekenis aan de plek” de aanleiding In de laatste jaren is veel in de Bossche vestingwerken geïnvesteerd. Bij de restauratie van de vesting worden verbindingen gelegd met ruimtelijke ordening, toerisme, openbare ruimte, cultuur en landschap. Zo werd herstel van de stadsmuur gekoppeld aan een nieuwe doorgang voor vaartochten, wordt in het nieuwe Bastion Maria een bergbezinkbassin gerealiseerd en wordt in het project Stadsdommel samengewerkt met het waterschap. Ook ligt er het plan voor een nieuwe parkeergarage onder de stadsgracht bij de Hekellaan. Voor de aanpak van het Heetmanplein (officieel Wilhelmina– en Willemsplein) is inmiddels een planteam aan het werk gegaan. Door onder andere de vervolmaking van de rondweg om ’s–Hertogenbosch wordt het verkeer, welke voorheen gebruik maakte van het Heetmanplein omgeleid. Dit geeft ruimte en mogelijkheden voor een nieuwe verkeersstructuur en daarmee een nieuwe inrichting van het totale gebied. Inmiddels is er een nieuwe verkeersstructuur vastgesteld, waarbij rekening is gehouden met ruimte voor groen, openbare ruimte en de vestingwerken. Belangrijke randvoorwaarden binnen de prijsvraag. Den Bosch is een van de meest gastvrije steden van ons land. Een nieuwe entree is het perfecte visitekaartje voor de stad! Maar wat is eigenlijk een entree? Is het een kunstwerk om de plek te markeren? Is het een gebouw? Een poort? Wat zou de toegevoegde functie kunnen zijn? Is het een plek om, gezien de koppeling met de ves-

4

5

tingwerken, mensen buiten te houden of juist te verwelkomen? De doelstelling van deze prijsvraag is de gemeente maximaal te inspireren met ‘antwoorden’ op deze vragen. Daarom gaat het dit jaar om een ideeënprijsvraag, waarbij we als organisatie dus niet zozeer op zoek zijn naar ontwerpen die alles in een keer trachten op te lossen. Veel ontwerpers proberen dit toch! De ambitie van de gemeente ’s–Hertogenbosch is het Heetmanplein zodanig in te richten, dat daarmee een nieuwe betekenis aan de plek en de directe omgeving gegeven kan worden. Van verkeersplein tot gastvrije entree van de stad. De herinrichting leidt daarbij mogelijk tot nieuwe kansen. Het opnieuw programmeren van de locatie waardoor de plek verbindt! Verbindt door middel van een passend theater, parkeergarage, woontoren, park of molen? Een plek waar men kan straks kan wonen, werken en met de directe aanwezigheid van het Bossche Broek kan recreëren? Kortom: een RESET van het gebied. De 61 in deze kleurrijke catalogus gepresenteerde ontwerpen geven allen op geheel eigen wijze antwoord op deze vraag. Het is goed mogelijk dat onder het maaiveld de funderingen van de voormalige middeleeuwse Vughterpoort nog volledig aanwezig zijn. Ook de funderingen van het hoornwerk, de bastions aan beide zijden van de poort, moeten er nog zijn. Verderop op het Wilhelminaplein stond zelfs een molen waarover volop gediscussieerd wordt binnen de Bossche politiek. ‘Onder water’ is de discussie rond de Pickepoort en Klimaatmolen natuurlijk aanleiding om de prijsvraag uit te schrijven. Maar met welk doel? Een goed alternatief te bieden? En waarvoor dan? Het BAI neemt hierin geen standpunt over de ontwikkeling van een stadspoort, maar wil de discussie rond de vraag of men terug moet grijpen naar historiserende elementen, gevoed vanuit een emotie, maximaal faciliteren. En dat is gelukt, zie hier het prachtige resultaat. Naast een inspirerend idee is men op zoek naar een nieuwe naam voor het ‘oude’ in de volksmond genoemde Heetmanplein! Om meerdere redenen is een naamsverandering nodig. Een pakkende nieuwe ‘naam’ heeft de prijsvraag echter niet opgeleverd. Dit jaar ontvingen we maar liefst 62 inzendingen waarbij er 61 plannen beoordeeld zijn. Het ontwerp van Jac Slikker is niet meegenomen in de jurering door het ontbreken van een maquette. Aangezien dit plan de discussie over de Pickepoort al sinds 1993 voedt, heeft de organisatie het plan toch opgenomen in dit juryrapport. Als organisatie danken wij alle deelnemers voor hun bijdrage aan de discussie rondom het Heetmanplein. Deze zal voorlopig nog niet gesloten zijn en hopelijk draagt deze catalogus bij aan een prachtig nieuw plan. Wij zullen de winnaars van deze prijsvraag vragen gezamenlijk een presentatie te verzorgen in het stadskantoor. Direct betrokkenen zullen daarbij uitgenodigd worden om de gemeente te kunnen inspireren met prachtige ideeën. Tot volgend jaar! Ook dan zullen we deze ideeënprijsvraag lanceren, met wederom een actueel thema! Namens de jury, Michael Bol  Voorzitter Bosch Architectuur Initiatief

6

7

inhoudsopgave

de vesting herrijst Jac Slikker 

12 heetmanplein in het nieuws 22 juryrapport 26  prijswinnaars en eervolle vermeldingen 43  61 inzendingen

Uitgangspunten · Vughterbolwerk in ’t water (essentieel voor een reconstructie van een bolwerk) · Verbinding Vughterweg –Vlijmenseweg onnodig op Heetmanplein na gereedkomen Randweg: Voorkeurs Variant 1: alleen nog langzaam verkeer. Route via oude route over het ravelijn passend bij de 19e eeuwse situatie. Compromis: Variant 2 met nog wel snelverkeer “Vughterpoort” + evt Vught–noord langs bastion Vught) . Beide uitgaand van gebruikmaking van de bestaande Vughterbrug · Reconstructie Vughterpoort (bijvoorbeeld –zoals in de impressies– in 19e eeuwse vorm passend bij de restauratie vestingwallen met passende gebruiksfunctie(s). Desgewenst in een meer eigentijdse visualisering (zie voorbeeld Amersfoort) · Vughterbolwerk knooppunt van utilitaire en recreatieve langzaam verkeer routes · Rust– en uitzichtspunten op en om het Vughterbolwerk · Inpassing in de stadwalwandelingen en uitgangspunt van de vestingroutes en Gement en Bossche Broek routes inclusief de zuidelijke Groene Vesting routes (de Bossche ommelanden/inundatiegebieden, tevens visualiserend de belegering door Prins Maurits + de inname door Frederik Hendrik in 1629) · Wandel- en fietsverbindingen binnenstad en via Ponte Palazzo naar het Paleis­ kwartier annex vitalisering / verdere opwaardering Vughterstraat / Westwal e.o. impressie zicht op de vughterpoort vanaf het fiets–/voetpad vanaf het ravelijn

Stad pakt

Initiatief voor

Heetmanplein krijgt

in 2011 al

herbouw

twee T–kruisingen

Heetmanplein

van molen

aan

Heetmanplein

Auteur: Wim Hagemans   Vrijdag 09 januari 2009 DEN BOSCH –Herinrichting van het Heetmanplein in Den Bosch (officieel: Wilhelminaplein en Willemsplein) is één van de eerstvolgende projecten van de gemeente in het kader van de restauratie van de vestingwerken. De stad wil komende jaren met name de toegangen tot de vesting beter ‘beleefbaar’ maken. „We zijn in 1999 begonnen met het moederplan ‘Versterkt Den Bosch’, en zijn nu ongeveer halverwege. Inmiddels dient zich een aantal nieuwe grote projecten aan, die we kunnen koppelen aan opknappen van de vestingwerken”, aldus Huibert Crijns van de gemeente. Nieuwe uitgewerkte plannen worden opgenomen in een nieuw uitwerkingsplan ‘Heel de vesting’. Van 1999 tot en met 2007 is 33 miljoen euro in de Bossche vestingwerken geïnvesteerd. (De exacte cijfers over 2008 zijn nog niet bekend) Van die 33 miljoen heeft Den Bosch zelf ongeveer 32 procent betaald. Liefst 48 procent kwam van de rijksoverheid, 5,5 procent van de provincie, en 7,6 procent van ‘Europa’. Anderen (bedrijfsleven via Stichting Vestingwerken en afdracht varen Binnendieze) betaalden 7,2 procent. Volgens Crijns is bij analyse met name de integrale benadering van Den Bosch succesvol gebleken. Bij restauratie worden verbindingen gelegd met ruimtelijke ordening, toerisme, openbare ruimte, cultuur en landschap. Zo werd herstel van de stadsmuur gekoppeld aan een nieuwe doorgang voor vaartochten, wordt in het nieuwe Bastion Maria een bergbezinkbassin gerealiseerd, en wordt in het project

Donderdag 07 juli 2011  

Auteur: Wim Hagemans Zondag 08 februari 2009 Stadsdommel samengewerkt met het waterschap. Ook ligt er het plan voor een nieuwe parkeergarage onder de stadsgracht bij de Hekellaan. Voor de aanpak van het Heetmanplein is inmiddels een planteam aan het werk gegaan. De herinrichting van dit verkeersplein moet in 2011 beginnen, meteen na het gereedkomen van de Randweg. Vanaf dat moment zal er minder verkeer over het Wilhelminaplein gaan, dat door een rotonde kan worden afgewikkeld. Bij de ideevorming voor de verdere herinrichting zijn de verdwenen vestingwerken op het plein uitgangspunt. B. en W. van Den Bosch gaan ervan uit dat onder het maaiveld de funderingen van de voormalige middeleeuwse Vughterpoort nog volledig aanwezig zijn. Ook de funderingen van het hoornwerk, de bastions aan beide zijden van de poort, moeten er nog zijn. Dit wordt nu eerst allemaal onderzocht, voordat men verder gaat met de plannen. Behalve het Heetmanplein worden in het nieuwe plan ‘Heel de vesting’ onder andere opgenomen: de aanlanding van Ponte Palazzo (de brug vanuit het Paleiskwartier over het spoor) in de vesting, de Kop van ‘t Zand (waar de gemeente de veevoederfabriek heeft aangekocht), de Zuid–Willemsvaart, de Citadel, het Kruithuis en de Hinthamerpoort.

DEN BOSCH –De molenwerkgroep van de Kring Vrienden van ’s–Hertogenbosch bereidt een burgerinitiatief voor om de gemeenteraad te laten onderzoeken of bij het Heetmanplein een oude molen weer kan worden opgebouwd. © Brabants Dagblad

Idee: herbouw

DEN BOSCH –Het ingewikkelde verkeersknooppunt ‘Heetmanplein’ in Den Bosch krijgt twee eenvoudige T–kruisingen. Dankzij een aanzienlijke afname van verkeer kan het plein met veel minder asfalt toe. Wethouder Jan Hoskam presenteerde donderdagmiddag het herinrichtingsplan voor het Heetmanplein (officieel Wilhelminaplein en Willemsplein). Dankzij de aanleg van de Randweg is het autoverkeer op het Heetmanplein al aanzienlijk afgenomen. Het neemt nog verder af wanneer de Parallelweg zal zijn doorgetrokken naar de Zandzuigerstraat. Het stadsbestuur heeft heel veel verschillende modellen bestudeerd, en het model met twee T–kruisingen krijgt de voorkeur. Hoskam: „Daardoor ontstaat veel ruimte voor herinrichting van het plein.” Na een inspraakronde zal de gemeenteraad eind dit jaar over de verkeersstructuur beslisssen. In de tweede helft van 2012 moet het plan worden uitgevoerd. © Brabants Dagblad

Vughterpoort

Fiets

op Heetmanplein

‘doodgezwegen’

Dinsdag 04 januari 2011 DEN BOSCH –Bouw op het Heetmanplein een reconstructie van de voormalige toegang tot de stad, de Vughterpoort. Dat idee lanceert Peter Verhagen, voormalig projectleider Binnendieze en vestingwerken van de gemeente. Verhagen heeft zijn plan aan de gemeente Den Bosch aangeboden, nu de Randweg bijna klaar is, en in verband daarmee het Heetmanplein binnenkort minder verkeer te verwerken krijgt en opnieuw wordt ingericht. Volgens Verhagen zou de bouwplaats waar de in 1891 afgebroken poort wordt gereconstrueerd een toeristische bezienswaardigheid zijn. Het Bosch Architectuur Initiatief (BAI) houdt 22 maart een debat over dit en andere ideeën voor het Heetmanplein. © Brabants Dagblad

©B  rabants Dagblad

foto stadsarchief ’s–hertogenbosch

op nieuw

Dure brug beste variant plein

  Woensdag 02 november 2011

Den Bosch studeert op

Tóch extra

bezwaren nieuw Heetmanplein

fietspad bij

  Auteur: Domien van der Meijden  Vrijdag 30 december 2011

Vlijmenseweg

DEN BOSCH –De keuze voor de goedkoopste verkeersvariant A bij de herinrichting van het Heetmanplein in Den Bosch mag dan de voorkeur genieten van het college van burgemeester en wethouders, in januari wordt er weer verder over vergaderd.Het college kijkt dan naar de bezwaren die zijn ingediend op de nieuwe plannen om het huidige knooppunt Heetmanplein aan te pakken. Ondertussen zijn er gesprekken geweest met de provincie en de Fietsersbond over het rapport Herinrichting Wilhelmina– en Willemsplein fase 1. Den Bosch heeft deze twee partijen inmiddels toegezegd te kijken naar het beter inpassen van het fietsverkeer bij de aanstaande herinrichting. Met de provincie is bovendien gesproken over het hoogwaardig openbaar vervoer (HOV) op het nog te maken verkeersplein.  © Brabants Dagblad

Gesprek over molen heetmanplein Auteur: Domien van der Meijden 

DEN BOSCH –Fietsers komen er bekaaid vanaf bij de herinrichting van het Heetmanplein in Den Bosch. Dat stelde Harry Schuurmans van de fietsersbond maandagavond op een inspraakavond in het bestuurscentrum over de nieuwe opzet van het knooppunt. Mede–ontwerper van het plan Joris van Esch gaf toe dat de gemeente op dit punt ‘een steekje had laten vallen’. Met fietsers is amper rekening gehouden in de nieuwe plannen, zo bleek gisteren. Voor hen blijft de oude situatie op het onoverzichtelijke plein in stand.

