RAPPORT Marktverkenning Biobased Disposables Ziekenhuis- & Laboratoriummaterialen Erasmus MC & RIVM Klant:
Ministerie van EZ, Ministerie van IenM
Referentie: P&SBC5932R001D01 Versie:
01/Finale versie
Datum:
5-11-2015
Openbaar
HASKONINGDHV NEDERLAND B.V.
Laan 1914 no.35 3818 EX Amersfoort Netherlands Planning & Strategy Trade register number: 56515154 +31 88 348 20 00 +31 33 463 36 52
[email protected] royalhaskoningdhv.com
Titel document: Marktverkenning Biobased Disposables Ziekenhuis- & Laboratoriummaterialen Ondertitel: Referentie: Versie: Datum: Projectnaam: Projectnummer: Auteur(s):
P&SBC5932R001D01 01/Finale versie 5-11-2015 Biobased Inkopen BC5932 Jos Schild, Paul Mul, Lars van Doremalen, Bas Mentink
Opgesteld door: Lars van Doremalen Gecontroleerd door: Lara Haxe Datum/Initialen: 5 november 2015
Goedgekeurd door: Jan de Wit
Datum/Initialen: 5 november 2015
Classificatie Openbaar
Disclaimer No part of these specifications/printed matter may be reproduced and/or published by print, photocopy, microfilm or by any other means, without the prior written permission of HaskoningDHV Nederland B.V.; nor may they be used, without such permission, for any purposes other than that for which they were produced. HaskoningDHV Nederland B.V. accepts no responsibility or liability for these specifications/printed matter to any party other than the persons by whom it was commissioned and as concluded under that Appointment. The quality management system of HaskoningDHV Nederland B.V. has been certified in accordance with ISO 9001, ISO 14001 and OHSAS 18001. 5-11-2015
P&SBC5932R001D01
i
T F E W
Openbaar
Inhoud 1
Inleiding
5
2
Achtergrond biobased producten
7
3
Producten
12
3.1
Laboratorium
12
3.2
Facilitair
13
3.3
Verpleging
19
4
Conclusies en aanbevelingen
21
Bijlagen A1
Totaaloverzicht marktverkenning
A2
Materiaaleigenschappen handleiding Plastics (Curbell Plastics)
A3
Overzicht plastic type afkortingen
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
ii
Openbaar
Samenvatting marktverkenning In deze marktverkenning zijn voor het ErasmusMC en het RIVM de inkoopmogelijkheden voor Biobased Disposables in drie categorieën onderzocht: Laboratoria, Verpleging en Facilitair. Een algemene motivatie voor deze verkenning is de wens van de Rijksoverheid om bij te dragen aan de verduurzaming van de maatschappij. Zij kan hiervoor haar ‘inkoopmacht’ aanwenden om de biobased economy te stimuleren. Daarnaast is er vanwege de installatie van een “PharmaFilter” (filtrage en vergisting) bij het ErasmusMC een directe aanleiding om over te stappen op disposables die biobased en biologisch afbreekbaar zijn. Door inventarisatie van catalogussen en website en door interviews zijn de mogelijkheden voor vervanging van fossiele producten in kaart gebracht. Ten aanzien van het doel van biobased inkopen om de maatschappij te verduurzamen zijn een aantal algemene opmerkingen over biobased producten van belang. Deze opmerkingen illustreren de ontwikkelingen die de biobased economy nog moet doormaken. 1. Biobased producten bestaan uit plantaardige stoffen, maar zijn niet allemaal biologisch afbreekbaar. Dit wordt vaak verward, maar is van belang voor toepassing in biovergisting. 2. Biobased plastic prijzen zijn hoger dan fossiele plastic prijzen. Dit komt door zowel kleinere schaalgrootte, gemiddeld hogere grondstofprijzen en minder volwassen processen. 3. De CO2-footprint van biobased producten is (in potentie) lager. Op de korte termijn is dit nog niet altijd zo vanwege de benodigde opschaling en optimalisatie van biobased procestechnieken. 4. Biobased producten kunnen voor hun grondstoffen concurreren met bijvoorbeeld voedsel. Certificering kan de herkomst en/of duurzaamheid van biomassa aantonen. De biobased inkoopmogelijkheden voor de drie categorieën en onderdelen daarvan verschillen. Onderstaand zijn de belangrijkste verschillen samengevat: Subonderdeel (categorie) Catering (Facilitair)
Wegwerptextiel (Facilitair) Bedpannen en (Verpleging)
urinalen
Laboratoriummaterialen (Laboratoria) Handschoenen (Verpleging) SZA-container (Facilitair)
5-11-2015
Conclusie en/of aanbeveling Kan op korte termijn mee gestart worden door gebruik van PLA. PHA-producten beperkter beschikbaar wat toegevoegde waarde bij vergisting beperkt. Toepassing van cellulose vereist een voorbewerking voor vergisting in de PharmaFilter. Leveranciers voornamelijk in het buitenland. Voldoet op dit moment niet aan de gewenste uitstraling. Dit is echter relatief eenvoudig op te lossen in samenwerking met plastic spuiterijen. Samen met fabrikant ontwikkeltraject aangaan biedt mogelijkheden. Vooralsnog niet beschikbaar vanwege inertheidseisen waar veel biobased producten niet aan voldoen. In tegenstelling tot in laboratoria is er voor verpleging wel beperkte beschikbaarheid maar van heel ander kwaliteitsniveau dan de huidige handschoenen. Functie SZA-containers neemt af door directe verwerking in Tonno. Hiervoor is wel een alternatief systeem nodig voor transport van kleine hoeveelheden afval van de bron naar de Tonno. SZAcontainers zijn verder nog nodig voor niet-infectieuze lichaamsdelen, organen, cytotoxische en cytostatische geneesmiddelen.
