D
De inwoners van Nederland stemmen op verschillende partijen. Ze hebben verschillende belangen en ze spreken soms verschillende talen. Een groot deel van deze mensen gelooft in een god. Sommige mensen geloven in meerdere goden. Er zijn ook veel mensen die niet in een god geloven. Sommige gelovigen komen bijna nooit in een kerk, moskee of synagoge. Anderen komen daar regelmatig. Elke godsdienst heeft regels waar gelovigen zich aan moeten houden. Daarnaast zijn er regels die door de regering en het parlement worden gemaakt. Dat zijn wetten waaraan
Iedereen is vrij om zijn godsdienst
iedere inwoner van Nederland zich moet houden. In het parlement zitten
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Religie en democratie
VMBO
of levensovertuiging te kiezen.
mensen van verschillende politieke
En iedereen is vrij om te laten zien
partijen. Sommige partijen baseren zich
wat zijn godsdienst of levensover-
op een religie, andere partijen doen dat
tuiging is. Daarbij moet je je wel
juist niet.
aan de wet houden.
In deze krant kun je meer lezen over
(artikel 6 van de Nederlandse Grondwet, in gewonemensentaal)
democratie en religie, over wetten en regels en over wat die met elkaar te maken hebben.
Inhoud
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Humanisme Islam Jodendom Katholicisme Protestantisme Boeddhisme Hindoeïsme
2
De democratische rechtsstaat
3
Religieuze regels
4
Overheid en religie
5
Botsen godsdienst en democratie?
6
Godsdienst in de politiek
7
Moeilijke woorden
8
Wist je dat…
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
De democratische rechtsstaat Boeddhisme
dat iedereen zich aan dezelfde wetten moet houden zijn er minder problemen. Iedereen mag in zijn privéleven eigen regels, gewoontes en tradities hebben, zolang iedereen zich maar aan de wet houdt.
Tosh Koevoets (19) en Chihiro Geuzebroek (25) zijn boeddhisten. Toch hebben zij verschillende meningen over de rol van het boeddhisme in de politiek: Tosh zegt: “Ik vind dat alleen gezond verstand een rol mag spelen in de politiek. Politiek en het boeddhisme hebben weinig
Het Torentje aan het Binnenhof, Den Haag
met elkaar te maken. Het boeddhisme gaat over het welzijn van mensen (en dieren) op
N
geestelijk niveau, politiek doet dit op wereldlijk niveau. Het politieke systeem moet onaf-
hankelijk zijn. Zeker in een land met veel verschillende religies zoals Nederland”. Chihiro heeft een andere mening, zij zegt: “Geloof mag
zeker een rol spelen in de politiek. Geloof voedt immers je goede kwaliteiten. Door geloof kun je goede kwaliteiten krachtig houden in een omgeving van gierigheid, negativiteit en luiheid. Mijn geloof is niet verbonden aan een partij maar wel aan een politieke agenda. Ik vind bijvoorbeeld gelijkheid en diversiteit heel belangrijk”.
Nederland is een democratie en een rechtsstaat; een democratische rechtsstaat dus. Maar wat bedoelen we precies met de woorden rechtsstaat en democratie?
Rechtsstaat In een rechtsstaat moet iedereen zich aan de wet houden. Dat geldt ook voor de overheid. De politie mag jou bijvoorbeeld niet zomaar een bekeuring geven. Dat mag alleen als je iets doet wat volgens de wet niet mag. In de wetten staan ook de rechten die je hebt. Bijvoorbeeld het recht om te stemmen. De burgers worden in een rechtsstaat beschermd tegen elkaar én tegen de overheid. Grondwet De Grondwet is de belangrijkste wet van Nederland. In de grondwet staan de rechten van de burgers, bijvoorbeeld de vrijheid van godsdienst, de vrijheid van onderwijs en de vrijheid van meningsuiting. Ook staat in de Grondwet dat de overheid niet mag discrimineren.
Verder kun je in de Grondwet lezen hoe het land wordt bestuurd.
Driedeling Ongeveer 300 jaar geleden bedacht de Fransman Montesqieu de scheiding der machten. Hij wilde niet dat één persoon of een kleine groep heel veel macht had. Montesqieu wilde dat de macht in drieën werd verdeeld: – De wetgevende macht maakt de wetten. – De uitvoerende macht voert de wetten uit. – De rechterlijke macht (de rechters) bepaalt wie er gelijk heeft als er ruzie is, bijvoorbeeld tussen twee mensen.
In Nederland heeft de regering de uitvoerende macht. De Eerste en Tweede Kamer hebben samen met de regering de wetgevende macht. De rechterlijke macht is onafhankelijk. Dat betekent dat de regering of de Tweede Kamer zich niet met rechtszaken mogen bemoeien. Daardoor kunnen burgers die ruzie hebben met de overheid, ook naar de rechter stappen. Het belangrijkste doel van de rechtsstaat is dat burgers beschermd zijn tegen de overheid. Maar de rechtsstaat zorgt er ook voor dat verschillende groepen samen kunnen leven. Door-
Vul de ontbrekende woorden in achter het juiste nummer in de puzzel. Welk woord staat er in de gekleurde kolom?