DEN BOSCH –Stichting ’s–Hertogenbossche Monumentenzorg stuurt aan op een dure herinrichting van het Heetmanplein in Den Bosch (Willemsplein/Wilhelminaplein). De stichting oordeelt dat de bouw van een grote nieuwe brug van de Vughterweg naar de Vlijmenseweg, kosten ruim 15,5 miljoen euro, de allerbeste optie voor Den Bosch is. In dat geval kan veel van de oude stad (Pickepoort, ravelijn) weer in beeld gebracht worden en dat is volgens de stichting goed voor recreatie en toerisme. Een zienswijze is nu ingediend op het herinrichtingsplan van het Heetmanplein. Op 7 november loopt de inspraakperiode af. Daarna moet een definitieve keuze gemaakt worden. Den Bosch zelf heeft een goedkopere variant voor ogen die maar 5,5 miljoen euro kost.

DEN BOSCH –Er komt op zeer korte termijn een gesprek tussen wethouder Ruud Schouten en de Stichting Herbouw Bossche Molens op de neuzen dezelfde richting op te krijgen over het eventueel terugbouwen van ee molen aan het Wilhelminaplan (Heetmanplein), of het zoeken naar een geschikte locatie voor de bouw van een moderne klimaatmolen op een andere locatie in Den Bosch. Dat werd gisteravond duidelijk tijdens de commissie ruimtelijke ontwikkeling en beheer, waar de PvdA en VVD een uitstpraak van de raad uit 2010 aanhaalden. In die uitspraak droeg de raad het college op om de mogelijke locaties voor molens te onderzoeken. Daarna ontstond tussen de Stichting Herbouw Bossche Molens en de gemeee een soort kop–ei–discussie over wie welke onderzoeksinformatie op tafel moest leggen. Nadat verschillende politiiek partijen gisteravond nog eens aangaven dat de wens van de raad uigevoerd dient te worden, stelde wethouder Ruud Schouten voor snel met elkaar aan tafel te gaan zitten. „Als we weten wat de stichting wil, dan kunnen we daadwerkelijk bekijken of de plannen haalbaar zijn. Want ik kan me zo voorstellen dat je een oude molen zou wilen aan het Heetmanplein. Maar is er dan voldoende wind bij het Essentgebouw enzovoorts. Dat moeten we opo een rij zetten.”

© Brabants Dagblad

© Brabants Dagblad

© Brabants Dagblad

Heetmanplein

  Auteur: Geert van der Star  Dinsdag 11 oktober 2011

Auteur: Domien van der Meijden Als het Heetmanplein op de schop gaat, komt er alsnog een fietspad ten zuiden van de Vlijmenseweg voor onder meer studenten van Koning Willem I College. De plaatselijke Fietsersbond in Den Bosch kan opgelucht ademhalen. Als Den Bosch over een tijdje het Heetmanplein laat ‘verbouwen’, krijgt de fiets veel ruimer baan dan tot nu toe in de ontwerpen was ingetekend. Die belofte doet wethouder Jan Hoskam in ieder geval in een brief aan de gemeenteraad. Toen die raad begin dit jaar de herinrichting van het Wilhelminaplein en Willemsplein besprak, was er vooral kritiek op de beperkte mogelijkheden voor fietsers om de drukke verkeersaders (14.000 voertuigen per etmaal) over te steken. Er werd voor variant A gekozen. Een ontwerp met twee grote T–splitsingen. Een op het Willemsplein en een op het Wilhelminaplein. Daarbij zou aan de Vlijmenseweg geen ruimte meer zijn voor een fietspad aan de zuidzijde (waterkant stadsdommel richting Drongelens Kanaal). Een aantal politieke partijen en de Fietsersbond maakten zich daar druk over om dat er nu wel een fietspad aan de zuidzijde ligt en er een logische verkeersstroom van fietsers vanaf het Koning Willem I College van die rijrichting gebruik maakt. Door nu een voetpad te laten vallen en deels op een stuk fietspad ook voetgangers toe te laten, kan er tussen de keermuren (Essent en Stadsdommel) toch ruimte komen voor een extra fietspad. Wat verder op aan het Wilhelminaplein is ook een aanpassing in het ontwerp gekomen voor fietsers. Fietsers vanafhet Willemsplein, die aan de westzijde over het Wilhelminaplein fietsen konden in het oude ontwerp niet oversteken richting Parklaan. En dat kan nu wel. Ten noorden van Chalet Royal wordt

er een extra oversteekmogelijkheid gemaakt. Het schrappen van het voetpad bij de Vlijmenseweg voor het nieuwe fietspad vindt wethouder Hoskam te billijken omdat er straks toch een nieuwe wandelverbinding tussen Paleiskwartier en de binnenstad ontstaat met de Ponte Palazzo. Deze brug over het spoorwegemplacement wordt dit jaar al gebouwd. Hij wordt straks goed aangesloten op het Heetmanplein, zodat de Vughterstraat vanaf het Paleiskwartier te voet kan worden bereikt. Den Bosch vervangt ook de oude voetgangersbrug over de Stadsdommel (de knuppeltjesbrug) bij de herinrichting van het Heetmanplein. Voorlopig zijn nu nog de Vughterweg en Vughterbrug onder handen. Het Heetmanplein is de volgende klus voor het verkeer hier. · Door de aanleg van de Randweg tussen Vught en het nieuwe Jeroen Bosch Ziekenhuis kan het Heetmanplein opnieuw worden ingericht. · Een eerste aanzet wordt nu al gegeven door de Vughterweg van twee keer twee rijstroken te veranderen in twee keer een rijstrook. · Den Bosch kiest bij het Heetmanplein voor een eenvoudige reconstructie (variant A) die 5,5 miljoen euro kost. · De bruggen (Vughterbrug en Wil!emsbrug) worden opgeknapt. · Met twee grote T–splitsingen (WiIlemsplein en Wilhelminaplein) kan de ingewikkelde verkeersstructuur van het Heetman plein eenvoudiger worden ingericht. · Er ligt straks veel minder asfalt op het Heetmanplein en dat maakt het mogelijk onderdelen van de vestingwerken zichtbaar te maken. © Brabants Dagblad

het heetmanplein in het nieuws

juryrapport

jury ‘Reset heetmanplein’ 2012 John Kormeling born: 1951 in Amsterdam Education: architecture at the TU/e: 1969 –1981 Main works: 1995 – 2002: teashop in Breda 2001 – 2003: Hot Spring, Matsunoyama 1998 – 2008: Rotating House, Tilburg 2006 – 2010: Happy Street, Shanghai worldexpo Working in Eindhoven, The Netherlands · He built a tea house and a bicycle shed , with beautiful words on it · He designed buildings also as art, for example : the Rotating House , Tilburg. A house on a rails at a round–about. Or the Pioneers house on top of the customersbuilding, Rotterdam. · He invented the Drive–in–Wheel for cars and a new calender, you can download from www.kormeling.nl · He is the architect of the Happy Street, the pavilion of the Netherlands at the Shanghai world Expo 2010. www.happystreet.nl · currently he is working on a bridge in Tilburg and finishing an entrance pavilion at the Middelheim sculpturepark Antwerpen

Martien van Osch OSLO Ontwerp Stedelijke en Landschappelijke Omgeving Martien van Osch (1958) is afgestudeerd aan de rijks hogere School voor Tuin- en landschapsinrichting in Boskoop. Hierna studeerde hij enige jaren landschapsarchitectuur aan de Academie voor Bouwkunst in Amsterdam. Vanaf 1987 heeft hij 10 jaar gewerkt bij Bureau B+B in Amsterdam. In deze tijd heeft hij veel kennis en ervaring opgedaan met name op het gebied van de openbare ruimte en maakte hij ontwerpen voor de binnensteden van Den Haag en Breda. In 1999 is hij gestart met zijn eigen ontwerpbureau OSLO. Sinds 1998 ontwerpt hij samen met van Roosmalen van Gessel Architecten aan de vestingwerken van Den Bosch. Onder andere aan Fort Sint Anthonie; de halve maan; Bastion Maria en de openbare ruimte van Zuidwal, Parklaan, Westwal en Sint Janssingel. Ook ontwierp hij de voetgangersroute onder de Willemsbrug, via de brug over de stuw naar het Vughtereiland en verder met het pontje naar het Bossche Broek. Martien werkt vaak samen met andere bureaus, zoals met Landlab uit Arnhem. Samen maakten zij een ontwerp voor het Funen, een nieuw woongebied aan de rand van het historische centrum van Amsterdam. In 2007 wonnen zij de Nederlandse designprijs voor de speciale tegel die hier werd toegepast en in 2011 de Gouden Piramide.

ir R.J. Schroën bna ( Job) birth: 22 September 1974 nationality: the Netherlands Education: Technical University Delft, faculty of Architecture 1994 –2001 Work experience 2005 – present: Architect and project leader at Benthem Crouwel Architects, Amsterdam Projects: Ziggo Dome, Amsterdam; Ponte Palazzo, ’s–Hertogenbosch; Airport Control Room, Amsterdam Airport Schiphol; Airplane Hangar building, Amsterdam Airport Schiphol; Stedelijk Museum, Amsterdam; Anne Frank Museum, Amsterdam; Metropool, Hengelo 2003 – 2005: Architect at Henket & partners architecten, Esch Projects: Fries Museum, Leeuwarden; Woontoren Oostplein, Rotterdam; Noord Brabants Museum, ’s–Hertogenbosch; Extension to the Church in Middenbeemster by Hendrik de Keyzer (1623) 2001 – 2003: Design assistant at Benthem Crouwel Architects, Amsterdam Projects: Delft underground train station; Several projects at Amsterdam Airport Schiphol

22

23

jurering „Je kunt toch wel   iets beters bedenken dan het   origineel!” John Körmeling

De jury is verrast over de verschillende maquettes. De door Karin van Pinxteren ontworpen tentoonstelling geeft een prachtig overzicht van alle plannen. De jury heeft voorafgaand aan de jurering alle toelichtingen met 2 afbeeldingen ontvangen en deze kunnen bestuderen. De confrontatie met de maquettes geeft dan toch weer nieuw inzicht in de plannen. Voordat de jury alle maquettes gaat bestuderen met de presentatiepanelen, wordt er gediscussieerd over de vraag zoals deze gesteld is in de opgave. Een van de deelnemers legt daarbij ook de vinger op de zere plek. Er is helemaal geen duidelijke opgave gesteld. De planvorming rond het Heetmanplein ligt gevoelig. Veel lobby– werk is er gaande om draagvlak te krijgen voor eigen ideeën, Het gaat de organisatie erom direct betrokkenen te inspireren met nieuwe concepten, nieuwe gedachten, het ‘out of the box’ denken. Welke kwaliteiten kan het plan opleveren? We kunnen een poort of molen plaatsen, maar waarom zouden we dit zomaar doen? De jury geeft aan dat het ontwerp een nieuwe betekenis voor de plek moet geven. De term RESET spreekt aan. Een kans om opnieuw te beginnen. Het reconstrueren voegt niets meer toe. ‘Je kunt toch wel iets beters bedenken dan het origineel!’ Waarom zouden we teruggrijpen op de historische context. De historische poort houdt mensen buiten, we heten de mensen nu welkom! Daarbij moet gezegd, dat het hele gebied de entree is, niet alleen een gebouw. De plek moet er beter van worden, zonder de gelaagdheid van de plek te vergeten. Van origine was het plein een landschapsplan. Een stadspark om te flaneren, om te verblijven. Later is er verkeer gekomen, er kwam een rotonde, tot hier uiteindelijk de complexe verkeerskundige knoop is ontworpen. Het WIlhelminaplein is toen ontstaan. Een aantal plannen zijn heel conceptueel en leveren een nieuwe blik op het plein. De jury waardeert dit. De opgave hoeft niet alle problemen in één keer op te lossen. Alles oplossen zorgt voor een compromis en een waardeloos breiwerkje. Het juiste concept, de juiste toevoeging, een statement zou betekenis kunnen geven en de juiste bijdrage aan deze discussie. De jury neemt ruim de tijd om alle inzendingen te bespreken. een eerste selectie wordt per jurylid gemaakt, maar het blijkt lastig om een gezamenlijke keuze te maken, er blijven veel verschillen. De jury grijpt daarbij regelmatig terug naar de gestelde criteria. Het belang van de plek, de kracht van het ontwerp om de plek opnieuw betekenis te geven, wordt het belangrijkste uitgangspunt!

24

Wat willen we nu? Een goed idee, of een mooi plan? Het blijft tenslotte een ideeënprijsvraag. Na een lange discussie blijven de volgende 4 plannen de interesse van de jury wekken:

heetmanpark Het ontwerp heeft een binnen en een buitenkant. We willen over deze brug lopen! Waarom is de maquette niet doorgetrokken over de Ponte Palazzo? Heel esthetisch. Het oude plein is ook nog zichtbaar en bruikbaar. Er wordt erg veel ontwerp–geweld in gezet. Jammer is dat het verkeer gescheiden wordt. Dit is niet nodig, echter hier krijgen de voetgangers wel iets extra’s. Dat is een pré ten opzicht van andere plannen die dit nastreven. circus jeroen bosch Een erg brutaal plan, maar blijft enorm aanspreken. Waarom is het plan zo autonoom? De Bossche context kan de ontwerper blijkbaar niets schelen. Dat doet de jury twijfelen. Wordt het plan als grap geïnterpreteerd? Wat willen we als jury aangeven door een dergelijk plan te laten winnen. Een surrealistisch plan. Alles wat je niet wilt in de stad krijgt hier een bijzondere plek! Geen groen, maar asfalt. Geen context maar vrijdenken. mijnplein De uitwerking komt erg precies. Het plan is nu nog erg grof. Het plein, aansluitend aan de Vughterstraat is nog niet voldoende vormgegeven. De toevoeging aan het eind maakt echt een EINDE van de stad! Een theatraal vormgegeven dek. Een snoepdoos. tuin der lusten is erg mooi, een stadspark zorgvuldig vormgegeven. Het plan levert geen discussie op. Het neemt de infrastructuur netjes op, plaatst de omliggende bebouwing af en geeft een prettige verblijfsplek. Er zijn erg veel goede ideeën, maar missen allemaal wat. Als geestverruimende prijsvraag, om discussie te starten in de stad is Circus Jeroen Bosch de beste optie. Of de discussie gericht zal plaatsvinden wagen enkele juryleden te betwijfelen. Wordt het idee weggelachen? De bijdrage van dit plan zou ‘out of the box’ denken zijn. Het plan staat niet centraal, maar het stimuleren van de discussie in de stad. De plannen blijken niet te vergelijken. De jury blijft onverdeeld en komt met een oplossing…2 eerste prijzen! Namens de jury

Eerste prijs: heetmanpark

Eerste prijs:  

circus jeroen bosch

Eervolle vermelding:   mijnplein

Eervolle vermelding:  uin der lusten t landschapspark

25

  1ste prijs     Heetmanpark   Pepijn van Voorst, Karho Yeung Studio–vy

De voorgestelde herstructurering van het Heetmanplein geeft aanleiding tot de vraag wat de nieuwe betekenis van deze plek zal moeten zijn. Wij geloven dat deze betekenis te vinden is in het infrastructurele belang van deze locatie voor de stad.

