Het Peperhuis jaarboek 2015, pag. 12 25
REIS JE RIJK
EEN WERELDS JAARTHEMA 2015 Mijmerend op het zonovergoten Griekse eiland Andros, met
André Groeneveld conservator
de blik richting zee, overdenk ik het jaarthema van 2015; 'Reis je rijk'. Waar en wanneer kun je dit thema beter aan het papier toevertrouwen dan tijdens de vakantie.
De reis naar Andros begon vroeg in
Matsue, Chicago, Orange City,
de ochtend van 19 augustus om
Havana, Orkney, Zaandam, Marken
vliegreis van ruim drie uur naar
wereldreis. De locaties zijn aan-
5.45 uur op Schiphol voor een
Athene. Checken van de handbagage, paspoort tonen en de boarding-
pass. Bij aankomst in Athene wordt ik verwelkomd door de hostess die
en Urk. Bezoekers maken zo een ware gegeven met wegwijzers (afb. 3). Van reizen wordt je rijker. Je o ntdekt nieuwe schilderachtige plekken,
ontmoet en spreekt lokale b ewoners
mij de reispapieren, een kaartje
en medereizigers, je proeft lokale
van het eiland Andros overhandigd.
lokale geschiedenis tonen en je neemt
uur komt de vakantiebestemming
souvenir mee naar huis, zo ook in
voor de veerboot en een plattegrond Na een relaxte zeereis van twee in zicht, het bergachtige eiland
Andros dat g eografisch valt onder de
eilandengroep Cycladen.
De bezoekers aan het Zuiderzee-
museum naderen het museum ook
over het water, een klein stukje over de voormalige Zuiderzee (afb. 2). De
veerreis naar het Zuiderzeemuseum duurt slechts een kwartier en met
gerechten, bezoekt musea die de
naast herinneringen vaak ook een
het Zuiderzeemuseum. Want in elke
locatie kunnen bezoekers een stempel halen die aan het einde van de reis recht geeft op een klein presentje;
een souvenir als herinnering aan het
museumbezoek.
Foto
in de ene hand het entreekaartje
Het meest meegenomen souvenir van
landen onze bezoekers in een com-
vorm van een foto. Niet één maar veel
het gelegenheidspaspoort, speciaal
en smartphone kom je met gemak
en in de andere hand een paspoort pleet a ndere 'museale' wereld. In
voor het themajaar gemaakt, vinden de bezoekers een plattegrond van
het museum met de b estemmingen
12
een vakantie is de herinnering in de foto's want met een digitale camera
met honderden foto's thuis. Altijd fijn om tijdens de koude wintermaanden na te genieten van die zonnige
Afb. 1
over Andros, aan het strand met uitzicht Batsi zee naar het vissersdorp/badplaats
Afb. 2a
Veerboot Theologos van de maatsch appij Fast Ferries in de haven van Rafina
Afb. 2b
Veerboot Wieringen van het Zuiderzeemuseum. foto André Groeneveld
Afb. 2d
Veerboot Andros Afb. 2c
Aankomst van de veerboot in het Zuiderzeemuseum. foto André Groeneveld
13
Afb. 3a
Reis je Rijk, beeldmerk voor
themajaar 2015. foto Maarten Schets Afb. 3b
Wegwijzers themajaar 2015 op Urk in het Zuiderzeemuseum
14
zomervakantie op dat G riekse eiland.
van jezelf in authentiek kostuum is
Nederland door toeristen is waar-
reis naar Holland. Elke dag worden
Het meest meegenomen souvenir uit schijnlijk ook een foto. Het is een foto van jezelf en/of het gezin in
Volendams kostuum gemaakt in één
van de vele fotostudio's die het dorp
Volendam rijk is. Hollandser kan niet of het moet de c ombinatie molen, tulpen en Volendammer dracht
zijn. Gelukkig komt de fotostudio
je daarin tegemoet. De vrouw krijgt
een bosje plastic tulpen in de handen gedrukt, de man een Goudse pijp en
op de a chtergrond van menig studio is een molen geschilderd. In het uit Volendam afkomstige voormalige kantoor van de visafslag (VD-1)
aan de museumhaven is een heuse
toch wel het ultieme bewijs van je
vele personen, stelletjes en groepen vereeuwigd en vinden de foto's een weg naar wanden, schoorsteen-
mantels en fotoboeken over de hele
wereld. Waar je in de echte fotostudio het Volendammer kostuum moet
aantrekken kunnen bezoekers hier
in het Zuiderzeemuseum eenvoudig-
weg achter het kostuum plaatsnemen al moeten ze wel de handen uit de mouwen steken voor het beoogde
effect. Het is net echt, goed nep zeg maar (afb. 4).