1 2 3 4 5 6
Democratie Nederland is niet alleen een rechtsstaat, maar ook een democratie. Democratie betekent letterlijk: het volk regeert. Met meer dan zestien miljoen inwoners kan in Nederland natuurlijk niet iedereen meebeslissen over elk voorstel. Daarom zijn er verkiezingen. De mensen kiezen dan hun volksvertegenwoordigers, bijvoorbeeld in de Tweede Kamer of de gemeenteraad. Stemrecht In een democratie zijn er regels, om te zorgen dat het kiezen van die volksvertegenwoordigers zo eerlijk mogelijk gebeurt. Ten eerste mogen alle Nederlanders van 18 jaar of ouder stemmen, dit heet stemrecht. Maar stemrecht alleen is niet genoeg. Er moeten natuurlijk wel meerdere politieke partijen zijn waaruit je kunt kiezen. En stemmen is geheim, je hoeft aan niemand te vertellen welke partij je kiest. Zo kun je niet gestraft worden als iemand vindt dat je op de ‘verkeerde’ partij hebt gestemd. Als je geen enkele partij goed vindt, mag je er gewoon zelf een beginnen. Ook mogen alle partijen gebruikmaken van media zoals internet, tv, radio en krant, zodat ze de kiezers kunnen laten weten wie ze zijn en wat ze willen bereiken.
7 8
Vragen
9 1. Iedereen mag zijn eigen geloof kiezen, we hebben vrijheid van _______ 2. De _______ macht maakt de wetten. 3. Alle partijen mogen gebruik maken van de _______, bijvoorbeeld van tv en kranten. 4. _______ betekent letterlijk: het volk regeert. 5. De _______ is de belangrijkste wet van Nederland.
AAAAAA
2
Religie en democratie
1. Waarom is de macht in een 6. Iedereen moet zich aan de _______ houden. 7. De _______ hebben de rechterlijke macht. 8. In een _______ moet ook de overheid zich aan de wet houden. 9. De werkkamer van de minister-president is in het _______
rechtsstaat in drieën verdeeld? 2. Wat is het belangrijkste doel van een rechtsstaat? 3. Wat zijn drie belangrijke regels in een democratie? 4. Waarom is het belangrijk dat deze regels er zijn?
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Religieuze regels Hindoeïsme
En je moet vijf keer per dag bidden.
De Vijf Voorschriften De regels van boeddhisten heten ‘de Vijf Voorschriften’. Sommige van de Vijf Voorschriften lijken op wat er in de Tien Geboden staat. 1. Zie af van het doden van levende wezens. 2. Zie af van het nemen van dat wat niet gegeven is. 3. Zie af van verkeerd seksueel gedrag. 4. Zie af van grof taalgebruik 5. Zie af van het gebruik van verdovende middelen zoals alcohol en drugs.
Sharesma Parag (22) is geboren in Paramaribo en is van Hindoestaanse afkomst. Volgens Sharesma is het hindoeïsme meer een levenswijze
Vinaya De Vijf Voorschriften zijn voor gewone boeddhisten. Voor boeddhistische monniken zijn er veel meer regels. Deze regels heten de Vinaya. Het zijn meer dan duizend regels waarin staat hoe je als boeddhistische monnik moet leven. De Vinaya is al heel oud, veel ouder dan de andere regels op deze bladzijde.
Borobudur, Java
W
We moeten ons in Nederland allemaal aan ‘de wet’ houden. Als je dat niet doet, krijg je een boete of gevangenisstraf. Maar behalve de wetten van een land, heb je ook religieuze regels. Elke godsdienst heeft zijn eigen regels waarin staat hoe je moet leven. Veel religies hebben de regel dat je niemand dood mag maken en dat je niet mag stelen. Dat zijn dingen die ook in de wet staan. Andere religieuze regels staan niet in de wet. Je mag in Nederland best varkensvlees eten, ook al is dat in sommige religies verboden. Religieuze regels zijn alleen voor de mensen die voor dat geloof kiezen. De wet geldt voor iedereen. Op deze bladzijde kun je meer lezen over de regels van verschillende godsdiensten.
De Tien Geboden Het christendom, het jodendom en de islam kennen alle drie de Tien Geboden. 1. Je mag geen andere goden aanbidden dan je eigen God. 2. Je mag geen beelden maken en die vereren. 3. Je mag niet vloeken. 4. Je mag niet werken op de rustdag. 5. Je moet eerbied hebben voor je ouders. 6. Je mag niemand vermoorden. 7. Je mag geen overspel plegen en je man of vrouw niet verlaten.
