rapport Preventie: zeker nu! Overzicht van instrumenten om burgers te helpen hun financiën op orde te houden Marian Dobbe-Kluijtmans Nadja Jungmann

rapport Preventie: zeker nu! Overzicht van instrumenten om burgers te helpen hun financiën op orde te houden

Marian Dobbe-Kluijtmans Nadja Jungmann Utrecht, juli 2009

Hiemstra & De Vries B.V. is gevestigd te Utrecht en ingeschreven bij de Kamer van Koophandel aldaar onder nummer 301 945 81.

Inhoud Inleiding

1

2

3

3

Overheid zet in op preventie

4

De effectiviteit van preventie inventariseren

5

Preventie staat hoog op agenda’s gemeenten

6

Een preventieladder biedt een bruikbare indeling

6

Het echte werk moet nog gebeuren

6

Preventieladder: ondersteuning op maat

8

De preventieladder bestaat uit vier treden

8

Niet meer instrumenten, maar meer samenwerking

11

Inzet preventie is nog versnipperd

11

Er is behoefte aan visie, samenwerking en effectmeting

13

Diversiteit lokale instrumenten in kaart gebracht

17

Trede 1: massamediale informatieverstrekking

17

Trede 2: gerichte groepsvoorlichting

26

Trede 3: gericht individueel advies

32

Trede 4: training van vaardigheden

36

A

Verantwoording quickscan

41

B

Contactpersonen

42

C

Triple P is succesvol in jeugdzorg

43

Triple P staat voor Positive Parenting Program

43

2

Inleiding Judith is een alleenstaande moeder van 36 jaar. Ze is sinds 2007 gedeeltelijk arbeidsongeschikt nadat ze werd geschept door een auto die geen voorrang verleende. Als gevolg van het ongeluk heeft ze blijvend rugletsel opgelopen. Ze kan niet te lang zitten of staan. Voordat ze het ongeluk kreeg, kon ze prima rondkomen. Ze werkte als personeelsadviseur en betaalde naast haar vaste lasten, zoals als huur en energie maandelijks ook af op een persoonlijke lening en het vijfjarige leasecontract van de scooter van haar zoon. Bij het aangaan van die verplichtingen heeft ze er nooit rekening mee gehouden dat haar inkomen zou kunnen dalen. Het ongeluk is nu ruim drie jaar geleden gebeurd. Ze heeft een uitkering vanwege haar gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid. Vooralsnog is het haar niet gelukt om passend werk te vinden om haar uitkering zo aan te vullen dat ze evenveel te besteden heeft als voorheen. Ze heeft grote moeite om rond te komen van haar lagere inkomen. Om te kunnen eten, heeft ze een aantal keer rekeningen niet betaald. Zo heeft ze de zorgpremie drie keer overgeslagen, de energierekening een keer en de huur twee keer. Ook heeft ze bij postorderbedrijven een paar keer spullen op afbetaling gekocht die ze niet heeft afbetaald. Met de persoonlijke lening en de leaseconstructie van de scooter erbij heeft ze inmiddels een schuld van ruim 18.000 euro. Ze heeft geen idee meer hoe ze die moet afbetalen van de 1.100 euro die ze elke maand te besteden heeft. Ze heeft nu spijt dat ze het zogenaamde WIA-hiaat niet heeft bijverzekerd. Want dan was haar inkomen niet zo fors gedaald. Ze heeft ook spijt van de persoonlijke lening, want toen ze eenmaal minder inkomen kreeg, drukte die wel heel zwaar op het maandelijkse budget. Judith twijfelt of ze een beroep gaat doen op de schuldhulpverlening.

1 In het verhaal van Judith komen twee maatschappelijke ontwikkelingen samen. De eerste is dat onze maatschappij zich heeft ontwikkeld tot een consumptiemaatschappij. Steeds meer mensen gebruiken krediet om hun individuele welvaart te vergroten. De tweede ontwikkeling is dat diezelfde mensen als gevolg van de modernisering van onze verzorgingsstaat en de introductie van marktwerking grotere risico’s lopen op een inkomensdaling. Ontslag, arbeidsongeschiktheid of het overlijden van je partner kunnen grote financiële consequenties hebben. 2 Zolang mensen weten welke risico’s ze lopen en hun financiële gedrag daar op afstemmen, is het gebruik van krediet of de mogelijkheid dat hun inkomen daalt geen probleem. In de praktijk blijkt gezond financieel gedrag echter niet zo eenvoudig of aantrekkelijk te zijn. Honderdduizenden huishoudens hebben moeite om hun financiën op orde te houden, hebben grote financiële problemen of bevinden zich zelfs in een problematische schuldsituatie. Veel voorkomende oorzaken hiervan zijn dat mensen: • •

(te) nonchalant met hun huishoudfinanciën omgaan; leningen of andere langdurige verplichtingen zijn aangegaan die ze eigenlijk niet kunnen aflossen;

Inleiding 3

• •

ten onrechte de kans veel te laag inschatten dat hun inkomen daalt door een scheiding of ontslag; niet beschikken over voldoende of de juiste competenties om hun huishoudfinanciën op orde te houden.

3 Onverschilligheid, onjuiste inschattingen of onkunde leiden er dus toe dat een (te) grote groep mensen hun huishoudfinanciën niet op orde heeft. Onderzoek dat is uitgevoerd voordat de kredietcrisis losbrak, wijst er zelfs op dat ruim veertig procent van de Nederlandse huishoudens niet in staat is om een onverwachte daling van het inkomen of een onvoorziene grote uitgave op te vangen.1 Deze situatie baart de overheid zorgen. Mensen zijn weliswaar in de eerste plaats zelf verantwoordelijk voor hun financiële situatie en gedrag, maar als het mis gaat en ze kunnen hun problemen niet zelf oplossen, ziet de overheid zich toch voor allerlei kosten geplaatst (schuldhulpverlening, faillissementen, reintegratie, maatschappelijk werk etc).

Overheid zet in op preventie 4 Vanuit het maatschappelijk belang dat huishoudens hun financiën op orde hebben en houden, heeft de overheid twee beleidslijnen uitgezet: •

•

het platform CentiQ (een initiatief van het ministerie van Financiën) coördineert het programma ‘Financiën op orde’ dat ertoe moet leiden dat consumenten gezond financieel gedrag vertonen. CentiQ heeft onder meer als doel om consumenten te ondersteunen bij het op orde krijgen of houden van hun huishoudfinanciën, pensioenen, hypotheken en de financiële opvoeding van hun kinderen; het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) stimuleert gemeenten om in het kader van schuldhulpverlening ook preventieinstrumenten in te zetten zodat zo min mogelijk burgers in een onoplosbare schuldsituatie terecht komen.

5 Het belangrijkste verschil tussen de twee beleidslijnen is dat in de lijn van CentiQ ‘de consument’ centraal staat en in de lijn van SZW ‘de burger’. De gemene deler tussen de twee beleidslijnen is dat ze beide als doel hebben dat Nederlanders hun huishoudfinanciën op orde hebben. Om dit te realiseren, is het belangrijk dat de overheid instrumenten inzet om de Nederlander: • • •

te informeren over het belang van het op orde hebben van huishoudfinanciën; te motiveren zodat hij risico’s, die hij zelf niet kan opvangen, voldoende afdekt en geen verplichtingen aangaat die te groot zijn voor het huishoudinkomen; noodzakelijke en basale vaardigheden aan te leren om uitgaven af te stemmen op het inkomen.

6 Als we ons realiseren dat elke burger ook een consument is, dan hoeven we hier niet verder uit te leggen dat de doelstellingen en doelgroepen van de twee beleidslijnen elkaar voor een belangrijk deel overlappen. Het betekent ook dat het interessant is om te kijken welke instrumenten vanuit de beide beleidslijnen 1

CentiQ, Resultaten financieel inzicht van Nederlanders, mei 2008, p7.

Inleiding 4

worden ingezet, welke instrumenten het meest effectief zijn, hoe we dubbel beleid kunnen wegnemen en hoe we kunnen zorgen dat de beleidslijnen elkaar in de uitvoering versterken. Vanuit dit besef heeft CentiQ ons gevraagd om: • • •

door middel van een quick scan in kaart te brengen welke preventieinstrumenten gemeenten al inzetten; te analyseren of het bestaande aanbod de benodigde instrumenten biedt om de Nederlander te informeren, motiveren en/of basale vaardigheden aan te leren; vanuit de twee genoemde beleidslijnen te benoemen welke inzet gemeenten, ministeries en andere betrokken kunnen plegen om het gedeelde doel van de twee beleidslijnen (de Nederlander heeft zijn financiën op orde2) beter en efficiënter te realiseren.

De effectiviteit van preventie inventariseren 7 Daar waar de overheid investeert in preventie, wordt ook de discussie gevoerd over de vraag wat het oplevert. Vanzelfsprekend is deze vraag ook hier relevant. Om te inventariseren welke instrumenten gemeenten inzetten om hun burgers te informeren, motiveren en vaardigheden aan te leren, hebben we een quick scan uitgevoerd. We hebben gemeenten gevraagd wat zij doen op het terrein van preventie van huishoudfinanciën, hoeveel geld ze daaraan uitgeven en wat het oplevert.3 De quick scan biedt geen representatief inzicht in de mate waarin gemeenten verschillende instrumenten inzetten. Wel hebben we er op grote lijnen een beeld van gekregen. Dat beeld hebben we gebruikt voor de analyse en onze aanbevelingen. 8 Op onze vragen wat gemeenten uitgeven aan preventie en wat het oplevert, hebben we nagenoeg geen antwoorden gekregen. De meeste gemeenten konden de vraag naar de kosten niet beantwoorden omdat die versleuteld zitten in uitgaven aan het armoedebeleid of de schuldhulpverlening.

2

In de programmalijn ‘Financiën op orde’ wordt een aantal kenmerken van goed financieel beheer genoemd. Vanuit onze expertise en kennis van het beleid van het ministerie van SZW ten aanzien van de schuldhulpverlening hebben wij een aantal kenmerken toegevoegd. Kenmerkend voor de situatie waarin iemand zijn financiën op orde heeft, is dat hij: • • •

geen uitgaven doet waar hij geen geld voor heeft; rekeningen op tijd betaalt; een financiële buffer heeft van voldoende omgang om redelijke onvoorziene kosten op te vangen; • bij een lager inkomen bewust kiest om al dan niet gebruik te maken van inkomensondersteunende voorzieningen; • weet wat het kost om geld te lenen en op basis van die kennis bepaalt om al dan niet gebruik te maken van krediet; • bij het gebruik van consumptief krediet geen verplichtingen aangaat, die niet in een goede verhouding staan tot de huidige en in de toekomst te verwachten inkomsten. 3 We hebben de 40 grootste gemeenten van Nederland benaderd en gevraagd wat zij op dit terrein doen. Als de gemeente de lokale schuldhulpverlening niet zelf uitvoerde, maar inkocht bij bijvoorbeeld een kredietbank, dan hebben we de uitvoerende organisatie benaderd om te vragen welke instrumenten ze inzetten. We hebben van 30 gemeenten en/of kredietbanken informatie gekregen.

