Research Institute of Child Development and Education
Over ‘oude’ en ‘nieuwe’ oorzaken van dyslexie Peter F. de Jong Brussel, Juni 2014
Overzicht
Belang van kennis over oorzaken Belangrijkste oorzaken Enkele recente ontwikkelingen Oorzaken van hardop en stil lezen
Wat is het belang van kennis over de oorzaken van dyslexie? Voor de diagnose Voor de behandeling
Kennis van oorzaken: belang voor de diagnose? Nederland toegang tot vergoede zorg Uitval op dyslexie typerend profiel Vooronderstelling: de oorzaken van dyslexie zijn bekend
Uitval op ‘oorzaken’ bij dyslectici
Uitval Fono Benoemsnelheid Taal F&B F&T B&T F&B&T Geen
S1
S2
16.0 22.0 2.4 11.0 7.3 1.0 8.5 31.7
16.9 6.2 9.6 15.7 4.8 7.2 18.1 21.6
82
83
Pennington et al. (2012)
Kennis van oorzaken: belang voor de behandeling? Nauwelijks!
Belang van kennis van oorzaken?
Ondersteuning van de diagnose Toekomst: betere afstemming van de behandeling
Belangrijkste oorzaken ‘Oud’ Fonologisch bewustzijn Verbaal korte-termijn geheugen Benoemsnelheid ‘Nieuw’ Letter-klank integratie (grafeem-foneem associaties) Visuele aandachtspanne (VAS) Crowding
‘Oude’ oorzaken: de fonologische deficiet hypothese
BS FD
FB
NRep. V-KTG
PAL
‘Oude’ oorzaken: de fonologische representatie hypothese
BS FR
FB
NRep. V-KTG
PAL
Fonologisch bewustzijn
Complexiteit
Tijd
Fonologisch bewustzijn: complexiteit Foneemdeletie nonwoorden 1 lettergreep, 1 deletie 2 lettergrepen, 1 deleties 2 lettergrepen, 2 deleties
SKOOM MEMSLOS RALSBLOR
Foneemdeletie: Normale and dyslectische lezers Klas 4
Klas 5/6
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 1S1D
2S1D
Dys
2S2D
CA
1S1D
2S1D
2S2D
Fonologisch bewustzijn: tijd
Vaessen & Blomert (2010)
Fonologisch bewustzijn: tijd
Vaessen & Blomert (2010)
Benoemsnelheid
Verschil tussen discreet en serieel
Serieel: microcosmos van het lezen
Format van benoemsnelheid
Jones e.a. (2009)
Benoemsnelheid
Benoemsnelheid: wat is speciaal aan serieel?
Volwassen studenten Jones et al. (2008)
Seriele benoemsnelheid
Totale tijd: dyslectici werden sterker beinvloed door beginletters die visueel en/of fonologisch verwarbaar waren
Verwerkingssnelheid per letter lager bij dyslectici
Eye-voice span (tijd van begin fixate tot aanvang uitspraak): sterker effect van verwarbaarheid op dyslectici
Benoemsnelheid: is serieel de winnaar?
Wat gebeurt er als we woorden discreet gaan aanbieden?
Benoemsnelheid: wat kan discreet?
+ pet + step + blank pam + sluk
Lezen en benoemsnelheid: effect van format 0.8
Woorden Lijst
Woorden Discreet 0.8
0.6
0.6
Discreet Serieel
0.4
0.2
Discreet Serieel
0.4
0.2
0
0
Groep 4
Groep 7
Groep 4
Groep 7
Van den Boer et al.
Benoemsnelheid: conclusies
Serieel benoemen hangt sterker samen met lezen dan discreet, behalve bij: Gevorderde lezers en bij discrete aanbieding van woorden
Dyslectische kinderen vallen sterker uit op serieel dan op discreet
Flitskaartjes of letters flitsen heeft weinig zin
Letter-klank integratie Door herhaalde koppeling van letters met klanken ontstaan audio-visuele objecten waarin letters en bijbehorende klanken geïntegreerd zijn Evidentie breinonderzoek Gedragsonderzoek Problemen: Breinonderzoek met andere taak dan gedragsonderzoek Gedragsonderzoek door 1 groep onderzoekers
Visual Attentional Span (Valdois and colleagues, 2003, 2007)
Aantal elementen, letters of cijfers, dat parallel verwerkt kan worden
RHS +DM
THF +RD
Kenmerk van dyslexie: lengte effect Pseudowoorden
Woorden 1800
1800
1600
1600
1400
1400
1200
1200
Dys RA
1000 800
CA
600 400
Dys RA
1000 800
CA
600 400
3
4
Lengte
5
3
4
5
Lengte Marinus & de Jong (2010)
Visual attentional span en lengte Hypothese: letter voor letter lezen door te klein visual attentional window (Valdois e.a.) sik
strik
sik
strik
Span en Lengte SCHRIFT
PROCES
SPRAAK
‘pet’
pet pet
‘step’
step step
‘blank’
blank blank
VAS bij normale en dyslectische lezers
Valdois (2003)
Relaties van VAS met lezen en spellen (klas 4)
Cognitieve factor
Woorden
Nonwoorden
Spelling
Nonverbaal IQ
-.04
-.06
.02
Verbaal KTG
.19**
.06
.17**
Fono
.18**
.31**
.30**
Benoemsnelheid
.38**
.44**
.11*
VAS
.21**
.21**
.28**
Van den Boer e.a. (ingediend)
Visual Attentional Span
Aantal elementen, letters of cijfers, dat parallel verwerkt kan worden Alternatief: Kwaliteit van de verbindingen tussen orthografische en fonologische eenheden
Hardop en stil lezen
Bij diagnose van dyslexie: hardop lezen
Maar:
Stil lezen is de dominante modus
Deelnemers 255 children (133 jongens, 122 meisjes ) in klas 4
9 jaar 11 maanden
Aselect toegewezen aan hardop of stil lezen conditie
Correlaties met hardop en stil lezen
Cognitieve factor
Hardop
Stil
Fono
.53
.43
Benoemsnelheid
.67
.45
VAS
.52
.54
Van den Boer e.a. (ingediend)
Wat is nieuw? (1) Fonologisch bewustzijn: Complexiteit Tijd Toegang tot representaties Visuele aandachtspanne Verbindingen tussen klanken en letters Simultaan klanken genereren
Wat is nieuw? (2) Relatie seriële benoemsnelheid met lezen:
Overeenkomst in format: loslaten van eerdere informatie en efficiënt gebruikmaken van komende informatie
Vaak allebei hardop
Dank voor uw aandacht
Universiteit van Amsterdam
[email protected] Met dank aan: Madelon van den Boer
