Rapport meldactie ‘Onnodige zorg’ februari – maart 2013 Inleiding De kosten voor de gezondheidszorg lopen steeds verder op. Burgers merken dit bijvoorbeeld door het verplicht eigen risico dat per 1 januari 2013 fors omhoog is gegaan. Het basispakket dijt steeds verder uit door nieuwe therapieën en behandelingen. Minister Schippers van Volksgezondheid ziet zich voor de taak gesteld 1,5 miljard te bezuinigen op het basispakket. In het televisieprogramma Buitenhof heeft zij de zorgsector uitgedaagd mee te denken over hoe deze bezuinigingen gerealiseerd kunnen worden. Welke behandelingen en medicijnen zouden kunnen worden geschrapt? Al sinds jaar en dag bepleit Zorgbelang Fryslân dat burgers worden betrokken bij verbeteringen van de zorg en dat is de reden dat wij deze uitdaging graag hebben aangenomen. Gedurende een maand hebben wij hiervoor het Meldpunt Onnodige Zorg Friesland geopend. Via een persbericht, onze digitale nieuwsbrief en een aantal interviews in regionale radio-uitzendingen is het meldpunt onder de aandacht gebracht. Onze insteek bij het meldpunt is niet alleen de bezuinigingen in het basispakket geweest, maar ook op welke manieren er nog meer op de zorg bezuinigd zou kunnen worden. Het is bijvoorbeeld bekend dat het per ziekenhuis enorm kan verschillen hoe vaak wordt geopereerd of behandeld bij een bepaalde aandoening, zonder dat daar een goede verklaring voor is1. Wij hebben mensen dan ook opgeroepen hun ervaringen met onnodige of onnodig dure zorg aan ons te melden. In dit rapport vindt u de uitkomsten van de meldingen die in februari en maart 2013 bij Zorgbelang Fryslân zijn binnengekomen. Deze uitkomsten zullen, met onze aanbevelingen, worden aangeboden aan minister Schippers. Daarnaast brengen wij dit rapport onder de aandacht van De Friesland Zorgverzekeraar en de betrokken zorgverleners en organisaties.
1
Bron: Rapport Kwaliteit als medicijn, Ab Klink e.a., Booz&Company (2012)
1
Resultaten Tijdens de openstelling van het meldpunt hebben 141 mensen gebruik gemaakt van het digitale meldformulier op de website of telefonisch contact opgenomen met Zorgbelang Fryslân. Naast ervaringen met onnodige zorg kwamen veel melders ook spontaan met voorstellen om te bezuinigen op de zorgkosten. In totaal zijn er 202 ervaringen en suggesties gemeld. In de volgende hoofdstukken wordt een overzicht per thema gegeven. Zorgverzekering Er zijn 26 ervaringen en besparingstips binnengekomen die de zorgverzekering betreffen. Op de letterlijke vraag van minister Schippers wat uit het basispakket geschrapt zou kunnen worden, werden de volgende antwoorden gegeven: Stoppen met roken (4x) Kraamzorg (2x) Anticonceptie Dieetadvisering Pretecho’s Behandeling van wratten Alternatieve geneeswijzen Pijnbestrijding bij een bevalling Vergoeding incontinentiemateriaal voor nog zelfstandig wonende ouderen Eén persoon noemde de vergoeding van de rollator: die wordt vanaf 1 januari 2013 niet meer vergoed en dat moet volgens deze melder ook zo blijven. Twee personen vragen zich af of goedkopere generieke middelen uiteindelijk ook altijd goedkoper blijken: zij hebben de ervaring dat een generiek middel tot meer klachten leidde waardoor men meer zorgkosten had. Cliënte krijgt in plaats van Lipitor Atorvastatine. Ze gebruikt dit 14 dagen, krijgt erg veel spierpijn overal en griepachtige verschijnselen. Ze bezoekt de huisarts, krijgt bloedonderzoek en fysiotherapie, de waarnemend huisarts komt langs, schrijft nogmaals fysiotherapie voor en daarnaast gebruikt ze diverse tubes Midalgan. Wat is uiteindelijk goedkoper? Vijf cliënten hadden bij de zorgverzekeraar gemeld dat ten onrechte of te hoog werd gedeclareerd maar kregen de indruk dat niet of nauwelijks iets met hun melding wordt gedaan. De zorgverzekeraar reageerde laconiek en in één geval werd cliënt gevraagd waar hij zich mee bemoeide. Tips: Vergoed niet alleen verwijzing naar de oogarts maar ook naar de opticien. Een opticien is goedkoper. Ga (jaren)lange behandeling door de fysiotherapeut tegen door rechtstreekse toegang af te schaffen en verwijzing weer via de huisarts te laten gaan. Soms wordt het totale budget verbruikt terwijl dit niet altijd nodig is. 2
Maak niet te vroeg bekend welke zorg uit het pakket gaat zodat mensen niet op de valreep gebruik gaan maken van deze zorg.