Inleiding 5

De vraag naar de effecten konden ze ook niet beantwoorden omdat (uitgebreide) effectmetingen zelden onderdeel zijn van het beleid.

Preventie staat hoog op agenda’s gemeenten 9 Tijdens het uitvoeren van de quickscan werd ons al snel duidelijk dat preventie in veel gemeenten hoog op de politieke agenda’s staat. Vanuit diverse gemeenten kregen we reacties van preventiemedewerkers van wie hun functie het afgelopen jaar was gecreëerd. Ook waren veel respondenten zeer geïnteresseerd in het moment waarop we klaar zouden zijn, omdat ze onze inventarisatie willen gebruiken voor de doorontwikkeling van hun eigen preventieprogramma. Dat preventie hoog op de agenda’s staat, wil overigens niet zeggen dat er overal veel gebeurt. Er zijn grote verschillen tussen gemeenten in de mate waarin gemeenten preventie-instrumenten inzetten. 10 Onder invloed van de kredietcrisis zien we een toename van het aantal (WW- en WWB-)uitkeringen en van het aantal aanvragen om schuldhulpverlening. Gemeenten staan daarmee niet alleen voor de opgave de toename van het aantal verzoeken om schuldhulp het hoofd te bieden maar ook voor de opgave juist de komende tijd te investeren in preventie.

Een preventieladder biedt een bruikbare indeling 11 We hebben de instrumenten die gemeenten in het kader van preventie inzetten, geordend langs een ladder die bestaat uit vier treden. De treden lopen langs twee assen op: • •

van alle Nederlanders naar een kleine groep; van alleen zenden door de overheid naar intensief contact tussen zender (overheid) en ontvanger (burger/consument).

12 Door de bestaande instrumenten in te delen langs een preventieladder, wordt het makkelijker om te overzien welke instrumenten er allemaal al zijn en hoe die zich tot elkaar verhouden. In het volgende hoofdstuk lichten we de preventieladder verder toe. Ook geven we daar per trede een beknopte toelichting van de instrumenten die gemeenten inzetten. Hoofdstuk 2 bevat de resultaten van onze quick-scan en een aantal aanbevelingen om de effectiviteit van de preventie te vergroten. In hoofdstuk 3 werken we, aan de hand van de preventieladder, een groot aantal preventie-instrumenten nader uit. We lichten toe wat ze inhouden, hoe ze worden ingezet en bij welke organisaties meer informatie kunnen opvragen. In de bijlagen hebben we onder meer onze aanpak uitgewerkt en geven we een overzicht van de gemeenten die hebben meegewerkt aan de totstandkoming van dit rapport.

Het echte werk moet nog gebeuren 13 Het uitvoeren van de quick-scan en het verwerken van de resultaten was een nuttige exercitie omdat we nu weten welke instrumenten er allemaal beschikbaar zijn. Tegelijkertijd moet het echte werk nu gaan gebeuren. Gemeenten en andere betrokken partijen zoals het CentiQ, het Nibud en gemeenten zijn nu aan zet om op korte termijn een landelijk dekkend en sluitend

Inleiding 6

aanbod van preventie-instrumenten te realiseren. Want met de krantenkoppen in het achterhoofd zal iedereen begrijpen dat er Nederlanders zijn die zeker nu behoefte hebben aan passende ondersteuning. 14 Wij bedanken alle gemeenten en schuldhulpverlenende instanties die zo enthousiast hebben gereageerd en hopen dat zij met hetzelfde enthousiasme aan de slag gaan om hun preventiebeleid zo efficiënt en effectief mogelijk in te richten. Marian Dobbe-Kluijtmans en Nadja Jungmann

Inleiding 7

1 Preventieladder: ondersteuning op maat De preventieladder bestaat uit vier treden 101 We hebben de preventie-instrumenten die gemeenten inzetten, ingedeeld langs een preventieladder die uit vier treden bestaat. Bij het ontwerpen van de ladder hebben we ons laten inspireren door de Triple P benadering die in de jeugdgezondheidszorg met groot succes wordt ingezet (zie bijlage C). Mensen die bekend zijn met de Triple P benadering zullen zien dat er zowel overeenkomsten als grote verschillen zijn tussen onze preventieladder en de Triple P benadering. Een belangrijke overeenkomst is dat de indeling in treden ertoe leidt dat het aanbod zo is af te stemmen op de vraag dat iedereen de zo lichtst mogelijke hulp aangeboden krijgt. Hiermee wordt de meest efficiënte inzet van middelen bereikt. Figuur 1 bevat een weergave van de ladder.

trede 4: training budgetvaardigheden

trede 3:

intensief contact tussen overheid en (beperkt aantal) burgers

gericht individueel advies

trede 2: gerichte groepsvoorlichting

trede 1: massamediale informatieverstrekking

overheid zendt informatie naar (alle) burgers

Figuur 1 preventieladder waarin het aantal mensen dat per trede wordt bereikt, afneemt terwijl de intensiteit van het contact tussen zender (overheid) en ontvanger (burger) toeneemt

102 Per trede zijn er verschillen in het bereik, de intensiteit en de doelstellingen van de instrumenten. In de inleiding hebben we benoemd dat als de overheid wil dat mensen hun financiën op orde hebben, het belangrijk is om hen te informeren, te motiveren en basale budgetvaardigheden aan te leren. Deze drie activiteiten zijn te herkennen in de verschillende treden. Informeren is een

8

activiteit die vooral wordt bereikt door de instrumenten uit de eerste en tweede trede. Voor het motiveren van mensen zijn met name de instrumenten uit de tweede en derde trede geschikt. En voor het aanleren van vaardigheden zijn met name de instrumenten uit de vierde trede geschikt. 103 Om een beeld te schetsen van de preventie-instrumenten die gemeenten inzetten, hebben we een aantal voorbeelden opgenomen in tabel 1. Ook hebben we in die tabel per trede weergegeven wat het doel is van de betreffende instrumenten

trede 1

activiteiten massamediale informatieverstrekking

doel de Nederlander bewust maken van het belang om zijn financiën op orde te hebben en op de hoogte stellen dat als hij daar hulp bij nodig heeft dat die beschikbaar is

2

gerichte groepsvoorlichting

Informatie verstrekken over specifieke thema’s aan een afgebakende groep

3

gericht individueel advies

4

training budgetvaardig heden (en andere benodigde vaardigheden om financiën

Informatie verstrekken aan een individu of een huishouden over eenvoudige financiële problemen of antwoord geven op vragen die aansluiten op de individuele situatie (één of enkele afspraken, kortdurend contact) individuen of huishoudens basale en noodzakelijke vaardigheden aanleren om hun huishoudfinanciën op orde te houden (burger heeft

voorbeelden • tweewekelijkse publicatie in stadskrant met besparingstips • promotiecampagne ‘Alle Assenaren financieel fit’ • voorlichting in huurderskrant • voorlichting in KidsKrant • voorlichting op verschillende websites • tv-spotjes • soap met als onderlaag voorlichting over financiën • gemeentelijk kanaal op YouTube met voorlichtingsfilmpjes • voorlichtingscampagne basisonderwijs • voorlichtingscampagne ROC • voorlichting aan leraren • handreikingen voor uitkeringsgerechtigden • informatiecampagne voor ouderen • voorlichting aan ouders over financiële opvoeding kinderen • voorlichting aan vrijwilligers • presentaties bij maatschappelijke organisaties • voorlichting tijdens sociaal café • open dag Kredietbank • spreekuur ROC • spreekuur op locatie • formulierenbrigade • project huisbezoeken • financiële quickscan WWB-ers • budgetadviesgesprekken WWB-ers • budgetadviesgesprekken WW-ers

• • • • • • •

budgetcursus ‘slim omgaan met geld’ budgetcursus ‘grip op de knip’ budgetcursus ‘omgaan met minder geld’ budgethulp thuisadministratie buddytraject project Toppie of Noppie voor leerlingen

9

trede

activiteiten op orde te houden)

doel voorbeelden groep 8 meerdere keren contact • spel Eurowijs over financiën of is er • project ‘De Verleiding’ meerdere keren mee bezig in een leeromgeving) Tabel 1 activiteiten, doelen en voorbeelden van instrumenten van de verschillende treden

104 Hoofdstuk drie bevat een uitgebreidere uitwerking van preventieinstrumenten die gemeenten inzetten. Door de instrumenten te verwerken aan de hand van een vast format is snel inzichtelijk wat het project inhoudt, voor wie het project bedoeld is en wat de voor- en nadelen zijn. Ook hebben we, voor zover beschikbaar, aandachtspunten opgenomen voor gemeenten die overwegen het betreffende instrument in te zetten.

10

2 Niet meer instrumenten, maar meer samenwerking 201 Door in de quick scan te inventariseren wat gemeenten doen op het terrein van preventie hebben we een aardig beeld gekregen van de huidige stand van zaken. In dit hoofdstuk doen we twee dingen. We geven: • •

een typering van de stand van zaken als het gaat om de inzet en diversiteit van preventie-instrumenten; aanbevelingen voor gemeenten en de ministeries om te komen tot een integraal en effectief preventiebeleid.

Inzet preventie is nog versnipperd 202 We hebben van genoeg gemeenten informatie gekregen om een landelijk beeld te kunnen schetsen van de huidige stand van zaken. We werken hier geen uitgebreide analyse uit, maar benoemen een aantal aandachtspunten. Het is belangrijk om bij het lezen van deze aandachtspunten in gedachten te houden dat gemeenten de afgelopen paar jaar enorme stappen hebben gezet in preventie op het terrein van de huishoudfinanciën. Vijf jaar geleden zetten gemeenten, op wat budgetcursussen, na eigenlijk geen preventie-instrumenten in om hun burgers te behoeden voor financiële problemen. Dat steeds meer gemeenten dit juist in de afgelopen paar jaar zijn gaan doen, is te verklaren uit gemeentelijke onvrede over het feit dat: • •

203 • • •

• •

het aantal mensen dat een beroep doet op schuldhulpverlening al jaren achtereen stijgt; de recidive in de schuldhulpverlening erg hoog is (percentages van 30 tot 40 procent zijn geen uitzondering. Kenmerkend voor de huidige stand van zaken is dat: het ontbreekt aan een overheidsbrede visie op de inzet van preventie (wat willen we bereiken en wat doen we daarvoor); er tussen gemeenten grote verschillen zijn in de mate waarin zij preventieinstrumenten inzetten; bij de inzet van preventie-instrumenten de nadruk ligt op instrumenten uit de hoge treden van de preventieladder (gericht advies en aanleren vaardigheden) en veel minder op de lage treden (groepsvoorlichting en massamediale informatieverstrekking).; veel gemeenten nauwelijks van elkaar weten wat ze doen en welke methodes ze ontwikkelen, zodat er veel parallelle ontwikkeling plaatsvindt; er zelfs bij de gemeenten die veel doen op het terrein van de preventie nauwelijks sprake is van structurele effectmetingen.