P&SBC5932R001D01
iii
Openbaar
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
iv
Openbaar
1
Inleiding
De overheid koopt jaarlijks voor bijna 60 miljard euro producten, diensten en werken in. De Rijksoverheid wil bijdragen aan de verduurzaming van de maatschappij. Dit kan zij doen door zelf duurzame producten in te kopen. De overheid bevordert bij haar inkopen duurzame oplossingen door naast prijs en kwaliteit ook sociale en milieuaspecten mee te nemen in de afweging. Er wordt gestreefd naar goed onderbouwde en algemeen toepasbare criteria. Deze ‘inkoopmacht’ kan de overheid aanwenden om de biobased economy te stimuleren. Binnen het project “biobased inkopen” werken de ministeries van EZ en IenM aan de mogelijkheden om via inkoop van biobased producten de biobased economy verder te ontwikkelen. Dit wordt gedaan door middel van pilot projecten. (Semi-) overheden die een pilot willen doen kunnen vanuit dit project ondersteuning krijgen. Dit kan onder meer de uitvoering van een marktverkenning zijn. Marktverkenning biobased disposables Erasmus MC heeft aangegeven interesse te hebben om disposables die vrijkomen in het ziekenhuis of bij laboratoria te vervangen door biobased disposables. De categoriemanager Laboratorium Rijk (van het InkoopUitvoeringsCentrum-RIVM) is zeer geïnteresseerd in het huidige marktaanbod van deze producten, vanuit de rijksambitie om duurzaam in te kopen. Royal HaskoningDHV heeft hiertoe in het kader van het project “biobased inkopen” een marktverkenning uit te voeren. Concrete aanleiding voor het ErasmusMC is de binnenkort in gebruik te nemen “PharmaFilter”. Hiermee kunnen verschillende procesoptimalisaties in reiniging en logistiek gerealiseerd worden. In het ziekenhuis komen op ca 220 plekken shredders waar disposables in gegooid kunnen worden. Via het rioleringstelsel belanden deze in de Pharmafilter. Deze bestaat onder meer uit een vergister die biologisch afbreekbare stoffen deels omzet in biogas. Het biogas kan vervolgens worden gebruikt voor de energievoorziening van het ziekenhuis. Vanwege de vergister is het wenselijk dat de disposables biobased biologisch afbreekbaar zijn. PharmaFilter De PharmaFilter-installatie verwerkt en zuivert het afval en afvalwater op het terrein van bijvoorbeeld een ziekenhuis. In deze installatie wordt het organische afval en verbruiksartikelen gemaakt van bioplastics vergist en omgezet in elektriciteit en warmte. Het overige afval, waaronder conventionele plastics, wordt gedecontamineerd en afgevoerd. Het afvalwater wordt in vier stappen gezuiverd tot proceswater, bijvoorbeeld kan worden gebruikt voor het doorspoelen van de toiletten.
Figuur 1.1 Uitleg PharmaFilter (bron: PharmaFilter, IGG).
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
5
Openbaar
Aanpak marktverkenning De marktverkenning geeft een overzicht van biobased alternatieven voor producten die regulier gebruikt worden in het ziekenhuis en de laboratoria. Dit overzicht is verkregen door het uitvoeren van een marktverkenning die stapsgewijs is uitgevoerd. De stappen zijn: 1. Als eerste is door het EMC en RIVM geïnventariseerd welke producten op grote schaal worden toegepast in de catering, de verzorging van patiënten en de laboratoria. 2. Vervolgens is geïnventariseerd in hoeverre biobased alternatieven beschikbaar zijn voor de inventaris uit stap 1. 3. Tenslotte is op hoofdlijnen geëvalueerd welke producten uit de inventaris in aanmerking komen voor vervanging door een biobased alternatief. In hoofdstuk 2 wordt eerst een achtergrond geschetst bij het onderwerp biobased. Hoofdstuk 3 vormt de kern waarin de resultaten van de drie stappen worden besproken. Het rapport wordt in hoofdstuk 4 besloten met conclusies en aanbevelingen.
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
6
Openbaar
2
Achtergrond biobased producten
Biobased grondstoffen of producten Er bestaat een uitgebreid aantal biobased producten en grondstoffen, hiervoor is niet altijd een eenduidige definitie aanwezig. Over het algemeen kan echter het volgende gesteld worden: “Biobased zijn producten en/of grondstoffen die (gedeeltelijk) opgebouwd zijn uit hernieuwbare plantaardige stoffen”. Hierbij kan gedacht worden aan traditionele producten zoals hout, stro en ander plantenmateriaal maar ook aan nieuwe producten zoals melkzuur kunststoffen en hoogwaardige plantaardige vezels. In veel gevallen worden producten gemaakt uit verschillende grondstoffen. Hierdoor is het mogelijk dat maar een (klein) gedeelte van een product biobased is. Door deze diversiteit aan grondstoffen en materialen wordt biobased vaak verward met biodegradeerbaar. Deze 2 begrippen zijn niet hetzelfde. • •
biobased betekent dat de grondstof bestaat uit plantaardige stoffen; biodegradeerbaar betekent dat het product op basis van standaard testen (bijvoorbeeld EN 13432) biologisch afbreekt. Ook fossiele plastics kunnen (al dan niet in combinatie met biobased plastics) biologisch afbreekbaar zijn.
• In de figuur hieronder wordt het overlap tussen beide begrippen geïllustreerd.
Figuur 2.1- Overzicht biodegradeerbaarheid Plastics (bron: European Bioplastics).
Binnen het OpenBio project (Europees 7FP project onder leiding van het NEN) worden diverse standaarden ontwikkeld voor biobased producten. Meer informatie hierover is terug te vinden op: http://www.biobasedeconomy.eu/research/open-bio/publications/.
