References Ackerman, P. t., & Dykman, R. A. (1995). Reading-disabled students with and without comorbid arithmetic disability. Developmental Neuropsychology, 11(3), 351-371. American Psychiatric Association, A. P. A. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-IV-TR. Washington, DC: American Psychiatric Association. Ans, B., Carbonnel, S., & Valdois, S. (1998). A connectionist multiple-trace memory model for polysyllabic word reading. Psychological Review, 105(4), 678-723. doi: 10.1037/0033-295X.105.4.678-723 August, G. J., & Garfinkel, B. D. (1990). Comorbidity of ADHD and reading disability among clinic-referred children. Journal of abnormal child psychology, 18(1), 29-45. Baird, G., Slonims, V., Simonoff, E., & Dworzynski, K. (2011). Impairment in nonword repetition: a marker for language impairment or reading impairment? Developmental Medicine & Child Neurology, 53(8), 711-716. doi: 10.1111/j. 1469-8749.2011.03936.x Bental, B., & Tirosh, E. (2007). The Relationship between Attention, Executive Functions and Reading Domain Abilities in Attention Deficit Hyperactivity Disorder and Reading Disorder: A Comparative Study. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 48(5), 455-463. Bishop, D. V. M. (1992). The Underlying Nature of Specific Language Impairment. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 33(1), 3-66. doi: 10.1111/j.1469-7610.1992.tb00858.x Bishop, D. V. M., & Adams, C. (1990). A Prospective Study of the Relationship between Specific Language Impairment, Phonological Disorders and Reading Retardation. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 31(7), 1027-1050. doi: 10.1111/j.1469-7610.1990.tb00844.x Bishop, D. V. M., McDonald, D., Bird, S., & Hayiou-Thomas, M. E. (2009). Children Who Read Words Accurately Despite Language Impairment: Who Are They and How Do They Do It? Child Development, 80(2), 593-605. doi: 10.1111/ j.1467-8624.2009.01281.x Bishop, D. V. M., & Snowling, M. J. (2004). Developmental Dyslexia and Specific Language Impairment: Same or Different? Psychological Bulletin, 130(6), 858-886.
146
References
Blomert, L. (2006). Protocol Dyslexie Diagnostiek & Behandeling. Diemen/Maastricht: Dutch Health Care Insurence Board/University of Maastricht. Boada, R., Willcutt, E. G., & Pennington, B. F. (2012). Understanding the Comorbidity between Dyslexia and Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Topics in Language Disorders, 32(3), 264-284. Bocquillon, P., Bourriez, J. L., Palmero-Soler, E., Molaee-Ardekani, B., Derambure, P., & Dujardin, K. (2014). The spatiotemporal dynamics of early attention processes: A high-resolution electroencephalographic study of N2 subcomponent sources. Neuroscience, 271(0), 9-22. doi: http://dx.doi.org/ 10.1016/j.neuroscience.2014.04.014 Boets, B., Ghesquière, P., & Wouters, J. (2006). Early literacy development in children at risk for dyslexia. A longitudinal study of the general magnocellular theory. (PhD), KU Leuven, Leuven. Boets, B., Op de Beeck, H. P., Vandermosten, M., Scott, S. K., Gillebert, C. R., Mantini, D., Bulthé, J., Sunaert, S., Wouters, J., & Ghesquière, P. (2013). Intact But Less Accessible Phonetic Representations in Adults with Dyslexia. Science, 342(6163), 1251-1254. doi: 10.1126/science.1244333 Bolden, J., Rapport, M. D., Raiker, J. S., Sarver, D. E., & Kofler, M. J. (2012). Understanding phonological memory deficits in boys with attentiondeficit/hyperactivity disorder (ADHD): Dissociation of short-term storage and articulatory rehearsal processes. Journal of Abnormal Child Psychology, 40(6), 999-1011. Bosse, M.-L., Tainturier, M. J., & Valdois, S. (2007). Developmental Dyslexia: The Visual Attention Span Deficit Hypothesis. Cognition, 104(2), 198-230. Bowers, P. G. (1995). Tracing symbol naming speed's unique contributions to reading disabilities over time. Reading and Writing, 7(2), 189-216. doi: 10. 1007/BF01027185 Bowman, H., & Wyble, B. (2007). The simultaneous type, serial token model of temporal attention and working memory. Psychological Review, 114(1), 3870. doi: 10.1037/0033-295X.114.1.38 Brannan, J. R., & Williams, M. C. (1987). Allocation of visual attention in good and poor readers. Perception & Psychophysics, 41(1), 23-28. Brizzolara, D., Chilosi, A., Cipriani, P., di Filippo, G., Gasperini, F., Mazzotti, S., Pecini, C., & Zoccolotti, P. (2006). Do Phonologic and Rapid Automatized Naming Deficits Differentially Affect Dyslexic Children With and Without a History of Language Delay? A Study of Italian Dyslexic Children. Cognitive and Behavioral Neurology, 19(3), 141-149. doi: 10.1097/01.wnn.000021390 2.59827.19
References
147
Broadbent, D., & Broadbent, M. P. (1987). From detection to identification: Response to multiple targets in rapid serial visual presentation. Perception & Psychophysics, 42(2), 105-113. doi: 10.3758/BF03210498 Brus, B. T., & Voeten, M. J. M. (1979). Een minuut test [One minute test] : vorm A en B : verantwoording en handleiding : schoolvorderingstest voor de technische leesvaardigheid, bestemd voor het tweede tot en met het zesde leerjaar van het basisonderwijs. Nijmegen: Berkhout. Buchholz, J., & Aimola Davies, A. (2008). Adults with dyslexia demonstrate attentional orienting deficits. Dyslexia, 14(4), 247-270. doi: 10.1002/dys.356 Buchholz, J., & Davies, A. A. (2005). Adults with Dyslexia Demonstrate SpaceBased and Object-Based Covert Attention Deficits: Shifting Attention to the Periphery and Shifting Attention between Objects in the Left Visual Field. Brain and Cognition, 57(1), 30-34. Caron, C., & Rutter, M. (1991). Comorbidity in Child Psychopathology: Concepts, Issues and Research Strategies. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 32(7), 1063-1080. doi: 10.1111/j.1469-7610.1991.tb00350.x Casarotto, S., Cerutti, S., Bianchi, A. M., & Chiarenza, G. A. (2003, 17-21 Sept. 2003). Dynamic time warping in the study of ERPs in dyslexic children. Paper presented at the Engineering in Medicine and Biology Society, 2003. Proceedings of the 25th Annual International Conference of the IEEE. Casco, C., & Prunetti, E. (1996). Visual search of good and poor readers. Effects with targets having single and combined features. Perceptual and Motor Skills, 82(3c), 1155-1167. doi: 10.2466/pms.1996.82.3c.1155 Casco, C., Tressoldi, P. E., & Dellantonio, A. (1998). Visual selective attention and reading efficiency are related in children. Cortex: A Journal Devoted to the Study of the Nervous System and Behavior, 34(4), 531-546. Castles, A., & Coltheart, M. (1993). Varieties of developmental dyslexia. Cognition, 47(2), 149-180. doi: http://dx.doi.org/10.1016/0010-0277(93)9 0003-E Cattell, J. M. (1886). The Time it Takes to See and Name Objects. Mind, 11(41), 63-65. doi: 10.2307/2247157 Catts, H. W. (1993). The relationship between speech-language impairments and reading disabilities. Journal of Speech & Hearing Research, 36(5), 948958. Catts, H. W., Adlof, S. M., Hogan, T. P., & Weismer, S. E. (2005). Are Specific Language Impairment and Dyslexia Distinct Disorders? Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 48(6), 1378-1396. Catts, H. W., Fey, M. E., Tomblin, J. B., & Zhang, X. (2002). A Longitudinal Investigation of Reading Outcomes in Children With Language Impairments.
148
References
Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 45(6), 1142-1157. doi: 10.1044/1092-4388(2002/093) Chhabildas, N., Pennington, B. F., & Willcutt, E. G. (2001). A Comparison of the Neuropsychological Profiles of the DSM-IV Subtypes of ADHD. Journal of Abnormal Child Psychology, 29(6), 529-540. doi: 10.1023/A:1012281226028 Chiarenza, G. A., Olgiati, P., Trevisan, C., Marchi, I. D., & Casarotto, S. (2013). Reading aloud: A psychophysiological investigation in children. Neuropsychologia, 51(3), 425-436. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.neuro psychologia.2012.11.030 Chun, M. M., & Potter, M. C. (1995). A two-stage model for multiple target detection in rapid serial visual presentation. Journal of Experimental Psychology. Human Perception & Performance, 21(1), 109. Cohen, J. (1973). Eta-squared and partial eta-squared in communication science. Human Communication Research, 28, 473–490. Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences (2nd ed.). Hillsdale, NJ: Lawrence Earlbaum Associates. Compton, D. L., DeFries, J. C., & Olson, R. K. (2001). Are RAN- and phonological awareness-deficits additive in children with reading disabilities? Dyslexia, 7(3), 125-149. doi: 10.1002/dys.198 Conti-Ramsden, G., & Durkin, K. (2007). Phonological short-term memory, language and literacy: developmental relationships in early adolescence in young people with SLI. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 48(2), 147-156. doi: 10.1111/j.1469-7610.2006.01703.x Corbetta, M., Kincade, J. M., & Shulman, G. L. (2002). Neural Systems for Visual Orienting and Their Relationships to Spatial Working Memory. Journal of Cognitive Neuroscience, 14(3), 508-523. doi: 10.1162/08989290231736202 9 Corbetta, M., Patel, G., & Shulman, G. L. (2008). The reorienting system of the human brain: from environment to theory of mind. Neuron, 58(3), 306-324. Cousineau, D., Charbonneau, D., & Jolicoeur, P. (2006). Parameterizing the attentional blink effect. Canadian Journal of Experimental Psychology/Revue canadienne de psychologie expérimentale, 60(3), 175-189. doi: 10.1037/cjep 2006017 Cutting, L. E., David, D., Wilkins, J., Sparrow, E. P., & Denckla, M. B. (2002). Weaknesses in rapid automatized naming of colors in children with attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) without reading disabilities (RD). Archives of clinical neuropsychology, 17(8), 788-789. De Bree, E., Rispens, J., & Gerrits, E. (2007). Non-Word Repetition in Dutch Children with (a Risk of) Dyslexia and SLI. Clinical Linguistics & Phonetics, 21(11), 935-944. References
149
De Bree, E., Wijnen, F., & Gerrits, E. (2010). Non-word repetition and literacy in Dutch children at-risk of dyslexia and children with SLI: results of the follow-up study. Dyslexia, 16(1), 36-44. doi: 10.1002/dys.395 De Groot, B. J. A., Van den Bos, K. P., Minnaert, A. E. M. G., & Van der Meulen, B. F. (2015). Phonological Processing and Word Reading in Typically Developing and Reading Disabled Children: Severity Matters. Scientific Studies of Reading, 19(2), 166-181. doi: 10.1080/10888438.2014.973028 De Groot, B. J. A., Van den Bos, K. P., & Van der Meulen, B. F. (2014). Fonemische Analyse Test Revised (FAT-R) [Phonemic Analysis Test Revised]. Amsterdam: Pearson. De Jong, P. F., & Van der Leij, A. (1999). Specific contributions of phonological abilities to early reading acquisition: Results from a Dutch latent variable longitudinal study. Journal of Educational Psychology, 91(3), 450-476. doi: 10.1037/0022-0663.91.3.450 De Jong, P. F., & Van der Leij, A. (2003). Developmental changes in the manifestation of a phonological deficit in dyslexic children learning to read a regular orthography. Journal of Educational Psychology, 95(1), 22-40. doi: 10.1037/0022-0663.95.1.22 Dehaene, S. (2005). Evolution of human circuits for reading and arithmetic: The ‘‘neuronal recycling’’ hypothesis. In J.-R. Duhamel, M. D. Hauser & G. Rizzolatti (Eds.), From monkey brain to human brain. A Fyssen Foundation symposium. (pp. 133-157). Cambridge, MA: MIT Press. Denckla, M. B., & Rudel, R. (1974). Rapid “Automatized” Naming of Pictured Objects, Colors, Letters and Numbers by Normal Children. Cortex, 10(2), 186-202. doi: 10.1016/S0010-9452(74)80009-2 Denckla, M. B., & Rudel, R. G. (1976). Rapid ‘automatized’ naming (R.A.N.): Dyslexia differentiated from other learning disabilities. Neuropsychologia, 14(4), 471-479. doi: 10.1016/0028-3932(76)90075-0 Dhar, M., Been, P. H., Minderaa, R. B., & Althaus, M. (2008). Distinct information processing characteristics in dyslexia and ADHD during a covert orienting task: An event-related potential study. Clinical Neurophysiology, 119(9), 2011-2025. Ditman, T. H. P. J. K. G. R. (2007). An investigation of concurrent ERP and selfpaced reading methodologies. Psychophysiology, 44(6), 927-935. Dunn, L. M., & Dunn, L. M. (2005). Peabody Picture Vocabulary Test - Third Edition - Dutch Adaptation (PPVT-III-NL) (L. Schlichting, Trans.). Amsterdam: Harcourt Test Publishers. Dutch Dyslexia Foundation, D. D. F. (2008). Diagnosis and treatment of dyslexia. Revised brochure of the Dutch Dyslexia Foundation [Stichting Dyslexie Nederland (SDN)]. 150
References
