radicaal orthodox extremist

radicaal orthodox extremist

Colofon

Radicaal, orthodox of extremist? Achtergrondinformatie over radicalisering en polarisatie ACB Kenniscentrum 2009 Radicaal, orthodox of extremist? (HQELMGUDJHDDQDIEDNHQLQJHQGH¿QLWLHYRUPLQJHQHHQLPSUHVVLHRYHUKHWEHOHLGYDQJHPHHQWHV moskeeën, onderwijs en welzijnswerk ten aanzien van radicalisering.

Eindredactie: )RWRJUD¿H 9RUPJHYLQJ

Lisa Arts, Ewoud Butter +DPPDGL(GGHKELD5DGLFDOLVHULQJLQKHWRQGHUZLMVHQ0DURNNDDQVH aanpak van radicalisering), 5DFKLG-DPDUL)UDQVHDDQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJ 5RHPHUYDQ2RUGW,VODPLV WLVFKHGHQNHUVHQ%ULWVHDDQSDNYDQ radicalisering) Roemer van Oordt 6WRFNSKRWR 0LNGHVLJQWH+DDUOHP

1 Colofon

Auteurs: 0HWELMGUDJHQYDQ


'H]HSXEOLFDWLHLVWRWVWDQGLVJHNRPHQPHW¿QDQFLHULQJYDQGHSURYLQFLH1RRUG+ROODQG

Inhoud

Inleiding


4

'((/,

'H¿QLWLHVHQDFKWHUJURQGHQ

(HQSRJLQJWRWDIEDNHQLQJSRODULVDWLH UDGLFDOLVHULQJHQH[WUHPLVPH

2.6

3URFHVVHQYDQUDGLFDOLVHULQJDFKWHUJURQGHQ Wie wordt extremist? Oorzaken 'H]RHNWRFKWQDDUVWDWXVHQJHERUJHQKHLGRYHULGHQWLWHLW De rol van gezin, migratiegeschiedenis en sociale netwerken bij Marokkaanse jongeren )DVHVYDQUDGLFDOLVHULQJ Radicalisering signaleren

2.1 2.2 2.4

3.2

$FKWHUJURQGHQELMLVODPLWLVFKHQUHFKWVUDGLFDOLVPH ,VODPHQGHVWULMGRPGHZDDUKHLG Extreemrechts

'HUROYDQLQWHUQHWELMSRODULVDWLH UDGLFDOLVHULQJHQH[WUHPLVPH

'((/,,

2YHUKHLGVEHOHLG Waarom is er nu zoveel aandacht voor radicalisme? Landelijk beleid *HPHHQWHOLMNHDDQSDN)RXW%ODGZLM]HUQLHWJHGH¿QLHHUG

5.1 5.2

6FKHLGLQJWXVVHQNHUNHQVWDDWHQGHVDPHQZHUNLQJ PHWPRVNHHRUJDQLVDWLHV

7.1 7.2 7.3

0RVNHHsQ Geschiedenis, rol en functie Actor in het maatschappelijk middenveld? Wat kan de moskee doen tegen radicalisering?

8.1 8.2

2QGHUZLMVHQZHO]LMQVZHUN Radicalisering in het onderwijs Welzijnswerk

+HWEHOHLG

Inhoud

2

'((/,,,

$DQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJLQKHWEXLWHQODQG

9.2 9.3

$DQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJLQKHWEXLWHQODQG )UDQVHDDQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJHQH[WUHPLVPH Marokkaanse aanpak van radicalisering en extremisme Britse aanpak van radicalisering en extremisme

7RWVORW

%LMODJHQ Bijlage 1 Gebruikte en/of aanbevolen literatuur Bijlage 2 ACB Kenniscentrum en radicalisering %LMODJH0RQLWRU3RODULVDWLH5DGLFDOLVHULQJHQ'LVFULPLQDWLHLQ1RRUG+ROODQG Bijlage 4 Weerbaar Oost Bijlage 5 Voorkomen is beter dan genezen


3 Inhoud

Inleiding


PolarisatieKRHIWQLHWDOWLMGVOHFKWWH]LMQ+HWNDQQRRG]DNHOLMN]LMQYRRUGHHPDQFLSDWLHYDQPLQGHUKHGHQ Dat verklaarde vicepremier Wouter Bos in een interview met de Volkskrant op 1 maart 2008. Bos: ‘Polarisatie is de enige manier om zaken verder te brengen.”

Inleiding

4

Radicale jongeren YRUPHQ QLHW SHU GH¿QLWLH HHQ JHYDDU YRRU GH VDPHQOHYLQJ 'H SHGDJRRJ +HQN %OHQNHUVVWHOGHRSHHQFRQIHUHQWLHRSGH+RJHVFKRRO:LQGHVKHLPRSRNWREHU1: “Een radicale OHHUOLQJLVHHQFDGHDXDDQGHOHUDDUHQGHJURHS>+LMRI]LM@VWDDWLQWZHHSUDFKWLJHWUDGLWLHV+HWLV allereerst een democratische WUDGLWLH ZDDUYDQ 9ROWDLUH LQ RSPHUNW ³,N YHUDIVFKXZ DOOHVZDWX VFKULMIW PDDU ]RX PLMQ OHYHQ HUYRRU JHYHQ GDW X KHW NXQW EOLMYHQ VFKULMYHQ´ 'H DQGHUH LV HHQ pedagogische WUDGLWLHGLHXLWHUVWHQLQGHQNHQHQJHGUDJYDQOHHUOLQJHQ YHUELQGW PHWYUDJHQ HQOXLVWHUHQQDDUDVSHFWHQYDQ>KXQ@LGHQWLWHLWVRQWZLNNHOLQJ¶ Radicalisme was in de jaren 70 van de 20e eeuw minder beladen dan het nu is. Zo werd aan het NDELQHW'HQ8\OGHHOJHQRPHQGRRUGH3ROLWLHNH3DUWLM5DGLFDOHQ335 HHQNHXULJHSDUWLMGLHRQGHU leiding van Ria Beckers later is opgegaan in GroenLinks. Ook polarisatie werd in die tijd niet altijd als bedreigend ervaren: de periode tussen 1966 en 1982 wordt door geschiedschrijvers aangeduid als de WLMGYDQGHSROLWLHNHSRODULVDWLH+HWZDVHHQWLMGZDDULQHUVFKHUSHWHJHQVWHOOLQJHQEHVWRQGHQWXVVHQ politieke partijen en de confrontatie bewust werd gezocht: het was een tijd waarin het nog volstrekt RQPRJHOLMNOHHNGDWGH3YG$YDQ-RRS'HQ8\OHQGH99'YDQ+DQV:LHJHOLQGHMDUHQQHJHQWLJRQGHU OHLGLQJYDQ:LP.RNHQ+DQV'LMNVWDOHHQSDDUVHFRDOLWLH]RXGHQYRUPHQ 7HJHOLMNHUWLMG ZDUHQ GH MDUHQ RRN GH MDUHQ ZDDULQ LQ 1HGHUODQG YHUUHZHJ GH PHHVWH GRGHOLMNH VODFKWRIIHUVUXLP YLHOHQDOVJHYROJYDQWHUURULVWLVFKHDDQVODJHQ+HWJLQJLQGHPHHVWHJHYDOOHQ RPVODFKWRIIHUVGLHYLHOHQELMDFWLHVYDQ0ROXNNHUVRIDFWLHVYDQEXLWHQODQGVH OLQNVH[WUHPLVWLVFKH JURHSHULQJHQ]RDOVGH5$)RIGHVHSDUDWLVWLVFKH,5$1HRQD]L¶VZDUHQHULQGLHWLMGRRNDOQHWDOV KHWGLHUHQEHYULMGLQJVIURQWRIOLQNVH[WUHPLVWLVFKHJURHSHQDOVGH5RGH-HXJG5$5$HQKHWPLOLWDQW autonomenfront. (U ZDV LQ GLH WLMG QRJ JHHQ 1DWLRQDOH &R|UGLQDWRU 7HUURULVPHEHVWULMGLQJ 1&W% JHHQ QDWLRQDDO Actieplan Polarisatie en Radicalisering en er werd ook niet met regelmaat bekend gemaakt wat het Actueel Dreigingsniveau was. Er werden geen trainingen gegeven aan bestuurders en politieagenten om polarisatie en radicalisering te herkennen en er was nog geen bataljon aan wetenschappers, NHQQLVFHQWUDHQFRPPHUFLsOH EXUHDXVGLH]LFKPHWKHWRQGHUZHUSEH]LJKLHOGHQ 1XLVGDWDQGHUV De maatschappelijke aandacht voor radicalisering, in het bijzonder voor de islamitische variant hiervan, is vooral sinds de aanslagen van 11 september 2001 sterk toegenomen. Met enig cynisme zou je NXQQHQ]HJJHQGDWHUHHQDQWLUDGLFDOLVHULQJVLQGXVWULHLVRQWVWDDQ

1

Blenkers (2008), Allochtonenweblog, 3 november 2008.

Terrorisme 2.0 Deze toegenomen aandacht is deels te verklaren uit het besef dat de samenleving door technologische vooruitgang en globalisering kwetsbaarder is geworden. Een terrorist met foute en/of handige vrienden zou over biologische, chemische of nucleaire wapens kunnen beschikken. En een handig hackende terrorist zou vitale computersystemen van ons land plat kunnen leggen en bijvoorbeeld in één keer de GLMNEHZDNLQJHQHUJLHYRRU]LHQLQJHQGHYHUNHHUVOHLGLQJRS6FKLSKRONXQQHQWUHIIHQ 'DDUQDDVW KHHIW KHW PRGHUQH WHUURULVPH HHQ VWHUNHU WUDQVQDWLRQDDO HQ SROLWLHNUHOLJLHXV NDUDNWHU gekregen. Dit geldt in het bijzonder voor het islamitisch terrorisme, dat zich in sommige, maar lang QLHWDOOHJHYDOOHQULFKWWHJHQµGHZHVWHUVHFXOWXXU¶

Polarisatie 2.0 +HW1HGHUODQGVHGHEDWRYHULQWHJUDWLHLVGHODDWVWHMDUHQVWHUNJHwVODPLVHHUG'HPHHVWHPRVOLPV voelen zich in het defensief gedrongen en vinden dat ze ten onrechte over één kam worden geschoren met extremisten. Ze zijn het beu zich te moeten blijven verantwoorden voor wandaden van moslims elders op de wereld. 9HHOQLHWPRVOLPVHUYDUHQRSKXQEHXUWGHLVODPPHHUGDQLQKHWYHUOHGHQDOVEHGUHLJHQG+HWJDDW dan niet alleen om het geweld van extremisten, maar ook om de opvattingen en uiterlijk vertoon van conservatieve moslims die worden ervaren als een bedreiging van verworvenheden als de vrijheid van meningsuiting en de emancipatie van vrouwen en homoseksuelen.


Met het westen als doelwit, is ieder die een onderdeel hiervan vormt of deze vertegenwoordigt, een mogelijk doelwit van een aanslag geworden. We zijn allemaal potentieel slachtoffer geworden. Dit besef is niet alleen een reden voor angst, maar geeft ook voeding aan polarisatie tussen verschillende bevolkingsgroepen.

De polarisatie uit de 21eHHXZKHHIWHHQHWQLVFKUHOLJLHXVNDUDNWHUJHNUHJHQHQLVQLHWDOOHHQ]RDOVLQ de jaren 70 politiek gekleurd.

:DQQHHULVLHPDQGUDGLFDDOZDQQHHULVKLMRI]LM RUWKRGR[HQZDQQHHUKHEEHQZHWHPDNHQPHWHHQ extremist? +HW]LMQYUDJHQGLHJHPDNNHOLMNHU]LMQWHVWHOOHQGDQWHEHDQWZRRUGHQ Dit rapport is opgesteld voor mensen die zich willen verdiepen in de achtergronden van radicalisering, H[WUHPLVPH HQ LQ LHWV PLQGHUH PDWH SRODULVDWLH +HW LV EHGRHOG YRRU EHVWXXUGHUV SURIHVVLRQDOV vrijwilligers en andere burgers die willen voorkomen dat jongeren zodanig radicaliseren dat ze tot extremistische daden in staat zijn of die ongewenste vormen van polarisatie willen voorkomen. Daarbij YDOWWHGHQNHQDDQPHQVHQGLHZHUN]DDP]LMQELMGHORNDOHRYHUKHLGELMRQGHUZLMVHQZHO]LMQVLQVWHOOLQJHQ ELMYULMZLOOLJHUVRUJDQLVDWLHVHQPRVNHHRUJDQLVDWLHVHQELMORNDOH PHGLD

5 Inleiding

Radicalisering 2.0 Tegen deze achtergrond wordt ook de radicalisering van jongeren met meer zorg gevolgd. Uitingen die vroeger misschien nog als folkloristische jeugdcultuur werden bestempeld, worden nu eerder met DUJXVRJHQEHNHNHQ6RPVPHWUHGHQPDDUVRPVRRNXLWRQZHWHQGKHLG(HQRUWKRGR[HVDOD¿VWZRUGW dan bijvoorbeeld te snel als een gevaar gezien. Een extremistische moslim mag dan vaak orthodox zijn, maar daardoor is het merendeel van de orthodoxe moslims nog niet extremistisch.

+HWUDSSRUWLVKHWYHUVODJYDQHHQYHUNHQQHQGRQGHU]RHNYDQ$&%.HQQLVFHQWUXPQDDUGHWKHRULHsQHQ methodieken die worden ontwikkeld om vormen van radicalisering en in mindere mate polarisatie tegen te gaan. Vanuit de deskundigheid en de betrokkenheid van ACB bij islamitische bevolkingsgroepen, ligt het accent in deze notitie op islamitische vormen van radicalisering, maar er is ook aandacht voor extreemrechts.


'DWHULQGLWUDSSRUWJHHQDDQGDFKWLVYRRUOLQNVH[WUHPLVPHHQH[WUHPLVWLVFKHXLWLQJHQYDQGLHUHQ activisten, betekent niet dat we deze vormen van extremisme minder belangrijk zouden vinden. Beide JURHSHQKHEEHQ±]HNHULQ(XURSHHVYHUEDQG±YHHOWHUURULVWLVFKH DDQVODJHQRSKXQJHZHWHQ:H hebben prioriteiten moeten kiezen en gekozen voor die extremistische groepen die op dit moment het meest bijdragen aan polarisatie in de samenleving en dat zijn naar ons oordeel radicalere vormen van de islam en extreemrechts. Er wordt in dit rapport gekeken naar het landelijke en lokale beleid, in het bijzonder naar de activiteiten die in het kader van preventie van radicalisering en polarisatie al plaatsvinden. Ook kijken we naar ervaringen in het buitenland, naar activiteiten van moskeeën en moskeeorganisaties en naar de SUDNWLMNLQKHWRQGHUZLMVHQKHWZHO]LMQVZHUN$OV1RRUGKROODQGVHLQVWHOOLQJKHHIW$&%.HQQLVFHQWUXP KLHUELMELM]RQGHUHDDQGDFKWYRRUGHSURYLQFLH1RRUG+ROODQG +RHZHOKHWHHQXLWJHEUHLGUDSSRUWLVJHZRUGHQLVKHWQRJQLHW]RFRPSOHHWDOVZHJHZLOG]RXGHQ hebben. Zo besteden we veel aandacht aan radicaliserende islamitische jongeren van Marokkaanse origine en hebben we haast geen aandacht voor radicaliserende Turkse jongeren, waarbij niet alleen sprake kan zijn van religieuze radicalisering, maar ook van nationalistische vormen van radicalisering. We zullen hier in een volgende update wel aandacht aan besteden. Leeswijzer +HWUDSSRUWEHVWDDWXLWGULHGHOHQHQDFKWKRRIGVWXNNHQGLHDI]RQGHUOLMNYDQHONDDU]LMQWHOH]HQ ,Qdeel IZRUGWQDGHULQJHJDDQRSGH¿QLWLHVHQDFKWHUJURQGHQ

Inleiding

6

,Q KRRIGVWXN ZRUGHQ WHUPHQ DOV SRODULVDWLH UDGLFDOLVHULQJ H[WUHPLVPH HQ WHUURULVPH QDGHU omschreven. ,Q KRRIGVWXN ZRUGW LQJHJDDQ RS GH DFKWHUJURQGHQ :DW ]LMQ RRU]DNHQ YDQ UDGLFDOLVHULQJ LQ welke fases verloopt een radicaliseringsproces, is radicalisering te signaleren en hoe verloopt deradicalisering? ,Q KRRIGVWXN ZRUGW VSHFL¿HN DFKWHUJURQGLQIRUPDWLH JHJHYHQ RYHU GH LVODP HQ KHW UHFKWV extremisme. Veel aandacht is er in dit hoofdstuk voor de islam, in het bijzonder voor de verschillende VWURPLQJHQHQLQYORHGULMNHGHQNHUVELQQHQGHLVODPRPGDWRYHUGH]HUHOLJLHLQ1HGHUODQGYDDN minder bekend is dan over de ideologische bronnen van extreemrechts. +RRIGVWXN LV JHZLMG DDQ GH URO YDQ GH PHGLD LQ KHW ELM]RQGHU KHW LQWHUQHW ELM SURFHVVHQ YDQ polarisatie, radicalisering en extremisme.

,Qdeel II wordt aandacht besteed aan het beleid. ,QKRRIGVWXNZRUGWDOOHUHHUVWLQJHJDDQRSGHYUDDJZDDURPHUMXLVWGHODDWVWHMDUHQ]RYHHODDQGDFKW is voor radicalisering. Vervolgens wordt er nader ingegaan op landelijk beleid en de gemeentelijke DDQSDN+LHUELMZRUGWRRNVSHFLDOHDDQGDFKWJHJHYHQDDQGHVFKHLGLQJYDQNHUNHQVWDDW +RRIGVWXNLVJHZLMGDDQGHUROYDQPRVNHHsQ,QKRHYHUUHNXQQHQ]LMHHQUROVSHOHQELMGHDDQSDN van radicalisering? ,QKRRIGVWXNZRUGWDDQGDFKWEHVWHHGDDQUDGLFDOLVHULQJLQRQGHUZLMVHQZHO]LMQVZHUN ,Qdeel IIIKRRIGVWXN ZRUGWLQJHJDDQRSGHDDQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJLQGULHDQGHUHODQGHQ)UDQNULMN SDUDJUDDI 0DURNNR HQ*URRW%ULWWDQQLs 1DGHHO,,,YROJWLQKRRIGVWXNHHQNRUWEHVFKRXZHQGVORWZRRUG

7 Inleiding

Lisa Arts en Ewoud Butter


,QGHbijlagen tenslotte wordt een overzicht gegeven van de gebruikte literatuur en worden projecten GLH$&%.HQQLVFHQWUXPRSKHWWHUUHLQYDQUDGLFDOLVHULQJPHGH RQWZLNNHOGEHVFKUHYHQ

'((/,

'(),1,7,(6(1$&+7(5*521'(1

(HQSRJLQJWRWDIEDNHQLQJSRODULVDWLHUDGLFDOLVHULQJHQH[WUHPLVPH

+HW ]LMQ WHUPHQ GLH MH GDJHOLMNV LQ GH NUDQW NXQW OH]HQ SRODULVDWLH UDGLFDOLVHULQJ H[WUHPLVPH HQ WHUURULVPH,QGLWKRRIGVWXNJHYHQZHDDQZDWZLMRQGHUGH]HEHJULSSHQYHUVWDDQ


3RODULVDWLHJHZHQVWHHQRQJHZHQVWHYRUPHQ Volgens de Van Dale betekent polarisatie “de vorming van tegenstellingen, van uitersten, van tegengestelde polen”. Er wordt de laatste jaren een onderscheid gemaakt tussen gewenste en ongewenste vormen van polarisatie.

'HHO,'HÀQLWLHVHQDFKWHUJURQGHQ

8

Gewenste polarisatie 1LHWLHGHUHYRUPYDQSRODULVDWLHLVHYHQRQJHZHQVW,QKHWPDDWVFKDSSHOLMNHGHEDWPRHWDOWLMGUXLPWH zijn voor tegengestelde en soms zelfs onverenigbare standpunten. Dergelijke vormen van polarisatie kunnen bijdragen aan meningsvorming en het bespreekbaar maken van problemen. Voor groepen die zich willen emanciperen is polarisatie een beproefde strategie om de politieke en maatschappelijke DJHQGDWHEHwQYORHGHQ'H]HYRUPHQYDQSRODULVDWLHZRUGHQGRRUKHWNDELQHWHQORNDOHRYHUKHGHQ niet bedoeld wanneer zij verklaren polarisatie tegen te willen gaan. Ongewenste polarisatie $OV RQJHZHQVWH YRUP YDQ SRODULVDWLH GH¿QLHHUW KHW NDELQHW ³GH YHUVFKHUSLQJ YDQ WHJHQVWHOOLQJHQ tussen groepen in de samenleving die kan resulteren in spanningen tussen deze groepen en toename YDQGHVHJUHJDWLHODQJVHWQLVFKHHQUHOLJLHX]HOLMQHQ´$FWLHSODQ3RODULVDWLHHQ5DGLFDOLVHULQJ ,Q GH7UHQGDQDO\VH 3RODULVDWLH HQ 5DGLFDOLVHULQJ RQGHUVFKHLGW KHW NDELQHW GH YROJHQGH µODJHQ¶ YDQ ongewenste polarisatie: - een negatieve houding: bevolkingsgroepen hebben negatieve ideeën over elkaar, deels als vooroordeel door gebrek aan kennis en contact, deels op grond van ervaringen. - Dit kan gepaard gaan met negatieve emoties WHQRS]LFKWHYDQOHGHQYDQ DQGHUHEHYRONLQJV JURHSHQ0HQHUYDDUWµVSDQQLQJHQ¶RIYRHOW]LFKEHGUHLJG - Tenslotte kan polarisatie zichtbaar worden door gedrag. Denk aan bekladding en bedreigingen. Maar ook subtieler gedrag zoals vermijden, stigmatiseren, beledigen en pesten. Volgens het kabinet kunnen processen van verwijdering en confrontatie zich op drie niveaus afspelen: - ERYHQ QDWLRQDDOPHGLDHQLQWHUQHW - EXXUWGLUHFWHFRQIURQWDWLHHQRYHUODVW HQ - LQGLYLGXHHOGLVFULPLQDWLHJHYRHOHQVYDQRQYHLOLJKHLGHQXLWVOXLWLQJ Polarisatie wordt niet alleen zichtbaar in processen van segregatie of confrontatie, maar kan ook zichtbaar worden in het taalgebruik dat gehanteerd wordt in de klas, op de werkvloer en op websites. Taalgebruik heeft invloed op de emoties, de houding en op het gedrag van bevolkingsgroepen, en ook op de wijze waarop onderwerpen op de politieke agenda komen. Een proces van radicalisering kan worden vooraf gegaan of versterkt door vormen van ongewenste polarisatie.

:DWLVUDGLFDOLVPH" ,Q ZHUG LQ 1HGHUODQG GH 3ROLWLHNH 3DUWLM 5DGLNDOHQ 335 RSJHULFKW +HW ZDV HHQ SDUWLM YDQ OLQNVHFKULVWHQHQGLHLQ]HOIVGHHOQDPDDQGHUHJHULQJKHWNDELQHW'HQ8\O 'H335ZDVHHQ DIVSOLWVLQJYDQGH.DWKROLHNH9RONV3DUWLM.93 'HSDUWLMKLHOGLQZHHURSWHEHVWDDQHQJLQJ VDPHQPHWGH363GH&31HQGH(93RSLQ*URHQ/LQNV 7HJHQZRRUGLJ]DOHHQSROLWLHNHSDUWLM]LFKQLHWVQHOPHHUµUDGLFDDO¶QRHPHQ+HWEHJULSZRUGWQXYDDN op één hoop gegooid met extremisme en fundamentalisme en het wordt geassocieerd met geweld en met angst. Om begripsverwarring te voorkomen wordt hieronder omschreven wat verstaan kan worden onder radicalisme, radicalisering en extremisme.