8. Je mag niet stelen. 9. Je mag niet liegen en niet roddelen over een ander. 10. Je mag niet jaloers zijn op wat van iemand anders is.
dan een geloof. Over de regels binnen het hindoeïsme zegt zij: “Het hindoeïsme besteedt veel aandacht aan normen en waarden. Deze zijn gericht op de mensheid en daarom door iedereen overal toepasbaar. Een voorbeeld is ‘Indriya Nigrah’, dit betekent: je moet je zintuigen beheersen. Dit is een belangrijke leefregel binnen het hindoeïsme, want veel van de
Naast de Tien Geboden hebben jodendom, christendom en islam ook nog eigen regels. Die staan hieronder.
andere regels zijn hierop gebaseerd. Als je je zintuigen beheerst, kun je namelijk
Vragen
onderscheid maken tussen
1. Welke van de Tien Geboden
De Halacha De Halacha is de joodse wet. In de Halacha staan regels voor hoe je als jood moet leven. Sjabbat (zaterdag) is de rustdag, je mag dan bijvoorbeeld niet koken, je mag het licht niet aandoen en je mag niet sporten. Als iemand dood gaat, moet je een stukje van je kleding scheuren, speciale gebeden zeggen en nog veel meer. Je mag geen varkens, mosselen, oesters en garnalen eten.
naar de kerkelijke rechtbank stappen om iemand aan te klagen. Nu gaat het canonieke recht bijna alleen nog over de Kerk zelf. Er staat bijvoorbeeld in dat priesters geen partner mogen hebben.
Kerkorde Het protestantse kerkrecht heet ‘de kerkorde’. Er staat bijvoorbeeld in dat de dominee genoeg loon moet krijgen. Een andere regel is dat gelovigen hun kinderen als het kan naar christelijke scholen moeten sturen. Er staat ook in hoe de kerk moet omgaan met een gelovige die steelt of te veel drinkt.
behoeften (wat je nodig hebt)
kun je ook in de Nederlandse
en verlangens (wat je wilt). Je
wet tegenkomen?
zult dan niet méér proberen te
2. Beantwoord de volgende vra-
bezitten dan nodig is”. Hoewel
gen:
het hindoeïsme door iedereen
a. Welke van deze leefregels
overal toepasbaar is, zijn er
staat niet in de Tien Gebo-
soms politieke of democrati-
den?
sche besluiten die in strijd zijn
Je moet eerbied hebben voor
met dit geloof: “Volgens het
je ouders.
hindoeïsme is bijvoorbeeld
Je mag niet jaloers zijn op
abortus één van de ergste
wat van iemand anders is.
daden die men kan doen, maar
Je mag geen beelden maken
volgens de wet mag dit wel. Een
en die vereren.
hindoe kan zelf kiezen om het
Je moet elke dag bidden.
niet te doen, maar de wet is wel
b. Welke leefregels zijn het
in strijd met onze normen en
oudst?
waarden”.
De Vinaya. De Sharia. De Halacha.
De Sharia Het islamitisch recht heet de Sharia. De Sharia is een verzameling van oude teksten. Moslims zijn het niet altijd eens over wat je volgens de Sharia wel en niet mag doen. In de Sharia staat dat je geen alcohol Canoniek recht mag drinken en geen varkensvlees Het ‘canonieke recht’ is het recht eten. Je mag ook geen vlees eten van de Katholieke Kerk. De regels van dieren die niet op de goede van het canonieke recht komen uit manier zijn geslacht. Je mag geen de Bijbel en uit oude teksten en tra- kleren dragen die veel van je dities. Vroeger kon je in Europa lichaam laten zien. Je mag geen voor bijna alle soorten misdrijven geweld gebruiken en niet stelen.
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Het Canonieke recht. c. Welke van de Vijf Voorschriften lijkt niet op één van de Tien Geboden? Zie af van het doden van levende wezens. Zie af van het nemen van dat wat niet gegeven is. Zie af van verkeerd seksueel gedrag. Zie af van grof taalgebruik Zie af van het gebruik van verdovende middelen zoals alcohol en drugs.
Religie en democratie
3
AAAAAA
Overheid en religie Humanisme
kerk en staat ben je vrij om je mening te geven in discussies die iets met religie te maken hebben.
2. Vrijheid van godsdienst Al sinds de 17e eeuw kiezen burgers zelf welke godsdienst zij hebben. Maar dat betekent niet dat je in die tijd ook op straat kon laten zien welk geloof je had. Katholieken en joden moesten hun godsdienst zoveel mogelijk verbergen. Alleen leden van de Hervormde Kerk mochten in het openbaar laten zien dat zij gelovig waren. Nu staat in de Grondwet dat iedereen zijn eigen godsdienst of levensovertuiging mag kiezen. Iedereen mag ook laten zien wat zijn godsdienst of levensovertuiging is. Daarbij moet je je wel aan de wet houden. Als je je aan de wet houdt, bemoeit de overheid zich niet met je godsdienst.
Humanist Boukje Detmar (32) vertelt: “Het idee van mijn levensovertuiging is dat zij geen regels heeft. Ieder mens is verantwoordelijk voor zijn eigen manier van leven. Je respecteert wel de keuzes van een ander, en je wilt daar altijd over
Synagoge, Amsterdam
praten. Ik geloof niet in een hogere macht, alleen in dat wat ik zelf kan zien, voelen en
N
horen. Het motto van humanisten is ‘zelf denken, samen leven’. Er zijn dus geen regels waar je je aan moet houden, je bent vrij in je doen en laten”. Het ideale land bestaat niet: “Overal waar mensen met elkaar leven ontstaan er soms ook beperkingen. Maar Neder-
land komt een aardig eind in de richting!”.