Dux, P. E., & Harris, I. M. (2007). On the failure of distractor inhibition in the attentional blink. Psychonomic Bulletin & Review, 14(4), 723-728. doi: 10.3758/BF03196828 Dux, P. E., & Marois, R. (2009). The attentional blink A review of data and theory. Attention, perception & psychophysics, 71(8). Ebejer, J. L., Coventry, W. L., Byrne, B., Willcutt, E. G., Olson, R. K., Corley, R., & Samuelsson, S. (2010). Genetic and Environmental Influences on Inattention, Hyperactivity-Impulsivity, and Reading: Kindergarten to Grade 2. Scientific Studies of Reading, 14(4), 293-316. doi: 10.1080/108884309031 50642 Edwards, J., & Lahey, M. (1998). Nonword repetitions of children with specific language impairment: Exploration of some explanations for their inaccuracies. Applied Psycholinguistics, 19(02), 279-309. doi: 10.1017/S014 2716400010079 Ehri, L. C. (2005). Learning to Read Words: Theory, Findings, and Issues. Scientific Studies of Reading, 9(2), 167-188. doi: 10.1207/s1532799xssr 0902_4 Ehri, L. C. (2013). Orthographic Mapping in the Acquisition of Sight Word Reading, Spelling Memory, and Vocabulary Learning. Scientific Studies of Reading, 18(1), 5-21. doi: 10.1080/10888438.2013.819356 Eisenmajer, N., Ross, N., & Pratt, C. (2005). Specificity and characteristics of learning disabilities. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 46(10), 1108-1115. doi: 10.1111/j.1469-7610.2004.00394.x Facoetti, A., Corradi, N., Ruffino, M., Gori, S., & Zorzi, M. (2010). Visual spatial attention and speech segmentation are both impaired in preschoolers at familial risk for developmental dyslexia. Dyslexia, 16(3), 226-239. doi: 10.1002/dys.413 Facoetti, A., Paganoni, P., Turatto, M., Marzola, V., & Mascetti, G. G. (2000). Visual - Spatial attention in developmental dyslexia. Cortex : a journal devoted to the study of the nervous system and behavior, 36(1). Facoetti, A., Trussardi, A., Ruffino, M., Lorusso, M., Cattaneo, C., Galli, R., Molteni, M., & Zorzi, M. (2010). Multisensory Spatial Attention Deficits Are Predictive of Phonological Decoding Skills in Developmental Dyslexia. Journal of Cognitive Neuroscience, 22(5), 1011-1025. Facoetti, A., Zorzi, M., Cestnick, L., Lorusso, M. L., Molteni, M., Paganoni, P., Umiltà, C., & Mascetti, G. G. (2006). The relationship between visuo-spatial attention and nonword reading in developmental dyslexia. Cognitive Neuropsychology, 23(6), 841-855. doi: 10.1080/02643290500483090
References
151
Farmer, M. E., & Klein, R. M. (1995). The evidence for a temporal processing deficit linked to dyslexia: A review. Psychonomic Bulletin & Review, 2(4), 460-493. doi: 10.3758/BF03210983 Fawcett, T. (2006). An introduction to ROC analysis. Pattern Recognition Letters, 27(8), 861-874. doi: 10.1016/j.patrec.2005.10.010 Feinstein, A. R. (1970). The pre-therapeutic classification of co-morbidity in chronic disease. Journal of Chronic Diseases, 23(7), 455-468. doi: http://dx.doi.org/10.1016/0021-9681(70)90054-8 Field, J. K., Oudkerk, M., Pedersen, J. H., & Duffy, S. W. (2013). Prospects for population screening and diagnosis of lung cancer. The Lancet, 382(9893), 732-741. doi: 10.1016/S0140-6736(13)61614-1 Folstein, J. R., & Van Petten, C. (2008). Influence of cognitive control and mismatch on the N2 component of the ERP: A review. Psychophysiology, 45(1), 152-170. doi: 10.1111/j.1469-8986.2007.00602.x Franceschini, S., Gori, S., Ruffino, M., Pedrolli, K., & Facoetti, A. (2012). A Causal Link between Visual Spatial Attention and Reading Acquisition. Current Biology, 22(9), 814-819. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.cub.2012.03.013 Franceschini, S., Gori, S., Ruffino, M., Viola, S., Molteni, M., & Facoetti, A. (2013). Action Video Games Make Dyslexic Children Read Better. Current biology : CB, 23(6), 462-466. Gaab, N., Gabrieli, J. D. E., Deutsch, G. K., Tallal, P., & Temple, E. (2007). Neural correlates of rapid auditory processing are disrupted in children with developmental dyslexia and ameliorated with training: An fMRI study. Restorative Neurology and Neuroscience, 25(3-4), 295-310. Gathercole, S. E., & Baddeley, A. D. (1990). Phonological Memory Deficits in Language Disordered Children: Is There a Causal Connection? Journal of Memory and Language, 29(3), 336-360. Georgiou, G. K., Parrila, R., & Kirby, J. R. (2009). RAN Components and Reading Development From Grade 3 to Grade 5: What Underlies Their Relationship? Scientific Studies of Reading, 13(6), 508-534. doi: 10.1080/1088843090 3034796 Georgiou, G. K., Parrila, R., Kirby, J. R., & Stephenson, K. (2008). Rapid Naming Components and Their Relationship With Phonological Awareness, Orthographic Knowledge, Speed of Processing, and Different Reading Outcomes. Scientific Studies of Reading, 12(4), 325-350. doi: 10.1080/10888430802378518 Georgiou, G. K., Parrila, R., & Liao, C.-H. (2008). Rapid naming speed and reading across languages that vary in orthographic consistency [electronic resource]. Reading and Writing, 21(9).
152
References
Georgiou, G. K., Parrila, R., Manolitsis, G., & Kirby, J. R. (2011). Examining the Importance of Assessing Rapid Automatized Naming (RAN) for the Identification of Children with Reading Difficulties. Learning Disabilities -- A Contemporary Journal, 9(2), 5-26. Gersons-Wolfensberger, D. C. M., & Ruijssenaars, W. A. J. J. M. (1997). Definition and Treatment of Dyslexia: A Report by the Committee on Dyslexia of the Health Council of the Netherlands. Journal of Learning Disabilities, 30(2), 209-213. doi: 10.1177/002221949703000208 Geschwind, N. (1965). Disconnection syndromes in animals and man. Brain, 88(2), 237. doi: 10.1093/brain/88.2.237 Gough, P. B. (1996). How children learn to read and why they fail. Annals of Dyslexia, 46(1), 1-20. doi: 10.1007/BF02648168 Gough, P. B., & Tunmer, W. E. (1986). Decoding, Reading, and Reading Disability. Remedial and Special Education, 7(1), 6-10. doi: 10.1177/074193 258600700104 Gratton, G., Coles, M. G. H., & Donchin, E. (1983). A new method for off-line removal of ocular artifact. Electroencephalography and Clinical Neurophysiology, 55(4), 468-484. doi: http://dx.doi.org/10.1016/0013-46 94(83)90135-9 Gregg, N., Bandalos, D. L., Coleman, C., Davis, J. M., Robinson, K., & Blake, J. (2008). The Validity of a Battery of Phonemic and Orthographic Awareness Tasks for Adults With and Without Dyslexia and Attention Deficit/Hyperactivity Disorder. Remedial and Special Education, 29(3), 175190. doi: 10.1177/0741932508315951 Hari, R., & Renvall, H. (2001). Impaired processing of rapid stimulus sequences in dyslexia. Trends in Cognitive Sciences, 5(12), 525-532. doi: http://dx.doi.org/10.1016/S1364-6613(00)01801-5 Hari, R., Valta, M., & Uutela, K. (1999). Prolonged attentional dwell time in dyslexic adults. Neuroscience letters : an international multidisciplinary journal devoted to the rapid publication of basic research in the brain sciences, 271(3). Health Council of the Netherlands, H. (2000). Diagnosis and treatment of ADHD. The Hague: Health Council of the Netherlands. Hedges, L. V. (1981). Distribution Theory for Glass's Estimator of Effect size and Related Estimators. Journal of Educational and Behavioral Statistics, 6(2), 107-128. doi: 10.3102/10769986006002107 Heiervang, E., & Hugdahl, K. (2003). Impaired visual attention in children with dyslexia. Journal of Learning Disabilities, 36(1), 68-73.
References
153
Holmes, J., Gathercole, S. E., & Dunning, D. L. (2009). Adaptive training leads to sustained enhancement of poor working memory in children. DESC Developmental Science, 12(4), F9-F15. Huang-Pollock, C. L., & Nigg, J. T. (2003). Searching for the attention deficit in attention deficit hyperactivity disorder: The case of visuospatial orienting. Clinical Psychology Review, 23(6), 801-830. doi: http://dx.doi.org/10.1016/ S0272-7358(03)00073-4 Jasper, H. H. (1958). Report of the committee on methods of clinical examination in electroencephalography: 1957. Electroencephalography and Clinical Neurophysiology, 10(2), 370-375. doi: http://dx.doi.org/10.1016/ 0013-4694(58)90053-1 Joanisse, M. F., Manis, F. R., Keating, P., & Seidenberg, M. S. (2000). Language Deficits in Dyslexic Children: Speech Perception, Phonology, and Morphology. Journal of Experimental Child Psychology, 77(1), 30-60. doi: 10.1006/jecp.1999.2553 Johnstone, S. J., Barry, R. J., & Clarke, A. R. (2007). Behavioural and ERP indices of response inhibition during a Stop-signal task in children with two subtypes of Attention-Deficit Hyperactivity Disorder. International Journal of Psychophysiology, 66(1), 37-47. Jolicoeur, P. (1999). Concurrent response-selection demands modulate the attentional blink. Journal of Experimental Psychology. Human Perception & Performance, 25(4), 1097. Judge, J., Knox, P. C., & Caravolas, M. (2013). Spatial Orienting of Attention in Dyslexic Adults using Directional and Alphabetic Cues. Dyslexia, 19(2), 5575. doi: 10.1002/dys.1452 Kail, R., & Leonard, L. (1986). Word finding abilities in language-impaired children (ASHA Monographs 25). Rockville, MD American Speech-LanguageHearing Association. Kamhi, A. G., & Catts, H. W. (1986). Toward an Understanding of Developmental Language and Reading Disorders. Journal of Speech and Hearing Disorders, 51(4), 337-347. Karnath, H.-O., Ferber, S., & Himmelbach, M. (2001). Spatial awareness is a function of the temporal not the posterior parietal lobe. Nature, 411(6840), 950. Katz, W. F., Curtiss, S., & Tallal, P. (1992). Rapid Automatized Naming and gesture by normal and language-impaired children. Brain and Language, 43(4), 623-641. doi: 10.1016/0093-934X(92)90087-U Kibby, M. Y., & Cohen, M. J. (2008). Memory Functioning in Children with Reading Disabilities and/or Attention Deficit/Hyperactivity Disorder: A Clinical Investigation of their Working Memory and Long-Term Memory 154
References
Functioning. Child Neuropsychology, 14(6), 525-546. doi: 10.1080/0929704 0701821752 Kirby, J. R., Desrochers, A., Roth, L., & Lai, S. S. V. (2008). Longitudinal predictors of word reading development. Literacy development in Canada, 49(2), 103110. Kirby, J. R., Georgiou, G. K., Martinussen, R., Parrila, R., Bowers, P., & Landerl, K. (2010). Naming Speed and Reading: From Prediction to Instruction. Reading Research Quarterly, 45(3), 341-362. doi: 10.2307/27822891 Kirby, J. R., Parrila, R. K., & Pfeiffer, S. L. (2003). Naming speed and phonological awareness as predictors of reading development. Journal of Educational Psychology, 95(3), 453-464. doi: 10.1037/0022-0663.95.3.453 Kort, W., Schittekatte, M., & Compaan, E. (2008). Clinical Evaluation of Language Fundamentals-4-NL. Amsterdam: Pearson. Kroese, J. M., Hynd, G. W., Knight, D. F., Hiemenz, J. R., & Hall, J. (2000). Clinical appraisal of spelling ability and its relationship to phonemic awareness (blending, segmenting, elision, and reversal), phonological memory, and reading in reading disabled, ADHD, and normal children. Reading and Writing, 13(1-2), 105-131. doi: 10.1023/A:1008042109851 Kupietz, S. S. (1990). Sustained attention in normal and in reading-disabled youngsters with and without ADDH. Journal of Abnormal Child Psychology, 18(4), 357-372. doi: 10.1007/BF00917640 Kuppen, S., Huss, M., Fosker, T., Fegan, N., & Goswami, U. (2011). Basic Auditory Processing Skills and Phonological Awareness in Low-IQ Readers and Typically Developing Controls. Scientific Studies of Reading, 15(3), 211-243. doi: 10.1080/10888431003706291 La Rocque, C. L., & Visser, T. A. W. (2009). Sequential object recognition deficits in normal readers. Vision Research, 49(1), 96-101. doi: http://dx.doi.org/10. 1016/j.visres.2008.09.027 Laasonen, M., Salomaa, J., Cousineau, D., Leppamaki, S., Tani, P., Hokkanen, L., & Dye, M. (2012). Project DyAdd: Visual Attention in Adult Dyslexia and ADHD. Brain and Cognition, 80(3), 311-327. Lacroix, G. L., Constantinescu, I., Cousineau, D., de Almeida, R. G., Segalowitz, N., & von Grunau, M. (2005). Attentional blink differences between adolescent dyslexic and normal readers. Brain and Cognition, 57(2), 115-119. Lahey, M., & Edwards, J. (1996). Why do children with specific language impairment name pictures more slowly than their peers? Journal of Speech and Hearing Research, 39(5), 1081-1098. Lallier, M., Donnadieu, S., Berger, C., & Valdois, S. (2010). A case study of developmental phonological dyslexia: Is the attentional deficit in the
References
155
perception of rapid stimuli sequences amodal? Cortex: A Journal Devoted to the Study of the Nervous System and Behavior, 46(2), 231-241. Lallier, M., Donnadieu, S., & Valdois, S. (2010). Visual attentional blink in dyslexic children: Parameterizing the deficit. Vision Research, 50(18), 18551861. Lallier, M., Donnadieu, S., & Valdois, S. (2013). Developmental dyslexia: exploring how much phonological and visual attention span disorders are linked to simultaneous auditory processing deficits. Annals of Dyslexia, 63(2), 97-116. doi: 10.1007/s11881-012-0074-4 Landerl, K., Ramus, F., Moll, K., Lyytinen, H., Leppänen, P. H. T., Lohvansuu, K., O’Donovan, M., Williams, J., Bartling, J., Bruder, J., Kunze, S., Neuhoff, N., Tóth, D., Honbolygó, F., Csépe, V., Bogliotti, C., Iannuzzi, S., Chaix, Y., Démonet, J.-F., Longeras, E., Valdois, S., Chabernaud, C., Delteil-Pinton, F., Billard, C., George, F., Ziegler, J. C., Comte-Gervais, I., Soares-Boucaud, I., Gérard, C.-L., Blomert, L., Vaessen, A., Gerretsen, P., Ekkebus, M., Brandeis, D., Maurer, U., Schulz, E., van der Mark, S., Müller-Myhsok, B., & Schulte-Körne, G. (2013). Predictors of developmental dyslexia in European orthographies with varying complexity. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 54(6), 686-694. doi: 10.1111/jcpp.12029 Landerl, K., & Wimmer, H. (2000). Deficits in phoneme segmentation are not the core problem of dyslexia: Evidence from German and English children. Applied Psycholinguistics, 21(02), 243-262. Le Jan, G., Le Bouquin-Jeannès, R., Costet, N., Trolès, N., Scalart, P., Pichancourt, D., Faucon, G., & Gombert, J.-E. (2011). Multivariate predictive model for dyslexia diagnosis. Annals of Dyslexia, 61(1), 1-20. doi: 10.1007/s11881010-0038-5 Legerstee, J. S., van der Reijden-Lakeman, I. A., Lechner-van der Noort, M. G., & Ferdinand, R. F. (2004). Bruikbaarheid verkorte versie wisc-rn in de kinderpsychiatrie. Kind en adolescent, 25(4), 178-182. doi: 10.1007/BF0306 0926 Leonard, L. B., & Deevy, P. (2004). Lexical deficits in specific language impairment. In L. Verhoeven & H. Van Balkom (Eds.), Classification of developmental language disorders: theoretical and clinical implications (pp. 209-233). London: Lawrence erlbaum associates, publishers. Lobier, M., Zoubrinetzky, R., & Valdois, S. (2012). The visual attention span deficit in dyslexia is visual and not verbal. Cortex: A Journal Devoted to the Study of the Nervous System and Behavior, 48(6), 768-773. Logan, J. A. R., Schatschneider, C., & Wagner, R. K. (2011). Rapid serial naming and reading ability [electronic resource] the role of lexical access. Reading and Writing, 24(1). 156