2. Gevaar voor de democratische rechtsorde ,QKHW1HGHUODQGVHDQWLWHUURULVPHEHOHLGZRUGWUDGLFDOLVPHYHUERQGHQPHWSROLWLHNHQVRFLDOHYHLOLJKHLG +LHUELM ZRUGW PHHVWDO HHQ GH¿QLWLH YDQ GH$,9' JHYROJG GLH YDQXLW KDDU HLJHQ SHUVSHFWLHI WRW GH YROJHQGHGH¿QLWLHYDQUDGLFDOLVPHNZDP “Het (actief) nastreven en/of ondersteunen van diep ingrijpende veranderingen in de samenleving, die een gevaar kunnen opleveren voor (het voortbestaan van) de democratische rechtsorde (doel), eventueel met het hanteren van ondemocratische methodes (middel), die afbreuk kunnen doen aan het functioneren van de democratische rechtsorde (effect).” 3 +DQV0RRUVHQ0HQQR-DFREVSODDWVHQHHQDDQWDONDQWWHNHQLQJHQELMGH]HGH¿QLWLHYDQGH$,9'4 Zo LVKHWYROJHQVKHQRQMXLVWUDGLFDOLVPHSHUGH¿QLWLHWHYHUELQGHQPHWEHGUHLJLQJYDQRIULVLFR¶VYRRUGH veiligheid. Dit leidt volgens hen tot een discours waarin vijandbeelden zijn ingebakken. :DWLVUDGLFDOLVHULQJ" 5DGLFDOLVHULQJLVKHWSURFHVYDQWRHQHPHQGUDGLFDOLVPHELMHHQSHUVRRQ+HWJDDWRPHHQFRPSOH[ proces, waarin een persoon gefaseerd een compromisloze levenswijze ontwikkelt en waarin radicale gedachtes over verandering en hervorming vorm krijgen. Men construeert op die manier een nieuwe identiteit en een nieuw zelfbeeld.

2

Idem. 8LW9DQ'DZDWRWMLKDG'HGLYHUVHGUHLJLQJHQYDQGHUDGLFDOHLVODPWHJHQGHGHPRFUDWLVFKHUHFKWVRUGHZZZDLYGQl (2004). 'H]HGHÀQLWLHJDDWXLWYDQFRQFUHWHDFWLHVHQDWWLWXGHVYDQPHQVHQ'LWLVORJLVFKDDQJH]LHQGH$,9'SDVNDQLQJULMSHQELM DFWLHHQQRJPDDUZHLQLJNDQRQGHUQHPHQELMKHWYHUPRHGHOLMNDDQZH]LJ]LMQYDQEHSDDOGHUDGLFDOHJHGDFKWHV 0RRUVHQ-DFREV

9 'HHO,'HÀQLWLHVHQDFKWHUJURQGHQ

5DGLFDDOZRUGWRRNJHEUXLNWYRRUPHQVHQGLHWRWKHWXLWHUVWHZLOOHQJDDQ3HGDJRRJ+HQN%OHQNHUV QRHPGHLQGDWYHUEDQGHHQUDGLFDOHOHHUOLQJHHQµFDGHDXYRRUHHQOHUDDU¶9ROJHQVKHPLVKHWQRUPDDO en gezond wanneer jongeren experimenteren en provoceren. Provocatie leidt tot reacties en draagt bij DDQLGHQWLWHLWVYRUPLQJ+LMYHUZHHVKLHUELMQDDUHHQSHGDJRJLVFKH traditie die uitersten in denken en gedrag van leerlingen niet allereerst verbindt met politiek en sociale veiligheid, maar met vragen en luisteren naar aspecten van de identiteitsontwikkeling van leerlingen.2


1. Neiging tot ingrijpende hervormingen Volgens de Van Dale is radicalisme niets meer of minder dan “de neiging tot diep ingrijpende KHUYRUPLQJHQ´,QGLH]LQZDV0DUWLQ/XWKHU.LQJHHQUDGLFDDOHQKHW]HOIGHJHOGWYRRUDOGLHOHLGHUV van emancipatiebewegingen die geweldloos hun doelstellingen wilden bereiken.

,QKHWDQWLWHUURULVPHEHOHLGZRUGWUDGLFDOLVHULQJYRRUDOJH]LHQDOVHHQSURFHVZDDUELMGHOHJLWLPLWHLW van de democratische samenleving en haar regels in toenemende mate ter discussie worden gesteld HQ ZDDUELM GH XLWHUVWH YRUP YDQ UDGLFDOLVPH H[WUHPLVPH EHVFKRXZG ZRUGW DOV WHJHQSRRO YDQ democratie.


:DWLVH[WUHPLVPH" Radicalisering leidt tot extremisme wanneer de radicalisering zo ver is doorgeschoten dat democratische waarden en processen worden afgewezen en de eigen ideologie als de universeel geldende wordt beschouwd, die eventueel met geweld aan anderen moet worden opgelegd Extremisme is dus de laatste fase van het radicaliseringproces, waarin kan worden overgegaan op terroristische handelingen, al dan niet met democratische middelen. 7HUURULVPH Over terrorisme wordt gesproken wanneer sprake is van “het uit ideologische motieven dreigen met, voorbereiden of plegen van op mensen gericht ernstig geweld, dan wel daden gericht op het aanrichten van maatschappijontwrichtende zaakschade, met als doel maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen, de bevolking ernstige vrees aan te jagen of politieke besluitvorming WHEHwQYORHGHQ´5


10

:HEVLWH1&7EKWWSZZZQFWEQORQGHUZHUSHQZDWBLVBWHUURULVPHZDWBLVBWHUURULVPHDVS[

3URFHVVHQYDQUDGLFDOLVHULQJDFKWHUJURQGHQ 6

Onvrede over de situatie kan zich ontwikkelen van een tegencultuur tot een extreme subcultuur. Er zijn verschillende vormen van extremisme. De bekendste zijn: links extremisme, rechts extremisme, religieus extremisme het extremisme van dierenactivisten.

Er is geen blauwdruk te geven van een extremist. Radicalisering komt onder alle leeftijdsgroepen YRRU PDDU KHW PHHVW LQ GH OHHIWLMGVJURHS WXVVHQ HQ MDDU ,Q KHW $FWLHSODQ 3RODULVDWLH HQ 5DGLFDOLVHULQJ 7 wordt gesteld dat de meerderheid mannelijk is, maar dat het aantal vrouwen toeneemt. Radicalen zijn van uiteenlopende opleidingsniveaus, al wordt in de Trendanalyse Polarisatie en Radicalisering geconstateerd dat het aantal hoger opgeleiden onder hen de laatste jaren is toegenomen. Onder moslimradicalen zijn vooral Marokkaanse en bekeerde autochtone jongeren sterk YHUWHJHQZRRUGLJG =LM ]RHNHQ ]LQJHYLQJ ELQGLQJ HUNHQQLQJ HQ SROLWLHNH UHFKWYDDUGLJKHLG %XLMV FV 'H %ULWVH JHKHLPH GLHQVW 0, SXEOLFHHUGH LQ HHQ UDSSRUW ZDDULQ YHHO JDQJEDUH stereotypen over islamitische extremisten ter discussie werden gesteld. Gedragswetenschappers van de Britse geheime dienst onderzochten de dossiers van enkele honderden personen waarvan bekend is dat zij betrokken zijn bij, of nauw verbonden zijn met, gewelddadige extremistische activiteiten, YDULsUHQG YDQ IRQGVHQZHUYLQJ WRW KHW SODQQHQ YDQ ]HOIPRRUGDDQVODJHQ LQ *URRW%ULWWDQQLs 'H UHVXOWDWHQZDUHQYHUUDVVHQG=REOHHNXLWKHWRQGHU]RHNYDQ0,GDWGHPHHVWHQYDQGHGRRUKHQ onderzochte extremisten op religieus vlak nog beginnelingen zijn. Ze hebben weinig religieuze kennis YDQ GH LVODP 9ROJHQV 0, ]RXGHQ HU ]HOIV GXLGHOLMNH DDQZLM]LQJHQ ]LMQ GDW HHQ VWDELHOH UHOLJLHX]H identiteit bescherming biedt tegen gewelddadige radicalisering.8 5HFKWVH[WUHPLVWLVFKHMRQJHUHQ]LMQRYHUKHWDOJHPHHQDXWRFKWRRQ=LMYRHOHQ]LFKJHIUXVWUHHUGRYHUGH µPXOWLFXOWXUHOH¶VDPHQOHYLQJGLHLQKXQRJHQGHRRU]DDNLVYDQELMYRRUEHHOGODQJGXULJHZHUNORRVKHLG ZRQLQJQRRGRIYHUGULQJHQYDQGHµ1HGHUODQGVH¶FXOWXXU 5ROOHQ %LQQHQH[WUHPLVWLVFKHEHZHJLQJHQNXQQHQGHUDGLFDOHQYHUVFKLOOHQGHUROOHQVSHOHQ,QGH7UHQGDQDO\VH Polarisatie en Radicalisering worden de volgende rollen onderscheiden: die van sympathisanten, vatbaren, meelopers en een harde kern met charismatische leiders.

7HQ]LMDQGHUVYHUPHOGLVGH]HSDUDJUDDIJHEDVHHUGRS,0(6RQGHU]RHNYDQ7LOOLHHQ6ORRWPDQ RQGHUVWHXQGGRRUOLWHUDWXXUHQUDSSRUWHQYDQKHWPLQLVWHULHYDQ%=$,9'%XLMV'HPDQWHQ+DPG\ *LHOHQ 'H.RQLQJ HQ+DUFKRXL 8LWJDYHYDQKHW0LQLVWHULHYDQ%LQQHQODQGVH=DNHQHQ.RQLQNULMNVUHODWLHV $OORFKWRQHQZHEORJDXJXVWXV 'HNNHU


:LHZRUGWH[WUHPLVW"


2RU]DNHQ


Het Amsterdamse modelBij jongeren die radicaliseren ontstaat een behoefte waarin extremistische groeperingen zouden kunnen voorzien. De gemeente Amsterdamse gebruikt daarom als basis voor haar beleid een verklaringsmodel waarin een onderscheid wordt gemaakt tussen de voedingsbodem YRRUUDGLFDOLVHULQJµGHYUDDJ¶HQµKHWDDQERG¶]LHVFKHPD

)LJXXU10


12

Allereerst is er de vraag onder islamitische jongeren die invulling willen geven aan hun islamitische identiteit en tegelijkertijd te maken hebben met een generatiekloof, een gebrekkige religieuze LQIUDVWUXFWXXUHQEHSHUNWHEHKHHUVLQJYDQKHW$UDELVFKDOVEURQWDDOYDQGH.RUDQ 'H]HMRQJHUHQ kunnen te maken krijgen met een aanbod YDQMLKDGL¶VGLHKXQH[WUHPLVWLVFKHLGHRORJLHDFWLHIYHUVSUHLGHQ YLDLQWHUQHWDXGLRFG¶VYLGHR¶VHQSUHGLNLQJ'HPDWHZDDULQMRQJHUHQRSHQVWDDQYRRUGLWDDQERGRI er juist weerbaar tegen zijn wordt mede bepaald door de voedingsbodem. +LHUWRHZRUGHQELMYRRUEHHOG JHUHNHQG GLVFULPLQDWLH QDELMKHLG YDQ LQWHUQDWLRQDOH FRQÀLFWHQ JHHQ SROLWLHNH YHUWHJHQZRRUGLJLQJ dubbele standaarden en onrechtvaardigheidsgevoel. ,QGLWKRRIGVWXNJDDQZHYRRUDOLQRSGHIDFWRUHQGLHHHQUROVSHOHQELMGHµYUDDJ¶HQELMGHYRHGLQJVERGHP voor radicalisering.

10

)LJXXUJHEUXLNWGRRUGH,QIRUPDWLHKXLVKRXGLQJ5DGLFDOLVPHYDQ$PVWHUGDP


Factoren die mensen gevoelig maken voor radicalisering. Er worden in de literatuur verschillende factoren genoemd die van invloed kunnen zijn op de gevoeligheid van mensen voor radicaliseringprocessen. Dit zijn: +HWJHYRHODFKWHUJHVWHOGRIJHPDUJLQDOLVHHUGWHZRUGHQ 7HOHXUJHVWHOG]LMQRYHUKHWOHYHQRYHUGHZRRQVLWXDWLHKHWZHUNHQGH¿QDQFLsOHSRVLWLH waarin ze verkeren. .ORRIPHWGHZHUHOGHQ YDQYROZDVVHQHQ 6OHFKWHIDPLOLDOHELQGLQJHQHQHHQJHULQJGHPRFUDWLVFKJHKDOWHYDQKHWPLOLHXZDDULQHHQ jongere opgroeit. *HHQDDQVOXLWLQJNXQQHQYLQGHQELMPDDWVFKDSSHOLMNHLQVWLWXWLHVRYHUKHLGJH]LQVFKRRO leeftijdsgenoten, kerk/moskee, vrijetijds organisaties). *HYRHOHQVYDQHUYDUHQRQUHFKWYDDUGLJKHLGRILGHQWL¿FDWLHPHWSHUVRQHQRIJURHSHQZDDUYDQ men vindt dat ze worden achtergesteld of bedreigd. Dit soort gevoelens kunnen worden versterkt door: 6WLJPDWLVHULQJHQGLVFULPLQDWLH %HHOGYRUPLQJLQGHPHGLD ,QWHUQDWLRQDOHSROLWLHNH VLWXDWLH11 2QYROGRHQGHZHHUEDDUWHJHQUDGLFDOHLQYORHGHQELMYRRUEHHOGGRRUQLHWRYHUKHWYHUPRJHQ te beschikken om alternatieve antwoorden te vinden op vragen van zingeving en ervaren onrecht. 9RRUPRVOLPMRQJHUHQNDQGDDUQDDVWVSUDNH]LMQYDQIDFWRUHQGLHYRRUWNRPHQXLWGHPLJUDWLH van hun ouders. De eerste generatie migranten, uit Turkije en Marokko vaak analfabeet, EOLMNWVRPVQLHWELMPDFKWHKXQNLQGHUHQWHEHJHOHLGHQLQHHQJHwQGXVWULDOLVHHUGH geseculierde omgeving met andere opvattingen. Bij veel radicaliserende jongeren is er sprake van een combinatie van factoren.

11 12 13 14

'HMRQJHUHQYRHOHQ]LFKVROLGDLUPHWPRVOLPVLQ7VMHWVMHQLs,UDNRIGH3DOHVWLMQVHJHELHGHQHQ]LMYRHOHQ]LFKWHJHOLMNHUWLMG PDFKWHORRVRPGDWHULQKXQRJHQLQWHUQDWLRQDDOJH]LHQQLHWVRIWHZHLQLJJHEHXUWRPKXQ¶EURHGHUV·ELMWHVWDDQ'HWUHQGLV RQWVWDDQRPWHVSUHNHQRYHU¶KHWZHVWHQ·HQ¶GpLVODP·DOVWZHHWHJHQRYHUHONDDUVWDDQGHEHVFKDYLQJHQ+HWZHVWHQGRHWLQ GHRJHQYDQYHHOMRQJHUHQQLHWJHQRHJRPGHSRVLWLHYDQGHLVODPYHLOLJWHVWHOOHQVWHUNHUQRJKHWZHVWHQGUDDJWELMDDQHHQ YHUVOHFKWHUHQGHVLWXDWLH %XLMV'HPDQW +DPG\ 'DDUELMVWDDWELMYRRUEHHOGXQLIRUPLWHLWWHJHQRYHUGLYHUVLWHLWEHYHOWHJHQRYHUGLDORRJ RQYHUGUDDJ]DDPKHLGWHJHQRYHUWROHUDQWLH 7LOOLHHQ6ORRWPDQ


'HRQGHU]RHNHUV%XLMV'HPDQWHQ+DPG\ 12GLFKWHQH[WUHPLVWHQGHYROJHQGHYLMILGHRORJLVFKH kenmerken toe13: ]HYRHOHQ]LFKEHGUHLJGHQKHEEHQGHQHLJLQJGHGUHLJLQJYDQGHYLMDQGXLWWHYHUJURWHQ ]HYHUZHUSHQGHEHVWDDQGHZHUHOGRUGH ]HKHEEHQHHQXWRSLVFKEHHOGYDQHHQJRHGHZHUHOG ]HKHEEHQKHWLGHHWHKRUHQWRWHHQXLWYHUNRUHQJURHSPHQVHQGLHGHXWRSLHNDQ YHUZHUNHOLMNHQ HQ]HNXQQHQ]XLYHUHQG JHZHOGJHEUXLNHQRPGHGRHOHLQGHQWHEHUHLNHQ14

'H]RHNWRFKWQDDUVWDWXVHQJHERUJHQKHLGRYHULGHQWLWHLW


De radicalisering van jongeren kan gezien worden als een wijze waarop deze jongeren de zoektocht naar hun identiteit vormgeven. 1RX LV LGHQWLWHLW LHWV ZDW ZH DOOHPDDO KHEEHQ PDDU ZDW ZH ]HOGHQ goed kunnen beschrijven. Op het moment dat je denkt een identiteit te kunnen beschrijven is hij ZHHUYHUDQGHUG,GHQWLWHLWLVLPPHUVJHHQVWDWLVFKJHJHYHQPDDUHHQEHZXVWPHQVHOLMNPDDNVHOGDW DIKDQNHOLMNYDQSODDWVWLMGHQVLWXDWLHNDQYDULsUHQ:HNLH]HQ]HOIZDDUPHHZHRQVZLOOHQLGHQWL¿FHUHQ met een land, een politieke voorkeur, een etnische groep, een voetbalclub, een religie, een dorp, een wijk, een seksuele voorkeur, een muziekstroming etc.15 Een identiteit wordt niet alleen bepaald door RQ]H HLJHQ NHX]HV PDDU RQWVWDDW RRN LQ LQWHUDFWLH PHW DQGHUHQ LQ GH GLUHFWH RPJHYLQJ RXGHUV vrienden, school) en door het beeld dat anderen hebben over tot welke groep ze je rekenen.


14

1RX]LMQGHPHHVWHMRQJHUHQLQPHHURIPLQGHUHPDWHRS]RHNQDDUKXQLGHQWLWHLW]HNHUWLMGHQVGH µNULWLHNH IDVH LQ GH WUDQVLWLH QDDU YROZDVVHQKHLG¶16. Jongeren gaan in de puberteit nadenken over H[LVWHQWLsOHYUDJHQDOVµZLHEHQLN"¶µZDWZLOLNLQKHWOHYHQ"¶µZDDUVWDLNLQGH]HVDPHQOHYLQJ¶HQ µEHVWDDWHUHHQ*RG"¶ $OVGHEDVLVYDQGHµVHQVHRIVHOI¶KRHZHRQV]HOI]LHQHQKRHDQGHUHQRQV]LHQ VWHUNLVYRUPW]LFK in deze periode een solide persoonlijkheid die gemakkelijk kan omgaan met een hybride identiteit, die afhankelijk van plaats en tijd een andere invulling kan krijgen. Radicaliserende jongeren blijken hier moeite mee te hebben. Zij zijn niet meer in staat verschillende identiteiten te gebruiken in verschillende situaties. Zij gaan van een hybride naar een rigide identiteit.17 Islamitische radicalisering 0RVOLPMRQJHUHQ YDQ HHQ DQGHUH HWQLVFKH DINRPVW GDQ GH 1HGHUODQGVH KHEEHQ VRPV PRHLWH PHW de verschillen die kunnen bestaan tussen de waardepatronen die ze van huis uit meekrijgen en de waardepatronen die ze tegenkomen op school, in de media op het werk e.d. Ze kunnen door deze ervaren verschillen het gevoel krijgen dat ze er niet echt bij horen, dat ze worden buitengesloten of gediscrimineerd. Een groep waaraan ze een positief gevoel kunnen ontlenen, kan dan een prettig DOWHUQDWLHIELHGHQ=HZLOOHQµHUJHQVELMKRUHQ¶HQ]RHNHQQDDUDDQVOXLWLQJ18 Omdat zij vaak aangesproken ZRUGHQDOVPRVOLPOLMNWGHLVODPHHQORJLVFKµELQGPLGGHO¶µ5HOLJLHLVHHQ]HHUJHVFKLNWPLGGHORP VRFLDOH JURHSVLGHQWLWHLW DDQ RS WH KDQJHQ¶ Door verbondenheid met de hele moslimbevolking umma) krijgen ze een positief, soms zelfs superieur gevoel.

15 16 17 18

+HWLVHHQPDQLHURPRQ]HYHUERQGHQKHLGWHWRQHQRIMXLVWRPRQVYDQGHRPJHYLQJWHRQGHUVFKHLGHQ+RHVWHUNHUZHRQV PHWHHQJURHSLGHQWLÀFHUHQKRHPHHUGLHJURHSHHQRQGHUGHHOZRUGWYDQRQV]HOIEHHOGHQKRHYDJHUKHWRQGHUVFKHLG WXVVHQGHJURHSHQKHWLQGLYLGXZRUGW Gielen (2008). =RYHUNODDUGHRRN$P\-DQH*LHOHQWLMGHQVHHQGRRU$&%.HQQLVFHQWUXPHQ3ULPR1RRUG+ROODQGJHRUJDQLVHHUGH H[SHUWPHHWLQJRSMXQLLQ3XUPHUHQG Gielen (2008). 7LOOLHHQ6ORRWPDQ

Rechtse radicalisering Ook bij jongeren die zich aangetrokken voelen tot rechtse ideologieën, speelt identiteit een rol. Uit een RQGHU]RHNLQ1RRUG+ROODQG1RRUGQDDUGHDDQWUHNNLQJVNUDFKWYDQKHWH[WUHHPUHFKWVHJHGDFKWHJRHG blijkt dat dit zich vooral ontwikkelt in kleinere steden en in dorpen, waar men zich bedreigd voelt GRRU RQWZLNNHOLQJHQ LQ KHW JHKHOH ODQG PXOWLFXOWXUDOLVHULQJ JOREDOLVHULQJ LVODPLVHULQJ 1HGHUODQG LQ (XURSD HWF +RHZHO GH PHHVWH RXGHUV JHZHOG DINHXUHQ ZRUGW HHQ H[WUHHPUHFKWV [HQRIRRE UDFLVWLVFK JHGDFKWHJRHGYDDNJHGHHOGPHWGHRXGHUV'HPHHVWHMRQJHUHQKHEEHQGLUHFWRILQGLUHFW negatieve ervaringen met allochtonen. Deze ervaringen gaan vaak gepaard met een wantrouwen LQGHSROLWLHN'HPRRUGRS3LP)RUWX\QHQODWHU7KHRYDQ*RJKLVYRRUYHHOMRQJHUHQKpWPRPHQW geweest waarop zij zich gaan verdiepen in het nationaalsocialisme. Andere jongeren voelen zich gestigmatiseerd, omdat zij vanwege een bepaalde kledingstijl steeds ZRUGHQ DDQJHVSURNHQ DOV QHRQD]L RI µJDEEHU¶ 'H]H MRQJHUHQ JDDQ RS LQWHUQHW RS ]RHN QDDU gelijkgestemden en komen daarbij uit bij extreemrechtse fora of groepen. Aan deze contacten houden jongeren een positieve sociale identiteit over, ze voelen zich thuis en kunnen zichzelf zijn. Verdere radicalisering gebeurt vaak na daadwerkelijke toetreding tot een groep.21


Bij de vormgeving van hun islamitische identiteit zouden de ouders een ondersteunende rol kunnen spelen, maar volgens Trees Pels zijn ouders onvoldoende in staat hun kinderen te ondersteunen bij vragen over de islam. Dit geldt volgens Pels vaak ook voor moskeeën. De methodes van NHQQLVRYHUGUDFKW]LMQRYHUKHWDOJHPHHQWRSGRZQµ+HWLV]R¶]RQGHUYHUGHUHDUJXPHQWDWLH0DDUGH jongeren willen het juist precies begrijpen en vragen wel om argumentatie.20


15

20 21

7UHHV3HOVELMGHERHNSUHVHQWDWLHYDQKHWERHN-RQJHUHQHQKXQLVODPYDQ73HOVHD QRYHPEHULQKHW&RPHQLXV/\FHXPLQ6ORWHUYDDUW Gielen (2008) en Cornelisse (red) (2006).

'HUROYDQJH]LQPLJUDWLHJHVFKLHGHQLVHQVRFLDOHQHWZHUNHQELM0DURNNDDQVHMRQJHUHQ


2QGHU1HGHUODQGVHPRVOLPUDGLFDOHQ]LMQYRRUDO0DURNNDDQVHMRQJHUHQVWHUNRYHUYHUWHJHQZRRUGLJG 1DDUGHRRU]DNHQYDQGLWYHUVFKLMQVHOLVQRJPDDUZHLQLJRQGHU]RHNJHGDDQ:DDURP]LMQ0DURNNDDQVH jongeren minder weerbaar tegen radicalisering dan andere islamitische jongeren? Komt dat door de Marokkaanse, malikitische variant22 van de islam, heeft het met de sociaaleconomische positie van de groep te maken, met cultuur of identiteitsvorming?