Nederlanders praten veel over religie en over de relatie tussen de overheid en religie. Er zijn twee belangrijke vragen in deze discussie: 1. Mag de overheid zich met de religie van Nederlanders bemoeien? Mag er bijvoorbeeld een wet komen waarin staat dat vrouwen in Nederland op straat geen burka mogen dragen? 2. Mogen de leiders van kerken, moskeeën of synagogen zich bemoeien met de wetten die de overheid maakt? Mag de Katholieke Kerk bijvoorbeeld zeggen dat katholieke ambtenaren geen homohuwelijken mogen sluiten? Deze discussies zijn natuurlijk niet nieuw. Al eeuwen praten mensen over de verhouding tussen overheid en religie. Vanaf 1555 bepaalde de koning van een land wat zijn onderdanen moesten geloven. In de Nederlanden werd iedereen die niet katholiek was vervolgd. Soms werden mensen
zelfs op de brandstapel gezet. Pas sinds 1795 mogen het bestuur van het land en het bestuur van de kerk zich niet meer met elkaar bemoeien. Dat noemen we de scheiding van kerk en staat. Toch zijn er ook nu nog discussies over religie en de overheid. Vaak gaan die discussies over de islam, omdat deze religie pas 30 jaar deel uitmaakt van de Nederlandse samenleving. De discussie over het homohuwelijk laat zien dat ook christelijke kerken moeite kunnen hebben met besluiten van de overheid. Maar er zijn ook mensen zonder geloof die vinden dat homo’s niet mogen trouwen. En er zijn christenen en moslims die dat helemaal niet erg vinden. Steeds meer jongeren groeien op zonder geloof en weten er weinig van. Daarom staan zij vaak raar te kijken als moslims of christenen vanuit hun geloof bepaalde dingen doen, of bepaalde meningen hebben. Andersom denken gelovigen vaak dat mensen zonder geloof vinden dat alles maar moet kunnen. Dat kan tot botsingen leiden. In deze krant vind je daar een paar voorbeelden van.
Hoe is het geregeld? Discussies over overheid en religie zijn vaak moeilijk, omdat het gaat om de diepste overtuigingen van mensen. Daarom is het belangrijk om bij dit onderwerp te kijken welke regels er zijn. De drie belangrijkste regels zijn: 1. Er is een scheiding van kerk en staat.
AAAAAA
4
Religie en democratie
2. Er is vrijheid van godsdienst en levensovertuiging. 3. De overheid mag niet discrimineren en moet alle religies gelijk behandelen.
1. Scheiding van kerk en staat De scheiding tussen kerk en staat is belangrijk in een democratische rechtsstaat. Wat zegt deze regel? 1. De kerken, synagogen of moskeeën bepalen niet hoe het bestuur van het land geregeld wordt en niet welke besluiten de regering of de Tweede Kamer mag nemen. De Nederlandse bisschoppen, dominees of imams bepalen dus niet wie het land leidt en welke regels er hier gelden. 2. De overheid bepaalt niet hoe een kerk, synagoge of moskee georganiseerd is en niet wat gelovigen moeten geloven. Minister-president Balkenende mag dus niet beslissen welke dominee, imam of rabbijn benoemd wordt. Waarom is scheiding van kerk en staat belangrijk? Door de scheiding van kerk en staat kan iedereen meedoen aan het politieke debat; het maakt niet uit of je gelooft en wat je gelooft. Dat zou veel moeilijker zijn als één bepaalde kerk zou bepalen welke beslissingen de regering of de Tweede Kamer mag nemen. Dan komen de meningen van mensen met een andere levensovertuiging helemaal niet aan bod. Dus juist in een land met een scheiding van
3. De overheid mag niet discrimineren De overheid mag niet discrimineren en moet alle godsdiensten gelijk behandelen. De regering mag dus niet zeggen dat het christendom beter is dan de islam of het boeddhisme. Als de katholieken een kerk mogen bouwen, dan mogen moslims ook een moskee bouwen. Mensen met verschillende geloven hebben gelijke rechten. De overheid mag ook geen scholen discrimineren. De overheid betaalt en regelt het openbaar onderwijs in Nederland. Maar ouders kunnen ook zelf een school oprichten. Bijvoorbeeld op basis van geloof, zoals katholieke, islamitische of joodse scholen. De overheid behandelt dat bijzonder onderwijs precies hetzelfde als het openbaar onderwijs: ook voor deze scholen betaalt de overheid.
Vragen 1. Welke drie regels bepalen hoe de overheid omgaat met kerken, synagogen en moskeeën? 2. Welke kerk had in de 17e eeuw de meeste macht in Nederland?
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Botsen godsdienst en democratie? die wetten, ook als ze het er niet mee eens zijn. Er zijn maar heel weinig mensen die vinden dat ze de wet mogen overtreden vanwege hun geloof. Eén van die mensen is de moordenaar van Theo van Gogh. Hij vond dat hij als moslim het recht had om Van Gogh te vermoorden. Hij trok zich niets aan van de wet.
Ulun Danu Bratan tempel, Bali
K
Kun je geloven en tegelijk ook democratisch zijn? Kun je je houden aan de regels van je godsdienst en tegelijk ook aan de wetten van je land? De meeste mensen zullen die vragen zeker met ‘ja’ beantwoorden, maar sommige mensen vinden dat godsdienst en democratie niet bij elkaar passen. In dit artikel komen beide meningen aan bod.
