RAPPORTAGE RISICOANALYSE RISICOPROFIEL FRYSLÂN

RAPPORTAGE RISICOANALYSE RISICOPROFIEL FRYSLÂN

HULPVERLENINGSDIENST FRYSLÂN

16 november 2009 C03031/BD9/0Y6/000193 C03031.000193

Inhoud 1

Inleiding _______________________________________________________________ 5 1.1

Aanleiding______________________________________________________________5

1.2

Werkwijze ______________________________________________________________5

1.3

Opbouw scenario’s_______________________________________________________6

1.4

Gehanteerde methodiek: de Handreiking Regionaal Risicoprofiel _______________6 1.4.1

Meting van de impact ______________________________________________7

1.4.2

Meting van de waarschijnlijkheid ____________________________________8

1.5

Resultaat _______________________________________________________________9

1.6

Vervolgtraject: analyse van handelingsperspectieven t.b.v. het regionaal beleidsplan ____________________________________________________________10

1.7 2

Leeswijzer _____________________________________________________________10

Scenariobeschrijvingen ___________________________________________________ 12 2.1

2.2

2.3

2.4

2.5

2.6

2.7

Scenario 1 – Incident waterrecreatie en pleziervaart __________________________12 2.1.1

Keuze relevante scenario-omvang___________________________________12

2.1.2

Scenariobeschrijving ______________________________________________13

2.1.3

Impactbeoordeling________________________________________________15

2.1.4

Waarschijnlijkheidsbeoordeling ____________________________________15

Scenario 2 – Grote brand in gebouw met niet of verminderd zelfredzame personen16 2.2.1


2.2.2


2.2.3


2.2.4


Scenario 3 – Uitval electriciteitsvoorziening_________________________________19 2.3.1


2.3.2


2.3.3


2.3.4


Scenario 4 – Extreme hitte en smog ________________________________________25 2.4.1


2.4.2


2.4.3


2.4.4


Scenario 5A – Incident stationaire inrichtingen ______________________________30 2.5.1


2.5.2

Scenariobeschrijving BLEVE _______________________________________31

2.5.3


2.5.4


Scenario 5B – Incident stationaire inrichtingen: Dreigende BLEVE _____________35 2.6.1

Scenariobeschrijving dreigende BLEVE ______________________________35

2.6.2


2.6.3


Scenario 6 – Pandemie ___________________________________________________37 2.7.1


2

2.8

2.9

2.7.2


2.7.3


2.7.4


Scenario 7 – Gewelddadigheden voetbal ___________________________________40 2.8.1


2.8.2


2.8.3


2.8.4


Scenario 8 – Vollopen polder _____________________________________________43 2.9.1


2.9.2


2.9.3


2.9.4


2.10 Scenario 9A – Paniek en brand tijdens groot evenement ______________________46 2.10.1 Keuze relevante scenario-omvang___________________________________46 2.10.2 Scenariobeschrijving ______________________________________________47 2.10.3 Impactbeoordeling________________________________________________48 2.10.4 Waarschijnlijkheidsbeoordeling ____________________________________48 2.11 Scenario 9B – Paniek en brand tijdens groot evenement Incidenttype: Paniek tijdens grote festiviteiten, concerten, demonstraties ________________________________49 2.11.1 Keuze relevante scenario-omvang___________________________________49 2.11.2 Scenariobeschrijving ______________________________________________50 2.11.3 Impactbeoordeling________________________________________________50 2.11.4 Waarschijnlijkheidsbeoordeling ____________________________________51 2.12 Scenario 10A – Incident op water beroepsvaart (met veerboot) ________________52 2.12.1 Keuze relevante scenario-omvang___________________________________52 2.12.2 Scenariobeschrijving ______________________________________________53 2.12.3 Impactbeoordeling________________________________________________54 2.12.4 Waarschijnlijkheidsbeoordeling ____________________________________55 2.13 Scenario 10B – Incident op water beroepsvaart (met rondvaartboot) ____________56 2.13.1 Keuze relevante scenario-omvang___________________________________56 2.13.2 Scenariobeschrijving ______________________________________________56 2.13.3 Impactbeoordeling________________________________________________58 2.13.4 Waarschijnlijkheidsbeoordeling ____________________________________58 2.14 Scenario 11 – Uitval gas __________________________________________________59 2.14.1 Keuze relevante scenario-omvang___________________________________59 2.14.2 Scenariobeschrijving ______________________________________________60 2.14.3 Impactbeoordeling________________________________________________61 2.14.4 Waarschijnlijkheidsbeoordeling ____________________________________62 2.15 Scenario 12 - Problemen kwaliteit drinkwater ______________________________63 2.15.1 Keuze relevante scenario-omvang___________________________________63 2.15.2 Scenariobeschrijving ______________________________________________64 2.15.3 Impactcriteria ____________________________________________________65 2.15.4 Waarschijnlijkheidsbeoordeling ____________________________________65 2.16 Scenario 13 – Verstoring riolering _________________________________________66 2.16.1 Keuze relevante scenario-omvang___________________________________66 2.16.2 Scenariobeschrijving ______________________________________________67 2.16.3 Impactbeoordeling________________________________________________68 2.16.4 Waarschijnlijkheidsbeoordeling ____________________________________68 2.17 Scenario 14 – Uitval afvalwaterverzuivering ________________________________69

3

2.17.1 Keuze relevante scenario-omvang___________________________________69 2.17.2 Scenariobeschrijving ______________________________________________70 2.17.3 Impactbeoordeling________________________________________________71 2.17.4 Waarschijnlijkheidsbeoordeling ____________________________________71 2.18 Scenario 15 – Uitval afvalverwerking ______________________________________72 2.18.1 Keuze relevante scenario-omvang___________________________________72 2.18.2 Scenariobeschrijving ______________________________________________73 2.18.3 Impactbeoordeling________________________________________________73 2.18.4 Waarschijnlijkheidsbeoordeling ____________________________________73 2.19 Scenario 16 – Incident vliegshow __________________________________________74 2.19.1 Keuze relevante scenario-omvang___________________________________74 2.19.2 Impactbeoordeling________________________________________________75 2.19.3 Waarschijnlijkheidsbeoordeling ____________________________________75 2.20 Scenario 17 – Overstroming vanuit zee _____________________________________76 2.20.1 Keuze relevante scenario-omvang___________________________________76 2.20.2 Scenariobeschrijving ______________________________________________78 2.20.3 Impactbeoordeling________________________________________________79 2.20.4 Waarschijnlijkheidsbeoordeling ____________________________________79 2.21 Scenario 18 – Dierziekten ________________________________________________80 2.21.1 Keuze relevante scenario-omvang___________________________________80 2.21.2 Scenariobeschrijving ______________________________________________81 2.21.3 Impactbeoordeling________________________________________________82 2.21.4 Waarschijnlijkheidsbeoordeling ____________________________________82 3

Van scenarioanalyse naar risicomatrix ________________________________________ 83 3.1

3.2

Aggregatie van impacts en rangschikking van incidentenscenario’s ____________83 3.1.1

Rangorde scenario’s_______________________________________________84

3.1.2

Gevoeligheidsanalyse _____________________________________________85

Impact en waarschijnlijkheid gecombineerd; het risicodiagram ________________86

1

Aanwezigen expertsessies _________________________________________________ 90

2

Toelichting op impactcriteria _______________________________________________ 91

3

Lijst van kwetsbare objecten en mogelijke maatregelen____________________________ 99

Colofon __________________________________________________________________101

4

HOOFDSTUK

1.1

1

Inleiding

AANLEIDING In 2009 werkt Hulpverleningsdienst Fryslân aan het opstellen van het regionaal risicoprofiel. De eerste fase van dit project - de risico-inventarisatie – is zomer 2009 afgerond. Op basis van deze inventarisatie – die multidisciplinair tot stand is gekomen en ook ter toetsing is voorgelegd aan alle 31 Friese gemeenten – is gekozen om een twintigtal mogelijke incidenttypen nader te analyseren. Deze analyse vond plaats door het opstellen van scenario’s per incidenttype en het wegen van de impact en de waarschijnlijkheid per scenario. Hulpverleningsdienst Fryslân heeft ARCADIS gevraagd om ondersteuning te leveren bij het opstellen en analyseren van de scenario’s. In dit rapport is het resultaat van deze opdracht weergegeven.

1.2

WERKWIJZE ARCADIS heeft dit rapport opgesteld in samenwerking met de multidisciplinaire werkgroep van het regionale project risicoprofiel. De opdracht is uitgevoerd in de maanden september en oktober 2009. Hiervoor zijn onder meer 2 multidisciplinaire workshops georganiseerd. In workshop 1 is de methodiek toegelicht en zijn de hoofdlijnen van elk scenario bepaald. Het was nuttig dat de deelnemers diverse informatiebronnen en contactpersonen konden aandragen om vervolgens het opstellen van de scenario’s te ondersteunen. In workshop 2 zijn de opgestelde scenario’s gecontroleerd op logica en consistentie. Vervolgens zijn de opgestelde scenario’s door multidisciplinair samengestelde groepen beoordeeld op impact en waarschijnlijkheid. Dit gebeurde aan de hand van vragenlijsten. De deelnemerslijst van de beide workshops zijn terug te vinden in bijlage 1. Daarnaast zijn enkele scenario’s nog ter toetsing voorgelegd aan experts van bijvoorbeeld netbeheerders (zoals Vitens, Electrabel, Gasunie) en andere partners in crisisbeheersing (zoals het Wetterskip). De opdracht is zoveel mogelijk uitgevoerd conform de landelijke Handreiking Regionaal Risicoprofiel (versie 1.8). Hierdoor sluit de scenarioanalyse aan bij de werkwijze van andere regio’s en bij de werkwijze van de Strategie Nationale Veiligheid.

5

1.3

OPBOUW SCENARIO’S Per scenario wordt inleidende informatie gegeven. Dit betreft een onderbouwing van de keuze van het desbetreffende incidenttype, informatie over de specifieke risicosetting (afkomstig uit de risico-inventarisatie) en informatie over de kenmerken van het scenario. Vervolgens wordt het verloop van het scenario weergegeven, waarbij kritische momenten zijn bepaald die zijn ingedeeld in een scenario specifieke tijdsindeling. Deze tijdsindeling is vooral van belang om later ook de specifieke hulpvraag nader te kunnen uitwerken aan de hand van het stadium waarin het scenario zich bevindt (tijd-tempo factoren). Dit zal gebeuren in de analyse van de capaciteiten. De analyse van capaciteiten is noodzakelijk als input voor het regionaal beleidsplan en maakt geen onderdeel uit van dit rapport, noch van het regionaal risicoprofiel. Aansluitend wordt per scenario weergegeven wat de inschatting is van de impact en van de waarschijnlijkheid. De gehanteerde methodiek en de criteria waarop deze inschatting is gebaseerd, zijn toegelicht in de hierop volgende paragrafen.

1.4

GEHANTEERDE METHODIEK: DE HANDREIKING REGIONAAL RISICOPROFIEL Om verschillende incidenten met elkaar vergelijkbaar te maken, is in het kader van de Strategie Nationale Veiligheid een methode voor nationale risicobeoordeling (NRB) ontwikkeld. Met behulp van deze methode is het mogelijk verschillende crisistypen op een vergelijkbare wijze te analyseren, te rangschikken en te prioriteren. De methode is op een wetenschappelijk verantwoorde wijze ontwikkeld. Om een direct verband te kunnen leggen tussen nationale en regionale risicoanalyses, is deze methode toegespitst op regionale crisistypen en overgenomen in de Handreiking Regionaal Risicoprofiel. Aan de ontwikkeling van deze landelijke handreiking heeft ook Hulpverleningsdienst Fryslân bijgedragen. Conform deze handreiking wordt de methodiek gebruikt bij het opstellen van het regionaal risicoprofiel van de veiligheidsregio Fryslân. Doordat de handreiking ook gebruikt wordt in de omliggende regio’s zal het risicoprofiel van Fryslân vergeleken kunnen worden met de andere risicoprofielen. In het onderstaande worden de achtergronden en de werking van de methodiek nader toegelicht. Bij het toepassen van de methode worden risico’s niet langer opgevat als een totaal score die wordt bepaald op basis van “kans maal gevolg”. Bij de weging van risico’s worden nu zowel de kans als het effect apart meegenomen.1 De termen kans en effect worden echter in dit onderzoek aangeduid als “waarschijnlijkheid” en “impact”.

1

In een eerdere landelijke methode om rampen op regionaal niveau te kunnen inschatten en vergelijken

werd alleen de impact meegewogen (dit was de Leidraad Maatramp’).

6

1.4.1

METING VAN DE IMPACT In de Handreiking Regionaal Risicoprofiel zijn zes vitale maatschappelijke belangen opgenomen. Deze vitale maatschappelijke belangen zijn geoperationaliseerd door middel van concrete indicatoren om zo de impacts van een incident te kunnen vaststellen. Wij beschrijven hier in het kort deze vitale belangen. 1. Territoriale veiligheid Het ongestoord functioneren van Nederland als onafhankelijke staat, en specifiek de territoriale integriteit van ons land. De territoriale integriteit is in gevaar bij bijvoorbeeld een dreigende bezetting van het grondgebied van het rijk door een andere mogendheid, maar ook door een terroristische aanslag. 2. Fysieke veiligheid Het ongestoord functioneren van de mens in Nederland en zijn omgeving. Het gaat hier specifiek om de lichamelijke gezondheid en integriteit. De fysieke veiligheid staat bijvoorbeeld onder druk als de volksgezondheid wordt bedreigd door de uitbraak van een epidemie, maar ook bij een grootscheepse dijkdoorbraak of een ongeluk in een chemische fabriek. 3. Economische veiligheid Het ongestoord functioneren van Nederland als een effectieve en efficiënte economie. De economische veiligheid kan bijvoorbeeld aangetast worden als het handelsverkeer met een belangrijke buitenlandse handelspartner uitvalt. 4. Ecologische veiligheid Het ongestoord blijven voortbestaan van de natuurlijke leefomgeving in Nederland. De ecologische veiligheid kan in het geding komen door bijvoorbeeld verstoringen in het beheer van het oppervlaktewater, maar ook door klimaatveranderingen. 5. Sociale politieke stabiliteit Het ongestoorde voortbestaan van een maatschappelijk klimaat waarin groepen mensen goed met elkaar kunnen samenleven binnen de kaders van de democratische rechtstaat en gedeelde kernwaarden. De sociale en politieke stabiliteit kan in het geding zijn als veranderingen optreden in de demografische opbouw van de samenleving (bijvoorbeeld solidariteit tussen generaties), de sociale cohesie en de mate van deelname van de bevolking aan maatschappelijke processen. 6. Veiligheid cultureel erfgoed Het ongestoord blijven voortbestaan van materiële sporen of getuigenissen uit het verleden die de samenleving om redenen van collectieve herinnering en identiteitsbehoud dan wel identiteitsvorming van belang acht om te bewaren, te onderzoeken, te presenteren en over te informeren. De waarde van onvervangbaar cultureel erfgoed voor de samenleving is van een totaal andere orde dan de zuivere handelswaarde. Cultureel erfgoed kan bijvoorbeeld aangetast worden door overstroming, brand, instorting of vernieling. In de onderstaande tabel zijn de zes vitale belangen en de impactcriteria die worden gebruikt om de gevolgen van een incident te bepalen samengevat.

7

Vitaal belang

Impactcriterium

1. Territoriale veiligheid

1.1 aantasting van de integriteit van het grondgebied

2. Fysieke veiligheid

2.1 doden 2.2 ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften)

3. Economische veiligheid

3.1 kosten

4. Ecologische veiligheid

4.1 langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna)

5. Sociale en Politieke stabiliteit

5.1 verstoring van het dagelijks leven 5.2 aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur 5.3 sociaal psychologische impact

6. Veiligheid Cultureel Erfgoed

6.1 aantasting van cultureel erfgoed

Voor elk van de tien criteria wordt de impact van een incident meetbaar gemaakt op basis van een indeling naar de volgende vijf klassen: A-B-C-D-E. Hierbij geldt de volgende classificatie: A: Beperkt gevolg B: Aanzienlijk gevolg C: Ernstig gevolg D: Zeer ernstig gevolg E: Catastrofaal gevolg Voor iedere klasse is een bandbreedte voor het effect gehanteerd (bijv. 0 tot 10 gewonden). Bovendien is er naar gestreefd om de verhouding tussen de opeenvolgende klassen gelijk te houden. Daarnaast zijn de klassen voor elk criterium zo gedefinieerd dat deze onderling vergelijkbaar zijn. Een de aanduiding ‘Ernstig gevolg’ op het impactcriterium ‘Kosten’ is in beginsel qua schaalomvang vergelijkbaar met een ‘Ernstig gevolg’ voor op het criterium ‘Verstoring van het dagelijkse leven’. Wanneer voor een incident de tien afzonderlijke impactscores zijn vastgesteld, worden deze vervolgens door middel van een multicriteria-analyse samengevoegd tot een totale impactscore. Wij verwijzen naar het methodiekboek van de Handreiking Regionaal Risicoprofiel voor een uitgebreidere uitleg van de werking van multicriteria-analyse. In hoofdstuk 3 van dit rapport worden de scores van de in Fryslân opgestelde scenario’s nader geanalyseerd. In bijlage 2 van dit rapport worden de verschillende impactcriteria en de meting van scores nader toegelicht.

1.4.2

METING VAN DE WAARSCHIJNLIJKHEID Om de verschillende incidentscenario’s te kunnen rangschikken moet niet alleen de impact worden vastgesteld, maar ook de waarschijnlijkheid van het scenario worden beoordeeld. Ook hiervoor gebruiken wij de methodiek uit de Handreiking Regionaal Risicoprofiel. Het begrip waarschijnlijkheid is hier gedefinieerd als “de kans dat een scenario binnen de komende vier jaar zal plaatsvinden”.

8

Voor het bepalen van de waarschijnlijkheid van de scenario’s wordt eveneens een indeling in vijf klassen gebruikt (klassen A t/m E). Klasse A representeert een incidentscenario dat als zeer onwaarschijnlijk wordt gekwalificeerd, klasse E wordt gebruikt voor een incidentscenario dat als zeer waarschijnlijk kan worden gekwalificeerd. De waarschijnlijkheid van het optreden van een incidentscenario wordt primair bepaald door de oorzaak van dit optreden. Met betrekking tot oorzaak wordt een onderscheid gemaakt naar gevaarscenario’s (niet-kwaadwillend, onopzettelijk) en dreigingsscenario’s (kwaadwillend, opzettelijk). In dit onderzoek zijn enkel en alleen gevaarscenario’s betrokken. De waarschijnlijkheid van het incidentscenario wordt secundair bepaald door het gevolg (lees: impact) van het incidentscenario. Bijvoorbeeld een explosie zonder doden heeft een hogere waarschijnlijkheid dan een explosie met 100 doden. Voor alle incidentscenario’s geldt dat bij het bepalen van de waarschijnlijkheid in meer of mindere mate gebruik gemaakt zal worden van onvolledige informatie. De volgende informatiebronnen kunnen worden gebruikt voor de bepaling van de waarschijnlijkheid: historische gebeurtenissen, casuïstiek; statistiek, zo nodig in combinatie met probabilistische modelberekeningen; faalgegevens in combinatie met netwerkanalyses/beslisbomen; strategieën en actoranalyses; expertjudgement. In dit onderzoek is vooral gebruik gemaakt van statistieken, casuïstiek en expertjudgement om de waarschijnlijkheid van incidentscenario’s te bepalen. Voor ieder incidentscenario is tevens een schatting gemaakt van de onzekerheid met betrekking tot de bepaling van de waarschijnlijkheidsklasse. Voor de meeste scenario’s zijn daarom de volgende scores bepaald: de verwachte waarde voor de waarschijnlijkheid van het incidentscenario (V); de ondergrens voor de waarschijnlijkheid van het incidentscenario (O); de bovengrens voor de waarschijnlijkheid van het incidentscenario (B) Voor het schatten van de waarschijnlijkheid van de incidentscenario’s wordt de volgende verdeling in hoofdklassen gebruikt. Deze verdeling geldt overigens alleen voor gevaarscenario’s en niet voor dreigingen.

1.5

Klasse

% waarschijnlijkheid

Kwalitatieve omschrijving

A

< 0,05

zeer onwaarschijnlijk

B

0,05 – 0,5

onwaarschijnlijk

C

0,5 – 5

mogelijk

D

5 – 50

waarschijnlijk

E

50 - 100

zeer waarschijnlijk

RESULTAAT De scenarioanalyse en -beoordeling resulteert in een waarde op impact en een waarde op waarschijnlijkheid voor elk uitgewerkt scenario. Deze waarden zijn weergegeven in een

9

zogenoemde risicomatrix. Deze matrix verschaft het bestuur inzicht in wat er in Fryslân zoal kan gebeuren en hoe deze incidenttypen zich tot elkaar verhouden. In dit rapport wordt het resultaat van de scenarioanalyse beschreven in hoofdstuk 3.

1.6

VERVOLGTRAJECT: ANALYSE VAN HANDELINGSPERSPECTIEVEN T.B.V. HET REGIONAAL BELEIDSPLAN Het opstellen van een risicomatrix is geen doel op zich. Uiteindelijk is het regionaal risicoprofiel een belangrijk instrument om het strategisch meerjarenbeleid van de regio af te stemmen op de daadwerkelijk aanwezige risico’s en de diverse sturingsmogelijkheden die er zijn, in alle schakels van de veiligheidsketen en bij de diverse partijen die een verantwoordelijkheid dragen voor veiligheid. Aanvullende analyses zullen derhalve nodig zijn. Allereerst is het belangrijk te weten welke prestaties de veiligheidsregio nu al levert op het vlak van risico-, crisisbeheersing en herstel. Als reeds het maximale is gedaan om een risico te voorkomen, te beperken en te kunnen bestrijden, dan blijven namelijk alleen risicoacceptatie en risicocommunicatie nog over. Wanneer dit niet het geval is, kan een nadere analyse van de beschikbare en benodigde capaciteiten van nut zijn. Het bestuur kan pas een goede gewogen beslissing nemen ten aanzien van het risicobeheersingsbeleid als het een beeld heeft van: Wat er al gedaan wordt aan de risico’s in het risicodiagram Aan welk minimumniveau een regio zou moeten voldoen Welke risico’s voldoende zijn afgedekt of zullen worden afgedekt in de toekomst Wat er verder nog mogelijk zou zijn; En welke baten en kosten deze maatregelen met zich mee zouden brengen.

Analyse van handelingsperspectieven op select aantal scenario’s Kortom, een nadere analyse van de diverse handelingsperspectieven is nodig. Welke specifieke maatregelen zijn mogelijk om het risico beter te beheersen? Welke extra voorbereidingen zouden kunnen worden getroffen? In de systematiek van de Handreiking Regionaal Risicoprofiel worden deze analyses uitgevoerd aan de hand van de scenario’s, zoals opgesteld in dit rapport. Het ligt echter voor de hand om uit de 21 voorliggende scenario’s een afgewogen keuze te maken voor prioritaire scenario’s. Hierbij is het wenselijk om een goede spreiding te kiezen van scenario’s over de verschillende maatschappelijke themavelden.

Tot slot: keuzes vastleggen in beleidsplan Een nadere analyse van de meerwaarde van elk van de maatregelen (kosten-baten) zal uiteindelijk moeten leiden tot een set van specifieke beleidsmaatregelen die de veiligheidsregio samen met haar partners wil treffen. Deze strategische beleidskeuzes worden vastgelegd in het beleidsplan van de veiligheidsregio. De analyse van de handelingsperspectieven per scenario maakt geen deel uit van het regionaal risicoprofiel.

1.7

LEESWIJZER In hoofdstuk 2 is voor 21 verschillende incidenttypen een scenario uitgewerkt. Per scenario komt aan bod waarom voor de desbetreffende scenario omvang gekozen is, de beschrijving van het scenario inclusief een tijdspad en de beoordeling van impact en waarschijnlijkheid.

10

In hoofdstuk 3 staat beschreven hoe de scenarioanalyse middels een multicriteria analyse is uitgevoerd en hoe dit zich vervolgens heeft vertaald in de risicomatrix behorend bij het risicoprofiel van Fryslân.

11

HOOFDSTUK

2.1

2

Scenariobeschrijvingen

SCENARIO 1 – INCIDENT WATERRECREATIE EN PLEZIERVAART Crisistype: Incidenten op of onder water Incidenttype: Incident waterrecreatie en pleziervaart Bronnen: Inventarisatie en risicobeeld

2.1.1

KEUZE RELEVANTE SCENARIO-OMVANG

Risicosetting Relevant binnen dit crisistype voor Fryslân is de waterrecreatie en pleziervaart: Fryslân heeft een groot aantal ligplaatsen voor de pleziervaart. In Fryslân zijn 66 jachthavens waar meer dan 250 personen aanwezig kunnen zijn (met name in de zomerperiode). Het Prinses Margrietkanaal en het Van Harinxmakanaal zijn in Fryslân drukke vaarverbindingen voor zowel beroeps- als pleziervaart. Het aantal vaarbewegingen op het Prinses Margrietkanaal ligt op 50.000, met ongeveer 5.000 opvarenden. Het aantal vaarbewegingen op het Van Harinxmakanaal ligt op 15.000 met ongeveer 1.000 opvarenden. (Bron: inventarisatie en risicobeeld)

Kenmerken scenario Er is gekozen voor een scenario op één van de binnenmeren met een grote omvang aan betrokken personen. Er valt een groot aantal slachtoffers, met name licht gewonden. Het scenario bestaat eigenlijk uit een groot aantal kleine incidenten die allemaal een gemeenschappelijke oorzaak kennen. Er wordt uitgegaan dat er op het water waar het scenario zich afspeelt circa 500 recreanten aanwezig zijn, veelal verdeeld over kleine bootjes.