16

Oorzaken worden soms gezocht in de pubertijd. Dit is de leeftijd waarop kinderen beginnen na te denken over hun identiteit, zichzelf tegenkomen, allerlei vragen gaan stellen en worstelen met taboes en schaamte. De brede context waarin de jongeren aan hun identiteit vorm geven, vooral het gezinsverband en de effecten van de migratiegeschiedenis van een familie, krijgen vaak onvoldoende aandacht wanneer over de oorzaken van radicalisering wordt gesproken. Toch hebben deze factoren wel degelijk invloed. +LHURQGHUPDNHQZHHHQVFKHWVYDQGHVLWXDWLHZDDULQYHHO0DURNNDDQVHNLQGHUHQRSJURHLHQ'H]H schets is grof en sterk veralgemeniserend. De schets is gebaseerd op eerder onderzoek, interviews en ervaring van de auteurs. 0DURNNDDQVH JH]LQQHQ ZRQHQ UHODWLHI YDDN LQ GH ]RJHQDDPGH µDFKWHUVWDQGVZLMNHQ¶ 'H RXGHUV LQ GH]HJH]LQQHQKHEEHQPHHVWDOHHQODDJRIJHHQ RSOHLGLQJVQLYHDXHQHHQODJHVRFLDDOHFRQRPLVFKH status. De behuizing is meestal klein en het aantal kinderen ligt gemiddeld hoger dan bij autochtone gezinnen. 'HRXGHUVLQKHWELM]RQGHUGHYDGHUVLQGH]HJH]LQQHQ]LMQRRLWQDDU1HGHUODQGJHNRPHQRPKLHU maatschappelijk te slagen. Dat is in hun ogen en die van hun kinderen in veel gevallen mislukt. +LHUYRRU OHJJHQ ]H QLHW DOOHHQ GH VFKXOG ELM ]LFK]HOI PDDU RRN ELM GH 1HGHUODQGVH VDPHQOHYLQJ 6RPPLJHRXGHUVKHEEHQJHZRRQZHJKHLPZHHQDDU0DURNNRDQGHUHQLGHDOLVHUHQGHVLWXDWLHZDDULQ ]LMGDDUOHHIGHQHQYHOHQ]LMQJHIUXVWUHHUGRYHUKXQSRVLWLHLQ1HGHUODQG=HYLQGHQKHWHUJ PRHLOLMN RPKXQNLQGHUHQLQ1HGHUODQGRSWHYRHGHQHQKHEEHQKHWJHYRHOGDW1HGHUODQGVHLQVWHOOLQJHQKHQ HHUGHUWHJHQZHUNHQGDQRQGHUVWHXQHQ=HEHJULMSHQKHW1HGHUODQGVHVFKRROV\VWHHPQLHWJRHGHQ zijn vaak weinig betrokken bij de leefwereld van hun kinderen buitenshuis. Veel jongeren hebben een moeizame relatie met hun ouders, waardoor zij oppervlakkig deelnemen aan het sociale netwerk dat uit familieleden bestaat. Ook buiten de eigen familie zijn er weinig hechte netwerken die bescherming NXQQHQELHGHQ.RUWRPHU]LMQQRJDOZDW0DURNNDDQVHMRQJHUHQGLHHHQJHEUHNDDQSHUVRRQOLMNH JHZHQVWH DDQGDFKWKHEEHQ

22

+HWPDOLNLVPHLVppQYDQGHYLHUVRHQQLWLVFKHUHFKWVVFKROHQ0DOLNLEQ$QDV XLW0HGLQDZDVGHEHODQJULMNVWHUHFKWVJH OHHUGHYDQGHPDOLNLWLVFKHUHFKWVVFKRRO9RRUKHWPDOLNLVPH]LMQGH.RUDQHQVRHQQDGHYRRUQDDPVWHEURQQHQPDDUZRUGWRRN UHNHQLQJJHKRXGHQPHWJHZRRQWHUHFKWELOOLMNKHLGDOJHPHHQEHODQJWUDGLWLHHQSODDWVHOLMNHJHZRRQWHQ

9ROJHQV KHW 0HOGSXQW 'LVFULPLQDWLH ,QWHUQHW 0', ZDV PHHU GDQ GH KHOIW YDQ KHW DDQWDO JHPHOGH GLVFULPLQHUHQGHXLWLQJHQRSLQWHUQHWLQJHULFKWWHJHQPRVOLPV0DURNNDQHQHQ7XUNHQ,QWRWDDO kwamen er 899 meldingen bij de organisatie binnen. ,,Met name nieuwsberichten waarin etniciteit RIDINRPVWJHQRHPGZHUGHQRQWORNWHQVWUDIEDUHXLWLQJHQLQGHUHDFWLHV¶¶FRQFOXGHHUWKHW0',9DQ GHVWUDIEDUHXLWLQJHQJLQJKHWRDRPDQWLVHPLWLVPH HQGHEHOHGLJLQJYDQPRVOLPV 0DURNNDQHQ 7XUNHQ HQKRPR¶V 25 ,QGHPRQLWRU,QUDSSRUWDJHVYDQGH(&5,26HQGH(1$527ZRUGWRYHUGH1HGHUODQGVHVLWXDWLHJHVWHOG De toon van het politieke en publieke debat over integratie is de afgelopen jaren verslechterd, wat KHHIW JHOHLG WRW WRHQHPHQGH SRODULVDWLH WXVVHQ DXWRFKWRQHQ HQ DOORFKWRQH 1HGHUODQGHUV 0RVOLPV met name Turken en Marokkanen, zijn het hardst getroffen door deze ontwikkelingen. Op het internet, PDDURRNRSVFKROHQEOLMYHQDQWLLVODPXLWLQJHQHQDQGHUHYRUPHQYDQFXOWXUHHO UDFLVPHWRHQHPHQ28 +HWOLMNWHHQWUHQGGDWPRVOLPVHQGHLVODPZRUGHQEHVFKRXZGDOVHHQJHYDDUYRRUGH1HGHUODQGVH samenleving. Los van de vraag of deze gevoelens terecht zijn en los van de vraag wie voor deze gevoelens verantwoordelijk is, blijft het feit dat deze gevoelens bestaan en breed gedeeld worden. 6RFLDDOSV\FKRORRJ.DWKHULQH6WURHEHLVJHSURPRYHHUGRSGHJHYROJHQYDQGLVFULPLQDWLH9ROJHQVKDDU heeft discriminatie veel ingrijpendere gevolgen dan werd gedacht. Discriminatie blijkt vooral schadelijk voor het psychische welzijn van mensen wanneer zij de discriminatie als aanhoudend en structureel HUYDUHQ(HQµQRUPDOH¶UHDFWLHYDQPHQVHQLVGDW]LM]LFKDI]LMGLJKRXGHQYDQRI]LFK]HOIVWHUXJWUHNNHQ XLWGHVDPHQOHYLQJ6WURHEHEDVHHUWGLWYRRUDORSZDW]LM]LHWJHEHXUHQRQGHU0DURNNDDQVHMRQJHUHQ “Politici als Wilders werken afzondering van Marokkanen in de hand door alleen te praten over wat zij fout doen.’30 23 24 25 26 27 28 30

,QWHJUDWLHLVQLHWGHRSORVVLQJDUWLNHOLQKHW15&YDQMXQL 'RQVHODDUHQ:DJHQDDU 0HOGSXQW'LVFULPLQDWLH,QWHUQHW (XURSHVHFRPPLVVLHWHJHQ5DFLVPHHQ7ROHUDQWLH (XURSHHVQHWZHUNWHJHQUDFLVPH 2YHULJHQVZRUGWHULQGHUDSSRUWHQRRNJHVWHOGGDWDQWLVHPLWLVPHQRJDOWLMGZLMGYHUEUHLGLVRSLQWHUQHWHQVFKROHQ 8LWWUHQGUDSSRUW%'.HQQHPHUODQG KWWSZZZQLHXZVOHLGHQXQLYQOGLVFULPLQDWLHLQJULMSHQGHUGDQJHGDFKWMVS


Discriminatie (HQJURHLHQGDDQWDOPRVOLPMRQJHUHQYRHOW]LFKQLHWWKXLVLQ1HGHUODQGHHQODQGZDDU]LMJHERUHQ]LMQ Zij voelen zich onderdeel van een minderheidsgroepering die er niet echt bij hoort in plaats van een individu met kansen. Zij voelen zich niet onderkend in hun principes en ideeën en hebben last van discriminatie. Dit beeld wordt bevestigd in recent onderzoek. Zo blijkt uit de achtste rapportage van de Monitor Racisme & Extremisme, een doorlopend ZHWHQVFKDSSHOLMNRQGHU]RHNYDQGH8QLYHUVLWHLW/HLGHQHQGH$QQH)UDQN6WLFKWLQJGDWGHµLVODPRIRELH¶ LQ 1HGHUODQG DIJHORSHQ MDDU DDQ]LHQOLMN JURWHU LV JHZRUGHQ 'LW EHWUHIW QLHW DOOHHQ KHW QHJDWLHYH opinieklimaat over moslims, maar ook het toegenomen geweld tegen deze gemeenschap en het meer gedogen van tegen moslims gerichte uitingsdelicten.24


Deze groep jongeren voelt zich vaak buitengesloten. Een inburgeringscursus zal ze daarbij niet KHOSHQ &ULPLQRORRJ HQ KRRJOHUDDU UDGLFDOLVHULQJ )UDQN %RYHQNHUN KHHIW KLHU HHQV RYHU JH]HJG ³,QEXUJHULQJVFXUVXVVHQJDDQGHSUREOHPHQQLHWRSORVVHQ-RQJHUHQZLOOHQJHOLMNHNDQVHQ-HKHEWMH EHVW JHGDDQ RP 1HGHUODQGHU WH ZRUGHQ PDDU WRFK YLQG MH JHHQ ZHUN 'DW NDQ HHQ HQRUPH ZRHGH veroorzaken. Dat kan criminele gedragingen veroorzaken maar ook radicalisering.” 23 Wanneer er geen sociale netwerken zijn waarop deze jongeren kunnen terugvallen, blijft er niet veel anders over dan de vrij losse contacten op straat met jongeren in een vergelijkbare positie of met jongeren op het internet.

0DURNNDDQVHMRQJHUHQKHEEHQWHNDPSHQPHWGHEHHOGYRUPLQJGLHLQ1HGHUODQGLVRQWVWDDQGRRU het wangedrag van hun oudere broers, vrienden en soms vaders. Ze worden geconfronteerd met een uitermate negatief beeld dat over hen als groep bestaat en hebben hierdoor soms ook te kampen met een negatief zelfbeeld. Ze worden daardoor vaker met wantrouwen bejegend en kunnen ook QRJHHQVPHWHHQDFKWHUVWDQGRSVFKRROHQRSGHDUEHLGVPDUNWEHJLQQHQ$OVZHGHµPHHJHQRPHQ¶ DFKWHUVWDQGYDQGHHHUVWHJHQHUDWLH0DURNNDDQVHPLJUDQWHQDQGHUVGDQ7XUNHQQDJHQRHJDOOHPDDO analfabeet) in ogenschouw nemen, doet de tweede generatie het over het algemeen zelfs verrassend goed. Ondanks deze positieve ontwikkelingen, blijft het beeld dat over de Marokkaanse gemeenschap LQ1HGHUODQGGRPLQHHUWURQGXLWQHJDWLHI


.DWKHULQH6WURHEHZDDUVFKXZWYRRUKHWJHYDDUYDQHHQYLFLHX]HFLUNHORQDDQJHSDVWJHGUDJYDQNOHLQH groepen Marokkaanse jongeren wakkert discriminatie tegen de hele Marokkaanse bevolkingsgroep aan, waardoor meer Marokkanen het contact met de maatschappij dreigen te verliezen. +HWEHVWULMGHQYDQGLWVRRUWRQWZLNNHOLQJHQNDQYROJHQV6WURHEHGRRUWHEHQDGUXNNHQGDWHUSHUVRRQOLMNH kansen liggen voor iedereen en niet over groepen te spreken. Ook is het volgens haar belangrijk dat discriminatie beter wordt herkend, ook door de gediscrimineerde persoon zelf.31 3RVLWLHYHLGHQWL¿FDWLHPHWLVODP 'H YRRUWGXUHQGH PHGLD DDQGDFKW YRRU GH UHODWLHI NOHLQH JURHS GLH SUREOHPHQ YHURRU]DDNW HQ KHW DDQJHVSURNHQ ZRUGHQ RS KHW QHJDWLHYH JHGUDJ YDQ DQGHUHQ ZHUNW IUXVWUDWLH LQ GH KDQG 6RPPLJH MRQJHUHQ]RHNHQGDDURPDQGHUHEURQQHQRP]LFKSRVLWLHIPHHWHLGHQWL¿FHUHQ'DDUELMYLQGWHHQGHHOYDQ KHQDDQNQRSLQJVSXQWHQELMGH7DPD]LJKW%HUEHU DFKWHUJURQGDQGHUHQ]RHNHQKXQKHLOLQGHLVODP 9RRU ]RZHO RXGHUV DOV NLQGHUHQ UHLNW GH LVODP PRJHOLMNKHGHQ DDQ YRRU HHQ SRVLWLHYH LGHQWL¿FDWLH De islam biedt immers dagelijkse rituelen, veiligheid en de geborgenheid van een gemeenschap, feesten en duidelijke normen en waarden. Dankzij satellietzenders, internet en andere nieuwe media is het gemakkelijker contact te houden met de landen van herkomst en de gehele islamitische ZHUHOG,QGHPHGLDGLHJHEUXLNWZRUGHQZRUGWYHHODDQGDFKWEHVWHHGDDQGHLVODPGHLVODPLWLVFKH ZHUHOGJHPHHQVFKDSXPPD PDDURRNDDQJHZHOGWHJHQPRVOLPVLQGHKHOHZHUHOG&RQÀLFWHQLQ 7VMHWVMHQLs,UDNHQ]HNHULQGH3DOHVWLMQVHJHELHGHQEHYHVWLJHQGHSHUFHSWLHGDWPRVOLPVµDOWLMGKHW RQGHUVSLWGHOYHQ¶HQRRNGDWGHµZHVWHUVHZHUHOGHUQLHWVWHJHQGRHW¶


18

7HUURULVWLVFKH DDQVODJHQ GH GDDURSYROJHQGH µZDU RQ WHUURU¶ FRQÀLFWHQ LQ KHW EXLWHQODQG GHEDWWHQ over integratie en islam en de berichtgeving in de media, kunnen voor de jongeren extra redenen zijn om zich te verdiepen in de islam. +LHUYRRUNXQQHQ]HQLHWWHUHFKWELMKXQRXGHUVGLHYDDNHHQµFXOWXUHOHYRONVLVODP¶DDQKDQJHQPDDU wel op het internet, waar ze al gemakkelijk terecht kunnen komen op orthodoxe en soms uitgesproken DQWLZHVWHUVHVLWHV'H]H]RHNWRFKWQDDUGH]XLYHUHLVODPNDQHUWRHOHLGHQGDWGHSRVLWLHYHLGHQWL¿FDWLH met de islam wordt versterkt evenals antiwesterse sentimenten. Uit peilingen en onderzoeken onder 0DURNNDDQVH HQ 7XUNVH MRQJHUHQ EOLMNW GDW GH LGHQWL¿FDWLH PHW 1HGHUODQG LQ GH DIJHORSHQ MDUHQ zwakker is geworden. 32 De hierboven beschreven processen kunnen ertoe bijdragen dat jongeren steeds meer met hun rug QDDUGH1HGHUODQGVHVDPHQOHYLQJJDDQVWDDQHQYDWEDDUGHUZRUGHQYRRUUDGLFDOLVHULQJ'H]HVLJQDOHQ moeten daarom zeer serieus genomen worden. Ontkenning van het probleem door gemeentes, welzijnswerk, hulpverlening, scholen en andere instanties, draagt alles behalve bij aan het voorkomen van radicalisering. 31 32

Idem. 5DSSRUWDJHPLQGHUKHGHQ2QGHUZLMVDUEHLGHQVRFLDDOFXOWXUHOHLQWHJUDWLH 'HQ+DDJ6RFLDDOHQ&XOWXUHHO3ODQEXUHDX6&3

+HWDDQERG

2S ]RHN QDDU DQWZRRUGHQ QDDU JHERUJHQKHLG HQ LGHQWL¿FDWLH NXQQHQ MRQJHUHQ VRPV ELM UDGLFDOH netwerken in de buurt, maar vaker bij netwerken op het internet terecht. De radicale denkbeelden en interpretaties, die vooral op het internet goed vertegenwoordigd zijn bieden de jongeren eerder KRXYDVWRPGDW]HGXLGHOLMN]LMQLQKXQUHJHOVHQKHOGHURYHUZDWµJRHG¶LVHQZDWµIRXW¶$OVXUIHQGHQ µNQLSSHQG¶HQµSODNNHQG¶JHYHQGHMRQJHUHQ]RYRUPDDQKXQRYHUWXLJLQJHQLGHQWLWHLW

)DVHVYDQUDGLFDOLVHULQJ

3ROLWLFRORRJ)UDQN%XLMVRQGHUVFKHLGGHGULHIDVHVLQKHWSURFHVYDQUDGLFDOLVHULQJ


,QKRRIGVWXNZRUGWQDGHULQJHJDDQRSGHDFKWHUJURQGHQYDQLVODPLWLVFKHQUHFKWVH[WUHPLVPHHQ ZRUGHQ RRN HQNHOH QHWZHUNHQ HQ VWURPLQJHQ EHKDQGHOG ,Q KRRIGVWXN ZRUGW VSHFL¿HN DDQGDFKW besteed aan het aanbod van radicaal gedachtengoed op het internet.

De eerste fase is die van de vertrouwensbreuk, waarin voornamelijk het beleid van de overheid zeer ZRUGWJHZDQWURXZGHQZDDULQHHQYHUPHHQG FRQÀLFWRQWVWDDWWXVVHQGHRYHUKHLGHQHU]LMGVHQGH groep die vatbaar is voor radicalisering anderzijds. Dat wil zeggen dat de overheid synoniem wordt voor alles wat niet goed gaat.

De derde fase is de legitimiteitscrisis, waarin mensen en groepen die gelieerd zijn aan de overheid ZRUGHQEHNULWLVHHUGµKHXOHQPHWGHYLMDQG¶ HQJHGHPRQLVHHUG=HOI]LHWPHQ]LFKLQGH]HIDVHDOV µEHYULMGHU¶ Voor radicaliserende islamitische jongeren bijvoorbeeld, wordt de islam de belangrijkste component van hun identiteit en zij hebben het gevoel dat deze wordt bedreigd. Zij voelen deze bedreiging niet erkend door overheid of religieus gezag. Burgerlijke machthebbers worden daarom gewantrouwd vanwege hun bijdrage aan marginalisering van moslims en religieuze gezagsdragers worden JHZDQWURXZGYDQZHJHKXQEHUXVWLQJLQGH]HVLWXDWLHIDVH $OVUHDFWLHKLHURSZLOOHQ]LMDOOHHQQRJ leven volgens traditionele religieuze normen en waarden. Deze vorm van leven willen zij niet alleen YRRU]LFK]HOIPDDUZLOOHQ]LMRRNRSOHJJHQDDQKXQRPJHYLQJIDVH 2PGDW]LMKLHUQLHWVQHOJHQRHJ succes bereiken, trekken zij zich terug uit de samenleving en indien het radicale gedachtegoed zich verder blijft ontwikkelen, beramen zij plannen hoe zij de ideale, goddelijke samenleving toch kunnen UHDOLVHUHQ*HZHOGDOVPLGGHOLVGDDUELMQLHWXLWJHVORWHQIDVH 33 33

+HWRQGHUVFKHLGWXVVHQUDGLFDOLVPHHQH[WUHPLVPHZRUGWRRNJHKDQWHHUGGRRU%XLMVHWDOVFKULMYHUVYDQKHWERHN6WULMGHUVYDQ HLJHQERGHP5DGLFDOHHQGHPRFUDWLVFKHPRVOLPVLQ1HGHUODQG+HW,0(6RQGHU]RHNEHUXVWGHHOVRSGH]HOLWHUDWXXU


De tweede faseLVGLHYDQKHWOHJLWLPLWHLWVFRQÀLFW'HJURHSGLHUDGLFDOLVHHUWRQWZLNNHOWHHQDOWHUQDWLHYH manier van besturen en een ander ideologisch en cultureel systeem.

,Q]LFKWLQKHWSURFHVYDQUDGLFDOLVHULQJKRHZRUGWLHPDQGUDGLFDDO"ELHGWPRJHOLMNDDQNQRSLQJVSXQWHQ YRRUGHSUHYHQWLHHQGHEHVWULMGLQJHUYDQ+HWLQJHZLNNHOGHKLHUELMLVGDWLHGHUHPRVOLPMRQJHUHGLH dreigt te radicaliseren of al aan het radicaliseren is, op zijn eigen manier dit proces zal ondergaan. 'HppQEOLMIWKDQJHQLQGHHHUVWHIDVHHQEHODQGWSDVQDMDUHQLQGHWZHHGHGHDQGHUGRRUORRSWGH HHUVWHWZHHIDVHVLQHHQSDDUZHNHQWLMGHQEHODQGWSUDNWLVFKJHOLMNLQGHGHUGHZHHUHHQDQGHUKDDNW KDOYHUZHJHDIHQ]R]LMQHUQRJYHOHDQGHUHVFHQDULR¶VPRJHOLMN


5DGLFDOLVHULQJVLJQDOHUHQ

Wanneer is iemand zodanig aan het radicaliseren dat de directe omgeving zich zorgen moet maken? :DQQHHU JDDW ÀLQN SXEHUDDO JHGUDJ RYHU LQ H[WUHPLVWLVFK JHGUDJ RI ZDDU OLJW GH JUHQV WXVVHQ orthodoxe religie en extremisme? Wanneer willen jongeren alleen maar provoceren en wanneer keren ze zich echt af van de samenleving? Deze grenzen zijn vaak moeilijk te trekken. Moet je jezelf bijvoorbeeld zorgen maken wanneer een LVODPLWLVFKH MRQJHQ HHQ µLVODPLWLVFKH¶ EDDUG ODDW VWDDQ ]RDOV 0RKDPPHG %RX\HUL RI MXLVW ZDQQHHU KLM GLH EDDUG ZHHU DIVFKHHUW ]RDOV GH GDGHUV YDQ GH DDQVODJHQ YDQ VHSWHPEHU GHGHQ" ,V KHW YHURQWUXVWHQGZDQQHHUMRQJHUHQORQVGDOHNOHUHQDDQWUHNNHQRI]LFKWUDGLWLRQHHOLVODPLWLVFKNOHGHQ",V het gevaarlijk wanneer jongeren een poging wagen om Mein Kampf te lezen of wanneer ze werken OH]HQYDQVDOD¿VWLVFKHSUHGLNHUV"(QDOVKHWJHYDDUOLMNLVZDWPRHWHQZHGDQGRHQ" Dat zijn vragen vraag waar jongerenwerkers, leerkrachten, ouders en beleidsmakers geregeld tegen aanlopen.


20

Wat al eerder duidelijk werd, is dat er een breed scala bestaat aan wegen waarlangs een jongere kan radicaliseren. Er is zowel bij extreemrechtse jongeren als bij islamitisch radicale jongeren sprake van een enorme diversiteit aan stromingen en groeperingen, met ieder hun eigen ideologie, subcultuur en uitingsvormen. Daarnaast kan er vaak ook nog een onderscheid gemaakt worden tussen fases van radicalisering, die per persoon kunnen verschillen. 9HUVFKLOWXVVHQKHWVLJQDOHUHQYDQPRVOLPH[WUHPLVPHHQDQGHUHYRUPHQYDQH[WUHPLVPH 5DGLFDOLVHULQJ NDQ RS YHUVFKLOOHQGH QLYHDXV ZRUGHQ JHVLJQDOHHUG LGHRORJLVFK RSYDWWLQJHQ LQ SUHVHQWDWLHNOHGLQJZRRUGJHEUXLN HQLQGDGHQRYHUODVWJHZHOGDDQVODJHQ 'LWODDWVWHQLYHDXLV veel gemakkelijker te signaleren en te duiden dan het ideologische niveau of het niveau van kleding en woordgebruik. ,Q1HGHUODQGEHVWDDWHUHHQYHUVFKLOWXVVHQGHZLM]HZDDURSPRVOLPH[WUHPLVHHQDQGHUHYRUPHQYDQ extremisme worden geregistreerd. Bij links en rechts extremisme of dierenactivisme ligt het accent vooral op het registreren van incidenten en overlast. Denk hierbij aan bekladding, bedreigen, vernieling, EUDQGVWLFKWLQJPLVKDQGHOLQJHQGRRGVODJ,QKHWJHYDOYDQPRVOLPH[WUHPLVPHLVHULQ1HGHUODQG amper sprake van incidenten of overlast. Daarom ligt hierbij de nadruk sterker op indicatoren van het eerste en tweede niveau.

=LQHQRQ]LQYDQLQGLFDWRUHQ *HPHHQWHQSROLWLHNRUSVHQ$,9'HQ1&7E]LMQDOOHEH]LJJHZHHVW PHWKHWVDPHQVWHOOHQYDQHHQ OLMVWYDQLQGLFDWRUHQ+HWEOLMIWHFKWHUHHQKHLNHOHNZHVWLH2PGDWGHZLM]HZDDURSLHPDQGUDGLFDOLVHHUW per persoon kan verschillen, is het moeilijk eenduidige indicatoren vast te stellen waarmee een proces of bepaalde fases van radicalisering te signaleren zijn.