Souvenir
Volendammer fotostudio nagebouwd
Naast de vele foto's nemen veel
en een niet van echt te onderscheiden
aandenken mee naar huis. Een
compleet met kostuums, s chouwtje beschilderde achterwand waarop
een glaskast met serviesgoed en het uitzicht op de Volendammer haven zijn geschilderd. Het schilderwerk
werd vakkundig uitgevoerd door onze eigen huisschilder Auke Veenstra.
Model voor onze fotostudio stond Fotostudio De Boer, die 90 jaar
geleden zijn deuren aan de Haven te
Volendam opende. Destijds bleek een foto beter te verkopen dan het brood van bakker De Boer en zo werd de
bakkersmuts aan de wilgen gehangen en klonk voortaan de klik van de
sluiter. Toeristen uit alle windstreken verkleden zich nog steeds in origineel Volendams kostuum. Een foto
mensen ook een souvenir als
souvenir met een verhaal. Zo kocht ik op Andros een houten vissers-
bootje, een model van zo'n typisch
Grieks scheepje. Het is geschilderd
in de witte en blauwe kleuren die zo kenmerkend zijn en symbool staan voor Griekenland. Bij mijn zoek-
tocht naar een leuk souvenir kwam ik op een avond langs een kleine
souvenirwinkel die anders was dan de anderen in het dorp.
Hier geen gegoten wit-blauwe huisjes
Afb. 4a en 4b
Fotostudio De Boer te Volendam in 1925 en in 2015. foto De Boer
of in massa's geproduceerd k eramiek maar unica's met de hand gemaakt door een lokale kunstenaar of
ambachtsman. Dat laatste bleek te kloppen want de maker in kwestie
Afb. 4c
Fotostudio De Boer in het pand VD-1 in het Zuiderzeemuseum. foto André Groeneveld
15
runde achterin het pand een schoen-
Marken
gebaren en niet alleen besloot ik om
Op het eiland Marken ging dat
ik kocht het Griekse vissersbootje als
interieur 'uitheemse' voorwerpen
makerij. Het gesprek was dat van
mijn schoenen daar te laten verzolen Afb. 5b
Souvenirs Andros
souvenir voor thuis. Mooi verhaal (afb. 6). Op Koningsdag en op brocante en
rommelmarkten vinden we veelvuldig souvenirs van allerlei pluimage.
Beeldend kunstenaar Marc Volger
(1950) verzamelde met behulp van
anderen een grote hoeveelheid van
deze typische, vaak kitscherige, en in
serie gemaakte voorwerpen. Daarmee richtte hij het pand Zwartsluis (ZS-1) in als een kantoor en depot voor het anonieme verweesde souvenir. Het
zijn souvenirs zonder het persoon-
lijke verhaal, zonder de herinneringen en zonder gevoelswaarde en e moties van degene die het voorwerp meenam van vakantie naar huis. Het
afgedankte souvenir heeft daardoor zijn betekenis verloren, slechts het
deels anders. Daar vinden we in het die letterlijk bij de Markers werden
thuisbezorgd. De 'postorder' bestel-
lingen van speelgoed, textiel, kaarsen en andere gebruiksvoorwerpen
werden vanuit Zuid-Duitsland ver-
stuurd in spanen dozen. De bewoners gaven de houten dozen een tweede leven als opberger voor textiel. Het rijk gevulde Marker interieur staat
ook vol met souvenirs, onder meer
afkomstig van de Shetland eilanden.
Wanneer de vissers na lange dagen op zee eindelijk aan land gaan, kopen ze de souvenirwinkels vol porseleinen 'Staffordshire' hondjes leeg. Thuis gekomen krijgen de hondjes een
plaats in de pronkkast tussen andere herinneringen aan hun buitenlandse reizen (afb. 7).
land van herkomst blijft vaak nog leesbaar. De installatie Thuisreis
gaat niet alleen over souvenirs, maar symboliseert ook het reizen, weg
gaan en thuis komen, dromen en de wil om te herinneren. De beheerder
heeft zich liefdevol over de s ouvenirs ontfermd en leeft te midden van
andermans herinneringen. Via het Afb. 5a
Thuisreis depot voor het souvenir door kunstenaar Marc Volger in het Zuiderzeemuseum. foto André Groeneveld
16
loket onderhoudt hij contact met de
buitenwereld al is hij meestal weg op zoek naar nieuwe stukken net als een reiziger met in de koffer een
souvenir (afb. 5).
Afb. 6
Grieks vissersbootje, mijn gekochte Andros souvenir.