References
Lum, J. A. G., Conti-Ramsden, G., & Lindell, A. K. (2007). The attentional blink reveals sluggish attentional shifting in adolescents with specific language impairment. Brain and Cognition, 63(3), 287-295. Lyon, G. R., Shaywitz, S. E., & Shaywitz, B. A. (2003). A definition of dyslexia. Annals of Dyslexia, 53(1), 1-14. doi: 10.1007/s11881-003-0001-9 Maj, M. (2005). `Psychiatric comorbidity': an artefact of current diagnostic systems? The British journal of psychiatry.(Mar.), 182-184. Mason, D. J., Humphreys, G. W., & Kent, L. (2005). Insights into the control of attentional set in ADHD using the attentional blink paradigm. Journal of Child Psychology & Psychiatry, 46(12), 1345-1353. doi: 10.1111/j.1469-76 10.2005.01428.x McArthur, G. M., Hogben, J. H., Edwards, V. T., Heath, S. M., & Mengler, E. D. (2000). On the “Specifics” of Specific Reading Disability and Specific Language Impairment. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41(7), 869-874. doi: 10.1111/1469-7610.00674 McCrory, E. J., Mechelli, A., Frith, U., & Price, C. J. (2005). More than words: a common neural basis for reading and naming deficits in developmental dyslexia? Brain, 128(2), 261-267. doi: 10.1093/brain/awh340 McGrath, L. M., Pennington, B. F., Shanahan, M. A., Santerre-Lemmon, L. E., Barnard, H. D., Willcutt, E. G., DeFries, J. C., & Olson, R. K. (2011). A multiple deficit model of reading disability and attention-deficit/hyperactivity disorder: searching for shared cognitive deficits. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 52(5), 547-557. McLean, G. M. T., Castles, A., Coltheart, V., & Stuart, G. W. (2010). No evidence for a prolonged attentional blink in developmental dyslexia. Cortex: A Journal Devoted to the Study of the Nervous System and Behavior, 46(10), 1317-1329. McLean, G. M. T., Stuart, G. W., Visser, T. A. W., & Castles, A. (2009). The Attentional Blink in Developing Readers. Scientific Studies of Reading, 13(4), 334-357. doi: 10.1080/10888430903001365 Meghani, S. H., Buck, H. G., Dickson, V. V., Hammer, M. J., Rabelo-Silva, E. R., Clark, R., & Naylor, M. D. (2013). The Conceptualization and Measurement of Comorbidity: A Review of the Interprofessional Discourse. Nursing Research and Practice, 2013, 10. doi: 10.1155/2013/192782 Moll, K., Fussenegger, B., Willburger, E., & Landerl, K. (2009). RAN Is Not a Measure of Orthographic Processing. Evidence From the Asymmetric German Orthography. Scientific Studies of Reading, 13(1), 1-25. doi: 10.1080/10888430802631684
References
157
Moll, K., & Landerl, K. (2009). Double Dissociation Between Reading and Spelling Deficits. Scientific Studies of Reading, 13(5), 359-382. doi: 10.1080/10888430903162878 Mullane, J. C., Corkum, P. V., Klein, R. M., McLaughlin, E. N., & Lawrence, M. A. (2011). Alerting, Orienting, and Executive Attention in Children With ADHD. Journal of Attention Disorders, 15(4), 310-320. doi: 10.1177/108705471036 6384 Nathan, L., Stackhouse, J., Goulandris, N., & Snowling, M. J. (2004). The Development of Early Literacy Skills Among Children With Speech Difficulties: A Test of the "Critical Age Hypothesis". J Speech Lang Hear Res, 47(2), 377-391. doi: 10.1044/1092-4388(2004/031) Nieuwenhuis, S., Yeung, N., & Cohen, J. D. (2004). Stimulus modality, perceptual overlap, and the go/no-go N2. Psychophysiology, 41(1), 157-160. Nieuwenstein, M. R., Chun, M. M., Van der Lubbe, R. H. J., & Hooge, I. T. C. (2005). Delayed Attentional Engagement in the Attentional Blink. Journal of Experimental Psychology. Human Perception & Performance, 31(6), 14631475. doi: 10.1037/0096-1523.31.6.1463 Novak, G. P., Solanto, M., & Abikoff, H. (1995). Spatial orienting and focused attention in attention deficit hyperactivity disorder. Psychophysiology, 32(6), 546-559. doi: 10.1111/j.1469-8986.1995.tb01231.x Oberlin, B. G., Alford, J. L., & Marrocco, R. T. (2005). Normal attention orienting but abnormal stimulus alerting and conflict effect in combined subtype of ADHD. Behavioural Brain Research, 165(1), 1-11. doi: http://dx.doi.org/10. 1016/j.bbr.2005.06.041 Paloyelis, Y., Rijsdijk, F., Wood, A., Asherson, P., & Kuntsi, J. (2010). The Genetic Association Between ADHD Symptoms and Reading Difficulties: The Role of Inattentiveness and IQ. Journal of Abnormal Child Psychology, 38(8), 10831095. doi: 10.1007/s10802-010-9429-7 Papadopoulos, T. C., Georgiou, G. K., & Kendeou, P. (2009). Investigating the Double-Deficit Hypothesis in Greek: Findings From a Longitudinal Study. Journal of Learning Disabilities, 42(6), 528-547. doi: 10.1177/0022219409 338745 Pennington, B. F., Santerre-Lemmon, L., Rosenberg, J., MacDonald, B., Boada, R., Friend, A., Leopold, D. R., Samuelsson, S., Byrne, B., Willcutt, E. G., & Olson, R. K. (2012). Individual prediction of dyslexia by single versus multiple deficit models. Journal of Abnormal Psychology, 121(1), 212-224. Petersen, S. E., & Posner, M. I. (2012). The Attention System of the Human Brain: 20 Years After. Annual Review of Neuroscience, 35(1), 73-89. doi: doi:10.1146/annurev-neuro-062111-150525
158
References
Posner, M. I. (1980). Orienting of attention. Quarterly journal of experimental psychology, 32(1), 3-25. Posner, M. I., & Petersen, S. E. (1990). The Attention System of the Human Brain. Annual Review of Neuroscience, 13(1), 25-42. doi: doi:10.1146/annurev.ne. 13.030190.000325 Potter, M. C., & Levy, E. I. (1969). Recognition memory for a rapid sequence of pictures. Journal of Experimental Psychology, 81, 10-15. Potter, M. C., Staub, A., & O'Connor, D. H. (2002). The Time Course of Competition for Attention: Attention Is Initially Labile. Journal of Experimental Psychology. Human Perception & Performance, 28(5), 1149. Puolakanaho, A., Ahonen, T., Aro, M., Eklund, K., Leppänen, P. H. T., Poikkeus, A.M., Tolvanen, A., Torppa, M., & Lyytinen, H. (2007). Very early phonological and language skills: estimating individual risk of reading disability. Journal of Child Psychology & Psychiatry, 48(9), 923-931. doi: 10.1111/j.14697610.2007.01763.x Purvis, K. L., & Tannock, R. (2000). Phonological Processing, Not Inhibitory Control, Differentiates ADHD and Reading Disability. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 39(4), 485-494. doi: 10.1097 /00004583-200004000-00018 Rack, J. P. (1994). Dyslexia: the phonological deficit hypothesis. In R. N. E. A. Fawcett (Ed.), Dyslexia in children: multidisciplinary perspectives. London: Harvester Wheatsheaf. Ramus, F. general Targets Targets 218.
(2003). Developmental dyslexia: Specific phonological deficit or sensorimotor dysfunction? Interneurons are the Source and the of the First Synapses Formed in Interneurons are the Source and the of the First Synapses Formed in Cognitive Neuroscience, 13(2), 212-
Ramus, F., White, S., & Frith, U. (2006). Weighing the evidence between competing theories of dyslexia. Developmental Science, 9(3), 265-269. Raymond, J. E., Shapiro, K. L., & Arnell, K. M. (1992). Temporary suppression of visual processing in an RSVP task: An attentional blink? Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 18(3), 849860. doi: 10.1037/0096-1523.18.3.849 Rayner, K. (2009). Eye movements and attention in reading, scene perception, and visual search. The Quarterly Journal of Experimental Psychology, 62(8), 1457-1506. doi: 10.1080/17470210902816461 Reed, P. H. A. P. G. (2013). Rapid recovery in sub-optimal readers in Wales through a self-paced computer-based reading programme. BJSP British Journal of Special Education, 40(4), 162-166.
References
159
Roach, N. W., & Hogben, J. H. (2004). Attentional Modulation of Visual Processing in Adult Dyslexia: A Spatial-Cuing Deficit. Psychological Science, 15(10), 650-654. doi: 10.1111/j.0956-7976.2004.00735.x Rucklidge, J. J., & Tannock, R. (2002). Neuropsychological profiles of adolescents with ADHD: effects of reading difficulties and gender. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 43(8), 988-1003. Scarborough, H. S. (1990). Very Early Language Deficits in Dyslexic Children. Child Development, 61(6), 1728-1743. doi: 10.2307/1130834 Scarborough, H. S. (1991). Early syntactic development of dyslexic children. Annals of Dyslexia, 41(1), 207-220. doi: 10.1007/BF02648087 Schatschneider, C., Carlson, C. D., Francis, D. J., Foorman, B. R., & Fletcher, J. M. (2002). Relationship of Rapid Automatized Naming and Phonological Awareness in Early Reading Development: Implications for the DoubleDeficit Hypothesis. Journal of Learning Disabilities, 35(3), 245-256. doi: 10.1177/002221940203500306 Schul, R., Stiles, J., Wulfeck, B., & Townsend, J. (2004). How ‘generalized’ is the ‘slowed processing’ in SLI? The case of visuospatial attentional orienting. Neuropsychologia, 42(5), 661-671. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.neuro psychologia.2003.10.010 Scuccimarra, G. M. D., Cutolo, L. M. D., Fiorillo, P. M. D., Lembo, C. M. D., Pirone, T. M. D., & Cossu, G. M. D. (2008). Is There a Distinct Form of Developmental Dyslexia in Children With Specific Language Impairment? Findings From an Orthographically Regular Language. Cognitive and Behavioral Neurology, 21(4), 221-226. Semrud-Clikeman, M., Guy, K., Griffin, J. D., & Hynd, G. W. (2000). Rapid naming deficits in children and adolescents with reading disabilities and attention deficit hyperactivity disorder. Brain and Language, 74(1), 70-83. Shanahan, M. A., Pennington, B. F., Yerys, B. E., Scott, A., Boada, R., Willcutt, E. G., Olson, R. K., & DeFries, J. C. (2006). Processing Speed Deficits in Attention Deficit/Hyperactivity Disorder and Reading Disability. Journal of Abnormal Child Psychology, 34(5), 585-602. Shapiro, K. L., Raymond, J. E., & Arnell, K. M. (1994). Attention to visual pattern information produces the attentional blink in rapid serial visual. Journal of Experimental Psychology. Human Perception & Performance, 20(2), 357. Share, D. L. (1995). Phonological recoding and self-teaching: sine qua non of reading acquisition. Cognition, 55(2), 151-218. doi: 10.1016/0010-0277 (94)00645-2 Sheng, L., & McGregor, K. K. (2010). Object and Action Naming in Children With Specific Language Impairment. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 53(6), 1704-1719. doi: 10.1044/1092-4388(2010/09-0180) 160
References
Snijders, J. T., Tellegen, P. J., & Laros, J. A. (1988). Snijders-Oomen niet-verbale intelligentietest ; SON-R 5½-17 : verantwoording en handleiding (SON-R 5½-17). Groningen: Wolters-Noordhoff. Snowling, M. J. (2001). From language to reading and dyslexia. Dyslexia, 7(1), 37-46. doi: 10.1002/dys.185 Snowling, M. J., Bishop, D. V. M., & Stothard, S. E. (2000). Is preschool language impairment a risk factor for dyslexia in adolescence? Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41(5), 587-600. Snowling, M. J., Gallagher, A., & Frith, U. (2003). Family Risk of Dyslexia Is Continuous: Individual Differences in the Precursors of Reading Skill. Child Development, 74(2), 358-373. doi: 10.1111/1467-8624.7402003 Stainthorp, R., Stuart, M., Powell, D., Quinlan, P., & Garwood, H. (2010). Visual Processing Deficits in Children With Slow RAN Performance. Scientific Studies of Reading, 14(3), 266-292. doi: 10.1080/10888431003724070 Stevenson, J., Langley, K. P., H. , Payton, A., Worthington, J., Ollier, W., & Thapar, A. (2005). Attention deficit hyperactivity disorder with reading disabilities: preliminary genetic findings on the involvement of the ADRA2A gene. Journal of Child Psychology & Psychiatry, 46(10), 1081-1088. doi: 10.1111/j.1469-7610.2005.01533.x Stringer, R. W., Toplak, M. E., & Stanovich, K. E. (2004). Differential relationships between RAN performance, behaviour ratings, and executive function measures: Searching for a double dissociation. Reading and Writing, 17(9), 891-914. doi: 10.1007/s11145-004-2770-x Swanson, H. L., Trainin, G., Necoechea, D. M., & Hammill, D. D. (2003). Rapid Naming, Phonological Awareness, and Reading: A Meta-Analysis of the Correlation Evidence. Review of Educational Research, 73(4), 407-440. Tallal, P. (1980). Auditory temporal perception, phonics, and reading disabilities in children. Brain and Language, 9(2), 182-198. doi: http://dx.doi.org/10.1016/0093-934X(80)90139-X Tallal, P., Allard, L., Miller, S., & Curtiss, S. (1997). Academic outcomes of language impaired children. In C. Hulme & M. J. Snowling (Eds.), Dyslexia: Biology, cognition and intervention (pp. 167-181). London: Whurr. Tannock, R. (2013). Rethinking ADHD and LD in DSM-5 : Proposed Changes in Diagnostic Criteria. Journal of Learning Disabilities, 46(1), 5-25. doi: 10.1177/0022219412464341 Tannock, R., Martinussen, R., & Frijters, J. (2000). Naming Speed Performance and Stimulant Effects Indicate Effortful, Semantic Processing Deficits in Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Journal of Abnormal Child Psychology, 28(3).