34 35

91*5DGDU$GYLHV 5DGLFDOLVPH6LJQDOHUHQHQ$DQSDNNHQ9URHJWLMGLJHDDQSDNYDQUDGLFDOLVHUHQGHMRQJHUHQKDQGUHL NLQJYRRUJHPHHQWHQ'HQ+DDJ6'8 =LHELMYRRUEHHOGKWWSZZZUHIGDJQORXGLVODLVODKWPO


:RRUGJHEUXLNGDWNDQGXLGHQRSLVODPLWLVFKHUDGLFDOLVHULQJ +HW JHEUXLN PDNHQ YDQ VSHFL¿HNH UHOLJLHX]H WHUPHQ NDQ GXLGHQ RS HHQ YRUP YDQ LVODPLWLVFKH radicalisering. Colin Mellis, voormalig beleidsadviseur van de gemeente Amsterdam vertelde op een conferentie over radicalisering op 30 januari 2008 in Rotterdam dat voor hem niet zozeer de afzonderlijke termen, maar wel de combinatie van termen een indicatie kan zijn voor radicalisering. +LHUELMYDOWWHGHQNHQDDQKHWJHEUXLNYDQEHJULSSHQDOV - tawheed al-hakimiyyah*RGLVGHHQLJHZHWJHYHUVRHYHUHLQLWHLWOLJWELM*RG HQKHWbestrijden van bid’aQLHXZOLFKWHULMLHGHUHDIZLMNLQJWHQRS]LFKWHYDQGHRRUVSURQNHOLMNHLVODPLWLVFKHYRRUVFKULIWHQ OHWWHUOLMNDOOHVZDVGHJRGVGLHQVWPRGHUQLVHHUWRIYHUDQGHUW - WDN¿UKHWYHURRUGHOHQYDQGHJHQHQGLHYDQKHWUHFKWHSDGDIZLMNHQ - tawhudMHPRHWMHDINHUHQYDQDIJRGHULM - walaa wal baraa OLHIKHEEHQ HQ KDWHQ RPZLOOH YDQ $OODK OR\DOLWHLW WRQHQ DDQ GH LVODPLWLVFKH JHPHHQVFKDSHQDIVWDQGQHPHQYDQGHFRUUXPSHUHQGHZHVWHUVHEHVFKDYLQJ - het onderscheiden van echte en valse hadithsHQYDQYDOVHHQHFKWHJHOHHUGHQ - GHJHZHOGGDGLJH jihadRDWHJHQ$PHULNDQHQMRGHQHQDIYDOOLJHQ 'H]HYRUPYDQMLKDGZRUGW door sommigen gezien als de zesde zuil van de islam35, naast de vijf bestaande zuilen: salat JHEHG ]DNDWDDOPRH]HQ VKDKDGDJHORRIVEHOLMGHQLV UDPDGDQYDVWHQ HQKDGMSHOJULPVWRFKW naar Mekka).


5DSSRUW5DGDU$GYLHV ,Q HHQ UDSSRUW YDQ 5DGDU$GYLHV ZRUGHQ HHQ ]HVWDO VLJQDOHQ EHVSURNHQ GLH HHQ LQGLFDWLH ]RXGHQ kunnen zijn voor de radicalisering van een persoon. Dit geldt des te sterker wanneer er sprake is van meerdere signalen tegelijk en wanneer meerdere mensen rondom een persoon hiervan getuigen.34 +HWJDDWRPGHYROJHQGHVLJQDOHQ - plots en hevig afstand nemen van mensen en zaken die voorheen nabij en vertrouwd waren, QLHXZHGHQNEHHOGHQGLHQLHWPHHUSDVVHQELMGHRXGHNULQJ - devotieZDDUELMKHWJDDWRPKHWHLJHQPDNHQYDQGHLGHRORJLH - vijandbeeldGHYLMDQGLVGHVDPHQOHYLQJDOVJHKHHORIHHQVSHFL¿HNHJURHSGDDUELQQHQvervaging van de scheiding tussen privé en publiek: en eigen normen opleggen aan anderen. - uiterlijke kenmerken, maar dat dit een lastig punt is, wordt ook erkend door de schrijvers van het rapport. - onderlinge solidariteit tussen radicaliserende jongeren kenmerkend: er ontstaat een nieuwe groep die zich afzet tegen de massa en die een centrale plek gaat innemen in het leven van - GLHMRQJHUHQ+HWNDQHHQI\VLHNDDQZH]LJHJURHS]LMQPDDURRNRPHHQYLUWXHOHJURHSJDDQGLH verspreid over het land met elkaar in contact staat via internet.


,QGHKDQGOHLGLQJYDQGH1&7EZRUGWRRNYHUPHOGGDWKHWJHEUXLNYDQLQGLFDWRUHQQLHWRQRPVWUHGHQ LV ³+HW JHYDDU EHVWDDW GDW KHW YHUVSUHLGHQ YDQ OLMVWMHV ]RQGHU DFKWHUJURQGLQIRUPDWLH HQ HHQ instructie over het gebruik ertoe leidt dat de indicatoren een eigen leven gaan leiden. Dit kan leiden WRWPLVFODVVL¿FDWLHHQVWLJPDWLVHULQJ+HWJHEUXLNYDQLQGLFDWRUHQPRHWGDQRRNZRUGHQLQJHEHGLQ HHQZHUNSURFHVYDQKHWµRQGHUNHQQHQHQGXLGHQYDQVLJQDOHQ¶YDQUDGLFDOLVHULQJHQKHUNHQQHQYDQ voorbereidingshandelingen. Overdracht van kennis over deze processen staat dan centraal.” 'H EHKRHIWH DDQ LQGLFDWRUHQ LV EHJULMSHOLMN PDDU KHW JHEUXLN KHHIW RRN HHQ NHHU]LMGH +HW OHLGW WRW veralgemenisering en stereotypen die iedere individuele nuance tekort doen. Zo schrijven Rebekah 'HOVRO HQ 5DFKHO 1HLOG GLH ZHUN]DDP ]LMQ ELM GH PHQVHQUHFKWHQRUJDQLVDWLH 2SHQ 6RFLHW\ -XVWLFH ,QLWLDWLYH LQ7URXZ YDQ PHL GDW HWQLVFKH HQ UHOLJLHX]H VWHUHRW\SHQ DYHUHFKWV ZHUNHQ36 Zij leiden tot een improductieve afstand met mensen die mogelijk je beste informatiebron zouden kunnen ]LMQ9ROJHQV'HOVROHQ1HLOG]LMQGH¶LQGLFDWRUHQ¶ZDDURSGHUDGLFDOLVHULQJVEHVWULMGHUV]LFKLQ1HGHUODQG ULFKWHQ YRRUDO GH XLWHUOLMNH YHUVFKLMQLQJVYRUPHQ YDQ GH FRQVHUYDWLHYH LVODP +HW SUREOHHP GDDUELM is volgens de auteurs dat je mensen in groepen indeelt die niets met terrorismedreiging te maken KHEEHQ=HQRHPHQGDW¶HWQLVFKHQUHOLJLHXVSUR¿OHUHQ¶ 'HOVRO HQ 1HLOG VWHOOHQ GDW FULWHULD GLH SROLWLHGLHQVWHQ JHEUXLNHQ RP YHUGDFKWHQ WH LGHQWL¿FHUHQ toegestaan zijn, zolang die criteria objectief, individueel en aan de hand van relevante statistische JHJHYHQVDDQZLM]LQJHQYHUVFKDIIHQRYHUJHSOHHJGHVWUDIEDUHIHLWHQ(WQLVFKHHQUHOLJLHX]HSUR¿HOHQ YROGRHQGDDUYROJHQV'HOVROHQ1HLOGQLHWDDQ 9URPHJHORRIVEHOLMGHQLVYDQPRVOLPVZRUGWGRRUKHWJHEUXLNYDQUHOLJLHX]HSUR¿HOHQJHOLMNJHVWHOGDDQ GH JHQHLJGKHLG WRW KHW JHEUXLN YDQ JHZHOG +LHUGRRU ULFKWHQ GH ¶UDGLFDOLVHULQJVLQGLFDWRUHQ¶ ]LFK RS HHQ]HHUEUHGHJURHSPRVOLPVGLH]LFKNHXULJDDQGH1HGHUODQGVHZHWKRXGW=LMYRHOHQ]LFKLQHHQ dergelijk systeem bedreigd door de overheid, waardoor zij minder geneigd zullen zijn om dezelfde overheid bij te staan in de strijd tegen het terrorisme.


22

36

5HEHNDK'HOVROHQ5DFKHO1HLOG0DDNYURPHPRVOLPQLHWRSYRRUKDQGYHUGDFKWLQ7URXZPHL

'HUDGLFDOLVHUHQ

7KH:LQVFKRWHQ$SSURDFK ,Q 1HGHUODQG LV QRJ PDDU ZHLQLJ HUYDULQJ RSJHGDDQ PHW KHW GHSURJUDPPHUHQ YDQ JHUDGLFDOLVHHUGH MRQJHUHQ7RFK ]LMQ LQ KHW 2RVW*URQLQJVH :LQVFKRWHQ H[WUHHPUHFKWVH MRQJHUHQ PHW ]R YHHO VXFFHV JHGHUDGLFDOLVHHUGGDWHULQ6LQJDSRUHDOZRUGWJHVSURNHQYDQ7KH:LQVFKRWHQDSSURDFK38 Toen in 2006 bleek dat 25 procent van de Winschoter jongeren extreemrechtse sympathieën koesterde HQ HU HHQ OHYHQGLJH DDQKDQJ RQWVWRQG YDQ GH XOWUDUHFKWVH JURHSHULQJ %ORRG +RQRXU ZHUG LQ GH gemeente een project gestart dat zich richtte op de meelopers en nieuwkomers. Veel van hen vonden het vooral stoer bij een groep te horen voor wie iedereen bang is. Of ze waren zelf bang. Onderzoekster )URXNMH 'HPDQW LQ GH 9RONVNUDQW YDQ MXQL µ+HW LV JRHG GLH KDUGH NHUQ DDQ WH SDNNHQ =R verandert de beeldvorming bij de meelopers. Eerst vinden ze de harde kern stoer, na een tijdje verandert het beeld in dat van een stelletje losers. En als de meelopers afhaken, verliest de harde kern zijn DDQWUHNNLQJVNUDFKW¶3URMHFWPHGHZHUNHUVJLQJHQppQRSppQPHWGHMRQJHUHQLQJHVSUHNRP]HXLWKXQ isolement te halen. Ze kregen hulp bij het vinden van een baan wanneer ze een paar maanden hun kameraden niet meer zouden zien. Uiteindelijk stopten 15 van de 22 jongeren met hun extreemrechtse gedrag. Vier gingen ermee door. Van drie is het niet bekend wat er met hen is gebeurd.


“Wanneer je jihadisten effectief wilt deradicaliseren moet je ze niet als religieuze fanaten of als vijanden van de staat behandelen, maar als vervreemde jongeren die op zoek zijn naar rehabilitatie. Dat is gebaseerd op de opvatting dat niet de ideologie aan de wortel staat van radicalisering, maar vervreemding en uitzichtloosheid.” 'H]HRSYDWWLQJRYHUGHUDGLFDOLVHUHQLVQLHWDINRPVWLJYDQHHQ1HGHUODQGVHZHO]LMQVZHUNHUKHWLVGH NHUQJHGDFKWHYDQGHGHUDGLFDOLVHULQJVSURJUDPPD¶VLQ6DRHGL$UDELs37 De meest effectieve manier RPLVODPLWLVFKHUDGLFDOHQWHGHSURJUDPPHUHQLVGRRUKHQZHHUµELQQHQ¶GHVDPHQOHYLQJWHKDOHQ'DW EHWHNHQW]RUJGDW]HHHQEDDQHHQKXLVHQHHQHFKWJHQRR WH NULMJHQ

,Q'XLWVODQGLVKHW=HQWUXPIU'HPRNUDWLVFKH.XOWXUHHQSDUWLFXOLHUHRUJDQLVDWLHLQ%HUOLMQ EH]LJPHWHHQ ]RJHQRHPGµH[LW¶SURJUDPPDGDWWRWGRHOKHHIWUHFKWVH[WUHPLVWHQRRNZHO5(;WUHPLVWHQ39 genoemd) uit de scene te halen. Dit exit programma probeert via publieksvoorlichting skinheads te benaderen. Er ZRUGWVODFKWRIIHUKXOSGH]RJHQRHPGH2SIHUSHUVSHNWLYH JHERGHQ2RNZRUGHQYRRUOLFKWLQJHQJHJHYHQ RYHU5(;HQ5(;VFHQH+HWLVQRJQLHWGXLGHOLMNKRHVXFFHVYROGH]HPHWKRGHLV Deprogrammeren blijkt niet alleen bij radicaliserende jongeren te kunnen werken, maar ook bij WHUURULVWHQ(HQDQWLWHUURULVPHHHQKHLGRRNZHO'HWDFKPHQWJHQRHPG XLW,QGRQHVLsSUHWHQGHHUW GDW ]LM 1DVLU ELQ$EEDV GLH LQ DFKWHU GH EORHGLJH DDQVODJHQ RS %DOL ]DW PHW PHHU GDQ doden), binnen 10 maanden na zijn arrestatie heeft weten te deprogrammeren.40

37 38 40

KWWSZZZQ\WLPHVFRPJORJLQ"85, KWWSZZZQ\WLPHVFRPPDJD]LQHMLKDGLVWKWPO KWWSZZZYRONVNUDQWQOELQQHQODQGDUWLFOHHFH$DQSDNBH[WUHHPUHFKWVBVXFFHVBLQB:LQVFKRWHQ 7RW5(;WUHPLVWHQEHKRUHQ'XLWVHMRQJHUHQPHWNDOHNRSSHQHQERPEHUMDFNVGLHYUHHPGHOLQJHQPLVKDQGHOHQRIYHUPRRUGHQ ZHJHQVKXQYUHHPGHOLQJ]LMQGLHV\QDJRJHQLQEUDQGVWHNHQHHQMRRGVNHUNKRIPHWYHUIHQKDNHQNUXL]HQEHVFKLOGHUHQHHQ 7XUNVHVQDFNEDUPHWYHUIEHVPHXUHQGLH¶6LHJ+HLO·EUXOOHQGRYHUVWUDDWORSHQ 'H]HDDQSDNLVRRNGRRUDQGHUHODQGHQ]RDOV*URRW%ULWWDQQLs$XVWUDOLs3DNLVWDQ6LQJDSRUH6DXGL$UDELsHQGH96RS*X DQWDQDPR%D\ RYHUJHQRPHQHQWRHJHSDVW1HGHUODQGRYHUZHHJWGLWQRJYROJHQVRQGHUVWDDQGHZHEVLWHELMRQGHUVWDDQGH voetnoot.


23


Bij het deprogrammeren proberen vertrouwenspersonen, in het geval van moslimextremisten veelal QHS LPDPV FRQWDFW WH PDNHQ PHW PHQVHQ GLH YDQ WHUURULVPH RI WHUURULVWLVFKH SODQQHQ ZRUGHQ YHUGDFKW'RRUµRSHQJHVSUHNNHQ¶RYHUKHWJHORRIZRUGWHHQEDQGJHVPHHGZDDUQDZRUGWJHSUREHHUG GHPRVOLPUDGLFDDOYDQ]LMQJHZHOGGDGLJHRYHUWXLJLQJDIWHEUHQJHQ(U]LMQHFKWHURRNULVLFR¶VRQGHU medewerkers van geheime diensten circuleert een anekdote over een mislukte deprogrammeerpoging LQ(J\SWHGHGHSURJUDPPHXUUDGLFDOLVHHUGH]HOI41


24

'H 1HGHUODQGVH WKHUDSHXWH 6MRXNMH 'UHQWK %UXLQWMHV GLH WLHQWDOOHQ JHKHUVHQVSRHOGH VHNWHOHGHQ YDQ KXQ VHNWDULVFKH RUJDQLVDWLH ORVZHHNWH GHQNW GDW GH]H ]RJHQDDPGH µH[LWFRXQVHOLQJ¶ RRN ELM JHUDGLFDOLVHHUGHPRVOLPVNDQZHUNHQ+DDUGLDJQRVHLVGDWRRNJHUDGLFDOLVHHUGHPRVOLPVLQGHEDQ ]LMQYDQGZLQJHQGHSV\FKRORJLVFKH EHwQYORHGLQJVWHFKQLHNHQ=RKHUNHQW]HKRHPRVOLPH[WUHPLVWHQ met psychologische trucs worden klaar gestoomd door ze te bestoken met extremistische teksten en JHZHOGGDGLJH¿OPSMHVYDQDDQVODJHQHQRQWKRRIGLQJHQ2RNKHWSORWVHOLQJGUDJHQYDQWUDGLWLRQHOH gewaden en een baard zijn volgens haar signalen van hersenspoeling. De verkettering van DQGHUVGHQNHQGHQ GRRU UDGLFDOH PRVOLPV GLH ]R YHU JDDW GDW µRQJHORYLJHQ¶ HQ EHOHGLJHUV YDQ GH profeet Mohammed bestreden en zelfs gedood mogen worden, maakt dat leiders hun volgelingen weten af te schermen van elk tegengeluid.42 “Daarmee maakt je eigen identiteit plaats voor de groepsidentiteit”, aldus Drenth Bruintjes. “Dat werkt YRRUDOELMµSURRLHQ¶GLHKXQNHUHQQDDUUHVSHFWDDQGDFKWHQYULHQGVFKDS9DQYHHO+RIVWDGYHUGDFKWHQ is bekend dat ze werkloos waren en het gevoel hadden dat de samenleving hen niet voor vol aanzag. Drenth Bruintjes: “Een sektarische gemeenschap kan je het gevoel geven dat je er wél toe doet.”43 Volgens haar moet je met veel geduld en respect de gesprekken in gaan, zonder dwangmiddelen. “Door niet te veel stof tot denken te hebben, spoor je de tegenpartij aan tot weerwoord. Zo kun je hem aan het wankelen brengen,” volgens Drenth Bruintjes. 2RN GH 1HGHUODQGVH RQGHU]RHNHUV )URXNMH 'HPDQW 0DULHNH 6ORRWPDQ )UDQN %XLMV HQ -HDQ7LOOLH GHGHQRQGHU]RHNQDDUGHGHUDGLFDOLVHULQJVSURJUDPPD¶VYDQUHFKWVHOLQNVHHQLVODPLWLVFKHUDGLFDOHQ44 =LM FRQFOXGHUHQ GDW GH]H SURJUDPPD¶V ]LFK PRHWHQ ULFKWHQ RS GH LGHRORJLVFKH EHWURNNHQKHLG GH band met de radicale organisatie en de praktische levensomstandigheden van de radicale persoon. Vrijwillige deelname is verder veel vaker succesvol dan wanneer sprake is van gedwongen deelname aan een deradicaliseringsprogramma. ,QJHYDOYDQUHOLJLHXVJHwQVSLUHHUGHUDGLFDOLVHULQJPHQHQGHRQGHU]RHNHUVGDWGHUDGLFDOLVHULQJVRPV alleen kan slagen wanneer een religieus alternatief wordt geboden voor het radicale gedachtegoed. Radicalen stellen zich vooral open voor mensen die zij als een geloofwaardige gesprekspartner ]LHQ,HPDQGPHWYHHONHQQLVYDQGHLVODPZRUGWHHUGHUEHVFKRXZGDOVµZLM¶HQEHVFKLNWRYHUHHQ ideologische kennis en een wijze van argumenteren die de radicaal eerder aanspreekt. 'H RQGHU]RHNHUV DGYLVHUHQ RP PRVOLPJHPHHQVFKDSSHQ PHHU RQGHUGHHO YDQ GH 1HGHUODQGVH samenleving te laten maken, zodat ook vanuit deze religieuze groep meer tegengeluiden tegen radicale RQGHUGHOHQ ]XOOHQ NOLQNHQ 9HUGHU YLQGHQ ]LM GDW HU LQ 1HGHUODQG PHHU UXLPWH PRHW NRPHQ RP WH experimenteren met orthodoxe denkbeelden en uitlatingen. Daarnaast moeten er serieuze religieuze alternatieven worden geboden aan radicale moslims, om hun radicale groepering te verlaten.

41 42 43 44

6FKURRWHQ)'HSURJUDPPHUHQNDQRRNELMWHUURULVW%URQKWWSLQWHOZHEORJQOLQWHOGHSURJUDPPHUHQBKWPl. Idem. Idem. 'HPDQW6ORRWPDQ%XLMV7LOOLH

$FKWHUJURQGHQELMLVODPLWLVFKHQUHFKWVUDGLFDOLVPH

,VODPHQGHVWULMGRPGHZDDUKHLG

Ontstaan van de islam 'H,VODPDOLVOlP LVRQJHYHHUMDDUJHOHGHQRQWVWDDQRSKHW$UDELVFKHVFKLHUHLODQGKHWKXLGLJH 6DRHGL$UDELs'DDURPVWUHHNVKHWMDDUNUHHJYROJHQVGHJHORYLJHQGHSURIHHW0RKDPPHGYDQ de engel Gabriel de opdracht van God om Gods boodschap onder de mensen te brengen. Volgens moslims is de boodschap die Mohammed van God moest verspreiden de vervolmaking van de eerdere Abrahamitische godsdiensten, het Jodendom en het Christendom. De islam is, volgens KHQGHODDWVWHHQYROPDDNWHYHUVLHYDQKHWPRQRWKHwVWLVFKJHORRI De islam is ontstaan in een tijd waarin nog in stamverband geleefd werd. Mohammed kreeg zijn opdracht in Mekka, maar werd bij het verkondigen van zijn boodschap gehinderd door de verdeeldheid HQEHODQJHQWHJHQVWHOOLQJHQWXVVHQGHYHUVFKLOOHQGHVWDPPHQDOGDDU6WDPKRRIGHQYRHOGHQ]LFKGRRU hem bedreigd, waardoor hij werd gedwongen te verhuizen (al hijra) YDQ0HNNDQDDU0HGLQD+LMNRQ 0HNNDSDVMDUHQODWHUHQQLHW]RQGHUJHZHOGWHJHEUXLNHQ ZHHULQ0HNNDLVQRJDOWLMGGHKHLOLJHVWDG voor moslims, omdat zij Mekka beschouwen als de plek waar de islam is ontstaan. Bij de jaarlijkse EHGHYDDUW LV GH .D¶DED LQ 0HNND HLQGEHVWHPPLQJ +HW LV GH KHLOLJVWH SODDWV RS DDUGH 9ROJHQV PRVOLPOHJHQGHVZHUGGHWRPEHGRRUGHDDUWVYDGHUV$EUDKDPHQ,VPD¶LOJHERXZGRSIXQGDPHQWHQ die Adam ooit heeft gelegd. 9DQXLW6DRHGL$UDELsYHUVSUHLGGHKHWJHORRI]LFKULFKWLQJ1RRUG$IULND=XLG (XURSDHQ$]Ls1HWDOV ELMGHYHUVSUHLGLQJYDQDQGHUHJHORYHQJLQJGDWQLHW]RQGHUVODJRIVWRRW,QPLGGHOVLVGHLVODPHHQ van de grootste wereldreligies met ongeveer 1,5 miljard aanhangers. Deze bevinden zich voornamelijk LQ KHW 0LGGHQ2RVWHQ ,QGRQHVLs 3DNLVWDQ %DQJODGHVK$IULND &KLQD HQ 2RVW(XURSD PDDU GRRU PLJUDWLHRRNLQ:HVW(XURSDHQGH9HUHQLJGH6WDWHQ



,QGLWKRRIGVWXNJHYHQZHDFKWHUJURQGLQIRUPDWLHRYHUGHLVODPHQKHWUHFKWVH[WUHPLVPH+LHUELMZRUGW PHHUDDQGDFKWEHVWHHGDDQGHLVODP'LWGRHQZHRPGDWRYHUGH]HUHOLJLHLQ1HGHUODQGYDDNPLQGHU bekend is dan over de ideologische bronnen van extreemrechts, extreemlinks en dierenactivisten. Verder blijkt deze religie niet alleen een inspiratiebron voor moslimextremisten, maar speelt de religie door de islamisering van het integratiedebat ook een belangrijke rol bij processen van polarisatie en is KHWHHQQHJDWLHYH LQVSLUDWLHEURQYRRUH[WUHHPUHFKWV 2YHUVSHFL¿HNGHUROYDQGHPRVNHHHQGHLPDPNXQWXPHHUOH]HQLQKRRIGVWXN


De Koran Ongeveer 100 jaar na de dood van Mohammed is de boodschap van Allah in de boran op schrift gesteld. Tot die tijd werd de boodschap steeds mondeling doorgegeven. Koran betekent letterlijk µRSOH]LQJ¶9DQGDDUGDWKHWQLHWDOOHHQZRUGWJH]LHQDOVHHQWHNVWGLHEHVWXGHHUGPRHWZRUGHQPDDU vooral ook moet worden gereciteerd. Een goede imam weet niet alleen wat er in de koran staat, hij moet het vooral ook mooi kunnen voordragen. Koranrecitatie wordt dan ook als een bijzondere vorm YDQNXQVWJH]LHQHQZRUGWRQGHUZH]HQLQPDGUDVVD¶V VFKROHQ De koran is in het Arabisch opgesteld. Voor gelovigen is dit de taal van God en Gods woord kan niet goed vertaald worden in andere talen. Vertalingen worden beschouwd als een uitleg van de NRUDQHQGH]HKHEEHQQLHWGHKHLOLJHVWDWXVGLHGH$UDELVFKHNRUDQKHHIW+HWYURHJHUH$UDELVFKH schrift lijkt nog veel op dat van nu, maar heeft in de loop van de jaren wel transformaties ondergaan. 2YHUGHH[DFWHSOHNYDQVRPPLJHNOLQNHUVHQSXQWMHVLQKHWVFKULIW]LMQVRPPLJHYHHODO:HVWHUVH JHOHHUGHQKHWQRJDOWLMGQLHWHHQV'DDUGRRUZRUGWHUQRJDOWLMGELMQDMDDUODWHU JHWZLVWRYHUGH betekenis van sommige zinnen en teksten. Koranexegese heeft en zal altijd blijven bestaan. Anno 2008 worden er nog steeds studies losgelaten op de koran en zijn er steeds weer mensen die komen met nieuwe inzichten, nieuwe vertalingen en nieuwe interpretaties. Denk daarbij onder meer aan de µYURXZYULHQGHOLMNH¶LQWHUSUHWDWLHVYDQVRPPLJHYURXZHOLMNHRQGHU]RHNHUV45 Hadith en soenna Behalve aan de Koran wordt door veel moslims goddelijk gezag toegekend aan de hadith , de RYHUOHYHULQJHQYDQGHSURIHHW0RKDPPHGHQ]LMQYROJHOLQJHQ,QGHRYHUOHYHULQJHQVWDDWEHVFKUHYHQ ZDW 0RKDPPHG HQ ]LMQ QDDVWHQ KHEEHQ JH]HJG HQ JHGDDQ 'H SURIHHW 0RKDPPHG ZRUGW GRRU moslims gezien als de perfecte mens, die in de ogen van Allah een voorbeeldig leven heeft geleid. De levensweg van Mohammed wordt de soenna RIµGHZHJ¶RIµGHPDQLHU¶JHQRHPG Omdat de overleveringen elkaar op sommige punten tegenspreken, is er onder moslimgeleerden altijd discussie over authentieke en valse versies.