Dit heeft geleid tot de aanwezigheid van verschillende water-, verdedigings - en wegenstructuren die door de eeuwen heen zijn gebouwd om de veranderende stad te kunnen blijven faciliteren. Om deze betekenis tastbaar te maken zullen de bestaande historische infrastructuren bewaard of nagebootst worden in een openbaar park. De zogenaamde ‘reset’ wordt vervolgens gezien als herprogrammering van deze bestaande infrastructuren. Zo blijft het Heetmanplein de structuur zoals ontworpen door de heer Heetman zelf, maar zal worden gebruikt als park, het Heetmanpark.

  jurycommentaar 

„Eerst de maquette zien en dan geloven… en dat gebeurde! Van de plannen met zwevende stadswal– structuren is dit het beste! Het plan heeft een mooie gelaagdheid. De geschiedenis heeft deze plek een paar keer weggevaagd en opnieuw gedefinieerd. De laag van de afgelopen 50 jaar, die vaak niet gewaardeerd wordt, is niet weggepoetst! Gaaf. Echter nog te veel asfalt, waarbij de begane grond nog niet genoeg is ontworpen. Het is misschien toch nog net te veel beeld, te esthetisch, maar nu eens niet bedoeld om alleen naar te kijken.”

  1ste prijs     circus jeroen bosch Jeroen Bos, David de Jong Bos & de Jong

Voor dit ontwerp is de tegenstelling tussen architectuur en natuur, typerend voor het huidige Heetmanplein als uitgangspunt genomen. Ter versterking van dit contrast hebben wij een stadsmuur ontworpen die fungeert als één grote entree. Een rondgaande poort die, verwijzend naar de oude stadswal, de grens tussen stad en land markeert.

29

Om het contrast met de natuur verder te versterken is het binnengebied vormgegeven als een geasfalteerd parkeerterrein waarbij de parkeerindeling bewust geen rekening houdt met bestaande objecten. Om het verschil met het asfalt voelbaar te maken, wordt de bestaande verkeersroute bestraat met kasseien. Contrasterend met het asfalt is de stadsmuur ontworpen als modern, wit object: pontificaal en neutraal tegelijkertijd. Met deze ommuring wordt een plein gecreëerd dat op vele manieren kan worden gebruikt. Zo ontstaat een doorgangsgebied dat tegelijkertijd verblijfsgebied is: een plein omringd door een iconische muur dat dé entree tot de stad vormt.

  jurycommentaar 

„Crazy idee! Totaal verrast. Dat je met de auto IN een soort gebouw rijdt…en weer naar buiten! Het exterieur wordt interieur. Een binnenplein waar je met de auto op rijdt, blijkt een verrassend concept. Een parkeertapijt, conceptueel erg sterk, met alle gebouwen OP het tapijt geplaatst. De relatie met de stad is echter totaal verdwenen. Het ovaal lijkt willekeurig en heeft niets met de stad te maken. Een referaat naar een nieuwe stadsmuur, of een nieuw eiland? REVOLUTIE!!"

  eervolle vermelding     mijnplein   Beatriz Ramo, Oscar Gential, Ahinitze Errasti Echebarria, Beatriz González Lazo STAR strategies + architecture

Wat is een Entree vandaag de dag? Een plek zijn waar we ons welkom voelen. En waardoor voelen we ons welkom? Als we ergens kunnen slapen en eten en er meer over te weten kunnen komen. De nieuwe entree zal bestaan uit een gastenverblijf, een ‘smakelijk’ Bosschebollen Café en een uitzichttoren.

33

een nieuwe typologie: De architectonische typologie van de “Stadspoort” is inmiddels verdwenen en vervangen door een “bordje”. Ons voorstel combineert de ‘architectuur’ met het ‘bordje’ en voegt een openbare ruimte toe. Wat is de beste locatie voor de interventie? De voetafdruk van de Ravelijn. · We doen geen concessies aan de reconstructie van de Vughterpoort ·  We dragen bij aan het “herstel” van de Ravelijn · We maken een balkon om de veranderingen aan het Heetmanplein te kunnen aanschouwen; we zien geschiedenis in actie! · We plaatsen in het verkeersgebied een verhoogde openbare ruimte. · We creëren een fysiek ‘entree–gevoel’ voor de drie wegen.

  jurycommentaar 

„Het plan doet denken aan een strandpier, compleet met circus. Aan het einde van de pier is veel te beleven. De Vughterstraat krijgt nu eindelijk een einde! Het leven gaat daarbij gewoon onder het plein door, welke de vorm overneemt van het Ravelijn. Een heel goed idee, maar te grof uitgewerkt. Wat gebeurt hier nu onder het verhoogde plein? De bestaande toren van Essent en deze nieuw geplande toren markeert een nieuwe poort van de stad! Is dit door de ontwerper zo bedoeld? Er lijkt nog veel op te lossen, maar is een fantastisch idee!”

  eervolle vermelding     de tuin der lusten Maaike Marechal, Suzanne Linders m–11 stedenbouw en openbare ruimte

De Tuin der Lusten is een bizar heuvellandschap. Dit landschap ontleent zijn vorm aan de geschiedenis van de stad met zijn vestingwerken.

37

Bij aanvallen op de stad werden wallen opgeworpen door de belager om zich daarachter te kunnen verschansen. Nu worden deze heuvels op een andere manier gebruikt: Het publiek kan genieten van de uitzichten; er wordt geluierd en gewandeld, men kan de vruchten van de bomen plukken en aan de waterkant wordt gepicknickt. Men kan genieten van de muziek die uit het Vestingtheater klinkt. In Villa Illusio laat men zich heerlijke maaltijden voorschotelen. Dit landschap roept herinneringen op aan de schilderijen van Jeroen Bosch, alleen zijn we nu zelf de figuranten die verleid worden in deze paradijstuin vol bloemen en eetbaar fruit. De natuur heeft de stad belegerd en heeft weer een beetje terrein gewonnen! Welkom in de Tuin der Lusten!

  jurycommentaar 

„Een prototype van een prachtig park. Komisch ook dat het nieuwe theater ook hier gepland wordt! De tuin der lusten is heel romantisch, maar er wordt niet verwezen naar het eerste romantische stadspark zoals het ooit aangelegd is. Het plan is prachtig vormgegeven, maar doet weinig met de vesting of de entree van de stad.”

61 inzendingen

41

overige inzendingen 46   46  47  47  48  48  49  49  50  50  51  51  52  52  53  53  54  54  55  55  56  56  57  57  58  58  59  59  60  60 

44

park + plein + poort bolwerkenpark vloeiende vesting plein 1629 shadows & dust bastiboven piazza uomo caldo aqua plaza hertogenboogplein via vista poort uit zicht plein public vesting ‘boven water’ ‘what to do?’ circus broeckpolderplein plein in beweging park bossche vest pickepoerte 3.0 “de rondeel” de verborgen speeltuin motel den bosch poortplaats city wall piazza della porta zicht op vught pickeplein de rank ravelijnenplein d e eerste klap is een daalder waard

61  vughterpoort revisited’

61  microkos.bosch de hof van heden ’t stadsbroek inzicht “het piecketorenplein” park den bosch vughterpoort inversed de groene poort het bossche balkon de tuin der lusten broekse park parkpoortplein rondje den bosch alliantieplein vanbijons “rendez–vous” vughterbolwerk 2012 “tijdtapijt” hier en nu m onument voor het auto optimisme 71  park royal 72  “de bossche poort” 72  welkom in de vesting 73  hellingshoek 73  plein 11 september 74  binnen broek 62  62  63  63  64  64  65  65  66  66  67  67  68  68  69  69  70  70  71 

45

jury

G

Egbert de Warle, Marcus Kempers Egbert de Warle Architectenbureau

Voor de inzending “Vloeiende vesting” worden twee cruciale kenmerken van het Wilhelminaplein als uitgangspunt genomen: De vloeiende verkeersknoop en de vestingwerken. Sinds ruim een eeuw is het Wilhelminaplein een dynamische verkeersknoop waar verkeersstromen met vloeiende vormen samenkomen. Van Engelse landschapsstijl tot optimistische rotondes. Hoogtepunt van dynamiek en verkeersstroming is het ‘Heetmanplein’, een regelrechte ode aan de beweging. In het ontwerp wordt doorgaand verkeer langs vloeiende grastaluds om de vesting geleid. Verkeer dat de vesting in steekt, doet dat in rechte radiale lijnen die door het gras snijden. Met sierlijke boog rijdt men de parkeergarage in. Wandelaars lopen dicht bij het water. Het Wilhelminaplein is onlosmakelijk verbonden met de vestingwerken van ’s–Hertogenbosch. Zicht op de omgeving was essentieel als schootsveld. Nu is de vesting een inspirerende aanleiding voor hoogteverschillen en zichten op de omgeving. De verbeelding van de vestingwerken, spannende zichtrelaties en het contrast tussen binnen en buiten de vesting zijn.

Bolwerkenpark

Plein 1629

Jasper Ruinard, Angelo Haemers

Rob van den Bosch, Frans van Noppen

De nieuwe entree voor ’s–Hertogenbosch aan het Heetmanplein (het pragmatisch ingenieursverkeersknooppunt) is een intermediair geworden tussen de historische stad, het landschap en de stad aan de andere zijde van de Dommel. Deze intermediair is gevonden door het historisch bolwerkterug te brengen in de stad en te herdefiniëren met een nieuw programma.

In de geschiedenis van ’s–Hertogenbosch speelt het Heetmanplein een belangrijke rol. Hier sloeg prins Frederik Hendrik in 1629 een bres, waardoor de stad kon worden ingenomen. Hier was één van de imponerende ingangen van de stad: indrukwekkende stadsmuren, een dreigend bastion en een machtig poortgebouw. Hier kwam je een STAD binnen. Van deze grandeur is niets meer overgebleven. Poort, molens en vestingmuren werden gesloopt. De herinrichting Heetmanplein biedt een unieke kans de stad een entree terug te geven die een blijvende indruk maakt. Het terugbrengen van het historische stadssilhouet met contouren van vestingwerken, windmolen en stadspoort zullen de geschiedenis der stad levend houden en dit gebied weer revitaliseren: 1. Zichtbaar maken vestingwerken: stadsmuur, bastions en ravelijn. 2. Glazen informatiecentrum Duurzaamheid met hightech windturbine + zonnecellen 3.  Glazen stadspoort 4.  Waterturbine bij stuw 5.  Aanlegsteigers 6.  Terras 7.  Plein voor evenementen (zondagmarkt)

H

„Het bolwerk transformeren van verdedigingswerk naar intermediair tussen de stad en landschap. Een mooie gedachte die recht doet aan de vraag. De maquette is prachtig, maar het plan kent te weinig samenhang en de toelichting is erg pretentieus.”

„Volgens de toelichting biedt de herinrichting van het Heetmanplein een unieke kans de stad een entree terug te geven, die een blijvende indruk maakt. Dat geldt ook voor dit plan. Het plan blijft intrigeren, is vrolijk ondanks de gammele maquette. Het plan ontstijgt de ‘playmobiel–schaal’ echter niet. De schaal van de maquette is niet te begrijpen. Het beeld is fantastisch, men probeert leven in de brouwerij te brengen, maar er is nog geen samen”

jury

jury

Thor Hendriks Burobol

G

46

Vloeiende Vesting

Den Bosch is als enige stad in Noord–Brabant onverminderd populair als woonstad. Het historische stadshart levert hieraan een belangrijke bijdrage (NRC 24 mei 2012). De ontwerplocatie is de zuidelijkste punt van het stadshart en van biedt direct toegang tot het omliggende land. Deze verbinding heeft verschillende namen gehad: van Vughterpoort via Wilhelminapark tot Heetmanplein. We behouden deze namen. Daarmee herintroduceren we het idee van park, plein en poort, nu naast elkaar. De groene ring langs de voormalige stadswallen wordt doorgetrokken en verbreed waardoor een park ontstaat. Het nieuwe Wilhelminapark zoekt via het water aansluiting bij de Bossche Broek. Het nieuwe Heetmanplein is begin– en eindpunt van een verblijf in Den Bosch. Via de Vughterstraat loopt men meteen het stadscentrum in. De nog aanwezige fundamenten van de voormalige vestingwerken vormen de basis voor een wandelroute om de gebieden die hier samenkomen te verbinden. De stadswallen dienen zo niet om mensen buiten te houden; ze markeren het binnenkomen. Een welkom gebaar.

Bolwerk Naast het behoud van de cultuurhistorie vormt het bolwerk een parkachtige entree met de Vughterpoort en fietsbrug als centrale markering. Het bolwerk is opgedeeld in diverse verblijfsgebieden met een variatie aan condities, eigen programma en uitstraling. Verscheidenheid zorgt ervoor dat iedereen zijn lievelings plek kan vinden in het Bolwerkenpark; lounge en spel in het park, ontspanning op bastion Deuteren, uitzicht en een ruige speeltuin rond het ravelijn, sport in het ‘stadion’ en jeu de bolles op bastion Vught. Deze plek heeft de potentie om de Bossenaars van jong tot oud samen te brengen.

H

Park + Plein + Poort

„Bij de “Vloeiende vesting” worden twee cruciale kenmerken van het Wilhelminaplein als uitgangspunt genomen: een vloeiende verkeersknoop en de vestingwerken. De jury vindt de vloeiende lijnen echter niet duidelijk in het plan terug. De ontwerper probeert veel problemen op te lossen.”

jury

„Den Bosch is als enige stad in Noord–Brabant onverminderd populair als woonstad. De ontwerper introduceert een interessante lijn om via de oude vesting te kunnen wandelen. Maar moet je op deze manier het parkeren oplossen? De parkeerkuil is te veel van het goede.”