Thuiszorg/Wmo Vijf suggesties voor goedkopere zorg betroffen de thuiszorg of de Wmo. Een betreft twee hulpen die bij cliënt komen voor verschillende zaken. Kan dit niet worden gecombineerd, vraagt hij zich af. Een andere noemt de hulp die van verre moet komen terwijl er in het dorp ook thuiszorg is. Twee betreffen huishoudelijke hulp: niet zo veel en een hogere eigen bijdrage. De vijfde betreft de communicatie rondom nazorg: Na een heupoperatie werd cliënt naar een verzorgingstehuis overgeplaatst. Na twee dagen is hij op eigen verzoek naar zijn eigen appartement teruggegaan, waar voldoende thuiszorg en huishoudelijke hulp is geregeld. Er is geen overleg geweest met zijn zoon die ook zorg had kunnen leveren of zijn eigen verzorgingshuis waar 24-uurs verpleegkundige hulp beschikbaar is.
Medicatie Het onderwerp dat de meeste mensen (54) beroert is hoe er met medicijnen wordt omgegaan. 24 personen vinden het een slechte zaak dat ongebruikte medicijnen, vaak nog in de originele, onaangebroken verpakking, worden vernietigd, zelfs als ze maar even buiten de apotheek zijn geweest, als bijvoorbeeld een vergissing met medicatie thuis wordt opgemerkt. Dat verkeerde medicijnen, door bijvoorbeeld een fout van de huisarts of de apotheek, niet kunnen worden omgeruild, betekent ook dat dubbele kosten van het verplichte eigen risico worden afgehaald. Meneer krijgt bij ontslag uit het ziekenhuis 40 spuiten mee. Kort na thuiskomst wordt hij gebeld: na overleg met de cardioloog is geconstateerd dat meneer deze niet mag gebruiken. Meneer levert dezelfde dag de spuiten, in de originele verpakking, in bij de ziekenhuisapotheek waar hij te horen krijgt dat ze worden vernietigd, omdat men niet weet wat er met de spuiten is gebeurd. 20 mensen hebben ervaring met (te) grote hoeveelheden medicijnen, verband of incontinentiemateriaal die door huisartsen of specialisten worden voorgeschreven. Familieleden of thuiszorg treffen soms vele doosjes medicijnen of zakken vol met verbandmiddelen aan. Ook terminale patiënten krijgen soms voor meerdere weken, soms maanden, nog iets voorgeschreven. Mijn vader is vorige week overleden. Bij het opruimen van zijn medicijnen vonden we 6 tubes badcrème, 4 doosjes met Engels pluksel en circa 40 pakjes nutrivoeding. In het verleden hadden we een keer voor anderhalf jaar extra insuline aangetroffen.
3
Echtgenoot van mevrouw komt uit ziekenhuis om thuis te sterven. Zowel de huisarts als de specialist schrijft nog medicatie voor, voor een totaal van € 770,-. Mevrouw brengt later voor € 220,- terug naar de apotheek. Overige opmerkingen over medicijnen betroffen onder meer het dure baxtersysteem, de grote verpakkingen en het voorschrijven van dure merkmiddelen door specialisten: Ik heb ervaring met onnodig dure medicatie bij de psychiatrie: De ziekenhuisapotheek die de medicijnen voor de patiënten aan de kliniek levert gebruikt de hele dure merken. Ik heb dit aangekaart bij de GGZ. Zij antwoordden dat zij deze dure merkmedicatie veel voordeliger krijgen dus is het niet zo erg. De fabrikant hoopt namelijk dat de patiënten na ontslag de dure merken zullen blijven gebruiken. Tips: Kleinere verpakkingen, zoals kleinere tubes zalf en doosjes tabletten.. Minder papier meegeven: geef mondelinge uitleg aan de balie en verwijs verder naar de bijsluiter. Laat mensen zien wat de medicijnen en eventuele alternatieven kosten. Ze kunnen dan zelf nadenken over wat ze willen gebruiken, bv goedkopere poeders in plaats van tabletten. Denk goed na bij het voorschrijven van een baxter. Dit systeem is erg duur en, hoewel gemakkelijk, niet altijd nodig. Mensen vinden de zakjes soms ook lastig te openen en weten niet altijd wat ze innemen. Bovendien zit je met een foute voorraad baxters als er een dosis wordt verlaagd. De administratie bij zowel de huisarts als de apotheek is ook groot.