Afb. 7a
Spanendoos uit de collectie van het Zuiderzeemuseum, ZZM 005717
Emigratie van Harlingen naar Chicago
veel vluchtelingen. Door de komst
Heerlijk twee weken op een Grieks
In 1872 start de Holland-Amerika
eiland. Twee weken zon, strand, zee en lekker Grieks eten. Wanneer je
je hart verpand aan zo'n bijzondere
plek kun je in plaats van een souvenir er ook een tweede huis kopen. Zo kun je wat vaker genieten van al
dat moois. De costa's van Spanje,
Frankrijk en Griekenland staan vol
met tweede huisjes van landgenoten. Maar soms is dat niet genoeg en
verruilen mensen hun thuis voor
een permanent nieuw thuis elders
op de wereld. Ze emigreren naar een ander land. Met name in bekende emigratielanden als Amerika,
Canada, Zuid-Afrika, Nieuw-Zeeland en Australië zijn grote groepen
Nederlanders te vinden waaronder inwoners met Friese herkomst. Vanaf de jaren veertig van de
negentiende eeuw vertrekken veel
Nederlanders waaronder ook Friezen naar Amerika om daar een nieuw
leven op te bouwen. Zo worden in de staat Iowa door Nederlandse protestanten de plaatsen Pella en Orange City gesticht. Centrale figuren zijn daar de dominees Scholte en Van
Raalte. De emigratie had in die tijd te maken met de slechte economische situatie of had een religieuze
of sociale achtergrond. Amerika was
toen voor Friezen "It lân fan dream en winsken", zoals Europa dat nu is voor
van directe verbindingen neemt het
aantal Nederlandse immigranten toe. Lijn met een post en passagiersdienst tussen Rotterdam en New York.
Tussen 1901 en 1914 vervoeren zij
maar liefst twee miljoen emigranten. De Leeuwarder Courant van 5 juli
1900 maakt melding van 1347 Nederlanders die naar het beloofde land
vertrokken. Van deze landverhuizers kwamen 330 personen uit Friesland
en in 1908 waren dat er 287. Wekelijks varen de snelle stoomschepen
van de Holland-Amerika Lijn met een afvaart op dinsdag vanuit Rotterdam naar Amerika. De dienst wordt uit-
gevoerd met minimaal vier schepen.
De overtocht van Rotterdam naar New York duurt tussen de 9 en 11 dagen, afhankelijk van het schip.
In diverse Friese kranten worden
boedelgoed verkopen gepubliceerd
waarin expliciet wordt vermeld dat de eigenaar zijn spullen te koop aanbiedt “Wegens vertrek naar
Amerika”. Zo gaat dat ook met de
boedel van Sjoukje Ages Westra. De dan 54 jarige Friezin emigreert op 15 mei 1909 met haar drie nog
inwonende kinderen van Harlingen
naar Chicago; een wereld van verschil. Opmerkelijk is dat zij ook haar meest
Afb. 7b
Interieur van het Marker woonhuis MK-3 in het Zuiderzeemuseum. foto André Groeneveld
dierbare en persoonlijke voorwerpen verkoopt, waaronder haar gouden
Friese oorijzer en de Bijbel, om de overtocht te kunnen bekostigen.
Afb. 7c
Stafforshire dogs uit de collectie van het Zuiderzeemuseum, ZZM 001938
17
Afb. 8a
Portret Sjoukje Ages Westra (1855-1937). foto via www.ancestry.com
IK GA OP REIS EN NEEM M I’m I’mgoing goingon onaajourney journeyand andIIshall shalltake takewith withme me……my myfamily! family! 1855 1855
1879 1879
1886 1886
10 10 APRIL APRIL 1855 1855
26 26 JUNI JUNI 1879 1879
1886/ 1886/ 1887 1887
12 12 JANUARI JANUARI 1892 1892
30 30 SEPTEMBER SEPTEMBER 1897 1897
1897 1897
18 18 JULI JULI 1903 1903
28 28 JULI JULI 1903 1903
8 AUGUSTUS 8 AUGUSTUS 1904 1904
15 15 MAART MAART 1908 1908
15 15 APRIL APRIL 1908 1908
1 JULI 1 JULI 1908 1908
15 JULI 15 JULI EN EN 29 JULI 29 JULI 1908 1908
Sjouke Sjouke Agnes Agnes Westra Westra wordt wordt geboren geboren in in Kimswerd. Kimswerd.
Op 24 Opjarige 24 jarige leeftijd leeftijd trouwt trouwt Sjoukje, Sjoukje, dienstmeid dienstmeid van van beroep, beroep, metmet Douwe Douwe Andries Andries Bergsma. Bergsma.
Sjoukje Sjoukje en Douwe en Douwe verhuizen verhuizen naarnaar Harlingen. Harlingen.
Douwe Douwe Andries Andries Bergsma Bergsma overlijdt. overlijdt.
Sjoukje Sjoukje trouwt trouwt metmet de de scheepstimmerman scheepstimmerman Sipke Sipke Harmens Harmens van van der der Zee.Zee.