47

Shadows & Dust

Piazza Uomo Caldo

Anthony Litjes ADA enterprises

Berrie van Elderen, Arjan Karssen v–eld, Bureau Arjan Karssen

De plek moet een setting, een actie, een geborgenheid, een moment, een transparantie, een verkoeling, een doel, een poort, een verleden, een heden, een toekomst hebben. Een deel van de poort en wal wordt herbouwd met stalen netten met daarin een vernevelingsysteem. Deze kan aan een tijdschakeling gekoppeld worden of bewegingssensoren, zodat er geregeld een nevelactie ontstaat. De nevel vormt een wolk rondom het gaas en laat daarmee de vervaging van het verleden zien, maar ook de wolk van de ideeën van de toekomst. De plek krijgt zo een stukje verleden en heden in elkaar. Door de aarde wallen aan de weg op te trekken ontstaan er een afscheiding tussen rust en onrust, maar ook een zit plaats voor eventuele voorstellingen of verblijf op een zonnige dag. Een transparant beeld dat het zicht bewaard voor de bestaande bebouwing en zich alleen manifesteert op het moment dat de nevelwolk ontstaat.

Soms wordt pas in de herhaling duidelijk hoe goed een passeerbeweging is. Zo ook bij de Ponte Palazzo. Waar deze bij eerste beschouwing nog in schoonheid lijkt te sterven, wordt in de herhaling via de Piazza Uomo Caldo duidelijk dat de bezoeker hier vrij wordt gespeeld voor open doel. De Ponte Palazzo verbindt het paleiskwartier voor langzaam verkeer met het gebied ten oosten van het spoor. De barrière van het spoor wordt geslecht. De plek waar de Ponte Palazzo haar bruggenhoofd heeft, is echter niet aantrekkelijk. De bezoeker komt uit in de Maijweg, tussen de zijgevels van Essent en het toekomstige Chrysalis en loopt tegen de Vlijmenseweg/Koningsweg aan. Nog niet in het centrum dus? Nee, en de poort lag toch altijd al bij de Vughterstraat? Dus wie Ponte zegt, moet Piazza zeggen: Blikvanger; Parkeeroplossing; Entree van de Stad; Sleutel tot de Binnenstad; Verbindende schakel; Park in lagen.

jury

G

H

„Betekent: ‘Heetmanplein’. Het plan is zo druk vormgegeven, waarbij de jury zich afvraagt of je een dergelijk heftige oplossing wel moet bedenken! Waar is het centraal station dat hier bij komt te liggen? Een mooie gedachte, maar toch volkomen uit de bocht gevlogen.”

jury

„Het beeld op de panelen intrigeert enorm. Het vernevelen is een prachtig plan. De uitwerking en de maquette valt echter tegen. ‘De nevel vormt een wolk rondom het gaas en laat daarmee de vervaging van het verleden zien, maar ook de wolk van de ideeën van de toekomst’…erg poëtisch omschreven.”

Materialisatie: ·  Stalen netten/gaas ·  Verneveling systeem

BastiBOVEN

AQUA PLAZA

Jorrit Noordhuizen, Peter Hermens

Peer van Ling, Bert Ter Haar Ter Haar Van Ling Architecten

jury

„Een kijkdoos met LED verlichting! Erg gaaf om te zien. Een prachtige presentatie. Het water levert een filter tussen de stad en het verkeer. Een helder concept. Dit plan zal zeker gewaardeerd worden door het publiek. Waarom zijn er overigens geen ‘kijkgaatjes’ op ooghoogte?. Het plan spreekt tot de verbeelding, maar we mogen niet alles in een keer zien?”

jury

48

„De ‘opgetilde’, route die delen van de vroegere bastions en het ravelijn volgt, loopt over een centraal groen plein. Het leuke aan dit plan is dat je een bovenwereld los kunt snijden van de onderwereld. Het blijft een luchtig ding. Dit lijkt een verademing. De bovenwereld is echter niet voldoende ingezet…het gaat nergens naar toe. Het losknippen geeft echt kansen, maar had je de begane grond ook leeg kunnen laten?”

Wat hebben we toch met z’n allen moeten afzien op dit plein! Hoe je het wendt of keert, deze plek kan bijna geen verblijfsgebied worden. Wel een gebied waar de esthetiek van de ruimte uitgebuit kan worden. Wij willen terug in de historie en enkele fraaie elementen daaruit in ons ontwerp verwerken: het bastion met de poort en het water van de vestinggracht. Als we de Aqua Plaza vanuit het zuiden benaderen zien we een grote, lager aangelegde watervlakte opdoemen. Daarachter, en ook weerspiegeld in het water, zien we een brede trap die omhoog loopt richting het centrum. Hoge fonteinen markeren de overgang van water en trap en geven de oorspronkelijke plaats aan van de poort en het bastion. In het donker worden de fonteinen aangelicht met gekleurd licht en ook de traptreden lichten op. De hoge fonteinen zijn zowel overdag als ’s avonds al vanaf grote afstand vanaf de drie zichtassen te zien.

G

H

BastiBOVEN: een verhoogde wandeling die het huidige Heetmanplein transformeert tot een markante plek in de stad. De ‘opgetilde’ route die delen van de vroegere bastions en het ravelijn volgt, loopt over een centraal groen plein, overbrugt de wegen en voert tussen boomkronen. Indrukwekkende vergezichten en een ander blikveld op een vertrouwde plek maken deze wandeling tot een unieke ervaring die aanleiding geeft tot bezoek. De contouren van de bastions worden als schaduwen geprojecteerd op het maaiveld. Het plein is op dit moment een opeenstapeling van gefragmenteerde relicten uit verschillende perioden. De fragmenten, elk met een eigen functionele en esthetische kwaliteit, worden in hun rafelige en complexe verschijningsvorm gerespecteerd en tonen zo de rijkheid van de plek. BastiBOVEN smeedt de fragmenten aan elkaar en schept eenheid in beleving.

49

jury

G

HERTOGENBOOGPLEIN

Poort Uit Zicht

Maarten Mutters, Igor Bassa

Joris Viscaal

Een spannend en verkeersloos alternatief voor voetgangers, met de mogelijkheid om vanaf de Ponte Palazzo, door de lucht, het pontje naar de Bossche Broek te bereiken. De drie loopbruggen creëeren een visuele en functionele link tussen de verschillende gebieden en transformeren een chaotisch verkeersplein tot een nieuw actief voetgangersparadijs.

‘Poort Uit Zicht’ kent een geschiedenis van veranderingen. Ze hebben allemaal hun sporen na gelaten. Al deze lagen zijn anders maar één ding hebben ze gemeen. Het is een poort, een verbindingspunt, een knooppunt, op de scheidslijn tussen stad en landschap. Los van alle vooruitgang is het nog steeds de rand van de stad. ‘Poort Uit Zicht’ verbindt opnieuw. Het verbindt historische lagen en voegt een nieuwe toe. Het is een fietsknooppunt in een recreatief netwerk. Het verbindt cultuur met natuur, recreëren met shoppen, verbindt op kleine en grote schaal. ‘Poort Uit Zicht’ markeert door zich met haar toren vanuit de Bossche broek te manifesteren in het Bossche silhouet en geeft uitzicht op deze rand van stad en landschap. Met water, brug en trap is het bolwerk weer in functie. De VughterPoort is Uit Zicht, maar Uit Zich opnieuw en het Uitzicht op stad en land is er nog steeds.

Elke boog heeft een eigen thema: ·  Historie (in cortensstaal); verbind de vestingwerken ·  Groen (in begroeiing); verbind de groene zones ·  Ontmoeting (in hout); verbind de Ponte Palazzo   met het nieuwe Hertogenboogplein Het nieuwe Hertogenboogplein is opgedeeld in 2 delen, binnen en buiten de stadswal, klinkers en glooiend gras. Op het plein worden de historische contouren van de stadswal tot 1 meter opgetrokken. Dit zal het historische vestinggevoel terugbrengen en een balkoneffect creëeren. Ook de punt van de oude envelop word geaccentueerd en zal een nieuw uitkijkpunt worden.

H

„Langs de snelweg bij Breda zie je een gebouwde ‘bliksemschicht’ langs de snelweg. Een agressief element. Deze associatie krijgt de jury met dit plan. Het is vooral een ontwerp van een toren, maar de ontwerper doet te weinig met de plek.”

jury

„Mooie eenvoudige maquette. Less is more. In dit geval echter iets te eenvoudig, waardoor niet echt een oplossing geboden wordt. De bogen geven een ruimte, maar de ruimte is hier verder onvoldoende gedefinieerd.”

Een overweldigende en eigentijdse entree die je niet snel zal vergeten.

VIA vista

Plein Public

Arjan de Nooijer, Bram Zondag dNA –de Nooijer Architectuur, Bureau Zondag Architectuur

Pieter Graaff, Bas Lewerissa Graaff Lewerissa Architecten

jury

„De collage moet 1:1 gebouwd worden! De jury zou de fotocollage LETTERLIJK op willen pakken om dit zo te laten uitvoeren. De maquette zet de jury echter even op het verkeerde been. De gelaagdheid is goed gevonden, erg mooi verbeeld. Is het een collage of een gebouw? De jury vindt ‘3 plannen’ interessant, de COLLAGE, de MAQUETTE en de TEKENING. Tezamen worden deze toch niet goed begrepen. Wat ontstaat is een optelsom…maar wat ontstaat er dan?”

jury

50

„Via Vista is een spannend landschap met verrassende zichtlijnen. Erg interessant en doet denken aan een chinees landschap. Er gebeurt misschien ook wel te veel, een proeftuin. Een breiwerkje waar 3 parkjes onlogisch aan elkaar gekoppeld worden. Meer? ingezoomd, heeft het jury moeite de kracht van het ontwerp, het overzicht te zien. Er gebeurt te veel. Er is veel ruis van gebouwen, verkeer en gedoe. Het wordt allemaal net even te veel.”

Historische gelaagdheid geeft de stad identiteit. Daarom wordt bij de herinrichting van het Heetmanplein gesproken over onder meer de reconstructie van de Vughterpoort. Maar hoe ver moeten we daarin gaan? Mogen authentieke structuren wijken voor een reconstructie? Het Heetmanplein moet als welkome entree gaan fungeren. De stad moet op deze plek de bezoeker een kijkje in de ziel toestaan door haar verleden en plein public bloot te leggen. In het definiëren van dit verleden lijkt iedere selectie aan willekeur onderhevig. Wij willen daarom volledig aselectief zijn in de greep uit het verleden en brengen alles terug wat hier ooit bestaan heeft. De poort en de molen, maar ook het asfalt van het Heetmanplein, zelfs de verdedigingswerken van de bezetter (1940). Wat ontstaat is de optelsom van verleden en heden. Als een bovengronds bodemarchief biedt het Plein Public een kijkje in het collectieve geheugen van de stad Den Bosch.

G

H

Via Vista is een spannend landschap met verrassende zichtlijnen. Het plan bevat drie groene gebieden, verbonden met elkaar en het omliggende landschap. De Proeftuin is een boomgaard waar mensen met groene handen de handen uit de mouwen steken en genieten van verse groenten en fruit uit de regio. De Belvedère is een statig stedelijk panoramapark. De Archipel is een moerassige verzameling avontuurlijke eilanden. Deze drie gebieden zijn dooraderd met twee routes, die het gebied direct met stad verbinden. De Groene Route. De nieuwe fietsroute vanaf de Ponte Palazzo eindigt in een prachtig uitzichtpunt over de Bossche Broek. De Rode Route. De eeuwenoude Vughterstraat meandert vanuit de binnenstad geleidelijk het waterrijke landschap in.

51

Vesting ‘Boven Water’

CIRCUS

Rudy Brons Brons + partners landschapsarchitecten

Arthur Middelkamp URBANACTS

Vesting ‘Boven Water’ brengt de Vughtse Poort op een eigentijdse wijze tot leven. Door de fundamenten van deze Middeleeuwse entree weer zichtbaar te maken in een nieuwe waterstructuur ontstaat er een toegankelijk waterfront. Vesting ‘Boven water’ vormt met haar twee fonteinen, de vaandeldragers van de zuidelijke entree. De herstelde Ravelijn en de opnieuw ingerichte oevers van de Dieze maken hier onderdeel van uit. Vesting ‘Boven water’ vormt tevens een ontmoetingsplek op het schanierpunt van het waternetwerk, het buitengebied het Bosche Broek en de entree van de stad via de Vughtse straat. Rondom de fundamenten ontstaat een levendige ontmoetingsplek, waarbij waterrecreanten kunnen aanleggen en er een vlonderverbinding met de Dieze en de Dommel ontstaat. Het paviljoen biedt ruimte voor informatie, verpozing en culturele activiteiten zoals fototentoonstellingen, muziekvoorstellingen etc. Het markante waterfront verwelkomt de bezoeker, geeft ruimte voor verpozing, ordent de stedenbouwkundige structuur en legt een toegankelijke link naar de geschiedenis.

Het circus is een ode aan de lege ruimte. De bijzondere plek in de stad waar activiteiten plaats vinden en waar de constructie uitnodigt tot contemplatie of tot een extra rondje lopen of fietsen. Het circus bestaat uit 2 cirkels met een diameter van 60 meter die verhoogd en gekanteld zijn zodanig dat ze elkaar 1x ongelijkvloers kruizen en aan de overzijde daarvan versmelten tot 1. Hierdoor wordt het een loop. Het circus refereert aan spontaniteit, contuïteit en spanning.

‘What to do?’

BROECKPOLDERPLEIN

Marloes Steen, Etienne H. Lieben Steen, Breinwijzer

Peter van Vlaardingen Peter van Vlaardingen

“What to do?” is het plein in ’s–Hertogenbosch waar zowel bezoekers als inwoners terecht kunnen om zich te laten inspireren over mogelijke activiteiten. Door middel van wervende teksten in het mozaïek op het plein worden bezoekers van het plein uitgenodigd een activiteit in de stad te gaan beleven. Een wandeling langs de vesting, een bezoek aan het theater of museum, maar ook gewoon ‘loungen’ bij één van de vele cafés.