26

Shari’a 'HNRUDQHQGHKDGLWKYRUPHQGHEDVLVYRRUGHVKDUL¶D'HVKDUL¶DLVHHQUHFKWVV\VWHHP'HUHJHOV zijn gebaseerd op religieuze bronnen, die zijn ontwikkeld en vastgelegd door moslimgeleerden. Door generaties geleerden en hedendaagse moslimintellectuelen worden de meest uiteenlopende LQWHUSUHWDWLHVYDQGHVKDUL¶DJHJHYHQ+RHZHOJHORYLJHPRVOLPVYROKRXGHQGDWHUppQVKDUL¶DLV]LMQHU YHOHXLWLQJVYRUPHQ1DDVWGLWUHOLJLHX]HUHFKWNHQQHQLVODPLWLVFKHODQGHQRRNHHQQDWLRQDDOZHUHOGV recht. Dit is vaak een afgeleide van de rechtsstelsels van de voormalige koloniale overheersers. ,QHONODQGEHVWDDWHUHHQDQGHUHYHUGHOLQJWXVVHQKHWUHOLJLHX]HUHFKWHQKHWQDWLRQDOHUHFKW,Q,UDQ 6DRHGL$UDELsHQ1LJHULDLVKHWUHOLJLHX]HUHFKWGHYRRUQDDPVWHEDVLVYRRUZHWJHYLQJ,QGHPHHVWH ODQGHQ LQ 1RRUG $IULND HQ KHW 0LGGHQ 2RVWHQ ZHUNHQ EHLGH UHFKWVLQVWLWXWLHV QDDVW HONDDU 9RRUDO IDPLOLHHQHUIUHFKW]DNHQZRUGHQEHKDQGHOGRSEDVLVYDQGHVKDUL¶D'RRUGHYHUVFKLOOHQGHXLWOHJYDQ GHVKDUL¶DHQGHYHUVFKLOOHQGHYHUKRXGLQJSHUODQGYDQGHVKDUL¶DPHWKHWQDWLRQDOHUHFKWEHVWDDWHU in islamitische landen een grote variëteit aan rechtsstelsels en rechtspraktijken.46

45 46

%LMYRRUEHHOG$PLQD:DGXG'HNRUDQHQGHYURXZKHUOH]LQJYDQHHQKHLOLJHWHNVWYDQXLWHHQIHPLQLVWLVFKSHUVSHFWLHI of: KWWSPHHUWURXZQOQLHXZVHQGHEDWPRVOLPDV]RHNHQYURXZYULHQGHOLMNHXLWOHJNRUDQHQ5LIIDW+DVVDQHHQEHNHQGH 3DNLVWDDQV$PHULNDDQVLVODPLWLVFKWKHRORJHHQPHQVHQUHFKWHQDFWLYLVWHLQRQGHUPHHU1RRUGDP9DQ2RUGWHQ |U] -02WWR6KDULDHQQDWLRQDDOUHFKW HQ0%HUJHU6KDULDLQ(XURSD":HONHVKDULD",Q(XWRSLDQXPPHU

+RHZHOGH]XLOHQLQSULQFLSHYRRUHONHPRVOLPYHUSOLFKW]LMQEOLMNHQLQGHSUDNWLMNQLHWDOOH]XLOHQYRRU iedere moslim even belangrijk. Haram of halal Moslims geloven in een leven na de dood, het eeuwige leven. Voordat zij dit leven kunnen betreden, worden zij na hun dood, op de dag des oordeels, door God beoordeeld op hun daden. Belangrijk hierbij LVRI]LM]LFKDDQGHUHJHOVYDQGHLVODPKHEEHQJHKRXGHQ'H]HUHJHOVEHSDOHQZDWKDUDPYHUERGHQ HQKDODOWRHJHVWDDQ LV=HEHWUHIIHQKHWGDJHOLMNVHOHYHQYDQGHPRVOLPVHQJDDQELMYRRUEHHOGRYHU zaken als het onderhouden van relaties, voeding, gezondheid en reinheid, over het praktiseren van KHW JHORRI PDQYURXZYHUKRXGLQJHQ QDWXXU HWF HWF 'H UHJHOV ]LMQ JHEDVHHUG RS GH WHNVW LQ GH NRUDQHQGHVRHQQD'H]HWHNVWHQZRUGHQVRPVYHUVFKLOOHQGJHwQWHUSUHWHHUGRIVOXLWHQQLHWDDQELMKHW OHYHQLQHHQPRGHUQHWHFKQRORJLVFKHRPJHYLQJ,Q]R¶QJHYDONDQHHQNZHVWLHZRUGHQYRRUJHOHJG aan een raad van geleerden. Dan volgt er een uitspraak. Van belang is wie de uitspraak doet en vooral GRRUZLHKLMKHW]LMQDOWLMGPDQQHQ DOVHHQJH]DJKHEEHQGHJHOHHUGHHUNHQGZRUGW'HLVODPNHQW niet zoals de katholieke kerk een hiërarchische structuur met een paus als belangrijkste leermeester. ,HGHUHVWURPLQJKHHIW]LMQHLJHQJHOHHUGHQ 6WURPLQJHQ De islam heeft afhankelijk van plaats en tijd een andere invulling gekregen. Zo verschilt de islam LQ 0DURNNR RS GLYHUVH RQGHUGHOHQ YDQ GH LVODP LQ ELMYRRUEHHOG ,QGRQHVLs 6XULQDPH RI )UDQNULMN Uiteenlopende culturele achtergronden, de lokale geschiedenis en sociaaleconomische situatie hebben invloed gehad op de ontwikkeling van de islam.47 Eén islam bestaat daarom niet. Radicale of fundamentalistische moslims, maar ook sommige westerse islamkenners vinden dat er maar één zuivere islam is, en zij doelen dan op de islam zoals deze in de begintijd werd beleden.

47

:DDUGHQEXUJ


1. De shahadaJHORRIVEHOLMGHQLV XLWVSUHNHQPDDNWPHQVHQPRVOLPHQOLGYDQGHJHORRIVJHPHHQ schap, de umma. 2. De salatKHWJHEHG GLHQWLQGHUHJHOYLMINHHUSHUGDJSODDWVWHYLQGHQ7LMGHQVKHWJHEHGEXLJHQ moslims richting Mekka, om hun overgave aan God tot uiting te brengen. 3. +HW SULQFLSH YDQ GH zakat DDOPRHV VRRUW EHODVWLQJ LV GDW PRVOLPV LQ GH umma YHUDQWZRRU delijkheid voor elkaar dragen: rijken moeten rijkdom delen met armen. 4. +HWYDVWHQLQGHPDDQG RamadanLVLQPLGGHOVLQ1HGHUODQGVWHHGVEHNHQGHUDDQKHWZRUGHQ GRRUGHYHOH5DPDGDQIHVWLYDOVHQEXXUWLIWDUVLIWDU KHWEUHNHQYDQGHYDVWHQGDJ ,QGH5DPDGDQ wordt door moslims in de hele wereld gevast tussen zonsopgang en zonsondergang. 5. De hajj is de bedevaart naar Mekka en wordt alleen gedaan door moslims die de reis naar Mekka kunnen betalen en fysiek in staat zijn de reis te maken. Moslims uit de hele wereld komen in witte kleding naar Mekka voor een religieuze ervaring. Gedurende de hajj vind, ook voor thuisblijvers, het offerfeest plaats.


Zuilen ,Q GH LVODP EHVWDDQ GH YROJHQGH ]XLOHQ GLH GH EDVLV YDQ KHW JHORRI ]LMQ HQ YRRU PRVOLPV GH belangrijkste religieuze verplichtingen vormen

(UEHVWDDQELQQHQGHLVODPHHQDDQWDOKRRIGVWURPLQJHQ+HWRQGHUVFKHLGWXVVHQGHWZHHEHODQJULMNVWH stromingen, het soennisme en het shi’isme ontstond naar aanleiding van de opvolging van profeet 0RKDPPHG6KL¶LHWHQPHQHQGDWHUHHQEORHGOLMQPRHW]LMQWXVVHQGHRSYROJHUHQGHSURIHHWWHUZLMO dit voor soennieten niet noodzakelijk is. 'HSURIHHWKDGRQGDQNVQHJHQYURXZHQJHHQPDQQHOLMNHDIVWDPPHOLQJ]LMQHQLJH]RRQZDVMRQJ overleden. Wel was zijn neef Ali kandidaat. Maar de meerderheid verkoos Mohammeds vriend Abu Bakr als opvolger en niet zijn neef Ali. Uiteindelijk werd Ali toch de vierde kalief, maar hij werd in 661 YHUPRRUGHYHQDOVODWHU]LMQ]RRQ+XVVHLQ1DHHQNOHLQHGHUWLJMDDUUHVXOWHHUGHGLWWRWKHWRQWVWDDQYDQ WZHHKRRIGVWURPLQJHQKHWVKL¶LVPHHQKHWVRHQQLVPH


'HRYHUJURWHPHHUGHUKHLGFD YDQGHPRVOLPVLVsoenniet. Voor hen is het belangrijk het leven YDQ0RKDPPHG]RJHWURXZPRJHOLMNWHYROJHQ+LHUGRRU]LMQGH+DGLWKGLHGHOHHIJHZRRQWHQYDQ 0RKDPPHGEHVFKULMYHQHUJEHODQJULMNYRRUVRHQQLHWHQ+HWVRHQQLVPHKHHIWZHHUYHOHVXEVWURPLQJHQ HQNHQWYLHUUHFKWVVFKROHQGHKDQD¿WLVFKHPDOLNLWLVFKHKDQEDOLWLVFKHHQVMD¿¶LWLVFKH De shi’ieten, die belang hechten aan de bloedlijn met de profeet, volgen Ali, Mohammeds neef. Ook ELQQHQ KHW VKL¶LVPH EHVWDDQ UHFKWVVFKROHQ ]RDOV GH Jafari, en substromingen zoals de liberale, humanistische alevieten, de Isma’ilieten RI =HYHQHUV GLH LQ GH WHUXJNHHU YDQ GH ]HYHQGH ,PDP geloven) of de Twaalvers, die geloven dat er twaalf imams met groot gezag zijn geweest. De twaalfde LPDPGH0DKGLYHUORVVHU ]RXP\VWHULHXV]LMQYHUGZHQHQHQGHWZDDOYHUVKRSHQQRJDOWLMGRS]LMQ terugkeer. Verder zijn er de khawarijGLH]LFKRQGHUVFKHLGHQYDQ]RZHOVRHQQLVPHDOVVKL¶LVPHGRRUGHQDGUXN GLH]LMOHJJHQRSGDGHQLQSODDWVYDQGRJPD¶V=LMPRHWHQZHLQLJKHEEHQYDQULWXHOHQHQYHU]HWWHQ]LFK tegen corrupt leiderschap. Tot de substromingen behoren de liberale Mu’tazilieten en de IbadietenGH staatsgodsdienst van Oman en sommige berbergroepen in Algerije en Tunesië). +HW VRH¿VPH LV HHQ P\VWLHNH VSLULWXHOH EHZHJLQJ GLH ELQQHQ ]RZHO VRHQQLVPH DOV VKL¶LVPH YRRUNRPW+HWKHFKWYHHOEHODQJDDQKHWRQWZLNNHOHQYDQ]HOIGLVFLSOLQHHQDDQVSLULWXHOHPHGLWDWLHYH oefeningen.


28

De Ahmadiyya bewegingLVDOVKHUYRUPLQJEHZHJLQJRSJHULFKWLQ%ULWV,QGLsKHWKXLGLJH,QGLD3DNLVWDQ en Bangladesh. Deze beweging meent dat de grondlegger van de beweging, Mirza Ghulam Ahmad XLW 3XQMDE HHQ EHODQJULMNH KHUYRUPHU YDQ GH LVODP LV JHZHHVW 0LU]D *KXODP$KPDG FODLPGH GH EHORRIGH YHUORVVHU RI 0DKGL WH ]LMQ +LM HQ ]LMQ YROJHOLQJHQ JHORYHQ GDW ]LMQ NRPVW ZDV voorspeld door Mohammed. Aanhangers van de Ahmadiyya Moslim Gemeenschap geloven dat Mirza *KXODP$KPDG HHQ SURIHHW LV GH OHGHQ YDQ GH /DKRUH$KPDGL\\D %HZHJLQJ JHORYHQ GLW QLHW ,Q 1HGHUODQGKHHIWGHEHZHJLQJYRRUDODDQKDQJHUVRQGHUKLQGRHVWDDQVHPRVOLPV Andere stromingen zijn bijvoorbeeld de DruzenXLWKHWVKL¶LVPHYRRUWJHNRPHQLQ/LEDQRQ6\ULs,VUDsO en Jordanië) en de Koranische moslimsGLHDOOHHQGH.RUDQDFFHSWHUHQHQGH+DGLWKYHUZHUSHQ 2UWKRGR[LHIXQGDPHQWDOLVPHHQLVODPLVPH ,QGHGLVFXVVLHVRYHULVODPLWLVFKHYRUPHQYDQUDGLFDOLVHULQJYDOOHQRRNYDDNGHEHJULSSHQRUWKRGR[LH fundamentalisme en islamisme. We proberen hieronder de verschillen tussen de begrippen aan te duiden, waarbij we onder andere gebruik hebben gemaakt van het onderscheid dat wordt gemaakt in GHSXEOLFDWLH$DQGHKDQGYDQGHLPDPYDQ+DQV0RRUVHQ0HQQR-DFREV48 48

0RRUVHQ-DFREV

Fundamentalisme lijkt op orthodoxie. Elke fundamentalist is orthodox, maar niet elke orthodox gelovige ]DO HHQ IXQGDPHQWDOLVW ]LMQ 2UWKRGR[LH YHUZLMVW QDDU GRJPD¶V HQ WUDGLWLHV WHUZLMO IXQGDPHQWDOLVPH uitgaat van een vast punt in het verleden. Opvattingen die zich daarna hebben ontwikkeld en misschien tot tradities zijn uitgegroeid, hebben geen waarde voor de fundamentalist. Een fundamentalist vat de HLJHQUHOLJLHX]HRILGHRORJLVFKHRYHUWXLJLQJRSDOVRQEHwQYORHGEDDU+LMRI]LMRQWNHQWGHPRJHOLMNH EHWHNHQLVGLHPDDWVFKDSSHOLMNHRQWZLNNHOLQJHQNXQQHQKHEEHQRSGHHLJHQLGHHsQ)XQGDPHQWDOLVPH NDQOHLGHQWRWGHIHQVLHYHRIEHUXVWHQGH WHUXJWUHNNLQJLQHLJHQNULQJPDDUNDQ]LFKRRNYHHOPHHU GDQRUWKRGR[LH XLWHQLQEHNHULQJVGUDQJ6RPVJHEHXUWGDWPHWDQGHUHZDSHQVGDQKHWZRRUG ‘Islamisme’ of ‘politieke islam’ zijn verzameltermen voor verschillende islamitische stromingen VRHQQLWLVFKHQVKL¶LWLVFK GLHHUQDDUVWUHYHQGDWPRVOLPVWHUXJNHUHQQDDUKXQUHOLJLHX]HEURQQHQ PDDU RRN SROLWLHNH ZHUHOGOLMNH PDFKW YHUZHUYHQ $IKDQNHOLMN YDQ GH LQYDOVKRHN NXQQHQ WRW GH islamistische stromingen bewegingen worden gerekend die streven naar invoering en/of handhaving YDQKHWLVODPLWLVFKUHFKWshari’a), van het verwezenlijken van een panislamitische politieke eenheid en YDQKHWEHVWULMGHQYDQQLHWLVODPLWLVFKHZHVWHUVH SROLWLHNHFXOWXUHOHPLOLWDLUHVRFLDOHRIHFRQRPLVFKH LQYORHGHQ 6RPV ZRUGHQ JHPDWLJGH EHZHJLQJHQ GLH VWUHYHQ QDDU HHQ VWHUNH PRVOLPLGHQWLWHLW islamistisch genoemd, denk hierbij aan de Turkse AK-partij of de Marokkaanse PJD. Vaker worden met deze term militantere partijen en regimes bedoeld, zoals Hamas, HezbollahKHW,UDDQVHEHZLQG RQGHUGHOHQ YDQ GH Moslim Broederschap en Al Qaida. Veel van deze bewegingen hebben hun aanhang overigens niet alleen geworven met hun religieuze en politieke boodschap, maar ook door het bieden van hulpverlening, onderdak, educatieve steun en juridische bijstand.

'H7XUNVH$.SDUWLMLVGH$GDOHWYH.DONÖQPD3DUWLVL*HUHFKWLJKHLGVHQ2QWZLNNHOLQJVSDUWLM HHQFRQVHUYDWLHYHSDUWLMGLHVLQGV LQGH7XUNVHUHJHULQJ]LW'H$.SDUWLMNRPWGHHOVYRRUWXLW0LOOL*|UV+RHZHOYHUWHJHQZRRUGLJHUVYDQGHSDUWLMZDDURQGHU SUHPLHU5HFHS(UGR DQEHQDGUXNNHQGDWGHSDUWLMQLHWFRQIHVVLRQHHOPDDUZHOFRQVHUYDWLHILVYUH]HQVHFXOLHUHSDUWLMHQGDW GH$.SDUWLM7XUNLMHZLOLVODPLVHUHQ /H3DUWLGHOD-XVWLFHHWGH'pYHORSSHPHQW3-' 3DUWLMYDQ5HFKWYDDUGLJKHLGHQ2QWZLNNHOLQJ LVHHQ0DURNNDDQVHFRQVHU YDWLHIUHOLJLHX]HSDUWLMGLHHQLJV]LQVRSHQVWDDWYRRUKHUYRUPLQJHQPRGHUQLWHLW1DGHHUNHQQLQJGRRU0RKDPPHG9,JURHLGH GHSDUWLMLQNRUWHWLMGXLWWRWHHQYDQGHJURRWVWHYDQKHWODQG%LMGHODDWVWHSDUOHPHQWVYHUNLH]LQJHQZHUGGHLVODPLWLVFKH3DUWLM YRRU5HFKWYDDUGLJKHLGHQ2QWZLNNHOLQJ3-' PHW]HWHOVGHWZHHGHSDUWLM


2UWKRGR[LH ZRUGW LQ 1HGHUODQG UHGHOLMN JHDFFHSWHHUG 2UWKRGR[HQ ZHQVHQ EHSDDOGH UHJHOV VWULNW QDWHOHYHQPDDUKHEEHQGDDUELMJHHQSROLWLHNRIPDDWVFKDSSHOLMNH GRHO+HWLVKLHUGRRUHHQLHWV minder beladen begrip dan bijvoorbeeld fundamentalistisch of radicaal, ook al spoort de beleving van orthodoxe religieuzen niet altijd met de gevestigde democratische waarden. Voor orthodoxie wordt, RQGHU DQGHUH GRRU VWDGVGHHOYRRU]LWWHU 0DUFRXFK YDQ 6ORWHUYDDUW GH ODDWVWH WLMG UXLPWH EHGRQJHQ “Mensen moeten orthodoxie niet verwarren met extremistisch of radicaal”. Door de angst voor islam en islamitische terreur, is de ruimte voor orthodoxie kleiner geworden, aldus Marcouch.


Orthodoxie EHWHNHQW OHWWHUOLMN µUHFKW]LQQLJ LQ GH OHHU¶ 7RHJHSDVW RS UHOLJLHX]H RI LGHRORJLVFKH overtuigingen, betekent orthodoxie volgens Moors en Jacobs dat een individu of een groep “vasthoudt aan beginselen die vast staan, die een waarheidsclaim inhouden en die met historische DXWRULWHLWVDUJXPHQWHQ WUDGLWLHV ]LMQ RPNOHHG 2UWKRGR[LH EHYDW SHU GH¿QLWLH HHQ ERRGVFKDS HQ KHWDUJXPHQWGDWGLHERRGVFKDSVWHYLJZRUWHOWLQKHWYHUOHGHQ 2UWKRGR[LHELHGWHHQKHOGHUGLUHFW en enkelvoudig aangrijpingspunt voor identiteitsvorming: binding met andere mensen die allemaal dezelfde beginselen en waarheden huldigen, in het verleden en vandaag de dag. Die binding creëert een voldoende veilige sociale omgeving om ook kwetsbaar te kunnen zijn en niet te conformeren aan de communis opinio.”

,VODPLWLVFKHGHQNHUV50 Jongeren die radicaliseren vinden onder meer inspiratie bij een aantal islamitische geleerden uit de 19e en 20ste eeuw, die religieus fundamentalisme vaak combineerden met politiek activisme, meestal JHULFKWWHJHQGHZHVWHUVHNRORQLDOHRYHUKHHUVHUVHQKXQFXOWXXU+XQLQYORHGLVQRJVWHHGVJURRW9HHO JHZHOGGDGLJ LVODPLVWLVFKHEHZHJLQJHQ]LMQGRRUKHQRSJHULFKWRIEHwQYORHG:HQRHPHQKLHURQGHU een aantal van hen.


Rashid Rida 5DVKLG5LGD YHUGHGLJGHKHWNDOLIDDWDOVLVODPLWLVFKSROLWLHNV\VWHHPSDQLVODPLVPH ,Q iedere andere samenlevingsvorm zouden moslims volgens hem terugvallen in een staat van heidendom HQRQZHWHQGKHLG]RDOVLQKHWWLMGSHUNYRRUGDWGHSURIHHW0RKDPPHGOHHIGHjahiliyya).


30

Hassan al-Banna +DVVDQ DO%DQQD OHJGH YHHO QDGUXN RS KHW JHJHYHQ GDW GH LVODP HHQ JRGGHOLMNH RSHQEDULQJLVHQGDDUPHHDOOHDVSHFWHQYDQKHWPHQVHOLMNOHYHQEHSDDOW+LMNHHUGH]LFKKLHUPHHVWHUN DIYDQGHWUDGLWLRQDOLVWLVFKHHQYDQZHUHOGVH]DNHQDIJHNHHUGHJHORRIVSUDNWLMNYDQGDWPRPHQW$O Banna stond voor het afschaffen van alle westerse invloeden, zoals die te vinden waren in wetboeken, VRFLDOHJHZRRQWHVNOHGLQJJURHWHQZHUNWLMGHQWDOHQ HQLQVWLWXWLHVZDDURQGHUVFKROHQ HQZDVYRRU invoering van de sharia+LMZDVHHQDQWLLPSHULDOLVWWHQWLMGHYDQGH%ULWVHRYHUKHHUVLQJLQ(J\SWH en was een voorstander van het concept van de islamitische staat, die van onderop moest worden RSJHERXZG HQ DOV HLQGGRHO KHW NDOLIDDW KDG ,Q ]LMQ GHQNHQ ]LMQ KHW wahhabisme van Ibn ‘Abd alWahhab GLHVWRQGYRRUDEVROXWHWKHRFUDWLHHQHHQ]HHUSXULWHLQVHµZDUH¶LVODPHQ het VDOD¿VPH leidende stromingen.$O%DQQD LV GH JURRWYDGHU YDQ GH =ZLWVHUVH LVODPNHQQHU7DULT Ramadan. $O%DQQD ULFKWWH GH 0RVOLPEURHGHUV LQ (J\SWH RS ZDDU ODWHU RRN Sayyid Qutb DFWLHI ZHUG4XWEJHOGWDOVGHWKHRUHWLFXVYDQKHWPLOLWDQWHLVODPLWLVFKDFWLYLVPHSROLWLHNHLVODPLVODPLVPH +LM JLQJ XLW YDQ KHW FRQFHSW YDQ GH DEVROXWH HQ H[FOXVLHYH VRHYHUHLQLWHLW YDQ *RG$OOHV ZDW GDDU QLHWPHHVWURRNWPRHVWYROJHQVKHPPHWµMLKDG¶ZRUGHQEHVWUHGHQ+LMULFKWWH]LFKQLHW]R]HHURSGH EHYRONLQJPDDUYHHOPHHURSGH]LWWHQGHPDFKW4XWEKDQWHHUGHKHWFRQFHSWYDQWDN¿UKLMYHUNODDUGH LVODPLWLVFKHSROLWLHNH OHLGHUVWRWND¿UVRQJHORYLJHQ ZDQQHHU]LM]LFKQLHWDDQGHLVODPLWLVFKHZHWWHQ KLHOGHQHQELMYRRUEHHOGGHVKDULDQLHWLQYRHUGHQ'H]HND¿UVPRHVWHQLQGHYLVLHYDQ4XWERPKHW OHYHQZRUGHQJHEUDFKWGDWZDVHHQGZLQJHQGHHQOHJLWLHPHSOLFKW Al-Mawdudi 2RNGH,QGLDVH3DNLVWDDQVHPRVOLPOHLGHUHQVWLFKWHUYDQGHJama’ati Islami, $O0DZGXGL LVHHQEHODQJULMNHYRUPJHYHUYDQGHSROLWLHNHLVODP0DDUDQGHUVGDQ4XWESDUWLFLSHHUGH$O0DZGXGL ZHOLQSROLWLHNHLQVWLWXWLHVHQQDPKLMDIVWDQGYDQGLHQVPLOLWDQWHUDGLFDOLVPH:HOGHHOGHKLMPHW$O %DQQDHQ4XWEKHWLGHHYDQGHDOOHVRPYDWWHQGKHLGYDQGHLVODPDOVLGHRORJLH ]RZHOYRRULQGLYLGX HQJHPHHQVFKDSDOVYRRUVWDDWHQPDDWVFKDSSLM+LMEHVFKRXZGHKHWLVODPLWLVFKHJHGDFKWHJRHGDOV VXSHULHXUDDQZDWGHZHVWHUVHEHVFKDYLQJWHELHGHQKDG$O0DZGXGLZDVHHQSDQLVODPLWLVFKGHQNHU die streefde naar de islamitische staat Pakistan als onlosmakelijk onderdeel uitmaakt van de umma.

50

'H]HSDUDJUDDILVRQGHUPHHUJHEDVHHUGRS3HWHUV KHWUDSSRUW'\QDPLHNLQLVODPLWLVFKDFWLYLVPHYDQGH:55 HQGH:55VWXGLHYDQ1DVU$EX=D\G 5HIRUPDWLRQRI,VODPLF7KRXJKW$&ULWLFDO+LVWRULFDO$QDO\VHV

Toch hebben verschillende hedendaagse denkers, vooral vanuit het militante activisme van Qutb voedsel gegeven aan vormen van gewelddadig extremisme in naam van de islam. Zij zijn van grote invloed op de ideologische ontwikkeling van radicaliserende jongeren, bijvoorbeeld op de leden van GH+RIVWDGJURHS%HODQJULMNHYHUWHJHQZRRUGLJHUVGDDUYDQ]LMQ Abd Allah al-Azzam (1941-1989) $INRPVWLJ XLW -HQLQ RS GH :HVWHOLMNH -RUGDDQRHYHU +LM ZDV GRFHQW ODQGERXZ HQ YROJGH ODWHU HHQ VKDUL¶DVWXGLH LQ 'DPDVFXV 1D GH ,VUDsOLVFKH EH]HWWLQJ YDQ GH :HVWHOLMNH -RUGDDQRHYHU LQ keerde hij terug en nam hij deel in verzetsacties. Azzam studeerde islamwetenschappen aan de $]KDU8QLYHUVLWHLWLQ&DLURHQYHUWURNYHUYROJHQVQDDU6DRHGL$UDELsRPXLWJH]RQGHQWHZRUGHQDOV JDVWKRRJOHUDDUQDDU,VODPDEDG3DNLVWDQ 5RQGQDPKLMGHHODDQGHMLKDGLQ$IJKDQLVWDQQDDVW ]LMQZHUN]DDPKHGHQDOVGRFHQW$]]DPLVGHVWLFKWHUYDQKHW'LHQVWHQEXUHDXPDNWDEDONKLGDPDW YRRUGHEHJHOHLGLQJYDQGH$UDELVFKHVWULMGHUVGLHQDDU$IJKDQLVWDQNZDPHQ+LMZDVHHQOHHUPHHVWHU YDQ2VDPDELQ/DGHQ,QUHHGKLMRSHHQPLMQLQ3DNLVWDQHQRYHUOHHG$]]DPLVDXWHXUYDQ talrijke boeken over jihad. Azzam geldt als belangrijke inspirator van extremistische groepen die de gewapende jihad voorstaan. +LMLVVWHUNEHwQYORHGGRRU4XWEHQGH6DOD¿\\D-LKDGL\\DGHH[WUHHPFRQVHUYDWLHYHHQJHZHOGGDGLJH EHZHJLQJGLHRQWVWRQGLQGHFRQWH[WYDQGHRRUORJWHJHQKHWGRRUGH6RYMHW8QLHJHVWHXQGHUHJLPH LQ$IJKDQLVWDQ]LHRRNGHSDUDJUDDIRYHUVDOD¿VPH $]]DP]LHWGHLVODPDOVYHU]HWVLGHRORJLHJHULFKW tegen de externe vijanden van de islam door wie de moslimwereld in zijn optiek wordt omsingeld. Die moeten één voor één worden aangepakt


+RHZHOKHWYRRUDOKXQRSYDWWLQJHQ]LMQGLHYRHGLQJJHYHQDDQGHYUHHVGDWGHLVODPRSJHVSDQQHQ voet staat met mensenrechten en democratie, werden een aantal van bovenstaande personen in de tijd en context waarin zij leefden gek genoeg beschouwd als hervormers, zelfs verlichters. Anno 2009 dienen zij als inspiratiebron voor radicaliserende jongeren. Een jongerenwerker uit Amsterdam hierover: “Nederland mist lokale ulama. Jongeren lezen hier boeken van onder andere Sayyid Qutb, waar ideeën in staan die onder extreme omstandigheden zijn opgeschreven en daardoor niet te plaatsen zijn in de huidige context. Zo wordt de religie geïmporteerd uit de geschiedenis. Daar worden de vragen van de jongeren in het hier en nu niet mee beantwoord”.


Yusuf al-Qaradawi <XVXI DO4DUDGDZL (J\SWH VHSWHPEHU 3+' LVODPVWXGLHV DDQ GH$]KDU LQ LV HHQ LQYORHGULMNHLVODPLVWLVFKHJHOHHUGHHQRQRI¿FLHHO WKHRORJLVFKOHLGHUHQLGHRORRJYDQGH,QWHUQDWLRQDOH Moslim Broederschap. Qaradawi richt zich in meer dan 100 boeken en traktaten en door middel YDQPHGLDNDQDOHQDOV$O-D]HHUDQLHWDOOHHQRSGHLVODPLWLVFKHZHUHOGPDDURRNRSGHPRVOLPVHQ QLHWPRVOLPVLQ(XURSD+LMNRQGLJWUHJHOPDWLJIDWZD¶VDIRYHUGHPHHVWXLWHHQORSHQGHRQGHUZHUSHQ 4DUDGDZL ]LHW GH 0RVOLP %URHGHUVFKDS DOV HHQ XQLYHUVHOH LVODPLVWLVFKH EHZHJLQJ +LM VFKUHHI LQ 1990 het manifest Priorities of the Islamic Movement in the Coming Phase, waarin hij de Moslim Broederschap omschrijft als “een georganiseerd, collectief werk, ondernomen door het volk, ter KHUVWHOYDQGH,VODPDOVOHLGLQJJHYHQGYRRUGHVDPHQOHYLQJHQWRWKHULQVWDOOHULQJYDQKHW,VODPLWLVFKH .DOLIDDW]RDOVYHUODQJGGRRUGH6KDULD´


Abu Hamza al-Misri (1958) 0XVWDID.DPLO0XVWDIDEHNHQGDOV$EX+DP]DDO0LVULGH(J\SWHQDDU ZHUGJHERUHQWH$OH[DQGULs +LMNZDPLQQDDU(QJHODQGHQYHUNUHHJGH%ULWVHQDWLRQDOLWHLWKHUURHSHQLQ $O0LVULYRFKW LQGHYURHJHMDUHQWDFKWLJLQ$IJKDQLVWDQZDDUKLM]LMQKDQGHQHQppQRRJYHUORRU1DWHUXJNHHUZHUG KLMLPDPHQSUHGLNHUYDQGHUDGLFDOH)LQVEXU\PRVNHHLQ/RQGHQZDDUKHPLQGHGHXUZHUG JHZH]HQ+LMSUHHNWHEXLWHQGHSRRUWHQYDQGHPRVNHHYHUGHU$O0LVULLVOHLGHUYDQGH6XSSRUWHUV RI6KDUL¶D$QVDUDO6KDUL¶D HQDXWHXUYDQHHQDDQWDOLVODPLVWLVFKHJHVFKULIWHQGLHGRRU0RKDPPHG Bouyeri uit het Engels zijn vertaald, te vinden op www.shareeah.org]LHRRN ,QZHUG$O 0LVULRSDDQUDGHQYDQGH96GRRUGH%ULWVHDXWRULWHLWHQJHDUUHVWHHUG+RHZHOEHSDDOGJHHQJURWH ideoloog is hij wel zeer invloedrijk. Abu Muhammad (Asem) al-Maqdisi (1959) $O 0DTGLVL LV HHQ YDQ GH LQYORHGULMNVWH KHGHQGDDJVH VDOD¿VWLVFKH GHQNHUV 'H 1HGHUODQGHU -RDV :DJHPDNHUVGLHRQGHU]RHNGRHWQDDUGHZHUNHQYDQ$EX0XKDPPDGDO0DTGLVLNZDOL¿FHHUWKHP DOVHHQSXULVWHQHHQMLKDGLVDOD¿GLH]RZHOHHQLQVSLUDWLHEURQLVYRRUDSROLWLHNHVDOD¿VWHQDOVYRRU jihadisten.51$O0DTGLVL]LHWGHKXLGLJHUHJLPHVLQKHW0LGGHQ2RVWHQDOVDIYDOOLJ'H]HUHJLPHVNXQQHQ daarom bestreden worden, $O 0DTGLVL ZHUG JHERUHQ LQ 1DEOXV RS GH :HVWHOLMNH -RUGDDQRYHU 2S MRQJH OHHIWLMG YHUKXLVGH KLM QDDU.RHZHLWHQODWHUQDDU0RVXO,UDN ZDDUKLMDDQGHSODDWVHOLMNHXQLYHUVLWHLWVWXGHHUGH+LMZDV HHQLQVSLUDWRUYDQ$EX0XVCDEDO=DUTDZLGLHGH,UDDNVHDIGHOLQJYDQ$O4DHGDLQ,UDNOHLGGH=LMQ WHNVWHQZDUHQRRNSRSXODLULQKHW1HGHUODQGVH+RIVWDGQHWZHUN0RKDPPHG%RX\HULGHPRRUGHQDDU YDQ7KHRYDQ*RJKYHUWDDOGHRQGHUKHWSVHXGRQLHP$EX=XEDLUHQNHOHYDQ]LMQWHNVWHQ+HWPHHVW UHFHQWHERHNYDQ0DTGLVL52LVRQGHUDQGHUHRSJHGUDJHQDDQSDXV%HQHGLFWXV;9,*HHUW:LOGHUV Kurt Westergaard en Theo van Gogh.53 $O0DTGLVLKHHIWYHUVFKLOOHQGHNHUHQJHYDQJHQJH]HWHQ6LQGV]LWKLMYDVWLQ-RUGDQLs'HZHEVLWH YDQ$O0DTGLVLTawhed.ws, bevat een grote bibliotheek aan geschriften. De Engelse tekst van zijn This is our ‘Aqeeda JHORRIVOHHU LVWHYLQGHQRSKWWSZZZUHYLYLQJLVODPFRPDTHHGDKWKLVLVRXUDTHHGDK html


32

Amir Sulayman Saqr 6DTUZDVOLGYDQGH(J\SWLVFKH-DPD¶D,VODPL\\DHQYOXFKWWHLQGHMDUHQ]HYHQWLJQDDU6DRsGL$UDELs ZDDUKLMGHHOQDPDDQGHEH]HWWLQJYDQGH+DUDPDO6KDULILQ0HNNDLQ1D]LMQJHYDQJHQVFKDS WHKHEEHQXLWJH]HWHQYHUWURNKLMQDDU$IJKDQLVWDQZDDUKLMVDPHQZHUNWHPHW$\PDQDO=DZDKLUL Muhammad Said al-Qahtani 6DRHGLVFKH JRGVGLHQVWJHOHHUGH HQ SUHGLNHU LQ 0HNND ]LH www.islamway.com +LM LV RQGHU PHHU auteur van onder meer het veel gelezen en geciteerde boek al-Wala ’wa-l-Bara’a.

51 52 53

KWWSUHOLJLRQUHVHDUFKRUJPDUWLMQDSXULVWMLKDGLVDODÀWKHLGHRORJ\RIDEXPXKDPPDGDOPDTGLVL +HZKRVHKRXVHLVPDGHRIJODVVVKRXOGQRWWKURZVWRQHVDWRWKHUV²$UHDGLQJDQGFRQWHPSODWLRQRQWKHERRNVRIWKH2OG 7HVWDPHQWDQGDFRPSDULVRQEHWZHHQLWVPHVVDJHDQGWKHVWRULHVRIWKHPDJQLÀFHQW4XU·DQZHUGLQIHEUXDULJHSXEOL FHHUGRSGHZHEVLWHYDQ0DTGLVLZZZWDZKHGZs,. KWWSUHOLJLRQUHVHDUFKRUJPDUWLMQKHWJOD]HQKXLVDOPDTGLVLMLKDGLFRQWURYHUVHHQQLHXZHSXEOLFDWLH

Umar Abd al-Rahman (1938) ,V HHQ (J\SWLVFKH EOLQGH JRGVGLHQVWJHOHHUGH GLH EDQGHQ RQGHUKLHOG PHW (J\SWLVFKH UDGLFDOH LVODPLVWLVFKHRUJDQLVDWLHV+LM]DWWLMGHQVYHUVFKLOOHQGHSHULRGHVLQ(J\SWLVFKHJHYDQJHQLVVHQ0LGGHQ WDFKWLJHU MDUHQ YHWURN$O5DKPDQ QDDU$IJKDQLVWDQ ZDDU KLM PHW$]]DP HQ =DZDKLUL VDPHQZHUNWH LQ KHW 'LHQVWHQEXUHDX ]LH $]]DP ,Q YHUKXLVGH KLM QDDU GH 96 ZDDU KLM LQ YHUVFKLOOHQGH PRVNHHsQLQ1HZ-HUVH\SUHGLNWH,QZHUGKLMYHURRUGHHOGWRWOHYHQVODQJZHJHQVEHWURNNHQKHLG ELMGHDDQVODJLQRSKHW:RUOG7UDGH&HQWUH$O5DKPDQLVDXWHXUYDQYHUVFKLOOHQGHUDGLFDDO islamistische geschriften.

Nasr (Hamid) Abu Zayd 1DVU+DPLG $EX=D\G7DQWD(J\SWHRNWREHU LVHHQ(J\SWLVFKKRRJOHUDDULQGHLVODPGLH ZRRQWHQZHUNWLQ1HGHUODQG+LMLVJHVSHFLDOLVHHUGLQGHVWXGLHYDQGH.RUDQHQGHP\VWLHNH¿ORVR¿H 'RRU]LMQNULWLHNRSGHORJLFDYDQGHVKDUL¶DNZDPKLMLQDDQYDULQJPHWFRQVHUYDWLHYHNULQJHQLQ]LMQ JHERRUWHODQG+LMZHUGEHVWHPSHOGWRWJHORRIVDIYDOOLJHHQPRHVWLQXLWZLMNHQ Abu Zayd geldt als groot kenner van de verschillende islamitische stromingen en stelt zich tot doel een theologie te ontwikkelen die moslims in staat stelt hun eigen tradities te verbinden met de moderne ZHUHOGYDQYULMKHLGJHOLMNKHLGPHQVHQUHFKWHQHQGHPRFUDWLH+LMVWHOWLQ]LMQZHUNGHYUDDJFHQWUDDO of moslims hun samenlevingen kunnen moderniseren zonder hun geloof de rug toe te keren. Op basis van kritisch onderzoek van de Koran en de hadithliteratuur komt hij onder meer tot de FRQFOXVLHGDWGHMXULGLVFKHSRVLWLHYDQGHYURXZJHOLMNGLHQWWH]LMQDDQGLHYDQGHPDQ,Q EHNOHHGGH$EX=D\GGH&OHYHULQJDOHHUVWRHODDQGH8QLYHUVLWHLW/HLGHQ,QDDQYDDUGGHKLMGH ,EQ5XVKGOHHUVWRHOYRRUKXPDQLVPHHQLVODPDDQGH8QLYHUVLWHLWYRRU+XPDQLVWLHNWH8WUHFKW+LMLV verder verbonden aan de Universiteit Leiden en het Wissenschaftskolleg in Berlijn.


9RRU$O$IJKDQL ZDUHQ GH RQWZLNNHOLQJHQ LQ GH LVODPLWLVFKH ZHUHOG LQ GH SHULRGH YDQ GH WLHQGH WRW de viertiende eeuw essentieel, waarin bewezen werd dat de islam en rationele wetenschap prima konden samengaan. Voor een heropleving daarvan waren ingrijpende sociale, politieke en intellectuele veranderingen noodzakelijk. Om hier vorm aan te geven achtte Abduh het van wezenlijk belang de islam te bevrijden van het dogma van de traditie, zoals vastgelegd in de soenna. De verschillende hadiths waren immers pas veel later door de mens uit mondeling doorgegeven uitspraken, handelingen HQRSHQEDULQJHQYDQGH3URIHHWRSJHWHNHQGHQGDDUGRRUPRJHOLMNEHwQYORHGGRRUGHWRHKHHUVHQGH opvattingen. De koran moest daarom weer in het centrum van de aandacht van de moslim komen. Abdu pleitte vervolgens voor het inzetten van moderne kennisbronnen voor een fundamenteel onderzoek QDDUGHLVODPLWLVFKHHUIHQLVLQFOXVLHIGHNRUDQ]HOI+LMZDVGDDUPHHGHZHJEHUHLGHUYRRUHHQDDQWDO belangrijke hedendaagse hervormers, die de contextualisering van de islam in de 21ste eeuw door middel van ijtihad verder vorm proberen te geven. Belangrijke vertegenwoordigers hiervan zijn:


Mohammed Abduh en Jamal al-Din al-Afghani Een ander belangrijke groep denkers willen de islam juist ontdoen van zijn traditionalistische en OHJDOLVWLVFKH LQWHUSUHWDWLH =R VWRQGHQ 0RKDPPHG $EGXK HQ -DPDO DO'LQ DO$IJKDQL YRRUYHUQLHXZLQJGLHYRRUDOZDVJHULFKWRSKHWRYHUZLQQHQYDQGHRQGHUOLQJHYHUVFKLOOHQ WXVVHQKHWVRHQQLVPHHQVKL¶LVPHHQWXVVHQGHYLHUVRHQQLWLVFKHUHFKWVVFKROHQ0HWHHQPHQJHOPRHV YDQ]RZHODXWKHQWLHNLVODPLWLVFKHDOVDFWLYLVWLVFKHHOHPHQWHQSUREHHUGHQ$EGXKHQ$O$IJKDQLGH verdeeldheid en verstarring in de moslimwereld te overwinnen.


Rachid Benzine +HW ZHUNWHUUHLQ HQ RQGHU]RHN YDQ Rachid Benzine JHERUHQ LQ LQ .HQLWUD 0DURNNR LV GH ZHWHQVFKDSSHOLMNHWHNVWDQDO\VHYDQGH.RUDQ1D]LMQVWXGLHHFRQRPLHHQSROLWLHNHZHWHQVFKDSSHQ KHHIWKLM]LMQSURHIVFKULIWRYHUGHKHGHQGDDJVH.RUDQKHUPHQHXWLHNLQ/\RQ)UDQNULMN DIJHURQG+LM GRFHHUWGHPDVWHURSOHLGLQJ5HOLJLHVHQ6DPHQOHYLQJDDQKHW,QVWLWXXWG¶(WXGHV3ROLWLTXHV,QVWLWXXW YRRU3ROLWLHNH:HWHQVFKDSSHQ LQ$L[HQ3URYHQFH7HYHQVLVKLMRQGHU]RHNHUDDQKHWREVHUYDWRLUHGX 5HOLJLHX[LQ$L[HQ3URYHQFHHHQRQGHU]RHNVLQVWLWXXWLQUHOLJLHX]H]DNHQ 6LQGVGHSXEOLFDWLHYDQ]LMQERHNLes nouveaux penseurs de l’islamGHQLHXZHGHQNHUVYDQGHLVODP LQ 2004, waarin hij islamitische intellectuelen introduceert die pleiten voor een herinterpretatie van de Koran in het licht van de geesteswetenschappen, is er in publieke en wetenschappelijke kringen veel belangstelling YRRU]LMQµUHIRUPLVWLVFKH¶EHQDGHULQJYDQGH.RUDQ Rachid Benzine treedt veelvuldig op in diverse conferenties waar hij zijn hedendaagse lezing van de koran YHUGHGLJW,QHHQGHEDWPHW3-'OHLGHU6DDGHGGLQHHO2WPDQLVWHOGHKLM³'HNRUDQLVJHHQVXSHUPDUNWZDDU men op bestelling een Koranvers kan verkrijgen”. Met andere woorden, moslims laten de Koran zeggen ZDWGHNRUDQQLHW]HJW%HQ]LQHZHUGLQGRRUKHW0DURNNDDQVHPDJD]LQH³7HOTXHO´XLWJHURHSHQWRW één van de 50 mensen die een belangrijke bijdrage zullen leveren aan het Marokko van morgen. Mohammed Arkoun 0RKDPPHG $UNRXQ IHEUXDUL 7DRXULUW0LPRXQ $OJHULMH LV HHQ YDQ GH PHHVW LQYORHGULMNH JHOHHUGHQ LQ GH KHGHQGDDJVH LVODPLWLVFKH VWXGLHV ,Q HHQ FDUULqUH YDQ PHHU GDQ MDDU SOHLW KLM FRQVHTXHQWYRRULVODPLWLVFKPRGHUQLVPHHQKXPDQLVPH$UNRXQQHHPWDOVYULM]LQQLJGHQNHULQDO]LMQ ZHUNRQYHUNRUWVWHOOLQJWHJHQIXQGDPHQWDOLVPH+LMYHVWLJGH]LMQDFDGHPLVFKHUHSXWDWLHPHW]LMQVWXGLH QDDUGHOHYHQVORRSHQGH¿ORVR¿HYDQ,EQ0LVNDZD\K$UNRXQLVDXWHXUYDQWDOULMNHERHNHQLQKHW )UDQV(QJHOVHQ$UDELVFKZDDURQGHURethinking Islam%RXOGHU&RORUDGR /¶LPPLJUDWLHGH¿V et richesses 3DULMV HQ Contemporary Islamic Thought /RQGHQ +LM ZDV YHUERQGHQ DDQ WDOOR]H XQLYHUVLWHLWHQ HQ EHNOHHGGH HLQG MDUHQ QHJHQWLJ GH %LM]RQGHUH /HHUVWRHO ,VODP DDQ GH 8QLYHUVLWHLW YDQ $PVWHUGDP HHQ VDPHQZHUNLQJVSURMHFW YDQ $&% .HQQLVFHQWUXP GHVWLMGV QRJ Amsterdams Centrum Buitenlanders) met de UVA. Arkoun is momenteel emeritus hoogleraar aan La 6RUERQQHDOV6HQLRU5HVHDUFK)HOORZ


34

Tariq Saïd Ramadan 7DULT 5DPDdan *HQqYH DXJXVWXV LV HHQ =ZLWVHUVH ¿ORVRRI LVODPRORRJ HQ ppQ YDQ GH EHNHQGVWH (XURSHVH PRVOLPV +LM LV YDQ (J\SWLVFKH NRPDI 5DPDGDQ SURPRYHHUGH LQ GH ¿ORVR¿H DDQGH8QLYHUVLWHLWYDQ*HQqYH+LMVWXGHHUGHRRN$UDELVFKHQLVODPDDQGH$O$]KDUXQLYHUVLWHLWLQ &DLURZDVWRWOHUDDUDDQKHWFROOHJHYDQ6DXVVXUH*HQqYH HQSURIHVVRULVODPRORJLHDDQGH XQLYHUVLWHLWYDQ)ULERXUJ2QGHUMRQJHPRVOLPVLQYHHO(XURSHVHODQGHQLV5DPDGDQZDDUVFKLMQOLMNGH meest gelezen islamitische auteur. Ramadan onderstreept de noodzaak van een ontwikkeling van de islam in het Westen, die niet wordt EHwQYORHG GRRU FRQVHUYDWLHYH NUDFKWHQ XLW KHW 0LGGHQ2RVWHQ +LM YLQGW GDW PRVOLPV LQ ZHVWHUVH landen volwaardig burgerschap moeten opeisen en zich niet langer beschouwen als vreemdelingen. +LM URHSW PRVOLPV LQ KHW :HVWHQ GDDURP RS KXQ JHORRI HQ KXQ OHYHQ DOV EHWURNNHQ EXUJHUV PHW HONDDULQRYHUHHQVWHPPLQJWHEUHQJHQ,Q]LMQERHNHQÊtre musulman européen HQWesterse moslims en de toekomst van de islam ZHUNWKLMGH]HWKHPD¶VYHUGHUXLWKRHNDQPHQWHJHOLMN HHQJRHGH (XURSHDDQ]LMQenHHQJRHGH PRVOLP+LMPDDNWHHQVWHUNRQGHUVFKHLGWXVVHQFXOWXXU en religie. Jonge moslims in Europese landen moeten vlot integreren, zonder belemmering door bepaalde culturele gebruiken uit hun land van herkomst. Wel moeten ze hun religie trouw blijven, binnen de grenzen zoals de Koran die voorschrijft.

7DULT5DPDGDQLVRPVWUHGHQ'RRUHHQVFDODDDQMRXUQDOLVWHQSROLWLFLLQWHOOHFWXHOHQHQZHWHQVFKDSSHUV wordt vaak beweerd dat Ramadan met twee tongen spreekt. Zo zouden zijn redevoeringen voor een ZHVWHUV SXEOLHN VWHUN DIZLMNHQ YDQ ]LMQ XLWHHQ]HWWLQJHQ LQ KHW$UDELVFK YRRU HHQ PRVOLPSXEOLHN Ramadan stelt zich in het publieke debat in Europa op als een moderne moslim, maar houdt hij er volgens velen in werkelijkheid conservatieve of zelfs radicaal islamistische ideeën op na.546RPPLJH ZHWHQVFKDSSHUVPHQHQGDWKLMJHEUXLNPDDNWYDQKHWYDQRRUVSURQJVKL¶LWLVFKHFRQFHSWYDQtakkiya µ]LMQ ZDUH UHOLJLHX]H DFKWHUJURQG YHUEHUJHQ 9ROJHQV GLW WUDGLWLRQHOH FRQFHSW ]LMQ PRVOLPV LQ HHQ QLHWPRVOLPRPJHYLQJ JHUHFKWLJG RP KXQ PRVOLP]LMQ WH YHUEHUJHQ RP ELMYRRUEHHOG YHUYROJLQJ WH YRRUNRPHQ PDDU RRN RP KHLPHOLMN GH VWULMG WHJHQ GH RQJHORYLJHQ WH YRHUHQ ,Q KHW :HVWHQ ZRUGW WDNL\\DYDDNJHDVVRFLHHUGPHWµPHWGXEEHOHWRQJSUDWHQ¶RIOLHJHQ. Talloze aantijgingen in die richting ]LMQHQZRUGHQGRRU5DPDGDQFRQVHTXHQWHQXLWYRHULJZHHUOHJG55 Abdolkarim Soroush $EGRONDULP6RURXVK+DM)DUDM'DEEDJK,UDQ LVHHQ,UDQHVHGHQNHU¿ORVRRIKHUYRUPHU5XPL JHOHHUGHHQYRRUPDOLJKRRJOHUDDUDDQGH8QLYHUVLWHLWYDQ7HKHUDQ+LMLVPRPHQWHHOJDVWGRFHQWDDQ *HRUJHWRZQ8QLYHUVLW\LQ:DVKLQJWRQ'&HQZDVGDDUYRRUYHUERQGHQDDQ+DUYDUG3ULQFHWRQ

Ramadan is van mening dat er geen discrepantie bestaat tussen de voorschriften van de koran en de hadith enerzijds en de seculiere wetten van de Europese landen anderzijds. Volgens Ramadan schrijft GHVKDUL¶DYRRUGDWPRVOLPVLQODQGHQZDDU]LMHHQPLQGHUKHLGYRUPHQ]LFKPRHWHQKRXGHQDDQGH plaatselijke wetgeving, tenzij die wetgeving moslims zou dwingen te handelen in strijd met belangrijke SULQFLSHV XLW GH NRUDQ HQ GH VKDULD 5DPDGDQ VWHOW HYHQHHQV GDW GH VKDUL¶D LQ YHHO µ]RJHQDDPGH¶ LVODPLWLVFKH ODQGHQ ZDDURQGHU 1LJHULD 6DRHGL$UDELs HQ$IJKDQLVWDQ RQGHU KHW 7DOLEDQEHZLQG door de machthebbers misbruikt wordt om de mensenrechten van moslims, met name die de rechten van vrouwen, armen en politieke tegenstanders, in te perken.

54 ,QWHUHVVDQWHSXEOLFDWLHV]LMQYDQ&DUROLQH)RXUHVW&KqU7DULT 3DXO/DQGDX/H6DEUHHWOH&RUDQ HQ7RUEHQ9R ¶0XVOLP(XURSHYHUVXV(XUR,VODP,QWHOOHNWXHOOH,QWHJUDWLRQVPRGHOOHIUHLQHPXOWLNXOWXUHOOHXQGHUZHLWHUWH(8·LQ(XURYLVLRQHQ -XQJH0HQVFKHQVFKUHLEHQEHU(XURSD 2SKHWLQWHUQHWZRUGWYHUGHUYDDNYHUZH]HQQDDUUHDVRQVZK\7DULT5DPDGDQLVDUH DFWLRQDU\HHQDUWLNHOYDQGH)UDQVHPDU[LVW

35

6RURXVK]LHWGHNRUDQLVFKHWHNVWDOVHHQRSHQWHNVWGLHXLWQRGLJWWRWLQWHUSUHWDWLH2PGDWKHWPHQVHOLMN inzicht altijd tijdgebonden en afhankelijk is van de stand van kennis, is ook religieus inzicht volgens KHPYHUDQGHUEDDU+LMPDDNWGDDUELMRQGHUVFKHLGLQZDDUGHQYDQGHHHUVWHHQGHWZHHGHRUGH%LM ZDDUGHQYDQGHWZHHGHRUGHJDDWKHWRPGHGHWDLOVGLHUHOLJLHVYDQHONDDUGRHQYHUVFKLOOHQ]RDOV kledingvoorschriften en strafpraktijken), maar die niet de essentie vormen en onder invloed van nieuwe inzichten kunnen veranderen. Waarden van de eerste orde, zoals rechtvaardigheid, zijn echter HVVHQWLHHOHQYRRUDOWLMG+XQEHODQJZRUGWGRRUDOOHUHOLJLHVHQGRRUGHPHQVHOLMNHUHGHJHGHHOG


9DQXLW GDW LQ]LFKW LV$EGRONDULP 6RURXVK YRRUVWDQGHU YDQ HHQ FRQVWUXFWLHYH EHWURNNHQKHLG ELM KHW Westen. De westerse wetenschappelijke voorsprong biedt volgens hem veel inspiratie, vooral ook WHQDDQ]LHQYDQGH¿ORVR¿HHQGHVRFLDOHZHWHQVFKDSSHQZDDUKHW:HVWHQRYHULJHQVDOOHUPLQVWKHW eigendomsrecht op heeft. 6RURXVK¶VEHODQJULMNVWHELMGUDJHDDQGHLVODPLWLVFKH¿ORVR¿HLVGDWKLMRQGHUVFKHLGPDDNWWXVVHQGH door God geopenbaarde religie en de interpretatie van religie of religieuze kennis die gebaseerd is op sociaalhistorische factoren. Met het eerste doelt hij op de essentie van religie, buiten het menselijk bereik, eeuwig en goddelijk. Religieuze kennis is daarentegen een weliswaar oprechte en authentieke, maar eindige en beperkte vorm van menselijke kennis. 6RURXVKKHFKWDDQKHWEHJULSUHOLJLHX]HGHPRFUDWLH+LMGRHOWGDDUPHHRSGHUROGLHGHJRGVGLHQVW kan spelen in het publieke debat in een samenleving die bevolkt wordt door religieuze mensen. De WLQWHQGHNOHXUYDQHHQGHPRFUDWLHYHUDQGHUWGRRUGHVSHFL¿HNHNHQPHUNHQYDQHHQVDPHQOHYLQJ 6HFXOLHUHGHPRFUDWLHLVYROJHQV6RURXVKGDDURPSULPDYHUHQLJEDDUPHWKHWRPDUPHQYDQKHWJHORRI +HWZRUGWSDVSUREOHPDWLVFKDOVHHQEHSDDOGJHORRIZRUGWRSJHOHJGRIRQJHORRIZRUGWJHVWUDIW 6DOD¿VPH µ-XOOLHGHQNHQGDWKHWVDOD¿VPHHHQJHYDDUOLMNHVWURPLQJLVPDDURPWHEHJLQQHQLVKHWJHHQVWURPLQJ¶ EHWRRJW$EGHOµ+HWVDOD¿VPHLVGHZDUHLVODP:DWVDOD¿VWHQLQ1HGHUODQGGRHQLVHHQ]RHNWRFKW ondernemen naar de zuivere islam, ontdaan van allerlei culturele toevoegingen. En Abdel Maoula: ‘Wij wensen kufar (ongelovigen) niet de dood, maar de islam toe.’ ’56


36

9RRUDOVLQGVGHPRRUGRS7KHRYDQ*RJKZRUGWHURYHUVDOD¿VWHQJHVSURNHQZDQQHHUKHWJDDWRYHU LVODPLVPH UDGLFDOLVHULQJ HQ WHUUHXU GRRU PRVOLPV 6DOD¿VPH LV HHQ EHODGHQ WHUP JHZRUGHQ 9HHO LVODPLWLVFKHWHUURULVWHQYDQGHODDWVWHMDUHQKDGGHQHHQVDOD¿VWLVFKHDFKWHUJURQGWRFK]LMQGDDUPHH ODQJQLHWDOOHVDOD¿VWHQSRWHQWLsOH WHUURULVWHQ(QGLHVXJJHVWLHZRUGWZHOYDDNJHZHNW6DOD¿VWHQ worden in de media, maar ook vaak in publicaties van de overheid ten onrechte afgebeeld als een homogene groep die tegen iedere vorm van integratie is en zich gewelddadig tegen het westen verzet. +HW VDOD¿VPH LV GH YHU]DPHOQDDP YDQ VRHQQLWLVFKH EHZHJLQJHQ ZDDUYRRU GH YURPH YRRURXGHUV VDODI DOVUROPRGHOIXQJHUHQ0HWGH]HYRRURXGHUVZRUGHQGHHHUVWHGULHJHQHUDWLHVYDQPRVOLPV EHGRHOGGHPHWJH]HOOHQYDQ0RKDPPHGHQGHWZHHGDDURSYROJHQGHJHQHUDWLHVQDKHQ+LHUELMZRUGW YHUZH]HQQDDUHHQ+DGLWKGLHZRUGWWRHJHVFKUHYHQDDQ0RKDPPHG³'HPHQVHQYDQPLMQJHQHUDWLH ]LMQGHEHVWHGDQGHJHQHQGLHKHQYROJHQHQGDQGHJHQHQGLHGHODDWVWH]LMQ´'HWHUPVDOD¿VPH ³YRRUJDQJHUV´RI³YURHJHJHQHUDWLHV´ ZRUGWWHUXJJHYRHUGQDDUGHLVODPJHOHHUGH,EQ7D\PL\\DGLH OHHIGHLQGHHHQHHHXZ+LMSOHLWWHYRRUHHQWHUXJNHHUQDDUGHVDODIRPKHWVOHFKWHµIXQFWLRQHUHQ¶ van moslims tegen te gaan. 56

-*URHQHQ$.UDQHQEHUJ6DODÀVPHFRPSURPLVORRVHQUHFKWOLMQLJPDDU¶QLHWJHYDDUOLMN·LQGH9RONVNUDQWYDQPHL

Bid’ah 'H6RHQQDKHWYRRUEHHOGYDQGHSURIHHW0RKDPPHG LVKHWFHQWUDOHDVSHFWYDQGHVDOD¿GRFWULQH ,HGHUHKDQGHOLQJGLHLQRYHUHHQVWHPPLQJLVPHWGH.RUDQHQGH6RHQQDEHVFKRXZGNDQZRUGHQDOV een daad van aanbidding , terwijl iedere stap buiten de koran en de soenna betekent dat men zich verwijdert van de gedachte over de tawheed, de eenheid van God. %LG¶DKUHOLJLHX]HYHUQLHXZLQJHQQDGHWLMGYDQ0RKDPPHG]LMQYRRUVDOD¿VWHQHHQJURRWNZDDG=LM JHORYHQGDWDFWLYLWHLWHQGLHJHZRUWHOG]LMQLQELG¶DKQLHW]XOOHQOHLGHQWRWHHQKHPHOVHEHORQLQJHQGDW zij een gevaar vormen voor de islam. Mohammed zou volgens hen ook gewaarschuwd hebben tegen vernieuwingen van de godsdienst: “Wie innoveert of een vernieuwer huisvest ontvangt de vloek van Allah, Zijn engelen, en de hele mensheid.57

Stromingen 6DOD¿VWHQYHUZHUSHQZHVWHUVHFRQFHSWHQDOVGHZHVWHUVHHFRQRPLHJURQGZHWWHQHQSROLWLHNHSDUWLMHQ maar maken tegelijkertijd wel veel gebruik van moderne, westerse communicatiemiddelen als internet. ,VODPLWLVFKHFRQFHSWHQDOVdawa en shari’a zijn voor hen belangrijker dan een islamitische politieke partij of staat. Toch is de mate waarin ze zich met het wereldse leven en vooral politiek bezig houden WXVVHQVDOD¿VWLVFKHVWURPLQJHQHHQRQGHUVFKHLGHQGWZLVWSXQW(HQDQGHUEHODQJULMNYHUVFKLOWXVVHQ GHYHUVFKLOOHQGHVDOD¿VWLVFKHVWURPLQJHQLVKRHHUJHGDFKWZRUGWRYHUGHJHZHOGGDGLJHMLKDG (UZRUGHQELQQHQKHWVDOD¿VPHWZHHKRRIGVWURPLQJHQRQGHUVFKHLGHQGH6DOD¿\\D,OPL\\D die geweld afwijzen en de 6DOD¿\\D -LKDGL\\D die de mondiale jihad propageren tegen zowel het Westen als Arabische regeringen.

57

KWWSHQZLNLSHGLDRUJZLNL%LGDhJHEDVHHUGRS6DKLK%XNKDULERHNYDQ0XKDPPDGLEQ,VPDLODO%XNKDUL GH EHNHQGVWHYHU]DPHODDUYDQ+DGLWK


1HGHUODQGVHVDOD¿¶V]LMQYDDNMRQJHUHQYDQGHWZHHGHJHQHUDWLHGLHNULWLVFKVWDDQWHQRS]LFKWHYDQGH UHOLJLHX]HSUDNWLMNHQYDQKXQRXGHUV9RRUVDOD¿¶VLVKHWH[DFWQDOHYHQYDQGHYRRUJHVFKUHYHQULWXHOHQ YDQJURRWEHODQJ1LHWDOOHHQLQJHEHGPDDULQHONHDFWLYLWHLWLQKHWGDJHOLMNVHOHYHQ=HKHEEHQHUGDQ ook bijna een dagtaak aan om uit te vinden hoe ze de gedragsregels van 1400 jaar geleden in deze tijd PRHWHQLQWHUSUHWHUHQVWUHQJOHWWHQRSKXQYRHGLQJ]HNLMNHQELMYRRUEHHOGRRNQDDUYRHGLQJVDGGLWLHYHQ GHHQXPPHUV ZDWHUGULQNHQLQGULHSDX]HVPHWGHUHFKWHUKDQG]LFKYROJHQVVWULNWHYRRUVFKULIWHQ kleden en drie keer kloppen voordat ze een huis binnengaan. Ook muziek, een schilderij met de afbeelding van een levend wezen erop, of spullen die verkregen zijn door criminele activiteiten zijn YHUERGHQ*HYDDUOLMNPDDUQLHWYHUERGHQ]LMQWHOHYLVLHLQWHUQHWNUDQWHQµDOOHHQUDDGSOHJHQDOVMHGLH HFKWQRGLJKHEW¶ HQWLMGVFKULIWHQ


9RRUVDOD¿¶VLVGHGHFXOWXUDOLVHULQJYDQGHLVODPKHWVFKHLGHQYDQFXOWXXUHQUHOLJLHHUJEHODQJULMN %HSDDOGH ORFDOH SUHLVODPLWLVFKH FXOWXUHOH JHEUXLNHQ ]RDOV HHQ JHGZRQJHQ KXZHOLMN RI GH ZLM]H ZDDURS0DURNNDQHQKHWKXZHOLMNYLHUHQZRUGHQGRRUVDOD¿VWHQEXLWHQGHLVODPJHSODDWVW2RNNHUHQ ]LM]LFKWHJHQRQJHZHQVWHPDWHULDOLVWLVFKHHQZHVWHUV FXOWXUHOHLQYORHGHQ

%LQQHQGHYUHHG]DPH6DOD¿\\D,OPL\\DRRNZHOGHVHOH¿HV]LMQZHHUWZHHVWURPLQJHQWHRQGHUVFKHLGHQ er is een stroming die zich uitsluitend bezighoudt met religie en een stroming die zich ook met politiek LQODDW 'H HHUVWH DSROLWLHNH JURHS ZRUGW RRN GH VDOD¿ GDZD JHQRHPG 7RW GH]H JURHS EHKRUHQ LQ 1HGHUODQGGHYROJHOLQJHQYDQGH5RWWHUGDPPHU0RKDPHG.KDOHGHQGH7LOEXUJVHLPDP%RXFKWD]LM ZLM]HQLHGHUHEHPRHLHQLVPHWGHSROLWLHNDI,PDPVVMHLN)DZD]YDQGH+DDJVHPRVNHHDV6RHQQDK 0DKPRXGHO6KHUVKDE\YDQPRVNHHDO7DZKHHGLQ$PVWHUGDPHQ$KPHG6DODDPXLW7LOEXUJEHKRUHQ WRWGHVWURPLQJGLH]LFKZHOPHWSROLWLHNEHPRHLW2RNPRVNHHDO)RXUTDDQXLW(LQGKRYHQZRUGWWRW deze stroming gerekend. Zij vinden dat ze moeten opkomen voor moslims en reageren op de politieke DFWXDOLWHLW]RDOVRSGHZHEVLWHDO

-LKDGLVWHQ Van al de genoemde stromingen zijn het vooral de 6DOD¿\\D -LKDGL\\D die als extremist zijn te typeren. Zij propageren de mondiale jihad tegen zowel het Westen als Arabische regeringen. Deze groepen worden ook wel de jihadisten of de WDN¿UL genoemd. Tot deze groep behoort bijvoorbeeld Mohammed Bouyeri, de moordenaar van Theo van Gogh, maar ook andere leden van de zogenaamde +RIVWDGJURHS


38

+RHZHOGHPRRUGRS7KHRYDQ*RJKHQGHEHGUHLJLQJYDQ399OHLGHU:LOGHUVDQGHUVGRHWYHUPRHGHQ ]LMQGHPHHVWH1HGHUODQGVHMLKDGLVWHQQLHWJHULFKWRS1HGHUODQGPDDURSKHWEXLWHQODQG=RODDWGH $,9'LQGHSXEOLFDWLHµ/RNDOHMLKDGLVWLVFKHQHWZHUNHQLQ1HGHUODQG9HUDQGHULQJHQLQKHWGUHLJLQJVEHHOG ¶ZHWHQGDWMRQJHUHQXLW1HGHUODQGSRJHQGHHOWHQHPHQDDQHHQMLKDGWUDLQLQJRIGHJHZDSHQGH VWULMGLQ3DNLVWDQ$IJKDQLVWDQ6RPDOLsRIDQGHUHMLKDGIURQWHQ9ROJHQVGH$,9'LVGHGUHLJLQJYDQ ORNDOHMLKDGLVWLVFKHQHWZHUNHQWHJHQ1HGHUODQGHQ1HGHUODQGVHEHODQJHQYHUPLQGHUGWHQRS]LFKWH YDQ 'H$,9' EHQDGUXNW GDW HU GDDUQDDVW QRJ VWHHGV LQWHUHVVH EHVWDDW YDQXLW LQWHUQDWLRQDOH QHWZHUNHQYRRU1HGHUODQGVHGRHOZLWWHQLQELQQHQHQEXLWHQODQG 3ROGHULVODP 'HODDWVWHMDUHQVWDDWGHLVODPVWHHGVPHHULQGHDDQGDFKW,VODPLVRQGHUZHUSYDQGLVFXVVLHGLDORRJ HQGHEDWLQGHPHGLDKHWRQGHUZLMVGH]RUJHQGHSROLWLHN+HWJDDWRYHUGHLVODPLWLVFKHRPURHSHQRS radio en tv, over theologische opleidingen op hogescholen en universiteiten, over imams uit Marokko, over homoseksualiteit en de islam, over radicalisering, over islamitische scholen, over de meiden van halal en haram en over nog veel meer. Opvallend vaak gaat het over dé islam, dé islamitische gemeenschap en dé moslims. Terwijl in de praktijk elke dag opnieuw blijkt dat de ene moslim de andere niet is. Daarom gaan we in dit hoofdstuk QD KRH Gp LVODPLWLVFKH JHPHHQVFKDS LQ 1HGHUODQG HU HLJHQOLMN XLW]LHW KRHYHHO PRVOLPV ]LMQ HU LQ 1HGHUODQGHQZDDUNRPHQ]HYDQGDDQ" ,Q1HGHUODQGZRQHQRQJHYHHUPRVOLPV'H]H]LMQYHHODOXLWDQGHUHODQGHQGDQ1HGHUODQG DINRPVWLJ 'H PHHVWH PRVOLPV ]LMQ YLD DUEHLGVPLJUDWLH 7XUNLMH 0DURNNR PDDU RRN -RHJRVODYLs Tunesië en Pakistan) hierheen gekomen. Een aantal moslims zijn migranten uit de voormalige NRORQLsQYDQ1HGHUODQG6XULQDPHHQ1HGHUODQGV,QGLs0ROXNNHQ 'DQ]LMQHUQRJYOXFKWHOLQJHQXLW ELMYRRUEHHOG6RPDOLs,UDN$IJKDQLVWDQYRRUPDOLJ-RHJRVODYLs6\ULs(J\SWHHQQRJPHHUODQGHQ 2RNNRPHQHUYROJHQVKHW&%6HONMDDURQJHYHHU1HGHUODQGHUVEHNHHUGWRWGHLVODPELM

58

-*URHQHQ$.UDQHQEHUJ6DODÀVPHFRPSURPLVORRVHQUHFKWOLMQLJPDDU¶QLHWJHYDDUOLMN·,QGH9RONVNUDQWYDQPHL /HHVRRN'H.RQLQJ0 'H=XLYHUH,VODP$PVWHUGDP%HUW%DNNHU &%6 5HOLJLHDDQKHWEHJLQYDQGHVWHHHXZ'HQ+DDJ+HHUOHQ&%6

'LWJHWDOYDQPRVOLPVEHWHNHQWQRJQLHWGDWHULQ1HGHUODQGRRNEHOLMGHQGHPRVOLPV ZRQHQ+RHZHOKHWJURRWVWHGHHO]LFKZHOPHWGHLVODPLGHQWL¿FHHUWEOLMNWXLWRQGHU]RHNRQGHU7XUNHQ HQ 0DURNNDQHQ GDW VOHFKW HHQ PLQGHUKHLG ZHNHOLMNV GH PRVNHH EH]RHNW +HW OLGPDDWVFKDS YDQUHOLJLHX]HRUJDQLVDWLHVLVJHULQJELM7XUNHQELM0DURNNDQHQ 61 Moslims die niets aan hun JHORRIGRHQZRUGHQGHODDWVWHMDUHQRRNZHOPLQR¶VJHQRHPGmoslims in name only. Islamitische infrastructuur in Nederland ,Q 1HGHUODQG KHEEHQ PRVOLPV LQ GH ORRS GHU MDUHQ HHQ HLJHQ UHOLJLHX]H LQIUDVWUXFWXXU RSJHERXZG 'DW JHEHXUGH LQ HHQ SHULRGH GDW 1HGHUODQG QHW µRQW]XLOG¶ ZDV 'H SULPDLUH EHKRHIWH YDQ PRVOLPV lag bij gebedshuizen en moskeeën, waarvan de schattingen uiteenlopen tussen de 450 en 480 in 1HGHUODQG]LMQ62(UEHVWDDWHHQJURWHYDULsWHLWLQRPYDQJHQIXQFWLHVYDQPRVNHHsQ6RPPLJHOLMNHQ VRPVRSEXXUWKXL]HQPHWYHOHKRQGHUGHQEH]RHNHUVHQHHQKHHOVFDODDDQVRFLDDOPDDWVFKDSSHOLMNH activiteiten, die vaak georganiseerd worden door aan de moskee gelieerde stichtingen. Andere moskeeën zijn heel klein en hebben alleen een ruimte om te bidden. Ze zitten zonder vaste imam, zonder vrijdagsgebed, worden gerund door vrijwilligers en hebben maar een kleine achterban van enkele tientallen gelovigen. Meer over de rol en functies van moskeeën in hoofdstuk 6.