11

Het ontbreekt aan een overheidsbrede visie op de inzet van preventie 204 In de inleiding hebben we kort beschreven dat er bij de rijksoverheid (ministerie van Financiën en ministerie van SZW) twee beleidslijnen zijn die inzetten op preventie en dat er daarnaast in individuele gemeenten steeds meer aandacht komt voor preventie. De resultaten van de quick scan maken duidelijk dat er grote overlap is in de nationale en lokale ambities. Het ontbreekt aan een overheidsbrede visie op de te bereiken doelen, de inzet daarvoor en de taakverdeling (wie doet wat). Een overheidsbrede visie voorkomt discussie over het nut en noodzaak van preventie en de parallelle ontwikkeling van vergelijkbare instrumenten. Hiermee ontstaat er ruimte om aandacht te besteden aan de effectiviteit van de verschillende instrumenten. Uit eerder onderzoek4 blijkt dat gemeenten behoefte hebben om op grote lijnen geïnspireerd te worden. Dat bereik je door gemeenten en de rijksoverheid gezamenlijk een visie te laten formuleren, de rijksoverheid randvoorwaarden te laten creëren (zoals een platform voor uitwisseling best practices) en gemeenten in de positie te brengen waarin ze zelf aan de slag kunnen. Er zijn grote verschillen in de inzet van preventie-instrumenten 205 We hebben informatie verzameld bij de 40 grootste gemeenten van Nederland. In deze groep zijn grote verschillen in de mate waarin ze preventieinstrumenten inzetten. Er zijn gemeenten die nauwelijks instrumenten inzetten en er zijn gemeenten die hele preventieprogramma’s hebben opgezet. Deze verschillen zien we ook in de uitvoering. Er zijn gemeenten die aparte preventiemedewerkers in dienst hebben die niets anders doen dan voorlichting, advies of vaardigheidstrainingen geven, terwijl preventie in andere gemeenten een activiteit is die medewerkers uitvoeren naast andere activiteiten. Gemeenten zetten met name instrumenten in die we hebben ingedeeld in de hoogste twee treden (trainingen van budgetvaardigheden en gericht individueel advies). De inzet op de lagere treden is beperkt. Vaardigheden aanleren is een speerpunt in het preventiebeleid 206 Als gemeenten instrumenten aanbieden op het terrein van preventie, dan bieden ze in ieder geval vaardigheidstrainingen (budgettrainingen) aan. In de preventieladder hebben we deze in de vierde trede ingedeeld. Naarmate de preventieprogramma’s uitgebreider zijn, bieden gemeenten vaker ook instrumenten uit lagere treden aan. Dat gemeenten de meeste inzet plegen op de hoogste treden van de ladder is logisch te verklaren uit hun behoefte om de inzet van schuldhulpverlening zo veel mogelijk te beperken. Toch is de geringe inzet op de lagere treden om twee redenen een gemis. Ten eerste vindt de selectie van mensen die preventie-instrumenten aangeboden krijgen nu vooral plaats via de schuldhulpverlening. Deze mensen zitten al in de problemen. Met preventie probeer je dis situatie juist te voorkomen door mensen al in een eerdere fase te 4

Jungmann, N. e.a., Schulden? De gemeente helpt!, Utrecht, juli 2008

12

ondersteunen. Gemeenten die serieus werk maken van preventie staan voor de opgave om juist mensen te bereiken die zich (nog) niet hebben aangemeld voor de schuldhulpverlening. Ten tweede is het aantal mensen dat bereikt wordt met instrumenten uit de hoogste twee treden beperkt. Dit kan een gemis zijn omdat de verhouding tussen kosten en opbrengsten in de lagere treden wel eens een stuk beter zou kunnen zijn dan in de hoogste treden. De kennisdeling tussen gemeenten is gering 207 Er zijn grote overeenkomsten tussen de instrumenten die gemeenten in de afgelopen paar jaar hebben ontwikkeld. Bij het uitvoeren van de quick-scan werd duidelijk dat veel gemeenten gebruik maken van materiaal dat het Nibud ontwerpt. Daarnaast ontwikkelen ze ook veel zelf. Doordat het gemeenten ontbreekt aan inzicht in wat anderen doen, vindt er veel parallelle beleids- en productontwikkeling plaats. Dit is zonde van de tijd en het geld dat er mee gemoeid is. Er is weinig aandacht voor effectmetingen 208 Kenmerkend voor preventie is dat de effecten heel moeilijk te meten zijn. Een van de gevolgen hiervan is dat veel gemeenten al bij voorbaat er voor kiezen om het ook niet te proberen. Dit verschijnsel zien we ook ten aanzien van de preventie-instrumenten die we geïnventariseerd hebben; gemeenten meten niet of nauwelijks de effecten. Dat is zonde want zeker in de aangebroken periode waarin de overheidsfinanciën sterk onder druk staan is het belangrijk om alleen geld te steken in projecten die ook daadwerkelijk leiden tot de beoogde effecten.

Er is behoefte aan visie, samenwerking en effectmeting 209 Vanuit de ambitie om de Nederlander een palet aan preventie instrumenten aan te bieden dat voorziet in informeren, motiveren en het aanleren van basale vaardigheden, zijn gemeenten de aangewezen overheidslaag om preventieprogramma’s uit te voeren. Zij staan dicht bij de burger en kunnen ervoor zorgen dat de instrumenten zijn afgestemd op de lokale situatie. Alleen zij zijn in staat om bijvoorbeeld in een massamediale campagne burgers niet alleen te informeren over het belang om hun financiën op orde te houden, maar hen ook direct te informeren over mogelijkheden om in hun gemeente basale vaardigheden aan te leren. 210 De quickscan die we hebben uitgevoerd heeft uitgewezen dat er al veel verschillende instrumenten beschikbaar zijn. De sleutel naar een landelijk dekkend en effectief preventieprogramma is dan ook niet om allerlei extra instrumenten te ontwikkelen. Het levert, zeker op de korte termijn, veel meer op om de beschikbare instrumenten ook in andere gemeenten uit te rollen en om in de ontwikkeling van de enkele instrumenten die nog ontbreken veel meer samen op te trekken.

13

211 Tegen deze achtergrond werken we in deze paragraaf de volgende vier aanbevelingen uit: • • • •

een overheidsbrede visie op de inzet van preventie geeft richting aan de uitvoering; een informeel netwerk biedt de basis voor kennisdeling en gemeenschappelijke ontwikkeling van instrumenten; door meer in te zetten op preventie-instrumenten uit de lage treden neemt het bereik fors toe; effectmeting moet een plek krijgen in preventieprogramma’s.

Een overheidsbrede visie op de inzet van preventie geeft richting aan de uitvoering 212 Het ontbreekt op dit moment aan een overheidsbrede visie op de inzet van preventie. Grofweg zijn er vier belangrijke partijen die zich bezighouden met preventie ten aanzien van de huishoudfinanciën: het Nibud, gemeenten c.q. kredietbanken en de ministeries van Financiën en SZW. Al deze partijen werken vanuit een eigen ‘frame’ en hebben eigen doelstellingen. De diversiteit wordt nog vergroot, doordat er tussen gemeenten ook flinke verschillen zijn. Om met minimale middelen de Nederlander zo goed mogelijk te bedienen, is er behoefte aan een landelijk gedragen visie op preventie. Voorbeelden van centrale vragen die daarin moeten worden uitgewerkt zijn: • • •

wat moet de preventie opleveren? (dat mensen weten welke financiële risico’s ze lopen? dat ze geen schulden maken? dat hun schulden niet te hoog zijn?); wie voert preventie uit? Vanuit onze eigen expertise hebben wij in dit rapport de gemeente gepositioneerd als eerste uitvoerder, maar wellicht is er in het veld behoefte aan een andere ‘eerste’ uitvoerder; hoe vindt de ontwikkeling van instrumenten plaats? Het Nibud heeft bewezen heel toegankelijke en effectieve instrumenten te ontwikkelen. Tegelijkertijd laten gemeenten zien dat zij op lokaal niveau soms ook instrumenten ontwikkelen die echt aansluiten op de lokale situatie. De Nederlander is erbij gebaat dat alle partijen die betrokken zijn bij preventie een rol spelen in de ontwikkeling van instrumenten. Daarbij is het van belang dat er afstemming is om parallelle ontwikkelingen te voorkomen.

Voorstel: • de CentiQ-partners Divosa, Mogroep, Nibud, NVVK en de ministeries van SZW en Financiën werken samen met de VNG een gedragen visie op preventie uit

Een informeel netwerk biedt de basis voor kennisdeling en gemeenschappelijke ontwikkeling van instrumenten 213 Om te voorkomen dat elke gemeente het wiel opnieuw gaat uitvinden, is er behoefte aan een informeel netwerk om informatie uit te wisselen. Uit ervaring op andere beleidsterreinen weten we dat het voor het creëren van een platform niet nodig is een nieuwe, formele organisatie in het leven te roepen. Een informeel

14

netwerk dat (bijvoorbeeld met een tijdelijke subsidie) wordt opgestart en wordt gedragen door degenen die er belang bij hebben, levert vaak veel meer op. Zeker als een digitale databank waarop gemeenten hun instrumenten en ervaringen kunnen achterlaten, het netwerk ondersteunt. 214 Bij de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) hebben het ministerie van VWS en de VNG samen de website www.invoeringwmo.nl gelanceerd. Gemeenten kunnen hun lokale beleidsplannen en ervaringen op deze site kwijt. Daar werd en wordt door andere gemeenten dankbaar gebruik van gemaakt. Naast een platform om informatie uit te wisselen, gebruiken de VNG en het ministerie van VWS de website ook om te communiceren met het veld. Deze website heeft echt een positieve bijdrage geleverd aan de uitvoeringspraktijk van gemeenten. Een vergelijkbare website voor preventie biedt uitstekende mogelijkheden om alle betrokken partijen aan elkaar te verbinden.