De nieuwe entree van Den Bosch is een verkeersportaal in cortenstaal op het Vughtereiland. Het is een poort en een kunstwerk om de bijzondere plek te markeren. De toegevoegde functie is overzicht en verbeelding.

jury

G

H

„Een ode aan de lege ruimte. De titel is erg goed! Maar de lege ruimte wordt toch weer met ringen en bouwsels vol gezet. Is dit een verwijzing naar de oude rotonde? Een geïsoleerd ding, maar wat doet het op deze plek? Het plan is contextloos, heeft volgens de jury weinig met Den Bosch te maken.”

jury

„Een ambitieus plan. De jury vraagt zich af waarom je een haven zou maken op deze plek? Er ontstaat een levendige ontmoetingsplek, waarbij waterrecreanten kunnen aanleggen en er een vlonderverbinding met de Dieze en de Dommel is gerealiseerd. Is dit niet ‘to much’ allemaal?”

De elementen van een stad als Den Bosch!

jury

„Een goed eenvoudig sterk idee. Waarom staat het bord scheef. Toch weer vormgeven? Verwijs met je tekst letterlijk naar karakteristieke Bossche elementen. Doet niets met het plein.”

jury

52

„De jury vindt de mozaïekvloer erg mooi gevonden. Er zijn veel verwijzingen aanwezig, waarbij het plan wordt opgedeeld in 3 delen: PARK, VESTING en MOZAIK. Een optelsom van mogelijk te veel ingrediënten. De toelichting spreekt over een mozaïek van wervende teksten. Het zou mooi zijn, als deze teksten nu ook gegeven zouden zijn. Het plan zou mensen moeten inspireren een wandeling te maken, maar laat de mens zich nog zo sturen?”

G

H

Aanleiding De plek is enerzijds de binnenkomst van de oude stad en anderzijds het vertrekpunt naar het moeras en verder. Keuzes in richtingen, vertier, handel en rust, zijn de dingen die zich, juist op deze plek, in de hoofden van de bezoeker afspeelden. Anno 2012 willen we door teksten en QR–codes in het mozaïek of declamaties op het mozaïek, de vele mogelijkheden van ’s–Hertogenbosch onder de aandacht brengen. Mensen kunnen al zittend, rustend of van bovenaf kijkend hun keuze maken.

53

Plein In beweging

Pickepoerte 3.0

Frank Immerzeel, Fred lansbergen Immerz. Stedebouw architectuur,   Lans–schap ontwerp & advies

Robert Bousché

jury

G

De zuidpunt van de Bossche veste vele malen aangelegd, verwoest , heringericht en van functie veranderd. Wij hebben niet de illusie dat deze dynamiek in 2012 eindigt en laten het verleden letterlijk rusten: de archeologie laten we ongemoeid. De gedachte aan wat onder de grond kan zitten is romantischer dan het weten. De plek ligt strategisch t.o.v. binnenstad, wijken en wegennet. Daar spelen we op in. Het 25 meter hoog poortgebouw, opgebouwd uit een ogenschijnlijk losse stapeling van houten/glazen/aluminium dozen, vormt een landmark, stadsentree en billboard van de stad. Dit bouwwerk is flexibel invulbaar en kan functies herbergen, zoals een fietsverhuur, theepaviljoen, uitkijkpost over stad en ommelanden, galerie, bruidssuite, digitaal nieuwsbord. De architectuur van het gebouw en de inrichting van de openbare ruimte is opgebouwd uit modulaire elementen. Het motto ‘Plein In Beweging’ verwijst naar de geschiedenis van de plek, het langsrijdende verkeer en de bewegende beelden op de verschillende displays.

Een nieuwe entree voor de stad. Deze plek vraagt vanouds her om een bijzondere entree. Door het opschonen van deze verkeersader en toegangspoort vanuit het zuiden, is er ruimte gekomen voor een nieuwe inrichting van het plein. Moeten de mogelijk vrijgekomen vestingmuren weer blootgesteld worden en daarmee de tijd weer eeuwen teruggezet, of gaan we de oude vestingmuren een herbestemming geven die recht doet aan de functie die het destijds had, namelijk als een keermuur van water en als verdedigingswerk. De oude poort en molens weer in ere herstellen is een puur toeristische attractie en weinig zinvol in de hedendaagse tijd. Geef daarom de plek een dynamiek mee, die het tussen de verkeersaders die er blijven bestaan, verdient. Vandaar dat we aan de plek een hedendaagse functie van poortgebouw hebben gegeven, die past binnen de verkeersstromen waar we niet meer omheen kunnen.

Park Bossche Vest

“DE RONDEEL”

Linda Cappetijn, Roel Wildervanck architectenbureau CAPPETIJN

David Klinkhamer, Thomas Lub

De kop van bastion Vught van de stad ’s–Hertogenbosch was, en is tot op de dag van vandaag, in fysieke zin de overgang tussen de oude Bossche Vestingwerken enerzijds en het beschermde landschap van het Bossche Broek anderzijds. Het is uniek dat sinds de middeleeuwen de plek van toegang tot de stad ongewijzigd is gebleven. Dit ontwerp wil conserveren en moderniseren in eenzelfde ingreep. Dit nieuwe park krijgt een verblijfsfunctie, tussen stad en land, waarbij de nadruk ligt op de doorwaadbaarheid voor de stappers (voetgangers) en de trappers (fietsers). Dit ontwerp laat nieuwe routes samenvallen met de historische lagen¹ door gebruik te maken van de aanwezige landschap– pelijke kwaliteiten². Park Bossche Vest is een verbinder; tussen vestingstad en achterland, tussen cultuur en natuur en tot slot tussen toen en nu.   ¹  Historische elementen: stadswal, brug, zonnewijzer,     kanonnen

H

„Een verwijzing naar de oude Pickepoort. De jury waardeert het statement om een eigentijdse Pickepoort 3.0 te ontwerpen zeer. Het levert in dit geval echter een anti–design op, buiten proporties. Een goede poging om de gedachte van de oude poort nieuw leven in te blazen. Dit levert echter nog geen mooi ontwerp op.”

jury

„Men probeert de probleemstelling met één gebouwd object op te lossen en dat wordt erg gewaardeerd. De meeste gebouwen die bedacht zijn, zijn het net niet. Ze komen uit de lucht vallen, zijn lomp, groot, niet geraffineerd. Deze is beter, maar de schaal van het gebouw is te klein om zoiets te kunnen bewerkstelligen.”

Een nieuwe herkenbare stadsentree voor ’s–Hertogenbosch. Het Wilhelminaplein krijgt een nieuw karakter door een herkenbaar ‘poort’ gebouw. Dit hybride stedelijk gebouw kent een divers publiek en commercieel programma. Tevens werkt het gebouw als een buffer voor de geplande infrastructuur en openbaart het zich als een stadsgevel richting een nieuw plein. Als moderne ‘poort’ functie naar de stad biedt het gebouw tevens een kwalitatieve parkeeroplossing. Extra aandacht wordt gegeven aan het uitzonderlijke dualisme van de locatie. Vanuit he gebouw kan zowel het stedelijk, als het groene karakter van ’s–Hertogenbosch waargenomen worden. Voortbouwend op het gedachtegoed van de voormalige stadspoort markeert De Rondeel de stadsentree door middel van een markante toren. Er is bewust niet gekozen voor een historische herbouw van de Vughterpoort maar gezocht naar een hedendaagse invulling aan het begrip stadspoort. Deze ‘poort’ voegt zich niet alleen respectabel in het volledige stadssilhouet maar reset tevens de locatie tot een multi– functioneel plein dat de potenties van de locatie uitbuit.

jury

„Een kathedraal voor de auto. Een brutalistisch gebouw. Tip van de jury is om dit gebouw extra USSR–achtige kwaliteiten te geven. Een ruig ontwerp dat recht doet aan de context waarin het staat!”

jury

54

„Er zijn meer ontwerpen waar uitsneden zijn gemaakt. Een loopgraaf langs de oude stadswallen zodat deze werken te zien zijn. De uitsnede ligt volgens de jury echter aan de verkeerde zijde. Het ‘bloot leggen’ wordt door de jury gewaardeerd. De wijze waarop, wordt echter wel als een vreemde ‘sacrale’ methode gezien. De ontwerper snijdt de vesting uit het landschap, uit de stad. Het levert een gang op, maar niet een mooie bruikbare ruimte.”

G

H

²  Landschappelijke kwaliteiten: uitzicht, beschermde natuur,   hoogteverschillen en water

55

jury

G H

Poortplaats

Euwe de Wilde

Jens van de Ven

Er worden 10 huizen gebouwd rond een verborgen speeltuin.

De nieuwe verkeersituatie zorgt voor onduidelijke randen binnen het plangebied. Daarnaast is een sterke fysieke verbinding met de ten zuiden van de weg gelegen zones lastig te realiseren. Echter creëert de nieuwe situatie veel open ruimte zonder bebouwing, wat aansluit op het vroegere karakter van de plek. In dit plan wordt uitgegaan van een driehoekig plein. Deze vorm refereert aan de vorm die bij vestingwerken werd gebruikt. Hierdoor worden de onduidelijke randen opgeheven en wordt de oude entree‐as van de stad benadrukt. Aan de randen van het plein zorgen bomenrijen voor een scheiding tussen het verkeer en het plein, waardoor verblijf op het plein aangenaam is. Om een relatie te leggen met het vestingkarakter van Den Bosch, zijn de vestigwallen blootgelegd waardoor het plein een historische gelaagdheid en verankering binnen het gebied krijgt. Een moderne interpretatie gecombineerd met de contouren van de oude Vughterpoort versterken de entreefunctie van Den Bosch.

MOTEL DEN BOSCH

CITY WALL

André de Wilde, Jan Wijnand Groenendaal Compositie 5 stedenbouw bv, WKG Architecten

Ralf Pasel PASEL–K Architects

Het autoverkeer en mobiliteit in het algemeen was vijftig jaar geleden een symbool voor het geloof in een welvarende toekomst. Het Heetmanplein is een icoon van dit geloof. Een poort naar een voor iedereen bereikbare stad. Nu deze welvaart waarheid is geworden, zijn we van ons geloof gevallen en denken we dat deze voor iedereen bereikbare mobiliteit een bedreiging voor ons milieu is. Deze transformatie van het Heetmanplein tot Motel Den Bosch wil dit geloof in een stralende toekomst terugbrengen. We moeten trots zijn op de mobiliteit voor iedereen, immers het is een feit dat dit een belangrijke basis is voor onze “globaliserende” cultuur. Onze reset voor het Heetmanplein verbindt de verworvenheden van de mobiliteitscultuur: een drive–in restaurant en een motel met het “nieuwe geloof in de toekomst”: de gewaardeerde historische binnenstad van Den Bosch. En wil dat voor iedereen bereikbaar houden.

Op de basis van de Bossche geschiedenis ontwikkelt zich de nieuwe CITY WALL als een verbindend element tussen historie en toekomst. De oude vestingmuren geven de positie van het nieuwe ensemble aan. Boven op de muren ontwikkelt zich een lint–achtig gebouw dat verschillende stedelijke functies inhoud: stadsinformatie, guesthouse, Bossche bibliotheek, tentoonstellingen, café, steiger, … Door de accentuering van de bestaande structuur ontstaat zowel een verwelkomende geste als ook een overgang tussen landschap en stad. De CITY WALL ontvangt de bezoekers met open armen en geeft de burgers van Den Bosch een nieuwe plek in het stedelijke weefsel: een ruimte voor ontmoeting, cultuur, lezingen en genot van stad en natuur — een impuls voor heel Den Bosch.

„Een prachtig gebouw, deze city wall! Zo smal, dat de jury zich wel afvraagt of het een gebouw zou kunnen worden? Door de jury zeer gewaardeerd, maar ook hier worden veel functies bedacht om het gebouw een lading te geven. Wat is er dan mis met gewoon woningen? Toch teveel een willekeurig ontwerp, waarbij de verwijzing naar de stadswallen strakker, functioneler zou kunnen.”

jury

„Deze transformatie van het Heetmanplein tot Motel Den Bosch wil het geloof in een stralende toekomst terugbrengen! Het idee om daar een motel te maken is interessant, maar hier is geen snelweg (meer)… de rondweg leid je nu weg van deze plek. Nieuw is dat het het eerste motel IN de stad zou kunnen zijn. Het ontwerp van het gebouw is helaas nogal grof. Ook de richting van het gebouw wordt helaas niet begrepen.”

G

jury

De Verborgen Speeltuin

H

„Om een relatie te leggen met het vestingkarakter van Den Bosch, zijn de vestigwallen in dit plan blootgelegd. De toevoeging in het plan (contour Vughterpoort?) komt over als een ‘monument’. Is erg zwaar vormgegeven. Veel overpeinzing daardoor, maar is dit geschikt voor deze plek?”

jury

56

„‘Suske en Wiske en de verborgen speeltuin’. Een erg eigenwijs plan! Ik wil hier spelen! De enige ontwerper die er een woonwijk van maakt. Het afgesloten plein wordt echter een speelplek voor deze nieuwe plein–gemeenschap en niet voor de stad! Het ontwerp maakt helaas geen nieuwe entree. Men breidt de stad uit. Een onverwachte oplossing.”

57

Pickeplein

Bernd Upmeyer

Noor van de Loo Noor van de Loo Architect

In plaats van de poort te reconstrueren heb ik ervoor gekozen een transparante inverse van het gebouw te maken. De fundamenten die onder het maaiveld liggen worden zichtbaar door een glazen plein. Ondergronds worden de twee delen met elkaar verbonden. In het gebouw bevindt zich een informatie centrum dat zich richt op de historie van de plek en een klein café, waardoor dit knooppunt, ook een verblijfsruimte wordt. Aan de zijde van Bastion Vught een stedelijk plein met groene verhogingen. Aan de westkant een groen park met weelderige met veldbloemen beplant.

De Rank

Lars Bouwman

Roy Bertholet 2architecten

„De Rank vormt een verwijzing naar verschillende periodes in de geschiedenis, waarbij de ‘ranke’ brug zich krult als een moderne stadspoort. De jury constateert echter onlogische verbindingen. Het park met bomen is goed, maar de jury ziet de noodzaak niet voor zo’n high–tech brug.”

jury

„Het ronde gebouw ontkent bestaande routes en richtingen. Een inverse van een gebouw, interessant, maar van de buitenkant komt dit toch over als een blok. De vreemde groene vormen ervoor worden toch niet goed begrepen. Het plan mist mogelijk schaal en een duidelijke richting. Er is veel gedaan om het plein Sienna–achtige kwaliteiten te geven.”