Heilige boeken Het jodendom, het christendom en de islam hebben elk een heilig boek: de Thora, de Bijbel en de Koran. In deze boeken staat volgens de gelovigen het woord van God. Sommige gelovigen vinden dat je precies moet doen wat in die boeken staat. God heeft deze woorden toch niet zo maar aan de mensen gegeven? Andere gelovigen vinden dat alleen de belangrijke boodschap
Verschillen Sommige mensen geloven niet in een god, andere mensen wel. Dat hoeft natuurlijk geen probleem te zijn. In een democratie kunnen mensen met verschillende ideeën allemaal hun mening geven. Bijvoorbeeld door te gaan stemmen bij verkiezingen voor de Tweede Kamer. De politici in de Tweede Kamer gaan na de verkiezingen aan het werk om wetten te maken. Niet iedereen is blij met alle wetten die gemaakt worden. Sommige mensen vinden bepaalde wetten zelfs in strijd met hun godsdienst.
van een heilig boek telt. Je hoeft je niet precies aan alle regels van de godsdienst te houden. Gelovigen leggen de teksten uit heilige boeken niet allemaal op dezelfde manier uit. Daardoor ontstonden er binnen de godsAls mensen precies vasthouden aan de regels van hun godsdienst noemen we ze orthodox. Mensen die wat losser met deze regels omgaan, noemen we liberaal. een groot aantal verschillende kerken: de Oosters-orthodoxe Kerk, de Katholieke Kerk en de protestantse kerken. Het joodse geloof heeft een orthodoxe en een liberale groep. Binnen de islam bestaan ook verschillende groepen; de twee belangrijkste zijn de soennieten en de sjiieten.
Songül Mutluer (28) is moslima, maar behoort tot de liberale stroming van de islam. Dit betekent dat ze zich aan de Vijf Zuilen van de islam houdt, maar de Koran meer naar deze tijd interpreteert: “Ik spreek de getuigenis uit en ik doe alleen mee aan de ramadan als ik het lichamelijk aan kan. De ramadan is een mooie wijze van mediteren en van het zuiveren van je lichaam en geweten, maar je moet het aankunnen”. Songül gelooft dat bepaalde geloofsregels niet al te letterlijk moeten worden nageleefd, maar dat je moet nadenken over de achterliggende
Godsdienst en democratie gaan meestal samen Het grootste deel van de gelovigen in democratische landen is tegen een theocratie. Zij willen hun christelijke, joodse of islamitische idealen via de democratie bereiken. Daarom stemt een deel van hen op politieke partijen die hun idealen baseren op een godsdienst. Deze christelijke, islamitische of joodse partijen proberen net als alle andere partijen zoveel mogelijk stemmen te halen bij verkiezingen.
gedachte: “De regels zijn slechts een leidraad. Een hulpmiddel om je te laten beseffen waar het allemaal om draait. Jij bent degene die daar invulling aan geeft”. Ook wat betreft politiek heeft Songül een liberale visie: “Ik ben een groot voorstander van scheiding tussen geloof en politiek. Ik vind het niet verstandig om geloof een te grote rol te laten spelen in de politiek. Natuurlijk kun je je als politicus laten leiden door je religie, maar niet ten koste
diensten verschillende groepen.
Het christendom is verdeeld in
Botsingen Als je geen varkensvlees wilt eten of op zondag naar de kerk wilt, dan mag dat. Er is geen wet die dat verbiedt. Maar soms overtreedt iemand een wet omdat hij de regels van zijn godsdienst heel precies naleeft. In de wet staat bijvoorbeeld dat alle kinderen naar school moeten. Toch gaan de kinderen uit ongeveer honderd Nederlandse gezinnen niet naar school. Hun ouders kunnen geen school vinden
die gebaseerd is op de juiste godsdienst. Deze kinderen hoeven daarom niet naar school. De regering gaat ervan uit dat zij thuis les krijgen. Een ander voorbeeld: in de wet staat dat mensen met een bijstandsuitkering geen passende baan mogen weigeren. Een moslim weigerde in 2007 een baan in een slachthuis, omdat hij als moslim niet met varkensvlees wilde werken. Omdat hij de baan weigerde werd zijn uitkering stopgezet. De rechter vond dat terecht, omdat andere moslims wel met varkensvlees werken. In een andere rechtszaak weigerde een christelijke vrouw een baan omdat ze niet op zondag wilde werken. Volgens de rechter is werken op zondag algemeen geaccepteerd. De vrouw had die baan dus moeten nemen.
Theocratie Sommige mensen zijn tegen democratie omdat de wetten in een democratie door mensen gemaakt worden. Zij vinden dat alleen de wetten van hun God gevolgd moeten worden. Deze mensen willen de democratie vervangen door een theocratie. In een theocratie besturen priesters of andere geestelijke leiders het land. Een theocratie kan bijvoorbeeld christelijk, joods of islamitisch zijn. Het landje waar de Paus woont, Vaticaanstad, is een christelijke theocratie. In Iran worden het parlement en de president gekozen, maar je kunt dat land toch een islamitische theocratie noemen. De geestelijke leiders van Iran kunnen wetten tegenhouden als ze in strijd zijn met de sharia.