Sjoukje Sjoukje trekttrekt in bijinSipke bij Sipke en verhuist en verhuist naarnaar een een woonhuis woonhuis metmet scheepswerf scheepswerf gelegen gelegen aan aan de Noorderkade de Noorderkade 9 en9 en Franeker Franeker Trekvaart Trekvaart te Harlingen. te Harlingen. Het Het huishuis waarin waarin u zich u zich nu bevindt! nu bevindt!
Dochter Dochter Gerritje Gerritje verrekt verrekt naarnaar Amerika Amerika uit Rotterdam. uit Rotterdam.
Gerritje Gerritje komtkomt op 28 opjuli 28 juli 19031903 aan aan op Ellis op Ellis Island Island metmet het het stoomschip stoomschip ‘Potsdam’ ‘Potsdam’ van van de Holland-Amerika-Lijn. de Holland-Amerika-Lijn.
Sjoukje’s Sjoukje’s dochter dochter Jietske Jietske vertrekt vertrekt op op 18 jarige 18 jarige leeftijd leeftijd naarnaar Amerika. Amerika. Ze komt Ze komt op 8op augustus 8 augustus 19041904 aan aan op Ellis op Ellis Island Island aan aan metmet het stoomschip het stoomschip ‘Noordam’ ‘Noordam’ van van de Holland de Holland Amerika Amerika Lijn.Lijn.
Sipke Sipke van van der der Zee Zee overlijdt. overlijdt.
Oproep Oproep aan aan degenen degenen die nog die nog geldgeld krijgen krijgen van van wijlen wijlen Sipke Sipke van van der der Zee Zee zichzich te melden. te melden.
Advertentie Advertentie van van de de openbare openbare verkoping verkoping van van pramen pramen die wijlen die wijlen Sipke Sipke van van der der Zee Zee verhuurde. verhuurde.
Veiling Veiling woonhuis, woonhuis, schuur schuur en en scheepswerf scheepswerf van van wijlen wijlen Sipke Sipke van van der der Zee.Zee.
Sjoukje Sjoukje AgnesAgnes Westra Westra was was born born in Kimswerd. in Kimswerd. Sjouke Sjouke AgnesAgnes Westra Westra wird wird in Kimswerd in Kimswerd geboren. geboren.
At theAtage theofage 24,ofSjoukje, 24, Sjoukje, who who worked worked as a household as a household maid,maid, married married Douwe Douwe Andries Andries Bergsma. Bergsma. Im Alter Im Alter von 24 von Jahren 24 Jahren heiratet heiratet Sjoukje, Sjoukje, BerufBeruf Dienstmagd, Dienstmagd, Douwe Douwe Andrieszn. Andrieszn. Bergsma. Bergsma.
1892 1892
1897 1897
Douwe Douwe Andries Andries Bergsma Bergsma dies. dies. Sjoukje Sjoukje and Douwe and Douwe movemove to to Harlingen Harlingen in their in their ship. ship. Sjoukje Sjoukje und Douwe und Douwe ziehen ziehen mit ihrem mit ihrem SchiffSchiff um nach um nach Harlingen. Harlingen.
Douwe Douwe Andries Andries Bergsma Bergsma stirbt.stirbt.
Sjoukje Sjoukje married married ship’sship’s carpenter carpenter SipkeSipke Harmens Harmens van der vanZee. der Zee. Sjoukje Sjoukje heiratet heiratet den Schiffszimmermann den Schiffszimmermann SipkeSipke Harmens Harmens van der vanZee. der Zee.
1903 1903
Sjoukje Sjoukje movesmoves in with in Sipke with Sipke and settles and settles into into a house a house with awith shipyard a shipyard situated situated at no.9 at no.9 Noorderkade Noorderkade 9 and9Franeker and Franeker Trekvaart Trekvaart in in Harlingen. Harlingen. That is That theishouse the house in which in which you are you are now standing! now standing! Sjoukje Sjoukje zieht zieht bei Sipke bei Sipke ein und einsiedelt und siedelt um inum einin ein Wohnhaus Wohnhaus mit Schiffswerft mit Schiffswerft an der anNoorderkade der Noorderkade 9 und9Franeker und Franeker Trekvaart Trekvaart in Harlingen. in Harlingen. Das Haus, Das Haus, in dem in Sie demgerade Sie gerade stehen! stehen!
Daughter Daughter Gerritje Gerritje leavesleaves from from Rotterdam Rotterdam on her onway herto way America. to America. Tochter Tochter Gerritje Gerritje brichtbricht von Rotterdam von Rotterdam aus nach aus nach Amerika Amerika auf. auf.