De entree naar Den Bosch zou niet alleen een vriendelijke toegang moeten zijn, maar ook een parkachtige plek waar mensen willen blijven. Om voetgangers en fietsers zo lang mogelijk van dit bijzondere knooppunt tussen stad, land en water te laten genieten, leidt een meanderende route hen via de fundamenten van de stadspoort en molen, langs de waterkant, richting binnenstad of de Ponte Palazzo naar het Paleiskwartier. Hoewel het ook een grote bron van ergernis vormt, dient de unieke complexiteit van het Heetmanplein juist als inspiratiebron voor de meest spectaculaire wandel– en fietsroute van Nederland. De Rank vormt een verwijzing naar verschillende periodes in de geschiedenis: de ‘ranke’ brug krult zich als een rank tot een moderne stadspoort. Verder verwijst De Rank naar het Wilhelminpark en worden de fundamenten van de stadspoort en de molen zichtbaar gemaakt.

G

jury

G H

De vestingwerken van Den Bosch zijn lang geleden ontmanteld. Tegenwoordig doen ze het tegenovergestelde van hun oorspronkelijke functie, ze zijn de grootste trekker voor bezoekers van de stad. Op verschillende plekken worden restanten in hun oude glorie teruggebracht. Een heel letterlijke manier om met deze historische vondsten om te gaan.

ZICHT OP VUGHT

Het zuidelijkste puntje van het oude centrum van Den Bosch krijgt een landmark dat de geschiedenis van de plek weerspiegelt. Een licht bouwwerk dat een herkenningspunt vormt voor Den Bosch. Zicht op Vught is een plek van rust in het hart van de oude stadspoort. Een bijzonder object weerspiegelt de geschiedenis van de plek. De oude contouren van stad, land en water worden zichtbaar. Aan de stadszijde vormt zich een bijzonder plein met daaronder een parkeergarage. Door de zijkanten van het plein op te tillen ontstaat een entree voor de parkeergarage en vormt het plein zich tot een tribune en een uitkijkpunt. Men kan een wandeling maken over de funderingsresten van de oude vestigingsmuur die zich bevinden tussen het plein en het groen. Zicht op Vught is een transformatie van druk verkeersplein naar een plek van rust waar de auto stil staat.

jury

H

Piazza della Porta

Ons voorstel is een kunstwerk, zoals de restanten van de vestingwerken, die worden tentoongesteld als kunstwerken die bezocht kunnen worden, zoals in een archeologisch museum. Het is ook een gebouw in de vorm van een groene helling die functioneert als een park en als een zichtbare stadspoort. De toegevoegde functie is een verzonken openbaar plein met een houten oppervlak dat bovendien als een open lucht theater functioneert. En alle elementen zijn gekoppeld aan de vestingwerken in een transparant binnenruimte met een klein bezoekercentrum, onder de groene helling, om de geschiedenis van de stad het hele jaar door te kunnen aanschouwen. Omdat er op dit moment heel weinig geld is, kan het project in drie fasen worden gerealiseerd. Indien gewenst, kan in de toekomst de historische stadspoort ook worden gereconstrueerd in een vierde fase en als een integraal deel van het ontwerp van de eerste drie fasen.

58

„Erg complex ontwerp met te weinig resultaat. Een inverse poort die van de buitenkant gewoon een gebouw wordt. De vormgeving is mooi, prachtig gepresenteerd. Veel waardering.”

jury

„Mooi! Het plan geeft een vervreemdende omkering in zich. De kop van de stad is groen en aan de buitenzijde ligt dan een plein. Dat voelt raar…maar daardoor intrigeert het plan enorm. Wat gebeurt er nu op het plein? Het park ligt wel erg mooi. Ook wordt gewaardeerd dat dit plan gefaseerd uitgevoerd kan worden.”

59

H

G

jury

„Mooi gepresenteerd. Een open luchttheater met een weg eromheen blijkt een vreemde combinatie. Alles ondergrond, maar bovengrond staat nu alleen nog een te kleine kiosk.”

RAVELIJNENPLEIN

VUGHTERPOORT REVISITED’

Maurits Cobben maurits cobben architectenbureau

Oliver Carter Architectuurstudio Carter

Het plan RAVELIJNENPLEIN beoogt de beleving van de vestingstad levend te houden zonder te vervallen in een reconstructie. Zoals de citadel aan de noordzijde krijgt nu ook de zuidzijde van de (vesting–)stad een herkenningspunt. Het plan is bewust robuust en fors voor de locatie om de kenmerken van de stadsomwalling voelbaar te maken. Verwijzend naar de oude stadspoort is het plan ook een eigentijdse stadspoort: de parkeergarage als (omgekeerde) stadspoort en stadsentree voor de auto. In de zichtlijn van de Vughterstraat wordt de herinnering aan de oude stadspoort verbeeld. RAVELIJNENPLEIN wil niet alleen een belangrijk beeldmerk aan de stad toevoegen maar ook een levendige plek zijn: naast een parkeergarage bevat het plan horeca en een flexkantoor. Het flexkantoor is bij uitstek geschikt als vergader–, werk– en ontmoetingsruimte voor kleine zelfstandigen en het verenigingsleven. Het aangrenzende stadsterras biedt mogelijkheden voor buitenactiviteiten, het talud is beloopbaar en kan dienst doen als zonneweide.

De huidige plek kenmerkt zich als een druk en onoverzichtelijk verkeersplein op een historisch gezien markante plek van de stad. Het ontwerp stelt zich dan ook tot doel de verblijfskwaliteit van de plek drastisch te verbeteren en tegelijkertijd verbinding te maken met het verhaal van de plek en de betekenisvolle rol hierin van de Vughterpoort uit 1399. De bestaande rudimenten van de oude toegangspoort die ondergronds bewaard zijn gebleven worden ingezet als onderdeel van een nieuw verdiept open lucht theater. Bovengronds markeert een kiosk met royaal uitkragende luifel de positie van de vroegere poort ingang. Een plek om te vertoeven en stil te staan bij het verleden, heden en mogelijke toekomst van de stad. Het nieuwe lommerrijke park fungeert als verbindende groene schakel tussen de beschermde natuurgebieden van ‘Natura 2000’, de Moerputten en het Bossche Broek. Kortom een uitnodigende entree en ontmoetingsplek voor toeristen en Bosschenaren!

De eerste klap is een daalder waard

Microkos.Bosch

Misak Terzibasiyan, Emile van Vugt, Manuel Piedra Montanes UArchitects

jury

Nu Heetmanplein, een plek ongedefinieerd verdwenen tussen de wegen, krijgt een nieuwe betekenis voor de bewoners van Den Bosch. De betekenisloosheid van het gebied zien wij in de betekenisloosheid van de mens die zijn verbintenis heeft verloren met zijn medemens en de natuur. Het totale gebied wordt getransformeerd in een open bosstructuur, een “loo” waarin de mens zijn bestaan terug kan vinden. Het gebied kunnen we beschrijven als een stadspark omkaderd door gebouwen die het gebied definiëren en beschermen. Hier kan je niet alleen spelen en boomklimmen als een kind, maar ook educatieve aspecten zijn aan het park gekoppeld. Je kan er ontdekken hoe bijen de honing maken en zelf aardbeienplantjes poten of met je voeten in het water van de Wilhelminavijver en vooral weer in contact komen met je medemens en de natuur.

„De jury twijfelt aan het ontwerp op deze plek. Een heftige architectonische ingreep, waarbij de keuze voor het plan op deze plek niet begrepen wordt. Het plan sluit af en nodigt nog niet voldoende uit. De plek lijkt niet groot genoeg voor deze plek. Is er sprake van een schaalfout?”

jury

„Het plaatje is veelbelovend, maar de maquette overtuigt de jury toch niet. Er wordt een poort opgericht met een watergordijn als verwijzing naar de stadsgracht. Achter het watergordijn wordt dan de historische binnenstad zichtbaar. Een krachtig ontwerpmiddel in woord, waarbij de uitwerking niet goed begrepen wordt.”

  Yvo Thijssen, Atilgan Algan Architectenbureau Yvo Thijssen, Algan Architecture + Urbanism

G

H

In het verleden werd de aankomst in Den Bosch aan het Wilhelminaplein gemarkeerd met de Vughterpoort. De toegangspoort met vestingwerken waren een grens tussen stad en buitenwereld. Een veilig baken waarachter de mogelijkheden lagen voor de handel. De markering van een poort heeft tegenwoordig een symbolische en historische betekenis. De betekenis van het Wilhelminaplein herleeft door het verbrokkelde plein te omcirkelen met een licht dak: een welkomstgebaar voor auto’s en voetgangers. Het is deels een verwijzing naar de vroegere daalder en de uitsparingen in het dakvlak zijn afgeleid van de Bossche vlag. Onder het dak kunnen nieuwe activiteiten worden ontplooid: er bevindt zich een verdiept amfitheater en er kan een lunchcafé worden geplaatst. Het verleden wordt met het heden verbonden. Op de historische locatie van de Vughterpoort wordt een nieuwe poort opgericht met een watergordijn als verwijzing naar de stadsgracht. Achter het watergordijn wordt de historische binnenstad zichtbaar.

60

jury

„Een parkeergarage met flex werkplekken. Het plan komt over als een nieuw verdedigingswerk waarbij het plein juist afstoot in plaats van te verwelkomen.”

61

H

G

jury

„Volumes, zichtlijnen en krachtige paviljoen–achtige bebouwing voor op het wereld expo–terrein. Te veel en helaas toch te onsamenhangend geplaatst op het plangebied.”

de Hof van Heden

Inzicht

Joost Pijnenborg, Thijs Follet deBOSSA vof

Thomas Vullings, Bram van Kruijsdijk Thomas Architecten, bvankruijsdijkarchitectuur

Een RESET kan worden opgevat als een carte blanche om een geheel nieuw (of juist heel oud) plan te bedenken. Dit voorstel probeert die RESET echter contextueel te maken door continuïteit te zoeken met het bestaande. Dit ontwerp cultiveert dus juist de overmaat aan asfalt. Door het te contrasteren met zachtere elementen en een geheel ander gebruik voor te stellen wordt de voormalige verkeersruimte een verblijfsruimte die het bestaande per direct van betekenis verandert. Het asfalt blijft behouden en vormt een stedelijke humus voor (tijdelijke) programmatische invulling, zoals een podium, een terras, een frietkot, een ijscokar, een (vers)markt, een mobiele half–pipe, et cetera. De huidige vluchtheuvels worden getransformeerd in publieke moestuinen en een raster van bomen perforeert het asfalt. Op deze manier ontstaan hand in hand een publieke agricultuur en een fantastische openbare ruimte die kan worden gebruikt voor zowel individuele recreatie als voor publieke evenementen.

Het Heetmanplein is een blinde, vluchtige plek aan de rand van ’s–Hertogenbosch. De opgave vraagt erom de stad hier weer een gezicht te geven: een poort in de vorm van een plein, een nieuw inzicht voor ’s–Hertogenbosch. Een ensemble van gebouwen wordt zo geplaatst dat er een duidelijk herkenningspunt in het landschap ontstaat, een ingang danwel uitgang van de stad. Duidelijke zichtlijnen wijzen op de omgeving, de Bossche Broek en de overgang naar een landelijke omgeving. Dankzij de Ponte Palazzo wordt ook het zakelijke centrum met de stad verbonden. Positionering van volumes wordt bepaald door de geschiedenislijnen, vanuit de stad ontstaat er een rustpunt, de ruimte wordt samengeknepen als een zandloper. Er ontstaat een plek van samenkomen, formeel en informeel, een plek om te recreëren. In de nieuwe gebouwen zou een bezoekerscentrum, theehuis of conferentiecentrum gehuisvest kunnen worden met parkeren ondergronds. Op het plein is ruimte voor spel en barbecue.

’t Stadsbroek

“Het Piecketorenplein”

Jan Verhagen, Rutger Brouwers, Erik Hoogendam, Ryanne Janssen, Mark Wevers

Bram Chermin, Jeffrey Sonnema, Thijs van Oostrum Studio 1230

jury

„Het monument staat precies op de juiste plek! Het plan staat ook niet in de zichtlijn, maar er net naast. Als er een toren kan komen, zou die hier kunnen komen te staan. De jury vindt het ontwerp aantrekkelijk. Er wordt streng geregisseerd, de positie, het binnenkomen door een theatrale entree naar de toren. Echter het ontwerp van de toren en het plein is te weinig uitgewerkt en mist juist deze geregisseerde zorgvuldigheid. Waarom zou je hier naar toe gaan?”

jury

„Een veel te kleine plek voor dit plan. Het plaatje levert een erg mooie natuur op voor de poort. Het contrast tussen stad en land is prachtig gevisualiseerd, maar deze plek is naar verwachting te klein, zeker ook met de geplande verkeerstructuur, waardoor deze ambitie niet gehaald zal worden.”

Vanuit het historische perspectief van de stad ’s–Hertogenbosch worden de fundamenten en restanten zover mogelijk in ere herstelt. Echter met de nieuwe verkeersstructuur op het voormalige Heetmanplein, is er enkel de mogelijkheid de citadel en “Pieckepoort” te herstellen. Herstel van de molen van Van Esch en het ravelijn is bijna onmogelijk, terwijl historisch gezien het samengaan van deze elementen (gezichts) bepalend was. Het ontwerp wordt gevormd door de aspecten herkenningspunt (Van Esch molen), uitkijkpunt en voorentree (ravelijn) te vertalen in een hedendaagse uitkijktoren, de “Piecketoren”. De uitkijktoren speelt een sleutelrol in de verbindingen tussen de Bossche Broek, centrum en Ponte Palazzo en voegt met de uitkijk op hoogte een nieuwe dimensie toe aan het beleven van de stad, de omgeving en de natuur. Tegelijk is het een toevoeging aan de skyline van ’s–Hertogenbosch die zorgt voor herkenbaarheid van het Piecketorenplein, voormalig Heetmanplein.

G

H

Den Bosch heeft een speciaal stukje landschap in bezit, het Bossche Broek. De botsing tussen tussen stad en platteland geeft de Hertogstad een speciaal aangezicht. Toch is de relatie tot het omliggende landschap vaak slechts beperkt tot het kijken. ’t Stadsbroek tracht deze relatie ook fysiek te maken. De oude Vughter–poort dient hierbij als de fundering voor het maken van een monumentale trap die natuur en stad verbindt. De trap biedt toegang tot een multifunctioneel natuurplein dat verdiept ligt aan de voet van de oude stadswal. Aan de andere zijde is dit plein begrensd door een groot paviljoen waardoor er plek geboden wordt voor evenementen, exposities en feesten. Dit paviljoen vormt de verbinding tot de waterkant en haakt hierbij aan op wandelroutes langs de stadswal en door het Bossche Broek. Samen vormen de volumes en pleinen en sequentie van ruimtes in het verlengde van de Vughterstraat en is ’t Stadsbroek het knooppunt waar de bourgondische stedeling en de natuurliefhebber elkaar vinden.