Voorstellen: • CentiQ stelt een tijdelijke subsidie beschikbaar om een informeel netwerk op te zetten dat als doel heeft om informatie uit te wisselen en in samenwerking (nieuwe) producten uit te werken • het informele netwerk inventariseert of er behoefte is aan een digitale databank die lijkt op de databank www.invoeringwmo.nl en die gemeenten en andere betrokken partijen informatie biedt over de inzet van preventieinstrumenten en beleidsontwikkeling

Door meer in te zetten op preventie-instrumenten uit de lage treden neemt het bereik fors toe 215 De meeste aangeboden preventie-instrumenten vallen onder de hoogste twee treden van de preventieladder. Door meer in te zetten op instrumenten uit de onderste treden neemt het bereik van preventieprogramma’s flink toe. Kenmerkend voor de instrumenten uit de onderste treden is immers dat ze veel mensen bereiken tegen relatief lage kosten. Voorstel: • gemeenten en het Rijk gaan meer inzetten op preventie-instrumenten uit de onderste treden van de preventieladder, zodat het bereik van preventieprogramma’s flink toeneemt

Effectmeting moet een plek krijgen in preventieprogramma’s 216 Zowel bij gemeenten als bij de ministeries van Financiën en SZW worden de effecten van de preventie-instrumenten niet of nauwelijks gemeten. Zonder veel geld uit te geven is er wel degelijk informatie te verzamelen die de kwaliteit van de besluitvorming over de inzet van nieuwe instrumenten verbeterd. Voorbeelden waar wij in dit kader aan denken zijn:

15

•

• •

in de jaarlijkse monitor betalingsachterstanden van het ministerie van SZW enkele vragen opnemen die inzicht bieden in de mate waarin 1) Nederlanders zich bewust zijn van het belang hun financiën op orde te houden, 2) zelf van mening zijn dat ze dat kunnen en doen 3) bewust kennis hebben genomen van massamediale campagnes op het terrein van preventie voor huishoudfinanciën of gebruik hebben gemaakt van instrumenten op hogere treden en 4) tot welke veranderingen de preventieinstrumenten hebben geleid; in gemeentelijke monitors soortgelijke vragen opnemen; bij onderzoek naar recidive bij schuldhulpverlening aandacht besteden aan de mate waarin de recidivisten individueel advies hebben gehad (trede drie van de preventieladder) of vaardighedentrainingen (trede vier).

217 Door bovenstaande metingen uit te voeren, ontstaat er in ieder geval een globaal beeld van het bereik van de instrumenten. Deze informatie kan gebruikt worden om te sturen op de beoogde resultaten.

Voorstel: • bij het opstellen van een visie op preventie wordt ook uitgewerkt hoe de betrokken partijen met geringe inzet (en dus tegen geringe kosten) informatie kunnen verzamelen over de effecten van de preventieinstrumenten

16

3 Diversiteit lokale instrumenten in kaart gebracht 301 Bij het inventariseren van de instrumenten die gemeenten inzetten, viel direct op dat veel gemeenten onafhankelijk van elkaar instrumenten hebben ontwikkeld die veel op elkaar lijken. In dit hoofdstuk hebben we dan ook bij lange na niet alle instrumenten uitgewerkt die we toegestuurd hebben gekregen. We geven hier een dwarsdoorsnede die een goed beeld geeft van de grote diversiteit aan instrumenten die gemeenten al inzetten. 302 Om samenwerking tussen gemeenten en kredietbanken te bevorderen, hebben we bij elk instrument opgenomen waar geïnteresseerden meer informatie kunnen opvragen. In bijlage B hebben we een tabel opgenomen met de namen van de mensen die namens de verschillende gemeenten ons van informatie hebben voorzien.

Trede 1: massamediale informatieverstrekking Instrumenten trede 1: massamediale informatieverstrekking Huis-aan-huisbladen

Websites

Tv-spotjes

Instrumenten die in deze paragraaf is uitgewerkt • tweewekelijkse publicatie in stadskrant in rubriek ‘grip op je knip’ • promotiecampagne ‘Alle Assenaren financi€€l fit’ • voorlichting in huurderskrant woningbouwcorporatie • de nationale KidsKrant • gemeente Enschede: www.geldkompasenschede.nl • gemeente Arnhem: www.helemaalblut.nl (jongerenwebsite) en www.voorzieningencheck.nl (nagaan recht op voorzieningen) • Nibud: bufferberekenaar • ministerie van SZW: www.blijfpositief.nl • www.wijzeringeldzaken.nl • www.berekenjerecht.nl • reeks tv-spotjes televisiezender AT5 • serie over rondkomen in soapvorm • YouTube-kanaal • Spotjes van de campagne blijfpositief.nl

17

Voorlichting in huis-aan-huisbladen (trede 1 massamediale informatieverstrekking) 303 Huis-aan-huisbladen worden nog relatief weinig ingezet om mensen te informeren over het belang van een gezonde financiële huishouding. Als gemeenten al via huis-aan-huisbladen communiceren over financiën, dan betreft dit meestal de mogelijkheden die bijvoorbeeld het lokale armoedebeleid biedt voor inkomensondersteuning. 304 • • • •

In onderstaande tabellen werken we de volgende vier instrumenten uit: tweewekelijkse publicatie in stadskrant in rubriek ‘grip op je knip’; promotiecampagne ‘Alle Assenaren financi€€l fit’; voorlichting in huurderskrant woningbouwcorporatie; de nationale KidsKrant.

Tweewekelijkse publicatie in stadskrant Haarlem Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Aandachtspunten

Meer informatie

In een tweewekelijkse publicatie geeft de gemeente besparingstips en andere informatie (rubriek heet ‘grip op je knip’). Burgers worden op een laagdrempelige manier geïnformeerd over besparingstips of geldzaken Alle burgers gemeente Haarlem Gemeente Burgers (die de rubriek lezen) zijn geïnformeerd over besparingstips en geldzaken Voordelen: • herkenning rubriek door tweewekelijkse column • breed bereik onder inwoners stad Nadeel: • groep laaggeletterden wordt hierdoor minder goed bereikt • zorg dat de tips voldoende praktisch zijn • doorverwijzen naar instanties waar de burger meer informatie dan wel hulp kan vragen gemeente Haarlem

Promotiecampagne ‘Alle Assenaren financieel fit’ Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten

Een integrale campagne waarin verschillende communicatiekanalen worden gebruikt om zoveel mogelijk Assenaren te bereiken met de boodschap: ‘Ga bewust om met geld’, ‘Weet wat je kunt veroorloven en bedenk dat sparen veel goedkoper is dan lenen’. En vooral: ‘Laat geen geld liggen, maar maak gebruik van de inkomensondersteunende regelingen’ Alle burgers gemeente Assen Gemeente Assen en GKB Drenthe De burgers zijn geïnformeerd over het bewust omgaan met met geld met als doel dat ze hier ook naar handelen

18

Promotiecampagne ‘Alle Assenaren financieel fit’ Voor- en nadelen

Aandachtspunten

Meer informatie

Voordeel: • breed bereik van de burgers in de gemeente Assen door inzet algemene communicatiemiddelen Nadeel: • niet iedereen neemt flyer in ontvangst, omdat hiermee de suggestie kan worden gewekt dat zij schulden hebben Naast veel positieve reacties op de toegankelijkheid van de ‘flyer-stand’ is het goed om te realiseren dat het voor de burger duidelijk moet zijn dat het om een overheidscampagne gaat, zodat burgers weten dat het vertrouwd is Gemeente Assen en GKB Drenthe

Voorlichting in huurderskrant Korte omschrijving van het instrument Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Huurders worden via een reeks aan artikelen in de huurderskrant geïnformeerd over diverse financiële onderwerpen zoals besparen en budgetteren Huurders Gemeente De huurders zijn op de hoogte van bespaar- en budgettips Voordeel: • breed bereik van doelgroep, waar in potentie schulden kunnen ontstaan Nadeel: • algemene informatie, waardoor je nooit maatwerk levert Gemeenschappelijke regeling Drechtsteden

Nationale KidsKrant Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

De nationale KidsKrant is al 8 jaar de grootste kinderkrant van Nederland. Het medium verschijnt acht keer per schooljaar op ruim 1.000 basisscholen. Doel van de krant is om leerkrachten de mogelijkheid te bieden, belangrijke onderwerpen uit de maatschappelijke actualiteit bespreekbaar te maken in de klas. Dit alles op een speelse manier en binnen de belevingswereld van kinderen. Ook de onderwerpen geld, sparen en budget komen op een luchtige wijze terug in de krant. Gemeenten zijn in de gelegenheid een eigen lokale editie vorm te geven Leraren en leerlingen basisonderwijs Bureau KidsCom (communicatieadviesbureau voor jongeren) Leraren kunnen aan de hand van de krant het thema financiën bespreekbaar maken bij leerlingen. Voordelen: • aantrekkelijk vormgegeven • diverse onderwerpen (naast geldzaken) staan centraal • lokale editie vormgeven behoort tot de mogelijkheden

19

Nationale KidsKrant

Meer informatie

Nadeel: • scholen moeten eerst een abonnement afsluiten, voordat ze de KidsKrant ontvangen Op de website www.nationalekidskrant.nl) is meer informatie te vinden over de KidsKrant

Websites (trede 1 massamediale informatieverstrekking) 305 In het afgelopen jaar heeft een aantal gemeenten een aparte website gebouwd om hun inwoners van financiële informatie te voorzien. Daarnaast verwijzen veel gemeenten op hun eigen website naar landelijke websites van onder meer het Nibud en CentiQ. Websites bieden de mogelijkheid om op een dynamische wijze veel verschillende groepen mensen te benaderen. Het risico bestaat dat er een ‘woud’ aan websites ontstaat. Zoekmachines, zoals Google, leiden meestal naar commerciële websites. Wellicht is het de moeite waard om de Nibud-site (of een andere site) te gebruiken als centrale ingang, waar lokale en rijksinitiatieven aan gekoppeld worden. Voordeel is dat kennisdeling hierdoor sneller gaat en gemeenten sneller gebruik (kunnen) maken van andere initiatieven. 306 • • • • • •

In onderstaande tabellen werken we de volgende zes instrumenten uit: gemeente Enschede: www.geldkompasenschede.nl; gemeente Arnhem: www.helemaalblut.nl (jongerenwebsite) en www.voorzieningencheck.nl (nagaan recht op voorzieningen); Nibud: https://service.nibud.nl/bufferberekenaar/; ministerie van SZW: www.blijfpositief.nl. CentiQ: www.wijzeringeldzaken.nl Nibud en Stimulansz: https://service.nibud.nl/berekenuwrecht2009/

www.geldkompasenschede.nl Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

De website www.geldkompasenschede.nl heeft de gemeente Enschede ontwikkeld in samenwerking met plaatselijke organisaties op het gebied van armoedebestrijding. Het doel van de website is om burgers in een financieel kwetsbare positie te wijzen op voorzieningen. Op de site is alle informatie gebundeld en via een makkelijke weg te vinden met behulp van iconen en ingesproken teksten. De gemeente wil met ‘niemand aan de kant, samen de schouders eronder’ alle burgers een vangnet bieden Alle burgers (in een kwetsbare positie) Gemeente Enschede Burgers en hulpverleners weten beter hun weg te vinden in het woud van voorzieningen Voordelen:

20

www.geldkompasenschede.nl •

Meer informatie

bundelen van informatie van diverse plaatselijke organisaties • iconen en ingesproken tekst op de website zorgen voor een breed bereik van de doelgroep Nadeel: • niet iedereen beschikt over internetvoorzieningen of over internetvaardigheden Gemeente Enschede

www.helemaalblut.nl Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

www.helemaalblut.nl is een website speciaal voor jongeren van de gemeente Arnhem. De website biedt jongeren allerlei informatie over financiële zaken. De informatie bestaat uit een algemeen deel en een deel gericht op de ROC-campagne ‘jouw schuld = jouw schuld’. De campagne is een samenwerking tussen de gemeente Arnhem en het plaatselijke ROC waarin jongeren worden geïnformeerd over bewust omgaan met geld en worden gewaarschuwd voor de risico’s van het maken van schulden. Daarnaast willen ze leerlingen met schulden helpen om hiervoor oplossingen te vinden Jongeren gemeente Arnhem Gemeente Arnhem Jongeren zijn geïnformeerd over hoe zij bewust met geld kunnen omgaan Voordelen: • jongeren weten snel en eenvoudig hun weg naar het internet te vinden • de website is geschreven voor jongeren en de voorbeelden sluiten aan op de belevingswereld van jongeren • de website is ook toegankelijk voor jongeren buiten de gemeente Arnhem Nadeel: • Niet alle jongeren staan open om geholpen te worden. Een groep jongeren blijft onbereikbaar door deze aanpak. Gemeente Arnhem

www.voorzieningencheck.nl Korte omschrijving van het instrument Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten

www.voorzieningencheck.nl biedt inwoners van de gemeente Arnhem de mogelijkheid om na te gaan of zij recht hebben op bepaalde (inkomens)voorzieningen Alle burgers gemeente Arnhem Gemeente Arnhem Burgers krijgen inzicht in de voorzieningen waar zij recht op hebben

21

www.voorzieningencheck.nl Voor- en nadelen

Meer informatie

Voordelen: • burgers kunnen zelfstandig nagaan of zij recht hebben op bepaalde financiële voorzieningen • burgers kunnen kiezen gegevens anoniem of niet anoniem te verstrekken Nadeel: • burgers weten de weg naar de website niet altijd zelf te vinden Gemeente Arnhem

https://service.nibud.nl/bufferberekenaar/ korte omschrijving van het https://service.nibud.nl/bufferberekenaar/ biedt burgers de instrument mogelijkheid om na te gaan wat een passende financiële buffer is die aansluit bij hun huishouden. Gemeenten verwijzen burgers door naar deze website (bijvoorbeeld in een oproep in het huis-aan-huisblad) Doelgroep Alle burgers Verantwoordelijke partij Nibud voor uitvoering Resultaten Inzicht in financiële buffer die past bij situatie in huishouden Voor- en nadelen Voordeel: • website is opgericht en toegankelijk voor alle burgers in Nederland Nadelen: • kort advies dat voorziet in eerste behoefte, maar persoonlijke begeleiding (maatwerk) ontbreekt • mensen moeten zicht hebben op diverse financiële posten om buffer op correcte wijze te laten berekenen. Een mogelijk nadeel is dat juist de groep waarvan de financiën niet of onvoldoende op orde zijn de bufferberekening niet maakt Meer informatie het Nibud www.blijfpositief.nl Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep

Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

www.blijfpositief.nl. Het ministerie van SZW heeft de landelijke campagne ‘blijf positief’ ontwikkeld. De website geeft algemene informatie en tips over het op orde houden van financiën en geeft adresgegevens van hulpverlenende instanties in de eigen regio. Alle Nederlanders die meer informatie en tips willen ontvangen over hun financiën. Daarnaast biedt het burgers met schulden informatie over hulpverlenende instanties Ministerie van SZW Inzicht in tips om financiën op orde te houden en overzicht van regionale (hulp)instanties Voordelen: • breed bereik • doorverwijzen naar hulpverlenende instanties per regio Nadelen:

22

www.blijfpositief.nl •

Meer informatie

van algemene tips overgaan naar handelen in persoonlijke situatie is voor sommige burgers lastig Ministerie van SZW

www.wijzeringeldzaken.nl Korte omschrijving van het instrument

www.wijzeringeldzaken.nl. De website wijst consumenten met geldvragen de weg naar betrouwbare informatie zonder commercieel doel. De website is een initiatief van ruim 40 partijen uit de financiële sector, de overheid, voorlichtingsen consumentenorganisaties en de wetenschap die gezamenlijk de consument wijzer in geldzaken willen maken. Deze partijen hebben als doel de financiële kennis en vaardigheden van de consument te verbeteren en een actieve houding te stimuleren, zodat consumenten bewuste financiële keuzes kunnen maken

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten

Consumenten met geldvragen CentiQ

Voor- en nadelen

Meer informatie

Consumenten voorzien van informatie op het gebied van geldzaken Voordelen: • breed bereik • doorverwijzen naar hulpverlenende instanties per regio Nadeel: • van algemene informatie overgaan tot handelen in persoonlijke situatie kan lastig zijn CentiQ

https://service.nibud.nl/berekenuwrecht2009/ Korte omschrijving van het https://service.nibud.nl/berekenuwrecht2009/ een instrument gezamenlijke website van het Nibud en Stimulansz. De website maakt inzichtelijk op welke voorzieningen burgers recht hebben. Door inkomengegevens in te vullen wordt uitgerekend op welke voorzieningen iemand recht heeft

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Burgers die onvoldoende of niet weten dat zij recht hebben op inkomensvoorzieningen Nibud en Stimulansz Burgers weten op welke voorzieningen zij recht hebben Voordelen: • breed bereik • doorverwijzen naar hulpverlenende instanties per regio Nadelen:

23

https://service.nibud.nl/berekenuwrecht2009/ • inkomensgegevens niet altijd beschikbaar (administratie kan onduidelijk zijn) • de voorzieningen zijn inzichtelijk gemaakt, maar nog niet aangevraagd. Het aanvragen is soms lastig en ingewikkeld Meer informatie Nibud en Stimulansz

Tv- en internetspotjes (trede 1 massamediale informatieverstrekking) 307 De gemeenten Amsterdam en ’s-Hertogenbosch zetten de televisie of YouTube in om hun inwoners te bereiken. Het Rijk zendt in het kader van de campagne blijf positief tv-spotjes uit. 308 • • • •

In onderstaande tabellen werken we de volgende vier instrumenten uit: reeks tv-spotjes televisiezender AT5; serie over financieel rondkomen in soapvorm; YouTubefilm voor jongeren; reeks tv-spotjes publieke omroep over ‘blijf positief’.

Televisiespotjes op AT5 Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Serie tv-spotjes op AT5 (Amsterdam) waar burgers op een luchtige wijze worden geïnformeerd zorgvuldig omgaan met geld, risico’s en mogelijkheden om hun financiën zorgvuldig bij te houden Amsterdamse burgers Gemeente Amsterdam in combinatie met AT5 Amsterdamse burgers zijn via tv-spotje geïnformeerd over het zorgvuldig omgaan met geld Voordelen: • mensen ‘ontkomen’ er niet aan tijdens tv kijken • ook begrijpelijk voor mensen die niet goed kunnen lezen Nadeel: • bereik burgers; niet iedereen stemt zijn tv af op de lokale zender Gemeente Amsterdam, dienst werk & inkomen

Rondkomen in soap Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Voor- en nadelen

Serie over financieel rondkomen in soapvorm op lokale zender AT5. De serie is uiteindelijk niet uitgezonden, maar is vergelijkbaar met de tv-soap ‘Effe geen cent te makken’, waar de familie Froger een periode op bijstandsniveau leefde Amsterdamse burgers Gemeente Amsterdam (het project is uiteindelijk niet uitgezonden) Voordeel:

24

Rondkomen in soap

Meer informatie

• breed bereik van burgers Nadeel: • bereik burgers; niet iedereen stemt zijn tv af op de lokale zender Gemeente Amsterdam

Kanaal op YouTube Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

De gemeente ‘s-Hertogenbosch heeft op YouTube een kanaal ingericht met voorlichtingsfilmpjes http://www.youtube.com/user/PerSaldoPositief. De filmpjes gaan over het lenen van geld en de risico’s die daar aan zitten. Er is ook een filmpje in het Arabisch Jongeren gemeente ‘s-Hertogenbosch Jongeren worden op informele wijze geïnformeerd over financiën en de consequenties van geld lenen Voordelen: • filmpjes staan op YouTube en hebben daardoor breed bereik • ook toegankelijk voor mensen die niet goed kunnen lezen • filmpjes zijn ook in het Arabisch opgenomen • filmpjes sluiten aan op belevingswereld jongeren Nadeel: • jongeren moeten zelf bedenken dat ze iets willen weten over geld, risico’s en schulden en op zoek gaan naar filmpje in plaats van dat ze hier actief mee geconfronteerd worden Gemeente ‘s-Hertogenbosch

Reeks spotjes publieke omroep ‘blijf positief’ Korte omschrijving van het instrument

Het doel van de campagne is om het financiële gedrag van mensen zo te beïnvloeden dat problematische schulden worden voorkomen. Dit door te wijzen op de mogelijkheden die er zijn om te voorkomen dat men echt in de problemen raakt en door de risico’s van schulden bespreekbaar te maken.

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten

Alle burgers Ministerie van SZW

Voor- en nadelen

Informeren burgers op mogelijkheden om financiele problemen vroegtijdig te voorkomen Voordeel: • Tv-spotjes worden op publieke omroep tussen reguliere programmering uitgezonden (groot bereik) Nadeel: • vraagt aandacht van burgers tijdens ‘ontspannend

25

Reeks spotjes publieke omroep ‘blijf positief’ moment’ tv-kijken (blijft de boodschap hangen?) Meer informatie

Ministerie van SZW

Trede 2: gerichte groepsvoorlichting Instrumenten trede 2: gerichte groepsvoorlichting Voorlichtingscampagnes op scholen

Voorlichting aan specifieke doelgroepen

Voorlichting aan vrijwilligers en maatschappelijke organisaties

Instrumenten die in deze paragrafen worden uitgewerkt • • • • • • • • • • • •

voorlichtingscampagne basisonderwijs en voortgezet onderwijs voorlichtingscampagne ROC ‘jouw schuld = jouw schuld’ voorlichting aan leraren voorlichting aan uitkeringsgerechtigden voorlichting aan ouderen voorlichting aan ouders voorlichting aan migranten voorlichting aan vrouwen (algemene) voorlichting aan vrijwilligers presentaties bij maatschappelijke organisaties Sociaal café Open Dag Kredietbank

Voorlichting op scholen (trede 2 gerichte groepsvoorlichting) 309 Veel gemeenten zoeken via de scholen contact met jongeren om ze te voorzien van informatie en te signaleren of er jongeren zijn die intensievere ondersteuning nodig hebben. Gemeenten maken hierbij vaak gebruik van landelijk ontwikkelde instrumenten van bijvoorbeeld het Nibud die zij vertalen naar de lokale of regionale situatie. 310 • • •

In onderstaande tabbellen werken we de volgende drie instrumenten uit: voorlichtingscampagne basisonderwijs en voortgezet onderwijs; voorlichtingscampagne ROC ‘jouw schuld = jouw schuld’; voorlichting aan leraren.