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
7
Openbaar
Productie biobased plastics Biobased plastics worden geproduceerd uit plantaardige materialen. Net als bij normale plastics zijn er ook voor biobased plastics zeer veel mogelijkheden. Het Duitse NOVAInstituut heeft in 2013 een overzicht gemaakt van het verwachte aanbod in de komende jaren: Vooral PLA en Starch Blends (zetmeel) worden veel toegepast in Nederland. Corbion is een Nederlands bedrijf en een van de grote PLA producenten. Rhodenburg BioPolymers produceert biobased materialen in Nederland op basis van zetmelen. Daarnaast is Avantium met de productie van PEF een grote speler in Nederland maar vooral gericht op het maken van drinkflessen. Deze verschillende biobased plastics worden uit diverse grondstoffen geproduceerd. De zetmeel gebaseerde plastics kunnen direct uit plantaardige zetmelen worden Figuur 2.2 - Overzicht productie (ontwikkelingen) biobased geproduceerd terwijl meer ingewikkelde polymeren (bron: Nova-Institut, market-developments-of-andmoleculen als PLA op basis van suiker opportunities-for-biobased-products-and-chemicals, 2011). worden geproduceerd door middel van een fermentatie proces. Afhankelijk van de gekozen moleculen en productieprocessen kunnen er diverse eigenschappen aan de plastics worden gegeven. Hierbij kan gedacht worden aan temperatuur resistentie, hardheid, kleur en gewicht. Recent is door de WUR een uitgebreid overzicht gemaakt voor de diverse biobased plastics waarin zowel eigenschappen als productieprocessen in beschreven worden. Dit overzicht is online beschikbaar: http://www.groenegrondstoffen.nl/downloads/Boekjes/16GreenBuildingblocks.pdf Prijzen Biobased en Normale Plastics Door de ontwikkeling van biobased brandstoffen is er steeds meer een correlatie ontstaan tussen agrarische commodity’s en olieprijzen. Dit is terug te zien in figuur 2.3 waarin diverse agrarische commodity’s geplot staan samen met de olieprijs.
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
8
Openbaar
Figuur 2.3 – Overzicht prijsontwikkelingen1
Deze link is van belang omdat normale plastics hun prijzen sterk olie afhankelijk zijn en biobased plastics voornamelijk suikerprijs afhankelijk zijn. Door de correlatie die is ontstaan tussen olie en agrarisch (suiker) prijzen bewegen de grondstofprijzen voor zowel normale als biobased plastics mee met de wereldwijde olieprijzen. Doordat biobased plastics nog relatief nieuw zijn is er meer ontwikkeling en onderzoek om productieprijzen te verlagen. Ondanks deze ontwikkelingen zijn biobased plastic prijzen hoger dan fossiele plastic prijzen. Dit komt door zowel kleinere schaalgrootte, gemiddeld hogere grondstofprijzen en minder volwassen processen. Prijzen zijn voor biobased plastics niet uitgebreid beschikbaar in standaard databases. Diverse 2 bronnen geven prijsranges hiervoor waaruit een gemiddelde hogere inkoopprijs van 30% uit naar voren komt. In deze prijzen komen mogelijke levenscycluskosten voordelen nog niet naar voren. Figuur 2.4 - Prijzen verschillende plastics (o.b.v. in 1 De individuele verschillen tussen biobased en grondstoffen) fossiele plastics zijn samengevat door M. Biron figuur 2.3. Duurzaamheidsvoordelen biobased producten Afhankelijk van de specifieke toepassing van het biobased product kunnen er vanuit duurzaamheid verschillende drijfveren zijn om fossiele grondstoffen voor producten te vervangen door biobased grondstoffen. Hieronder volgt een (niet uitputtend) overzicht van duurzaamheidaspecten die voordelig kunnen uitpakken voor biobased producten ten opzichte van hun fossiele equivalent:
1
A.K. Pureewal, LMC International (2013). Nova-Institut, market-developments-of-and-opportunities-for-biobased-products-and-chemicals, 2011 & M. Biron, Material Selection for Thermoplastic Parts: Practical and Advanced Information (2015). 2
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
9
Openbaar
•
•
•
•
Gebruik van hernieuwbare grondstoffen: biobased producten zijn gemaakt uit biogrondstoffen (biomassa). Deze kunnen oneindig opnieuw geteeld worden mits de teeltgronden op de juiste wijze worden onderhouden. Vanwege deze eigenschap is biomassa een hernieuwbare grondstof. Geen beslag op fossiele grondstoffen: door biogrondstoffen te gebruiken wordt geen aanspraak gemaakt op fossiele grondstoffen. Biobased producten veroorzaken daarmee geen uitputting van fossiele grondstofvoorraden. Lagere CO2-footprint: de CO2-footprint van biobased producten is (in potentie) lager dan de CO2footprint van producten gebaseerd op fossiele grondstoffen. Op de korte termijn is dit overigens nog geen feit. Vanwege soms nog benodigde opschaling en optimalisatie van biobased procestechnieken kan de CO2-footprint hoger uitpakken dan bij fossiele procestechnieken die al vele tientallen jaren zijn geoptimaliseerd. Biologische afbreekbaarheid: biologische afbreekbaarheid ofwel composteerbaarheid is een kenmerk van veel biobased producten. Biobased producten zijn niet allemaal bio-afbreekbaar, maar het aandeel bio-afbreekbare producten is wel hoger dan bij producten op basis van fossiele grondstoffen.
De voorgaande generieke eigenschappen doen zich doorgaans voor bij biobased producten. Echter, per product zal moeten worden gekeken of deze duurzaamheidsvoordelen daadwerkelijk optreden. Ongewenste effecten Uit ervaringen met biobrandstoffen blijkt dat er ook ongewenste effecten kunnen optreden wanneer biomassa gebruikt wordt voor biobased producten. Voorbeelden hiervan zijn ontbossing, stijgende voedselprijzen en indirecte veranderingen van landgebruik (ILUC). Borging en certificering Borging kan ervoor zorgen dat biomassa ingezet voor biobased producten daadwerkelijk op duurzame wijze wordt geteeld, geproduceerd en verwerkt. De afgelopen jaren zijn verschillende certificatiesystemen ontwikkeld om de duurzaamheid van biomassa aan te tonen, vooral in het kader van de EU Renewable Energy Directive. Het gaat dan om toepassingen in bio-energie en biobrandstoffen. Voor toepassing van biomassa in biobased producten bestaan op dit moment echter nog geen afdoende certificatiesystemen. Hieraan wordt in het kader van de Green Deal 'Groencertificaten' wel gewerkt. Daar komt bij dat voor veel bedrijven startend in de biobased economy certificeren momenteel te vroeg komt. Om toch nu al de duurzaamheid van biobased producten op een minimum niveau te kunnen borgen, hebben vertegenwoordigers van marktpartijen en de overheid een handreiking ontwikkeld. Hiervoor wordt verwezen naar de Wegwijzer Biobased Inkopen: http://www.pianoo.nl/themas/duurzaam-inkopen/biobased-inkopen/wegwijzer-biobased-inkopen. Daarnaast biedt het NEN een overzicht van nu beschikbare certificeringen in de verschillende productfases: https://www.nen.nl/NEN-Shop/Nieuwsberichten-Energie-Distributie/Brochure-Normenen-certificaten-in-de-biobased-economy.-Wat-hoe-en-waarom.htm. Biobased & vergisting De overstap naar biobased disposables is onderdeel van een breder plan om afvalverwerking door middel van PharmaFilter te laten plaatsvinden. In dit concept wordt het afval verwerkt in vergisters welke biogas opwekken uit het biologisch afbreekbare afval. In theorie kan al het biologisch afbreekbare afval verwerkt worden. Doordat er geen volledige vermaling plaatsvindt van het afval en de doorlooptijd beperkt is zal er in de praktijk maar een gedeelte van het afval ook daadwerkelijk worden vergist.