Islam
van de religieuze overtuiging
Vrijheid van godsdienst Rechters moeten in dit soort rechtszaken goed kijken of de vrijheid van godsdienst in gevaar is: kan die man nog moslim blijven als hij met varkensvlees moet werken? En kan die vrouw christen blijven als zij op zondag moet werken? In artikel 6 van de Grondwet staat dat iedereen vrijheid van godsdienst heeft. Maar er staat ook in dat artikel dat je de wet niet mag overtreden. Een christelijke of islamitische school mag dus geen leraar ontslaan omdat hij homoseksueel is, want discriminatie is verboden. De Nederlandse wetten zijn democratisch tot stand gekomen. De meeste mensen houden zich aan
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA
van een ander”. Samira (24) is ook moslima, bij haar zie je dit doordat zij een hoofddoek draagt. Zij vindt net als Songül dat geloof geen rol hoeft te spelen in de politiek. Mocht er in de politiek een besluit genomen worden dat in strijd is met je geloof, dan vindt Samira dat je zelf moet opkomen voor je rechten: “Dan zou je eigenlijk een vereniging moe-
Vraag
ten benaderen om je te helpen
1. Sommige kinderen in Neder-
met de belangenbehartiging of
land krijgen thuis les omdat
je zou een handtekeningenactie
hun ouders geen school kun-
kunnen opzetten”.
nen vinden die gebaseerd is op hun godsdienst. Vind je dat goed of slecht? Leg ook uit waarom je dat vindt.
Religie en democratie
5
AAAAAA
Godsdienst in de politiek Jodendom
kwaad over dit standpunt van Wilders. Zij vinden dat Wilders de vrijheid van godsdienst kleiner wil maken: hoe kunnen mensen nog moslim zijn als ze de Koran niet meer mogen lezen? Zij vinden het goed dat je in Nederland zelf je godsdienst mag kiezen: pas als iemand door zijn godsdienst de wet overtreedt moet de overheid daar iets aan doen.
Nathan Bouscher (24) heeft vier joodse opa’s en oma’s. Nathan houdt zich aan veel tradities van het jodendom: “Als ik naar de synagoge ga, op feestdagen en soms op sjabbat (zaterdag), dan draag ik mijn keppel. Verder eet ik bepaalde dingen niet,
Mevlana Moskee, Rotterdam
zoals varkensvlees en schaalen schelpdieren. Ook zie ik het als een belangrijke plicht om
M
een joodse vrouw te vinden die het geloof doorgeeft”. Toch
volgt Nathan niet alle geloofsregels: “Zelf eet ik niet altijd
koosjer en ik houd mij ook niet aan de sjabbat, de rustdag.” Nathan vindt Nederland een goed land om als jood te
wonen: “Het is een fijn land met veel vrijheden en gelijke rech-
Mogen winkels op zondag open zijn? Moet de regering het onderwijs op christelijke, joodse en islamitische scholen betalen? Moet abortus verboden worden? Mag je God beledigen? Mogen er nieuwe moskeeën bijkomen?
ten. Joden hebben daar lang voor moeten strijden.”
Over al deze onderwerpen is wel eens gediscussieerd in de Tweede Kamer. Daaraan kun je zien dat godsdienst en politiek met elkaar te maken hebben. Er zijn drie christelijke partijen in de Tweede Kamer: het CDA, de ChristenUnie en de SGP. Voor deze partijen is de Bijbel belangrijk. De andere partijen bepalen hun standpunten niet op basis van een godsdienst. In de Tweede Kamer zitten geen joodse, islamitische of boeddhistische partijen.
Principes Sommige discussies in de politiek hebben niets met godsdienst te maken. Bijvoorbeeld discussies over files op de snelweg of het aanleggen van een spoorlijn. Andere discussies hebben wel veel met godsdienst te maken. Bijvoorbeeld discussies over abortus en hoofddoekjes op school. Bij dit soort onderwerpen kijken partijen heel goed naar hun uitgangspunten, hun principes. Het CDA, de ChristenUnie en de SGP hebben christelijke principes. Zij vinden het bijvoorbeeld heel belangrijk dat het leven beschermd wordt. De andere partijen vinden persoonlijke vrij-
AAAAAA
6
Religie en democratie
heid een heel belangrijk principe: een vrouw moet zelf kunnen kiezen of ze een abortus wil. Op deze pagina vind je een aantal voorbeelden van politieke discussies die iets met godsdienst te maken hebben.