Kwetsbare groepen Zeilers zijn tot op zekere hoogte opgeleid om zich te redden uit lastige omstandigheden. Zij hebben ook zaken aan boord als reddingsvesten en warme kleding. Er is echter ook een groep min of meer onbewust onbekwame waterrecreanten die bijvoorbeeld rondvaart op sloepjes en met huurboten. Deze groep is verhoogd kwetsbaar onder extreme weersomstandigheden. De in een normale situatie al kwetsbare groepen kinderen, ouderen en minder validen zullen op het water minder mogelijkheden hebben tot zelfredzaamheid, waardoor zij een verhoogd risico lopen.

12

Vitale kwetsbaarheden Voor dit scenario is het niet waarschijnlijk dat vitale infrastructuur onder druk komt te staan.

2.1.2

SCENARIOBESCHRIJVING Op een warme zomerdag slaat even na de middag het weer ineens compleet om. Hevige onweers- en regenbuien ontstaan zeer plotseling en overvallen de op het meer aanwezige waterrecreanten. Door de extreme omstandigheden komen veel mensen in de problemen, bootjes slaan om, krijgen te maken met een grote hoeveelheid water in de boot en bij de sluis ontstaan enkele aanvaringen. Een groot aantal van de recreanten raakt licht gewonden. Zo heftig als de buien ontstonden, zo plotseling zijn ze ook weer weg: anderhalf uur later is de storm gaan liggen. De chaos op het water is daarentegen ontzettend groot: Mensen hebben hulp nodig omdat hun boten gehavend zijn. Er zijn mensen die elkaar kwijt zijn omdat er mensen overboord zijn geslagen. De eerste reddingsacties worden op touw gezet.

Kritische momenten Begin gebeurtenis/ eerste kwartier: Het eerste kwartier van het incident staat in het teken van het noodweer en het ontstaan van de afzonderlijke incidenten. Boten/bootjes kapseizen als gevolg van windstoten, krijgen te maken met grote hoeveelheden water in de boot of komen in aanvaring met overige boten/bootjes bij de sluizen, omdat iedereen op het laatste moment probeert naar de haven te komen. Er is in het eerste kwartier nog geen sprake van enige vorm van hulpverlening. Eerste uur: De storm raast nog, maar de hulpverlening is inmiddels opgestart dankzij omstanders. De hulpdiensten zijn geïnformeerd en rukken uit. De eerste eenheden van de hulpdiensten arriveren ongeveer een half uur na uitbreken van de storm, ook zij zijn in eerste instantie belemmerd door de weersomstandigheden. De hulpdiensten kunnen pas wat uitrichten nadat er boten gearriveerd zijn die de hulpverleners het water op kunnen brengen. De hulpverlening richt zich op het redden van mensen vanaf het water (Search and Rescue) en er is een grote vraag naar geneeskundige zorg voor het grote aantal gewonden. Eerste 4 uur: Als na anderhalf uur de ‘rust’ weerkeert in het weerbeeld, zijn er op het meer diverse gehavende boten te zien. Enkele mensen dobberen nog in hun reddingsvest te water. De hulpverlening is goed op gang gekomen en meer en meer slachtoffers (onderkoelingsverschijnselen) worden aan land gebracht en overgedragen aan de geneeskundige diensten.

13

In de omgeving van het meer komt een grote stroom van ramptoeristen en ongeruste personen op gang die allemaal informatie willen over datgene wat er gebeurd is. Ook de pers is massaal ter plaatse. Gelukkig zijn er ook recreanten die met hun boot de ‘storm’ zonder al teveel kleerscheuren hebben doorstaan en al gestart zijn met het uit het water ‘vissen’ van drenkelingen. Deze worden naar de kant gebracht waar ze kunnen worden opgevangen door de hulpdiensten. Na ruim 2 uur zijn de meeste slachtoffers uit het water en van hun bootjes gehaald. Er dobberen her en der nog wel wat bootjes rond maar het bergen hiervan is van later zorg. Er melden zich steeds meer betrokkenen die aangeven nog iemand te missen. Door de gemeente wordt zo snel mogelijk gestart met het inventariseren van de slachtoffers. Na 4 uur blijkt uit een eerste inventarisatie dat er nog 15 personen vermist worden. Duikers van de brandweer, reddingshonden en reddingsbrigades zoeken nog tot het donker naar mogelijke slachtoffers, in de loop van de avond worden 2 lichamen geborgen. Na circa 8 uur wordt nog steeds 1 persoon vermist. De overige 12 vermisten hebben zich inmiddels gemeld bij de hulpdiensten. Eerste 24 uur: De gemeente is nog druk bezig met voorlichting (het incident heeft de internationale pers gehaald) en registratie van slachtoffers Herstelfase: Niet van toepassing

Slachtofferbeeld Onderstaand slachtofferbeeld is op basis van aanname, uitgaande van 500 aanwezige recreanten op het water. Onder de getroffenen bevinden zich ook veel mensen die ‘koud’ zijn, maar die met hulp van bijvoorbeeld familie of omstanders weer snel zijn opgewarmd (het is zomer). Status

Aantal

Doden (1 daarvan in eerste instantie ook benoemd als vermiste)

3

T1 T2 T3

20

Getroffenen

500

Betrokkenen

1.500

14

2.1.3

IMPACTBEOORDELING De impactbeoordeling is weergegeven in de onderstaande tabel: Impactcriterium

Score (A-E of Nvt)

1.1 aantasting van de integriteit van het grondgebied 2.1 doden

Nvt B

2.2 ernstig gewonden en chronisch zieken

Nvt

2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften)

Nvt

3.1 kosten

A


Nvt

5.1 verstoring van het dagelijks leven

Nvt

5.2 aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur

Nvt

5.3 sociaal psychologische impact

Nvt


Nvt

Totaalscore (met behulp van rekenmodule)

A

Aanvullend wordt door de experts gesteld dat bij een dergelijk scenario veel coördinatieproblemen kunnen ontstaan doordat het meer aan verschillende gemeenten grenst. In de capaciteitenanalyse dient hiermee rekening te worden gehouden.

2.1.4

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De waarschijnlijkheid van het scenario is ingeschat op “mogelijk”.

15

2.2

SCENARIO 2 – GROTE BRAND IN GEBOUW MET NIET OF VERMINDERD ZELFREDZAME PERSONEN Crisistype: Branden in kwetsbare objecten Incidenttype: Grote brand in gebouwen met niet of verminderd zelfredzame personen Bronnen: Evaluatierapport brand in Graldastate in Menaldum

2.2.1

KEUZE RELEVANTE SCENARIO-OMVANG Uit de risico-inventarisatie blijkt dat binnen Fryslân meer dan 1.000 kwetsbare objecten met verminderd/

niet

zelfredzame

personen,

waarvan

ongeveer

100

verpleeg-

en

verzorgingshuizen.

Risicosetting De bereikbaarheid en dus de opkomsttijd voor hulpdiensten is een aandachtspunt bij deze objecten (uitgestrektheid van Fryslân).

Kenmerken van het scenario a.

Er is gekozen om een scenario uit te werken voor een grote brand in een verzorgingshuis.

b.

Er is gekozen om het incident te laten plaatsvinden bij verbouwwerkzaamheden. Verzorgingshuizen zijn verbonden aan strenge brandpreventieve maatregelen. Tijdens verbouwwerkzaamheden wordt hier niet altijd even veel aandacht aan geschonken. Bij verbouwwerkzaamheden is het risico op een grote brand groter. Door bijvoorbeeld laswerkzaamheden op het dak, containerbrand buiten het gebouw, kabeldoorvoeringen waardoor er openingen ontstaan in de brandwerende scheidingen, afzetten brandmeldinstallatie of openstaande branddeuren.

c.

Bij dit scenario wordt gebruik gemaakt van het onderzoek naar de brand in Graldastate in Menaldum in 1993. Hier kwamen 3 ouderen om het leven. In dit scenario wordt echter gekozen voor een incident tijdens verbouwwerkzaamheden, omdat er al veel verbeterd is op het gebied van brandpreventie/ bouwconstructie in bestaande verzorgingshuizen de laatste jaren.

d.

Er is gekozen om het incident te laten plaatsvinden in de nachtperiode, omdat onder andere de evacuatie dan extra moeilijk is. Vaak zijn er op dit tijdstip zeer weinig personeelsleden en is de BHV niet volledig op orde.

Kwetsbare groepen Kwetsbare groepen die relevant zijn, zijn de mensen die zich bevinden binnen het verzorgingshuis. Er is een behoorlijk verschil in grootte van de verzorgingshuizen in Fryslân. In dit scenario wordt uitgegaan van 100 aanwezigen (gemiddelde grootte). Binnen deze gebouwen gaat het voornamelijk om niet of verminderd zelfredzame mensen. Dit feit bemoeilijkt de evacuatie.

Vitale kwetsbaarheden Het is niet waarschijnlijk dat een dergelijk incident invloed heeft op vitale infrastructuur. Het complete scenario speelt zich in (en in de directe nabijheid van) het gebouw af.

16

2.2.2

SCENARIOBESCHRIJVING In dit scenario treedt er ’s nachts een grote brand op bij één van de verzorgingshuizen in Fryslân. Door brandstichting ontstaat in een in de open lucht, dichtbij de gevel geplaatste volle bouwcontainer brand. Deze container bevat veel materialen van de bouw (o.a. hout, karton en plastic). De containerbrand overbrugt zonder probleem de korte afstand naar de gevel van de eerste verdieping van het gebouw. Het appartement op de eerste verdieping vat in eerste instantie vlam aan de voorzijde. De brand nestelt zich in het holle, niet gecompartimenteerde dak. Hier kan de brand zich ongezien en onvoorspelbaar voortplanten. Nadat er rook in het gebouw is, gaat de automatische brandmeldinstallatie af en komt er een automatische melding binnen bij de meldkamer. Volgens de vastgestelde procedure na aanvang van de eerste melding wordt de dichtstbijzijnde brandweerpost gealarmeerd. De brandweer is na melding binnen 10 minuten ter plaatse. Daar wordt zij geconfronteerd met een volledig ontwikkelde brand. De vlammen slaan meters boven het dak uit en er is veel rookontwikkeling. Er wordt dan ook direct bijstand aangevraagd. De brandweer beperkt zich in eerste instantie noodgedwongen vrijwel geheel tot de redding.

Kritische momenten Begin gebeurtenis: Brandstichting en ontwikkeling brand Eerste kwartier: Melding brand en alarmering hulpdiensten Eerste uur: Aanvang evacuatie bewoners, brandbestrijding, redden bewoners, afzetten omgeving Eerste 4 uur: Brandbestrijding, opvang bewoners, omwonenden omgeving Eerste 24 uur: Brandbestrijding en nablussen Herstelfase: Voorlichting, registratie slachtoffers, opruim werkzaamheden.

Slachtofferbeeld Beeld van het aantal slachtoffers wordt gegeven: Status

Aantal

Doden

3

T1

0

T2

8

T3

9

Getroffenen

100 bewoners en 50 omwonenden: 150

Betrokkenen

400

17

2.2.3

IMPACTBEOORDELING De beoordeling is te vinden in de onderstaande tabel: Impactcriterium 1.1 aantasting van de integriteit van het grondgebied

Nvt

2.1 doden

B


C

2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) 3.1 kosten 4.1 langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 verstoring van het dagelijks leven 5.2 aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur 5.3 sociaal psychologische impact 6.1 aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore (met behulp van rekenmodule)

2.2.4

Score (A-E of Nvt)

Nvt B Nvt A Nvt B Nvt B

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING Het plaatsvinden van dit incident is ingeschat op “mogelijk”.

18

2.3

SCENARIO 3 – UITVAL ELECTRICITEITSVOORZIENING Crisistype: Verstoring energievoorziening Incidenttype: Uitval elektriciteitsvoorziening Bronnen:

E10 Uitval nutsvoorzieningen (Regionale Brandweer Groningen)

Inventarisatie en risicobeeld

Onderzoek Stroomstoring Haaksbergen februari 2006

Landelijke voorbeeld uitwerking Handreiking Regionaal Risicoprofiel

Scenario’s Nationale Risicobeoordeling: scenario moedwillige langdurige electriciteitsuitval

2.3.1


Risicosetting De regio Fryslân kent één elektriciteitscentrale te Burgum (Electrabel). De centrale in Burgum is een gasgestookte centrale. De distributie en verkoop van elektrische stroom aan bedrijven, instellingen en particulieren is in handen van meerdere bedrijven (o.a. NUON, Essent).(Bron: inventarisatie en risicobeeld) 2

Stroomstoringen worden veelal in drie categorieën verdeeld : Onvoorziene storingen op het hoofdtransportnet dan wel op de regionale netten (door plotselinge uitval centrale, blikseminslag in een hoofdverdeelstation, kabelbreuk door graafwerkzaamheden e.d.). Dit vergt direct ingrijpen vanuit de bedrijfsvoeringcentra; keuzemarges zijn niet aanwezig door de tijdsdruk en de lokale technische randvoorwaarden. Een plotselinge frequentiedaling op het Europese netwerk. In dat geval dienen de regionale netbeheerders in opdracht van TenneT direct in te grijpen via het systeem van grofmazige geautomatiseerde frequentie afschakeling. De geautomatiseerde frequentie afschakeling is via relais voorgeprogrammeerd. De programmering bepaalt waar de stroom al dan niet nog naar toe gaat; daar zitten dus keuzes achter, waarbij de veiligheidsregio’s niet betrokken zijn. Een langzaam, over dagen, oplopende stroomkrapte, bijvoorbeeld door koelwaterproblemen in een warme en droge zomer zoals in 2003. De kans op een daadwerkelijk tekort neemt dan toe (buffercapaciteit door andere centrales neemt eveneens af). De lange aanloop biedt mogelijkheden om een afschakelvolgorde volgens maatschappelijke criteria in te stellen (in plaats van de technische ‘kaasschaaf’ methode van TenneT). In relatie tot de veiligheidsregio’s is niet een indeling in drie maar slechts in twee categorieën overeengekomen: een dreigende en een onverwachte stroomstoring, oftewel een 3

incident met of zonder vooraankondiging . Bij stroomuitval met vooraankondiging gaat de aandacht vooral uit naar de regionale bijzonderheden bij de afschakelvolgorde;

2

Brief van de Min. EZ aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal: Voorziening- en

leveringszekerheid energie, Tweede Kamer, vergaderjaar 2003–2004, 29 023, nr. 5. 3

Minn. Van EZ en BZ en Hulpverleningsregio Twente: Aandachtspunten bij langdurige stroomuitval,

dec 2006.

19

bij stroomuitval zonder vooraankondiging komen mede acute hulpverleningsaspecten aan de orde. Prioriteit

Afschakelvolgorde

Prioriteit 1

Openbare orde en veiligheid, volksgezondheid (w.o. ziekenhuizen, zorginstellingen);

Prioriteit 2

Kritische processen industrie (i.v.m. milieu en onherstelbare schade) Nuts- en basisvoorzieningen (drinkwater, waterhuishouding, riolering, communicatie etc.)

Prioriteit 3

Overige industrie, openbare gebouwen, bedrijven en consumenten

Samengevat kan stroomuitval worden gekarakteriseerd aan de hand van een aantal kenmerken (determinanten), namelijk: a. optreden met of zonder vooraankondiging; b. duur van de stroomuitval en c. omvang van het gebied waarin de stroomuitval plaatsvindt.

Kenmerken scenario a. Stroomuitval met of zonder vooraankondiging Stroomuitval kan met of zonder vooraankondiging plaatsvinden: Onderbreking van de stroomvoorziening door falen van het netwerk Bewuste afschakeling van de stroomvoorziening. De gevolgen van beide vormen van incidenten zijn identiek, maar bij een dreigende uitval moet - aanvullend - een bewuste afschakelvolgorde worden aangehouden. De scenariobeschrijving heeft betrekking op uitval zonder vooraankondiging. b. Duur stroomuitval De duur van de stroomuitval kan variëren van enkele seconden/minuten tot enkele dagen. Kritische tijdvensters zijn: 2u, 8u en 24u. Fase

Duur

Toelichting

Acute fase

0 tot max. 2u

Verstoring van voorzieningen zonder (afdoende) buffer. Piek vooral in eerste uur, resulterend in hulpvragen van diverse aard

Compensatie fase

Max. tot 8 -24u

Uitputting van compensatiemechanismen, resulterend in exponentieel toenemende impact en verstoring van maatschappelijk verkeer.

Uitputtingsfase

>24u

Uitputting van thuiszorgvoorzieningen en maatschappelijke onrust.

Voor de scenariobeschrijving wordt een scenario met stroomuitval gedurende meer dan 24 uur aangehouden. Dat impliceert dat alle soorten van problematiek moeten worden beschreven en beoordeeld. Uitgegaan wordt van een onderbreking zonder vooraankondiging. c. Omvang stroomuitval Er zijn verschillende schaalniveaus te onderscheiden, variërend van een buurt/wijk tot en met internationaal/europees niveau. In het huidig verband zijn uitval op regionaal en bovenregionaal schaalniveau aan de orde. De uitval kan partieel zijn en beperkt blijven tot een deel van de veiligheidsregio of de gehele veiligheidsregio en alle gebruikers betreffen.

20

Context: opbouw energiemarkt Bij de liberalisering van de energiemarkt (Electriciteitswet 1998) is een splitsing gemaakt in energieproducenten, netbeheerders en energieleveranciers: De energieproductie is geliberaliseerd, en niet meer voorbehouden aan enkele producenten. Een netbeheerder is op grond van de wet aangewezen en is verantwoordelijk voor de aanleg van de netten en het transport van elektriciteit of gas en de decentralisering van het elektriciteitsnet. De energielevering is ook geliberaliseerd. Een leverancier dient over een vergunning te beschikken (van de Energiekamer). De netbeheerders zijn aanspreekpunt voor de veiligheidsregio. Decentrale overheden 4

kunnen geen bemoeienis hebben met het functioneren van sector zelf en hebben derhalve geen contact met de producenten en leveranciers. Er is één landelijke netbeheerder en een aantal regionale netbeheerders: Landelijk netbeheerder (TenneT): TenneT is een Staatsbedrijf (de staat is 100% aandeelhouder) en is beheerder van het landelijk hoogspanningsnet. De netten van TenneT verbinden alle regionale elektriciteitsnetten met elkaar en met het Europese net. Daarnaast bewaakt TenneT de betrouwbaarheid en continuïteit van de Nederlandse elektriciteitsvoorziening. Regionale netbeheerders: De regionale netbeheerders zijn de ‘stroomverdelers’ in de regio’s. Zij zijn verantwoordelijk voor alle vaste installaties, die nodig zijn om de stroom bij de gebruikers af te leveren. Zij zijn verder verantwoordelijk voor de leveringszekerheid van elektriciteit5, en informeren daaromtrent zo nodig de burgemeester als bevoegd gezag. Voor een overzicht van de netbeheerders, zie site van de Energiekamer www.dte.nl/nederlands/energiekamer. De regionale netbeheerders zijn aanspreekpunt voor de veiligheidsregio’s. De regiogrenzen van de netbeheerders (n=9) en van de veiligheidsregio’s (n=25) komen niet overeen. Veel regio’s hebben slechts met één netbeheerder van doen. Enkele regio’s hebben te maken met twee of drie netbeheerders. Afspraken worden door Tennet met elke netbeheerder apart teruggekoppeld.

Zie www.energieleveranciers.nl 1. RENDO Netwerken 2. Cogas Infra en Beheer 3. Liander (voorheen Continuon Netbeheer) 6. Stedin (voorheen Eneco) 7. Westland Infra 8. ONS Netbeheer (is nu Stedin) 9. DELTA Netwerkbedrijf 12. NRE Netwerk 13. Enexis (voorheen Essent Netwerk) 14. InfraMosane (is nu Enexis)

4

Electriciteitsnet art 83.

5

Zie Elektriciteitswet §2: Taken en verplichtingen van de netbeheerder, art 16, lid 1 en 2.

21

Regionale bijzonderheden 6 In het net bevinden zich een aantal ‘hot spots’ waar de waarschijnlijkheid of de gevolgen van stroomuitval relatief groot zijn. Er zitten enkele zwakke plekken in het net, waaronder de vitale knooppunten en het plaatselijk ontbreken van een ringstructuur. Van een aantal 7

vitale knooppunten is geconstateerd dat deze extra borging behoeven . Sommige van deze plekken bevinden zich in het hoofdnet, andere zijn de verantwoordelijkheid van de regionale netbeheerders. Verbeteringen worden planmatig aangepakt. Het bevoegd gezag in de betreffende gebieden wordt hierover geïnformeerd.

Kwetsbare groepen Iedereen die in het gebied verblijft waar de stroomstoring zich voordoet is betrokken. Het merendeel van de mensen ondervindt slechts tijdelijk ongemak en overlast van de verstoring. Bij dergelijke calamiteiten moet echter in toenemende mate rekening gehouden worden met personen die voor hun gezondheid afhankelijk zijn van een thuisbehandeling of een behandeling op een zorgboerderij. De laatste jaren worden steeds meer persoonsgebonden budgetten verstrekt. De GHOR geeft aan geen direct zicht te hebben op: Welke mensen het betreft Van welke middelen zij afhankelijk zijn Of er wel of geen back-up maatregelen genomen zijn (accu’s, noodstroom etc.).

Vitale kwetsbaarheden Er is een lijst van kwetsbare objecten beschikbaar (bijlage 3). In deze lijst worden de gevolgen en mogelijke maatregelen per toepassingsgebied van stroomvoorziening. Na 3 à 4 dagen kan dit scenario gevolgen hebben voor de drinkwatervoorzieningen in het gebied. Daarnaast heeft het gevolgen voor het ICT-netwerk en de telefonie in het gebied.

2.3.2

SCENARIOBESCHRIJVING (Gebaseerd op landelijke voorbeelduitwerking Handreiking Regionaal Risicoprofiel) Stroomuitval door graafwerkzaamheden Het gekozen scenario betreft een stroomuitval door graafwerkzaamheden (dus zonder vooraankondiging). De uitval is opgelost na 24 uur. De uitval heeft betrekking op een gebied met 100.000 inwoners. Dit is iets minder dan 1/6 deel van de gehele Friese bevolking. De uitval vindt plaats om 10.00 uur op een winterse dag. Bij deze onverwachte stroomstoring komen de responsorganisaties onverwachts voor diverse hulpvragen te staan, voor verkeersregulatie, vastzittende liften e.d. De taakverdeling is als volgt: Bronbestrijding: netbeheerder 6

Geografische risicoverdichtingspunten.

7

KST77535, 2004, p. 13.

22

Bestrijding secundaire effecten: hulpdiensten en veiligheidsregio Crisiscommunicatie: netbeheerder en veiligheidsregio

Kritische momenten Eerste kwartier Diverse meldingen komen binnen bij het landelijk storingsnummer over uitval van stroom. De meldingen worden doorgeschakeld naar de netwerkbeheerder. De alarmcentrale zelf is niet getroffen door de uitval. Eerste uur De volgende effecten zijn aan de orde: In enkele steden raakt het verkeer ontregeld doordat verkeerslichten niet meer werken. Verstoring maatschappelijk verkeer door:

Uitval licht, overbelasting telefoonnet e.d.;

Verstoring huiselijk leven door uitval huishoudelijke apparatuur, combiketels, waterdruk in hoogbouw;

Verstoring procesindustrie door haperingen bij overschakeling op noodstroom;

Verstoring crisiscommunicatie door uitval radio, TV en PC.