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
10
Openbaar
PharmaFilter heeft op basis van de ervaringen een overzicht opgeteld met biopolymeren die vergistbaar zijn. Er zijn goede ervaringen met vrijwel alle PolyHydroxyAlkanoaten (PHA) en minder goede ervaring met PLA en zetmeel plastics. De afbreekbaarheid van de laatste wordt voornamelijk negatief beïnvloed door de doorlooptijd in 2 combinatie met grote stukken (ca. 1 cm ). Deze resultaten worden ondersteund in 3 4 academische studies waarin de vergistbaarheid van PLA in een thermofiele (zelfde techniek als PharmaFilter) vergister bij een doorlooptijd van 20 dagen ongeveer 20% bereikt. Aangezien hier met dunne film werd gewerkt zal dit bij de PharmaFilter in de praktijk lager zijn. Op PHA gebaseerde bioplastics (in dit geval Biopol) halen ongeveer 70% vergisting. Figuur 2.5 - Overzicht vergisting bioplastics2
Biogas opbrengsten De hoeveelheid biogas die geproduceerd wordt is zeer variabel door de genoemde factoren. Om hier toch inzicht in te geven is in onderstaande tabel 2 scenario’s samengevat zodat een indicatie van de opbrengsten kan worden gegeven. Dit is nadrukkelijk alleen een indicatie en geen uitgebreide test. Hoeveelheid input Percentage omgezet
Verwacht methaan Verwacht methaan Inschatting 3 [%] [Nm ] economische waarde
1.000 kg
20%
50%
150
35€
1.000 kg
10%
50%
75
17,5€ 3
Hierbij is uitgegaan van een economische waarde van aardgas van 0,19 € per Nm en 81% methaan 3 per Nm gas. Een groot gedeelte van het gas zal in het PharmaFilter concept worden gebruikt voor de decontaminatie van het resterende digestaat. Op basis van de PharmaFilter berekeningen zal een inschatting moeten worden gemaakt of er meer kan worden geproduceerd dan voor eigen gebruik noodzakelijk.
3
Biodegradation of polylactide in aerobic and anaerobic thermophilic conditions, M. Itaavaara et al. / Chemosphere 46 (2002) Anaerobic Biodegradation Tests of Poly(lactic acid) under Mesophilic and Thermophilic Conditions Using a New Evaluation System for Methane Fermentation in Anaerobic Sludge, Hisaaki et al., Int. J. Mol. Sci. (2009). 4
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
11
Openbaar
3
Producten
Het ErasmusMC en RIVM hebben in stap 1, 17 producten geselecteerd voor de marktverkenning. Voor deze 17 producten is het aanbod op zowel korte als middellange termijn in kaart gebracht. De 17 producten zijn onderverdeeld in 3 categorieën: Laboratorium
•
Facilitair
Verpleegmiddelen
Petrischaaltjes
Badhanddoek
Handschoenen
96-Wells-platen
Kussensloop
Bedpan
Pipetpunten
Hoeslaken/Laken
Urinalen
Pipetten
SZA Container
Eppendorf Tubes
Steriel verpakkingsmateriaal
Centrifugebuizen
Servies
Handschoenen
Bestek
5
Deze marktverkenning is uitgevoerd door interviews met leveranciers, (online) aanbodcatalogussen en mogelijkheden voor productie op basis van grondstoffen en processen. Primair is deze verkenning gericht op aanbod op de Nederlandse/Europese markt. Voor sommige producten zijn ook aanbieders uit China, Brazilië en/of de Verenigde Staten in beeld gebracht. In dit hoofdstuk worden per categorie de producten besproken en/of de algemene ontwikkelingen voor deze categorie. Een overzicht van alle producten is bijgevoegd in bijlage A1.
3.1
Laboratorium
Voor de categorie laboratorium is voor onderstaande producten onderzocht of biobased alternatieven leverbaar dan wel mogelijk (technisch produceerbaar) zijn: Petrischaaltjes 96 wells platen Pipetpunten Pipetten Eppendorf tubes Centrifugebuizen Handschoenen Eisen De huidige producten worden bijna altijd geproduceerd uit polypropyleen en hebben als belangrijke eis dat het materiaal inert moet zijn en niet reageert met de inhoud. Gezien de eis voor inerte materialen zal dit niet samengaan met biodegradeerbare materialen, omdat biodegradatie alleen mogelijk is als het materiaal onder relatief normale omstandigheden (temperatuur, druk e.d. vergelijkbaar of dichtbij normale atmosferische omstandigheden) afgebroken kan worden. Alternatieven Op de huidige markt zijn er geen leveranciers gevonden die alternatieve producten direct kunnen leveren. De alternatieven mogen niet biodegradeerbaar zijn, maar een biobased alternatief voor polypropyleen past wel binnen de eisen van het laboratorium. De grondstof voor een ’biopolypropyleen’ is op dit moment niet leverbaar uit biologische herkomst.
5
Wordt ook gebruikt in het Laboratorium, gezien huidige stand van zaken staat de toelichting onder verpleging.