God beledigen Je mag in Nederland je mening geven, er is vrijheid van meningsuiting. Maar daarbij moet je je aan de wet houden. Je mag bijvoorbeeld niet beledigen of discrimineren. Ook mag je God niet met opzet beledigen. Want dat kan kwetsend zijn voor iemand die in die God gelooft. Dit staat in artikel 147 van het Wetboek van Strafrecht. Sinds de jaren ’60 is er niemand meer bestraft omdat hij God beledigd had. Dat komt omdat je bijna niet kunt bewijzen dat iemand dat met opzet doet. Belediging van een god noemen we godslastering. Na de moord op Theo van Gogh in 2004 was minister van Justitie Donner bang dat islamitische en andere Nederlanders ruzie zouden krijgen. Hij wilde die ruzies voor-
Ritueel slachten Joden en moslims mogen alleen vlees eten dat ‘koosjer’ of ‘halal’ is. De dieren moeten dan op een bepaalde manier geslacht worden. Dat heet ritueel slachten. Ritueel slachten gebeurt nu zonder verdoving. In Nederland mag je geen dieren slachten zonder verdoving, maar voor joodse en islamitische slagers is een uitzondering gemaakt. De Partij voor de Dieren (PvdD) is het daar niet mee eens. komen door harder op te treden Volgens deze partij is ritueel slachtegen godslastering. ten heel pijnlijk voor dieren. De Andere politici waren het helemaal PvdD wil daarom dat het verboden niet met Donner eens. Zij zijn wordt. SP, GroenLinks, de PVV en tegen het verbod op godslastering. het Kamerlid Verdonk zijn het In de wet staat namelijk al dat je daarmee eens, maar de andere parniet mag beledigen, dus is het vol- tijen zijn tegen. Zij zeggen: ‘Er is in gens hen niet nodig om mensen Nederland vrijheid van godsdie in een god geloven extra te dienst. Die vrijheid verdwijnt als je beschermen. D66 en VVD wilden niet meer mag doen wat volgens artikel 147 daarom helemaal uit het jouw geloof moet’. Daarom vinden Wetboek halen. Maar dit voorstel zij dat ritueel slachten zonder verkreeg toen niet genoeg stemmen. doving wel mag. Nu is er waarschijnlijk wel een meerderheid om artikel 147 uit het Wetboek te halen. De huidige minister van Justitie Hirsch Ballin zal aan de Tweede Kamer voorstellen artikel 147 uit het Wetboek van Strafrecht te schrappen. In plaats daarvan wil hij duidelijker in het Wetboek zetten dat belediging van een groep mensen strafbaar is. Koranverbod In augustus 2007 schreef Geert Wilders een brief naar de Volkskrant. Wilders is fractievoorzitter van de Partij voor de Vrijheid (PVV) in de Tweede Kamer. In de brief schreef hij dat de Koran moet worden verboden. In de Tweede Kamer werd heftig gediscussieerd over deze brief. Wilders vindt dat de Koran ervoor zorgt dat sommige moslims geweld gaan gebruiken tegen mensen met een ander geloof. Volgens Wilders neemt de vrijheid van godsdienst toe als de Koran verboden wordt, omdat in de Koran staat dat je geen ander geloof mag hebben. De Kamerleden van andere partijen waren heel
Vragen 1. Vind jij dat het verboden moet zijn om de god van iemand anders te beledigen? 2. Waarom heeft de discussie over dit onderwerp In de Tweede Kamer meer dan vier jaar geduurd? 3. De PVV wil de Koran verbieden, de andere partijen in de Tweede Kamer niet. Welk bekend boek is in Nederland wel verboden? 4. Vind jij dat ritueel slachten verboden moet worden? Leg uit waarom je dat vindt.
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Moeilijke woorden Katholicisme
Vragen Lees, voor je deze vragen beantwoordt, het artikel op pagina 3. 1. Koppel de regels aan de juiste religie. Het kan zijn dat er een religie is waarbij geen enkele regel of juist meerdere regels passen. Ook zijn er regels die bij meerdere religies horen. Zet elk cijfer (voor de religieuze regels) op de juiste plek of plekken. 1. De Halacha 2. De Sharia
Caroline Tax (24) is rooms-
3. De Tien Geboden
katholiek. Over de regels van de
4. De Vijf Voorschriften
kerk zegt zij: “De Tien Geboden
5. Vinaya
zijn regels, die volgens mij niet
6. Canoniek recht
alleen vanuit het geloof belang-
7. Kerkorde
rijk zijn, maar ook vanuit de mens en de maatschappij. Bin-
Religie
Katholieke kerk, Noorbeek
V
cijfer(s)
nen de Katholieke Kerk kennen
Boeddhisme
we ook nog ‘de moraaltheolo-
__________________________
gie’, die bepaalde regels verder
Christendom
uitlegt. Ik ben daar heel blij
moeten besturen. Zij zijn
__________________________
mee. Als het om goed of kwaad
is in drieën gedeeld: de wet-
voor een
Hindoeïsme
gaat kunnen we beter duidelijk-
gevende, de uitvoerende en
________________________
__________________________
heid hebben. Dan hoeven we
Islam
niet met zijn allen af te spreken
2. De macht in een rechtsstaat
Vul de juiste woorden (of de let-
de rechterlijke macht. Deze
ters die ervoor staan) in op de
driedeling heet de
__________________________
wat wel en niet goed is”. Caro-
juiste plaats.
________________________
________________________
Jodendom
line vindt daarnaast dat geloof
a. Democratie
en is bedacht door de Frans-
is de belangrijkste wet van
__________________________
zeker een rol mag spelen in de
b. Godslastering
man Montesqieu.
Nederland.
7. De
c. Koosjer
d. Rechtsstaat
2. Aan welke religie heb je geen 3. ________________________
8. In artikel 147 van het Wet-
e. Scheiding van kerk en staat
betekent letterlijk: het volk
boek van Strafrecht staat
f. Theocratie
regeert.
het verbod op
4. Als mensen precies vast-
De laatste jaren wordt hier-
i. Vrijheid van meningsuiting
houden aan de regels van
over veel gediscussieerd in
j. Orthodox
hun godsdienst noemen we
de Tweede Kamer.
k. Grondwet
ze ________________________
9. Je mag in Nederland je
Mensen die wat losser met
mening geven, iedereen
deze regels omgaan, noe-
heeft
men we liberaal.