Hulpmiddelen 16 mensen kwamen met opmerkingen over hulpmiddelen, waarvan de meeste over het verstrekken van rollators, rolstoelen en scootmobielen. In het algemeen vindt men dat deze te gemakkelijk worden verstrekt. Soms staan ze ongebruikt in de schuur, soms krijgt men zomaar een nieuwe terwijl er oude voorhanden zijn. Ook is de ervaring dat er te gemakkelijk vervanging wordt geregeld terwijl een reparatie nog goed mogelijk is. Schoonmoeder heeft rollator waarvan de remkabel gerepareerd moet worden. Omdat de rollator 6 jaar oud is, is het advies: nieuwe rollator, niet repareren. Mevrouw wil geen nieuwe rollator uitzoeken en € 100,- bijbetalen. Enkele weken later is er in het huis een reparatiemiddag voor hulpmiddelen. Intake € 5,-. Ook daar is het advies: nieuwe rollator. Mevrouw wil reparatie van remkabel. Deze is uitgevoerd, kosten € 15,-. Hergebruik wordt ook bepleit bij een traplift: Een paar jaar terug kreeg een familielid een traplift. Kosten: meer dan € 2.000,-. Toen binnen twee jaar de lift overbodig was in verband met overlijden, hebben we dit aangegeven bij de gemeente. Tot onze ontsteltenis werd deze dure lift als oud ijzer bestempeld. Hergebruik zou te veel kosten. Ook bij hulpmiddelen is soms sprake van verspilling: 4
Mijn vader kreeg ongevraagd twee paar steunkousen extra. Hij is 88, wat moet hij met drie paar? We hebben moeten praten als Brugman om ze niet te krijgen. Tips Kijk of er nog rollators, rolstoelen en scootmobiels ergens staan die gebruikt kunnen worden. Kijk of een kapot hulpmiddel nog gerepareerd kan worden. Kijk bij de indicatiestelling of iemand daadwerkelijk dit hulpmiddel nodig heeft en zal gebruiken.
PGB Zes personen geven aan dat kosten kunnen worden bespaard bij het PGB. Zo worden er voorbeelden genoemd van ‘misbruik’ van het PGB en een niet zorgvuldige indicatiestelling. Mensen maken zich zorgen dat kinderen die met een PGB bijvoorbeeld uitjes kunnen maken of een begeleider hebben, daaraan gewend raken en later moeilijk zonder kunnen.
Onnodige behandelingen 16 melders noemen expliciet dat zij of een familielid (in hun ogen) onnodige zorg hebben gekregen. Een aantal daarvan betreft controles: men vraagt zich af hoe zinvol die zijn als alles elke keer weer in orde is. Soms worden van te voren testen gedaan. Als de uitkomst van die testen goed is, moet men dan nog wel naar het ziekenhuis komen om te horen dat alles goed is? Daarnaast vragen sommigen zich af hoe zinvol (extra) onderzoek is bij hoogbejaarde patiënten. Wordt met hen en hun naasten goed besproken wat het belang is van een onderzoek? Mijn moeder kwam op de afdeling geriatrie van het ziekenhuis, na weken van achteruit gaan. Al gauw bleek dat mijn moeder erg hard achteruit ging. Een dag na opname zag ik al dat het onomkeerbaar was. Zelfs de onderzoeken waren haar te zwaar. Mijn moeder was 84 en al jaren had ze heel veel lichamelijke problemen. Mijn moeder gaf naar de arts aan dat ze niet meer onderzoeken en behandeling wilde, maar dat ze naar huis wilde. Ik als dochter en contactpersoon stond hier helemaal achter, het leven was inmiddels lijden. De arts wilde per se eerst de onderzoeken afronden. Ik vroeg hoe lang dit ging duren. We zouden over 6 dagen de uitslag krijgen, ik heb aangegeven dat mijn moeder dit niet zou halen. De arts wilde de onderzoeken dan versneld doen, dan zouden we drie dagen later de uitslag krijgen. Mijn moeder wilde dit niet, maar was te ziek. Ik ben tegen mijn zin hiermee akkoord gegaan. Net na het laatste onderzoek en voor we de uitslag kregen overleed mijn moeder. Ik heb er een heel naar gevoel aan over gehouden. Het was onnodig en bovendien zeer patiëntonvriendelijk. Andere voorbeelden van onnodige zorg(kosten) die worden genoemd zijn: 5