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
12
Openbaar
Er zijn wel plannen geweest om hiervoor productielocatie op te starten (chemieconcern Braskem uit Brazilië), maar door de lage olieprijzen is deze ontwikkeling nog niet tot stand gekomen. Ontwikkelingen Gezien de hoge investeringskosten die nodig zijn voor het realiseren van productiecapaciteit is de verwachting dat op korte termijn geen productie van bio-polypropyleen zal worden gerealiseerd. Andere niet biodegradeerbare plastics worden op dit moment voornamelijk geproduceerd op basis van BioPE. Daarnaast is er ook een polycarbonaat ontwikkeld op basis van biologische grondstoffen door Mitsubishu Chemicals (DuraBio). Het vastleggen van alle eisen waar de plastics aan moeten voldoen valt buiten de scope van dit project. Een overzicht van eigenschappen opgesteld door een leverancier is toegevoegd in bijlage 2. Hieruit blijkt ook duidelijk de diversiteit en diverse eigenschappen van de verschillende plastics. In het algemeen zijn de op polyethyleen gebaseerde plastics minder goed temperatuurresistent en niet autoclaveerbaar in vergelijking met polypropyleen. Andere mogelijkheden Autoclaveerbaar labmateriaal kan gescheiden en geautoclaveerd worden weggegooid zodat recycling beter mogelijk wordt zonder hoge SZA (speciaal ziekenhuisafval) verwerkingstarieven. Dit is echter wel een meer tijdsintensieve stap.
3.2
Facilitair
Voor de verzorging van patiënten worden diverse producten gebruikt die vanuit hygiënisch oogpunt maar eenmalig bruikbaar zijn zonder grondige reiniging. Veel van deze producten worden nu gewassen op hoge temperatuur en vervolgens weer hergebruikt. Dit geldt voor zowel textiel als servies producten. Naast de producten met een wasproces worden ook steriele verpakkingen en afvalcontainers veel gebruikt. Deze zijn altijd maar eenmalig in te zetten. Wanneer voor de herbruikbare goederen biobased alternatieven kunnen worden ingezet met een prijsniveau dat vergelijkbaar is met het wasproces, dan biedt dit mogelijkheden voor zowel tijd- als energiebesparing in de totale procesketen. Door het gebruik van biobased materialen kunnen deze producten bovendien worden verwerkt in het PharmaFilter. Op deze wijze besparen de biobased producten niet alleen energie, maar ook veel tijd wat in het inzamelings- en reinigingsproces gaat zitten. Bij de eenmalig te gebruiken producten zitten de voordelen voornamelijk in minder SZA afval en afbreekbaarheid in de PharmaFilter. NB. In deze marktverkenning worden alleen de kosten van het biobased product vergeleken met de directe kosten in reguliere situatie, zonder bovengenoemde voordelen mee te nemen. In deze categorie zijn de volgende producten onderzocht op de beschikbaarheid van biobased alternatieven: Badhanddoek Kussensloop Hoeslaken/Laken SZA Container (Steriel) verpakkingsmateriaal Servies Bestek
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
13
Openbaar
We zien 3 groepen hierin naar voren komen: Textiel, Catering en Verpakking & Afvalcontainers. Onderstaande zullen we de producten uit de marktverkenning per groep nader toelichten. Textiel Voor de textielproducten bestaan er diverse biobased alternatieven. Deze alternatieven bestaan bijna allemaal uit vezels die worden gewonnen uit hout. Door persing met of zonder warmte worden deze vezels aan elkaar geperst, zodat een textielstuk wordt geproduceerd. Dit kan in verschillende vormen en maten, waaronder standaard productieseries veelal bestemd voor de consumentenmarkt. De leveranciers benadrukken graag dat de producten tot energie- en kostenbesparing leiden ten opzichte van het wassen van textiel. Alle textielstukken zijn biologisch afbreekbaar, maar niet alle typen PharmaFilter zijn hiervoor geschikt. Vergisters hebben soms problemen bij de vergisting van houtvezels. Voorcellulose bestaat een voorbehandeling die het onder anaerobe omstandigheden afbreekbaar maakt. Het “comfort” van wegwerptextiel en de “functionele geschiktheid” voor toepassing in ziekenhuizen is niet onderzocht. In tabel 1 zijn per product de leveranciers, verwachte kosten en product specifieke opmerkingen opgenomen. Tabel 1: Overzicht biobased textielproducten
Product Badhandoek (huidige product)
Badhandoek (fabricsmart)
Leverancier
Kosten
Opmerkingen
Synergie Health € 0,15 - 0,20 voor eenmalig gebruik(huur, incl. reinigen en transport)
100% katoen, niet disposable
Fabricsmart (Engeland)
Gemaakt van houtvezels, consumentenproduct onder de naam Scrummi in de handel.
€ 0,52/ stuk
Standaardformaat 80 x 140. Kan op aanvraag ook andere producten (op maat) leveren.
Handdoek (ProCare)
Hairfoil Nederland (fabriek in Engeland)
€ 0,25/ stuk Gemaakt van Viscose, wordt (consumentenprijs) meestal geproduceerd uit snelgroeiende planten zoals bamboe en suikerriet. Standaardformaat 40 x 80.
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
14
Openbaar
Product
Leverancier
Craddle2Craddle handdoek Jules Clarysse (België)
Kosten
Opmerkingen
Onbekend
Niet per se bedoeld als wegwerp handdoek maar wel biologisch afbreekbaar. Geproduceerd uit soya planten.
Badhandoek (subrenat)
Subrenat (Frankrijk*) -
€ 0,75/ stuk Geproduceerd uit tencel, een (consumentenprijs) vezel gewonnen uit hout. Standaardformaat 70 x 120 Leverancier met aanbod van alle textielen.
Kussensloop (subrenat)
Subrenat (Frankrijk*)
€ 0,12/ Stuk Geproduceerd uit tencel, een (consumentenprijs) vezel gewonnen uit hout. Standaardformaat van 68 x 68.
Matrashoes
Subrenat (Frankrijk*) -
€ 0,30/ Stuk Geproduceerd uit tencel, een (consumentenprijs) vezel gewonnen uit hout. Prijs is voor 90 x 200, meerdere formaten beschikbaar.
Hoeslaken
Subrenat (Frankrijk*)
€ 1,65/ Stuk Geproduceerd uit tencel, een (consumentenprijs) vezel gewonnen uit hout. Prijs is voor 140 x 200, meerdere formaten beschikbaar.
* Wegwerplinnen.nl verzorgt consumentenverkoop in Nederland.