Respons: De netbeheerder gaat ter plaatse om te beoordelen wat de oorzaak is van de stroomuitval en te beoordelen hoe lang dit zal gaan duren. De netbeheerder probeert ook het getroffen gebied kleiner te maken met behulp van doorschakelingen in het net. In Leeuwarden komt het ROT en indien nodig een liaison van de netbeheerder bijeen. Dit team richt zich op inventarisatie van de hulpvragen, communicatie met de netbeheerder, verdeling van noodstroom, uitval vitale infrastructuur, gebouwen met minder zelfredzame bewoners. Er is een diffuus verspreide en gevarieerde hulpvraag voor redding uit liften, verkeersregulatie en verkeersongevallen. Eerste vier uur Continuïteit bedrijfsvoering hulpdiensten wordt op de proef gesteld: Vooral doordat niet in alle hulpposten noodstroom voldoende aanwezig is. Er is een verlaagde bluswaterdruk en een overbelasting van het telefonienet (vertraging automatische brandmeldingen). Vijfde uur tot en met 8e uur Bedrijfsschade neemt snel toe doordat kritische termijnen worden overschreden: heropstart procesindustrie, melken en voederen in de veeteelt, uitvallen koeling (effecten procesindustrie, agrarische en transportsector). Na ruim 4 uur ondervindt ook het telefoonnet hinder door de elektriciteituitval. Het maatschappelijk verkeer komt tot stilstand. Winkels sluiten. Kantoren sluiten. Omdat bekend is dat in een ander deel van Fryslân geen storing is, reizen mensen daarheen per auto om inkopen te doen.

23

Respons: De hulpdiensten zijn gestart met het verdelen van de noodstroomvoorzieningen. Besluitvorming hierover vindt plaats door de Netwerkbeheerder in samenwerking met de Veiligheidsregio Fryslân. Er is contact met zorginstellingen over het eventueel verplaatsen van patiënten die afhankelijk zijn van stroomvoorzieningen – in geval dat de noodstroom onvoldoende blijkt. Na 24 uur is de schade aan het net hersteld. Ook de heropstart van bedrijven levert enkele problemen op.

Slachtofferbeeld De slachtoffers betreffen patiënten in de thuiszorg die afhankelijk zijn van hulpmiddelen / ondersteuningsmiddelen om te kunnen blijven functioneren. Dit betreft een groep van ongeveer 100 mensen in totaal. De meerderheid krijgt tijdig hulp aangeboden (noodstroom, verplaatsing naar andere locatie etc.). Zo’n 15 patiënten worden niet tijdig gedetecteerd door het gemeentelijk beleidsteam / zorginstellingen / rode kruis etc. Zij ondervinden extra schade door de stroomuitval (T2).

2.3.3

IMPACTBEOORDELING De beoordeling is weergegeven in onderstaande tabel: Impactcriterium 1.1 aantasting van de integriteit van het grondgebied 2.1 doden 2.2 ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) 3.1 kosten 4.1 langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 verstoring van het dagelijks leven

Nvt Nvt C / C hoog D B Nvt D


Nvt


Nvt


Nvt


2.3.4

Score (A-E of Nvt)

C

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De kans van optreden van dit scenario wordt als ”mogelijk” ingeschat.

24

2.4

SCENARIO 4 – EXTREME HITTE EN SMOG Crisistype: Extreme weeromstandigheden Incidenttype: Extreme hitte en eventuele smog (Hittegolf) Bronnen: Nationaal Hitteplan, KNMI klimaatdesk Scenario’s Nationale Veiligheid risicobeoordeling 2008 - 2009 Regionaal Hitteplan GGD Fryslân, juli 2009 Nationaal hitteplan 2007, Ministerie Volksgezondheid, Welzijn en Sport

2.4.1


Risicosetting Door de opwarming van de aarde zal het aantal hittegolven in de regio toenemen. De Europese hittegolf van 2003, de warmste zomer in 500 jaar, kostte in heel Europa in totaal 30.000 mensenlevens extra. De hittegolf in 2006 in Nederland koste 1.000 mensenlevens extra. Daarnaast zal extreme hitte ook andere effecten met zich meebrengen zoals smog. Er wordt in Nederland van een hittegolf gesproken op het moment dat: Ten minste vijf dagen achtereen waarop de maximumtemperatuur 25,0 ºC of meer bedraagt (zomerse dagen); waarbij ten minste op drie dagen de maximumtemperatuur 30,0 ºC of meer bedraagt (tropische dagen). Deze temperaturen worden op anderhalve meter boven het maaiveld gemeten in een zogenaamde weerhut8. De kans dat een hittegolf optreedt de komende 4 jaar wordt door het KNMI geschat als zeer waarschijnlijk.

Kenmerken scenario In dit scenario wordt uitgegaan van een periode met inmiddels 5 tropische dagen op rij en de vooruitzichten zijn dat (minimaal) de komende drie dagen wederom temperaturen van meer dan 30 graden worden gehaald. Het inwoneraantal geeft een indicatie van de omvang van het aantal mensen dat bij met name hitte in de problemen kan komen. In het inwonertal telt men de piekaanwezigheid van vakantiegasten. Op jaarbasis komt het aantal toeristen dat Fryslân bezoekt neer op 628.700 mensen (CBS, 2008). Dit is vooral in de zomerperiode. Voor Fryslân kan daarnaast worden uitgegaan van een gemiddelde leeftijdsopbouw. Wel neemt de vergrijzing in de nabije toekomst beduidend toe (verminderde zelfredzaamheid). (Bron: inventarisatie en risicobeeld)

Kwetsbare groepen Tijdens een periode van aanhoudende hitte, zijn er verschillende groepen die vanwege hun kwetsbaarheid in de problemen kunnen komen. Er moet voor hen extra aandacht zijn tijdens dergelijke perioden. Het gaat hierbij voornamelijk om ouderen (intra-, trans- en extramuraal en in de thuissituatie), maar ook om chronisch zieken, mensen in een sociaal isolement, mensen met overgewicht, kinderen en stadsbewoners. Hier worden de

8

http://www.knmi.nl/cms/content/28253/hittegolf_nader_verklaard

25

risicogroepen toegelicht en worden risico’s benoemd. Ook wordt ingegaan op de gezondheidsgevolgen voor de risicogroepen. Ouderen Ouderen, doorgaans wordt de leeftijdgrens van 65 jaar gehanteerd, vormen een risicogroep en kunnen in de problemen komen in een periode van aanhoudende hitte. Twee aspecten spelen daarbij een rol. In de eerste plaats gaat de ouderdom zelf gepaard met een vermindering van diverse lichaamsfuncties, waaronder:

verminderde lichaamstemperatuurregeling;

afname van het dorstgevoel;

afname van de nierfunctie;

afname van de transpiratiefunctie;

afname van de reservefunctie van hart en longen.

Deze verandering in lichaamsfuncties maakt ouderen gevoelig voor hittestress, vooral ook omdat ze een hoger risico op dehydratie (uitdroging) hebben en een hoger risico op decompensatie van de hart- en/of longfunctie. Ten tweede kunnen daarbij de genoemde lichaamsfuncties nog eens extra zijn aangedaan door ziekten en beperkingen die veelvuldig bij ouderen voorkomen. Zieke ouderen, thuis en in verpleeg- en verzorgingshuizen, lijden immers vaak aan hart- en longaandoeningen, nierziekten, suikerziekte, ziekten van het centrale zenuwstelsel (w.o. ziekte van Parkinson en dementie) en aandoeningen van maag en darmen. Daardoor vertonen ze allerlei conditionele en functiebeperkingen en ook handicaps. Ouderen hebben vaak problemen met de mobiliteit en zelfzorg en zijn derhalve voor hun dagelijkse verzorging, waaronder ook eten en drinken, afhankelijk van informele en/of formele zorgverleners. Niet zelden lijden ze ook aan incontinentie en leggen ze zichzelf als gevolg daarvan zelfs beperkingen van de vochtinname op. Ook het veelvuldig gebruik van medicatie is een aandachtspunt. Veel ouderen gebruiken, vanwege hartaandoeningen, bijvoorbeeld diuretica (plasmedicatie) om extra vocht af te drijven. Ook het gebruik van psychofarmaca (rustgevende middelen) is een aandachtspunt, omdat de alertheid van ouderen erdoor kan afnemen en de concentratie t.a.v. het eten en drinken kan verminderen. Voorts hebben sommige medicijnen een nadelige invloed op de nierfunctie of de regulatie van de lichaamstemperatuur. Het risico op uitdroging en op problemen als gevolg van hittestress neemt hierdoor alleen maar toe. Dat geldt des te meer indien de oudere ook nog getroffen wordt door een acute infectieziekte met koorts, braken of diarree. Bewoners van zorginstellingen Bewoners van zorginstellingen zijn meer dan gemiddeld gevoelig voor de gevolgen van aanhoudende hitte. Enerzijds omdat deze groep meer met ziekten en beperkingen te maken heeft dan personen die nog thuis wonen en anderzijds vanwege de huisvesting die vaak niet op hitte gebouwd is.

26

Chronisch zieken Veel chronisch zieken lopen een verhoogd risico tijdens een periode van aanhoudende hitte. Het gaat dan vooral om mensen met hart- en vaatziekten, luchtwegaandoeningen en diabetes. Personen in een sociaal isolement Studies wijzen uit dat mensen die alleen wonen en niet dagelijks buiten komen een groter gezondheidsrisico lopen bij aanhoudende hitte. Ook andere vormen van sociaal isolement (dak- en thuislozen) en de daarmee vaak gepaard gaande psychische aandoeningen zoals verslavingen kunnen leiden tot het te weinig aandacht schenken aan hitte- of dorstgerelateerde symptomen. Mensen met overgewicht Overgewicht is eveneens een risicofactor voor hittegerelateerde klachten. Daarbij spelen de volgende aspecten een rol:

De ongunstige verhouding tussen lichaamsoppervlak en lichaamsgewicht;

Het feit dat vetweefsel in vergelijking met spierweefsel minder warmte af kan staan;

De vaak minder goede conditie en bijkomende ziekten waar mensen met overgewicht mee te kampen hebben.

Kinderen Er is weinig bewijs voor de gevolgen van hitte op de sterfte van kinderen onder de 15 jaar, behalve op zich staande gevallen van kinderen die worden achtergelaten in auto’s. Dit gebeurt echter niet alleen tijdens hittegolven. Reden om hen toch als risicogroep te beschouwen is dat baby’s en jonge kinderen afhankelijk zijn van (de perceptie van) hun verzorgers voor het voldoen aan hun vochtbehoefte en verblijfsomgeving. (bron: nationaal hitteplan 2007, Min VWS) Mensen tijdens evenementen Mensen in grote groepen bijeen, zoals bij sportwedstrijden of concerten vormen een extra risico omdat vaak niet voldoende water voorhanden is. Of omdat er veelvuldig alcohol wordt gebruikt tijdens dergelijke evenementen. Hulpdiensten De medewerkers van de hulpdiensten hebben een grotere kans oververhit te raken, zeker wanneer zij hun werk moeten verrichten in speciale (warme) pakken.

Kwetsbaarheden overig Naast kwetsbare groepen en vitale kwetsbaarheden moet bij langdurige hitte ook rekening worden gehouden met uitval van bijvoorbeeld het treinverkeer doordat sporen en wissels ontzet raken en daardoor niet meer bruikbaar zijn, of het stil komen te liggen van scheepvaartroutes doordat bruggen niet meer geopend kunnen worden.

Vitale kwetsbaarheden Langdurige hitte kan gevolgen hebben voor de energievoorziening in de regio door de opwarming (en daarmee niet bruikbaar zijn) van het gebruikte koelwater. In het ergste geval kan dit resulteren in het stilleggen van de elektriciteitscentrale. Daarnaast kan de hitte ook gevolgen hebben voor overige infrastructuren zoals de drinkwatervoorziening en noodstroomvoorzieningen.

27

2.4.2

SCENARIOBESCHRIJVING Er is sprake van een uitzonderlijk mooie en warme zomerperiode, de temperatuur is al 5 dagen achtereen boven de 30 graden waardoor er officieel sprake is van een hittegolf. Voor de regionale GGD is fase 3 aangebroken. Fase 3: Waarschuwingsfase / melding De derde fase is aangebroken als de kans op een periode met vier of meer dagen boven de 27 graden gestegen is tot 90%. Dit is meestal ruim een etmaal van te voren bekend. In dat geval gaat opnieuw een waarschuwing uit naar de GGD, maar nu met een andere inhoud. De bevolking wordt ingelicht door een persbericht door het RIVM en het KNMI. Ook de weerberichten in de media zullen een waarschuwing bevatten.

De eerste gevolgen van de extreme hitte worden in de regio zichtbaar, gebouwen zijn niet koel te krijgen en met name kwetsbare groepen (kinderen, ouderen en (chronisch) zieken) ondervinden steeds meer hinder van de warmte. Ook het midden- en kleinbedrijf merkt de aanhoudende hitte, mensen komen alleen maar voor het hoognodige naar de winkel, ventilatoren, airco’s zijn volledig uitverkocht en ook het drinken gaat twee keer zo hard de winkel uit waardoor sommige winkels te maken hebben met een bepaalde schaarste. Naast de gevolgen voor de mens beginnen ook de gevolgen in de natuur zichtbaar te worden, de extreme droogte zorgt voor een verhoogd risico van natuurbranden en flora en fauna smachten naar water. Met name dieren bewegen zich steeds dichter naar woongebieden op zoek naar water. Naast de warmte neemt ook de kwaliteit van de lucht met de dag af, hierdoor ontstaat in stedelijke gebieden een lichte vorm van smog. Dit bijkomende effect heeft niet direct grote gevolgen voor de regio maar er is wel een zekere maatschappelijke onrust merkbaar.

Slachtofferbeeld Uit onderzoek9 naar aanleiding van de hittegolf welke Nederland in 2006 heeft getroffen is geconcludeerd dat er in de julimaand van dat jaar circa 1.000 mensen meer zijn overleden dan in een gemiddelde julimaand. Op basis hiervan kan een grove schatting gemaakt worden voor het extra aantal sterfgevallen in Fryslân door de hittegolf in dit scenario. Aannames: Normale verspreiding over het totale inwoneraantal van Nederland. 645.342 + 200.000= 850.000 mensen wonen en verblijven in Fryslân tijdens deze maand. Totale bevolking NL / inwoners en vakantiegangers Fryslân: 1/19e deel van bevolking Dus 1000 / 19 = 53 extra sterfgevallen in Fryslân. Dit wordt door de experts iets naar beneden bijgesteld op 40, omdat ook Friezen op vakantie zullen zijn, er minder ouderen in de risicogroep op vakantie in Friesland zullen zijn en er minder grootstedelijke problematiek is (beter zicht op hulpbehoevenden etc.). De grootste risico’s voor de mens zijn uitdroging en het feit dat het lichaam zich niet meer voldoende zelfstandig kan koelen met alle medische gevolgen van dien.

9 http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2006/2006-2019wm.htm

28

Door de smog die kan ontstaan, zal het aantal mensen met ademhalingsproblemen mogelijk toe kunnen nemen. Wat de invloed van smog op het aantal opnames/behandelingen is, is echter niet bekend. Experts van de hulpdiensten merken verder op dat er tijdens hittegolven meer geweldsdelicten plaatsvinden (verhoogde irritatie, meer alcoholgebruik, meer geluidsoverlast omdat iedereen ’s nachts ramen en deuren openhoudt etc.). Status

Aantal

Doden

40

T1

50

T2

50

T3

100

Getroffenen

Alle inwoners in het gebied waar de hittegolf zich voordoet

Betrokkenen

Alle inwoners in het gebied waar de hittegolf zich voordoet

De combinatie van hoge temperatuur en verontreiniging van de lucht leidt tot 10-25% extra sterfgevallen. Hoe langer de hittegolf duurt, hoe hoger het sterftecijfer wordt. Dat is bekend uit onderzoek dat eerder in ons land is gedaan. Begin juli 2003 zijn hier in tien hete dagen 1000 tot 1400 meer mensen overleden dan normaal. Het zijn vooral 65-plussers en het risico is het grootst bij degenen die ouder zijn dan 80 jaar. Toch gaat het echt om extra doden en niet om mensen die anders een paar weken later zouden zijn overleden. Voor deze laatste groep heeft de hittegolf het overlijden bespoedigd, maar hitte vormt niet de oorzaak van het overlijden. Het verhoogde risico houdt zelfs nog een tijd aan na de hittegolf. Dit kan het effect zijn van de luchtverontreiniging. Die veroorzaakt een chronische ontsteking o.a. in de longen en versterkt het effect van aderverkalking. Luchtverontreiniging maakt nog meer slachtoffers dan hitte, maar dat komt doordat het zelden heet is. Luchtverontreiniging is er het hele jaar en ook lage gehaltes zijn ongezond. (Hittegolf met de dag gevaarlijker, 2006-07-04, Frans Duijm, milieuarts, Kenniscentrum Milieu & Gezondheid, GGD Groningen)

2.4.3

IMPACTBEOORDELING De beoordeling is opgenomen in onderstaande tabel: Impactcriterium 1.1 aantasting van de integriteit van het grondgebied 2.1 doden 2.2 ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) 3.1 kosten 4.1 langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 verstoring van het dagelijks leven

2.4.4

Score (A-E of Nvt) Nvt C-hoog -D D D B–C Nvt C


Nvt


Nvt


Nvt


C-D

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De waarschijnlijkheid wordt ingeschat op “zeer waarschijnlijk”.

29

2.5

SCENARIO 5A – INCIDENT STATIONAIRE INRICHTINGEN Crisistype: Incidenten met brandbare / explosieve stof in open lucht Incidenttype: incident stationaire inrichting

2.5.1

BLEVE

Dreigende BLEVE

Bron: LPG-raamplan (2009, HVD Fryslân)/ IPO ‘08


Risicosetting Uit de risico-inventarisatie blijkt dat binnen Fryslân de onderstaande stationaire inrichtingen liggen: BRZO-inrichtingen

15

LPG tankstations

109

Ammoniak koel- of vriesinstallaties > 1500 kg

17

Opslag van verpakte gevaarlijke stoffen

11

Overige Bevi-inrichtingen

10

Overige risicovolle inrichtingen geen Bevi

188

Defensie-inrichtingen (munitie, etc.)

2

Vuurwerkinrichtingen

13

In Fryslân bevinden zich een relatief groot aantal LPG-tankstations in vergelijking met de andere stationaire bronnen. Daarnaast zijn deze LPG-tankstations vaak gelegen binnen de bebouwde kom/ stedelijk gebied. Technische en/of menselijke fouten kunnen leiden tot een calamiteit bij een LPGtankstation. Deze calamiteit kan betrekking hebben op de tankwagen en/of de ondergrondse tank. Binnen de normale bedrijvigheid op het LPG-tankstation vormt het moment van bevoorrading van de ondergrondse tank door een tankwagen het dominante risicomoment. Dat komt doordat de effecten van een calamiteit ten gevolge van een ongeval met de tankwagen dominant zijn ten opzichten van een calamiteit met een ondergronds reservoir. Het belangrijkste effect dat optreedt bij een incident met een tankwagen gevuld met een brandbaar gas, is een BLEVE10.

Kenmerken van de scenario’s a.

Er is gekozen om twee scenario’s uit te werken voor een incident bij een LPGtankstation.

b.

Er is gekozen om uit te gaan van het ergst denkbare scenario, namelijk het werkelijk optreden van een BLEVE, omdat bij een dreigende BLEVE bij het optreden op dit moment vooralsnog geen rekening kan worden gehouden met de hittewerende coating uit het 'convenant LPG autogas' (2005)11. De brandweer heeft tussen het ontstaan van

10 11

Boiling liquid expanding vapor explosion. Uit testen met de hittewerende coating op LPG tankwagens blijkt dat de tijd die de hulpverlening

heeft om de tankwagen te blussen of koelen toeneemt tot minstens 90 minuten. Hierdoor zou de kans op het ontstaan van een warme BLEVE met nog eens 95% afnemen.

30

het incident en de daadwerkelijk BLEVE ongeveer 10 tot 30 minuten de tijd om de tank van de tankauto te koelen. Dit is afhankelijk van de inhoud van de tank. Over het algemeen is die tijd te kort om op te treden. c.

Daarnaast wordt er een scenario uitgewerkt voor een dreigende BLEVE.

Kwetsbare groepen Kwetsbare groepen die relevant zijn, zijn de mensen die zich bevinden binnen een straal van 500 meter rondom het LPG-tankstation. De omgeving langs de LPG-tankstations in Fryslân verschilt sterk, van situaties langs de snelweg waar in de wijde omgeving geen woning of ander kwetsbaar object aanwezig is, tot situaties waar drukke woonwijken met soms een ziekenhuis, scholen of verzorgingstehuizen binnen het effectgebied van het tankstation liggen. Een groot gedeelte van de LPG-tankstations bevindt zich binnen de bebouwde kom/ stedelijk gebied. In dit scenario wordt van dit gegeven uitgegaan.

Vitale kwetsbaarheden Vitale infrastructuur binnen het invloedsgebied van een LPG-tankstation is kwetsbaar. Ingeschat wordt dat er in Fryslân geen vitale infrastructuur in de directe nabijheid van een LPG-tankstation ligt (uitzondering MCL).

2.5.2

SCENARIOBESCHRIJVING BLEVE In dit scenario treedt er een BLEVE op bij een LPG-tankwagen die bij een tankstation staat te lossen. Bij de tankwagen komt door onbekende oorzaak (technische of menselijke fout) een hoeveelheid LPG vrij. Door een ontsteking ontstaat brand die de tank van de LPGtankwagen aanstraalt. Door de brand loopt de druk in de tankwagen op. Indien er geen adequate maatregelen worden genomen, bestaat er een grote kans op het optreden van een BLEVE. Als gevolg van de brand komt de inhoud van de tankwagen explosief vrij waarbij een drukgolf en een vuurbal ontstaat. Deze explosie heeft een verwoestende uitwerking op de omgeving van het LPG-tankstation. Het tankstation wordt door de drukgolf en brand geheel verwoest, maar de ondergrondse opslag van brandstoffen loopt hier geen gevaar. Door het ontstaan van secundaire branden en de beschadiging van gebouwen vindt branduitbreiding plaats. Er kunnen veel slachtoffers vallen onder de aanwezigen in de omliggende gebouwen en in de woningen. Hoewel er tijdens een BLEVE wel drukschade ontstaat, is uit praktijkgevallen gebleken, dat het schadebeeld in de omgeving van de plaats waar een BLEVE met een vuurbal heeft plaatsgevonden vooral wordt beheerst door de schade van hittestraling en fragmentatieschade.

31

Kritische momenten

Voorbeeld normatief incidentverloop bij een BLEVE van een LPG-tankwagen (IPO 08)

32

Slachtofferbeeld De kans op een BLEVE is bijzonder klein maar het effect is groot. De indicatieve waarde voor het 1% letaliteitgebied bij een grote calamiteit waarbij de gehele wageninhoud vrijkomt is circa 300 meter. De BLEVE geeft zowel een drukgolf als een intense warmtestraling. Binnen een straal van 150 meter van de bron geldt voor onbeschermde personen een letaliteit van 100% door warmtestraling. Op een afstand van 150 meter of meer geldt dat de mensen binnenshuis (niet achter glas) in principe voldoende beschermd zijn tegen de effecten van een BLEVE. Buitenshuis biedt in dit gebied de meeste kleding voldoende bescherming tegen letale effecten. Door glasbreuk kunnen echter ook buiten de 150 meter nog dodelijke slachtoffers vallen. Niet-dodelijke effecten buiten de 150 meter zijn: de kans op brandwonden en glasschade, dat tot verwonding kan leiden. 35 kW/m2

10 kW/m2

3 kW/m2

1 kW/m2

290 meter

570 meter

970 meter

(straal vuurbal) 90 meter Effectafstanden BLEVE 35 kW/m2

: alle aanwezigen komen te overlijden;

10 kW/m2

: 1% van de aanwezigen zal komen te overlijden;

3

kW/m2

: 1% van de aanwezigen zal 1e of 2e graads brandwonden oplopen;

1 kW/m2

: maximale warmtestraling die de mens gedurende langere tijd kan

verdragen. In onderstaande tabel zijn de slachtofferaantallen opgenomen bij bevolkingsdichtheden van 5, 25, 70 en 120 pers./ha. Al deze bevolkingsdichtheden komen voor in Fryslân rondom een LPG-tankstation. Pers./ha

T1

T2

T3

T4

Slachtoffercategorieën:

5

B

B

C

B

A: minder dan 10

25

C

D

D

C

B: enkele tientallen

70

D

D

D

D

C: vele tientallen

120

D

D

E

D

D: meer dan 100 E: meer dan 1.000

2.5.3

IMPACTBEOORDELING De beoordeling is opgenomen in de onderstaande tabel: Impactcriterium

Score (A-E of Nvt)


A

2.1 doden

D


E


B

3.1 kosten

B


A

5.1 verstoring van het dagelijks leven 5.2 aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur 5.3 sociaal psychologische impact 6.1 aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore (met behulp van rekenmodule)

A Nvt A A C-D

33

2.5.4

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De kans op een BLEVE is beoordeeld als “zeer onwaarschijnlijk”.