Gastlessen op lagere en middelbare scholen Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering

Voorlichtingscampagne in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs om kinderen en jongeren bewust te maken van geld en de omgang met geld. Voor de uitvoering wordt gebruik gemaakt van lesmateriaal dat het Nibud heeft ontwikkeld Leerplichtige kinderen Gemeente (met gebruikmaking van voorlichtingsmateriaal Nibud)

26

Gastlessen op lagere en middelbare scholen Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Kinderen en jongeren zijn zich bewust van geld en de omgang met geld Voordeel: • kinderen worden al op jonge leeftijd bewust gemaakt van geld en de omgang met geld Nadeel: • de aandacht voor geld is een van de vele onderwerpen waar ze les over krijgen. Als het geen onderwerp is dat frequent terug komt, kan het effect tijdelijk zijn Stadsbank Oost Nederland en de Kredietbank Rotterdam

Voorlichtingscampagne ‘jouw schuld = jouw schuld’ Korte omschrijving van het instrument Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Voorlichtingscampagne ROC ‘jouw schuld = jouw schuld’. Jongeren inzicht geven in geld, omgang met geld en wat schulden inhouden en hoe je schulden kunt voorkomen Jongeren op het ROC Gemeente in samenwerking met ROC Jongeren krijgen inzicht in de omgang met geld en het voorkomen van schulden Voordeel: • specifieke aanpak voor in praktijk soms kwetsbare jongeren waar schulden echt een issue zijn Nadeel: • onderwerp vraagt permanent aandacht om jongeren te bereiken (na het project ben je niet klaar) Gemeente Arnhem, zie ook de website www.helemaalblut.nl

Voorlichting aan leraren Korte omschrijving van het instrument Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Voorlichting aan leraren hoe zij het thema financiën op orde bespreekbaar kunnen maken in de klas, praktische tips voor leraren Leraren Gemeente Leraren zijn in staat om thema financiën op orde bespreekbaar te maken op school Voordeel: • leraren zijn geschoold om thema ‘Financiën op orde’ goed bespreekbaar te maken met de leerlingen Nadeel: • leraren vervangen niet de ouders. Ook aandacht voor ouders en financiële opvoeding blijft nodig Kredietbank Limburg

27

Voorlichting aan specifieke doelgroepen (trede 2 gerichte groepsvoorlichting) 311 Een klein aantal van de benaderde gemeenten heeft specifiek voorlichtingsmateriaal ontwikkeld voor diverse doelgroepen. 312 • • • • •

In onderstaande tabellen werken we de volgende vijf instrumenten uit: voorlichting voorlichting voorlichting voorlichting voorlichting

aan aan aan aan aan

uitkeringsgerechtigden; ouderen; ouders; migranten; vrouwen.

Handreikingen aan uitkeringsgerechtigden Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten

Voor- en nadelen

Aandachtspunten

Meer informatie

Uitkeringsgerechtigden ontvangen handreikingen (informatiemap ‘in balans’) en krijgen voorlichting, zodat zij weten met welk bedrag hun inkomen gaat dalen en hoe zij die terugval in inkomen moeten opvangen Nieuwe uitkeringsgerechtigden Gemeente en GKB Drenthe Uitkeringsgerechtigden kunnen beter anticiperen op nieuwe inkomenssituatie en raken daardoor niet of minder snel in schuldsituatie Voordeel: • er is contact met een burger precies op het moment dat zijn inkomen daalt (en er dus problemen kunnen gaan ontstaan) Nadeel: • mensen die een uitkering aanvragen, zijn daar vaak zo van onder de indruk dat ze niet altijd direct open staan voor informatie over hun financiën Door de kredietcrisis komen nu ook andere groepen in financiële problemen. Vaak heeft deze groep nog geen problemen op het moment dat zij een uitkering aanvragen, maar ontstaan de financiële probelemen later. Alleen aandacht bij een intake is niet voldoende GKB Drenthe

Informatiecampagne voor ouderen Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering

Informatiecampagne voor ouderen hoe zij met geld moeten omgaan om schulden te voorkomen. Vooral ouderen met alleen AOW, die moeite hebben met het aanvragen van onder meer huurtoeslag, lopen risico’s op schulden. Zij voelen zich vaak niet aangesproken door brede campagnes, zoals ‘blijf positief’ van de rijksoverheid. In dit geval levert voorlichting op maat meer op. Ouderen Gemeente

28

Informatiecampagne voor ouderen Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Ouderen krijgen op maat informatie over financiën op orde Voordeel: • maatwerk voor specifieke groep burgers Nadeel: • arbeidsintensiever door op locatie voorlichting te geven GKB Drenthe

Voorlichting aan ouders Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Voorlichting door middel van bijeenkomsten over feiten en fictie over financiële opvoeding en tips en trucs over omgaan met geld voor kinderen. Ook informatie over de invloed van het voorbeeldgedrag dat je als ouder geeft Ouders (van jongeren) Gemeente in samenwerking met scholen Ouders zijn geïnformeerd over feiten en fictie met betrekking tot de financiële opvoeding van kinderen Voordeel: • veel ouders zitten met dezelfde vragen en leren niet alleen van de gemeente of de kredietbank, maar ook van elkaar Nadeel: • het is moeilijk ouders te bereiken die zelf hun financiën niet op orde hebben, maar dat niet als een probleem beschouwen Gemeente Nijmegen

Migrantenworkshops Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten

Voor- en nadelen

Meer informatie

Tijdens de migrantenworkshop leren voorlichters eigen taal en cultuur om met spelletjes en films migrantengezinnen voor te lichten over budgetteren en financiële opvoeding van hun kinderen. Voorlichters eigen taal en cultuur en migranten NIBUD (in opdracht van CentiQ) Voorlichters zijn in staat om migranten toelichting te geven op budgetteren en financiële opvoeding. Migranten worden door voorlichters in eigen taal geïnformeerd over financiën en budgetteren Voordelen: • cursus is in eigen taal migrant • cursus sluit aan bij beleveningswereld migrant Nadelen: • cursus is in eigen taal migrant en draagt hierdoor niet bij aan taaltraject migrant • thema financiën of het leren budgetteren, ligt gevoelig in deze cultuur NIBUD

29

Vrouw en geldcafés Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Bijeenkomsten voor vrouwen waarbij zij bij onafhankelijke vrouwelijke adviseurs terecht kunnen om hun vragen over pensioen, hypotheek en budgetteren te beantwoorden. Het doel van de Vrouw&Geld Cafés is het bevorderen van economische zelfstandigheid van vrouwen, door inzicht te geven in de financiële consequenties van bepaalde loopbaan- en levenskeuzes. Uit onderzoek blijkt dat 45% van de vrouwen economisch zelfstandig is (Emancipatiemonitor 2008, cijfers uit 2007). Vrouwen E-quality, kenniscentrum voor emancipatie, gezin en diversiteit Vrouwen krijgen (meer) inzicht in financiën en financiële consequenties van keuzes Voordelen: • specifiek gericht op vrouwen • toegankelijk • gratis bijeenkomsten Nadeel: • vrouwen met lager inkomen en lager opleidingsniveau zijn lastig te bereiken E-quality

Voorlichting aan vrijwilligers- en maatschappelijke organisaties (trede 2 gerichte groepsvoorlichting) 313 Slechts een kleine groep van de benaderde gemeenten ontwikkelt voorlichtingsmateriaal voor vrijwilligers of maatschappelijke organisaties. 314 • • • •

In onderstaande tabellen werken we de volgende vier instrumenten uit: (algemene) voorlichting aan vrijwilligers; presentaties bij maatschappelijke organisaties; sociaal café; open Dag Kredietbank.

Voorlichting aan vrijwilligers Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering

Veel hulpverlenende instanties werken met vrijwilligers. Als die verkeerde adviezen geven, kunnen financiële problemen groter worden. Door middel van voorlichting worden vrijwilligers geschoold in de do’s en don’ts van financiële hulpverlening. De stadsbank geeft aan in welke situaties de vrijwilligers cliënten moeten doorverwijzen naar de stadsbank Vrijwilligers bij maatschappelijke organisaties en hun teamleiders Stadsbank Oost Nederland

30

Voorlichting aan vrijwilligers Resultaten

Voor- en nadelen

Meer informatie

Vrijwilligers zijn op de hoogte van werkwijze schuldhulpverlening en welke bijdrage maatschappelijke organisaties hierin wel of niet hebben Voordelen: • alle hulp die vrijwilligers bieden, ontlast de overheid • relatie stadsbank en vrijwilligersorganisaties wordt versterkt • duidelijkheid in taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden Nadeel: • schuldhulpverlening en maatschappelijke organisaties ‘spreken’ niet altijd elkaars taal (onbegrip voor de professie van de ander) Stadsbank Oost Nederland

Voorlichting maatschappelijke organisaties Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Maatschappelijke organisaties worden geïnformeerd over het belang van hun cliënten dat zij hun financiën op orde houden. Ook krijgen de maatschappelijke organisaties informatie over wat cliënten moeten doen als ze schulden hebben Medewerkers maatschappelijke organisaties Stadsring 51 (Amersfoort) in samenwerking met de gemeente Amersfoort Maatschappelijke organisaties zijn geïnformeerd over het belang van financiën op orde voor hun cliënten Voordelen: • brede verspreiding preventiemogelijkheden • vergroten kans dat iemand via opvanginstanties wordt geattendeerd op preventiemogelijkheden Stadsring (en tijdig kan doorverwijzen voor eventueel schuldentraject) Nadeel: • schuldhulpverlening en maatschappelijke organisaties ‘spreken’ niet altijd elkaars taal (onbegrip voor de professie van de ander) Stadsring 51 Amersfoort

Inzet Sociaal café voor verspreiding informatie Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten

Om de uitvoering van de Wmo te ondersteunen heeft de gemeente Almere een Sociaal café in het leven geroepen. Op stadsdeelniveau komen hulpverleners van allerlei organisaties bijeen om signalen uit te wisselen en om voorlichting te krijgen over een bepaald onderwerp. Tijdens het Sociaal café wordt ook voorlichting gegeven over preventie Hulpverleners Gemeente Almere Hulpverleners zijn geïnformeerd over de mogelijkheden van

31

Inzet Sociaal café voor verspreiding informatie

Voor- en nadelen

Aandachtspunten

Meer informatie

preventie en de inzet van de kredietbank Voordeel: • in een informele setting hulpverleners informeren over belang van preventie Nadeel: • mogelijk nadeel is de informele sfeer, waardoor het onderwerp onvoldoende aandacht krijgt De kans bestaat dat het een informeel ontmoetingsmoment is en dat de inhoudelijke agenda minder aandacht krijgt. Door de bijeenkomst goed voor te bereiden kan dit ondervangen worden Gemeente Almere

Open Dag Kredietbank Korte omschrijving van het instrument Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Aandachtspunten

Meer informatie

Open Dag Kredietbank om kennis te maken met de mogelijkheden van de kredietbank gericht op schuldpreventie en schuldhulpverlening voor hulpverleners Hulpverleners die met doelgroep kredietbank te maken hebben Kredietbank Walcheren Inzicht in nut en noodzaak van een kredietbank Voordelen: • informele wijze kennismaken met preventiemogelijkheden • kennismaken met overige hulpverleners Nadeel: • deelname open dag kan vrijblijvend karakter hebben Zorg dat de Open Dag geen vrijblijvend karakter heeft, maar dat de aanwezigen goed worden geïnformeerd over preventie, maar ook de overige taken van de kredietbank Gemeente Middelburg en Kredietbank Walcheren

Trede 3: gericht individueel advies Instrumenten trede 3: gericht individueel advies Spreekuren Thuisadministratie Advies aan uitkeringsgerechtigden

Instrumenten die in deze paragrafen worden uitgewerkt • • • • • •

spreekuur voor jongeren op het ROC spreekuur op locatie formulierenbrigade project huisbezoeken financiële quickscan WWB-ers budgetadviesgesprekken voor WWB-ers

32

Spreekuren (trede 3 gericht individueel advies) 315 • •

In deze paragraaf geven we een toelichting op twee instrumenten: spreekuur voor jongeren op het ROC; spreekuur op locatie.

Spreekuur voor jongeren op het ROC Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Aandachtspunten Meer informatie

Leerlingen van een ROC kunnen binnenlopen bij een consulent met korte vragen op het terrein van hun financiën, leningen en alle andere onderwerpen die met geld te maken hebben. Indien nodig verwijst de consulent ze door naar schuldhulpverlening Leerlingen ROC Gemeente Nijmegen Leerlingen ROC zijn op de hoogte van mogelijkheden financiën op orde te houden (en te krijgen) Voordeel: • laagdrempelig door aanbod op ROC Nadeel: • mogelijk speelt schaamte een rol bij de leerlingen om daadwerkelijk naar het spreekuur te gaan Leraren kunnen (bijvoorbeeld vanuit hun mentorschap) eenvoudig betrokken worden bij het spreekuur Gemeente Nijmegen

Spreekuur op locatie Korte omschrijving van het instrument Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Aandachtspunten

Meer informatie

Spreekuur op locatie (wijkcentrum, gemeentehuis, sportvereniging) waar een consulent burgers antwoord geeft op persoonlijke, financiële vragen Alle burgers met vragen Kredietbank Limburg in samenwerking met de gemeente Antwoord op financiële vragen Voordelen: • laagdrempelig • spreekuur is op diverse locaties Nadeel: • burgers praten niet graag over financiële kwestie in bijzijn van anderen (anonimiteit is niet gewaarborgd door wachtruimte) Bedenk welke locaties geschikt zijn voor een laagdrempelig inloopspreekuur (liever geen werkplein, is zo direct gelieerd aan uitkeringen en dat is voor sommige burgers een drempel) Kredietbank Limburg

33

Thuisadministratie (trede 3 gericht individueel advies) 316 Gemeenten zetten vaak thuisadministratie en de formulierenbrigade in om burgers te helpen hun administratie op orde te krijgen. Het beeld is dat deze instrumenten arbeidsintensief zijn en relatief hoge kosten met zich mee brengen maar tegelijkertijd op individuele basis ook heel veel opleveren5. In onderstaande tabbellen geven we een toelichting op twee instrumenten: • •

formulierenbrigade; project huisbezoeken.

Formulierenbrigade Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Formulierenbrigade, is een laagdrempelige dienstverlening aan burgers met een inkomen rond het sociaal minimum. Medewerkers van de formulierenbrigades helpen hen bij het invullen van formulieren voor diverse zaken. De inzet vergroot de kans dat mensen gebruik maken van voorzieningen waar ze recht op hebben en daardoor niet in financiële problemen komen Burgers met een inkomen rond het sociaal minimum Gemeente Door inzet formulierenbrigade worden aanvraagformulieren voor (inkomens)voorzieningen juist ingevuld Voordeel: • maatwerk Nadeel: • arbeidsintensief Gemeente Amsterdam

Project huisbezoeken Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Project huisbezoeken heeft als doel te voorkomen dat mensen in financiële problemen raken. Cliënten worden thuis bezocht en krijgen hulp op de terreinen: op orde brengen administratie, leren rondkomen met geld, checken of inkomen op orde is, aanvragen van voorzieningen (maximaal 5 bijeenkomsten) Burgers die ondersteuning nodig hebben om financiën op orde te houden Kredietbank in opdracht van de gemeente In vijf bijeenkomsten is basis financiën op orde bijgebracht Voordeel: • maatwerk leveren in vertrouwde thuissituatie

5 De gemeente Delft heeft een belastingdeskundige op het lokale Werkplein gestationeerd. In zes maanden tijd heeft dit voor de burgers van Delft die er gebruik van maakten geleid tot een totale teruggave van € 130.000.

34

Project huisbezoeken

Meer informatie

Nadeel: • thuisbezoeken zijn arbeidsintensief Gemeente Utrecht

Advies aan uitkeringsgerechtigden (trede 3 gericht individueel advies) 317 • •

In onderstaande tabbellen geven we een toelichting op twee instrumenten: financiële quick scan WWB-ers; budgetadviesgesprekken voor WWB-ers.

Financiële quickscan WWB-ers Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Aandachtspunten Meer informatie

Mensen die een WWB-uitkering aanvragen, krijgen een quickscan aangeboden om te kijken of hun vaste lasten aansluiten op hun nieuwe inkomen en of zij nog gebruik kunnen maken van aanvullende inkomensondersteunende voorzieningen. De aanvragers weten dankzij deze scan wat hun nieuwe situatie gaat betekenen, wat de kansen vergroot dat zij hun financiën op orde houden WWB-ers Gemeente Inzicht in lasten en uitgaven in nieuwe inkomensituatie Voordeel: • WWB-ers direct begeleiden in veranderde inkomenssituatie Nadeel: • WWB-ers staan in het begin mogelijk onvoldoende open voor informatie over financiën Sluit goed aan bij niveau cliënt (wetende dat nieuwe groep WWB-ers juist ook hoogopgeleiden zijn) Gemeente Breda

Budgetadviesgesprekken WWB-ers Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Budgetadviesgesprekken voor nieuwe klanten WWB. Tijdens een eenmalig gesprek wordt advies gegeven over inkomensondersteunende voorzieningen en het maken van een budgetopstellingen met aanpassingen aan een lager inkomen Nieuwe klanten WWB Gemeente Nieuwe klanten WWB zijn beter voorbereid op impact en betekenis nieuwe situatie Voordeel: • direct bereiken van potentiële schuldenaars en hiermee

35

Budgetadviesgesprekken WWB-ers

Meer informatie

voorkomen dat zij in schulden raken Nadeel: • nieuwe uitkeringsgerechtigden staan in het begin van uitkeringsperiode mogelijk onvoldoende open voor budgetadvies Gemeente Amstelveen

Trede 4: training van vaardigheden Instrumenten trede 4: training van vaardigheden Budgetcursussen

Budgetbegeleiding Educatie aan jongeren

Instrumenten die in deze paragrafen worden uitgewerkt • • • • • • • • •

budgetcursus ‘slim omgaan met geld’ cursus ‘grip op de knip’ cursus ‘omgaan met minder geld’ budgethulp thuisadministratie buddytraject Project Toppie of Noppie Spel Eurowijs project De Verleiding

Budgetcursussen (trede 4 training van vaardigheden) 318 Bijna alle gemeenten die benaderd zijn, verzorgen budgetcursussen voor hun inwoners. De gemeenten vullen de budgetcursussen naar eigen inzicht in en proberen zoveel mogelijk aan te sluiten bij de wensen van de specifieke doelgroep. Opvallend is dat de werving van deelnemers voor budgetcursussen vaak via de schuldhulpverlening plaatsvindt. 319 • • •

In onderstaande tabellen werken we de volgende drie instrumenten uit: budgetcursus ‘slim omgaan met geld’; cursus ‘grip op de knip’; cursus ‘omgaan met minder geld’.

Budgetcursus ‘slim omgaan met geld’ Korte omschrijving van het instrument Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

In vijf bijeenkomsten leren de deelnemers: administreren, plannen, slim geld uitgeven, jaaroverzichten opstellen en ze krijgen inzicht in inkomensondersteunende voorzieningen Burgers die willen leren slim met geld om te gaan Bureau Schuldhulpverlening (GKB) in samenwerking met de gemeente (materiaal Nibud is als basis gebruikt) Budgetvaardigheden ‘slim omgaan met geld’ Voordelen:

36

Budgetcursus ‘slim omgaan met geld’ • •

Meer informatie

ruimte om thema’s te vertalen naar persoonlijke situatie na iedere les kunnen deelnemers hulp krijgen om papieren (administratie) te ordenen • cursussen vinden op vele niveaus plaats Nadelen: • door groepsaanpak is het niet mogelijk persoonlijke situatie helemaal uit te diepen • bijeenkomsten vinden soms in de ochtenduren plaats (mogelijk een drempel voor werkenden) Gemeente Nijmegen, Bureau Schuldhulpverlening, GKB

Cursus ‘grip op de knip’ Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering

Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

De cursus ‘grip op de knip’ is een cursus voor iedereen die (langdurig) moeilijkheden heeft om rond te komen. De cursus ‘grip op de knip’ wordt in combinatie met ‘eten voor een prikkie’ aangeboden. De onderwerpen die in de cursus worden aangeboden, geven inzicht in de eigen financiële omstandigheden. Hierbij is ook speciale aandacht voor gezonde voeding en goedkoop koken Alle burgers die moeite hebben om langdurig financieel rond te komen Deze cursus wordt georganiseerd door Maatschappelijk Werk Zeeuws-Vlaanderen in samenwerking met het ROC Westerschelde en Stichting ZorgSaam (in opdracht van de gemeente) Inzicht in eigen financiële omstandigheden en ideeën voor goedkope en gezonde voeding Voordelen: • laagdrempelig en op internet is achtergrondinformatie te vinden • koppeling met gezond en goedkoop eten Nadeel: • drempel om met anderen over persoonlijke financiële situatie te praten Maatschappelijk werk Zeeuws Vlaanderen, zie ook www.gripopdeknip.nl

Cursus ‘omgaan met minder geld’

Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep

Cursus ‘omgaan met minder geld’ heeft als doel te voorkomen dat mensen die recent te maken hebben gehad met een inkomensterugval geconfronteerd worden met financiële problemen. De deelnemer krijgt tips om meer geld over te houden, krijgt een stappenplan voor administratieve orde, leert een budgetplan op te stellen en krijgt een overzicht van nuttige adressen en websites Uitkeringsgerechtigden

37

Cursus ‘omgaan met minder geld’ Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten

Voor- en nadelen

Meer informatie

Stadsbank Oost Nederland Mensen met een uitkering leren (nog) beter om te gaan met financiën en er wordt zoveel mogelijk voorkomen dat zij in een schuldsituatie terecht komen Voordeel: • voorkomen dat mensen met een uitkering in financiële problemen komen en daarmee dus minder goed te reïntegreren zijn Nadeel: • uitkeringsgerechtigden wil zich mogelijk eerst concentreren op het vinden van een nieuwe baan. Stadsbank Oost Nederland

Budgetbegeleiding (trede 4 training van vaardigheden) 320 Een groot deel van de benaderde gemeenten biedt budgetbegeleiding aan in de vorm van intensieve persoonlijke begeleiding en praktische ondersteuning. 321 • • •

In onderstaande tabellen werken we de volgende drie instrumenten uit: budgethulp; thuisadministratie; buddytraject.