________________________
dat geloof opgelegd krijgt. Ook christelijke partijen willen abso-
regels gekoppeld?
luut dat de staat gescheiden __________________________
________________________
g. Scheiding der machten h. Halal
politiek, zonder dat iedereen
blijft van het geloof. “Sterker nog”, zegt Caroline, “ik denk
__________________________
dat wie teruggrijpt op het Evangelie niet anders kan dan voor
3. Heeft deze religie geen regels
een scheiding van kerk en staat
of bestaan ze wel?
zijn. Jezus zei immers zelf:
Zoek op internet of je deze
‘Geef de keizer wat de keizer
regels kunt vinden.
toekomt, en God wat God toekomt’”.
__________________________
Maar daarbij moet je je aan 1. In een
5. Volgens het principe van
de wet houden. Je mag bij-
________________________
________________________
voorbeeld niet beledigen of
worden de burgers
mogen het bestuur van het
discrimineren.
beschermd tegen de over-
land en het bestuur van de
heid. Dat wil zeggen dat de
kerk zich niet met elkaar
overheid niet teveel macht
bemoeien.
aan de wet moeten houden.
10.Joden en moslims mogen alleen vlees eten dat ________________________
kan krijgen, omdat de overheid en alle burgers zich
__________________________
6. Sommige gelovigen vinden
of
dat priesters of andere
________________________
geestelijke leiders het land
is.
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Religie en democratie
7
AAAAAA
Wist je dat… Protestantisme
De ChristenUnie is één van de christelijke partijen in de Tweede Kamer. IJmert Muilwijk
Van 1573 tot 1853 was de
(24) is voorzitter van Perspec-
Katholieke Kerk in Nederland
tieF, de jongerenvereniging van
verboden.
de ChristenUnie. Hij is dus actief in de politiek. IJmert
In Zimbabwe waren de verkie-
vindt dan ook dat geloof een rol
zingen van juni 2008 erg
mag spelen in de politiek:
gevaarlijk. Veel mensen die
“Iedereen heeft op zijn of haar
niet voor de partij van de presi-
eigen manier een levensovertui-
dent stemden, werden mishan-
ging of geloof. Dat zijn
O
bepaalde waarden van waaruit
moorden fout is. Mijn overtui-
ging is gebaseerd op het geloof
Als je president van de Ver-
veel macht: hij is de leider van
enigde Staten wilt worden,
deld of vermoord.
het land, de ‘verdediger van
moet je erg je best doen om te
Zweden had tot het jaar 2000
Op Franse scholen zijn religi-
het geloof’ en de baas van het
laten zien dat je een goed
een staatskerk. Via de belas-
euze afbeeldingen en kle-
leger.
christen bent, anders win je de
tingen betaalde elke Zweed
verkiezingen zeker niet.
mee aan die kerk.
je keuzes maakt. Een voorbeeld is dat ik overtuigd ben dat
De koning van Marokko heeft
ding(stukken) verboden.
in Jezus Christus. Deze overtuiging kan ik niet zomaar aan de
In Turkije mag religie zich niet
kant zetten als ik ’s ochtends
bemoeien met de staat, maar
In Engeland is de koningin het hoofd van de Anglicaanse kerk.
de deur uitloop”. Toch wordt in
de staat bemoeit zich wel met
In Israël trouw je niet in het
een democratie ook wel eens
de religie. Er is een minister
gemeentehuis, maar alleen in
een besluit genomen dat tegen
voor godsdienstzaken die de
de synagoge, de kerk of de
zijn geloof ingaat: “Ik ben bij-
moskeeën controleert.
moskee. Als je niet gelovig bent, heb je pech! Je kunt dan
voorbeeld geen voorstander van drugsgebruik. Toch heeft de
Iran heeft twee regeringen: een
niet trouwen in Israël. Een
regering besloten dat in ieder
theocratische en een democra-
huwelijk tussen een jood en
geval softdrugs toegestaan
tische. De theocratische rege-
een niet-jood is ook niet moge-
moet worden”.
ring heeft meer macht dan de
lijk. Als je dat toch wilt moet je
democratische regering. In de
in het buitenland trouwen.
praktijk is Iran daarom een
Ik kan niet goedkeuren dat vorsten over het geweten van hun onderdanen willen heersen en hen de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen. (Citaat van Willem van Oranje, 31 december 1564)
theocratie.
Colofon © Instituut voor Publiek en Politiek 2008 Samenstelling en tekst: Sandra Boersma, Anneke Dekker en Coen Gelinck Eindredactie: Jan Dirk Gerritsen Vormgeving: Puntspatie [bno], Amsterdam Foto’s: iStockphoto.com en Nationale Beeldbank (pag. 6) Druk: Dijkman, Diemen
Instituut voor Publiek en Politiek Prinsengracht 911–915 1017 KD Amsterdam T 020 521 76 00 F 020 638 31 18 E
[email protected] W www.publiek-politiek.nl Het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP) betrekt mensen bij politiek en samenleving.
AAAAAA
8
Religie en democratie
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA