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
15
Openbaar
Catering Voor de categorie catering wordt gekeken naar het bestek en het servies. Bij het bestek behoren lepels, messen en vorken bij het servies de borden, kopjes, schotels en bekers. Ook dienbladen en deksels zijn meegenomen. Eisen Er wordt een diversiteit aan maatvoeringen gebruikt. Hier zal zoveel mogelijk op aangesloten moeten worden en/of een standaardisatie traject inzetten voor succesvolle implementatie. Alternatieven Voor bestek en servies zijn vele biobased alternatieven beschikbaar. Deze zijn bijna altijd biologisch afbreekbaar en geproduceerd uit polymelkzuur (PLA) of op zetmeel gebaseerde moleculen. Volledig houten opties zijn ook vaak onderdeel van het aanbod, maar minder goed vergistbaar dan de beschikbare alternatieven. Deze worden verder niet besproken gezien het grote aanbod van betere alternatieven. Voor het servies zal een goede afweging noodzakelijk zijn tussen dikte van het plastic (comfort) en verwerkbaarheid in de PharmaFilter. Ontwikkelingen Biobased disposables zijn in de afgelopen jaren gegroeid van een nichemarkt naar steeds vaker voorkomen in standaard assortimenten. We zien dan ook traditionele leveranciers als King terug, maar ook in biobased gespecialiseerde leveranciers als Biologicalsolutions, Moonen en Biofutura. De huidige ontwikkelingen zorgen vooral voor betere geschiktheid tegen hogere temperaturen en een breder aanbod van producten. Door schaalvergroting en alternatieve grondstoffen wordt zowel aan lagere prijzen en een lagere milieu-impact gewerkt. Bij lage olieprijzen (<$50) zal de grondstof wel duurder blijven dan fossiele alternatieven. Aanbod Onderstaand aanbod is een (kleine) selectie uit het volledige aanbod van de leveranciers. Door het grote aanbod kan hier hetzij via een tussenpersoon hetzij direct een detail offerte voor worden opgevraagd conform de gewenste detail specificaties. Tabel 2: Overzicht biobased bestek- en serviesproducten
Product PLA-Bestekset
Biotulp
Leverancier
Kosten
Opmerkingen
Biofutura
€ 0,13 per stuk
Inclusief servet, voorverpakte set
Haval
Onbekend
Aantrekkelijk/interessant design Alleen voor evenement gemaakt, geen standaard assortiment. Op aanvraag wel leverbaar.
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
16
Openbaar
Product
Leverancier
Kosten
Los bestek (per vork/mes/lepel)
Moonen, King (bewust bunzl)
€ 0,03 – 0,05 per Goedkoper, per stuk leverbaar stuk (bv. 1 vork) Meer handling en distributiesysteem noodzakelijk
Bord
King, BioFutura
€ 0,05 per stuk
Gemaakt uit suikerriet vezels.
Tray
King
Onbekend
Onbekende grondstof, wel biologisch van oorsprong.
Beker
Opmerkingen
Biologicalsolutions € 0,04 per stuk , BioFutura
Verpakkingen & afvalcontainers Normale Verpakkingsmaterialen Bijna alle producten worden in grote hoeveelheden ingekocht waarbij ook veel verpakkingsmateriaal wordt gebruikt. Doordat distributie vanuit een centraal distributiecentrum gebeurt, bestaat er de mogelijkheid een gedeelte van de producten al grotendeels uit te pakken op het distributiecentrum. Op deze manier kan een gedeelte van het afval al op het DC worden opgevangen en is hier minder aandacht en tijd voor nodig in het ziekenhuis. Dit zorgt vooral voor minder afhankelijkheid van biobased verpakkingen. Tegelijkertijd kan de verzameling voordelen opleveren in het aanbieden van recycleerbaar plastic en indien noodzakelijk herverpakken met biobased verpakkingsmateriaal. Biobased verpakkingsmateriaal is goed leverbaar en wordt door meerdere producten geproduceerd. Hier kan zowel gekozen worden voor PLA/PHA-combinaties als voor zetmeel gebaseerde verpakkingen. Voorbeelden van leveranciers zijn: - Bio4pack - Rhodenburg biopolymers - Oerlemansplastics - Synbra (biofoam) - Moonen
5-11-2015
Figuur 3.1 - PLA Verzendfolie (bron: Moonen)
P&SBC5932R001D01
17
Openbaar
Indien uitpakken en/of herverpakken op het DC geen tijdsvoordelen in het ziekenhuis biedt zal dit waarschijnlijk niet leiden tot een positieve businesscase. In dit geval kan ook worden gekeken naar samenwerking met leveranciers om over te stappen op biobased verpakkingen. Steriele verpakkingen Steriele verpakkingen bestaan uit een complexe opbouw van verschillende materialen. De meest eenvoudige bestaan uit een combinatie van papier en polyesters. Hier zien we net als bij de laboratorium materialen veel gebruik van polypropyleen als polyester terug. Voor deze materialen zijn nog geen biobased alternatieven beschikbaar. Hierdoor zijn biobased alternatieven moeilijk tot niet beschikbaar op de korte termijn. Er is wel aandacht voor, kleine bedrijven zoals paperfoam zijn bezig met medisch verpakkingsmateriaal (nu alleen nog tandarts materialen). Dit biedt mogelijkheden voor de toekomst om lagen in materialen te vervangen door biobased alternatieven en op deze wijze te komen tot gedeeltelijk biobased materiaal. 6
Los van de verpakkingen biedt Medline biologische operatielakens en operatiejassen en biobased steriele procedure trays. Dit biedt mogelijk aanknopingspunten voor andere materialen die in de OK gebruikt worden. Figuur 3.2 - Greensmart Assortiment MedLine (Bron: Medline)
SZA Containers In principe wordt de functie van SZA-containers door de shredders overgenomen. Dit betekent dat er vooral een oplossing nodig is die geschikt is voor intern transport van SZA-afval en tegelijkertijd geschikt is voor verwerking in de PharmaFilter. Van Vliet Medical heeft een beperkte variant (LAGX) op de PharmaFilter ontwikkeld en hiervoor een transportkar geïntroduceerd. De bakjes in een transportkar kunnen gemaakt worden uit biobased plastics (bijvoorbeeld PHA) net als een hoes om verspreiding tegen te gaan. Hier is nog nader onderzoek Figuur 3.3 - Multi FT SZA voor nodig om te testen welke biobased plastics luchtverspreiding van Afvalinzamelaar (van Vliet Medical) contaminanten tegen gaan. Hetzelfde of een vergelijkbaar systeem kan intern worden gebruikt voor transport en verzameling van SZA afval terwijl het normale afval in afvalzakken wordt geplaatst die direct in de shredder kunnen. Bij voldoende dunne bakjes zijn deze ook te verwerken in de Tonto. Een gedeelte van het cytotoxische SZA afval mag niet in de PharmaFilter verwerkt worden en zal nog steeds in SZA vaten verzameld moeten worden. Dit kan ook worden gebruikt voor afval wat in uitzonderlijke situaties te groot is om in de Tonto te passen. Tonto De Tonto is een afvalvermaalsysteem van PharmaFilter. Deze machine vermaalt al het afval en zorgt ervoor dat het via het afvalwatersysteem getransporteerd wordt. Figuur 3.4 - Tonto (bron: PharmaFilter) 6
Greensmart programma met biologisch afbreekbare producten, een exacte definitie of molecull wordt niet gegeven door de fabricant.