Budgethulp Korte omschrijving van het instrument Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Bij budgethulp leren mensen hun inkomen en uitgaven weer in evenwicht te houden. Ook worden zij geholpen met de financiën op orde te krijgen en te houden Burgers die moeite hebben financiën op orde te houden en te krijgen Stadsbank Inzicht in op orde houden en krijgen van de financiën Voordeel: • maatwerk Nadeel: • arbeidsintensief Stadsbank Oost Nederland

Thuisadministratie Korte omschrijving van het instrument Doelgroep

Thuisadministratie is het langdurig begeleiden van burgers om hun persoonlijke administratie op orde te houden en te krijgen Burgers die moeite hebben om financiële administratie op orde te houden en te krijgen

38

Thuisadministratie Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Gemeente administratie is op orde Voordelen: • maatwerk • basis op orde brengen Nadeel: • arbeidsintensief Gemeente Haarlem

Buddytraject Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Buddyhulp houdt in dat buddy’s iemand met dreigende schulden begeleiden. Het is een vorm van vrijwilligerswerk waar burgers met (dreigende) schulden gekoppeld worden aan buddy’s die hen begeleiden in het leren omgaan met beschikbare geld, het gebruikmaken van regelingen en indien nodig begeleiden in schuldhulpverleningstraject Burgers met dreigende schulden Gemeente Haarlem in samenwerking met Humanitas Aanleren vaardigheden financiën op orde Voordeel: • individuele aanpak, maatwerk Nadelen: • risico dat een vrijwilliger adviezen geeft die nadelig uitpakken; consequenties zijn voor eigen rekening • er moeten voldoende vrijwilligers zijn die zich voor langere tijd aan iemand willen committeren Gemeente Haarlem

Educatieprojecten jongeren (trede 4 training van vaardigheden) 322 • • •

In onderstaande tabellen werken we de volgende drie instrumenten uit: Project Toppie of Noppie; Spel Eurowijs; project De Verleiding.

Project Toppie of Noppie Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering

In het project Toppie of Noppie maken kinderen in groep 8 met een bepaald budget een plan voor een feest of een excursie. Het project past in het specifieke lesprogramma en leert hen budgetteringsvaardigheden aan. De winnende klas krijgt daadwerkelijk het budget om de activiteit uit te voeren Leerlingen groep 8 basisonderwijs Gemeente Amstelveen

39

Project Toppie of Noppie Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Budgetvaardigheden bij leren Voordeel: • project past in leeromgeving kinderen (school) Nadeel: • kortdurend project Gemeente Amstelveen

Spel Eurowijs Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Spel Eurowijs waarin leerlingen kunnen oefenen met geldzaken door fictief te sparen voor een cadeau. Op een spelbord komen ze dagelijks situaties tegen waarbij ze moeten kiezen of ze geld uitgeven of niet Leerlingen basis- en voortgezet onderwijs Nibud voor productontwikkeling inclusief lesmateriaal en de scholen voor de feitelijke uitvoering Kinderen krijgen meer inzicht in financiën en leren met geldzaken om te gaan Voordeel: • fictieve situatie draagt bij aan inzicht financiën bij kinderen Nadeel: • kortdurend project www.eurowijs.nl en het Nibud

Project De Verleiding Korte omschrijving van het instrument

Doelgroep Verantwoordelijke partij voor uitvoering Resultaten Voor- en nadelen

Meer informatie

Het project De Verleiding is opgezet voor VMBO-leerlingen, tweede en derde klas. De klassen kregen een voorstelling te zien van ‘De Verleiding’ (theatergroep KlasseKunst, via het Nibud). Na de voorstelling zijn de klassen gestart met het lesmateriaal In & Out! van het Nibud waarmee zij leren omgaan met het geld en inzicht krijgen in hun eigen inkomsten en uitgaven VMBO-leerlingen Gemeente en Nibud voor productontwikkeling Leerlingen leren omgaan met geld en krijgen inzicht in- en uitgaven Voordeel: • koppelen lessen theatervoorstelling aan eigen inkomsten en uitgaven Nadeel: • kortdurend project GKB Friesland, gemeente Amstelveen, gemeente Haarlem, GKB Drenthe

40

A Verantwoording quickscan 1

De aanpak bestond uit drie stappen: • • •

uitwerken doelstellingen programma Financiën op orde; verzamelen informatie over beschikbare preventie-instrumenten; opstellen productenboek.

stap 1 uitwerken doelstellingen

stap 2 verzamelen informatie

stap 3 opstellen eindrapportage

Figuur 2 De drie stappen waaruit de quick scan bestond

2 In de eerste stap hebben we de doelstellingen van het programma Financiën op orde samen met de opdrachtgever nader uitgewerkt in meetbare en resultaatgerichte doelstellingen. 3 De tweede stap had als doel om bij gemeenten te inventariseren welke bestaande (effectieve) instrumenten beschikbaar zijn die ook gebruikt kunnen worden om de doelstellingen van het programma Financiën op orde te realiseren. Het resultaat van deze stap is een overzicht van preventie-instrumenten waarmee de doelstellingen van het platform CentiQ gerealiseerd kunnen worden. 4 In de tweede stap hebben we informatie over de inzet van preventieinstrumenten verzameld. We hebben per email een vragenlijst gestuurd aan de 40 grootste gemeenten in Nederland6. We hebben de vragenlijst gericht aan zowel de (gemeentelijke) schulpverlenende organisatie als de beleidsmedewerker die (preventie) schuldhulpverlening in zijn portefeuille heeft. In de tabel van bijlage B staan de gemeenten en instanties die een reactie hebben gestuurd. 5 In de derde stap is de verzamelde informatie over preventie-instrumenten uitgewerkt. Het resultaat is een beknopte eindrapportage met aanbevelingen.

6

Selectie gemeenten is gebaseerd op CBS-cijfers.

41

B Contactpersonen aantal 1 2 3 4 5 6 7 8

22 23

organisatie • stichting Doras (Amsterdam) • gemeente Amsterdam • gemeente Amersfoort • gemeente Amstelveen • gemeente Almere • gemeente Apeldoorn • gemeente Arnhem • Gemeentelijke Kredietbank Drenthe • gemeente Breda • gemeente Borne • gemeente Delft • gemeente Den Bosch • gemeenschappelijke regeling Drechtsteden • gemeente Ede • gemeente Emmen • gemeente Enschede • gemeente Goirle • gemeente Groningen • gemeente Haarlem • gemeente Kampen • Gemeentelijke Kredietbank Friesland • gemeente Leiden • Stichting Kredietbank Limburg

24 25

• •

26 27 28 29

• • • •

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

gemeente Middelburg gemeente Utrecht

gemeente Valkenburg Kredietbank Walcheren K5-gemeenten Maatschappelijk Werk Zeeuws-Vlaanderen 30 • Stadsbank Oost Nederland (o.m. gemeenten Enschede en Hengelo) Tabel 2 respondenten quickscan

contactpersoon • mevrouw R. Berg • de heer R. de Vos • de heer E. Bakker • mevrouw C. Stienstra • mevrouw S. Westerink • de heer D. de Vries • mevrouw G. Hermsen • de heer J. Tingen • de heer T. Poelman • de heer K. Struijck • de heer W. Emsbroek • mevrouw A. Hooijenga • mevrouw D. Snoep • de heer K. Timmers • • • • • • • •

de heer H. Baars mevrouw N. van Rijnsbergen de heer J. Schukkink de heer C. Selder de heer J. de Jong mevrouw K. Ongena de heer J. Lindeboom de heer G. Jaarsma

• • • • • • • • • •

mevrouw J. van Lawick de heer J. Soemers mevrouw T. Abigane de heer P. van der Meer de heer H. Brink mevrouw S. Perton mevrouw J. Leunissen de heer C. van Beveren de heer P. Koster de heer P. Bruggheman

•

de heer A. de Jong

42

C Triple P is succesvol in jeugdzorg 1 De Triple P benadering is een van origine Australische benadering waarmee wetenschappelijk bewezen resultaten zijn geboekt. Op de site www.jso.nl geeft het expertisecentrum voor Jeugd, Samenleving en Opvoeding een uitgebreide toelichting op de inzet van deze benadering. De onderstaande informatie biedt een toelichting op het Triple P programma en hebben we aan de hiervoor genoemde site ontleend.

Triple P staat voor Positive Parenting Program 2 Triple P is een laagdrempelig, integraal programma voor opvoedingsondersteuning aan ouders met kinderen in de leeftijd van 0 tot 16 jaar. Triple P wil (ernstige) emotionele en gedragsproblemen bij kinderen voorkomen of verminderen door ouders competent te maken. Het programma kent verschillende niveaus: van een preventieve aanpak voor alle ouders tot intensieve hulp aan gezinnen die met zware problematiek kampen. Het geeft vorm aan lokale functies op het gebied van jeugdgezondheidszorg, opvoeden en opgroeien en geeft een impuls aan afstemming en samenwerking tussen instellingen. Zo sluit Triple P ook goed aan op de aanstaande Centra voor Jeugd en Gezin én de functies van lokaal beleid uit de Wmo. 3

Triple P biedt verschillende strategieën die ouders helpen om: • • • • • •

een positieve relatie op te bouwen met hun kind, gewenst gedrag van hun kind te bevorderen, nieuwe vaardigheden aan hun kind te leren, (huis-)regels vast te stellen en instructies te geven aan kinderen, consequent en duidelijk te reageren op ongewenst gedrag, corrigerende maatregelen te gebruiken die werken.

4 Het Triple P programma kent 5 niveaus van interventie in opklimmende intensiteit: • • • • •

algemene informatiecampagne voorlichtingsgesprekken over gedrag/ontwikkeling van een kind gericht advies bij beginnende gedragsproblemen training in opvoedingsvaardigheden bij ernstige gedragsproblemen gezinsondersteuniing bij gedragsproblemen en dysfunctioneren van het gezin.

Een positieve aanpak kenmerkt de Triple P benadering 5 Typerend voor Triple P is dat het programma flexibel is en verschillende varianten heeft voor ouders. De ouder kiest wat hij nodig heeft; ondersteuning die schriftelijk of mondeling, individueel of groepsgewijs of zelfhulp is.

43

6

Onderscheid met andere programma’s: • • • •

Triple P is gestoeld op een inhoudelijke en theoretisch onderbouwde methodiek, waardoor het mogelijk is de opvoedingsondersteuning te evalueren en de effecten te meten; Triple P legt een duidelijke relatie tussen opvoedingsondersteuning en preventie van psychosociale problematiek; Triple P bevordert de eenheid van taal tussen hulpverleners in de jeugdketen, wat zowel de samenwerking in de keten als de duidelijkheid naar ouders ten goede komt; Triple P richt zich positief op de opvoedingstaak van ouders.

44