References
161
Thomason, M. E., Race, E., Burrows, B., Whitfield-Gabrieli, S., Glover, G. H., & Gabrieli, J. D. E. (2009). Development of Spatial and Verbal Working Memory Capacity in the Human Brain. Journal of Cognitive Neuroscience, 21(2), 316332. Tiffin-Richards, M. C., Hasselhorn, M., Woerner, W., Rothenberger, A., & Banaschewski, T. (2008). Phonological short-term memory and central executive processing in attention-deficit-hyperactivity disorder withwithout dyslexia - evidence of cognitive overlap. Journal of neural transmission, 115(2). Tomblin, J. B., Records, N. L., Buckwalter, P., Zhang, X., Smith, E., & O'Brien, M. (1997). Prevalence of Specific Language Impairment in Kindergarten Children. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 40(6), 12451260. Torgesen, J. K., Wagner, R. K., Rashotte, C. A., Rose, E., Lindamood, P., Conway, T., & Garvan, C. (1999). Preventing reading failure in young children with phonological processing disabilities: Group and individual responses to instruction. Journal of Educational Psychology, 91(4), 579-593. doi: 10.1037/0022-0663.91.4.579 Torppa, M., Georgiou, G., Salmi, P., Eklund, K., & Lyytinen, H. (2012). Examining the Double-Deficit Hypothesis in an Orthographically Consistent Language. Scientific Studies of Reading, 16(4), 287-315. doi: 10.1080/10888438.2011 .554470 Torppa, M., Parrila, R., Niemi, P., Lerkkanen, M.-K., Poikkeus, A.-M., & Nurmi, J.E. (2013). The double deficit hypothesis in the transparent Finnish orthography: a longitudinal study from kindergarten to Grade 2. Reading and Writing, 26(8), 1353-1380. doi: 10.1007/s11145-012-9423-2 Tressoldi, P. E., Vio, C., & Iozzino, R. (2007). Efficacy of an Intervention to Improve Fluency in Children With Developmental Dyslexia in a Regular Orthography. Journal of Learning Disabilities, 40(3), 203-209. doi: 10.1177/00222194070400030201 Vaessen, A., & Blomert, L. (2010). Long-term cognitive dynamics of fluent reading development. Journal of Experimental Child Psychology, 105(3), 213231. Vaessen, A., & Blomert, L. (2012). The Cognitive Linkage and Divergence of Spelling and Reading Development. Scientific Studies of Reading, 17(2), 89107. doi: 10.1080/10888438.2011.614665 Van Bon, W. H. J. (1982). Handleiding Taaltests voor Kinderen (TvK). Lisse: Swets & Zeittinger. Van De Voorde, S., Roeyers, H., Verté, S., & Wiersema, J. R. (2011). The influence of working memory load on response inhibition in children with attention162
References
deficit/hyperactivity disorder or reading disorder. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 33(7), 753-764. Van den Boer, M., De Jong, P. F., & Haentjens-van Meeteren, M. M. (2012). Modeling the Length Effect: Specifying the Relation With Visual and Phonological Correlates of Reading. Scientific Studies of Reading, 17(4), 243256. doi: 10.1080/10888438.2012.683222 Van den Bos, K. P. (2008). Word-reading development, the double-deficit hypothesis, and the diagnosis of dyslexia. Educational and Child Psychology, 25, 51-69. Van den Bos, K. P., & De Groot, B. J. A. (2012). Development of word-reading speed differentially linked to the development of phonemic analysis skills and alphanumeric naming speed. Poster presented at Annual Meeting SSSR, Montreal, Canada. Van den Bos, K. P., & Lutje Spelberg, H. C. (2010). Continu Benoemen en Woorden Lezen (CB&WL). [Test for Continuous Naming and Word Reading]. Amsterdam: Boom. Van den Bos, K. P., Lutje Spelberg, H. C., & De Groot, B. J. A. (2010). Fonemische Analyse Test (FAT) [Phonemic Analysis Test]. Amsterdam: Pearson. Van den Bos, K. P., Lutje Spelberg, H. C., Scheepstra, A. J. M., & De Vries, J. R. (1994). De Klepel [The Klepel, a test for pseudoword reading]. Amsterdam: Pearson. Van den Bos, K. P., Zijlstra, B. J. H., & Lutje Spelberg, H. C. (2002). Life-Span Data on Continuous-Naming Speeds of Numbers, Letters, Colors, and Pictured Objects, and Word-Reading Speed. Scientific Studies of Reading, 6(1), 25-49. doi: 10.1207/S1532799XSSR0601_02 Van den Broeck, W., Geudens, A., & Van den Bos, K. P. (2010). The nonwordreading deficit of disabled readers: A developmental interpretation. Developmental Psychology, 46(3), 717-734. doi: 10.1037/a0019038 Van der Leij, A. (2003). Leesproblemen en dyslexie. Beschrijving, verklaring en aanpak Rotterdam: Lemniscaat. van der Schoot, M., Vasbinder, A. L., Horsley, T. M., Reijntjes, A., & van Lieshout, E. C. D. M. (2009). Lexical ambiguity resolution in good and poor comprehenders: An eye fixation and self-paced reading study in primary school children. Journal of Educational Psychology, 101(1), 21-36. doi: 10.1037/a0013382 Vandewalle, E., Boets, B., Ghesquiere, P., & Zink, I. (2012). Development of Phonological Processing Skills in Children with Specific Language Impairment with and without Literacy Delay: A 3-Year Longitudinal Study. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 55(4), 1053-1067.
References
163
Vandewalle, E., Boets, B., Ghesquière, P., & Zink, I. (2010). Who Is At Risk for Dyslexia? Phonological Processing in Five-to Seven-Year-Old DutchSpeaking Children With SLI. Scientific Studies of Reading, 14(1), 58-84. doi: 10.1080/10888430903242035 Vellutino, F. R., Fletcher, J. M., Snowling, M. J., & Scanlon, D. M. (2004). Specific reading disability (dyslexia): what have we learned in the past four decades? Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45(1), 2-40. Vidyasagar, T. R., & Pammer, K. (2010). Dyslexia a deficit in visuo-spatial attention, not in phonological processing. Trends in cognitive sciences, 14(2). Visser, T. A. W., Bischof, W. F., & Di Lollo, V. (1999). Attentional switching in spatial and nonspatial domains: Evidence from the attentional blink [electronic resource]. Psychological Bulletin, 125(4), 458. Visser, T. A. W., Boden, C., & Giaschi, D. E. (2004). Children with dyslexia: Evidence for visual attention deficits in perception of rapid sequences of objects. Vision Research, 44(21), 2521-2535. Vukovic, R. K., & Siegel, L. S. (2006). The Double-Deficit Hypothesis: A Comprehensive Analysis of the Evidence. Journal of Learning Disabilities, 39(1), 25-47. doi: 10.1177/00222194060390010401 Wagner, R. K., & Torgesen, J. K. (1987). The nature of phonological processing and its causal role in the acquisition of reading skills. Psychological Bulletin, 101(2), 192-212. doi: 10.1037/0033-2909.101.2.192 Wagner, R. K., Torgesen, J. K., Laughon, P., Simmons, K., & Rashotte, C. A. (1993). Development of young readers' phonological processing abilities. Journal of Educational Psychology, 85(1), 83-103. doi: 10.1037/0022-0663.85.1.83 Wagner, R. K., Torgesen, J. K., & Rashotte, C. A. (1999). CTOPP : comprehensive test of phonological processing. Austin, TX: PRO-ED. Wagner, R. K., Torgesen, J. K., Rashotte, C. A., Hecht, S. A., Barker, T. A., Burgess, S. R., Donahue, J., & Garon, T. (1997). Changing relations between phonological processing abilities and word-level reading as children develop from beginning to skilled readers: A 5-year longitudinal study. Developmental Psychology, 33(3), 468-479. doi: 10.1037/00121649.33.3.468 Wagner, R. K., Torgesen, J. K., Rashotte, C. A., & Pearson, N. A. (2013). CTOPP 2 : comprehensive test of phonological processing. Austin, TX: PRO-ED. Ward, R., Duncan, J., & Shapiro, K. (1996). The Slow Time-Course of Visual Attention. Cognitive Psychology, 30(1), 79-109. doi: http://dx.doi.org/10. 1006/cogp.1996.0003 Wechsler, D. (2005). Wechsler Intelligence Scale for Children - Third Edition Dutch Adaptation (WISC-III-NL) (W. Kort, M. Schittekatte, M. Bosmans, E. L.
164
References
Compaan, P. H. Dekker, G. Vermeir & P. Verhaeghe, Trans.). Amsterdam: Pearson. Wechsler, D., & Naglieri, J. A. (2008). WNV-NL - Wechsler Non Verbal. Amsterdam: Pearson. Willburger, E., Fussenegger, B., Moll, K., Wood, G., & Landerl, K. (2008). Naming speed in dyslexia and dyscalculia. Learning and Individual Differences, 18(2), 224-236. Willcutt, E. G., DeFries, J. C., Pennington, B. F., Olson, R. K., Smith, S. D., & Cardon, L. R. (2003). Genetic etiology of comorbid reading difficulties and ADHD In R. Plomin, J. C. DeFries, P. McGuffin & I. Craig (Eds.), Behavioral genetics in a postgenomic era (pp. 227-246). Washington, DC: American Psychological Association. Willcutt, E. G., & Pennington, B. F. (2000). Comorbidity of Reading Disability and Attention-Deficit/ Hyperactivity Disorder: Differences by Gender and Subtype. Journal of Learning Disabilities, 33(2), 179-191. doi: 10.1177 /002221940003300206 Willcutt, E. G., Pennington, B. F., Boada, R., Ogline, J. S., Tunick, R. A., Chhabildas, N. A., & Olson, R. K. (2001). A comparison of the cognitive deficits in reading disability and attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of Abnormal Psychology, 110(1), 157-172. doi: 10.1037/0021-843X.110.1.157 Willcutt, E. G., Pennington, B. F., Olson, R. K., Chhabildas, N., & Hulslander, J. (2005). Neuropsychological analyses of comorbidity between reading disability and attention deficit hyperactivity disorder: In search of the common deficit. Developmental neuropsychology, 27(1), 35-78. Willcutt, E. G., Pennington, B. F., Olson, R. K., & Defries, J. C. (2007). Understanding Comorbidity: A Twin Study of Reading Disability and Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. American journal of medical genetics. Part B, Neuropsychiatric genetics : the official publication of the International Society of Psychiatric Genetics., 144(6), 709-714. Wimmer, H. (1993). Characteristics of developmental dyslexia in a regular writing system. Applied Psycholinguistics, 14(01), 1-33. doi: 10.1017/ S0142716400010122 Wimmer, H., & Mayringer, H. (2002). Dysfluent reading in the absence of spelling difficulties: A specific disability in regular orthographies. Journal of Educational Psychology, 94(2), 272-277. doi: 10.1037/0022-0663.94.2.272 Wimmer, H., Mayringer, H., & Landerl, K. (1998). Poor reading: A deficit in skillautomatization or a phonological deficit? Scientific Studies of Reading, 2(4), 321-340.
References
165
Wimmer, H., Mayringer, H., & Landerl, K. (2000). The double-deficit hypothesis and difficulties in learning to read a regular orthography. Journal of Educational Psychology, 92(4), 668-680. Wimmer, H., Mayringer, H., & Raberger, T. (1999). Reading and Dual-Task Balancing: Evidence against the Automatization Deficit Explanation of Developmental Dyslexia. Journal of Learning Disabilities, 32(5), 473-478. Wolf, M., & Bowers, P. G. (1999). The double-deficit hypothesis for the developmental dyslexias. Journal of Educational Psychology, 91(3), 415-438. Wyble, B., Bowman, H., & Nieuwenstein, M. (2009). The attentional blink provides episodic distinctiveness: Sparing at a cost. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 35(3), 787-807.
166
References
Summary Introduction This thesis concerns word reading and cognitive reading-related processes in children, who are attending the upper levels of Dutch primary schools. Within this population several reading-ability based subgroups can be discerned. Besides distinguishing between normal reading children and children with (specific) Reading Disabilities (RD), this work considers subgroups that are implicated by two frequently reported neurodevelopmental comorbidities of RD, i.e., Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), and Specific Language Impairment (SLI). The thesis consists of seven chapters. Chapter 1 provides a general introduction to the concept of RD and its presently involved neurocognitive correlates, i.e., phonological processing and visual attention, which are summarized in a working model of word reading (WR) fluency. Next, the issue of comorbidity is introduced, which also sets forth SLI and ADHD as two of the most frequently co-occurring clinical disorders with RD. Finally, Chapter 1 provides an overview of the main measurements of the present PhD project. The next chapters are organized in two sections that can be considered as the empirical body of this thesis, i.e., Section I (Chapters 2, 3, and 4) and Section II (Chapters 5 and 6), whereas the last chapter (7) provides a general discussion.