62

jury

„Een gewaagd idee, een experiment om te kijken of het asfalt kan blijven liggen! Zeer interessant waarbij de tijd het bewijs zal moeten leveren. Als beeld levert het toch nog te weinig op.”

63

jury

G

De Groene Poort

Jasper Niens, John Colenbrander, Thijs Ewalts Studio Pompstraat

Esther Kock

H

HET BOSSCHE BALKON

Jordy Stamps, Chris van Nimwegen, Sjoerd van Gerven, Joris Klein

Loes Goebertus, Albert Richters Studio Loes Architectuur

Om een aangename verblijfsruimte te creëren op nu één  van de ergste verkeerspleinen van ons land, wordt een wand gemaakt die verkeer en verblijf van elkaar scheiden. De wand wordt doorbroken voor een langzaamverkeerverbinding tussen Vught en de Bossche binnenstad. De vroegere stadspoort wordt weer zichtbaar gemaakt. Niet door de poort letterlijk te herbouwen, maar juist door de contramal ervan te maken! Twee kleine gebouwen aan stadszijde verlevendigen een pleintje met speciaalzaken. Een mooi stadsparkje bovenop de gebouwen is de plek om je even aan het stadse te onttrekken. Het refereert naar het Bastionder en de Ponte Pallazo en is de volgende hotspots op een wandeling door de stad. De trappen aan de uiteinden maken de tuin echt een onderdeel van de stadswandeling. Het Heetmanplein verknoopt kwaliteitsvolle plekken als de Bossche binnenstad, de Bossche Broek en het Paleiskwartier en wordt weer onderdeel van de stad.

Een opgetild maaiveld vormt ‘Het Bossche Balkon’ dat uitzicht biedt over het Bossche Broek. Dit balkon vormt tevens een omloop om de centraal staande funderingen van de oude stadspoort en vestigingsmuur. Deze funderingen maken deel uit van een intieme buitenspeelplaats voor de onderbouw van de onder het balkon gesitueerde basisschool. Het nieuwe elektrische tankstation op maaiveld benadrukt dat het plein altijd een belangrijk punt geweest is voor verkeer. Vanaf de auto vormt het nieuwe voorstel een sneak preview richting het centrum en de ruïnes van de oude stadspoort. Het opgraven van de ruïnes en het terugbrengen van het tankstation vormen belangrijk deel van de historische gelaagdheid van het gebied. Het tankstation en de basisschool gaan een dynamische relatie aan waarbij het tankstation een attractie wordt en kinderen een representatie zijn van de toekomst. De stads aula op de kop van de school is te gebruiken voor publieke evenementen van de stad.

jury

„Een geplande basisschool en tankstation die samen de dynamiek van de plek moeten maken. Een intieme buitenspeelplaats voor de onderbouw van de, onder het balkon, gesitueerde basisschool. Het elektrische tankstation wordt daarbij een attractie. Alles door elkaar, waarbij de tekst lading moet brengen. De jury begrijpt het plan onvoldoende.”

G

jury

Het Wilhelminaplein heeft bijzonder veel kwaliteiten. Niet alleen historisch, maar ook stedebouwkundig en ecologisch. Heden ligt de nadruk op het plein nog volledig op de infrastructuur. Om het meer een verblijfsgebied te laten zijn en de waardes goed naar voren te laten komen, is een groene identiteit gewenst. De oude vestingwerken kunnen opgegraven worden en hersteld. Door de contouren van de stadspoort op te bouwen, krijgt het ook zijn ontsluitingsfunctie terug. De contouren worden begroeid door klimplanten, wat een bijzonder effect zal geven. De stadspoort kan dan gaan functioneren als ontmoetingsplek door een biologische winkel en restaurant te huisvesten. Binnen de wallen kunnen moestuinen zorgen voor duurzaam groen, wat tevens het restaurant kan voorzien van vers eten. Tussen de moestuinen en de wallen ontstaat een rustig parkachtig gebied waar mensen kunnen wandelen, rusten en van het uitzicht genieten. Buiten de stadswallen wordt het schuin afgegraven zodat de wallen goed uitkomen.

VUGHTERPOORT INVERSED

„Een blokkade, verkeer en verblijf worden hard gescheiden van elkaar. Maar waarom? De nieuwe infrastructuur zou een andere verkeersintensiteit moeten opleveren. Bestaat het probleem dan wel? Wordt dit probleem niet overgewaardeerd?”

H

park den bosch

Een structuur van glas en staal, 200 meter lang, 70 meter breed, en 45 meter hoog. Het ontwerp benadrukt het verkeersplein als een belangrijke logistieke schakel en faciliteert het auto en fiets verkeer. Het overdekt het verkeersplein als beelbepalend element en creëert een relatief bescheiden volume voor de natuur. De biologische massa profiteert van de CO2 uitstoot van het verkeer, hoe meer verkeer, hoe meer biomassa. De structuur genereert een effect als in een broeikas voor een optimaal binnenklimaat. Bij het binnenrijden komt men terecht in een jungle waar inheemse beplanting het moet opnemen tegen uitheemse gewassen en bomen, een botanische wildernis, een safari.

64

„Een blokkade, verkeer en verblijf worden hard gescheiden van elkaar. Maar waarom? De nieuwe infrastructuur zou een andere verkeersintensiteit moeten opleveren. Bestaat het probleem dan wel? Wordt dit probleem niet overgewaardeerd?”

jury

„Een vergelijking met nr. 55. Door een kas heen rijden, een sympathiek idee maar de jury begrijpt de relatie met de plek toch niet. Het plan lijkt niet vormgegeven voor deze lokatie maar is wel erg opgeladen met duurzame thema’s.”

65

H

G

jury

„Het plan is te gefragmenteerd en niet helder genoeg. Het hele plan is van een prachtige brug voorzien maar loopt dood op…? De voetgangersweg over de route en eindigt in het niets. Jammer.”

De tuin der lusten

ParkPoortPlein

Bram Hurkens, Maud van Banning Ateliereen Architecten

Kim van den Heuvel Kim Hill

Met de herinrichting van het Heetmanplein komt een groot stuk verkeersplein vrij. Wij stellen voor een uitkijktoren te maken op deze plek. De toren markeert niet alleen de stads– entree, maar biedt tegelijkertijd een fantastisch uitzicht over het natuurgebied Bossche Broek en de gehele zuidelijke kant van de stad. Precies waar vroeger de stadspoort stond komt de toren te staan. Middenin een weelderig park en met voldoende afstand tot de bestaande bebouwing. De toren en de park–achtige omgeving komen bijna letterlijk uit een van de bekendste werken van Jeroen Bosch: De Tuin der Lusten. De toren heeft hierdoor een ongewone verschijningsvorm die goed bij de stad zal passen. Het zal bovendien een grote publiekstrekker zijn voor bewoners uit de stad en ver daarbuiten. De Tuin der Lusten tevens de nieuwe naam van het plein zal een bekend begrip worden.

Het Heetmanplein heeft een rijk historie met zijn oude vestingwerken, maar ook de rotonde op het Wilhelminaparkpark en de ingenieuze infrastructuur van het Heetmanplein zijn befaamd. Deze historie mag niet vergeten worden en komen allen terug op het ParkPoortPlein. De blootgelegde Vughterpoort en vestingsmuur wordt afgedekt met glas en kan zo bekeken worden. De grote rotonde uit het Wilhelminapark wordt voor een deel in de vorm van een vijver teruggelegd, waar overheen de voetpaden van het Heetmanplein komen. Ook de oude brug van de Vughterpoort naar de ravelijn komt terug in de vorm van een voetgangersbrug, wat de nieuwe toegangspoort naar Den Bosch wordt. Ook kan zo de oude Parklaan aan de Vughterweg in de oude staat teruggebracht worden. Voor een goed overzicht van de tijdgeest van het ParkPoortPlein wordt elke periode in een ander materiaal vervaardigd, wat vanaf de uitkijktoren goed zichtbaar wordt.

broekse park

RONDJE DEN BOSCH

Mathieu Fraaije, Chiel van Stelt fraaije architectuur

jury

Na decennia van overheersing trekt de auto zich terug uit dit deel van de stad om zo ruimte te creëren voor een ander gebruik van dit plein. Een schoner, gezonder en actiever gebruik door fietsers, skaters, skeelers, hardlopers en wandelaars. Om deze heugelijke overwinning te vieren wordt een triomfboog opgericht! Één krachtig gebaar dat de inrichtingsproblematiek van dit gebied overstijgt (letterlijk!) en daarmee een iconisch beeld vormt voor dit gebied. Een verbindende fiets/wandelroute op hoogte die alle verkeerskundige uitgangspunten omzeilt door er simpelweg boven te gaan staan: een ‘Rondje Den Bosch’. Deze verhoogde fiets/wandelroute duikt naar het maaiveld om contact te leggen tussen de verschillende gebieden en aansluitende routes. De ‘Arc de Triomph’ komt te staan op de oude positie van de Vughterpoort en vormt een nieuwe entree richting de stad. Een ‘Arc de Triomphe’ voor Den Bosch. Het eerste rondje, dat er nog veel mogen volgen!

„Een plan met humor! Onbevangen en opvallend. De herovering van het plein is zeker gelukt. Complimenten.”

jury

„Een heftige scheiding van voetgangers en autoverkeer. Waarom is dit nodig? Er zijn te weinig mensen en na de aanleg van de nieuwe randweg om deze grote ingrepen te kunnen uitleggen. De uitschrijver geeft aan dat wij het als organisatie ook niet weten…dat klopt, maar het antwoord wordt hier niet gegeven. Wij zoeken inspiratie! In dit plan probeert men veel te veel op te lossen.”

Jep Swinkels, Kim Pietersz, René Adriaans, Renske Aben van aken architecten

G

H

Het formuleren van een opdracht voor deze locatie blijkt een lastige opgave. Moeten we op zoek naar de resten van de vestingwerken die zich wellicht nog enkele meters onder het maaiveld bevinden? Praten we over het Heetmanplein, over het Wilhelminapark of over het Wilhelminaplein? Hoe zien we de Ponte Pallazo die als een reusachtig ruimtelijk lichaam de stad vanuit het westen benaderd? De uitschrijfvers van deze ideeënprijsvraag weten het ook niet helemaal. Het draait om ruimtelijke ordening, toerisme, openbare ruimte, cultuur en landschap!! Zeker is dat het nieuwe kansen biedt. We zien kansen om de stad weer een fris en modern gezicht te geven, waar het door omstandigheden lange tijd aan heeft ontbroken. Een nieuwe entree die recht doet aan de glorieuze entree van de hoofdstad van Brabant, zoals men die zich kan voorstellen in vorige eeuwen als men de stad vanuit het zuiden benaderde, als meest noordelijke stad van het hertogdom Brabant.

66

jury

„Jammer dat het park abrupt ophoudt bij de straat! Het monument, met Jeroen Bosch–achtige kwaliteiten wordt zeer gewaardeerd. Het is echt een prettig parkje geworden maar een tuin der lusten…?”

67

H

G

jury

„Een echte uitbreiding van de stad. Mooi vormgegeven, maar de entree van de stad wordt nu verder verborgen. De stad lost op in een nieuwe bouwmassa. Het verhinderd ook een goede logische entree de Vughterstraat in.”

Alliantieplein

“Rendez–Vous”

Tjeerd Bloothoofd BLOOT Architecture

Brian Pullen

Het spanningsveld tussen binnen en buiten en tussen gesloten en open vormt de basis van dit ontwerp. In het contrast ligt de omarming van de historische context. In de eenheid, de elementen die een brug slaan tussen binnen en buiten, ligt de publieke ruimte die zich openstelt als een stadspark, waar de leefkwaliteit van de bewoners van Den Bosch wordt vergroot. Balancerend op het grensvlak bevindt zich het podiumgebouw; een ‘onaf’ poortgebouw die staat in het park en hangt over het stadsgebied aldaar het hart vormend van het nieuwe plein en park. Dit gebouw fungeert als een podium; een podium voor Den Bosch om zo de stad te kunnen promoten, een podium om over de stad te kunnen uitkijken en onder de uitkraging is het een buitenpodium voor voorstellingen. De uitkraging van het gebouw draagt bij aan het spanningsveld tussen park en stad, zonder een barricade te vormen.

VUGHTERBOLWERK 2012

Louis Dams NoMaDeArchitectuur

J.H. van Niedek

H

„Als de bol nou eens precies IN de rotonde zou staan?! Het bouwplan staat in alle zichtlijnen precies in de weg. Maquette is erg mooi gemaakt, veel waardering van de jury. Helaas toch een afstandelijk gebouw.”

jury

„Een prototype voor een gebouw, en niet van een plein. Het gebouw overklast alles en mist daarmee echter de vraagstelling. Positief is zeker ook de integratie met stadslandbouw.”

Bebouwing van het plein is om verschillende redenen een goed idee. Het Wilhelminaplein vormt één van de hoekpunten van de driehoek van de oude stadskern. Op en nabij de andere twee hoekpunten bevinden zich de watertoren en de citadel, oriëntatiepunten in de stad. Met het verdwijnen van de rotondes is de harmonie van het plein verdwenen. De cirkelvorm met het lege centrum vormde een ruimte, niet alleen een transferplaats. Dit voorstel is geen poort maar een wachter die waakt over stad en land, een bouwwerk dat alle richtingen in zich opneemt en dat de eenheid van het plein terugbrengt. De buitenhuid is voorzien van een netwerk dat bestaat uit een rasterwerk van kleine ronde zonnepanelen die als bladeren aan een rank zich over de gevel slingeren. De overgang van land naar water in de vijver valt samen met de oude grens van stadswal–stadspoort en de eerste waterlinie.

G

jury

De ingreep bestaat uit een ensemble van gebouwen, waartussen een stedelijk plein is gelegen. Het plein vormt door zijn verhoogde ligging een harde overgang van de stad met de omringende natuur en de aangrenzende uitvalswegen. Onder het plein is ruimte voor het parkeren van auto’s en fietsen. De gebouwen huisvesten functies gerelateerd aan het plein, waaronder horeca en detailhandel gecombineerd met kantoorruimte georiënteerd op de groene ruimte om het plein. Boven deze functies zijn woningen gelegen. Het gebied wordt een plek van samenkomen. Een samenkomen van verschillende gebruikersgroepen, verkeersstromingen, het historische en het hedendaagse. Het ontwerp wordt hiermee niet alleen een nieuwe entree voor de stad ’s–Hertogenbosch, maar faciliteert tevens een aangename plek om te verblijven gebruik makend van de unieke ligging.