34

2.6

SCENARIO 5B – INCIDENT STATIONAIRE INRICHTINGEN: DREIGENDE BLEVE Crisistype: Incidenten met brandbare / explosieve stof in open lucht Incidenttype: incident stationaire inrichting

BLEVE

Dreigende BLEVE

Bronnen: LPG-raamplan (2009, HVD Fryslân) Rapportage IPO ‘08

2.6.1

SCENARIOBESCHRIJVING DREIGENDE BLEVE

Risicosetting In dit scenario is er een dreiging van een BLEVE bij een LPG-tankwagen die bij een tankstation staat te lossen. Als gevolg van een beschadiging of een forse brand in de buurt van de LPG-tankwagen loopt de druk in de LPG-tank op, waarbij de kans bestaat dat de totale inhoud in de vorm van een BLEVE vrijkomt. Door het nemen van repressieve maatregelen zal getracht worden een BLEVE te voorkomen. Om dit te voorkomen zal getracht worden de tank te koelen, terwijl intussen met de ontruiming van het gebied (bezoekers en omwonenden) zal worden begonnen. Begin gebeurtenis: Er ontstaat brand in de directe nabijheid van een LPG-tankwagen. De druk in de tankwagen kan hierdoor toenemen. Er komt een melding van de brand binnen. Hulpdiensten worden gealarmeerd. Eerste kwartier: Brandweer start met bluswerkzaamheden en koelen tankwagen. Eerste uur: Omgeving wordt afgezet en gebied wordt ontruimd. Eerste 4 uur: Nabluswerkzaamheden. Herstelfase: Blijft beperkt tot tankstation.

Slachtofferbeeld Als de koeling van de tankwagen succesvol is, is het gevaar geweken. In dat geval zullen er in de omgeving ook geen effecten te bemerken zijn, behalve de effecten die bij de brand optreden.

2.6.2

IMPACTBEOORDELING De beoordeling van de impact is opgenomen in onderstaande tabel: Impactcriterium

Score (A-E of Nvt)


Nvt

2.1 doden

Nvt

2.2 ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) 3.1 kosten

A Nvt A


Nvt


Nvt

35


Nvt


Nvt


Nvt


2.6.3

A

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De kans op een dreigende BLEVE is ingeschat op “mogelijk”.

36

2.7

SCENARIO 6 – PANDEMIE Crisistype: Ziektegolf Incidenttype: Pandemie (Ziektegolf besmettelijke ziekte) Bronnen:

Regionaal draaiboek grieppandemie Fryslân

Scenario’s Grieppandemie, ‘Expect the best, prepare for something worse’ April 2008 MinBZK en MinVWS

2.7.1


Risicosetting Van een (griep)pandemie is sprake wanneer een wereldwijde uitbraak van griep, veroorzaakt door een nieuw griepvirus, plaatsvindt. Een dergelijke pandemie is daarmee anders dan het jaarlijks terugkerende griepseizoen. Immers deze seizoenen worden veroorzaakt door virussen die al eerder onder mensen circuleerden, in het geval van een pandemie is er sprake van een nieuw soort virus dat nog nooit eerder, of pas kort, onder mensen circuleert. Eer dergelijke pandemie kan de samenleving behoorlijk schaden en ontwrichten. De afgelopen eeuw heeft een dergelijke ontwrichting zich drie keer voorgedaan. De meest in het oog springende grieppandemie was de uitbraak van de Spaanse griep in 1918. Destijds werd tussen de 25% en 30% van de bevolking ziek. Ongeveer 1% van de geïnfecteerde kwam in Nederland om het leven. De overige twee pandemieën (Aziatische griep en Hong Kong griep) werden veroorzaakt door een combinatie van deze virussen met een variant van een vogelgriep virus. De vorige twee virusstammen die voor problemen zorgden waarden naar schatting zes maanden rond. Door een toename van internationaal reizigersverkeer zou deze periode bij een volgende pandemie korter zijn. Naar schatting tussen de 120 en 160 dagen. Sinds april 2009 is er overigens een nieuw griepvirus bekend, Nieuwe Influenza A (H1N1) (voorheen Mexicaanse griep). Dit griepvirus betreft inmiddels ook een pandemie. Regionale scenariostudies In het landelijk draaiboek zijn een aantal scenarioberekeningen gedaan over het verloop van een epidemie gedurende een pandemische periode. Voor de regio zijn getalsmatige bewerkingen van deze studie uitgevoerd en geven een indruk van de regionale belasting van de gezondheidszorg. Om tot een interpretatie te komen van de mogelijke scenario’s is in het landelijke draaiboek een beschrijving gemaakt. In het worst case scenario gaat het in Fryslân om circa 320.000 geïnfecteerde mensen. Bij het realistische scenario gaat het in Fryslân om circa 160.000 geïnfecteerde mensen.

37

Kenmerken van het scenario In de regio Fryslân worden de volgende scenario’s onderkend in oplopende ‘zwaarte’. Worst case 50% van de bevolking wordt ziek. Het virus heeft een hoge virulentie en mortaliteit. Er is geen vaccin beschikbaar en antivirale middelen zijn beperkt beschikbaar. - Gevolgen: mogelijke schaarste aan medische zorg en bij de hulpverleningsdiensten. Ook vitale infrastructuren kunnen door gebrek aan personeel in de problemen komen met als gevolg sociale onrust. Realistic case 20-30% van de bevolking wordt ziek. Het virus is virulenter dan het normale jaarlijkse influenzavirus maar heeft niet een veel hogere mortaliteit. Vaccins komen beschikbaar. Antivirale middelen zijn beperkt beschikbaar. - Gevolgen: Op de top van de epidemie mogelijke schaarste aan reguliere zorg. Buiten de top om kan door het uitstellen niet-acute zorg de extra zorgbehoefte worden opgevangen. De hulpdiensten kunnen de uitval van zieken opvangen, ditzelfde geldt voor de vitale infrastructuren. Best case 20-30% van de bevolking wordt ziek. Het virus is virulenter dan het normale jaarlijkse influenzavirus en veroorzaakt een verhoogde mortaliteit onder de normale risicogroepen voor influenza. Antivirale middelen zijn beperkt beschikbaar. Er is een vaccin ontwikkeld dat in voldoende mate geproduceerd wordt. Er moet een nationale vaccinatiecampagne worden opgestart volgens de prioriteitsgroepen van de gezondheidsraad. Er ontstaat sociale onrust doordat bijna de hele bevolking zo snel mogelijk gevaccineerd wil worden. (Bron: Regionaal draaiboek grieppandemie Fryslân) In dit scenario wordt uitgegaan van: De scenario’s zoals omschreven in het Regionaal draaiboek grieppandemie Fryslân, bijlage A-4.10 Het scenario met de grootste piekbelasting. Een pandemische periode van 9 weken op basis van een worst case ziektebeeld (50% attack rate)

Kwetsbare groepen De meest kwetsbare groepen tijdens een pandemie zijn: Kinderen Ouderen Mensen met een chronische ziekte Mensen werkzaamheid in de zorg/dienstverlenende sector

Vitale kwetsbaarheden Zijn er binnen de regio Fryslân vitale kwetsbaarheden (energie, gas, water) die een ‘risico’ gaan vormen op het moment dat zich een pandemie voordoet? Te weinig personeel beschikbaar

2.7.2

SCENARIOBESCHRIJVING Nadat er in andere delen van de wereld al enkele weken sprake is van een epidemie slaat de griep nu ook toe in Nederland en de regio Fryslân. Waar het aantal geïnfecteerde in de eerste 2 weken nog zeer beperkt is treedt er in week 2, 3 en met name week 4 een explosieve stijging van het aantal geïnfecteerden op. In week 4 bevindt de epidemie zich dan ook op haar hoogtepunt want in week 5 en volgend daalt het aantal geïnfecteerde weer hard totdat er geen nieuwe gevallen meer bijkomen in de weken 8 en 9.

38

In de weken 3, 4 en 5 komt het dagelijkse levens grotendeels stil te liggen. Bedrijven draaien op zeer beperkte kracht of zijn zelfs helemaal (soms preventief) gesloten, ook scholen en andere onderwijsinstellingen zijn op last van de overheid gesloten. Het grote aantal huisartsconsulten en een relatief groot aantal ziekenhuisopname tegenover minimale bezetting in de zorginstellingen leid tot schaarste bij de zorgverlening. Kritische momenten Uitgaande van een pandemische periode van 9 weken zit de top van de epidemie tussen de 3 en 5 weken. De eerste weken (week 0 t/m 2) is er een klein aantal inwoners ziek en is het aantal opnamen beperkt. Daarna (week 3 en 4) schiet het aantal geïnfecteerde explosief omhoog, in deze weken sterven er ook mensen aan de griep. Week 5 laat weer een sterke daling zien van het aantal geïnfecteerde en zorgvragers. In de laatste weken (week 6 t/m 9) dooft de epidemie helemaal uit tot 0 geïnfecteerde. In de piek van de epidemie zijn er 33075 geïnfecteerde, 8513 huisartsconsulten en 93 ziekenhuisopnames. In week voor de piek ligt het aantal geïnfecteerde ruim 2x zo laag, in de week na de piek zelfs 13x lager.

Slachtofferbeeld Het slachtofferbeeld is bepaald op basis van de uitgevoerde berekening (1), gebaseerd op een pandemische periode van 9 weken. Het totaal aantal inwoners in de regio Fryslân bedraagt circa 640.000. Status

Aantal

Sterfgevallen

340

Ziekenhuisopname

800

Huisartsconsulten

80.000

Geïnfecteerde

320.000

Betrokkenen

2.7.3

IMPACTBEOORDELING De beoordeling is opgenomen in onderstaande tabel: Impactcriterium 1.1 aantasting van de integriteit van het grondgebied 2.1 doden 2.2 ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) 3.1 kosten 4.1 langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 verstoring van het dagelijks leven 5.2 aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur 5.3 sociaal psychologische impact

2.7.4

Score (A-E of Nvt) Nvt D Hoog E Nvt D Nvt E Nvt C


Nvt


D-E

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De waarschijnlijkheid wordt ingeschat op “mogelijk”.

39

2.8

SCENARIO 7 – GEWELDDADIGHEDEN VOETBAL Crisistype: Verstoring openbare orde Incidenttype: Incidenttype: gewelddadigheden rondom voetbalwedstrijden Bronnen:

Draaiboek SC Heerenveen – Paok Saloniki, politie Heerenveen, augustus 2009

Procesbeschrijving en risicoanalyse matrix (CIV, juli 2006)

Veiligheidsverklaring / convenant BVO Cambuur (16 februari 2007)

Convenant Betaald Voetbal Heerenveen (seizoen 2008-2009)

Doorzetten!, De balans opgemaakt na 5 jaar Auditteam Voetbalvandalisme (oktober 2008)

2.8.1


Risicosetting Uit risico inventarisatie blijkt dat Fryslân twee stadions rijk is. Stadion

Stad

Capaciteit

Risicowedstrijden

Abe Lenstra Stadion

Heerenveen

26.800

7

Cambuurstadion

Leeuwarden

10.250

7

In Fryslân zijn twee betaald voetbal organisaties (verder genoemd: BVO’s), te weten: Sc Cambuur Leeuwarden en Sc Heerenveen.

Kenmerken van het scenario In dit scenario is ondermeer gekozen voor:

Het in dit scenario uitgewerkte incidenttype betreft ongeregeldheden rond een voetbalwedstrijd.

Het scenario kan zich voordoen voorafgaand, tijdens of na een wedstrijd van een van de BVO’s. Daarnaast kan het scenario zich voltrekken in de nabijheid van het stadion of in het centrum van de desbetreffende speelstad. Er zal in dit scenario gekozen worden voor een scenario waarbij de ongeregeldheden voor aanvang plaatsvinden, omdat zich op dat moment nog veel supporters verspreid over de stad bevinden. Na afloop van de wedstrijd zullen zij zoveel mogelijk door de aanwezige ordediensten worden weggeleid.

Er is (vooralsnog) geen sprake van een worst case scenario maar van een meer gematigde versie omdat de historie uitwijst dat dergelijk ernstige incidenten zich in Fryslân de laatste jaren niet hebben voorgedaan. Daarnaast zijn incidenten met een worst case karakter niet voorgekomen bij de betrokken BVO’s in Fryslân.

Kwetsbare groepen In of rond een voetbalstadion zijn enkele duizenden mensen bijeen op een (te) klein oppervlak. Hiervan is het merendeel niet kwaadwillend en daarmee kwetsbaar voor die groep die dit wel is. Onder kwetsbare groepen vallen daarmee overige voetbalsupporters in het algemeen, met de kanttekening dat zich onder deze groep ook de volgende categorieën mensen bevinden:

minder validen

kinderen

40

Vitale kwetsbaarheden Voor dit scenario is het niet waarschijnlijk dat vitale infrastructuur onder druk komt te staan.

2.8.2

SCENARIOBESCHRIJVING In dit scenario vinden gewelddadigheden rondom een beladen risicoduel plaats. Eerste uur: Een groep van ongeveer 600 kwaadwillende supporters zoekt voorafgaand aan een beladen wedstrijd de confrontatie met supporters van de tegenstander of met eenheden van de politie. Hierbij wordt onder meer met stenen en flessen gegooid.

Uur 2-4: De rellen beginnen in een kroeg ergens in het centrum van de speelstad en verspreiden zich naarmate de dag vordert over meerdere plaatsen in het centrum. Hierbij moeten winkelruiten en straatmeubilair het ontgelden als mede de aanwezige politie-eenheden.

Uur 5-6: De ongeregeldheden bereiken op een plein hun climax doordat daar een grote confrontatie plaatsvindt tussen de aanwezige ME’-ers en de 600 relschoppers.

Uur 7 en verder: Na afloop zijn arrestaties en gewonden het resultaat van de ongeregeldheden.

Slachtofferbeeld Ten behoeve van de capaciteitenanalyse is het wenselijk dat een beeld van het aantal slachtoffers wordt gegeven: Status

Aantal

Doden

0

T1

0

T2

0

T3

50

Getroffenen

100

Betrokkenen

1.000

41

2.8.3

IMPACTBEOORDELING In onderstaande tabel is de beoordeling weergegeven: Impactcriterium

Nvt

2.1 doden

Nvt

2.2 ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) 3.1 kosten 4.1 langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 verstoring van het dagelijks leven 5.2 aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur 5.3 sociaal psychologische impact 6.1 aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore (met behulp van rekenmodule)

2.8.4

Score (A-E of Nvt)


B Nvt A Nvt A Nvt B Nvt A

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING Het scenario wordt ingeschat op “mogelijk”.

42

2.9

SCENARIO 8 – VOLLOPEN POLDER Crisistype: Overstromingen Incidenttype: Vollopen van een polder / dijkdoorbraak Bronnen: Aanpassingen Bestrijdplan_Peilbeheer Kaden november 2009

2.9.1

KEUZE RELEVANTE SCENARIO-OMVANG De regio Fryslân bestaat voor een groot deel uit polders en ligt veelal rond het NAP. Het overtollige zoete water wordt in Fryslân met hulp van 800 poldergemalen uit de polders in de Friese boezem gepompt. De belangrijkste afvoerweg van het boezemwater loopt door de sluizen bij Harlingen en bij Dokkumer Nieuwe Zijlen. Uiteindelijk komt het water in de Waddenzee terecht, wat nu nog onder 'vrij verval' gebeurt, dat wil zeggen door de zwaartekracht. Daarnaast kan water op het IJsselmeer geloosd worden via gemalen, die water omhoog pompen.

Risicosetting Situaties die tot wateroverlast in polders kunnen leiden zijn:

extreme regenval;

hoge buitenwaterstanden (zie scenario extreem hoge boezemwaterstanden);

uitval van een gemaal of een peilregelend kunstwerk (stuw);

vol gegroeide of vervuilde watergangen of kunstwerken (krooshekken, bruggen en duikers);

versnelde waterafvoer als gevolg van verzadigde bodems, hoge grondwaterstanden, en bevroren bovengrond;

combinaties van voorgaande situaties.

De risicosetting kan in de toekomst verslechteren: Omdat de zeespiegel stijgt wordt in Fryslân nagedacht over extra gemalen die het water weg kunnen pompen. Ook het verhogen van het zomerpeil helpt. Een andere uitdaging voor Fryslân vormt de bodemdaling in vooral het noordwestelijk deel van de provincie door bijvoorbeeld gas- en/of zoutwinning, waardoor het land daalt en dus dijken hoger moeten komen te liggen.

Kenmerken van het scenario Er is gekozen voor een scenario waarbij een deel van een polder inundeert door hevige regenval. Er valt in twee dagen meer dan 100 millimeter neerslag. Twee gemalen die de polder zouden moeten leegpompen vallen door een onbekende oorzaak uit. Hierdoor is ongeveer 20% van de 350 hectare grote polder onder water geraakt. Vooral akker- en grasland en delen van de openbare wegen staan blank. Enkele boerderijen zijn getroffen door de wateroverlast. Door de aanhoudende regen ondervindt ook een dorp gelegen in de polder hinder. De oude kern van het dorp bevindt zich weliswaar op een terp, maar een nieuwbouwwijk met 2.500 inwoners (100 woningen) raakt geïnundeerd.

Kwetsbare groepen Iedereen die in het gebied verblijft waar de wateroverlast plaatsvindt, is betrokken. In de nieuwbouwwijk bevindt zich een klein aantal chronisch zieke mensen. Hierbij moet met name gedacht worden aan personen die afhankelijk zijn van hulpmiddelen /

43

ondersteuningsmiddelen om te kunnen blijven functioneren. Bij de gemeente / zorginstellingen is in grote lijnen bekend om wie het gaat en zij kunnen op tijd in veiligheid gesteld worden. Ook het vee kan als kwetsbare groep worden aangemerkt.

Vitale kwetsbaarheden Met name riolering, de verwerking van afvalwater en drinkwatervoorzieningen kunnen hinder ondervinden van de wateroverlast.

2.9.2

SCENARIOBESCHRIJVING

Kritische momenten Begin gebeurtenis: Door de aanhoudende regen en uitval van de afvoercapaciteit van de gemalen, kan de totale hoeveelheid water niet meer verwerkt worden. Eerste 24 uur: Door het stijgende waterpeil loopt allereerst een aantal kelders langzaam vol met water. Een aantal wegen komt blank te staan. Akker- en graslanden staan blank. Vee wordt zoveel mogelijk naar hoger gelegen gebied gebracht. Door het Wetterskip wordt getracht de gemalen te repareren, maar vooralsnog boekt men geen succes. Ergens achteraf staat een kudde koeien tot hun enkels in het stijgende water. Wetterskip Fryslân heeft wel noodpompen beschikbaar om de kapotte gemalen tijdelijk te vervangen, maar omdat op meer plekken in het beheersgebied vergelijkbare problemen optreden kan er voor het onderhavige geval onvoldoende capaciteit worden ingezet. Eerste 48 uur: Omdat het water nog steeds stijgt, wordt de bewoners van de nieuwbouwwijk aangeboden om naar een opvanglocatie te komen (vrijwillige evacuatie). De gemeente en het rode kruis zorgen voor bedden en een maaltijd. Minder zelfredzame personen zijn inmiddels geëvacueerd. Mensen worden gewaarschuwd, omdat de regen en de kou onderkoeling in de hand kan werken. De wateroverlast zorgt voor allerlei secundaire effecten zoals uitval van energievoorzieningen, uitval riolering en uitval drinkwatervoorziening. De koeien staan inmiddels lange tijd met hun poten in het water. Enkele van hen bezwijken door uitputting c.q. verdrinking. De eigenaar probeert de koeien in veiligheid te krijgen met behulp van de landmacht. Na ongeveer 30 uur functioneren de gemalen weer. Herstelfase: Als de gemalen zijn gerepareerd en de brandweer en de landmacht met man en macht het water proberen af te vloeien, keren de mensen terug naar hun woningen. Menselijke slachtoffers zijn niet gevallen. Het duurt nog enkele dagen voordat de vitale infrastructuren weer functioneren naar behoren. Men is ook nog enkele dagen bezig met het opruimen van het vuil.

44

Slachtofferbeeld Ten behoeve van de capaciteitenanalyse is het wenselijk dat een beeld van het aantal slachtoffers wordt gegeven:

Status

Aantal

Doden

geen

T1 T2 T3

2.9.3

Getroffenen

2.520

Betrokkenen

7.500

IMPACTBEOORDELING De beoordeling is weergegeven in onderstaande tabel: Impactcriterium 1.1 aantasting van de integriteit van het grondgebied

A

2.1 doden

Nvt


Nvt

2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) 3.1 kosten 4.1 langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 verstoring van het dagelijks leven 5.2 aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur 5.3 sociaal psychologische impact

2.9.4

Score (A-E of Nvt)

B B Nvt C Nvt C


Nvt


B-C

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De waarschijnlijkheid wordt ingeschat als “mogelijk”.

45

2.10

SCENARIO 9A – PANIEK EN BRAND TIJDENS GROOT EVENEMENT Crisistype: Paniek in menigten Incidenttypen: - Brand in gebouw met grootschalige publieksfunctie - Paniek tijdens grote festiviteiten, concerten, demonstraties Bronnen: Inzet Ballonfeesten, Brandweer Skarsterlân (juli 2009) Veiligheidsplan Concerten Guus Meeuwis, Abe Lenstrastadion (27 mei 2009) Risicoanalyse Evenementen Brandweer Skarsterlân (medio 2009) Audit Brand Euroborg (Auditteam Voetbalvandalisme, juli 2008) Scenario's en vertaling operationele inzet rampbestrijdingsplan Abe Lenstra Stadion te Heerenveen (Renate Hogeterp, Gemeente Heerenveen mei 2009).

2.10.1

KEUZE RELEVANTE SCENARIO-OMVANG In dit scenario is gekozen om twee incidenttypen met elkaar te combineren en in één keer uit te werken. Het gaat hierbij om de incidenten paniek in een menigte en brand in een gebouw met een grootschalige publieksfunctie (in dit geval een stadion). Het scenario behelst een stadionconcert waar tijdens een optreden brand uitbreekt op het podium of in een van de horecagelegenheden in het stadion. Hierdoor is men genoodzaakt het stadion te ontruimen waarbij bij een aantal mensen paniek ontstaat.

Risicosetting De keuze voor dit scenario komt voort uit het feit dat in de Friese stadions steeds vaker en grotere evenementen worden gehouden anders dan voetbal. Hierdoor komen, vaker dan normaal (in geval van voetbalwedstrijden) grote groepen mensen bijeen op een betrekkelijk kleine oppervlakte.

Kenmerken van het scenario:

In dit eerste scenario worden in plaats van één incidenttype twee incidenttypen uitgewerkt. Deze incidenttypen zijn: brand in een gebouw met een grootschalige publieksfunctie en paniek in een menigte tijdens grote festiviteiten, concerten of demonstraties.

Tijdens het concert zijn ongeveer 26.000 mensen in het stadion aanwezig. Van hen staan ongeveer 11.000 mensen op het veld. Één van de tribunes (een korte zijde) is niet geschikt voor zitplaatsen en dus leeg omdat het podium daar op/ voor staat.

Tijdens het concert ontstaat in een van de horecagelegenheden, in de zogenaamde grachten, brand. Deze brand verspreidt zich naar een tribunedeel waar vervolgens paniek uitbreekt.

Voor dit crisistype kan gesteld worden dat deze uitwerking een worst case scenario behelst van wat er mogelijk zou kunnen gebeuren in Fryslân, met een zeer lage waarschijnlijkheid. Mede daarom (en het feit dat dergelijke concerten redelijk zeldzaam zijn) is gekozen ook een minder drastisch scenario uit te werken.

46

Kwetsbare groepen Gezien het feit dat het incident zich tot het stadion zelf beperkt zijn alle te onderscheiden groepen ook daadwerkelijk in het stadion aanwezig. Onder deze kwetsbare groepen vallen alle aanwezige bezoekers, met extra aandacht voor de volgende categorieën mensen:

kinderen

minder validen

ouderen

Vitale kwetsbaarheden Het is niet waarschijnlijk dat een dergelijk incident invloed heeft op vitale infrastructuur. Zoals gezegd; het complete scenario speelt zich in (en in de directe nabijheid van het) stadion af.

2.10.2

SCENARIOBESCHRIJVING In een van de horecagelegenheden, onder de tribune, ontstaat tijdens het concert een klein brandje. Binnen enkele minuten verspreidt het vuur zich over de toonbank tot in de zogenaamde gracht, tussen het veld en de tribune in. Bij het concert horende spandoeken vatten vlam en maken overslag naar de tribune mogelijk. Op de eerste rij proberen mensen het vuur nog te doven, maar dit is tevergeefs. Hierdoor ontstaat bij de mensen die dichtbij het vuur zijn paniek, mede doordat de brandhaard zich tussen hen en de trappen richting de gracht bevindt. Mensen op de eerste rij beginnen zich gehaast naar een andere trap te begeven wat tot paniekreacties bij andere bezoekers leidt. Mensen die over elkaar heen vallen en elkaar richting de nog beschikbare uitgangen verdringen is het gevolg. Mensen raken gewond/ onwel in het gedrang doordat ze verdrukt worden of worden overlopen door andere mensen.