1904 1904
Ich Ichgehe geheauf aufdie dieReise Reiseund undn
Gerritje Gerritje arrives arrives at Ellis at Island Ellis Island in thein the steamship steamship ‘Potsdam’ ‘Potsdam’ of theofHollandthe HollandAmerica America Line on Line 28on July 281903. July 1903. Gerritje Gerritje trifft am trifft28. amJuli 28.1903 Juli mit 1903dem mit dem Dampfschiff Dampfschiff „Potsdam“ „Potsdam“ der Hollandder HollandAmerika-Linie Amerika-Linie auf Ellis auf Island Ellis Island ein. ein.
At theAtage theofage 18 of years, 18 years, Sjoukje’s Sjoukje’s daughter daughter Jietske Jietske leavesleaves for America. for America. She arrives She arrives at Ellis at Island Ellis Island in thein the steamship steamship ‘Noordam’ ‘Noordam’ of theofHolland-America the Holland-America Line Line on 8 August on 8 August 1904.1904. Sjoukjes Sjoukjes Tochter Tochter Jietske Jietske reist im reistAlter im Alter von 18von Jahren 18 Jahren nach nach Amerika. Amerika. Am 8.Am Juli8.1904 Juli 1904 trifft sie trifftmit siedem mit dem Dampfschiff Dampfschiff „Noordam“ „Noordam“ der Holland-Amerika-Linie der Holland-Amerika-Linie auf Ellis auf Island Ellis Island ein. ein.
1908 1908
SipkeSipke van der vanZee derdies. Zee dies. SipkeSipke van der vanZee derstirbt. Zee stirbt.
Call for Callany forcreditors any creditors of Sipke of Sipke van der van der Zee toZee register to register their their claims. claims. Appell Appell an allan jene all sich jenezu sich melden, zu melden, denendenen der verstorbene der verstorbene SipkeSipke van der van der Zee noch Zee noch Geld Geld schuldet. schuldet.
Advertisement Advertisement for the forpublic the public sale sale of theofbarges the barges SipkeSipke van der vanZee der Zee rented rented out. out. Anzeige Anzeige des öffentlichen des öffentlichen Verkaufs Verkaufs von Prahmen, von Prahmen, die der dieverstorbene der verstorbene SipkeSipke van der vanZee dervermietete. Zee vermietete.
Auction Auction of house, of house, shed shed and shipyard and shipyard of of SipkeSipke van der vanZee. der Zee. Auktion Auktion Wohnhaus, Wohnhaus, Scheune Scheune und und Schiffswerft Schiffswerft des verstorbenen des verstorbenen SipkeSipke van van der Zee. der Zee.
Afb. 8d
Stoomschip Rijndam van de Holland Amerika Lijn waarmee Sjoukje op 15 mei 1909 uit Rotterdam vertrekt om op 26 mei 1909 in New York aan te komen. Prentbriefkaart. Collectie Zuiderzeemuseum. Afb. 8e
Reconstructie inboedel Sjoukje Ages Westra in het woonhuis Harlingen HA-2 in het Zuiderzeemuseum. foto André Groeneveld
Afb. 8b
Advertentie verkoop inboedel van Sjoukje, Leeuwarder Courant 31 juli 1908 Afb. 8c
Tijdslijn levensloop Sjoukje Ages Westra, ontwerp Bernard van den Berg
MEE... nehme mit... Familie!
FAMILIE!
1909
1920
1928
1930
1937
1968
1981
1986
† 6 AUGUSTUS 1908
15 MEI 1909
15 MEI T/M 26 MEI 1909
17 MEI 1909
26 MEI 1909
1909
29 OKTOBER 1920
17 APRIL 1928
1930
1937
1968
1981
1986
Sjoukje besluit om de oversteek te wagen en haar twee dochters achterna te reizen. Ze verkoopt de complete inboedel om de reis naar Amerika te kunnen betalen.
Sjoukje vertrekt met haar drie nog thuiswonende kinderen naar Amerika. Ze reizen vanuit Rotterdam met het in 1901 gebouwde stoomschip ‘Rijndam’ van de Holland Amerika Lijn.
De overtocht
Ze passeren Lizard, het meest zuidelijke puntje van het Verenigd Koninkrijk.
Sjoukje en haar kinderen zijn 4 van de in totaal 367 Friezen die in 1909 op Ellis Island, New York, aankomen. Op de passagiers-immigratielijst wordt Sjoukje vermeld als ‘Shonkje Zee van der’. Ze is dan 55 jaar oud.
Sjoukje en haar kinderen reizen door naar Chicago, waar ze vlakbij haar twee eerder geëmigreerde kinderen gaat wonen.
De laatste dochter Zwaantje (37 jaar) komt aan in Amerika. Ze reist samen met haar 2 kinderen met het in 1909 gebouwde stoomschip ‘Rotterdam’ van de Holland Amerika Lijn.