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
18
Openbaar
3.3
Verpleging
Voor de verpleging worden specifieke hulpmiddelen gebruikt. Belangrijke disposables zijn de bedpannen en urinalen. Deze producten worden vanuit hygiënisch oogpunt na elk gebruik op hoge temperatuur gewassen. Gezien de hoeveelheid werk en energie die hiermee gepaard gaat is de verwachting dat een (biobased) disposable een duurzaam alternatief kan vormen voor de huidige processen. Afhankelijk van de kosten kan ook niet biobased een optie zijn met op termijn overschakeling naar biobased alternatieven. Naast deze 2 specifieke producten gaan we in deze sectie ook in op de handschoenen. Bedpan & Urinaal Zowel de bedpan als het urinaal zijn bestemd voor de opvang van menselijke ontlasting. Hiervoor kunnen zowel metalen als kunststof opvangproducten gebruikt worden. Er bestaan hiervoor diverse biobased alternatieven. Een van de meest eenvoudige alternatieven is het gebruik van houtpulp- of kartonachtige producten welke in grote getallen in China worden geproduceerd en door meerdere leveranciers in Nederland worden geleverd. Nadeel van deze producten is wel dat ze een minder luxe uitstraling hebben en na gebruik snel verwerkt moeten worden.
Figuur 3.5 - Voorbeelden van (Chinese) houtpulp bedpannen & urinalen
Deze kartonnen versies worden in Nederland vooral gebruikt door New Compliance wat een vergelijkbaar systeem als de PharmaFilter aanbiedt gebaseerd op shredders maar met afvoer naar het riool. Leverancier
Kosten
Opmerkingen
Huoer (China, Shanghai)
€ 0,015 - €0,30/ Stuk
New Compliance (Vernacare)
Onbekend
Verkopen ook een vermalingssysteem
Curion
Onbekend
Hebben alleen een Urinaal in het assortiment.
Naast de houtpulp versies is het ook mogelijk om meer luxe versies te maken op basis van biobased plastic. Hiervoor kunnen verschillende biobased plastics worden toegepast en zowel harde als
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
19
Openbaar
zachte (zakken) producten worden gemaakt. Deze zijn op dit moment nog niet op de markt maar kunnen wel relatief eenvoudig ontworpen en gemaakt worden. Hierbij kan gedacht worden aan het coaten van de kartonpulp versies met een laag PHA-plastic zodat met goedkoop materiaal toch een luxe uiterlijk kan worden gegeven. Dit is vergelijkbaar met de opbouw van een houdbaar melkpak waar ook meerdere lagen over elkaar heen worden gelegd om aan diverse functionele eisen te voldoen. Het type gebruikte lagen zal voor de meeste producten verschillend zijn om aan de gestelde functionele eisen te voldoen.
Figuur 3.6 - Opbouw lagen melkpak (bron: mygoldbox, Royal HaskoningDHV)
Handschoenen Handschoenen worden zowel in het lab als in de verpleging gebruikt. Bij het lab zijn specifieke handschoenen noodzakelijk die steriel zijn en aanraking met onderzoeksmateriaal kunnen weerstaan. Voor de verpleging spelen handschoenen voornamelijk een rol vanuit hygiënisch oogpunt. Uit de verkenning blijkt dat met deze verschillende eisen handschoenen voor gebruik in het lab nog niet biobased beschikbaar zijn terwijl voor verpleging wel beperkte beschikbaarheid bestaat. Voor de verpleging zijn eenvoudige handschoenen beschikbaar die gemaakt kunnen worden met machines van de Italiaanse machinebouwer Cibra Nova. Als basis wordt hierin Mater-Bi gebruikt, een merknaam voor biologisch afbreekbare plastics van het Italiaanse NovaMont. Dit zijn op dit moment voor zetmeel gebaseerde plastics. Beschikbaarheid van de handschoenen in Nederland is onbekend maar zal naar verwachting eenvoudig realiseerbaar zijn door bestaande plastic spuiterijen. Meer complexe c.q. handschoenen met een hogere bescherming zijn op dit moment nog niet mogelijk. De verwachting is wel dat hier op termijn mogelijkheden voor beschikbaar komen maar alle mogelijkheden voor vervanging van nitril en latex zitten op dit moment nog in de onderzoeksfase. Figuur 3.7 - Voorbeeld handschoen Cibra Nova (bron: Cibra Nova)
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
20
Openbaar
4
Conclusies en aanbevelingen
Laboratoria De materialen die in laboratoria worden gebruikt, hebben als belangrijke eis dat deze inert zijn en niet reageren met de producten die onderzocht worden. Daardoor zijn bio-afbreekbare materialen niet mogelijk. Alternatieve grondstoffen met een biobased oorsprong zijn nog in onderzoek en momenteel niet leverbaar of economisch niet aantrekkelijk. Aanbevelingen Inventariseer voor welke materialen/processen de intertheideisen minder van toepassing zijn. Mogelijk dat voor een groot gedeelte standaardwerkzaamheden wel gewerkt kan worden met materialen die sneller afbreken. Zo hoeft alleen bij onderzoeken met bijzondere materialen of langere tijdsduur nog materialen uit PP worden gebruikt. Dit type onderzoek zal wel moeten samengaan met praktijktesten (vanuit Leverancier, Universiteit of ErasmusMC/RIVM) om daadwerkelijke geschiktheid te testen. Verpleging Voor de opvang van ontlasting zijn biobased alternatieven beschikbaar. Deze voldoen op dit moment niet aan de gewenste uitstraling. Dit is echter relatief eenvoudig op te lossen in samenwerking met plastic spuiterijen die werken met biobased plastics. Zowel composieten (combinatie plastic, houtpulp) als complete oplossingen uit bioplastic kunnen hier mogelijkheden voor bieden. Biobased handschoenen worden in Europa geproduceerd maar hebben nog geen