Kritische momenten Begin gebeurtenis: Omschrijving begingebeurtenis tot eerste kwartier. T=0; brand ontstaat in een van de horecagelegenheden. T=6; brand slaat over via spandoeken naar de tribune. T=7; eerste TS wordt gealarmeerd. T=8; stewards en politie begint met het vrijmaken van vluchtwegen. T=13; eerste TS komt aan bij het stadion en geeft middelbrand. T=15; tribune wordt ontruimd door politie en stewards. Eerste kwartier: Omschrijving eerste kwartier tot eerste uur. T=16; brandweer kan beginnen met eigenlijke bluswerkzaamheden. T=35; sein brandmeester wordt gegeven. T=45; het zogenaamde gewondennest wordt even buiten het stadion/ in een ander gedeelte van het stadion geformeerd. Eerste uur: Omschrijving eerste uur tot eerste vier uur. T=01.31; concert wordt definitief gestaakt en het stadion wordt compleet ontruimd.

47

Eerste 4 uur: Omschrijving eerste vier uur tot eerste 24 uur. Alle mogelijke slachtoffers (en overige mensen) zijn uit het stadion verwijderd en, zo nodig, naar ziekenhuizen in de directe omgeving vervoerd.

Slachtofferbeeld

2.10.3

Status

Aantal

Doden

2

T1

26

T2

30

T3

44

Getroffenen

26.000

Betrokkenen

75.000

IMPACTBEOORDELING In onderstaande tabel is de impactbeoordeling weergegeven: Impactcriterium 1.1 aantasting van de integriteit van het grondgebied

Nvt

2.1 doden

B


C

2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) 3.1 kosten

Nvt B


Nvt


Nvt


Nvt

5.3 sociaal psychologische impact 6.1 aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore (met behulp van rekenmodule)

2.10.4

Score (A-E of Nvt)

B Nvt B

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De waarschijnlijkheid wordt ingeschat op “onwaarschijnlijk”.

48

2.11

SCENARIO 9B – PANIEK EN BRAND TIJDENS GROOT EVENEMENT INCIDENTTYPE: PANIEK TIJDENS GROTE FESTIVITEITEN, CONCERTEN, DEMONSTRATIES Crisistype: Paniek in menigten Incidenttype: Paniek tijdens grote festiviteiten, concerten, demonstraties Bronnen: Veiligheidsplan Concerten Guus Meeuwis, Abe Lenstrastadion (27 mei 2009) Risicoanalyse Evenementen Brandweer Skarsterlân (medio 2009) Audit Brand Euroborg (Auditteam Voetbalvandalisme, juli 2008) Scenario's en vertaling operationele inzet rampbestrijdingsplan Abe Lenstra Stadion te Heerenveen (Renate Hogeterp, Gemeente Heerenveen mei 2009)

2.11.1

KEUZE RELEVANTE SCENARIO-OMVANG De tweede versie in dit scenario betreft een incident bij een van de vele openlucht evenementen die jaarlijks in Fryslân gehouden worden.

Risicosetting De keuze voor dit scenario komt voort uit het feit dat in Fryslân meer dan 1.700 evenementen kent, waarvan de meeste in klasse A en B12.

Kenmerken van het scenario

In dit geval gaat het om een openlucht evenement waarbij grote feesttenten gebruikt worden. Op het terrein zullen activiteiten worden ontplooid en zijn (tijdelijke) horecagelegenheden aanwezig.

Een topdrukte van ongeveer 5.000 toeschouwers en deelnemers. Hiervan bestaat een substantieel deel uit kinderen.

Op het feestterrein wordt gebruik gemaakt van een aantal grote feesttenten.

Het geheel speelt zich af in de nabijheid van woningen of een woonwijk.

Kwetsbare groepen Gezien het feit dat het incident voltrekt in het bijzijn van grote aantallen mensen (waaronder kinderen), worden kinderen beschouwd als de meest relevante groep kwetsbare personen. Verder zijn ook de volgende groepen kwetsbare personen te onderscheiden in dit scenario:

kinderen

minder validen

ouderen

Vitale kwetsbaarheden Het is niet te verwachten dat een incident in een feesttent leidt tot verstoring van vitale infrastructuur. Het incident zal zich beperken tot het feestterrein zelf

12

Klassen zoals gebruikt in het evenementenbeleid Fryslân

49

2.11.2

SCENARIOBESCHRIJVING Door een technisch mankement, of menselijk handelen, ontstaat tijdens een optreden van een lokale band in een feesttent brand achter het podium. Door de grote hoeveelheid brandbaar materiaal achter en op het podium grijpt het vuur om zich heen. Op de voorste rij van het publiek wordt de rook al snel gezien wat leidt tot enige vorm van paniek. Vooral de eerste rijen maken zich zo snel mogelijk uit de voeten. Doordat de gebeurtenissen zich snel en tussen de menigte afspelen, ontstaat bij (een deel van) de bezoekers paniek. Dit resulteert in het feit dat mensen op velerlei manieren weg proberen te komen en geen oog zullen hebben voor elkaar. Door de verdrukking of vertrapping loopt een aantal mensen letsel op en komt één persoon om het leven.

Kritische momenten Begin gebeurtenis: Omschrijving begingebeurtenis tot eerste kwartier. Gedurende het eerste kwartier heeft de brand alle mogelijkheid zich te ontwikkelen achter of op het podium in de feesttent. Eerste kwartier: Omschrijving eerste kwartier tot eerste uur. De inmiddels ontwikkelde brand is nu ook te zien vanuit het publiek. Dit leidt tot paniekreactie op de voorste rijen. In dit tijdsbestek wordt ook de brandweer gealarmeerd. Eerste uur: Omschrijving eerste uur tot eerste vier uur. Na de alarmering komt de brandweer met een tankautospuit ter plaatse en kunnen bluswerkzaamheden beginnen. Eerste 4 uur: Omschrijving eerste vier uur tot eerste 24 uur. Het incident als zodanig kan na vier uur beschouwd worden als afgedaan. De brand is geblust en de gewonden zijn inmiddels (zo nodig) afgevoerd naar een ziekenhuis in de omgeving.


2.11.3

Status

Aantal

Doden

1

T1

2

T2

2

T3

1

Getroffenen

5.000

Betrokkenen

15.000

IMPACTBEOORDELING Onderstaand tabel geeft de impactbeoordeling weer: Impactcriterium 1.1 aantasting van de integriteit van het grondgebied 2.1 doden 2.2 ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften)

Score (A-E of Nvt) Nvt A A Nvt

50

3.1 kosten

Nvt


Nvt


Nvt


2.11.4

A


B Nvt A

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De beoordeling van de waarschijnlijkheid ligt tussen “onwaarschijnlijk” en “waarschijnlijk”.

51

2.12

SCENARIO 10A – INCIDENT OP WATER BEROEPSVAART (MET VEERBOOT) Crisistype: Incidenten op het water Incidenttype: Incident beroepsvaart (met veerboot) Bronnen: Rampenbestrijdingsplan Veerdiensten Waddenzee, 31 oktober 2007

2.12.1


Risicosetting Binnen de regio Fryslân zijn meerdere veerdiensten in de vaart als verbinding tussen de vaste wal en de Waddeneilanden Ameland, Terschelling Vlieland en Schiermonnikoog. De vaarten naar Terschelling en Vlieland worden verzorgd door Rederij Doeksen, zij varen met meerdere boten met een maximale capaciteit van 1.750 passagiers (het gemiddelde aantal ligt tussen de 900 en 1.100). De vaarten naar Ameland en Schiermonnikoog worden verzorgd door Rederij Wagenborg. Zij varen met meerdere boten met een capaciteit van maximaal 850 opvarenden. Hierbij mag worden aangenomen dat in de zomerperiode de intensiteit van de boten in veel gevallen maximaal wordt benut. De frequenties van vaarten van en naar de Waddeneilanden (heen- en terug bij elkaar opgeteld) zien er als volgt uit: Ameland: gemiddeld 42 keer per week Schiermonnikoog: gemiddeld 46 keer per week Terschelling: gemiddeld 47 keer per week Vlieland: gemiddeld 50 keer per week (Bron: inventarisatie en risicobeeld)

Kenmerken scenario In dit scenario is gekozen voor: Scenario met een veerboot met een capaciteit van gemiddeld 1.000 opvarenden (passagiers inclusief bemanning) conform het Rampbestrijdingsplan Veerdiensten Waddenzee. Het scenario speelt zich af in het voorjaar wanneer het toeristenseizoen op gang begint te komen. Het water van de Waddenzee is in deze periode nog erg koud13. Uitgaande van een scenario waarbij de veerboot op een zandbank wordt geplaatst door de kapitein wegens een calamiteit aan boord. Een maximale inzet van de hulpdiensten is vereist.

13 Vanwege het relatief geringe watervolume van de ondiepe Waddenzee wordt de temperatuur van het water in sterke mate door de temperatuur van de lucht beïnvloed.

52

Kwetsbare groepen Doordat het incident zich op het water voordoet, moet geconcludeerd worden dat iedereen minder zelfredzaam is. De in een normale situatie al kwetsbare groepen: kinderen, ouderen en minder validen zullen in dergelijk geval nog beperkter zijn in hun vluchtmogelijkheden waardoor zij een verhoogd risico lopen.

Vitale kwetsbaarheden Voor dit scenario is het niet denkbaar dat vitale infrastructuur onder druk komt te staan.

2.12.2

SCENARIOBESCHRIJVING Een veerboot met 1.000 opvarenden (passagiers en bemanning) wordt als gevolg van een brand aan boord vastgezet op een zandbank. De brand is uitgebroken in de kombuis van de veerboot. Hierdoor ontstaat een acute ernstige situatie op een veerboot waarbij een snelle evacuatie van de veerboot moet plaatsvinden. Als gevolg van het incident vallen er enkele doden en zwaargewonden. Daarnaast zijn er veel lichtgewonden en mensen met (lichte) onderkoelingsverschijnselen. De hulpverlening is gecompliceerd, er zijn voorzieningen aan boord aanwezig maar de paniek en chaos bemoeilijkt de bruikbaarheid hiervan. Daarnaast besluiten veel passagiers uit paniek overboord te springen met als gevolg dat veel mensen in het water liggen. Voordat voldoende materiaal aanwezig is, verstrijkt er geruime tijd.

Kritische momenten Begin gebeurtenis: Door een calamiteit aan boord neemt de kapitein het besluit om de veerboot vast te zetten op een zandbank. Het plaatsen van de veerboot zorgt voor een grote schok door de gehele boot heen waardoor mensen gewond raken. De eerste minuten na het incident heerst er lichte paniek onder de passagiers. Het incident wordt gemeld aan de Kustwacht met de gebruikelijke communicatiemiddelen op de boot. Eerste kwartier: Al kort na het incident wordt besloten tot algehele evacuatie van de boot. Veerboten zijn zodanig toegerust met reddingmiddelen dat zij in de eerste periode van een noodsituatie de opvarenden van boord kunnen halen. Melding wordt gemaakt van een noodsituatie waardoor bij de hulpdiensten op alle fronten het incident voorrang krijgt. De paniek op de boot is nog groot, familieleden zoeken elkaar en er wordt om hulp gevraagd bij de verschillende gewonde personen. Ook komen mensen tot het besef dat er dodelijke slachtoffers zijn. Een half uur na de melding is de eerste reddingsboot ter plaatse. Deze boot kan nog niet veel anders uitrichten dan het redden van mensen die te water zijn geraakt.

53

Eerste uur: De hulpverlening komt in de eerste uren volledig op gang. Vanaf de havenplaats aan de vaste wal wordt deze gecoördineerd. De primaire inzet richt zich op het redden van de passagiers van de boot. Hiermee start een reddingsactie, ook wel search and rescue-actie (verder te noemen SAR-actie), op openwater. Omdat in de buurt van de veerboot recreatieboten aanwezig zijn, wordt hulp aangeboden aan de passagiers van de veerboot. Boten (zowel beroeps als pleziervaart) die zich in de buurt van het incident bevinden melden zich voor het vervoer van passagiers. Eerste 4 uur: Het lukt de hulpdiensten om na 4 uur alle passagiers van de veerboot uit het water te halen. De gewonden (T1 en T2) zijn vervoerd naar ziekenhuizen in de wijde omgeving, T3slachtoffers en onderkoelde personen worden opgevangen in de havenplaats. Eerste 24 uur: De betreffende veerboot moet uit de vaart worden genomen. De vaart wordt overgenomen door andere boten. Herstelfase: Niet van toepassing.

Slachtofferbeeld Voor het aantal slachtoffers wordt uitgegaan van een passagiersaantal van 1.000. Het aantal doden en zwaargewonden is relatief beperkt (< 10% totaal aantal passagiers), het aantal licht gewonden en mensen met bijv. onderkoelingsverschijnselen is daarentegen zeer groot (<50%). Dit zal een grote capaciteitsvraag doen op de hulpdiensten waarbij met het name zorgen dat iedereen tijdig en veilig op de vaste wal komt de hoogste prioriteit kent.

2.12.3

Status

Aantal

Doden

10

T1

50

T2

200

T3 (incl. onderkoelde)

540

Getroffenen

1.000

Betrokkenen

3.000

IMPACTBEOORDELING De beoordeling is opgenomen in de onderstaande tabel: Impactcriterium 1.1 aantasting van de integriteit van het grondgebied

Score (A-E of Nvt) Nvt

2.1 doden

B


D

2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) 3.1 kosten

Nvt B


Nvt


Nvt


Nvt


E

54

2.12.4


Nvt


C-D

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De kans van optreden van dit scenario wordt als “mogelijk” ingeschat.

55

2.13

SCENARIO 10B – INCIDENT OP WATER BEROEPSVAART (MET RONDVAARTBOOT) Crisistype: Incidenten op of onder water Incidenttype: Incident beroepsvaart (met rondvaartboot) Bron: Oefenscenario Earnewâld - dinsdag 09 mei 2000

2.13.1


Risicosetting Op de Friese wateren (binnenmeren) varen jaarlijks een groot aantal rondvaarboten uit om dagjesmensen het mooie van de provincie Fryslân te tonen. De rondvaarten verschillen sterk qua capaciteit. Hierbij bevinden zich geregeld ouderen en minder zelfredzame (gehandicapten die afhankelijk zijn van bijvoorbeeld een rolstoel).

Kenmerken van het scenario In dit scenario is gekozen voor: een scenario met een rondvaartboot. een scenario waarbij minder zelfredzame personen betrokken zijn. een scenario met een beperkt aantal slachtoffers maar vanwege de verminderde zelfredzaamheid vergt de hulpverlening een grote capaciteit. Een scenario waarbij een relatief kleine brand uitbreekt welke niet door de bemanning zelf te blussen is. De capaciteit van de boot bedraagt maximaal 100 personen.

Kwetsbare groepen Doordat het incident zich op het water voordoet kan geconcludeerd worden dat iedereen minder zelfredzaam is. Personen die op de vaste wal zelfredzaam zijn, zullen op het water ook de grootste kans maken om zichzelf in een zo veilig mogelijke positie te brengen. De in een normale situatie al kwetsbare groepen: kinderen, ouderen en minder validen zullen in een dergelijk geval nog beperkter zijn in hun vluchtmogelijkheden waardoor zij een verhoogd risico lopen.

Vitale kwetsbaarheden Voor dit scenario is het niet denkbaar dat vitale infrastructuur onder druk komt te staan.

2.13.2

SCENARIOBESCHRIJVING Tijdens een rondvaart met gehandicapte personen aan boord breekt er door nog onbekende oorzaak brand uit in de machinekamer van de rondvaartboot. Op het moment van de brand zijn er 75 personen op de boot aanwezig, 5 bemanningsleden, 40 minder zelfredzame personen (waarvan 15 in een rolstoel) en 30 zelfredzame personen (begeleiders). Het lukt de aanwezige bemanningsleden niet om de brand in het beginstadium te blussen waardoor over moet worden gegaan tot evacuatie van de passagiers. Door de verminderde zelfredzaamheid van de passagiers is evacuatie niet zonder meer mogelijk.

56

Kritische momenten Begin gebeurtenis: Door onbekende oorzaak breekt er brand uit in de machine kamer van de rondvaartboot, wanneer de brand wordt opgemerkt, onderneemt de bemanning nog een bluspoging maar deze lukt helaas niet. Al bij het ontdekken van de brand is de wal gealarmeerd en zijn de hulpdiensten op voorhand uitgerukt. Alle passagiers worden naar een plek gebracht zo ver mogelijk bij de brand vandaan. Eerste kwartier: Op het moment dat blijkt dat het niet mogelijk is de brand te blussen moet worden overgegaan tot evacuatie van de boot. Doordat er meerdere personen in een rolstoel op de boot aanwezig zijn, is het niet mogelijk iedereen in een reddingsboot te krijgen De niet zelfredzame personen worden zo ver mogelijk van de brand neergezet. Zij zullen moeten wachten op grotere boten van de hulpdiensten om geëvacueerd te kunnen worden. Eerste uur: De hulpverlening komt inmiddels volledig op gang, de reddingsboten worden op de wal opgevangen en de bij de reddingsoperatie licht gewond geraakte passagiers worden behandeld. De eerste inzet op het water richt zich op het beschermen van de nog op de boot aanwezige personen tegen de warmte en de rook. Vijf van de passagiers hebben last van rookinhalatie en hebben medische hulp nodig. Met behulp van veel mankracht lukt het de hulpdiensten om alle rolstoelgebonden passagiers te evacueren. Eerste 4 uur: De brand is volledig geblust en alle passagiers zijn geëvacueerd en indien nodig medisch behandeld of vervoerd naar het ziekenhuis. De overige passagiers worden opgevangen. De boot is naar de dichtstbijzijnde haven gesleept. Eerste 24 uur: Niet van toepassing Herstelfase: Niet van toepassing

Slachtofferbeeld Onderstaand slachtofferbeeld is op basis van aanname, uitgaande van 75 passagiers. Status

Aantal

Doden (in eerste instantie ook benoemd als vermiste)

0

T1

0

T2 (allen minder zelfredzame afhankelijk van rolstoel)

5

T3

10

Getroffenen

75

Betrokkenen

225

57

2.13.3

IMPACTBEOORDELING De beoordeling geschiedt met behulp van onderstaande tabel: Impactcriterium

Nvt

2.1 doden

Nvt

2.2 ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) 3.1 kosten

B Nvt A


Nvt


Nvt


Nvt


2.13.4

Score (A-E of Nvt)


A Nvt A

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De waarschijnlijkheid van het scenario is beoordeeld als “mogelijk”.

58

2.14

SCENARIO 11 – UITVAL GAS Crisistype: Verstoring energievoorzieningen Incidenttype: Uitval gasvoorziening Bronnen:

2.14.1

Capaciteitsplan Gas 2003-2009, Essent Netwerk Fryslân bv

Expertise deskundigen van Gasunie


Risicosetting Voor het transport van aardgas vanaf de bron14 naar de energiebedrijven wordt gebruik gemaakt van landelijke hogedruknetten. De beheerder van dit landelijk systeem is Gas Transport Services. Enexis beheert het energienetwerk in Noord-, Oost- en Zuid-Nederland. De distributie en verkoop van gas aan bedrijven, instellingen en particulieren is in handen van meerdere bedrijven (o.a. Essent en Liander). Voor gas bestaat een buffercapaciteit (het gecomprimeerde gas in de leidingen) in tegenstelling tot elektriciteit. Het gastransportnet bestaat uit een primair hogedruknet dat wordt gevoed door vele bronnen, en transporteert gas naar afleveringsstations van grote afnemers en bedrijven. Het transport vindt plaats onder een druk van 66, 40, 8 en 4 bar. Het 40 bar net is relatief wijd vertakt (5.500 kilometer in Nederland), met in totaal zo’n 1.200 afnamepunten, de Gasontvangststations. De gastransportleidingen zijn uitgevoerd in staal en PE conform de van toepassing zijnde normen en richtlijnen. In een gasnet wordt onvoorziene uitval van een voedingspunt opgevangen door één van onderstaande maatregelen:

een reserve-installatie in het betreffende voedingspunt;

reservecapaciteit in de voedingspunten die hetzelfde net voeden.

Binnen het netwerk worden gasnetten momenteel dusdanig ontworpen dat uitval van een leiding tot een totaal verbruik van 70% van het maximum verbruik bij ontwerpcondities opgevangen kan worden. Dit is overigens geen garantie voor alle leidingen. Door de provincie Fryslân loopt het Hoofdtransportsysteem met gasdrukken tot 66 bar. Het tracé is een deel van de hoofdroute van Groningen naar de Randstad. Een deel van Groningen, geheel Friesland en Noord Holland worden ook vanuit dit tracé gevoed. Vanuit dit systeem wordt het Regionale Transportsysteem gevoed, de druk in dit systeem is ongeveer 40 bar. Diverse M&R stations (Meet- en Regelstations) in de provincie Fryslân zijn hiervoor verantwoordelijk. Vanuit het regionale net worden de afnemers beleverd via gasontvangstations: de meeste stations leveren gas af aan de energiebedrijven, maar grootverbruikers kunnen ook rechtstreeks beleverd worden. De beschrijving is gebaseerd op een overzichtskaart geleverd door Gasunie, welke niet openbaar gemaakt mocht worden. Over het algemeen geldt dat gas, in geval van lekkage, veelal geleverd kan worden via een alternatieve route. Echter, in gevallen waar de gasvraag zeer hoog is en het alternatief

14

Dit kan een gasproducent zijn, maar ook een aanlandingspunt van een zeeleiding of een aansluiting

met een buitenlandse leverancier.

59

ontoereikend, of in gevallen waar er geen alternatief is, kan de levering naar één of meerdere gasontvangstations in het gedrang komen of wegvallen. Dit betekent niet automatisch dat de gaslevering voor eindgebruikers gevaar loopt, ook de netten van de energiebedrijven kennen interne doorkoppelingen.

Kenmerken scenario In dit scenario wordt uitgegaan van een verstoring van de gasvoorziening voor een periode van ongeveer 12 uur. De uitval treft een middelgrote Friese stad met ongeveer 15.000 inwoners. Het is midwinter en de temperatuur is beneden vriespunt.

Kwetsbare groepen De uitval van gas heeft gevolgen voor productiebedrijven die gebruik maken van gas. Daarnaast zal de verwarming in veel huishoudens uitvallen. De meest kwetsbare groepen tijdens het uitvallen van gasvoorzieningen zijn zorgbehoevenden en ouderen die nog thuis wonen.

Vitale kwetsbaarheden Als gevolg van de uitval van gas kan de gasverwarming worden vervangen door elektrische verwarming waarbij er extra gebruik wordt gemaakt van stroomvoorziening. Hierdoor kan de uitval van gas dus van invloed zijn op de elektriciteitsvoorziening.

2.14.2

SCENARIOBESCHRIJVING In dit scenario is sprake van een ernstige beschadiging van een regionale leiding veroorzaakt door graafwerkzaamheden met een graafmachine. Hierdoor valt de gastoevoer naar een gasontvangststation uit, waardoor een deel van Leeuwarden zonder gas komt te zitten.

Kritische momenten Eerste uur: Door graafwerkzaamheden wordt een toevoerleiding geraakt met een druk van 40 bar. Dit gaat gepaard met een zeer krachtige gasuitstroom en een hoge geluidsproductie. Het gas dat ontsnapt, komt in de openbare ruimte terecht. Bewoners en omstanders merken het op en doen een melding bij politie en/of brandweer die de Centrale Commando Post van de Gasunie inlicht. Door de gastransportbeheerder wordt de gaskraan dichtgedraaid en gezocht naar andere alternatieven. Dit gebeurt handmatig door een Gasuniewerknemer, afhankelijk van plaats en tijdstip kan dit even duren (circa 30 minuten). Zolang de leiding niet is ingesloten is de plaats van de lekkage niet benaderbaar. Tijdelijke noodvoorraden van de plaatselijke zorginstellingen raken langzaam uitgeput doordat zij niet meer van gas worden voorzien. Als de gasbuffer niet meer toereikend is, valt de verwarming uit en wordt het langzaam behoorlijk koud. De instellingen zorgen daarom voor voldoende dekens om de patiënten en bewoners zo warm mogelijk te houden.

60

Eerste 8 uur: Nadat de gasleiding eenmaal is bereikt kan deze worden gerepareerd. Na reparatie dient de Gasunieleiding te worden gespoeld om te voorkomen dat er een gaslucht mengsel geleverd wordt. Het herstellen van de gastoevoer naar kleinverbruikers (via het net van de energiebedrijven) neemt significant meer tijd in beslag door individuele controle per afnemer/huishouden. Het lokale energiebedrijf dient in de normale situatie de individuele (huis-)aansluitingen te controleren. Omdat dit erg veel tijd vergt, wordt kan worden besloten deze fase over te slaan (zie herstelfase). Vooral zorginstellingen maken inmiddels zoveel mogelijk gebruik van elektrische kachels, om het nog enigszins warm te houden. Herstelfase: Nadat de toevoerleiding is gerepareerd wordt in overleg tussen burgemeester, brandweercommandant en de directie van Enexis de gastoevoer weer geactiveerd. Met behulp van de media en geluidswagens worden betrokkenen geïnformeerd over de situatie en de te ondernemen acties in geval van een storing als deze.