Section I: Phonological Processing This section comprises three relatively separate investigations of phonological processing in Dutch school children that are reported in Chapters 2, 3, and 4. Specifically, these studies have evaluated the differential and combined effects of Rapid Automatized Naming (RAN) and Phonemic Awareness (PA) for the reader groups involved. Chapter 2 reports on reader group comparisons within a nationwide Dutch population-based sample. While controlling for age, the dependence of effects of reader group for RAN and PA on the employed reading criterion was investigated. Reader group is operationalized by WR fluency performance, which was used to dichotomously classify 1,598 Dutch children at different cutoffs, indicating (very) poor or (very) good reading performance. Analysis of variance and receiver operating characteristics (ROC) are employed to investigate the effects of RAN and PA in predicting reader-group membership. The highest predictive values were found for the combination of RAN and PA, 168
Summary
particularly for the poorest readers. Furthermore, results indicate that with the severity of impairment, WR performance is more dominated by deficient PA, which is interpreted as an enduring problem with sub-lexical processing. Another main result is that with the increase of reading skill the contribution of PA to WR diminishes, whereas the contribution of RAN remains fairly constant for the whole reading fluency continuum. These results warrant the conclusion that whereas PA hallmarks RD, RAN appears to be the default predictor for reading excellency. Chapter 3 reports on the assessment and comparison of the predictive values of group membership for RAN and PA in Dutch school children with and without RD or SLI. A composite WR index and a formal SLI diagnosis were used to classify a total of 1,267 children aged 8 to 13 years old either as RD (RD-only, n = 126), SLI (SLI-only, n = 21), comorbid (RD+SLI, n = 30), or typically developing (TD) (n = 1,090). Disorder groups are compared to each other and contrasted with controls. For each subgroup, results indicate substantial effect sizes of RAN as well as PA. However, the RD-only group seems to be more affected by poor RAN than the SLI-only group, whereas the two groups perform equally poorly on PA. The comorbid group was revealed as most severely impaired on all measurements. In studying RD and SLI, this research indicates that RD-only, SLI-only, and comorbid groups can validly be distinguished. The comorbid group shows the additive effects of both disorders. Similarly, Chapter 4 reports on the interrelations of WR, RAN and PA in Dutch school children with RD and/or ADHD. A secondary objective was to investigate whether comorbidity should be considered as an additive phenomenon in these groups. A total of 1,262 children, aged 8-13 years old, were classified as RD (n = 121), ADHD (n = 17), comorbid (RD+ADHD; n = 16), or control (n = 1,108). Although results indicate substantial effects for all three disorder groups on both types of processing, effect sizes were considerably larger for the RD groups, as compared to the ADHD-only group. Secondly, although not fully additive in terms of magnitude, there is clear and consistent evidence for uniquely added value by either component in the comorbid group. The results of this study warrant the conclusion that RAN and PA can differentiate between RD and ADHD, and that these processes are clearly more related to reading (dis)ability than to ADHD.
Section II: Visual Attention Section II focuses on a relatively novel branch of reading-research, i.e., visual attention. Two research paradigms are discerned, i.e., selective attention and orienting of attention, which focus on temporal and spatial aspects of visual attention, respectively. In the studies described in chapters 5 and 6, firstly, each Summary
169
aspect is studied in a substantial number of TD children, providing a normative baseline for the performances on the experimental tasks that were used to operationalize these aspects. Secondly, these studies contrast the visual attention skills of RD subgroups with and without comorbid ADHD, or SLI with those of the TD children. Chapter 5 addresses the question whether selective visual attention, and specifically the attentional blink (AB), as operationalized by a dual target rapid serial visual presentation (RSVP) task, can explain individual differences in WR proficiency and RAN and PA performances in TD children and RD subgroups. A total of 407 Dutch school children (grades 3 through 6) were classified either as TD (n = 302), or as belonging to one of three RD subgroups: RD-only (n = 69), children with RD+ADHD (n = 16), and children with RD+SLI (n = 20). The RSVP task employed alphanumeric stimuli which were presented in two blocks. Results indicate that, controlling for PA and RAN performance, general RSVP task performance contributes significant unique variance to the prediction of WR performance of the total population of reader groups studied. At more specific levels of analysis, consistent group main effects for the parameter of ABminimum were found, whereas no group effects were found for AB specific aspects (i.e., ABwidth and ABamplitude), except for the group of RD+SLI. Finally, a Group x Measurement interaction effect was found, indicating that RD-only and comorbid groups are differentially sensitive for prolonged testing sessions. These results suggest that more general factors involved in RSVP processing, such as sustained attention, and not AB specific deficiencies, may explain the group differences found. Chapter 6 investigates the relationships between visuo-spatial orienting of attention, WR, and RAN skills in Dutch school children with or without RD, ADHD and SLI. A visuo-spatial cueing task (VCT) with three conditions (valid cue, invalid cue, and uncued) was employed in conjunction with WR and RAN tasks in 6 groups (RD-only, n = 30; ADHD-only, n = 12; SLI-only, n = 8; RD+ADHD, n = 8; RD+SLI, n = 14; Control, n = 218). VCT measurements comprise overt performance measures (response times and task accuracy) and, for a subsample (n = 76), posterior event related potentials (N2). Data were analyzed using (M)ANOVA and multiple linear regression. A RD-specific main effect of higher VCT response times was found, together with smaller parietal N2 amplitudes in children with RD-only relative to controls, whereas the comorbid children showed relatively early N2 latencies instead. Furthermore, a substantial co-varying effect of RAN with VCT performances was established. VCT performance (response times and N2 amplitudes and latencies) accounted for a substantial proportion of unique WR variance, and shares a large proportion of WR variance with RAN tasks. This study indicates that children with RD are significantly impaired on orienting of attention abilities, as measured with overt VCT performance, as well as with covert 170
Summary
neurophysiological data. However, RD-only and comorbid groups appear qualitatively different with regard to attention shifting abilities. The present study adds to current theoretical insights into the nature of the RAN-reading link for RD subgroups, as orienting of attention was found to be linked directly to WR, as well as indirectly through RAN ability.
General discussion Chapter 7 binds together the previous sections in a general discussion on how phonological processing and visual attention work together in relation to WR. First, the major findings of the empirical chapters are highlighted according to the themes of phonological processing and visual attention. Next, the working model as introduced in Chapter 1 is revisited, to which empirical estimates of its component links are now added, which is followed by some generalized conclusions and a discussion of the theoretical and practical implications of the findings. Finally, some limitations of the present research are mentioned along with recommendations for future research, followed by some closing statements.
Summary
171
Nederlandse samenvatting (Dutch Summary) Introductie Deze dissertatie betreft de woordleesvaardigheid (WL) en leesgerelateerde cognitieve verwerkingsprocessen bij kinderen in de bovenbouw van het Nederlandse basisonderwijs. Binnen deze populatie zijn verschillende op WL gebaseerde subgroepen onderscheiden. Naast een onderscheid tussen normale lezers en kinderen met een specifieke woordleesstoornis (WLS), worden in dit werk groepen bestudeerd die betrokken zijn op basis van twee vaak gerapporteerde met WLS samengaande neurocognitieve ontwikkelingsproblemen, zijnde een aandachttekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD) en een taalontwikkelingsstoornis (TOS). De dissertatie omvat zeven hoofdstukken. In Hoofdstuk 1 wordt een algemene inleiding gegeven op WLS en leesgerelateerde fonologische verwerkingsprocessen en visuele aandachtsprocessen, die zijn samengebracht in een werkmodel van woordleesvaardigheid. Vervolgens wordt de kwestie van comorbiditeit besproken, waarbij TOS en ADHD worden geïntroduceerd als twee van de meest veelvoorkomende comorbide stoornissen met leesproblemen. Tot besluit wordt in Hoofdstuk 1 een overzicht gegeven van de belangrijkste operationaliseringen van het onderhavige promotieproject. De overige hoofdstukken zijn als volgt georganiseerd: Sectie I - Fonologische verwerking (Hoofdstukken 2, 3 en 4), Sectie II – Visuele aandacht (Hoofdstukken 5 en 6). Hoofdstuk 7 een algemene discussie van de resultaten gevolgd door enige algemene conclusies en aanbevelingen voor vervolgonderzoek.
Sectie I: Fonologische verwerking Deze sectie is de eerste van twee secties die beschouwd kunnen worden als de empirische ruggengraat van de dissertatie. Sectie I bestaat uit drie relatief onafhankelijke deelstudies met de focus op fonologische verwerkingsprocessen bij subgroepen Nederlandse basisschoolkinderen (Hoofdstukken 2, 3 en 4). Meer specifiek worden in deze studies de differentiële en gezamenlijke effecten van continu benoemen (CB) en fonemische analysevaardigheid (FA) geëvalueerd in op WL gebaseerde groepsindelingen. Hoofdstuk 2 rapporteert over diverse groepsvergelijkingen binnen een landelijke representatieve Nederlandse steekproef. Centraal in dit deelonderzoek staat het effect van de keuze voor een bepaald WL criterium op 172
Nederlandse samenvatting (Dutch Summary)
de interrelaties tussen groepslidmaatschap en CB en FA. Er werd gecontroleerd voor leeftijd. WL prestaties van 1.598 kinderen zijn gebruikt om ze bij herhaling, dat wil zeggen op basis van acht verschillende WL afkappunten (criteria), in te delen als (zeer) zwakke dan wel (zeer) goede lezer. Vervolgens zijn variantieanalyse en zogeheten receiver operating characteristics (ROC) gebruikt om de effecten van WL-criterium op de relaties van RAN en FA met groepslidmaatschap te onderzoeken. De grootste effecten zijn gevonden voor de combinatie van CB en FA, in het bijzonder bij de zwakste lezers. Verder blijkt uit de resultaten dat met de ernst van het leesprobleem, WL een grotere samenhang vertoont met FA deficiënties. Gezien het leeftijdsbereik kan dit geïnterpreteerd worden als aanhoudende problemen met sub-lexicale verwerkingsprocessen bij de zwakste lezers. Een ander majeur resultaat is dat bij toenemende WL, de bijdrage van FA afneemt, terwijl die van CB redelijk stabiel blijft voor alle onderscheiden woordleesvaardigheidsniveaus. Deze bevinding rechtvaardigt de conclusie dat FA (ernstige) leesproblemen kenmerkt en dat CB vanwege een afnemende bijdrage van FA de dominante voorspeller is bij een excellente leesvaardigheid. Hoofdstuk 3 betreft een deelstudie naar CB en FA bij Nederlandse basisschoolkinderen met een woordleesstoornis (WLS) en/of taalontwikkelingsstoornis (TOS), waarbij deze groepen voor deze processen met elkaar zijn vergeleken en met een controlegroep. De WL score en een formele TOS diagnose zijn gebruikt om 1.267 kinderen tussen de 8 en 13 jaar in te delen als lezers met WLS (n = 126), als normale lezer met TOS (n = 21), als WLS-lezer met TOS (n = 30) of als normale lezer zonder bijkomende problematiek (n = 1.090). Resultaten laten substantiële effecten van zowel CB als voor FA zien bij iedere stoornisgroep. Echter, kinderen met een WLS tonen zwakkere CB vaardigheden dan de TOS groep, terwijl deze groepen vergelijkbaar slechte scores laten zien voor FA. De comorbide groep kwam als slechtst presterend uit de analyses naar voren voor alle onderzochte variabelen. Bij de bestudering van kinderen met een WLS en/of TOS, blijkt uit deze studie dat deze groepen kinderen op basis van CB en FA onderscheidende profielen vertonen, waarbij de comorbide groep de additieve effecten van beide stoornissen laat zien. Hoofdstuk 4 rapporteert op vergelijkbare wijze als in Hoofdstuk 3 over de interrelaties tussen WL, CB en FA bij Nederlandse basisschoolkinderen met een WLS en/of ADHD. Ook in deze studie was de secondaire doelstelling om te onderzoeken of comorbiditeit al dan niet gezien moet worden als een additief probleem voor deze stoornisgroepen. Voor deze studie werden 1.262 kinderen tussen de 8 en de 13 jaar geclassificeerd als lezer met WLS (n = 121), als normale lezer met ADHD (n = 17), als WLS- lezer met ADHD (n = 16) of als normale lezer zonder bijkomende problematiek (n = 1.108). Hoewel de resultaten substantiële CB en FA effecten laten zien bij alle drie stoornisgroepen, bleken de effecten, vergeleken met de ADHD groep, Nederlandse samenvatting (Dutch Summary)
173
aanmerkelijk groter in de leesgestoorde groepen. Verder, hoewel niet additief in termen van magnitude, werden duidelijke en consistente aanwijzingen gevonden voor afzonderlijke effecten van beide stoornissen in de comorbide groep. Deze resultaten rechtvaardigen de conclusie dat WLS en ADHD duidelijk onderscheidbare profielen laten zien in termen van CB en FA, waarbij deze processen duidelijk sterker samenhangen met leesproblemen.