VANbijONS

Terug naar af – de basis Terug naar af: het begin en het einde van een stad. Terug naar de basis: het voedsel, de productie, het consumeren. Park – akker Het park als openbare stedelijke ruimte. De akker, waarop in stroken, gebruikelijk op akkers, voedsel wordt verbouwd. Graanellips – stadsmuur De graanellips als centrum. De oude stadsmuur scheidt het park van de stadsgracht. Een haalbrug leidt naar de entree. Balk – kassen De balk als poort, niet letterlijk maar ruimtelijk. Het geeft richting aan de omgeving. Zijn exacte noord–zuid oriëntatie geeft de tijd. In de kassen wordt geklimatiseerd voedsel verbouwd. Toren – restaurant De toren als richtpunt en zwaartepunt. Vanuit het landschap in het oosten en westen, vanuit het centrum en vanuit Vught. In deze toren het restaurant met superlocale produkten. VANbijONS Het restaurant met produkten van de akker en de kassen: alleen VANbijONS. Deze locatie, voorheen van de auto, is nu VANbijONS.

68

jury

„Een mooi bos welke door de jury wordt gewaardeerd. Grafisch ook erg mooi gemaakt. De jury vraagt zich af echter of er vanaf het ontworpen hoogtepunt echt wat te zien is?”

69

jury

G

Michiel Raaphorst V8 Architects Met dit plan vragen wij even uw tijd. Tijd om te onderzoeken wat al die eeuwen onder dat asfalt heeft gelegen. Tijd om opnieuw naar deze hoek van de stad te kijken. Om plaats te maken. Plaats voor toekomstige bebouwing en groen. Maar tot die tijd graven we onder– en feesten we op een tapijt van betonnen platen tussen het groen eromheen. We halen ze weg waar wat te vinden is, en we dekken toe als we gevonden hebben. Op de platen staan installaties voor evenementen. Dit kan van alles zijn; festival, circus, theater, tentoonstelling, muziek, film. Een openluchtconcert in de zomertijd, of een ijsbaan in de wintertijd. Als het maar tijdelijk en verplaatsbaar is. De platen zijn voorzien van een bronzen insigne en worden, als de tijd op is, door de stad verspreid. Souvenirs van een bijzonder evenement, dat deze plek voor alle inwoners een nieuwe betekenis heeft gegeven.

Monument voor het auto optimisme Barbara Luns Lunswerk De entree naar Den Bosch heet u welkom. Maar hoe? De klassieke stadsentree is de poort, die in verschillende uitvoeringen op het Heetmanplein heeft gestaan. Als ingang en icoon van binnenkomst en oriëntatie. Zo kunnen ook de molens die er gestaan hebben geïnterpreteerd worden. Maar de modernste entree is niet een gebouwtype, maar een materiaal: asfalt. Waar asfalt ligt kunnen we komen en zijn we welkom. En asfalt –symbool van vooruitgangsgeloof – ligt er genoeg op het Heetmanplein, dat is vernoemd naar de verkeerskundige die daar de auto vrij baan gaf! In dit voorstel blijft het liggen. Niet als weg, maar als monument van auto–optimisme en als onderdeel van een collage van voormalige iconen. Daarin keren ook de poorten en molens terug, die samen versmelten als een herinnering aan de entrees van weleer. Het asfalt zelf zal als openbare ruimte worden hergebruikt en de versmolten poorten helpen het plein programmeren.

HIER EN NU

PARK ROYAL

Marianne Budding

Jan Verkuylen, Arjo Storm Bureau Verkuylen BV

De geschiedenis vormt onze omgeving met evenementen die de tijdsgeest representeren. De gebouwde omgeving ontstaat uit een noodzaak van een bepaalde tijd. Hierdoor ontstaat een laag die spreekt voor het hier en nu. Tijden veranderen. Nieuwe noodzaken vragen om nieuwe oplossingen voor vragen uit het hier en nu. Dit proces is vaak geleidelijk. Hierdoor wordt de oude laag geschiedenis zachtjes ondergesneeuwd door een nieuwe laag. Het blijft boeiend om te zien wat er geweest is. Het blijft tot de verbeelding spreken hoe men in vervlogen tijden met ruimte omging en hoe het ons heeft gebracht tot het hier en nu. In dit plan wordt het Heetmanplein een plek voor reflectie. Een rustpunt om even na te denken over waar we geweest zijn en waar we naar toe gaan, maar vooral waar we nu zijn.

H

“TijdtapijT”

„Het ontwerp en de ontwerpmethode spreken de jury aan! De gele verf op het asfalt kan een tijdelijk basketbal opleveren. Een minimale ontwerp–inspanning, dat dan weer wel. De poort als decor wordt als sympathiek en eerlijk opgepakt. Dit zou een gebouwd decor kunnen zijn welke ontbreekt in nr. 12 (plein publiek).”

jury

„Een prototype van een prachtig park. Komisch ook dat het nieuwe theater ook hier gepland wordt! De tuin der lusten is heel romantisch, maar er wordt niet verwezen naar het eerste romantische stadspark zoals het ooit aangelegd is. Het plan is prachtig vormgegeven, maar doet weinig met de vesting of de entree van de stad.”

Het Heetmanplein is de zonnigste plek van de stad. De stedenbouwkundige structuur is bijna barok. De stadsstraten komen er straalvormig samen. Naar het oosten, zuiden en westen is er een belvedèreachtig uitzicht. De landtong is vanaf de Stadsdommel terrasvormig opgebouwd. Het ontwerp versterkt het belvedèrekarakter en bevat de thans ‘bereikbare’ restanten van de vestingwerken: de poort, de stadsmuur en het ravelijn. De Pieckepoort, als skelet herbouwd, –vergelijk Delftse Poort in Rotterdam –wordt het nieuwe midden. Dagelijks passeren talloze mensen dit stedelijke decor dat vooral beleefbaar wordt gemaakt voor de duizenden fietsers. De route Ponte Palazzo takt aan op deze plek met allure. Het ontwerp bevat een nieuw waterwerk (als Stationsplein, Draak en Arena) aan de stadszijde, en groene flanken aan de wegzijden. De barokachtige sfeer, de oude namen Wilhelminaplein, Willemsplein en Chalet Royal geven aanleiding de locatie ‘Park Royal’ te noemen.

jury

„Het plan ligt vreemd in zijn context. Het plan dwingt een nieuwe infrastructuur af die het niet kan waar maken. Een zeer romantische aanpak met een te mager gebouw op een cruciaal punt.”

jury

70

„Terug naar af! Een minimaal ontwerp, waarbij alleen de contouren van het Heetmanplein zichtbaar blijven. Een aardige aanzet die toch niet wordt afgemaakt. De tekening van het stratenpatroon in het park is mooi, maar weerspiegelt echter niet de ervaring van het Heetmanplein.”

G

H

N.B.  Dit park zou de gehele landtong, inclusief de bebouwing Chalet Royal moeten omvatten.

71

Hellingshoek

Lars Schothuis en Kristiaan Visser

Rutger Kuipers, Arnold van Loenhout

De onneembare verkeersvesting van Den Bosch is geslecht. Een nieuwe toegang tot de stad krijgt vorm met de rijke geschiedenis van de stad en de toekomst van de plek als inspiratiebron. Het Heetmanplein maakt straks de wortels van de stad zichtbaar: de vesting, het bos en de poort. Door het verlagen van de gronden voor de stadsmuur krijgt deze zijn imposante aanblik weer terug. Op plaatsen waar het niet mogelijk is om de stadsmuur te herstellen wordt deze voortgezet middels lijnverlichting in de grond. Een silhouet van de voormalige Pieckenpoort vormt de toegang tot een bomenallee welke vervolgens over gaat in de stedelijke massa’s van de stad. Het is de verbeelding van de verbinding tussen de buitenstad met de markt. Het plan ‘De Bossche Poort’ is een plan dat diep geworteld zit in de historie van de stad en het geheugen van de Bosschenaar.

Reactie, Proactie en Interactie Het gebouw is een reactie en toevoeging op bestaande structuren op en rondom het Wilhelminaplein. De contouren volgen de bestaande gevelrooilijnen en de geplande infrastructuur. De hoogtes reageren op de hoogtes van omringende gebouwen. En het gebouw vormt tezamen met de gebouwde omgeving een compositie van entrees vanuit verschillende routes door ’s–Hertogenbosch. Het gebouw nodigt uit om erover te wandelen en biedt zo prachtige uitzichten over ’s–Hertogenbosch vanuit deze hoek van de stad. Daarnaast biedt het ook sociale interactie op een groot binnenplein wat geschikt is voor grote en kleine evenementen. Vanuit deze rationele reactie op de context kan het gebouw worden opgevat als een moderne interpretatie van een stadspoort en bastion in één en een beklimbaar icoon voor ’s–Hertogenbosch!

Welkom in de vesting

Plein 11 september

Ruud Muller, Joost van Nuland 3deeidee – 3dee visuals

Peter van de Laar

jury

G

De poort is het hart De entree van de stad wordt een poort met dezelfde afmetingen als de oude Pieckepoort. Een wandelboulevard die onder de poort doorgaat symboliseert de plek waar men vroeger de stad in en uit kon.

jury

„Een koppeling met 11 september, de twin–towers in Den Bosch! Een merkwaardige conclusie. De jury begrijpt niet waarom een madurodam–achtige aanpak gebruikt wordt. Hierdoor ontstaat een schaalfout.”

jury

„Oude delen worden zichtbaar gemaakt van de stad, waardoor het Heetmanplein een trekpleister moet worden. De jury twijfelt of de plek een trekpleister zou moeten zijn! Een entree van de stad zou deze functie logisch, maar anders vormgegeven moeten kunnen vervullen. Er worden minimale middelen ingezet waardoor dit niet zal lukken. Een erg hoge technische ambitie. Er staat een boog in de maquette? Waarom?”

11 september 1629 is in de geschiedenis van Den Bosch misschien wel van grotere invloed als die datum in 2001 voor New York. Dit vormt het uitgangspunt voor de herinrichting. In schaal 1:25 zijn de totale vestingwerken gereproduceerd. In de zelfde schaal van de vesting zijn de Twin–towers midden in de vesting geplaatst. De twee torens zijn bij benadering vanuit het zuiden goed zichtbaar, maar zullen het stadsilhouet niet aantasten. Afhankelijk van de zichthoek verandert de verschijningsvorm van de twee torens. Het gebied van de vestingwerken wordt ingericht als verblijfsgebied. In een meerlaagse parkeerkelder wordt in de benodigde parkeergelegenheid voorzien. Hier geen vaste gebouwen; de ruimte is dus ook geschikt voor evenementen. Het lager gelegen zuidelijk deel van het plein is een ‘waterplein’: bij veel regenval, of als men dit wil in verband met recreatie, verandert het plein in een watervlakte.

G

H

Beleef de vestingmuur De verborgen vesting wordt weer zichtbaar door een smalle, hoge gang naast de vestingmuur onder het Heetmanplein, de vestingwandeling loopt door de gang. De gang heeft een glazen plafond met daarop water. Daglicht geeft daardoor een speels lichteffect op de vestingmuur. Op het Heetmanplein wordt de vestingmuur zichtbaar gemaakt door een cortenstalen balk met daarnaast een strook water gelegen op de glazen plaat. Vanaf boven kan men door het water de oude muur zien. Dit maakt een verbinding tussen het oude en nieuwe.

H

“De Bossche Poort”

‘Welkom in de vesting’ speelt in op de beleving van de vestingstad. Oude delen vesting worden zichtbaar gemaakt, waardoor het Heetmanplein een trekpleister wordt.

72

„Een heel grof gebouw. Je kan ook door het gebouw heen, en er om heen. Het staat met de rug naar de Vughterstraat toe waardoor de stad ontkent wordt. Er ontstaat een plein in een plein, doodlopend, en blokkeert het zicht vanuit de Vughterstraat.”

jury

„Een doorsnede profiel die niet goed door de jury begrepen wordt. De geregisseerde overgang van landschap naar de stad (entree Vughterstraat) is mooi ontworpen. Een zeer interessant beeld welke verder zou moeten worden uitgewerkt.”

73

jury

G

„ „”Een ingewikkelde constructie waardoor het gebied wordt versnipperd. Veel waardering voor de poging om alles in een plan op te lossen! Een samenhangend beeld ontbreekt nog vind de jury.”

Binnen broek Arend Groenewegen, Dennis de Poorter Op de plaats van het Heetmanplein worden de bastions Vught en Deuteren hersteld en weer zichtbaar. Tussen deze bastions loopt vanaf de Bosche Broek en de Dommel de natuur de stad binnen onder een nieuwe brug door die het knooppunt op het bastion Vught verbind met de Willemsbrug. De vestingwerken worden een stadsbalkon dat gemarkeerd wordt door een zwevend stadsterras in de vorm van een basculebrug op de plaats van de vroegere Vughterpoort. De brug wordt een multimediale installatie in de stad. Onder de brug komt een horeca gelegenheid die aansluit op de Binnen Broek. De overgang tussen de bebouwing aan de centrumzijde en het stadsbalkon wordt gemaakt door een in hoogte oplopend plein naar de vestingwerken. Onder de platanen komt een dambord van zitelementen. Het stadsterras is het hoogste punt van dit plein en fungeert als podium voor tal van activiteiten.

74

colofon jury John Körmeling  voorzitter van de jury Job Schroën Benthem Crouwel Architekten Martien Van Osch OSLO Ontwerp Stedelijke en Landschappelijke Omgeving

tekst juryrapport Michael Bol

werkgroep Michael Bol  algehele organisatie Francesca Altavilla Sander penners Elly Brugman  coördinator BAI

grafisch ontwerp & fotografie Studio daad  ’s-Hertogenbosch www.studiodaad.nl

lettertype Parisine Standard/Plus Jean-Francois Pochez 1996/1999

drukkerij Drukkerij npc bv  Schijndel www.drukkerij-npc.nl

papier Lessebo Design White 1.3  440 grams omslag Lessebo Design White 1.3  150 grams Binnenwerk

oplage 400 exemplaren

ontwerp tentoonstelling Karin van Pinxteren www.karinvanpinxteren.com

76

77