Slachtofferbeeld Dat er directe slachtoffers vallen als gevolg van de uitval van de gasvoorziening lijkt onwaarschijnlijk. Wel bestaat de kans dat er indirect slachtoffers vallen doordat de reservevoorraden van zorginstellingen weigeren of uitvallen als gevolg van de duur van de uitval. Ten behoeve van de capaciteitenanalyse is het wenselijk dat een beeld van het aantal slachtoffers wordt gegeven: Status

Aantal

Doden T1 T2 T3

2.14.3

Getroffenen

15.000

Betrokkenen

30.000


Score (A-E of Nvt)


Nvt

2.1 doden

Nvt


Nvt

2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) 3.1 kosten 4.1 langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 verstoring van het dagelijks leven

A A Nvt A


Nvt


Nvt


Nvt


A

61

2.14.4

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De kans van optreden van dit scenario wordt tussen “onwaarschijnlijk” en “mogelijk” ingeschat.

62

2.15

SCENARIO 12 - PROBLEMEN KWALITEIT DRINKWATER Crisistype: Verstoring drinkwatervoorziening Incidenttype: Uitval drinkwatervoorziening Bronnen:

2.15.1

Nooddrinkwaterplan Vitens


Risicosetting Onder drinkwater wordt water verstaan dat geschikt is menselijke consumptie. Drinkwater is voor de mens een primaire levensbehoefte. Drinkwater wordt naast consumptie voor de mens tevens gebruikt voor andere huishoudelijke doeleinden, proceswater, bluswater en consumptiewater voor dieren. Om bedrijven, instellingen en particulieren van water te voorzien wordt in waterwingebieden water opgepompt dat na zuivering gebruikt wordt als drinkwater. De continuïteit en kwaliteit van de levering van drinkwater zijn geregeld in de leveringsplannen van waterbedrijven. Bedrijven, instellingen en particulieren in Fryslân worden van drinkwater voorzien door het drinkwaterbedrijf Vitens. Vitens is verantwoordelijk voor de drinkwatervoorziening en zorgt ervoor dat het water gezuiverd wordt. In Fryslân zijn 9 productielocaties met bijbehorende waterwingebieden. In de waterwingebieden wordt het water opgepompt en getransporteerd naar de drinkwaterproductiebedrijven. Als het water is gezuiverd wordt het opgeslagen in speciale kelders om het tenslotte in het waterleidingnet te pompen. Vitens verzorgt tevens de nooddrinkwatervoorziening (waterzakken van 15.000 liter). Volgens de nieuwe wet moet dit binnen 24 uur. Vitens heeft hiervoor een nooddrinkwaterplan. In de scenario-uitwerking is gekozen voor een kwaliteitsprobleem in de drinkwatervoorziening: verontreiniging van het uitgaand reinwater productiebedrijf met een E colibacterie. Het scenario speelt zich af in de zomer, wanneer de temperatuur relatief hoog is en huishoudens in verhouding meer behoefte aan drinkwater hebben.

Kenmerken scenario Uit monstername blijkt dat het uitgaande reinwater van productielocatie Noardburgum besmet is met een E coli bacterie; een E coli bacterie geeft aan dat er mogelijk ziekteverwekkers in het drinkwater zitten. In dit scenario gaan we ervan uit dat er daadwerkelijk een ziekteverwekker in het drinkwater aanwezig is. Het besmette water is mogelijk naar ongeveer 150.000 huishoudens gegaan. Het speelt zich met name in de eerste 24 uur af, in deze periode bereikt het verontreinigde water de huishoudens.

Kwetsbare groepen De meest kwetsbare groepen tijdens het uitvallen van het drinkwater zijn: Zuigelingen en jonge kinderen Zorgbehoevenden Ouderen

63

Vitale kwetsbaarheden Niet van toepassing

2.15.2

SCENARIOBESCHRIJVING Uit monstername blijkt dat het uitgaande reinwater van productielocatie Noardburgum besmet is met een E coli bacterie; een E coli bacterie geeft aan dat er mogelijk ziekteverwekkers in het drinkwater zitten. In dit scenario gaan we ervan uit dat er daadwerkelijk een ziekteverwekker in het drinkwater aanwezig is. Het besmette water is mogelijk naar ongeveer 150.000 huishoudens gegaan. De levering van noodwater, water dat via het leidingnet bij de burger komt voor sanitatie, wasmachines e.d. gaat wel door. Verder geeft Vitens een kookadvies uit, het uit de kraan komende (besmette) drinkwater kan wel gebruikt worden als drinkwater nadat het gekookt is. Het speelt zich met name in de eerste 24 uur af, in deze periode bereikt het verontreinigde water de huishoudens. In het scenario wordt niet specifiek ingegaan op de volksgezondheidseffecten. Dit behoort bij een ander crisistype.

Kritische momenten Begin gebeurtenis: Vitens constateert aanwezigheid E coli in uitgaand reinwater pompstation. Eerste 48 uur: De eerste ziektegevallen als gevolg van drinken (besmette) water melden zich bij de huisarts. Vooral mensen die al verminderde weerstand hebben, worden ziek ( buikloop e.d.). Vitens geeft kookadvies, gaat door met de levering van noodwater voor sanitatie. Voor communicatie omtrent het kookadvies gebruikt Vitens zijn eigen kanalen, diverse andere mediabronnen, maar er zal ook hulp ingeroepen worden van regionale overheden. Het is niet duidelijk wanneer de levering van drinkwater via het leidingnet hervat kan worden. Vitens overweegt chlorering of de inzet van nooddrinkwater. Vitens informeert gemeenten en de veiligheidsregio over de kwaliteitsproblemen. De betrokken gemeenten nemen het besluit tot inzet van nooddrinkwatervoorzieningen. Herstelfase: Na het achterhalen van de oorzaak en reinigen van het leidingnet hervat Vitens de drinkwaterlevering via het leidingnet. Het kookadvies wordt ingetrokken.

Slachtofferbeeld Er is sprake van zieken door de combinatie van verminderde weerstand en de E colibacterie. Aandacht dient uit te gaan naar zorgbehoevenden en ouderen, want niet iedereen raakt op de hoogte van het kookadvies.

64

Status

Aantal

Doden T1 T2

2.15.3

T3

85

Getroffenen

Alle inwoners in het gebied waar de uitval plaatsvindt

Betrokkenen

Alle inwoners in het gebied waar de uitval plaatsvindt

IMPACTCRITERIA De beoordeling geschiedt met behulp van onderstaande tabel: Impactcriterium

Score (A-E of Nvt)


Nvt

2.1 doden

Nvt


Nvt


Nvt

3.1 kosten

Nvt


Nvt


Nvt


Nvt


Nvt


2.15.4

B


A

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De waarschijnlijkheid van het scenario is ingeschat op “onwaarschijnlijk”.

65

2.16

SCENARIO 13 – VERSTORING RIOLERING Crisistype: Verstoring rioolwaterafvoer en afvalwaterzuivering Incidenttype: Uitval rioleringssyteem Bronnen:

2.16.1

De loop van het Friese water, G. ter Haar en P.L. Polhuis 2004

Leidraad rioleringen, september 2001

Scenario oefencyclus Motof 2008

Het beschreven incident heeft ooit plaatsgevonden in Witmarsum (31-12-2007)


Risicosetting Binnen de regio Fryslân is een Bestuurlijk Overleg Rioleringen (BOR-F) opgesteld. Het is een platform tussen de provincie. Gemeenten, de waterleidingmaatschappij (Vitens) en het waterschap, waar de zaken rond het rioolbeheer, de overstorten en afvalwater aan de orde worden gesteld. Gemeenten hebben de directe zorgplicht om het afvalwater op te vangen in riolering (bron: De loop van het Friese water, G. ter Haar en P.L. Polhuis 2004). De zorg voor riolering is van oudsher een gemeentelijke taak. De verantwoordelijkheid voor de voorbereiding op de bestrijding van (milieu-)incidenten in relatie met de riolering ligt daarmee bij de gemeente. Indien zich een incident voordoet (waarbij de riolering is betrokken) dient de gemeente snel en adequaat op te treden. De kosten van incidenten kunnen immers enorm zijn. Het beperken van de (milieu-) schade is derhalve van essentieel belang. Om snel en adequaat te kunnen optreden, is het van belang taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de rioleringsbeheerder zo veel mogelijk vast te leggen in een zogeheten ‘incidentenplan riolering’ of in een beperkter draaiboek.

Kenmerken scenario Uitgangspunt is ernstige beschadiging aan het riool en een parallel lopende gasleiding. Hierdoor is een relatief grote hoeveelheid gas vrijgekomen en deze verspreidt zich via het rioleringstelsel in de openbare ruimte, maar ook in woningen via afvoerputten van keukens, toiletten en badkamers. Door de beschadigingen aan het riool vindt stagnatie van de afvoer van afvalwater plaats, wat er toe leidt dat afvalwater en proceswater vanuit bedrijven niet meer afgevoerd kan worden. Hierdoor ontstaat er economische schade en overlast als gevolg van uitstromend water en (reguliere) overstorten vanuit de rioleringen in het oppervlaktewater.

Kwetsbare groepen Iedereen die in het gebied verblijft waar de uitval van rioleringen plaatsvindt is betrokken. De grootste groep van de mensen ondervindt niet direct hinder van de uitval en kan een normaal leefklimaat onderhouden. Kleine groepen mensen zoals (chronisch) zieken en mensen met een lage weerstand kunnen gezondheidsnadelen ondervinden van het scenario.

66

Vitale kwetsbaarheden Allereerst brengt het scenario met zich mee dat de gastoevoer gehinderd wordt. Deze effecten worden reeds bij een ander incidenttype uitgewerkt en komen hier niet uitgebreid aan de orde. Het scenario heeft ook een effect op de afvalwaterzuivering. Immers, als het afvalwater niet meer afgevoerd kan worden, zal het ook niet gezuiverd worden en wordt het milieu nadelig belast: riooloverstorten in oppervlaktewater en inzijging van verontreinigd water nabij plekken waar het riool kapot gegaan is.

2.16.2

SCENARIOBESCHRIJVING Op oudejaarsavond wordt door een groep jongeren een zeer zwaar stuk vuurwerk, vermoedelijk een lawinepijl of een nitraatbom, in een straatkolk afgestoken. Er volgt een zware klap, het putdeksel vliegt in de lucht, gevolgd door brokken steen en grond. De bestrating rond de put is ernstig beschadigd. Direct als gevolg van de explosie borrelt gas op uit de grond rond de punt. Door de klap is zowel de gasleiding, die parallel aan het riool loopt, als het riool ernstig beschadigd en lekgeraakt. Het gas verspreid zich via het riool, ontsnapt via de putdeksels, maar komt ook in de aanliggende woningen terecht. Vanuit de hele straat en omliggende buurt komen klachten over een gaslucht uit keukens, toiletten en badkamers.

Kritische momenten Kritische momenten ontstaan op het moment dat omstanders de gaslucht opmerken en er onrust ontstaat in de omliggende buurt. Eerste uur: Nadat door een (vuurwerk)explosie in de straatkolk het rioleringstelsel en de parallellopende gasleiding lek is geraakt, ontsnapt er gas in de omliggende woningen via de afvoerleidingen in keukens, toiletten en badkamers. Daarnaast is de afvoer van afvalwater gestagneerd, waardoor de riolering niet meer in staat is de hoeveelheden afvalwater en regenwater (er is veel neerslag gevallen de afgelopen dagen en ook de vooruitzichten duiden op zeer nat weer) te verwerken. Nadat omwonenden een gaslucht hebben geconstateerd, doen zij hiervan melding bij de politie en/of brandweer die het centraal meldpunt van de gemeentelijke rioleringsbeheerder, de gastransportbeheerder en de afdeling Handhaving van Wetterskip Fryslân waarschuwt. Eerste 4 uur: Het centraal meldpunt maakt een inschatting van het incident en bepaalt welke mensen nodig zijn voor vervolgacties. De rioleringsbeheerder en Wetterskip Fryslân kunnen vervolgens verdere acties ondernemen (verificatie, doormelden, opschalen en acties inzetten). Door de gastransportbeheerder wordt de gaskraan dichtgedraaid en gezocht naar alternatieven. Dit gebeurt handmatig door een Gasuniewerknemer, afhankelijk van plaats en tijdstip kan dit even duren (circa 30 minuten). Zolang de leiding niet is ingesloten, is de plaats van de lekkage niet benaderbaar. Door de rioleringbeheerder en Wetterskip Fryslân wordt naar een bypass en/of opslagmogelijkheden voor het afvalwater gezocht. Inmiddels is een aanzienlijke hoeveelheid rioolwater in openbare ruimten terecht gekomen en neemt de gaslucht in de huizen van de omwonenden zulke vormen aan dat mensen onrustig worden.

67

De hulpdiensten zijn druk met het bepalen van de omvang van het getroffen gebied. Er wordt door het gemeentelijk beleidsteam besloten tot een preventieve evacuatie van de woonwijk. Omwonenden worden geïnformeerd en geïnstrueerd (in verband met het aanwezige gas) met behulp van de media en geluidswagens. Er wordt een opvanglocatie ingericht. Eerste 6 uur: Doordat de gastoevoer is stilgezet, wordt de concentratie gas in de lucht langzaam minder. Herstelfase: De brandweer helpt in samenwerking met de rioleringbeheerder mee om het afvalwater op te ruimen. Daarnaast zorgt de rioleringsbeheerder ervoor dat de riolering wordt gerepareerd. De gasleiding wordt gerepareerd door de beheerder van het gasleidingnet.

Slachtofferbeeld Dat er directe slachtoffers vallen als gevolg van de uitval van riolering lijkt onwaarschijnlijk. Wel bestaat de kans dat er indirect slachtoffers vallen als gevolg van het mogelijk inademen van giftige dampen. Dit zal van toepassing zijn op mensen die al kwetsbaar waren. Ten behoeve van de capaciteitenanalyse is het wenselijk dat een beeld van het aantal slachtoffers wordt gegeven: Status

Aantal

Doden T1 T2

2.16.3

T3

4

Getroffenen

4.000

Betrokkenen

8.000


Score (A-E of Nvt)


Nvt

2.1 doden

Nvt


Nvt


Nvt

3.1 kosten 4.1 langdurige aantasting van milieu en natuur (flora en fauna) 5.1 verstoring van het dagelijks leven 5.2 aantasting van positie van het lokale en regionale openbaar bestuur 5.3 sociaal psychologische impact 6.1 aantasting van cultureel erfgoed Totaalscore (met behulp van rekenmodule)

2.16.4

A Nvt B Nvt B Nvt A

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De waarschijnlijkheid van het scenario is ingeschat op “onwaarschijnlijk”.

68

2.17

SCENARIO 14 – UITVAL AFVALWATERVERZUIVERING Crisistype: Verstoring rioolwaterafvoer en afvalwaterzuivering Incidenttype: Uitval afvalwaterzuivering Bronnen:

2.17.1

Bestrijdingsplan waterkwaliteit Wetterskip Fryslân januari 2009

Expertise deskundige Wetterskip

www.waternet.nl


Risicosetting Het afvalwater wordt in een rioolwaterzuiveringsinstallatie gezuiverd. Dit proces gaat in een aantal stappen:

(Bron: www.waternet.nl) Het afvalwater komt via de riolering in een zuiveringsinstallatie. De zuiveringsinstallatie zorgt ervoor dat het water wordt gezuiverd van vuil alvorens het terecht komt in het oppervlakte water. Het gezuiverde afvalwater komt terecht in het oppervlaktewater. Oppervlaktewater bestaat uit sloten, plassen, meren en rivieren. Dit water moet zo gezond zijn, dat planten en dieren erin kunnen leven en mensen erin kunnen zwemmen. Daarnaast moet het geschikt zijn voor landbouw, veeteelt en visserij. Deze eisen kunnen dus plaatselijk verschillen. Bovendien moeten vaarwegen bevaarbaar blijven. Als de afvalwaterzuiveringsinstallatie uitvalt, heeft dit grote gevolgen voor het oppervlaktewater in Fryslân.

Kenmerken scenario In dit scenario wordt uitgegaan van ernstige vervuiling van het oppervlaktewater van de Wijde Greuns bij de RWZI Leeuwarden. Het incident speelt zich af in de zomer, wanneer er door recreanten gezwommen wordt in oppervlaktewater op diverse locaties. Door het uitvallen van de RWZI en de stadsriolen kan het water niet meer afgevoerd worden naar de RWZI met als gevolg dat de oppervlaktewateren in Leeuwarden vervuild raken door overstortend rioolwater. Dit kan alleen als het bijvoorbeeld lange tijd droog en warm is geweest, vervolgens de RWZI uitvalt en er sprake is van zeer veel aanhoudende regen. Deze grote hoeveelheid regen houdt tevens enkele dagen aan. Afhankelijk van de interventies van het waterschap worden de problemen verplaatst naar het ontvangende water naast de RWZI.

Kwetsbare groepen Kwetsbare groepen kunnen de mensen zijn die zwemmen in de plassen waar het vervuilde water in terecht is gekomen.

69

Vitale kwetsbaarheden Het incident heeft gevolgen voor de natuur in de omgeving.

2.17.2

SCENARIOBESCHRIJVING Het scenario is gebaseerd op een scenariobeschrijving afkomstig van Wetterskip. Tijdens een flinke onweersbui op een zomerse dag is de bliksem ingeslagen in het inkoopstation op de RWZI Leeuwarden. Door de blikseminslag zijn beide onderstations uitgebrand en is de RWZI direct zonder stroom komen te zitten. De brandweer heeft de ontstane brand inmiddels onder controle en is nu nog aan het nablussen tot ongeveer begin de avond. Opschaling In overleg tussen de klaarmeester van de RWZI, het afdelingshoofd, de calamiteitencoördinator en de secretarisdirecteur is besloten om op te schalen naar coördinatiefase 2. Zowel het actiecentrum Zuiveringsbeheer als Waterkwaliteit zijn actief. Deze laatste om mee te denken over mogelijkheden om eventuele lozingen in goede banen te leiden. De actiecentra zijn op dit moment voor de eerste maal in overleg, een OT-overleg is gepland voor direct daarna. Reeds genomen maatregelen/voorlopige inschatting AC Een eerste inspectie, voor zover mogelijk, is uitgevoerd door de medewerkers van de zuivering. Deze inspectie heeft duidelijk gemaakt dat het aansluiten van noodstroom direct op het inkoopstation en op de beide onderstations, met daarin de frequentieomvormers voor de beluchters, niet meer mogelijk is. Dit komt door de branden blusschade. De klaarmeester van de zuivering heeft een eerste inschatting gemaakt van de duur dat de zuivering het afvalwater niet kan verwerken. Op dit moment denkt hij de zuivering – misschien - op zijn snelst overmorgen voor een beperkt deel weer in bedrijf te hebben, maar waarschijnlijker is dat deze pas over een week weer in bedrijf is. Op last van de klaarmeester zijn de rioolgemalen stopgezet. Er vindt nu buffering in het rioolsysteem plaats. De verwachting is dat, omdat het nog steeds regent, het stelsel over ca. 8 uur vol zit. Besluit verdere opschaling Gezien de reële kans dat de RWZI Leeuwarden voor één week is uitgeschakeld vraagt de voorzitter van het BT zich af of opschaling naar coördinatiefase 3 gewenst/noodzakelijk is. Hij wil met behulp van een scenarioanalyse in het kader van dit probleem te verwachten worst-case bestuurlijke ontwikkelingen, keuzes en interactie in kaart brengen om daarna besluit te nemen over verdere opschaling. Daarom zijn ook de leden van het BT samengeroepen.

Kritische momenten Als de RWZI uitvalt zullen de eerste problemen ontstaan aan de voorkant; bij de stedelijke riolen. Als de beheerder van de RWZI (de klaarmeester) de RWZI open zet dan kan het rioolwater de RWZI binnenstromen en ongezuiverd verlaten: in dat geval zal voor de situatie in Leeuwarden ook de ontvangende waterpartij: de Wijde Greuns verontreinigd raken met ongezuiverd afvalwater. De overstorten in de stad zullen dan minder worden, maar het probleem verplaatst zich.

70

Slachtofferbeeld Dat er direct slachtoffers vallen als gevolg van vervuiling van het oppervlaktewater lijkt onwaarschijnlijk. Wel bestaat de kans dat er indirect slachtoffers vallen als gevolg van ziekten veroorzaakt door de vervuiling van het oppervlaktewater. Ten behoeve van de capaciteitenanalyse is het wenselijk dat een beeld van het aantal slachtoffers wordt gegeven: Status

Aantal

Doden T1 T2 T3

2.17.3

Getroffenen

Recreanten die in het vervuilde water hebben gezwommen

Betrokkenen

Alle inwoners in het gebied waar het water vervuild is


Score (A-E of Nvt)


Nvt

2.1 doden

Nvt


Nvt


A

3.1 kosten

A


B


Nvt


Nvt


Nvt


2.17.4

B


A

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De kans van optreden van dit scenario wordt als “onwaarschijnlijk” ingeschat.

71

2.18

SCENARIO 15 – UITVAL AFVALVERWERKING Crisistype: Verstoring afvalverwerking Incidenttype: Uitval afvalverwerking Bronnen:

2.18.1

www.vrom.nl

www.omrin.nl


Risicosetting In de provincie Fryslân is Omrin verantwoordelijk voor de inzameling en het vervoer van huishoudelijk afval en bedrijfsafval van 17 gemeenten. Daarnaast zorgt Omrin voor de verwerking van al het huishoudelijk afval van de Friese gemeenten. Daarnaast voeren zij andere activiteiten uit die met afval en milieu te maken hebben, zoals het beheer en de exploitatie van milieustraten, de reiniging van openbare ruimtes en bedrijfsterreinen, alsmede bestrijdingsmethoden tegen gladheid, onkruid en plaagdieren (bron: www.omrin.nl). Het Ministerie van VROM geeft aan dat de afvalstromen als volgt zijn onderverdeeld: Huishoudelijk afval: 15% Industrieel afval: 36 % Bouwafval: 34 % Zuiveringsinstallaties Landbouw: 15% Een verwerkingsstop kan leiden tot veel overlast en een gevaar voor de volksgezondheid in de regio Fryslân. Door opeenhoping en verspreiding van afval in openbare ruimten ontstaat een toenemende kans op ongedierte en infectiegevaar. In dit scenario wordt uitgegaan van een regionale staking, waardoor de afvalverwerking in een deel van de regio Fryslân stil komt te liggen. De staking duurt circa 14 dagen, waardoor het afval zich steeds verder ophoopt. Door de aanhoudende stank in de straten klaagt men over overlast en ontstaat er onrust onder de bewoners. De staking vindt plaats in de zomer dus de rottingsprocessen vinden versneld plaats. Hierdoor ontstaan potentiële besmettingsbronnen. Ook trekt het afval extra ongedierte aan. Inwoners worden verzocht hun afval niet op straat te zetten.

Kenmerken scenario In het scenario gaat het om een uitval van de afvalverwerking door een staking van gedurende 14 dagen. Het personeel van het lokale afvalverwerkingsbedrijf weigert afval op te halen, waardoor het afval weken lang blijft liggen.

Kwetsbare groepen De meest kwetsbare groepen tijdens het uitvallen van de afvalverwerking zijn: Omwonenden die besmettingsgevoelig zijn.

Vitale kwetsbaarheden Het type incident heeft geen direct gevolgen voor de overige infrastructuren.

72

2.18.2

SCENARIOBESCHRIJVING Week 1 Overlast concentreert zich vooral in stedelijke gebieden (stadswijken). Veel voorlichting noodzakelijk aan burgers. Instellingen worden verzocht om zelf afval weg te brengen naar de daarvoor geëigende locaties. Week 2 De gemeenten gaan andere mogelijkheden onderzoeken om het afval op te halen. Vrijwilligers en particuliere bedrijven zetten zich hiervoor in.

Kritische momenten De gevolgen van de uitval van afvalverwerking nemen pas ernstige vormen aan als deze langdurig uitvalt (langer dan 10 dagen).

Slachtofferbeeld Dat er directe slachtoffers vallen als gevolg van het uitvallen van afvalverwerking lijkt onwaarschijnlijk. Wel bestaat de kans dat er indirect slachtoffers vallen als gevolg van ziekten veroorzaakt door de vervuiling. Denk hierbij vooral aan kinderen die op straat spelen. Status

Aantal

Doden T1 T2 T3

2.18.3

Getroffenen

Alle inwoners van het gebied waar de uitval van afvalverwerking plaatsvindt

Betrokkenen

Alle inwoners in het gebied waar de uitval van afvalverwerking plaats vindt


Score (A-E of Nvt)


Nvt

2.1 doden

Nvt


Nvt


Nvt

3.1 kosten

Nvt


Nvt


Nvt


Nvt


Nvt


2.18.4

C


A

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De kans van optreden van dit scenario wordt als zeer onwaarschijnlijk ingeschat.

73

2.19

SCENARIO 16 – INCIDENT VLIEGSHOW Crisistype: Luchtvaartincidenten Incidenttype: Incident vliegtoestel bij vliegshows Bronnen: Rampbestrijdingsplan Vliegbasis Leeuwarden 2006 - 2010

2.19.1


Risicosetting In Fryslân vindt 1 keer in de twee jaar een grote vliegshow plaats waar veel publiek aanwezig is. Er is gekozen om dit incidenttype uit te werken, omdat naast de vele toeschouwers die hierbij aanwezig zijn, het gaat om een hoog aantal vliegbewegingen en een relatief lage vlieghoogte. Het rampbestrijdingsplan betreft de voorzienbare calamiteiten die kunnen plaatsvinden op of in de nabije omgeving van Vliegbasis Leeuwarden. Het rampbestrijdingsplan beschrijft de wijze waarop de hulpverleningsdiensten en de gemeenten Leeuwarden, Leeuwarderadeel en Menaldumadeel samen met de luchthavenbrandweer, het Geneeskundig Centrum van Vliegbasis Leeuwarden en de Koninklijke Marechaussee een ernstige gebeurtenis bestrijden op of in de omgeving van de vliegbasis. Het rampbestrijdingsplan maakt onderscheid naar vijf verschillende scenario's. Scenario 1:

Klein incident op de Vliegbasis

Scenario 2:

Groot incident op de Vliegbasis

Scenario 3:

Klein luchtvaartincident buiten de Vliegbasis

Scenario 4:

Groot luchtvaartincident buiten de Vliegbasis

Scenario 5:

Incident op de vliegbasis tijdens een publieksevenement.

In het rampbestrijdingsplan staan de scenario’s met de bijhorende effecten nader beschreven. Bovendien wordt voor elk scenario een opschalingniveau aangegeven. Verder worden naast de operationele uitgangspunten ook alle relevante deelprocessen uitgewerkt. In het kader van het risicoprofiel is gekozen om scenario 5 uit het rampbestrijdingsplan verder te beoordelen. Tijdens de vliegshows is veel publiek aanwezig. Daarnaast zijn er bij dit evenement een hoog aantal vliegbewegingen en gaat het om een relatief lage vlieghoogte. Scenario 5: Incident op de vliegbasis tijdens een publieksevenement (GRIP 4) Incidenten binnen de gemeenten Leeuwarden, Leeuwarderadeel en/of Menaldumadeel, waaronder luchtvaartongevallen, tijdens een publieksevenement en (luchtvaart)ongevallen waarbij veel slachtoffers (te verwachten) zijn. Hierbij valt naast de luchtvaartongevallen te denken aan paniek in menigte, bijzondere meteorologische omstandigheden (regen, warmte) ed. Ter voorbereiding van de rampenbestrijdingsorganisatie is gebruik gemaakt van maatgevende scenario's zoals omschreven in een tweetal Leidraden van BzK, de Leidraad

74

Maatramp en de Leidraad Operationele prestaties. De kentallen die gehanteerd zijn voor dit scenario zijn opgenomen in onderstaande tabel.

2.19.2

Vuurfront

Redding

Meten

Doden

T1

T2

T3

m

personen

km2

aantal

aantal

aantal

aantal

350

40

6

45

8

22

30

IMPACTBEOORDELING De beoordeling geschiedt met behulp van onderstaande tabel: Impactcriterium 1.1 aantasting van de integriteit van het grondgebied 2.1 doden 2.2 ernstig gewonden en chronisch zieken 2.3 lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) 3.1 kosten

Nvt D D Nvt C


Nvt


Nvt


Nvt


2.19.3

Score (A-E of Nvt)

B Nvt C

WAARSCHIJNLIJKHEIDSBEOORDELING De kans van optreden van dit scenario wordt als ”mogelijk” ingeschat.

75

2.20

SCENARIO 17 – OVERSTROMING VANUIT ZEE Crisistype: Overstromingen Incidenttype: Overstroming vanuit zee Bronnen:

Bestrijdingsplan primaire waterkering 1 oktober 2008 intranetversie

VNK_Hoofdrapport onderzoek overstromingsrisico’s november 2005

“Als het tóch misgaat, Overstromingsscenario’s voor rampenplannen”, Koolen et. al. 2007, conceptrapport, in opdracht van RIZA.

2.20.1


Risicosetting Dit scenario heeft betrekking op de Waddenzeekering van Wetterskip Fryslân op de vaste wal van Fryslân. De Waddenzeekeringen van Terschelling en Ameland bezitten een eigen bestrijdingsplan primaire waterkeringen. De Waddenzeekering vormt een onderdeel van de dijkring Fryslân-Groningen (dijkring nr. 6). De dijken van deze dijkring zijn, overeenkomstig de in de Wet op de waterkering aangegeven veiligheidsnorm, berekend op een gemiddelde overschrijdingskans van de hoogwaterstand van 1/4.000 per jaar. De daarbij behorende waterstand bedraagt voor Harlingen N.A.P. + 4.95 m. De tot nu toe hoogst bekende stormvloeden hebben in Harlingen een hoogte bereikt van ca. N.A.P. + 3,70 m (opgetreden in 1954, 1976 en 1990). Naarmate de stormvloedhoogte groter wordt zal de kans op schade toenemen. Het bewakingsgebied dat onder de werking van dit bestrijdingsplan valt strekt zich uit vanaf de Afsluitdijk tot Lauwersoog. Voor een doelmatige bewaking is de Friese kust verdeeld in 5 kustvakken met elk een dijkpost, 4 daarvan zijn ondergebracht in een dijkmagazijn en 1 in een steunpunt van de muskusrattenbestrijding van Wetterskip Fryslân: Kustvak

Dijkpost

Lengte

1.

Afsluitdijk - Harlingen (TH sluizen) Zurich

(steunpunt Mura)

2.

Harlingen (TH sluizen) - Westhoek Roptazijl

9,4 km

3.

Westhoek – Noorderleegpolder Boonweg

13,2 km

4.

Noorderleegpolder - Veerdam Holwerd Ferwert

15,0 km

5.

Veerdam Holwerd – Lauwersoog Ternaard

20,8 km

14,8 km

----------73,2 km Bron: Bestrijdingsplan primaire waterkering 1 oktober 2008

Kenmerken scenario Door een stormvloed die enkele dagen duurt, stijgt het water aanzienlijk. Bij verder toenemende stormvloedhoogte neemt de kans op schade toe en bij het overschrijden van de maatgevende hoogwaterstanden dreigt overstromen of bezwijken van de waterkering of vindt dit daadwerkelijk plaats. Het achter de waterkering gelegen land overstroomt. Er is sprake van een directe levensbedreiging voor mens en dier en van aantasting van goederen. Personeel van de ondersteunende aannemingsbedrijven worden toegevoegd aan de bewaking/bestrijdingteams (Bij meerdere bedreigde kustvakken zijn meerdere bewaking/bestrijdingsteams ingesteld).

76

Uitgegaan wordt van het ergst denkbare scenario. Dit scenario is uitgewerkt in het kader van de werkzaamheden van de Taskforce Management Overstromingen (2008). In dit scenario staat het waterpeil in de Waddenzee op 5 meter boven NAP gedurende 2 uur bij een aanhoudende storm van 45 uur en breken de Waddendijken op meerdere plekken door. Een groot deel van het noordelijk en noordwestelijk deel van Fryslân overstroomt als gevolg van de dijkdoorbraak. Direct in de buurt van een doorbraak en in dieper gelegen delen van de provincie kunnen hierbij (tijdelijk) waterdiepten optreden van meer dan twee meter. Doordat de dijken op meerdere locatie zijn doorbroken loopt in een redelijk snel tempo een groot deel van Fryslân onder water. De uiteindelijke omvang van de overstroming is 4560 km2. 12 uur na de dijkdoorbraak is reeds 50% van het gebied overstroomd. Na twee dagen is bijna 85% van het gebied overstroomd dat uiteindelijk zal overstromen. Hoge gronden en interne keringen voorkomen dat het water verder stroomt. Langs de kust is ook de instroom van water de beperkende factor. Als de storm weer is gaan liggen stroomt er nagenoeg geen water het gebied meer in. De stijgsnelheid is zoals de verwachting het grootst nabij de doorbraaklocaties. Daarnaast valt de invloed van waterkeringen binnen de verschillende dijkringen op. Door de aanwezigheid van deze keringen stijgt het water hier sneller. Lokaal kunnen dan ook gevaarlijke stijgsnelheden optreden. In het merendeel van het gebied is de stijgsnelheid minder dan 0,5 meter per uur.

Kwetsbare groepen Na een overstroming met een formaat als deze zou gesteld kunnen worden dat alle getroffenen een kwetsbare groep vormen. De mensen die direct achter een dijk wonen zijn in dit geval het meest kwetsbaar, omdat zij als gevolg van de doorbraak direct overvallen worden door een grote massa water. De in een normale situatie al kwetsbare groepen: kinderen, ouderen en minder validen zullen in dit geval nog beperkter zijn in hun vluchtmogelijkheden waardoor zij een verhoogd risico lopen.

Vitale kwetsbaarheden Het type incident heeft direct gevolgen voor de overige infrastructuren.

77

2.20.2

SCENARIOBESCHRIJVING

Kritische momenten Eerste uur: Door een stormvloed kunnen de dijken langs de kust het water niet meer tegenhouden. Op enkele locatie in de provincie Fryslân doorbreken de dijken en het water stroomt met massa’s tegelijk landinwaarts. In het eerste uur overstroomt circa 174 km2 land en vallen er circa 200 slachtoffers. Het vee in het getroffen gebied zoekt waar mogelijk het hoger gelegen land op of verdrinkt. Eerste 4 uur: Na 4 uur is circa 624 km2 land overstroomd en zijn 382 slachtoffers gevallen. Circa 96.000 mensen zijn getroffen door het snel instromende water. Hulpverlening komt zeer langzaam op gang, doordat ook zij hinder ondervinden aan het water. Eerste 24 uur: De hulpverlening komt vanuit alle uithoeken van Nederland op gang. Doordat het een storm betreft die heel Nederland heeft getroffen is het ondenkbaar dat alleen de provincie Fryslân en Groningen de gedupeerde provincies zijn. De noordelijke kustgebieden zijn echter wel het ergst getroffen, dus veel ondersteuning is deze kant op gekomen. Doordat het water nog steeds binnen stroomt, komt de hulpverlening nog steeds gestaag op gang. Inmiddels zijn circa 370.000 mensen getroffen, zijn er ruim 1.400 slachtoffers gevallen en is bijna 2.000 km2 land overstroomd. 168 uur (week): Na een week stroomt het water gestaag landinwaarts, doordat de meeste gaten in de dijken zijn gedicht met onder andere de hulp van de landmacht en vrijwilligers. Nog altijd loopt het aantal getroffenen op en vallen er meer slachtoffers doordat mensen zichzelf niet langer in leven kunnen houden doordat zij al een week zonder water en voedsel op hoger, maar onbereikbare delen bevinden. De overige gaten in de dijken worden met man en macht getracht te dichten. Hulpverlening geschiedt met alle middelen van dien. Herstelfase: Als het water niet verder landinwaarts stroomt, is het zaak het water zo snel mogelijk weg te pompen, op zoek te gaan naar overgebleven gedupeerden en mogelijke slachtoffers. Ziekenhuizen in het gehele land bieden gelegenheid om mogelijke slachtoffers op te vangen. Uiteindelijk is circa 2.700 km2 land overstroomd, zijn er ruim 460.000 personen getroffen en zijn er ruim 1.800 dodelijke slachtoffers gevallen door verdrinking en/of uitputting, te kort aan water en voedsel.

78

Slachtofferbeeld15 Ten behoeve van de capaciteitenanalyse is het wenselijk dat een beeld van het aantal slachtoffers wordt gegeven:

2.20.3

Tijdsduur

Omvang overstroming

Getroffenen

Dodelijke slachtoffers bovenschatting

[uren]

[km2]

[personen]

[personen]

1

174

54.000

216

4

624

95.600

382

8

1080

155.300

621

12

1374

215.700

863

16

1620

296.000

1.184

24

1992

368.900

1.476

48

2274

404.400

1.618

168 (week)

2550

420.800

1.683

Maximum

2736

466.000

1.864


2.20.4

Score (A-E of Nvt)


C

2.1 doden

A


E


E

3.1 kosten

D


E


D


E


E


A


E


15

Oppervlakte en aantal slachtoffers zijn gebaseerd op aantallen afkomstig uit het scenario

Overstroming noordelijke kustgebieden. Hierbij zijn de aantallen gespecificeerd naar de provincie Fryslân.

79

2.21

SCENARIO 18 – DIERZIEKTEN Crisistype: Dierziekten Incidenttype: Dierziekten overdraagbaar op mens Bronnen:

2.21.1

Beleidsdraaiboek Mond- en Klauwzeer (2005)

www.lnv.nl

Infectieziekten Bulletin RIVM


Risicosetting Relevant in dit scenario is dat Fryslân een voornamelijk agrarische provincie is, met een groot aantal rundveebedrijven (3.924 stuks red.) schapenbedrijven (1.975 stuks red.), geitenbedrijven (611 stuks red.) en varkensbedrijven (80 stuks red). Hierdoor is het scenario toegespitst op een uitbraak van Mond en Klauwzeer, kortweg MKZ. Het totale aantal gevoelige dieren voor een uitbraak van MKZ betreft: Rundvee Schapen Geiten Varkens

530.703 231.822 14.190 96.737

Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, 2008

Kenmerken scenario In het scenario is gekozen voor:

Uitbraak van MKZ bij een klein aantal Friese bedrijven die in elkaars nabijheid liggen.

Er komt geen fase van buitengewone omstandigheden.

Met andere woorden; er wordt gekozen voor een crisisfase waarin de uitbraak van de ziekte beperkt blijft tot een aantal bedrijven. Deze bedrijven zijn waarschijnlijk met elkaar in aanraking geweest in de vorm van onderling transport of andersoortige uitwisseling van goederen.

Kwetsbare groepen In dit scenario zijn de veehouders de voornaamste kwetsbare groep. Zij zijn immers degenen die de meeste tijd hebben doorgebracht in het besmette gebied; dus ook al vóór de ziektebeelden duidelijk werden geconstateerd.

Vitale kwetsbaarheden Het is niet waarschijnlijk dat vitale infrastructuur te lijden heeft onder dit scenario.

80

2.21.2

SCENARIOBESCHRIJVING Op een veehouderij in Fryslân wordt een uitbraak van MKZ geconstateerd. ’s Ochtends wordt bij één van de dieren een aantal symptomen van de ziekte waargenomen. De veehouder neemt het zekere voor het onzekere en belt direct zijn veearts. Deze stelt meerdere symptomen bij één van de dieren vast en stelt het LNV in kennis. De verdenking stelt meerdere processen in gang. Een monster wordt naar een speciaal laboratorium gestuurd ter analyse. Na verloop van tijd wordt op meerdere bedrijven in de buurt melding gemaakt van verdachte gevallen. Ook hier worden monsters ter analyse genomen. Kritische momenten Begin gebeurtenis/ Eerste dag: Na het vaststellen van de eerste verdenking wordt een vervoersverbod van 10 kilometer rond het verdachte bedrijf ingesteld (MKZ beleidsdraaiboek, LNV 2005. Eerste 72 uur na bevestiging: Na de definitieve bevestiging treedt het landelijk conforme maatregelenpakket voor de verschillende gebieden in. Deze eerste 72 uur (standstill) na vaststelling van de definitieve uitbraak wordt er niet gevaccineerd. De besmette bedrijven, contactbedrijven en bedrijven die binnen één kilometer rondom een besmet bedrijf liggen worden in deze periode preventief geruimd. In deze 72 uur wordt verder een nadere vaccinatiestrategie met bijbehorende vaccinatiegebieden bepaald. Figuur 1: Vaccinatiegebied en toezichtszone, beschermings- en toezichtsgebied

Bron: MKZ beleidsdraaiboek, LNV 2005

81

Afbouwfase: Nadat de dreiging van de crisis is geweken wordt de afbouwfase van kracht. Deze afbouw start wanneer geen verdere uitbraken worden geconstateerd en bestaande uitbraken onder controle zijn. De afbouw vindt verder geleidelijk plaats in de komende maanden, dit kan per maatregel en gebied verschillen.


2.21.3

Status

Aantal

Doden

0

T1

0

T2

0

T3

0

Getroffenen

15 bedrijven

Betrokkenen

6.590 bedrijven16


Score (A-E of Nvt)


Nvt

2.1 doden

Nvt


Nvt


Nvt

3.1 kosten

Nvt


Nvt


Nvt


2.21.4

B


C Nvt A


16

Alle in Fryslân gelegen bedrijven vallen na het instellen van de maatregelenpakketten onder hetzelfde

compartiment. Waardoor ze allemaal betrokken zijn/ raken bij de uitbraak.

82

HOOFDSTUK

3

Van scenarioanalyse naar risicomatrix In dit hoofdstuk worden allereerst de verwachte impacts per scenario door middel van een multicriteria analyse geaggregeerd tot een impactscore. Deze impactscores worden vervolgens gecombineerd met de aan scenario’s toegewezen waarschijnlijkheden. Het resultaat is vervolgens uitgezet in een zogenaamd risicodiagram. Voordat we deze resultaten presenteren, lichten we de uitgevoerde multicriteria analyse (MCA) toe.

3.1

AGGREGATIE VAN IMPACTS EN RANGSCHIKKING VAN INCIDENTENSCENARIO’S Door middel van een multicriteria analyse zijn de scores van de incidentscenario’s op de hierboven beschreven criteria geaggregeerd tot één totale impactscore per scenario. Op basis van deze totale impactscores is vervolgens een rangorde van incidentscenario’s gemaakt. Het doel van deze aggregatie is te komen tot een eindoordeel over de mate van impact van elk scenario. Bij de samenvoeging van de afzonderlijke impactscores kunnen twee routes worden genomen. Ten eerste, kunnen alle impactscores als even belangrijk worden aangemerkt en dus even zwaar meewegen in de aggregatie. Ten tweede, kunnen de impactscores verschillend worden gewogen om zo het verschil in belang weer te geven. Niet alleen heeft de weging van impactscores een invloed op de uitkomst van de aggregatie, maar ook de toegepaste aggregatiemethode (MCA-techniek) heeft dit. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de gewogen som methode. Wanneer de gewogen som methode wordt toegepast worden de A-E scores van een scenario op de tien criteria omgezet naar kwantitatieve scores. Deze worden daarna vermenigvuldigd met de overeenkomstige relatieve gewichten en vervolgens gesommeerd. Hoe groter de impacts van een incidentscenario, des te hoger zal de gewogen som van het scenario zijn. Voor een gedetailleerde beschrijving van de voor- en nadelen van de methodiek verwijzen wij naar het Methodiekboek van de Handreiking Regionaal Risicoprofiel. Om de gewogen som methode te kunnen toepassen zijn benodigd: (i) de scores van de incidentscenario’s op de tien afzonderlijke criteria, en (ii) het relatieve gewicht van elk van deze criteria. De impactscores van de incidentscenario’s zijn hierboven beschreven. De impactcategorieën A tot en met E voor de tien impactcriteria zijn niet lineair ingedeeld. Bij de rekenkundige aggregatie van de tien impactscores met behulp van de gewogen som

83

methode kan daarom geen gebruik worden gemaakt van een lineaire transformatie om de impactklasse om te zetten naar een kwantitatieve score. Hiertoe dient een exponentiële transformatie te worden gebruikt. In de onderstaande tabel zijn de getalswaarden opgenomen behorende bij de verschillende impactklassen. Deze getalswaarden voor elk impactcriterium worden vervolgens geaggregeerd met behulp van de gewogen som methode. Score impactcriterium

Getalswaarden

Nvt

0

A

0,01235

B

0,03704

C

0,11111

D

0,33333

E

1,00000

Naast de impactscores zijn de relatieve gewichten van de verschillende impactcriteria nodig om de multicriteria analyse te kunnen uitvoeren. Verschillende personen (beleidsmakers) zullen andere relatieve gewichten toekennen aan de tien criteria. Omdat de gebruikte gewichtenset een invloed heeft op de aggregatie van afzonderlijke impactscores en daarmee op de uiteindelijke rangorde van incidentscenario’s, is een gevoeligheidsanalyse op dit aspect uitgevoerd. Hiertoe zijn vijf verschillende gewichtensets (preferentieprofielen) gebruikt in de MCA analyse. In de onderstaande tabel staan de verschillende preferentieprofielen en de daarbij behorende gewichten genoteerd.

3.1.1

Profiel:

C1.1

C2.1

C2.2

C2.3

C3.1

C4.1

C5.1

C5.2

C5.3

C6.1

Totaal

Basis

10%

10%

10%

10%

10%

10%

10%

10%

10%

10%

100%

A1

6%

14%

12%

12%

19%

2%

16%

8%

8%

3%

100%

B1

5%

12%

11%

9%

4%

13%

8%

13%

11%

14%

100%

A2

11%

13%

11%

12%

10%

4%

11%

11%

11%

6%

100%

B2

9%

13%

12%

12%

4%

13%

12%

10%

10%

5%

100%

RANGORDE SCENARIO’S Wij rapporteren hier de resultaten van de basis multicriteria analyse. Dit betekent dat de gerapporteerde afzonderlijke impactscore elk een gelijk gewicht krijgen in de aggregatie.

84

Scenario

Totale

Positie in rangorde

impact Overstroming vanuit zee

E

1

Pandemie

D-E

2

Incident stationaire inrichting (Bleve)

C-D

3

Incident beroepsvaart (met veerboot)

C-D

4

Extreme hitte en eventuele smog

C-D

5

Uitval elektriciteitsvoorziening

C

6

Incident vliegtoestel bij vliegshow

C

7

Vollopen polder

B-C

8

Grote brand in gebouw met niet of verminderd

B

9

Brand in gebouw met grootschalige publieksfunctie

B

10

Dierziekten

A

11

zelfredzame personen

Gewelddadigheden rondom voetbalwedstrijden

A

12

Uitval afvalwaterzuivering

A

13

Uitval rioleringssysteem

A

14

Paniek tijdens grote festiviteiten, concerten, demonstraties

A

15

Incident opwater beroepsvaart (met rondvaartboot)

A

16

Incident waterrecreatie en pleziervaart

A

17

Uitval drinkwatervoorziening

A

18

Uitval gasvoorziening

A

19

Incident stationaire inrichting (dreigende Bleve)

A

20

Uitval afvalverwerking

A

21

Uit de basis multicriteria analyse blijkt dat incidentscenario’s “Overstroming van uit Zee” en “Pandemie” de hoogste totale impactscore hebben. Het eerste scenario heeft een totaal impactscore in Klasse E. Het scenario “Pandemie” heeft een totale impact gelegen tussen impactklasse D en E. Onderin de rangorde treffen we negen incidentscenario’s aan met een totale impact liggend in klasse A. Van negen scenario’s is de verwachte totale impact zo laag dat deze nog onder de classificatie beperkt valt. Voor deze scenario’s geldt dat het merendeel van de criteria niet van toepassing is. Op enkele criteria wordt een impactklasse A of B gescoord. Doordat deze score slechts voor 10% meetelt in de multicriteria aggregatie valt de totale score van deze scenario’s daarom lager uit dan klasse A.

3.1.2

GEVOELIGHEIDSANALYSE In de gevoeligheidsanalyse is gekeken naar de invloed van de gewichtenset op de totale impactscores van de incidentscenario’s en de uiteindelijke rangorde van de scenario’s. De multicriteria analyse is opnieuw uitgevoerd maar nu met de vijf gewichtensets die hierboven zijn beschreven. Uit de nieuwe rangschikkingen blijkt dat de totale impactscores van de incidentscenario’s nauwelijks gevoelig zijn voor veranderingen in de gewichtenset. Wanneer het preferentieprofiel A1 wordt gebruikt dan stijgt het incidentscenario ‘Uitval elektriciteitsvoorziening’ één plaats in de rangorde. In dit geval wisselen de incidentscenario’s ‘Extreme hitte en eventuele smog’ en ‘Incident beroepsvaart (met veerboot)’ van positie in de rangorde.

85

Wanneer het preferentieprofiel B1 wordt gebruikt wisselen ‘Uitval elektriciteitsvoorziening’ en ‘Incident vliegtoestel bij vliegshow’ van positie. Beide scenario’s hebben overigens een totale impactscore lager dan klasse A. Een dergelijke verwisseling van positie vindt ook plaats wanneer het preferentieprofiel A1 wordt toegepast. Terwijl bij toepassing van profiel B1 de overige scenario’s niet van positie veranderen in de rangorde, geldt dit niet wanneer profiel A2 wordt toegepast. Scenario 14 ‘Uitval afvalwaterzuivering’ daalt dan twee plaatsen. Dit scenario stijgt overigens twee plaatsen wanneer profiel B2 wordt gebruikt. De geaggregeerde impactscore blijft overigens onveranderd lager dan klasse A. In de gevoeligheidsanalyse is ook gekeken naar de invloed van de methodiek die de impactklasses A tot en met E omzet naar getalswaarden. Uit de analyse blijkt dat de resultaten van de multicriteria analyse nauwelijks gevoelig voor de gebruikte transformatiemethode. Alleen wanneer gebruik wordt gemaakt van een lineaire transformatie in de multicriteria analyse verandert de rangorde van incidentscenario’s significant. Omdat de impactklasses niet lineair zijn ingedeeld is een lineaire transformatie methodologisch gezien niet geoorloofd. Uit de gevoeligheidsanalyse blijkt dat de verkregen resultaten met betrekking tot de totale impactscores zeer robuust zijn.