Sectie II: Visuele Aandacht Sectie II betreft een relatief nieuwe leesonderzoekslijn: visuele aandacht. Hierbij worden twee onderzoeksparadigma’s onderscheiden: selectieve aandacht en aandachtsoriëntatie. Deze paradigma’s richten zich respectievelijk op temporele en ruimtelijke aspecten van visuele aandacht. In de studies waarover in de hoofdstukken 5 en 6 gerapporteerd wordt, zijn deze twee aspecten eerst bestudeerd in een substantiële groep normaal ontwikkelende kinderen. Hiermee is een normatieve baseline gecreëerd voor de experimentele taken die zijn gebruikt om temporele en visueel-ruimtelijke aandacht te operationaliseren. Vervolgens zijn in deze studies de visuele aandachtprestaties van kinderen met WLS en/of ADHD of TOS met elkaar vergeleken en gecontrasteerd met de controlegroep. Hoofdstuk 5 richt zich op de vraag of selectieve visuele aandacht individuele verschillen in de leesvaardigheid en CB en FA prestaties kan voorspellen in normaal ontwikkelende kinderen en in WLS subgroepen. Hierbij wordt selectieve aandacht onderzocht met de zogeheten Attentional Blink (AB) die geoperationaliseerd wordt door een dual target rapid visual presentation (RSVP) taak. In totaal zijn 407 Nederlandse basisschoolkinderen (groep 5 t/m 8) ingedeeld in de controlegroep (n = 302) of in één van drie WLS subgroepen: WLS (d.w.z. WLS zonder bijkomende problematiek; n = 69), WLS+ADHD (n = 16) of WLS+SLI (n = 20). De RSVP taak bestaat uit twee blokken met ieder 96 alfanumerieke stimulusreeksen. Uit de resultaten blijkt dat de RSVP taak in de onderzochte groepen in samenhang met CB en FA een unieke bijdrage levert aan de voorspelling van WL. Op een meer verfijnd analytisch niveau werden consequent significante hoofdeffecten gevonden voor de parameter AB minimum, terwijl, met uitzondering van de WLS+SLI groep, geen groepseffecten werden gevonden voor de AB-specifieke parameters ABspanne en ABamplitude. Tot slot werd een Groep x Blok interactie-effect gevonden, wat wijst op een grotere gevoeligheid van de WLS subgroepen voor testduur. Deze resultaten suggereren dat de RSVP taak bij deze groepen kinderen naast selectieve aandacht ook meer generieke factoren meet, zoals vastgehouden aandacht. Hoofdstuk 6 onderzoekt de relaties tussen visueel-ruimtelijke aandachtsoriëntatie, WL en CB in Nederlandse basisschoolkinderen met en zonder WLS, ADHD of SLI. Een visuele oriëntatietaak (VOT) met drie 174
Nederlandse samenvatting (Dutch Summary)
experimentele condities (congruente, incongruente of geen visuele plaatsaanwijzing) werd samen afgenomen met WL en CB tests in 6 groepen: WLS, n = 30; ADHD, n = 12; SLI, n = 8; WLS+ADHD, n = 8; WLS+SLI, n = 14; Controle, n = 218. De VOT metingen betreffen uiterlijk waarneembare gedragsmaten (responstijd en accuratesse) en bij een subselectie (n = 76), posterieure event-related potentials (N2). De data zijn geanalyseerd met (M)ANOVA en multipele lineaire regressie. Ten eerste werd een WLS-specifiek hoofdeffect van hogere VOT-responstijd gevonden. Verder werden bij de kinderen met WLS kleinere pariëtale N2 amplitudes gevonden vergeleken met de controlegroep, terwijl de comorbide groepen in plaats daarvan een vroegere N2 respons vertoonden. Verder werd er een substantiële relatie tussen CB en VOT prestaties aangetoond. De VOT prestaties (responstijd, N2 amplitude en N2 latentie) bleken een aanzienlijke unieke bijdrage te leveren aan de voorspelling van WL en overlappen bovendien substantieel met CB processen. Hiermee wordt aangetoond dat kinderen met een WLS een serieus te nemen onderliggend probleem hebben met het richten van de aandacht, zoals gemeten met de overte gedragsmaten en neurofysiologische responsen op de VOT taak. Daarbij blijken de WLS groep en comorbide groepen zich kwalitatief van elkaar te onderscheiden op basis van afwijkende N2 amplitude dan wel latentie. Met het aantonen van een rechtstreeks verband van aandachtsoriëntatie met zowel CB als WL wordt met deze studie een relevante bijdrage geleverd aan de theorievorming over de aard van de CB-WL relatie bij zwakke lezers.
Algemene discussie Hoofdstuk 7 verbindt de voorgaande onderdelen in een algemene discussie met betrekking tot de verbanden tussen fonologische verwerking en visuele aandachtsprocessen in relatie tot de woordleesvaardigheid. Ten eerste worden enige overstijgende conclusies getrokken aan de hand van het in Hoofdstuk 1 gepresenteerde WL-werkmodel. Dit model wordt hier uitgerust met algemene empirische schattingen van het gewicht van de individuele componenten in de voorspelling van de woordleesvaardigheid. Voorts worden de implicaties besproken van de in Hoofdstuk 2 aangetoonde relevantie van een onderscheid tussen WL-niveaus voor de effecten van cognitieve leesgerelateerde processen en het comorbiditeit-vraagstuk in het licht van het werkmodel. Voorts komen aan de orde enige praktische implicaties voor differentiaaldiagnostiek en behandeling. Tot slot worden beperkingen van de studie aangegeven samen met aanbevelingen voor toekomstig onderzoek, gevolgd door enkele slotoverwegingen.
Nederlandse samenvatting (Dutch Summary)
175
Acknowledgements / Dankwoord (Dutch) Deze dissertatie is het resultaat van vijf jaar zwoegen en zweten. Terugkijkend op deze periode is het bij tijd en wijle – of eigenlijk gewoon continu – een dolle rit geweest. Dit met name vanwege het feit dat ik mijn promotieonderzoek vrijwel vanaf het begin heb gecombineerd met het (co-)auteurschap van de Fonemische Analyse Test, hetgeen een blijvende zoektocht naar de juiste balans heeft opgeleverd. Daarentegen doet de typering “dol” geen recht aan de doelgerichtheid die toch altijd aan de orde is geweest bij alles wat zich de afgelopen periode heeft afgespeeld. Eén ding is zeker, hectisch was het! Daarbij was de leercurve steil. Bij het aanpakken van allerlei noviteiten heb ik echt het uiterste van mezelf én van mijn naasten gevergd. Soms wil een mens blijkbaar net iets meer dan goed zou zijn. Hoe dan ook, het feit dat de zaken zijn zoals ze zijn getuigt van een zekere planmatigheid en vastberadenheid. In dit licht past het om stil te staan bij het feit dat een groot aantal mensen – direct dan wel indirect – in belangrijke mate aan de totstandkoming van dit werk hebben bijgedragen en ik wil van de gelegenheid gebruikmaken om hier een aantal van hen in het bijzonder te bedanken. Om te beginnen wil ik enige woorden richten aan mijn hoofdpromotor Kees van den Bos. O, wat ben ik toch dankbaar voor het toevallige feit dat ik tijdens mijn bachelor-opleiding het tentamen leerproblemen heb gemist! Deze gebeurtenis gaf namelijk de aanleiding voor het moment dat wij elkaar hebben leren kennen, waarbij ik een vervangende research(!)opdracht van je kreeg. Het was mij eigenlijk direct duidelijk dat hier iets bijzonders gebeurde, iets wat ik nog het best kan duiden als de herontdekking van mijn liefde voor de wetenschap – na enige jaren te zijn “afgedwaald” als ondernemer in de dop, hetgeen heeft geleid tot dit trotse moment. Kees, ik heb je leren kennen als de prachtige prototypische verstrooide professor, die mij vanaf dag één heeft geïnspireerd met zijn niet aflatende “Sehnsucht” naar kennis en ik mag toch zeggen dat er sinds dat eerste moment een bijzondere vriendschap tussen ons is ontstaan. We hebben in toenemende mate in elkaars verlengde – en in toenemende mate van gelijkwaardigheid – aan van alles en nog wat gewerkt (proefschrift, CB&WL, FAT(-R), BLESI, ZIN, et cetera, et cetera), veel studenten verder gebracht en lief en leed met elkaar gedeeld. Kees, ik zal voor altijd met het grootste genoegen terugdenken aan jouw enorme en zeer brede kennis, jouw verhalen, onze zééér uiteenlopende gesprekken, discussies, gedachtenexperimenten en het samen “to-the-bone” herschrijven van stukken. Simpelweg onbetaalbaar! Ik hoop dat we nog zeer lang verder kunnen gaan op de 176
Acknowledgements / Dankwoord (Dutch)
ingeslagen weg met nieuwe vertakkingen en samen nog mooie momenten mogen beleven. Voorts wil ik vanzelfsprekend ook mijn co-promotor en leidinggevende Alexander Minnaert ontzettend bedanken voor zijn rotsvaste vertrouwen en steun. Wat ben ik toch altijd onder de indruk gebleven van jouw ongelooflijke vermogen om het overzicht te bewaren en hoe complementair is jouw begeleiding toch geweest met die van Kees – met soms eensluidende commentaren, maar op momenten ook verbluffend vereenvoudigend te midden van allerhande inhoudelijke overwegingen. Ook wij hebben gaandeweg een gelijkgestemdheid gevonden, met een voorliefde voor baanbrekend onderzoek, toegepaste linguïstiek en een gedeelde interesse in auto’s, beleggen en muziek. Ik heb bij jou – ondanks jouw ongelooflijk drukke schema! – op de bepalende momenten altijd een geïnteresseerd, welwillend en luisterend oor gevonden voor mijn vragen, gedachten, ideeën en initiatieven. Voor altijd ben ik je dankbaar voor jouw inzet voor mijn gedachtengoed en het behartigen van mijn belangen binnen de organisatie. Ik ben ervan overtuigd dat wij met vastgehouden aandacht en met de ogen gericht in de toekomst samen nog heel mooi onderzoek op de kaart zullen zetten. Ik wil hier in ook het bijzonder stil staan bij de uiterst belangrijke bijdrage van het gaandeweg informeel toegevoegde derde lid van mijn promotieteam – de zogezegde “silent partner” – Bieuwe van der Meulen, die tevens als co-auteur van de binnenkort te verschijnen FAT-R is ingestapt en zonder wie het zeer de vraag is of deze test ooit het licht had gezien. Onze samenwerking in het kader van de FAT-R is zeer intensief geweest en daarnaast heb jij je en passant mijn lot als promovendus zeer aangetrokken. Hierbij heb jij je ten allen tijde uiterst behulpzaam getoond bij het lezen van proefschriftstukken, meedenken over concepten en het oplossen van problemen. Verder heb je met name ook veel aandacht gehad voor tijdbewaking en doelrealisatie. Deze aspecten werden in de nadagen van mijn promotietraject hoe langer hoe belangrijker en daarvoor ben ik je voor altijd erkentelijk. Ik heb mij vanaf het moment dat jij je intrede deed altijd zeer gesteund gevoeld door jouw persoonlijke en professionele betrokkenheid, waarbij ik de grootste waardering heb voor jouw optimisme, opgeruimdheid, voortvarendheid en grote structurerend vermogen. Ik kijk er naar uit om onze komende successen samen te vieren en mijn gedachten gaan ondertussen al uit naar ons geplande methodologische FAT-artikel. De leden van mijn leescommissie, Pol Ghesquière (KU Leuven), Peter de Jong (UvA) en Wied Ruijssenaars (RuG) wil ik hartelijk danken voor hun bereidwilligheid om mijn proefschrift te beoordelen en – niet onbelangrijk – te hebben willen goedkeuren. Daarnaast wil ik stilstaan bij het feit dat Wied tevens zeer nauw betrokken is geweest bij de eerste totstandkoming van mijn promotieproject en aanvankelijk ook een belangrijke rol heeft gespeeld in de begeleidingssfeer. Ik Acknowledgements / Dankwoord (Dutch)
177
ben hem voor altijd dankbaar voor zijn bijdrage en ik ben zeer vereerd met zo een pleitbezorger die zijn weerga werkelijk niet kent. Wied, jou past als geen ander de typering homo universalis en wat blijf jij mij toch inspireren met jouw briljante geest, humor, creativiteit, opmerkzaamheid en welbespraaktheid en podiumkunst. Ik hoop dat er nog eens een moment komt met enige vrije tijd om samen eens serieus – d.w.z. niet ad hoc – te musiceren. Hoewel het elektrofysiologische aspect gaandeweg een iets bescheidener plaats in het proefschrift heeft gekregen in het streven naar een consistent en overzichtelijk geheel, is de begeleiding van Natasha Maurits in haar hoedanigheid van externe adviseur vanuit de vakgroep Neurologie (RuG) van fundamenteel belang geweest voor de totstandkoming van het neurofysiologische hoofdstuk zes. Natasha, ik ben jou zeer erkentelijk voor de interesse die je voor mij en mijn project hebt getoond en ik heb genoten en enorm veel geleerd van onze overlegmomenten met betrekking tot signaalanalyse. Er ligt trouwens nog een enorme berg EEG/ERP en eye tracking-data van “dat andere” lees-experiment te wachten op verdere verwerking en ik hoop dat wij hierover wellicht in de toekomst gezamenlijk kunnen publiceren. Vanzelfsprekend ben ik alle kinderen, ouders c.q. verzorgers en scholen die aan het project hebben deelgenomen de grootst mogelijke dank verschuldigd. Zonder jullie bijdrage en inzet was er niets geweest om over te schrijven. Hier past ook een dankbetuiging richting de organisaties die in het kader van het project een bijzondere rol hebben vervuld. Ten eerste wil ik de mensen van OCRN, in het bijzonder de familie Loonstra en Noortje Haga, hartelijk danken voor de mogelijkheid om het project samen met Everlyn Kasperink, de eerste masterstudent die zou afstuderen in het kader van mijn onderzoek, te starten binnen de muren van jullie hoofdvestiging in Groningen. Ik zal me voor altijd die prachtige tot EEG-onderzoeksruimte omgebouwde badkamer heugen. Everlyn, hartelijk dank voor je toewijding, communicatieve vaardigheden en doorzettingsvermogen die het eerste pilotonderzoek tot een goed einde hebben gebracht. In het verlengde van OCRN wil ik ook zeker niet voorbij gaan aan de inzet van de mensen van DZNN te Joure, die op vergelijkbare wijze masteronderzoek hebben gefaciliteerd. In dit kader wil ik verder Ellen Loykens en de medewerkers van Molendrift te Groningen hartelijk danken voor de implementatie en evaluatie van onze FAT en de gepleegde inzet om deelnemers te rekruteren en onderzoeksgegevens te vergaren. Ik verheug me zeer op verdere samenwerking met Molendrift, aangezien er al het één en ander in de pijplijn zit en er nog vele ideeën zijn blijven liggen die nadere aandacht verdienen. Voorts wil ik de medewerkers van Koninklijke Kentalis, meest recentelijk Ilse Smit en de andere medewerkers van de Tine Marcusschool, en eerder ook De Skelp in Drachten (i.s.m. Frida Koopmans), hartelijk danken voor hun inzet om mij en mijn studenten te ondersteunen in ons onderzoek. Jullie bijdrage is 178
Acknowledgements / Dankwoord (Dutch)
van essentieel belang geweest om de populatie van kinderen met taalontwikkelingsstoornissen in het onderzoek te kunnen representeren. De Stichting Dyslexie Fonds (SDF) ben ik dank verschuldigd voor de nodige financiële ondersteuning. Via Kees zijn er regelmatig betrekkelijk kleine stipendia geweest, die mijn onderzoeksproject mede mogelijk hebben gemaakt. Echter, ik wil toch ook vooral refereren aan die ene grote bijdrage, waarmee in samenwerking met de eigen vakgroep Orthopedagiek van de RuG een eye tracker is aangeschaft. Hoewel de inzet van dit fantastische apparaat zich helaas nog niet rechtstreeks vertaald ziet in dit proefschrift, zijn er al enkele mooie experimenten goed onderweg. Inmiddels heeft dit een tweetal RuG-masterthesissen opgeleverd (Frida Koopmans, 2011; Anne Rohn, 2013), waarmee alvast prachtig “groundwork” voor de nabije toekomst is gerealiseerd. Dan mijn linker- en rechterhand tijdens de hoogtijdagen van de dataverzameling van het project, Frida Koopmans en Rian Meerstra – Frida in haar hoedanigheid van scribent/student-assistente en Rian als scribent/onderzoeksstagiaire. Dames, wat zijn jullie ongelooflijk belangrijk voor het project en voor mij geweest en wat heb ik genoten van onze vele bijeenkomsten, testmomenten, trouble shooting sessies, noem maar op. Wat hebben jullie toch uitstekend werk verricht bij OCRN, vanuit het Universitair Ambulatiorium Groningen (UAG) en Kentalis, en wat hebben jullie menig kind gezien en op hun gemak gesteld tijdens de EEG-metingen. Ook past een woord van dank aan de kinderen van Rian; Thirza, Menthe en Diem, wie hun portretten beschikbaar hebben gesteld voor promotionele doeleinden en hebben deelgenomen als proefpersoon. Zelfs de timmermanskunsten van de heer des huizes, Joost, werden op enig moment nog ingezet; dank voor jouw hand aan onze testtafel. Ik herinner me verder op enig moment met een totale onderzoeksgroep van een kleine dertig bachelor- en masterstudenten van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (NHL) en de RuG rond de tafel te hebben gezeten, die allemaal toch maar mooi hebben meegebouwd aan onze “huisjes”! Het is teveel om te noemen, maar ik neem diep de hoed af voor alles wat jullie voor mij hebben gedaan! Het voorgaande duo was “a very tough act to follow”, maar ik zal ook de bijdragen van onderzoeksstagiaire Daphne Engelen en student-assistent Roel Bouwman in dit kader nooit vergeten. Daphne, je hebt uitstekend werk geleverd met betrekking tot de EEG-dataverzameling en de dataverzameling m.b.t. de Attentional Blink (i.s.m. Esmée de Vries). Roel, jou wil ik hartelijk danken voor je uitstekende structurerende vermogen, administratieve en communicatieve vaardigheden en jouw inzet bij het op orde brengen van alle databestanden. Naast de reeds genoemde personen ben ik nog een groot aantal andere bachelor- en masterstudenten dank verschuldigd voor de dataverzameling en hun inzet tijdens een stage of de uitvoering van hun bachelor- of masteronderzoek in het kader van dit project: ik noem Laura Kroon, Kirsten Sewuster, Krista Sleurink, Marielle Brummel, Nanske Hoekstra, Karin Lorkeers, Acknowledgements / Dankwoord (Dutch)
179
Folkje Tjalsma, Rinske Hoekstra, Mirjam Gerrits, Katrienke Smit, Leaniek van der Kolk, Lisette Maatje, Marita Oosterheerd, Roos Coeling, Saint-Dera Myburgh, Vera Harms, Ilona Hulshof, Patricia Weda, Inez Heukers, Lisan Hofman, Dewi Kleesen, Kelly Andeweg, Esmée Roels, Jolijn van Dam en de talrijke gast-studenttesters van de NHL te Leeuwarden. Henk lutje Spelberg, dank voor jouw inwijding in de kunsten van het continu normeren en het programmeren in Delphi. Ik denk nog zeer geregeld terug aan het menige uur dat wij samen al programmerend en debuggend achter de computer hebben doorgebracht. Beste Henk, zonder jou had de software van onze Fonemische Analyse Test en daarmee tevens mijn proefschrift haar huidige vorm niet gekend. Jannes de Vries, mijn oud-stagebegeleider en tegenwoordig vaste anker in de praktijk vanuit de Vereniging voor Christelijk Primair Onderwijs NoordGroningen, dank, voor jouw ontspannen houding, inzet en begeleiding van mijn studenten en je zeer brede praktische inzichten. RuG-collega Mark Nieuwenstein, van de vakgroep experimentele psychologie, wil ik hartelijk danken voor zijn inspirerende introductie op het verschijnsel Attentional Blink tijdens een symposium vanuit de onderzoeksschool BCN, waarmee mijn interesse direct was gewekt om deze in verband te brengen met de leesvaardigheid bij kinderen. In het verlengde daarvan hebben we onderhoudende gesprekken gevoerd en ik ben Mark zeer erkentelijk voor het ter beschikking stellen van zijn basistaak. Vergelijkbaar wil ik Pieter Been (RuG) en Monica Dhar (Universiteit Gent) hartelijk danken voor het ter beschikking stellen van hun aandachtoriëntatietaak. Monica, tot mijn spijt heeft het voorgenomen werkbezoek naar Gent destijds geen doorgang gevonden, maar ik hoop dat we in de toekomst nog eens samen kunnen komen om van gedachten te wisselen over onze gedeelde interesse en onze data eens naast elkaar te leggen. Ik wil de mensen van onze instrumentatiedienst, in het bijzonder Mark Span en Pieter Zandbergen, maar ook Remco Willemsen en Peter Albronda, hartelijk danken voor hun expertise, toegankelijkheid en flexibiliteit bij het vervullen van mijn (toch ook vaak ad hoc) wensen. Mark, ik heb genoten van onze overlegmomenten en draag je een zeer warm hart toe vanwege je ontspannen houding, humor, kennis, kunde en welwillendheid om mijn grillen te faciliteren. Ons mobiele EEG-stationnetje bij OCRN was toch een toonbeeld van kneuterige charme, die echter uitstekend dienst heeft gedaan. Later is er in samenwerking met jou en Pieter toch maar mooi een prachtig EEG-/eye trackinglab in het ambulatorium gerealiseerd. Veel dank daarvoor! Mijn dierbare paranimfen Anke de Boer en Marlous Tiekstra, jullie wil ik hartelijk danken voor jullie inzet om er een onvergetelijke dag van te maken. Jullie zijn mijn gewezen mede-promovendi van het eerste uur en ik herinner mij nog levendig mijn eerste interacademiale, waar ik jullie – toen nog in mijn 180
Acknowledgements / Dankwoord (Dutch)
hoedanigheid van Kees’ student-assistent – heb leren kennen als zeer positieve, doortastende, scherpzinnige en geïnteresseerde collega’s. Dit zijn kwaliteiten die ik zeer in jullie waardeer en laten we wel zijn, kwaliteiten die jullie tot de ideale paranimfen maken. Ik denk nog regelmatig met veel genoegen terug aan onze latere “intervisie” bijeenkomsten samen met Arnout Prince, Kim Stroet en Bé Poolman en de vele informele momenten waaruit onze wederzijdse betrokkenheid bleek. Ik hoop dat wij onze betrekkingen in de toekomst warm kunnen houden. Voorts denk ik nog met warme gevoelens terug aan de “goede oude tijd” van het “aio-huis” en daarmee aan mijn lieve kamergenoten Mijntje ten Brummelaar en Elianne Zijlstra. Hoewel ik nogal eens “out of office” was en gedetacheerd leek naar de kamer van mijn promotor of naar mijn lab, heb ik mij altijd verzekerd geweten van een fijne en gezellige “thuisbasis” met leuke contactmomenten, dank daarvoor! Ook alle andere (oud-)aio’s draag ik zeer warme gevoelens toe en dank ik voor hun verwoede pogingen mij uit mijn “hok” te krijgen om samen te lunchen (ik noem Tim Tausendfreund, Vera Munde, Annemiek Harder). Wat heb ik dit toch vaak met de nodige spijt aan me voorbij moeten laten gaan, maar wat heb ik ontzettend genoten van de momenten dat het er wel van kwam! Op deze momenten weet je weer even in welk illuster gezelschap je toch eigenlijk verkeert en haal je je hart op aan de heersende gelijkgestemdheid, dorst naar kennis en “te willen weten hoe het zit”. Heerlijk! Dit laatste gevoel overheerst ook voor mij met betrekking tot de community van de onderzoeksschool voor Behavioral Cognitive Neurosciences (BCN), waar ik deel van uit heb mogen maken. Ik heb erg genoten van de bijeenkomsten, cursussen, retraites en symposia vanuit deze uiterst interdisciplinaire club, waarvan ik zonder uitzondering ten allen tijde geïnspireerd en verrijkt met nieuwe inzichten terugkeerde. Dank natuurlijk ook aan mijn naaste collega’s van de sectie leer- en onderwijsproblemen en in bredere zin de collega’s binnen de vakgroep Orthopedagogiek, waar in alle drukte en hectiek toch altijd een gevoel heeft overheerst van gemeenschapszin en waar ik mij, ondanks het feit dat ik mij binnen onze groep inhoudelijk wellicht een beetje excentrisch heb gepositioneerd, ten allen tijde thuis heb gevoeld. Verder wil ik de mensen van ons secretariaat, Miranda, Cintha, Gerda, Agnes, Edith en Susanne hartelijk danken voor hun uitstekende ondersteuning. In het bijzonder wil ik Margreet Degen in haar hoedanigheid van secretaresse van het Universitair Ambulatorium Groningen (UAG) en in haar verlengde ook de altijd even geïnteresseerde oud-directeur van het UAG, Jelle Drost, danken voor de uitzonderlijke behulpzaamheid en ondersteuning bij de begeleiding van de bezoekende families die bij ons langs zijn geweest voor onderzoek en verdere facilitaire ondersteuning.
Acknowledgements / Dankwoord (Dutch)
181
Dank, mijn dierbare vriend Berend Boskma, voor onze eindeloze filosofische discussies, onze gedeelde liefde voor muziek en uiteraard ons onvergetelijke ondernemingsavontuur, wat toch leest als een prachtig jongensboek en wat ons een aantal prachtige jaren heeft opgeleverd met een unieke inkijk in de wereld van social computergaming en broadcasting. Deze periode stond bol van creatief denken, waar ik nog vaak en met heel veel plezier aan terug denk. Waar geestdodend productiewerk wel niet toe kan leiden - een zeer opmerkelijke ontmoetingsplek voor zo ’n bijzondere vriendschap! We delen zo veel dierbare herinneringen, welke voor altijd deel van mij zijn, welke mij hebben gevormd tot wie ik ben en welke ook zeker doorklinken in dit proefschrift. Dedmer Schaafsma, mijn naar Winnipeg afgereisde muzikale counterpart. Jouw promotie was één van de eerste die ik heb meegemaakt en deze heeft mij zeker mede geïnspireerd om stappen te zetten in de richting van een eigen promotietraject. Ik ben altijd al, maar nu zeker, onder de indruk geweest van het ogenschijnlijke gemak waarmee jij je destijds van je taak hebt gekwijt, met nog zoveel energie over om in onze muziek te stoppen. Verbluffend! Wat hebben we mooie composities gemaakt en uitgewerkt samen met onze collegabandleden Siegfried, Rudy, Marco en Roman. Ik blijf hopen op die dag dat je weer neerstrijkt in Nederland en wij onze muzikale bloedband kunnen hernieuwen. Mijn vrienden van tennisclub De Leechkamp in Burgum (Frl), Rudolf, Geert Jan, Stef, Justus, Dennis – om een paar te noemen – dank jullie wel voor jullie luchtigheid, humor en de zeer gekoesterde, spaarzame ontspanningsmomenten tijdens de afgelopen stressvolle jaren. Onze wekelijkse trainingssessies en competitiedagen maakten dat ik toch even los kon komen van mijn dagelijkse beslommeringen en mijn tennisspel na jaren van onderbreking langzaam maar zeker gelukkig weer richting een acceptabel niveau zie komen. Mijn ouders, Jan de Groot en Patricia van der Tol, ben ik dankbaar voor alle mogelijkheden tot zelfontplooiing die ik in het verleden van jullie heb meegekregen, waarbij er toch sprake is geweest van een wonderlijke mix van de ruimdenkendheid van mijn moeder en het stugge “het kan altijd beter” van mijn vader. Hoewel we gaandeweg onze duistere tijden hebben gekend, hebben jullie mij op jullie volstrekt eigen, soms onnavolgbare wijze altijd geïnspireerd tot het nemen van de juiste beslissingen, die mij mede hebben gevormd tot wie ik nu ben en die nu geleid hebben tot dit moment van gedeelde trots. Ook dank ik mijn broers Tobias en Michiel, op wie ik in het verleden als de oudste toch altijd een beetje heb gepast, maar wie de afgelopen jaren met mij hebben meegeleefd. Toby, wat kunnen wij toch ook heerlijk tennissen in dat prachtige dorp Burgum. Dank dat jij me weer aan de slag hebt gekregen door mij mee te slepen. Onze quality-momenten zijn mij zeer dierbaar en hebben mij door de soms zware momenten getrokken.
182
Acknowledgements / Dankwoord (Dutch)
Voorts wil ik mijn verdere naaste familie, en uit de schoonfamilie Johannes Blanksma, danken voor de getoonde interesse, aanmoedigingen en de rol die zij hebben gespeeld bij mijn persoonlijke ontwikkeling. Dit geldt echter nog het meest voor mijn grootouders, die zo ontzettend belangrijk voor mij zijn geweest en mijn gedachten gaan uit naar wijlen mijn grootvader, die ooit – het zal zo rond 1997 zijn geweest - als eerste heeft geroepen: “weet je wat jij moet doen…. jij moet zorgen dat je aio wordt!”. Tot slot en allerbelangrijkst, wil ik dit werk opdragen aan mijn geliefde vrouw Eeke en onze twee prachtige kinderen Elyse en Laurian. Eeke, de afgelopen vierentwintig(!) jaar hebben wij samen ongelooflijke hoogte- en ook dieptepunten gekend, maar kijk nu toch eens wat we in dit laatst toegevoegde hoofdstuk hebben bereikt: onze twee onvoorstelbaar mooie kinderen zagen het levenslicht, en nu ook nog deze bekroning met een mooie en zinvolle academische carrière in het verschiet! Zonder jou had dit niet geweest. Ik hou van je, voor altijd!