opnieuw testen en onderzoeken bij verwijzing naar een ander ziekenhuis of behandelaar; allerlei voorzorgsmaatregelen bij een staaroperatie, zoals een anesthesist die langs komt en een infuusnaald die uit voorzorg wordt ingebracht; man van 85 met galblaasklachten gaat standaard door de MRI om te kijken of er sprake is van dementie; vier keer controle bij een chirurg na een voetfractuur waarbij er twee keer niet naar de voet werd gekeken maar alleen werd gevraagd hoe het met het lopen ging; Tips Meer controles thuis laten uitvoeren, bijvoorbeeld bloedsuikerbepaling zelf doen en opsturen in plaats van iedere keer naar het ziekenhuis gaan. Omdat cliënte gehandicapt is kost dit ook nog taxivervoer. Uitslagen telefonisch of per mail doorgeven als deze goed zijn in plaats van patiënt naar het ziekenhuis laten komen. Bij erg zieke en hoogbejaarde patiënten zorgvuldig nagaan in hoeverre nader onderzoek nodig is.
Overige
Zes melders storen zich aan de hoge salarissen van specialisten en zorgbestuurders terwijl er zoveel bezuinigd moet worden in de zorg. Ook wordt de bureaucratie genoemd: veel regels in de zorg, ingewikkelde vergoedingen (DBC’s) waar veel mensen voor worden aangenomen. Er is onbegrip over de hoogte van DBC’s bij enkele mensen: iemand is vijf minuten binnen bij de internist voor controle en krijgt daarvoor een declaratie van meer dan € 600,-. Een ander betaalt voor een bezoek van 10 minuten aan de dermatoloog en een labtest meer dan € 550,-. Het is niet altijd duidelijk, en daarom ook moeilijk te controleren, welke kosten worden meegenomen in een DBC. Acht melders adviseren vaker een eigen bijdrage te vragen voor, bijvoorbeeld, maaltijden in het ziekenhuis of zelfverwijzers die naar de spoedeisende hulp gaan in plaats van naar de huisartsenpost. Tip Vraag vaker een eigen bijdrage, bijvoorbeeld voor maaltijden in het ziekenhuis, aan mensen die alleen sondevoeding krijgen, voor incontinentiemateriaal, fitness op medische indicatie (een sportschool betaal je ook zelf), taxivergoeding. Een greep uit de overige ervaringen met verspilling of onnodige zorg: Moeder was opgenomen in ziekenhuis, kreeg tegen haar zin katheter ingebracht (was gemakkelijk voor verpleging). Leverde echter langdurige blaasontsteking op die behandeld moest worden met antibiotica. 6
Mijn vrouw heeft vorig jaar enige tijd een reveal geïmplanteerd gehad. Dit apparaat registreerde dag en nacht het hart. Met een bijbehorende afstandsbediening kon ze dit apparaat een hartfilmpje laten maken, wanneer ze zich benauwd voelde. Gevolg, ze kreeg een pacemaker. Met het inplanteren daarvan werd het reveal verwijderd. Op mijn vraag wat hier nu mee gebeurde luidde het antwoord: "weggooien". De bijbehorende afstandsbediening onderging hetzelfde lot. Gloednieuw en slechts enkele keren gebruikt. Kostbare apparaten. De specialist moest dat in opdracht doen. Therapeutische kousen aanvragen gaat erg omslachtig: verwijzing via huisarts naar huidtherapeut, bezoek aan huidtherapeut, aanvraag naar verstrekker, overleg met verzekeraar, opmeten door therapeut, gegevens naar verstrekker, die stuurt gegevens naar fabriek, fabriek stuurt kousen naar verstrekker, verstrekkers stuurt kousen naar cliënt. Cliënt in Zuid-Friesland gaat met taxi uit Noord-Friesland naar RIF. Veel extra kilometers, waarschijnlijk omdat de zorgverzekeraar een contract met dit taxibedrijf heeft. Cliënte lag in ziekenhuis vanwege COPD. Als bij haar een te hoge suiker wordt geconstateerd wordt de internist gebeld die adviseert een insulinespuit te geven. Mevrouw krijgt rekening onder ogen: € 358,97 voor consult polikliniek internist, € 96,70 voor de spuit. Cliënte vindt dit erg duur voor één telefoontje en één spuitje. Daarbij was ze niet poliklinisch gezien, maar verbleef ze in het ziekenhuis. Een bed in een ziekenhuis dat vijf dagen wordt vrijgehouden terwijl patiënt thuis is. Voor een sterilisatie die poliklinische is verricht wordt een dagopname in rekening gebracht (bijna € 2.000,-). Een onduidelijke offerte van een tandarts van € 2.850,-. Melder is naar een andere tandarts gegaan die de hele behandeling voor € 1.800,- heeft gedaan. Veel administratie bij thuishulp.