3.2

IMPACT EN WAARSCHIJNLIJKHEID GECOMBINEERD; HET RISICODIAGRAM In het bovenstaande zijn zowel de uitkomsten van de impact- en waarschijnlijkheidsanalyses gepresenteerd. Deze resultaten kunnen worden uitgezet in een zogenaamd risicodiagram. Op de verticale as van dit diagram is de impact weergegeven. De maximale waarde van deze as is gelijk aan een scenario dat op alle criteria een E scoort. Op de horizontale as van het diagram is de waarschijnlijkheid uitgezet. Het diagram maakt inzichtelijk waar scenario’s zich bevinden met een hoge impact op vitale belangen en met een hoge waarschijnlijkheid van daadwerkelijk optreden. Deze incidentscenario’s verdienen uiteraard meer aandacht dan scenario’s met een lage impact en lage waarschijnlijkheid In het bovenstaande zijn de verschillende incidentscenario’s weergegeven. Hoewel in totaal zeventien scenario’s zijn geanalyseerd op impact en waarschijnlijk zijn slechts elf zichtbaar. De negen “onzichtbare” hebben een dusdanige lage impact dat deze zelfs onder de classificatie “Beperkt” vallen en dus niet getoond worden in het standaard diagram. In het onderstaande risicodiagram is de schaal voor impact vergroot hierdoor zijn de scenario’s die onder impactklasse A vallen wel zichtbaar, maar is de verhouding tussen de opeenvolgende impactklassen niet gelijk. Dit is vooral te zien wanneer klasse A: Beperkt gevolg en klasse B: Aanzienlijk gevolg worden vergeleken.

86

Risicodiagram Risicoprofiel Fryslan Zeer onwaarschijnlijk

0,5

Onwaarschijnlijk

3,5

Mogelijk

6,5

Waarschijnlijk

9,5

12,5

15,5

1,00

Overstroming vanuit zee Catastrofaal Pandemie

Zeer ernstig

Incident beroepsvaart (met veerboot)


Extreme Hitte en Smog 0,10 Incident vliegtoestel bij vliegshow

Uitval electriciteitsvoorziening

Impact

Ernstig Uitval drinkwatervoorziening Vollopen polder/Dijkdoorbraak Brand in gebouw met grootschalige publieksfunctie

Brand in gebouw verminderd zelfredzamen

Aanzienlijk Dierziekten Beperkt 0,01

Uitval afvalwaterzuivering Uitval rioleringssysteem

Gewelddadigheden rondom voetbalwedstrijden Paniek tijdens grote festiviteiten, concerten Incident beroepsvaart (met rondvaardboot) Incident waterrecreatie en pleziervaart

Uitval gasvoorziening Incident stationaire inrichting (dreigende bleve)

Uitval afvalverwerking 0,00 Waarschijnlijkheid

87

De overige scenario’s kunnen ingedeeld worden naar de volgende drie categorieën: Categorie 1: hoge waarschijnlijkheid en hoge impact In deze categorie vallen alle incidentscenario’s waarvan de impact ‘zeer ernstig’ tot ‘catastrofaal’ en de waarschijnlijkheid ‘mogelijk tot zeer waarschijnlijk’ wordt geacht. Voor de veiligheidsregio Fryslân voldoen alleen de scenario’s “Pandemie”, “Incident beroepsvaart (met veerboot)” en “Extreme hitte en eventuele smog” aan deze voorwaarden. Categorie 2: lage waarschijnlijkheid en hoge impact Categorie 2 omvat de incidentscenario’s met een ‘zeer ernstige tot catastrofale’ impact en een lage waarschijnlijkheid. Het gaat hierbij om onwaarschijnlijk tot zeer onwaarschijnlijk. Voor de veiligheidsregio Fryslân voldoen alleen de scenario’s “Overstroming vanuit Zee” en “Incident stationaire inrichting (Bleve)” aan dit beeld. Categorie 3: hoge waarschijnlijkheid en (relatief) lage impact Deze categorie bestaat uit incidentscenario’s die minder hoog scoren op impact (aanzienlijk tot ernstig) dan de scenario’s in categorie 1. De waarschijnlijkheid komt overigens wel overeen met die van de scenario’s die in categorie 1 vallen. Het gaat om de scenario’s “ Brand in gebouw met verminderd/niet zelfredzame personen”, “Uitval elektriciteitsvoorziening”, en “Vollopen polder/Dijkdoorbraak”.

88

Risicodiagram Risicoprofiel Fryslan 0,5

Zeer onwaarschijnlijk

3,5

Onwaarschijnlijk

Mogelijk

6,5

9,5

Waarschijnlijk

12,5

15,5

1,00

Catastrofaal

Overstroming vanuit zee

Pandemie

Zeer ernstig Incident beroepsvaart (met veerboot)

Impact


Extreme Hitte en Smog 0,10 Incident vliegtoestel bij vliegshow

Uitval electriciteitsvoorziening

Ernstig

Uitval drinkwatervoorziening Vollopen polder/Dijkdoorbraak Aanzienlijk

Brand in gebouw met grootschalige publieksfunctie

Brand in gebouw verminderd zelfredzamen

Dierziekten Beperkt 0,01 Waarschijnlijkheid

89

1

BIJLAG

Aanwezigen expertsessies

Naam

Organisatie

Sessie 1 28-09-2009

Sessie 2 14-10-2009

Natasja Berends

OVD-G

x

x

Bert v.d. Berg

Regionale brandweer

x

x

Gerard v.d. Berg

Adviseur gemeentelijke kolom

Francien Bolhuis

niet

x

Provincie

x

niet

Martin Bos

Wetterskip

x

niet

Astrid van Breeden

HVD / Veiligheidsbureau

x

x

Harry Broersma

GHOR

x

x

Koos Bultje

Regionale brandweer

x

x

Ben Diesveld

GHOR

x

niet

Dirk van Dijken

HVD Drenthe

niet

x

Eise Dijkstra

Lokale brandweer

x

x

Anne van Galen

ARCADIS

x

x

Frans Greven

GAGS / HVD Groningen

niet

x

Klaas Groeneveld

Politie Fryslân

x

x

Rutger de Groot

Regionale brandweer

x

x

Renate Hogeterp

Gemeente Heerenveen

x

niet

Leni de Jong

Regionale brandweer

niet

x

Jannus van Kampen

ARCADIS

x

x

Peter Kuijpens

Provincie

niet

x

Willem Riesenkamp

Rijkswaterstaat

niet

x

Folkert Solle

OVD-G

x

niet

Gussje Theissens

Vitens

niet

x

Samira Verbeek

Regionale brandweer

x

x

Ron Vreeker

ARCADIS

x

x

Annegien de Vries

HVD / concernstaf

x

x

Rene de Vries

Gemeente Sneek

x

x

Piet Zantman

OVD-P / Politie Fryslân

x

x

Rob Zwaaneveldt

Defensie

x

niet


BIJLAG

2

Toelichting op impactcriteria

In deze bijlage wordt de toelichting gegeven op de impactcriteria. Deze toelichting is afkomstig uit de Handreiking Regionaal Risicoprofiel, versie 1.8. In november 2009 – na uitvoeren van de scenarioanalyse voor het risicoprofiel Fryslân - heeft versie 1.10 het licht gezien. Hierin zijn de omschrijvingen van enkele impactcriteria enigszins gewijzigd. Territoriale veiligheid “Het ongestoord functioneren van Nederland als onafhankelijke staat in brede zin, dan wel in de territoriale integriteit in enge zin.” Criterium 1.1 Aantasting van de integriteit van het grondgebied “Het feitelijke of functionele verlies van, dan wel het buiten gebruik zijn van, dan wel het verlies van zeggenschap over delen van de regio.” Onder functioneel verlies wordt vooral verstaan het verlies van het gebruik van gebouwen, woningen, infrastructuur, wegen en grond. Bepalend voor de impact zijn:

oppervlakte van het bedreigde of aangetaste gebied (geografische afbakening);

tijdsduur gedurende welke het gebied wordt bedreigd of aangetast. Oppervlakte

Tijdsduur

Wijk, dorp

Lokaal

Gemeentelijk

Regionaal

Max. 4 km2

4-40 km2

40-400 km2

> 400 km2

2 tot 6 dagen

A

A

B

C

1 tot 4 weken

A

B

C

D

1-6 maanden

B

C

D

E

1/2 jaar of

C

D

E

E

langer Het resultaat van de impactscore wordt eventueel gecorrigeerd op basis van de bevolkingsdichtheid van het bedreigde of getroffen gebied:

indien de bevolkingsdichtheid > 750 personen/km2 dan + 1 (bijv. klasse B wordt C).

indien de bevolkingsdichtheid < 250 personen/km2 dan - 1 (bijv. klasse C wordt B).

C03031/BD9/0Y6/000193

ARCADIS

91


Fysieke veiligheid “Het ongestoord functioneren van de mens in Nederland en zijn omgeving.” Criterium 2.1 Doden “Dodelijk letsel, direct overlijden of vervroegd overlijden binnen een periode van 20 jaar.” Als indicatoren voor het meten van de impact worden gehanteerd:

het aantal doden als gevolg van het beschreven incident;

het tijdstip van overlijden. Aantal

<1

2-4

4-16

16-40

40-160

160-400

>400

Tijdstip Direct

A

B

C

C hoog

D

D hoog

E

A

A

B

C

C hoog

D

D hoog

(binnen 1 jaar) Vervroegd overlijden (binnen 1-20 jaar) In het geval beide indicatoren van toepassing zijn, geldt de score van de hoogste impactklasse. Criterium 2.2 Ernstig gewonden en chronisch zieken “Letsel gevallen behorend tot categorie T1 en T2, en personen met langdurige of blijvende gezondheidsproblemen zoals ademhalingsklachten, ernstige verbrandingen of huidaandoeningen, gehoorbeschadiging, lijden aan oorlogssyndroom. Slachtoffers behorend tot categorie T1 of T2 hebben onmiddellijk medische hulp nodig en behandeling dient binnen 2 uur te starten (T1) dan wel moeten continu gemonitord worden en behandeling binnen 6 uur (T2). Chronisch zieken zijn personen die gedurende een lange periode (> 1 jaar) beperkingen ondervinden: medische zorg nodig hebben, niet of gedeeltelijk kunnen deelnemen aan het arbeidsproces, belemmering ervaren in het sociale functioneren.” Als indicator voor het meten van de impact wordt gehanteerd:

het aantal ernstig gewonden en chronisch zieken.

Aantal

C03031/BD9/0Y6/000193

1

2-4

4-16

16-40

40-160

160-400

>400

A

B

C

C hoog

D

D hoog

D

ARCADIS

92


Criterium 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften) “Blootstelling aan extreme weer- en klimaat omstandigheden, alsmede het gebrek aan voedsel, drinkwater, energie, onderdak of anderszins primaire levensbehoeften.” Als indicatoren voor het meten van de impact worden gehanteerd:

het aantal getroffenen;

tijdsduur. Aantal

Tijdsduur

< 400

< 4.000

< 40.000

> 40.000

Getroffenen

Getroffenen

Getroffenen

Getroffenen

2 tot 6 dagen

A

B

C

D

1 tot 4 weken

B

C

D

E

1 maand of langer

C

D

E

E

Economische veiligheid Criterium 3.1 Kosten “Euro’s in termen van herstelkosten voor geleden schade, extra kosten en gederfde inkomsten.” Als indicatoren voor het meten van de impact worden gehanteerd:

Materiële schaden en kosten;

Gezondheid schaden en kosten;

Financiële schaden en kosten;

Kosten van bestrijding, hulpverlening en herstel.

De impact is gebaseerd op de schade die in totaal geleden wordt. Dus de afzonderlijke categorieën worden opgeteld. Kosten in €

<2

< 20

< 200

<2

>2

miljoen

miljoen

miljoen

Miljard

Miljard

1. Materiële schade 2. Gezondheid schade 3. Financiële schade 4. Bestrijdingskosten en herstel Economische schade totaal

A

B

C

D

E

Zie voor een toelichting op de individuele posten voor schaden en kosten het Methodiekboek van de Handreiking Regionaal Risicoprofiel. Ecologische veiligheid “Het beschikken over voldoende zelfherstellend vermogen van de leefomgeving bij aantasting.”

C03031/BD9/0Y6/000193

ARCADIS

93


Criterium 4.1 Langdurige aantasting van het milieu en natuur (flora en fauna) “Langdurige of blijvende aantasting van de kwaliteit van het milieu, waaronder verontreiniging van lucht, water of bodem, en langdurige of blijvende verstoring van de oorspronkelijke functie, zoals het verlies van soortendiversiteit flora en fauna, verlies van bijzondere ecosystemen, overrompeling door uitheemse soorten.” Aantasting van de ecologische veiligheid wordt gemeten aan de hand van twee aspecten: A. Aantasting van natuur- en landschappelijke gebieden die als beschermwaardig zijn aangewezen, en B.

Aantasting van het milieu in algemene zin, ook buiten de genoemde natuur- en landschappelijke gebieden.

Criterium 4.1A “Impact of natuur- en landschappelijke gebieden die als beschermwaardig zijn aangewezen (natuurgebieden), waarbij ecosystemen geheel of gedeeltelijk verloren gaan of voor langere tijd worden aangetast, of waarbij soorten (flora en fauna) verloren gaan.” Bepalend voor de impact zijn:

Type natuurgebieden die in het getroffen gebied liggen: er wordt nagegaan of er zich gebieden bevinden die behoren tot de broedgebieden van weidevogels, tot de EHS of Natura 2000. Aantasting van deze gebieden wordt in die volgorde als ernstiger ingeschat.

Relatief oppervlak van het getroffen natuur- of landschappelijk gebied.

Duur van de aantasting. Relatieve

< 3%

3-10%

>10%

oppervlakte Type gebied Broedgebieden

A

B

C

weidevogels EHS-gebieden

B

C

D

Natura2000

C

D

E

Als de duur van de aantasting wordt ingeschat als langer dan 10 jaar, dan wordt de ernst van de impact een stap hoger gescoord.

Criterium 4.1B “Aantasting van het milieu in algemene zin, ook buiten de genoemde natuurlijke en landschappelijke gebieden, zal over het algemeen leiden tot impacts die gescoord moeten worden.”

C03031/BD9/0Y6/000193

ARCADIS

94


Onder criterium 4.1B wordt aandacht geschonken aan die impacts die een ernstige aantasting van het milieu op zich veroorzaken. Er is sprake van ernstige aantasting van het milieu indien: milieuprocessen die voorwaardenscheppend zijn voor het onderhouden van

levensprocessen (denk bijvoorbeeld aan mineralisatie kringlopen, reiniging van water en lucht), worden aangetast, waarbij (indien van toepassing) bestaande normen worden overschreden, en:

die aantasting plaatsvindt gedurende een periode van tenminste 3 jaar.

Bepalend voor de impact zijn:

absolute oppervlakte van het getroffen gebied.

Oppervlakte

Wijk, dorp Max. 4

km2

Lokaal 4-40

A

Gemeentelijk

km2

40-400

B

km2 C

Regionaal > 400 km2 D

Als de duur van de aantasting wordt ingeschat als langer dan 10 jaar, dan wordt de ernst van de impact een stap hoger gescoord.

De hoogste gescoorde impact op 4.1a en 4.1b geldt als impact voor het criterium 4.1. Sociale en politieke stabiliteit “Het ongestoorde voortbestaan van een maatschappelijk klimaat waarin groepen mensen goed met elkaar kunnen samenleven binnen de kaders van de democratische rechtstaat en gedeelde waarden.” Criterium 5.1 Verstoring van het dagelijks leven “De aantasting van de vrijheid zich te verplaatsen en samen te komen op publieke plaatsen en in openbare ruimten, waardoor de deelname aan het normale maatschappelijk verkeer wordt belemmerd.” Als indicatoren voor het meten van de impact worden gehanteerd:

geen onderwijs kunnen volgen;

niet naar het werk kunnen gaan;

geen gebruik kunnen maken van maatschappelijke voorzieningen als die voor sport, cultuur, of gezondheidszorg;

verminderde bereikbaarheid door blokkade van wegen en uitval van openbaar vervoer;

niet kunnen doen van noodzakelijke aankopen wegens winkelsluiting.

De genoemde indicatoren worden gewaardeerd op basis van:

aantal getroffenen;

tijdsduur;

aantal indicatoren van toepassing.

C03031/BD9/0Y6/000193

ARCADIS

95


Aantal Tijdsduur

< 400

< 4.000

< 40.000

> 40.000

inwoners

inwoners

inwoners

inwoners

1 tot 2 dagen

A

A

B

C

3 tot 1 week

A

B

C

D

1 week tot 1 maand

B

C

D

E

1 maand of langer

C

D

E

E

in het geval maximaal 1 indicator van toepassing is dan score - 1 (bijv. klasse C wordt B).

in het geval 3 indicatoren van toepassing zijn dan score + 1 (bijv. klasse B wordt C).

Criterium 5.2 Aantasting positie lokale en regionale openbaar bestuur “De aantasting van het functioneren van de Nederlandse overheid, in het bijzonder de lokale en regionale overheid, en haar instituties en/of de aantasting van rechten en vrijheden en andere kernwaarden verbonden aan de Nederlandse democratie en vastgelegd in de grondwet.” Als indicatoren voor het meten van de impact worden gehanteerd:

aantasting van het functioneren van de politieke vertegenwoordiging;

aantasting van het functioneren van het openbaar bestuur;

aantasting van het functioneren van het financiële stelsel;

aantasting van de openbare orde en veiligheid;

aantasting van vrijheden en/of rechten;

aantasting van geaccepteerde Nederlandse waarden en normen.

De genoemde indicatoren worden gewaardeerd op basis van:

Aantal indicatoren van toepassing;

Tijdsduur;

Omvang waarmee een indicator is aangetast. Aantal indicatoren

Tijdsduur

Max. 1 uit 6

Max. 2 uit 6

3 uit 6

Indicatoren

Indicatoren

Indicatoren

Dagen

A

B

C

Weken

B

C

D

Maanden

C

D

E

1 of meer jaren

D

E

E

Het resultaat van de impactscore wordt gecorrigeerd op basis van de mate van aantasting van een indicator: indien een indicator voor meer dan 50% wordt aangetast, dan wordt de score verhoogd met 1 (bijv. klasse C wordt D). Criterium 5.3 Sociaal psychologisch impact

C03031/BD9/0Y6/000193

ARCADIS

96


“Gedragsmatige reactie van de bevolking die zich uit in angst en woede, verdriet of afschuw en waaraan de media aandacht besteden. Angst en woede kunnen leiden tot passiviteit c.q. mijdingsgedrag of tot agressief gedrag, vechten of vluchten. Angst en woede worden voornamelijk gevoed door wantrouwen, door een gevoel van machteloosheid, vrees voor herhaling en gebrek aan kennis. Afschuw kan leiden tot paniek en massahysterie.” Het aspect sociaal psychologische impact is uitgewerkt in een aantal indicatoren. Deze zijn in de onderstaande tabel opgenomen. Perceptie van het incident Onbekendheid met de aard of de oorzaak van het risico Onzekerheid over de mate van dreiging of gevaar en over de mogelijkheid dat je er persoonlijk door geraakt kan worden Mate van onnatuurlijkheid van (de oorzaken van) het incident Mate waarin kwetsbare groepen onevenredig zwaar worden getroffen Verwachtingspatroon rond het incident en de gevolgen Mate van gevoelde verwijtbaarheid van relevante partijen bij het ontstaan van het incident dan wel het optreden van ongewenste gevolgen ervan. Mate van verlies van vertrouwen in het optreden van de overheid en betrokken bedrijven inzake enerzijds de beheersing van het incident en anderzijds de informatieverschaffing. Mate van verlies van vertrouwen in het optreden van de hulpdiensten bij de beheersing van het incident. Handelingsperspectief voor getroffenen bij het incident Mate van onbekendheid en/of onervarenheid met mogelijke vormen van zelfredzaamheid in de specifieke situatie Mate van persoonlijke onmogelijkheid tot beheersing van de eigen situatie Per indicator dient te worden aangegeven of deze wel of niet van toepassing is. Indien de indicator wel van toepassing is dan zijn de volgende vier intensiteiten mogelijk:

‘geen’, d.w.z. de indicator is in dit scenario niet aanwezig en dus niet van invloed op het ontstaan van angst en/of woede;

‘beperkt’, d.w.z. dat de indicator in zwakke mate aanwezig is en in isolement beschouwd niet voldoende is voor het optreden van de uiting(en) van angst en/of woede;

‘normaal’, d.w.z. dat de indicator duidelijk herkenbaar aanwezig is en in isolement beschouwd in beperkte mate bijdraagt aan het optreden van de uiting(en) van angst en/of woede;

‘aanzienlijk’, d.w.z. dat de indicator in sterke mate aanwezig is en in isolement beschouwd dominant bijdraagt aan het optreden van de uiting(en) van angst en/of woede.

De klassenindeling is gebaseerd op het aantal indicatorcategorieën (perceptie, verwachtingspatroon of handelingsperspectief) dat ‘significant’ is, en een eindoordeel over ‘gradatie’ die op de intensiteit van de afzonderlijke indicatoren is gebaseerd (zie ook het Methodiekboek Handreiking Regionaal Risicoprofiel).

Aantal significante

C03031/BD9/0Y6/000193

0 significante

1 significante

2 significante

3 significante

ARCADIS

97


categorieën

categorieën

categorie

categorieën

categorieën

Eindgradatie Laag

A

Gemiddeld

A

Hoog

-

-

-

-

B

C

D

C

D

E

Het resultaat van de impactscore wordt gecorrigeerd:

Indien de omvang en tijdsduur van de waarneembare uitingen van angst en/of woede gering zijn, d.w.z. < 10.000 personen gedurende max. 2 dagen, dan -1 (bijv. C wordt B);

Indien de omvang en tijdsuur van de waarneembare uitingen van angst en/of woede grootschaligheid van de gevolgen aanduiden, d.w.z. > 1.000.000 personen (waaronder in 2 of meer grote steden) gedurende tenminste 1 week, dan + 1 ( C wordt D).

Cultureel erfgoed Criterium 6.1 Aantasting cultureel erfgoed “De beschadiging, vernietiging of verdwijning van materiële sporen of getuigenissen uit het verleden in het heden die de samenleving om redenen van o.a. collectieve herinnering en identiteitsbehoud dan wel identiteitsvorming van belang acht om te bewaren, te onderzoeken, te presenteren en over te informeren.” Als indicatoren voor het meten van de impact worden gehanteerd:

Er is sprake van uniciteit, d.w.z. het object is de enige of een van de weinige overgebleven representant(en) van een soort of type;

Er is sprake van aantasting van de identiteit, d.w.z. de betekenis en gevoel van eigenwaarde die de samenleving of een gemeenschap ontleent aan het object;

Er is sprake van aantasting van de harmonie en/of waarde en/of samenhang van een groter geheel door de aantasting van het object als deel van dat geheel;

Er zijn beperkte mogelijkheden tot restauratie;

Het betreft bronmateriaal, d.w.z. het verklarende en/of inspirerende begin of uitgangspunt voor een stroming, school, cultureel begrensde groep, e.d.

De impact is gebaseerd het aantal indicatoren dat geldt voor het scenario. Aantal indicatoren

Max. 1

Max. 2

Max. 3

4 of meer

indicator

indicatoren

indicatoren

indicatoren

A

B

C

D

Het resultaat van de impactscore wordt gecorrigeerd op basis van de mate van aantasting van een indicator. Indien minsten een indicator voor meer dan 50% wordt aangetast, dan wordt de score verhoogd met 1 (bijv. C wordt D).

C03031/BD9/0Y6/000193

ARCADIS

98


BIJLAGE

3

Lijst van kwetsbare objecten en mogelijke maatregelen

C03031/BD9/0Y6/000193

ARCADIS

99


C03031/BD9/0Y6/000193

ARCADIS

100


Colofon


OPDRACHTGEVER: HULPVERLENINGSDIENST FRYSLÂN

STATUS: Concept

AUTEUR: ARCADIS

HULPVERLENINGSDIENST FRYSLÂN

Ron Vreeker

Samira Veerbeek

Jannus van Kampen

Rutger de Groot

Peter de Kok Anne van Galen

GECONTROLEERD DOOR:

VRIJGEGEVEN DOOR:

16 november 2009 C03031/BD9/0Y6/000193

ARCADIS NEDERLAND BV Lichtenauerlaan 100 Postbus 4205 3006 AE Rotterdam Tel 010 2532 222 Fax 010 4341 398 www.arcadis.nl Handelsregister 9036504

C03031/BD9/0Y6/000193

ARCADIS

101

RAPPORTAGE RISICOANALYSE RISICOPROFIEL FRYSLÂN

Recommend Documents