duidelijke Leverancier in Nederland. Gezien het kwaliteitsniveau van de handschoenen is het de vraag of deze voldoende bruikbaar zijn. Aanbevelingen Het gebruik van disposables voor de verwerking van opvang van ontlasting biedt aanzienlijk procesvoordelen. Afhankelijk van het geboden prijsniveau van PharmaFilter en plastic spuiterijen kan worden gekeken naar de beste businesscase. In gesprek gaan met alternatieve leveranciers is aan te raden om een vendor lock-in te voorkomen. De uiteindelijke keuze zal moeten afhangen van de geboden prijs en kwaliteit van de urinalen en bedpannen. Het is aan te raden hiervoor testexemplaren te bestellen zodat de vergelijking goed kan worden gemaakt. Facilitair Voor de catering materialen en standaard verpakkingsmaterialen is er een uitgebreid aanbod bij diverse leveranciers in Nederland. Hier kan zowel bij grote als kleine leveranciers een snelle overstap op biobased en bio-afbreekbare disposables worden gemaakt. Om hier verder mee te gaan, moeten detailspecificaties worden opgesteld en kan vervolgens in overleg met leveranciers een totaalconcept worden neergezet. Voor biobased wegwerp textiel is het aanbod beperkter en ligt de productie voornamelijk bij buitenlandse partijen. Er is echter wel voldoende aanbod om over te kunnen stappen op biobased materialen. Veel van de textiel alternatieven zijn op basis van houtvezels. Voor deze producten cellulosevezels bevatten is er een aandachtspunt bij de vergisting in het PharmaFilter. Vaak is er een voorbewerking nodig om de vergisting vlot te laten verlopen. Om voor het afval aan te sluiten bij de Tonto bestaan er diverse oplossingen en alternatieven voor de huidige SZA-containers. Bij directe verwerking in de Tonno zijn SZA-containers voor een groot gedeelte niet meer noodzakelijk. Er zal wel een systeem voor transport van kleine hoeveelheden afval hiervoor in de plaats moeten komen om het afval van de bron naar de Tonno te brengen.
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
21
Openbaar
SZA-containers zijn nog nodig voor niet-infectieuze lichaamsdelen en organen (Euralcode 180102) 7 en cytotoxische en cytostatische geneesmiddelen (Euralcodes 180108/180207) . Aanbevelingen Om een goede afweging te maken tussen de huidige en de biobased producten is een bredere business case nodig waarin bijvoorbeeld ook huur en reinigingskosten worden meegenomen en de tijd die nodig is om de materialen te gebruiken en te verwerken na gebruik. Hier kunnen op basis van marktconsultaties al grote stappen worden gezet. Voor de afvalverwerking is het belangrijk een goed systeem te implementeren wat aansluit op de PharmaFilter. Dit is beperkt op de markt beschikbaar maar kan wel relatief eenvoudig ontwikkeld worden. Kort samengevat: • Catering kan bijna direct mee gestart worden • Zet voor afval ontwikkeltraject in om optimaal aan te sluiten bij PharmaFilter • Controleer comfort van wegwerp textiel en identificeer meest haalbare en koste efficiënte vervangingsopties door wegwerptextiel. • Andere disposable bieden mogelijk ook biobased mogelijkheden, vraag huidige en bekende leveranciers om met voorstellen te komen voor meer biobased/biologisch afbreekbare producten.
7
Decontaminering (wat in de PharmaFilter gebeurt) is hiervoor niet toegestaan gezien de toxische en ethische bezwaren. Mogelijk dat PharmaFilter hiervoor een uitzondering heeft ontvangen. In dat geval is deze tekst (gedeeltelijk) niet van toepassing. (Energie uit Ziekenhuisafval, PowerQ, 2011)
5-11-2015
P&SBC5932R001D01
22
Openbaar
A1
5-11-2015
Totaaloverzicht marktverkenning
BIJLAGE
P&SBC5932R001D01
A1
Openbaar
A2
5-11-2015
Materiaaleigenschappen handleiding Plastics (Curbell Plastics)
BIJLAGE
P&SBC5932R001D01
A2
Openbaar
A3
Overzicht plastic type afkortingen
In onderstaand overzicht zijn de door PharmaFilter aangeleverde longlist met plastics soorten ingekort tot de in deze rapportage gebruikte afkortingen.
PharmaFilter
Vergelijkbaar product in Rapportage
PHA
PHA
PHB
PHA
PHBH
PHA
PHBV
PHA
PBAT
Niet gebruikt in rapportage
PLA
PLA
PDLA
PLA
PDLLA
PLA
TPLA
PLA
CPLA
PLA
TPS
Zetmeel (starch)
SCPLA
PLA
BioBlends
Combinatie van moleculen
PHA/SP
PHA combinatie
Bio-Hybrids
Combinatie van moleculen
BAGASSES/PET
Suikerrietvezel met PET
BAGASSES/CPET Suikerrietvezel met PET BAGASSES/TPS
Suikerrietvezel met zetmeel
5-11-2015
BIJLAGE
P&SBC5932R001D01
A3
With its headquarters in Amersfoort, The Netherlands, Royal HaskoningDHV is an independent, international project management, engineering and consultancy service provider. Ranking globally in the top 10 of independently owned, nonlisted companies and top 40 overall, the Company’s 6,500 staff provide services across the world from more than 100 offices in over 35 countries.
Our connections Innovation is a collaborative process, which is why Royal HaskoningDHV works in association with clients, project partners, universities, government agencies, NGOs and many other organisations to develop and introduce new ways of living and working to enhance society together, now and in the future.
Memberships Royal HaskoningDHV is a member of the recognised engineering and environmental bodies in those countries where it has a permanent office base. All Royal HaskoningDHV consultants, architects and engineers are members of their individual branch organisations in their various countries.
royalhaskoningdhv.com