De man van Zwaantje, Thomas Wiersma (46 jaar), komt aan in Amerika. Hij reist met het 6 jaar oude stoomschip ’Volendam’ van de Holland Amerika Lijn.
In Chigaco poseert Sjouke trots met de volgende drie generaties: van links naar rechts: kleindochter Sue Kuypers Wagenaar, achterkleinzoon Jacob Wagenaar (4), dochter Gertie Douwes Bergsma - Kuypers (2), Sjoukje Westra - van der Zee.
Sjoukje Ages Westra overlijdt.
Opmeting en demontage van het huis van Sjoukje aan de Franeker Trekvaart te Harlingen.
Herbouw van het huis in het buitenmuseum van het Zuiderzeemuseum, een schenking van de Gemeente Harlingen.
Het Zuiderzeemuseu ontvangt een schild met foto’s van de familie Westra in Amerika.
Sjoukje decides to give emigration a try and to follow her two daughters. She sells all her goods and furniture to pay for the journey to America.
Sjoukje leaves for America with her three children who are still living at home. They leave from Rotterdam in the steamship ‘Rijndam’, built in 1901, of the Holland-America Line.
Rebuilding of the house in the Outdoor Museum of the Zuiderzee Museum, a donation from the Municipality of Harlingen.
The Zuiderzee Museum receives a painting with ph of the Westra family in the
Sjoukje beschließt, die Überfahrt zu wagen und ihren beiden Töchtern nachzureisen. Sie verkauft den kompletten Hausrat, um die Reise nach Amerika bezahlen zu können.
Sjoukje bricht mit ihren drei noch daheimwohnenden Kindern nach Amerika auf. Sie reisen von Rotterdam aus mit dem 1901 gebauten Dampfschiff „Rijndam“ der Holland-Amerika-Linie.
The crossing. Die Überfahrt.
They pass The Lizard, the most southerly point of the United Kingdom. Sie passieren Lizard, den südlichsten Punkt des Vereinigten Königreichs.
Sjoukje and her children are four of a total of 367 Frisians who arrive at Ellis Island, New York, in 1909. On the passenger immigration list, Sjoukje is recorded as ‘Shonkje Zee van der’. At the time she is 55 years old. Sjoukje und ihre Kinder sind 4 der insgesamt 367 Friesen, die 1909 auf Ellis Island, New York, eintreffen. Auf der Passagier-Einwanderungsliste wird Sjoukje als „Shonkje Zee van der“ aufgeführt. Dann ist sie 55 Jahre alt.
Sjoukje and her children travel on to Chicago, where she settles near her other children who emigrated to the USA earlier. Sjoukje und ihre Kinder reisen weiter bis Chicago, wo sie sich in der Nähe ihrer beiden zuvor emigrierten Kinder niederlassen.
The last daughter Zwaantje (37 years old) arrives in the USA. She travels with her two children on the steamship ‘Rotterdam’, built in 1909, of the Holland-America Line. Die letzte Tochter Zwaantje (37 Jahre) kommt in Amerika an. Sie reist zusammen mit ihren beiden Kindern mit dem 1909 gebauten Dampfschiff „Rotterdam“ der HollandAmerika-Linie.
Zwaantje’s husband, Thomas Wiersma (46 years old), arrives in the USA. He travels with the 6-year-old steamship ’Volendam’ of the Holland-America Line. Der Mann von Zwaantje, Thomas Wiersma (46 Jahre), kommt in Amerika an. Er reist mit dem 6 Jahre alten Dampfschiff „Volendam“ der Holland-Amerika-Linie.
Sjoukje poses proudly with three younger generations in Chicago: from left to right: granddaughter Sue Kuypers Wagenaar, greatgrandson Jacob Wagenaar (4), daughter Gertie Douwes Bergsma - Kuypers (2), Sjoukje Westra van der Zee. In Chicago posiert Sjoukje stolz mit den folgenden drei Generationen: von links nach rechts: Enkelin Sue Kuypers Wagenaar, Urenkel Jacob Wagenaar (4), Tochter Gertie Douwes Bergsma - Kuypers (2), Sjoukje Westra – van der Zee.
Sjoukje Ages Westra dies. Sjoukje Ages Westra stirbt.
Measurement and dismantling of Sjoukje’s house on the Franeker Trekvaart in Harlingen. Vermessung und Demontage des Hauses von Sjoukje an der Franeker Trekvaart zu Harlingen.
Wiederaufbau des Hauses im Freilichtmuseum vom Zuiderzeemuseum, eine Schenkung der Gemeinde Harlingen.