Overige tips Verwijzingen door consultatiebureauartsen rechtstreeks mogelijk maken en niet via de huisarts. Verbandmiddelen meerdere keren gebruiken. Aandoeningen per patiënt bekijken, niet voor iedereen dezelfde standaardbehandelingen inzetten. Niet vanzelfsprekend iets vergoeden als mensen door hun gedrag bepaalde zorg kunnen vermijden, b.v. iemand die voor een tweede keer een abortus ondergaat. Mensen laten bijverzekeren voor risicosporten.
7
Conclusies en aanbevelingen De oproep van Zorgbelang Fryslân om ervaringen met onnodige en onnodig dure zorg te melden heeft veel reacties losgemaakt. Voorbeelden hiervan, en daarnaast tips om te bezuinigen, werden op allerlei terreinen van de zorg genoemd, zoals apothekerszorg, ziekenhuiszorg, Wmo, PGB, hulpmiddelen en de zorgverzekering. De top 5 van zaken die genoemd zijn ziet er als volgt uit: 1. 2. 3. 4. 5.
Ongebruikte medicijnen en materialen die worden vernietigd Hulpmiddelen die ten onrechte worden verstrekt Medicijnen en materialen die in te grote doses worden voorgeschreven Hoge salarissen van artsen en bestuurders in de zorg Onnodige controles in het ziekenhuis.
In hoeverre het terecht is dat mensen zorg onnodig vinden of iets verspilling noemen wordt laten wij in dit rapport buiten beschouwing. Zo is het bijvoorbeeld goed uit te leggen waarom ingeleverde medicijnen, ook al zitten ze nog in de oorspronkelijke verpakking, worden vernietigd. Men weet immers nooit wat er buiten de apotheek met de medicijnen is gebeurd. Maar het feit dat dit punt door zoveel mensen wordt genoemd geeft wel dat mensen dit graag anders zouden zien. Zorgvuldig voorschrijven (wat heeft mijn patiënt echt nodig) kan voorkomen dat er onnodig medicijnen worden vernietigd.
Tendensen Onterechte zorg: zaken die mensen zelf kunnen betalen, zorg voor mensen die onnodige risico’s nemen (gevaarlijke sporten, roken, abortus), vergoeding van dingen die vergelijkbaar zijn met dingen die gezonde mensen ook zelf betalen (rollator – fiets, scootmobiel – auto, voeding, vervoer, huishoudelijke hulp). Verspilling is een doorn in het oog. Buren en familieleden die zorg krijgen terwijl melder vergelijkbare dingen zelf betaalt (een uitje met de zorgboerderij, begeleiding bij dagbesteding,, een scootmobiel die ongebruikt in de schuur van de buren staat). In het nieuws: mensen vermijden zorg ivm het hoge eigen risico (27 maart 2013). Daar tegenover staat dat ziekenhuizen klagen dat er op sommige afdelingen te weinig zorg wordt geleverd. Moet de financiering van ziekenhuiszorg niet anders worden geregeld?
Op grond van de binnengekomen ervaringen en besparingstips komen wij tot de volgende aanbevelingen richting de politiek, de zorgverzekeraars en de zorgverleners: Spreek mensen aan op hun eigen verantwoordelijkheid. Dit kan door duidelijker inzichtelijk te maken wat de zorg kost en welke (goedkopere) alternatieven er zijn.
???Voorbeelden van mensen die onnodige zorg of hulpmiddelen krijgen in de ogen van melders door onjuiste of onzorgvuldige indicatiestelling. 8