Acknowledgements / Dankwoord (Dutch)
183
Publications Journal articles De Groot, B. J. A., Van den Bos, K. P., Minnaert, A. E. M. G., & Van der Meulen, B. F. (2015). Phonological Processing and Word Reading in Typically Developing and Reading Disabled Children: Severity Matters. Scientific Studies of Reading, 19(2), 166-181. doi: 10.1080/10888438.2014.973028. De Groot, B.J.A., Van den Bos, K.P., Minnaert, A.E.M.G., & Van der Meulen, B.F. (2014). Rapid Naming and Phonemic Awareness in Children with or without Reading Disabilities and/or ADHD. Manuscript submitted for publication. De Groot, B.J.A., Van den Bos, K.P., Minnaert, A.E.M.G., & Van der Meulen, B.F. (2014). Rapid Naming and Phonemic Awareness in Reading and Language Impaired Children. Manuscript submitted for publication. De Groot, B.J.A., Van den Bos, K.P., Minnaert, A.E.M.G., & Van der Meulen, B.F. (2014). The Attentional Blink in Typically Developing and Reading Disabled Children. Manuscript submitted for publication. De Groot, B.J.A., & Van den Bos, K.P. (2014). Orienting of Attention, Reading, and Rapid Naming in Dutch School Children. Manuscript submitted for publication.
Book chapters De Groot, B. J. A., & Van den Bos, K. P. (2014). Visuele aandacht bij enkelvoudige en co-morbide dyslexie. In L. Verhoeven, P. de Jong, & F. Wijnen (Eds.), Dyslexie 2.0: Update van het Protocol Dyslexie: Diagnose en Behandeling. Antwerpen/Apeldoorn: Garant. Van den Bos, K. P., & De Groot, B. J. A. (2010). Diagnose van dyslexie binnen het kader van het PDDB. In L. Verhoeven (Ed.), Zorg om dyslexie (pp. 77-100). In L. Verhoeven (Ed.), (pp. 77-100). Antwerpen/ Apeldoorn: Garant.
184
Publications
Test manuals & software De Groot, B. J. A., Van den Bos, K. P., & Van der Meulen, B. F. (2014). Fonemische Analyse Test Revised (FAT-R) [Phonemic Analysis Test Revised]. Amsterdam: Pearson. Van den Bos, K. P., Lutje Spelberg, & De Groot, B. J. A. (2010). Fonemische Analyse Test (FAT) [Phonemic Analysis Test]. Amsterdam: Pearson.
Poster Van den Bos, K. P., De Groot, B. J. A. (2012). Development of word-reading speed differentially linked to the development of phonemic analysis skills and alphanumeric naming speed. Paper presented at the Annual Meeting SSSR (11-14 July), Montreal, Canada.
Publications
185
About the author
Barry de Groot was born on November 13th 1974 in Leeuwarden, the Netherlands. He started his academic education in the department of Special Needs Education and Youth Care of the University of Groningen in 1997. After having tested his entrepreneurship in the field of social computer gaming intermediately, he returned to his alma mater to fulfill his intellectual needs and research aspirations. Having successfully combined a research internship in the department of Special Needs Education and Youth Care of the University of Groningen with the completion of a longitudinal study on cognitive readingrelated components, he was awarded his Master degree in Educational Sciences in 2008. After graduation, Barry stayed on with the department as research assistant to professor Kees van den Bos, during which period he was heavily involved in the supervision of undergraduate students and interns carrying out their Bachelor or Master work revolving around reading disabilities. This period was, however, also used to prepare the research proposal to the present work, which resulted in Barry’s installation as a Ph.D. candidate in the department of Special Needs Education and Youth Care of the University of Groningen in August 2009. In the course of the present project, a great host of students did participate, and have completed their undergraduate work within its boundaries. During the same period, Barry was also intensely involved as coauthor of the Dutch Phonemic Analysis Test, and as the first author of its revised version, which is scheduled for publication momentarily. Since March 2014 he remains to work in the same department as lecturer/researcher, where he continues to investigate and explore new paths linking the applied neurosciences and methods such as eye tracking to the diagnostic assessment and treatment of learning disabilities.
186
About the author
Appendix A
The table below shows the mean test scores (z scores) and their standard deviations (between parentheses) for the following variable groups: word reading (WR), phonemic awareness (i.e., PAelision, PAsubstitution, the index variable PAcom (elision & substitution), and the orthogonal factor PAFAC), rapid automatized naming (i.e., RANdigits, RANletters, the alphanumeric index RANan (digits & letters), and the orthogonal factor RANFAC), and the composite variable RANPA (RAN an & PAcom). Results are grouped according to eight dichotomous word reading cutoffs (WR-SD), with the number of participants (n) indicated for each reference (REF) or focus (RD/ER) group.
WR-SD
-2.0
Group
WR
PAelision
PAsubstitution
RANdigits
RANletters
PAcom
RANan
RANFAC
PAFAC
RANPA
REF n = 1,519
0.09
0.05
-0.03
0.01
-0.06
-0.01
-0.02
0.04
0.05
0.11
(0.94) -2.47 (0.33) 0.13
(1.00) -1.83 (1.03) 0.07
(1.05) -1.98 (1.03) 0.00
(1.06) -1.45 (0.77) 0.04
(1.04) -1.72 (0.89) -0.03
(1.05) -2.12 (0.92) 0.02
(1.01) -1.61 (0.75) 0.01
(0.95) -1.33 (0.67) 0.07
(0.94) -1.82 (0.84) 0.09
(0.88) -2.12 (0.79) 0.16
RD n = 79 REF n = 1,485
-1.7
-1.5
-1.3
(0.90)
(0.99)
(1.03)
(1.05)
(1.02)
(1.03)
(1.00)
(0.97)
(0.91)
(0.84)
RD n = 113
-2.29
-1.57
-1.73
-1.36
-1.62
-1.85
-1.52
-1.16
-1.53
-1.82
(0.39)
(1.13)
(1.18)
(0.80)
(0.87)
(1.10)
(0.76)
(0.74)
(1.05)
(0.89)
REF n = 1,440
0.19 (0.86) -2.09 (0.46) 0.23
0.10 (0.97) -1.36 (1.19) 0.13
0.03 (1.01) -1.48 (1.23) 0.06
0.07 (1.04) -1.20 (0.88) 0.09
0.00 (1.02) -1.42 (0.89) 0.03
0.05 (1.01) -1.60 (1.17) 0.08
0.04 (0.99) -1.34 (0.81) 0.07
0.10 (0.96) -1.06 (0.80) 0.12
0.08 (0.92) -1.33 (1.13) 0.11
0.20 (0.82) -1.60 (0.94) 0.23
(0.83) -1.94 (0.50) -0.22 (0.95) 1.76 (0.36)
(0.96) -1.23 (1.16) -0.12 (1.07) 0.72 (0.84)
(0.99) -1.38 (1.23) -0.19 (1.14) 0.56 (0.73)
(1.04) -1.09 (0.88) -0.17 (1.05) 1.03 (0.82)
(1.01) -1.31 (0.90) -0.26 (1.05) 1.00 (0.82)
(0.99) -1.47 (1.16) -0.20 (1.13) 0.71 (0.80)
(0.99) -1.23 (0.81) -0.22 (1.01) 1.05 (0.76)
(0.96) -0.97 (0.82) -0.13 (0.98) 1.02 (0.77)
(0.91) -1.21 (1.12) -0.10 (1.03) 0.52 (0.67)
(0.79) -1.45 (0.94) -0.11 (0.96) 1.12 (0.59)
-0.18 (0.97) 1.88 (0.33) -0.13
-0.11 (1.07) 0.85 (0.80) -0.08
-0.18 (1.14) 0.68 (0.57) -0.16
-0.15 (1.06) 1.12 (0.82) -0.12
-0.23 (1.05) 1.07 (0.83) -0.20
-0.18 (1.13) 0.86 (0.69) -0.16
-0.19 (1.02) 1.13 (0.76) -0.16
-0.11 (0.98) 1.06 (0.81) -0.08
-0.09 (1.02) 0.61 (0.62) -0.07
-0.09 (0.97) 1.20 (0.58) -0.06
(1.00) 2.04 (0.32) -0.08 (1.03) 2.30 (0.32)
(1.08) 0.83 (0.88) -0.06 (1.08) 0.97 (1.04)
(1.13) 0.76 (0.49) -0.14 (1.13) 0.92 (0.55)
(1.07) 1.17 (0.87) -0.09 (1.08) 1.24 (0.87)
(1.07) 1.11 (0.86) -0.17 (1.08) 1.24 (0.88)
(1.13) 0.89 (0.71) -0.13 (1.13) 1.03 (0.84)
(1.03) 1.19 (0.80) -0.12 (1.04) 1.30 (0.82)
(0.99) 1.09 (0.83) -0.05 (1.00) 1.17 (0.83)
(1.02) 0.63 (0.61) -0.06 (1.02) 0.81 (0.66)
(0.98) 1.24 (0.64) -0.03 (0.99) 1.42 (0.73)
RD n = 158 REF n = 1,397 RD n= 201
+1.3
+1.5
+1.7
REF n = 1,449 ER n = 149 REF n = 1,488 ER n = 110 REF n = 1,.528 ER n = 70 REF n = 1,568
+2.0
ER n = 30
Appendix A
187
Appendix B
Age-corrected T2|T1 parameter means and standard errors (SEM) according to group
Parameter
Measurement
Group
Mean
SEM
Lag1-sparing
1
RD-only RD+SLI RD+ADHD Control RD-only RD+SLI RD+ADHD Control RD-only RD+SLI RD+ADHD Control RD-only RD+SLI RD+ADHD Control RD-only RD+SLI RD+ADHD Control RD-only RD+SLI RD+ADHD Control RD-only RD+SLI RD+ADHD Control RD-only RD+SLI RD+ADHD Control
.401 .295 .121 .303 .335 .432 .344 .237 .102 .215 .369 .175 .277 .326 .371 .343 .582 .362 .476 .658 .279 .185 .205 .462 .328 .520 .365 .287 .419 .454 .516 .409
.040 .074 .083 .019 .041 .080 .092 .019 .060 .112 .125 .029 .063 .122 .139 .029 .029 .053 .060 .014 .030 .058 .066 .014 .028 .053 .059 .014 .029 .057 .065 .014
2
ABwidth
1
2
ABminimum
1
2
ABamplitude
1
2
188
95% Confidence Interval Lower Upper Bound Bound .323 .480 .150 .440 -.042 .283 .265 .340 .254 .416 .274 .589 .164 .524 .199 .275 -.017 .220 -.005 .435 .123 .615 .118 .232 .154 .400 .088 .565 .098 .644 .286 .400 .525 .638 .257 .467 .359 .593 .631 .685 .220 .337 .071 .298 .074 .335 .435 .490 .272 .384 .416 .623 .249 .480 .261 .314 .361 .477 .342 .566 .388 .644 .382 .436
Appendix B
Appendix C RD
WR
RANFAC
PAFAC
PPcom
RANnan
RANan
PAelision
PAsubstitution
PAcom
RANcolors
RANpictures
RANdigits
RANletters
ADHD
RD+ADHD
Control
Mean
SD
N
Mean
SD
N
Mean
SD
N
Mean
SD
N
♀
-2.06
0.44
54
-0.21
0.93
7
-2.16
0.54
5
0.10
0.74
575
♂
-2.02
0.37
67
-1.01
0.27
10
-2.15
0.46
8
0.02
0.72
533
♀
-1.00
0.84
54
-0.09
0.78
7
-1.11
0.79
5
0.09
0.94
575
♂
-1.03
0.72
67
-0.86
0.87
10
-1.24
1.09
8
-0.01
0.92
533
♀
-1.09
1.12
54
-0.13
0.59
7
-0.96
0.71
5
0.06
0.88
575
♂
-1.24
1.11
67
-1.17
1.13
10
-1.61
0.96
8
0.06
0.87
533
♀
-1.39
1.00
54
-0.10
0.77
7
-1.37
0.65
5
0.15
0.75
575
♂
-1.51
0.82
67
-1.35
1.05
10
-1.92
1.14
8
0.08
0.76
533
♀
-0.99
1.10
54
-0.38
1.13
7
-0.87
0.18
5
0.05
1.01
575
♂
-1.23
0.95
67
-1.27
0.95
10
-1.71
0.88
8
-0.22
0.95
532
♀
-1.32
0.87
54
-0.19
0.84
7
-1.37
0.76
5
0.05
0.91
575
♂
-1.38
0.70
67
-1.26
0.96
9
-1.67
1.11
8
-0.05
0.90
533
♀
-1.34
1.29
54
0.03
0.53
7
-1.16
1.14
5
0.08
0.88
575
♂
-1.38
1.04
67
-1.40
1.32
10
-1.54
1.27
8
0.04
0.90
533
♀
-1.27
1.24
54
-0.36
0.89
7
-1.24
0.39
5
0.00
0.98
575
♂
-1.53
1.26
67
-1.33
1.34
10
-2.16
1.04
8
0.01
0.95
533
♀
-1.48
1.22
54
-0.23
0.76
7
-1.42
0.78
5
0.02
0.94
573
♂
-1.64
1.13
67
-1.57
1.25
10
-2.00
0.99
8
0.01
0.94
533
♀
-0.94
1.10
54
-0.29
1.13
7
-0.80
0.18
5
0.01
1.07
575
♂
-1.26
0.94
67
-1.43
0.83
10
-1.63
0.95
8
-0.22
0.97
532
♀
-0.90
1.13
54
-0.38
1.03
7
-0.80
0.30
5
0.08
0.95
575
♂
-1.03
0.99
67
-0.90
0.94
10
-1.58
0.81
8
-0.15
0.96
533
♀
-1.15
0.95
54
-0.05
1.04
7
-1.27
0.64
5
0.04
0.97
575
♂
-1.26
0.78
67
-1.20
1.04
10
-1.42
1.35
8
0.00
1.00
533
♀
-1.41
0.96
54
-0.33
0.82
7
-1.47
1.22
5
0.04
0.94
575
♂
-1.44
0.81
67
-1.10
1.07
10
-1.92
0.94
8
-0.12
0.92
533
Appendix C
189