Das Zuiderzeemuseum erh ein Gemälde mit Fotos von Familie Westra in Amerika
je afkomst. Zo wordt de etnische erfe-
nis uiteindelijk folklore in de vorm van een tulpenfestival inclusief kledingshows, bloemenparades en klom-
pendans. Met een jaarlijks drie dagen durend festijn vieren de nazaten in Orange City hun afkomst. De 6.100
inwoners doen dat samen met ruim 150.000 bezoekers en in 2015 was
dat al voor de 75ste keer. De naar New
York geëmigreerde Nederlandse foto-
graaf René Clement (1962) ontdekt bij toeval in 2004 het dorp. Het was zondag en er was helemaal niemand op
straat te vinden. Zijn nieuwsgierigheid
was geboren. Hij keerde terug naar het dorp en maakt tijdens het jaarlijkse
Afb. 9a
Foto’s Orange City uit de serie Promising Land door fotograaf René Clement in de stal van boerderij Baard in het Zuiderzeemuseum. foto André Groeneveld
festival een serie portretten getiteld Promising Land. Wij staan oog in
oog met trotse inwoners, kijken naar
hun blauwe ogen, blonde haar en hun Nederlandse streekdracht; een mix
In het buitenmuseum staat sinds 1981 haar destijds aan de Franeker Trek-
vaart te Harlingen gelegen woonhuis (HA-2). Het huis stond sindsdien
leeg te zijn en heeft nu een passende
met haar vier dochters en klein-
kinderen in het verre Chicago (afb. 8).
Dutchies in Orange City
bestemming gekregen; het e migratie
Nederlandse emigranten stichten in
bewoners Sjoukje Ages Westra. Na
staat Iowa. Veel spullen hebben ze
verhaal van één van de vroegere
uitgebreid onderzoek hebben wij haar
leven gereconstrueerd. Dit heeft geresulteerd in een beeld van haar boedel en een tijdslijn waarop haar levens-
loop is weergegeven. Dieptepunten en
hoogtepunten komen voorbij zoals het trieste verlies van haar doodgeboren kindje maar ook de vele mooie jaren
20
1870 Orange City in de Amerikaanse niet bij zich maar wel hun kleding,
eigen taal en cultuur. De Nederlandse taal spreken en horen ze thuis en in de kerk maar in de winkels spreken
ze Engels. Drie generaties later, na de
confrontatie en samensmelting van de Nederlandse en Amerikaanse cultuur ontstaat een nieuwe v ariant; je toont
van Volendammer, Huizer en Friese
kleding. De geportretteerde draagt ook nog een onvervalst Nederlandse naam. Het Zuiderzeemuseum kocht vijf portretten aan voor de collectie.
De eerste generatie emigranten in
Amerika leeft tussen twee culturen, de tweede generatie wil niets liever dan
een echte Amerikaan zijn en de derde generatie is zo ‘Amerikaans’ dat zij
vol overgave uiting kunnen geven aan symbolische etniciteit (afb. 9).
Kaas uit Holland Kaaskoppen worden we genoemd naar één van onze belangrijkste
Afb. 9b
René Clement (1962) Portret Karina Smit, majorette bij de fanfare Pride of the Dutchman
21
Afb. 10b
Hollandse exportkaas uit Gouda en Edam in een supermarkt op Andros
Afb. 10a
Afb. 11
De voorraad exportkaas in het Kaaspakhuis van de familie Goede uit Landsmeer in het Zuiderzeemuseum. foto André Groeneveld
Aardappelen per beurtdienst in de hektjalk van het Zuiderzeemuseum. foto André Groeneveld
exportproducten: kaas. Nederlandse
het Griekse eiland Andros. Goudse en
over weg, water maar ook per lucht
een weg naar landen dichtbij en ver
naast de Feta kaas (afb. 10).
(afb. 11).
kaas vindt als handelswaar al eeuwen weg. In landen als Cuba en Puerto Rico smulden inwoners 100 jaar
Edammer kaas staan er gebroederlijk
de rol van het (beurt)schip overnemen
Beurtdienst
Ongewild bijzondere souvenirs
mer kaas die in het kaaspakhuis van
Niet alle waar komt van ver of gaat
Vissers brengen op hun beurt soms
heeft gerijpt. Nu nemen toeristen,
per beurtschip naar het volgende
mee van hun wekelijkse reizen.
geleden al van de Goudse of Edam-
de familie Goede te Landsmeer (LA-1) naast Delfts blauw aardewerk en
tulpenbollen, bij de kaasboer gesealde stukken kaas zelf mee naar huis.
Goudse en Edammer zijn nog steeds
favoriet. Maar het kan eenvoudiger. In de lokale supermarkt in het buiten-
land vinden we de Nederlandse kaas gewoon in de schappen, zo ook op
22
ver weg. Vroeger ging er veel vracht dorp of naar de daaropvolgende stad. Zo'n schip vervoerde a lles. Vervoer per schip is snel in de tijd dat het
spoor- en wegennet slecht is. Pas in
de jaren zeventig van de vorige eeuw worden de b eurtschepen definitief verdrongen door de vrachtauto en
zien we daarna het containervervoer
ook ongewild bijzondere s ouvenirs Samen met vele kilo’s platvissen
halen ze soms in hun netten eeuwenoude mammoetbotten van de bodem
van de Noordzee omhoog. Waar nu de Noordzee golft strekte zich 100.000 tot 10.000 geleden een met grassen en kruiden begroeide vlakte uit. Op deze voedselrijke mammoetsteppe
Afb. 12a
Klaas-Jelle Koffeman, Urker schipper-eigenaar/visser met opgeviste mammoetkies. foto André Groeneveld Afb. 12b
Glaskast in het woonhuis, UK-8, van Klaas-Jelle Koffeman in het Zuiderzeemuseum. De fossielen zijn afkomstig van North Sea Fossils, Urk. foto André Groeneveld
23
Afb. 13a
Tatoeëren in vroeger tijd. foto via Almar Seinen
leefden grote kudden wolharige
bescherming tegen de gevaren van
herten. Resten van gestorven dieren
'HOUD VAST' op de knokkels geven
mammoeten, wisenten en reuzen
werden in de loop der tijd bedolven onder het zand. Daarna wordt het
klimaat warmer en loopt de Noordzee vol water. Baggeren en de stroom van getijden leggen vele jaren later de
botten op de zeebodem bloot. Sinds het m idden van de 20e eeuw vinden Nederlandse vissers, waaronder de Urker Klaas-Jelle Koffeman,
regelmatig mammoetbotten tussen
de dagelijkse vangst. De b ijzondere
souvenirs vinden vervolgens hun weg naar de woonkamer waar ze net als de hondjes en de reissouvenirs een plekje krijgen (afb. 12).
Got yourself a Tattoo Havens en voor sommige ook verre
havens waren ook de plek voor een ander aandenken: de tatoeage.
Voor veel zeemannen, vissers en marinemensen hoort een tatoeage bij het varende leven. Veel
mannen laten onderweg een of
meerdere t atoeages zetten als souvenir of markering van bepaalde
gebeurtenissen. Tatoeages geven zo
de zee; als een talisman. De letters
Op Andros ontmoet ik enkele
ellebogen. Een vuurtoren, kompas
Amsterdam en Rotterdam hebben
als getatoeëerde scharnieren in de of zwaluw brengt een visser altijd
weer veilig thuis. Daarnaast werden ook religieuze symbolen om deze redenen gezet. Een kruisje kun je verliezen, maar een getatoeëerd
kruis draag je altijd bij je. Helaas
helpen de talismannen niet altijd.
De zee maakt jaarlijks s lachtoffers doordat schepen in een storm
vergaan of de bemanning overboord slaat. Tatoeages k unnen helpen bij
24
en duizenden zeemijlen verder zich weer settelden op hun geboorte
eiland. Het eiland Andros kende veel rijke reders en een van hen schonk het eiland zijn kunstcollectie en
twee musea. Zo werd het eiland twee bezienswaardigheden rijker en ga ik door alle indrukken, na twee weken, rijker naar huis (afb. 14).
en initialen zijn mede daarom veel gezette t atoeages. In een pand uit Harderwijk (HK-5) is een heuse
tattooshop n agebouwd met dank aan en dankzij Almar Seinen en Foske Rozeboom. T ijdens hoogtijdagen
heeft T attoo Eddy, zoon van T attoo Peter, 'live' tatoeages bij b ezoekers gezet. Tattooshops bestonden
vroeger niet. Zeelui prikten elkaar aan boord een plaatje op de arm
als tijdverdrijf. Sommigen m aakten
aan boord of in een kroeg. Rond
werden dan ook t atoeages gezet ter
gezien voordat ze vele jaren o uder
of opgeviste d renkelingen. Namen
Hamburg of Kaliningrad op zijn lijf, Zeelui zijn vaak (bij)gelovig en er
voormalige zeelui die de havens van
de identificatie van aangespoelde
er hun beroep van en trokken van
hield de zeeman zijn logboek bij.
kiezen (afb. 13).
een betere grip op de touwen, net
het leven en de reizen van de drager weer. Met steden als Kopenhagen,
– flash – waar klanten uit konden
haven naar haven en tatoeëerden
1900 openden de eerste tattooshops hun deuren. Aan de muren hingen
en hangen nog steeds voorbeelden
Afb. 13b
Plak Tattoo als presentje voor bezoekers die alle stempels hebben gehaald
Afb. 13c
Interieur Tattooshop in het pand HK-5 in het Zuiderzeemuseum. foto André Groeneveld
Afb. 14
Vertrek van het eiland Andros
25