60 61 62

Idem 6KDGLG: .RQLQJVYHOG36YDQ ,VODPLQ1HGHUODQGHQ%HOJLH5HOLJLHX]HLQVWXWLRQDOLVHULQJLQWZHHODQGHQPHWHHQ JHPHHQVFKDSSHOLMNHYRRUJHVFKLHGHQLV/HXYHQ3HHWHUV 2YHUKHWH[DFWHDDQWDOPRVNHHsQEHVWDDWJHHQ]HNHUKHLG6LQGVGHDIVFKDIÀQJYDQKHWNHUNJHQRRWVFKDSSHQUHJLVWHULQ KRXGWGHULMNVRYHUKHLGJHHQFLMIHUVELMYDQKHWDDQWDONHUNHQRIPRVNHHsQLQ1HGHUODQG'DW]RXRRNQLHWSDVVHQELMGH YULMKHLGYDQJRGVGLHQVWHQGHVFKHLGLQJYDQNHUNHQVWDDW'DWVFKUHHIPLQLVWHU7HU+RUVWRSVHSWHPEHULQDQWZRRUG RSYUDJHQYDQ7ZHHGH.DPHUOLG:LOGHUV399 =LHKWWSZZZE]NQODFWXHHOQLHXZVHQULMNVRYHUKHLGKRXGt. De *URQLQJVHRQGHU]RHNHU$QDQG%ODQNGLHRQGHU]RHNQDDUSUHNHQGHHGVFKDWGDWKHWHU]LMQ (zie: KWWSZZZWURXZQODFKWHUJURQGGHYHUGLHSLQJDUWLFOHHFe RSELMYRRUEHHOGZLNLSHGLDZRUGWHHQOLMVWPHWPRV NHHsQJHJHYHQHQZRUGWJHVFKDWGDWKHWHU]LMQKWWSQOZLNLSHGLDRUJZLNL/LMVWBYDQBPRVNHHJHERXZHQBLQB1HGHUODQd.


'HPHHVWHPRVOLPVEHKRUHQWRWGHJURHSQLHWZHVWHUVHDOORFKWRQHQPDDUGDWEHWHNHQWQLHWGDWLHGHUH QLHWZHVWHUVH DOORFKWRRQ RRN PRVOLP LV 2QJHYHHU SURFHQW YDQ GH QLHWZHVWHUVH DOORFKWRQHQ LQ 1HGHUODQGLVPRVOLP'HJURRWVWHJURHSLVODPLHWHQLQ1HGHUODQGPHWELMQDGXL]HQGSHUVRQHQ wordt gevormd door mensen die afkomstig zijn uit Turkije. Daarna volgen de Marokkanen met ruim GXL]HQG SHUVRQHQ 9DQ GH JURHS RYHULJH QLHWZHVWHUVH DOORFKWRQHQ YRUPHQ GH 6XULQDPHUV PHWGXL]HQGSHUVRQHQGHJURRWVWHJURHSLVODPLHWHQJHYROJGGRRUGH$IJKDQHQGXL]HQG HQ GH ,UDNH]HQ GXL]HQG (U ]LMQ GXL]HQG DXWRFKWRQH PRVOLPV7RW GH]H ODDWVWH JURHS EHKRUHQ ELMYRRUEHHOG EHNHHUOLQJHQ PDDU RRN GH µGHUGH JHQHUDWLH DOORFKWRQHQ¶ 'LW ]LMQ GH NLQGHUHQ YDQ GH WZHHGHJHQHUDWLHQLHWZHVWHUVHDOORFKWRQHQGLHRPGDW]RZHO]LM]HOIDOVKXQRXGHUVLQ1HGHUODQG]LMQ geboren, tot de autochtonen worden gerekend.


Aantal moslims in Nederland 7RWHQPHWVFKDWWHKHW&%6KHWDDQWDOPRVOLPVLQ1HGHUODQGGRRUSHUKHUNRPVWJURHSKHWDDQGHHO moslims te schatten op basis van extern onderzoek en het percentage moslims in het herkomstland. Op JURQGGDDUYDQZHUGKHWDDQWDOPRVOLPVRSRQJHYHHUHHQPLOMRHQJHVFKDW,QZHUG1HGHUODQGHUV waaronder moslims, gevraagd wat ze er zelf van vonden. Dit gebeurde door middel van interviews en HQTXrWHV+LHUXLWEOHHNGDWHULQPRVOLPVLQ1HGHUODQGZDUHQ60

'H PHHVWH LVODPLWLVFKH VWURPLQJHQ ]LMQ LQ 1HGHUODQG YHUWHJHQZRRUGLJG HQ YRUPHQ YLD KXQ NRHSHORUJDQLVDWLHVHHQRQGHUGHHOYDQGHWZHHODQGHOLMNHDGYLHVRUJDQHQKHW&02HQKHW&*,+HW grootste adviesorgaan is het Contactorgaan Moslims en Overheid &02 +LHUELM ]LMQ GH YROJHQGH NRHSHORUJDQLVDWLHVDDQJHVORWHQ,VODPLWLVFKH6WLFKWLQJ1HGHUODQG,61 6WLFKWLQJ7XUNV,VODPLWLVFKH &XOWXUHOH)HGHUDWLH7,&) 2YHUNRHSHOHQGH6ML¶LWLVFKH9HUHQLJLQJ269 GH8QLHYDQ0DURNNDDQVH 0RVOLP 2UJDQLVDWLHV 1HGHUODQG 80021 0LOOL *|UV 1RRUG 1HGHUODQG 0*1 1HGHUODQGVH ,VODPLWLVFKH)HGHUDWLH1,) :RUOG,VODPLF0LVVLRQ:,0 6WLFKWLQJ,VODPLWLVFK&HQWUXP1HGHUODQG 6,&1 /LPEXUJVH,VODPLWLVFKH5DDG/,5 HQGH9HUHQLJLQJ,PDPVYDQ1HGHUODQG9,1


1DDVWKHW&02LVHULQ1HGHUODQGRRNQRJGHContactgroep Islam&*, GLHLVYRRUWJHNRPHQXLWGH 1HGHUODQGVH0RVOLPUDDG,QKHW&*,]LMQDKPDGL\\DPRVOLPVVKL¶LHWHQHQDOHYLHWHQYHUWHJHQZRRUGLJG HQ0DURNNDDQVHPRVNHHsQGLH]LMQDDQJHVORWHQELMGH5DDGYDQ0DURNNDDQVH0RVNHHsQ1HGHUODQG QLHWWHYHUZDUUHQPHWGH5DDGYDQ0DURNNDDQVH0RVNHHsQ1RRUG+ROODQGGLHZHHUJHUHODWHHUGLV DDQGH80021


40

Overigens wordt niet elke moslim of moskee vertegenwoordigd door een koepel. Er zijn vele YDDN NOHLQHUH PRVNHHsQ LQ 1HGHUODQG GLH RQDIKDQNHOLMN RSHUHUHQ HQ QLHW DDQJHVORWHQ ]LMQ ELM koepelorganisaties. Islamitisch onderwijs 'RRUDUWLNHOLQGH*URQGZHWLVKHWPRJHOLMNRPLVODPLWLVFKRQGHUZLMVRSWHULFKWHQ,Q1HGHUODQG]LMQ 43 islamitische basisscholen, twee middelbare scholen en één universiteit.63 0RVOLPVKHEEHQRRNHHQDDQWDOHLJHQZHO]LMQVRUJDQLVDWLHVZDDUYDQ6SLRUHQ,KVDQGHJURRWVWHHQ bekendste zijn. Met name de Turkse gemeenschap heeft in de loop der jaren internaten opgezet, ZDDUMRQJHUHQWLMGHQVKXQEDVLVRIPLGGHOEDUHVFKRROYHUEOLMYHQ2RN]LMQHUWKXLV]RUJRUJDQLVDWLHV HQJJ]LQVWDQWLHVGLH]LFKVSHFL¿HNRSPHQVHQPHWHHQPRVOLPDFKWHUJURQGULFKWHQ(QHU]LMQYHOH honderden kleine organisaties die op vrijwillige basis hulpverlening bieden. Islamisering van het debat Debatten over integratie gaan vaak niet meer over migranten of allochtonen, maar over moslims. 'HEDWWHQZRUGHQJHwVODPLVHHUG0DUWLMQGH.RQLQJVSUHHNWRYHUµKHWSURFHVYDQUHOLJLRQLVHULQJ¶YDQ PRVOLPV+HWJDDWVDPHQPHWHHQJURHLHQGHNORRILQGHSHUFHSWLHYDQPHQVHQ ZDDUELMRQGHUVFKHLG JHPDDNWZRUGWWXVVHQ1HGHUODQGHUVHQPRVOLPV9ROJHQVKHPJDDQPRVOLPMRQJHUHQGRRUGLWSURFHV zelf ook de verschillen benadrukken. Volgens De Koning hadden islamitische jongeren direct na de gebeurtenissen van 11 september 2001 de hoop dat de aanslag niet gepleegd zou zijn door een moslim. Tegelijkertijd hadden ze ook de angst om aangesproken te worden op het gedrag van Osama Bin Laden, toen bleek dat het moslims betrof. Volgens De Koning hebben jongeren in de periode na de aanslagen opeens heel concrete vragen RYHULVODP+LHUPHHNRPHQ]HQDDUGHPRVNHHLQ*RXGD“Voor velen is dit de eerste keer dat ze zich gaan verdiepen in de islam, of in hun eigen woorden: wat nu precies de echte islam is”. ,QGHSHULRGHGLHYROJWNDOPHHUWGLH]RHNWRFKWQLHW:DQWPHQVHQDOV)RUWX\Q+LUVL$OLHQ9DQ*RJK blijven moslims bezig houden en de maatschappij bezig houden met moslims.64

63 64

KWWSQOZLNLSHGLDRUJZLNL/LMVWBYDQBLQVWHOOLQJHQBYRRUBLVODPLWLVFKBRQGHUZLMVBLQB1HGHUODQG De Koning (2007)

Op internet is veel over halal en haram te vinden. Op sites, weblogs en op internetfora gaan heel wat berichten over halal en haram. Jongeren herinneren elkaar er nog maar eens aan dat je niet zomaar kan zeggen of iets halal of haram is, alleen omdat “de imam het zei”, of omdat “je het van MHYDGHUZHHW´(UZRUGWYDDNVSHFL¿HNQDDUµEHZLMV¶JHYUDDJGDOVPRVOLPVHHQYUDDJVWHOOHQRSHHQ GHUJHOLMNHVLWHRIIRUXP(QGDWZRUGWLQDOOHEHVFKHLGHQKHLG RRNYDDNPHHJHOHYHUGELMYRRUEHHOG “*HFODVVL¿FHHUGDOVVDKHHKGRRUDO$OEDDQLLQ6DKHHKDO7LUPLGKL(Q$OODKZHHWKHWEHVWH´ Er zijn RRNYUDDJHQDQWZRRUGVLWHVZDDUF\EHULPDPVRI]RJHQDDPGHF\EHUJHOHHUGHQDQWZRRUGHQJHYHQ aan jongeren die bijvoorbeeld vragen stellen over halal en haram. 66 Opstand der gematigden Wanneer er over moslimjongeren wordt gesproken gaat het vaak, ook in deze publicatie, over jongeren die voor een orthodoxe of soms zelfs extremistische invullingen van de religie kiezen.

65 66

idem 9RRUEHHOGHQYDQYUDJHQ Over techniek: =LMQJHPHQJGHLQWHUQHWIRUDWRHJHVWDDQ"PDQYURXZ ,VKHWJHEUXLNYDQHHQFRPSXWHUKDUDP" 2YHUKHWGDJHOLMNVOHYHQ $OVVWXGHQWHQHONDDUGDJHOLMNVNXVVHQELMKHWZHHU]LHQLVGDWKDUDP" ,VKDPNDDVFKLSVKDUDP",VJHODWLQHKDUDP" :HUNHQLQHHQVXSHUPDUNWZDDUDOFRKROZRUGWYHUNRFKWPDJGDW" 2YHUXLWHUOLMN ,VMHODQJHKDDUNQLSSHQKDUDP" ,VHHQEHXJHOKDUDP" +HWHSLOHUHQYDQVQRUKDUHQELMGHYURXZ RIZHQNEUDXZHQPDJGDW" 2YHUUHODWLHVKXZHOLMNVVHNV 0DJMHPDQQRJHHQYURXZWURXZHQ" ,NKHEVHNVJHKDGPDDUEHQQLHWJHWURXZGPRHWLNQXWURXZHQ"


Jonge Nederlandse moslims en het belang van halal en haram -RQJH PRVOLPV LQ 1HGHUODQG ]LMQ YDDN JHERUHQ LQ JH]LQQHQ ZDDUELM GH RXGHUV ]LMQ JHPLJUHHUG XLW landen waar moslims in de meerderheid zijn. De meeste ouders komen uit Turkije en Marokko, maar RRNXLWDQGHUHODQGHQELMYRRUEHHOG,QGRQHVLs6RPDOLs,UDN6\ULs/LEDQRQ(WKLRSLs$IJKDQLVWDQ Pakistan, Togo, China of Ghana. De ouders zijn migranten of vluchtelingen, die vanuit hun achtergrond NLQGHUHQRSYRHGHQ'HNLQGHUHQ]LWWHQHFKWHURS1HGHUODQGVHVFKROHQNULMJHQ1HGHUODQGVHYULHQGHQ HQµYHUQHGHUODQGVHQ¶'H]HVLWXDWLHNDQYHUZDUUHQGZHUNHQRSGHMRQJHUHQ'LWOHLGWWRWKHWEHNHQGH EHJULSYDQµWXVVHQWZHHFXOWXUHQLQ]LWWHQ¶ De islam kan de jongeren houvast geven. Ze willen graag een goede moslim zijn en gaan op internet gaan ze op zoek naar antwoorden op hun vragen. Bijvoorbeeld naar wat halal of haram is.


Ouders stimuleren vaak dat jongeren zelfstandig op zoek gaan naar meer kennis over de islam. Bovendien is ook op school zelfstandigheid het credo. Bij de zoektocht naar de islam, is begeleiding HFKWHU YDDN EHODQJULMN 9RRUGDW RXGHUV RI VFKROHQ KHW GRRU KHEEHQ NRPHQ MRQJHUHQ DQGHUV WH snel in aanraking met zogenaamde internetgeleerden, die pretenderen de waarheid over de islam te verspreiden, terwijl dit eigenlijk rekruteurs zijn, op zoek naar zielen voor de gewelddadige jihad. 0RVNHHsQNXQQHQHHQEHODQJULMNHUROYHUYXOOHQLQGH]HVSHFL¿HNHEHJHOHLGLQJ'HYRRUZDDUGHLVGDQ wel dat er bijvoorbeeld een imam aanwezig is, die aanzien heeft onder de jongeren en die zich kan verplaatsen in de leefwereld van de jongeren.65

'HKHOH JURWHJURHSHQMRQJHUHQGLHKHWJHORRIYDDUZHO]HJJHQRIGLHYRRUHHQJHPDWLJGHYDULDQWYDQ GH LVODP NLH]HQ EOLMYHQ YDDN EXLWHQ EHVFKRXZLQJ 9RONVNUDQWMRXUQDOLVWHQ -DQQ\ *URHQ HQ$QQLHNH Kranenberg geven in hun boek Opstand der Gematigden een schets van de ontwikkeling van de moslims en hun weerbaarheid tegen de extremistische en fundamentalistische tendensen. Volgens de twee journalisten heeft met name het felle islamdebat ervoor gezorgd dat er een tegenbeweging LQRSNRPVWLV=LMVLJQDOHUHQHHQVWHUNHUZRUGHQGGHPRFUDWLVFKDOWHUQDWLHIJHULFKWRSGH1HGHUODQGVH samenleving.



42

([WUHHPUHFKWV

³+HWUHFKWVHUDGLFDOLVPHRSVWUDDWHQRSVFKROHQQHHPWWRHHQH[WUHHPUHFKWVLV]HNHUQLHWRQJHYDDUOLMN´ Dat verklaarde Jaap van Donselaar in het Burgemeestersblad van 15 januari 2008. Van Donselaar LVDOVH[WUHHPUHFKWVGHVNXQGLJHYHUERQGHQDDQGH8QLYHUVLWHLW/HLGHQHQGH$QQH)UDQN6WLFKWLQJ (HQGDJODWHUUHODWLYHHUGHHHQDQGHUHVSHFLDOLVWSROLWLFRORRJ0HLQGHUW)HQQHPDGHXLWVSUDNHQYDQ 9DQ'RQVHODDU,QKHWSURJUDPPD*RHGHPRUJHQ1HGHUODQGYHUNODDUGHKLMGDWKLMZHOHHQWRHQDPH ziet van geweld tussen etnische groepen, maar zei hij ook dat hij geen comeback van extreemrechts EHVSHXUGH+HWYHUVFKLOLQGXLGLQJWXVVHQ)HQQHPDHQ9DQ'RQVHODDU]DWKHPYRRUDOLQGHGH¿QLWLH )HQQHPDUHNHQWWRWH[WUHHPUHFKWVGHDDQKDQJHUVYDQHHQQD]LVWLVFKHRIIDVFLVWLVFKHLGHRORJLHYDQ 'RQVHODDUKDQWHHUWHHQUXLPHUHGH¿QLWLH=RYHUNODDUGH9DQ'RQVHODDURSGHFHPEHUELMGH SUHVHQWDWLHYDQGHDFKWVWH0RQLWRUUDFLVPHHQH[WUHPLVPHGDWGH399PHW³PLWVHQHQPDUHQ¶¶RRNWRW extreemrechts kan worden gerekend. Van Donselaar verwees hierbij naar de positieve oriëntatie op KHWHLJHQHQDWLRQDOLVPH HQGHVFKHUSHDINHHUYDQKHWYUHHPGHUDFLVPH 67 De uitspraken van Van Donselaar leidden tot vele kritische reacties, in de eerste plaats van de PVV zelf. 'H¿QLWLH (U EHVWDDW YHHO VSUDDNYHUZDUULQJ RYHU KHW EHJULS H[WUHHPUHFKWV +HW LV HHQ FRQWDLQHUEHJULS ZDDU JHHQ HHQGXLGLJH GH¿QLWLH YRRU EHVWDDW +RPDQ 68 6RPPLJHQ OHJJHQ GH IRFXV RS LQGLYLGXHOH JHGDFKWHQHQLGHHsQDQGHUHQULFKWHQ]LFKPHHURSSROLWLHNHSDUWLMHQ.QLJJH ,QKHWSROLWLHNHGHEDWZRUGWHHQSROLWLHNHWHJHQVWDQGHUVRPVWHJHPDNNHOLMNDOVµH[WUHHPUHFKWV¶RIYLFH YHUVDDOVµH[WUHHPOLQNV¶ EHWLWHOG:DQQHHUGLWQLHWJHSDDUGJDDWPHWKHWEHQRHPHQYDQFULWHULD]HJW HHQGHUJHOLMNHNZDOL¿FDWLHYRRUDOLHWVRYHUGHSHUFHSWLHYDQGHJHQHGLHGHNZDOL¿FDWLHXLWGHHOW Van Donselaar en Rodrigues splitsen rechtsextremisme op in twee elementen, namelijk de afkeer tegen µYRONVYUHHPG¶HQµYRONVYLMDQGLJ¶9RONVYUHHPGKHHIWEHWUHNNLQJRSFXOWXXUYHUVFKLOOHQGLHPHQHUYDDUW RI GHQNW WH HUYDUHQ ,Q KHW YHUOHGHQ JROGHQ ELMYRRUEHHOG GH MRGHQ HQ ]LJHXQHUV DOV µYRONVYUHHPG¶ QX]LMQKHWYRRUDOGHDOORFKWRQHQ RIGHPRVOLPVµ9RONVYLMDQGLJ¶]LMQ GHSROLWLHNH WHJHQVWDQGHUVYDQ extreemrechts, zoals de linkse activisten en partijen, demonstranten en politici die maatregelen nemen tegen extreemrechts.

67 68

KWWSZZZGHSHUVQOELQQHQODQG2QGHU]RHN399LVH[WUHHPUHFKWVKWPO +RPDQ0 *HQHUDWLH/RQVGDOH([WUHHPUHFKWVHMRQJHUHQLQ1HGHUODQGQD)RUWX\QHQYDQ*RJK$QWZHUSHQ +RXWHNLHW .QLJJH3 7KHHFRORJLFDOFRUUHODWHVRIULJKWZLQJH[WUHPLVPLQ:HVWHUQ(XURSH(XURSHDQ-RXUQDORI3ROLWLFDO5HVHDUFK

+RHZHO GH QDPHQ YDQ GH]H RUJDQLVDWLHV YDDN GXLGHOLMN YHUZLM]HQ QDDU QDWLRQDDOVRFLDOLVWLVFK gedachtegoed, zijn veel extreemrechtse organisaties voorzichtig met openlijke referenties aan het oude fascisme of nazisme. De leiders van deze partijen en organisaties tasten steeds de grenzen van het toelaatbare af. Ze willen straffen van Justitie voorkomen, maar willen zich tegelijkertijd onderscheiden YDQGHPHHUJHYHVWLJGHSROLWLHNHVWURPLQJHQ+XQWHJHQVWDQGHUVSUREHUHQKHWRPJHNHHUGHWHGRHQ Zij trachten organisaties te ontmaskeren die ze als extreemrechts beschouwen, bijvoorbeeld door te ZLM]HQRSGHEHWURNNHQKHLGYDQ]R¶QRUJDQLVDWLHELMUDFLVWLVFKJHZHOGRIELMQD]LVPH Enkele keren is er sprake geweest van bijeenkomsten met openlijk nazisme. Tijdens een bijeenkomst LQDSULOZHUGGHGHJHERRUWHGDJYDQ$GROI+LWOHUKHUGDFKWHQKHW+RUVW:HVVHOOLHGJH]RQJHQ (HQSDDUPDDQGHQODWHUZHUGHHQFRQJUHVYDQGH1DWLRQDOH9RONXQLH198 JHKRXGHQZDDUELMppQ van de ongeveer zestig aanwezigen door de politie werd aangehouden wegens het brengen van de +LWOHUJURHW2RNQDPHQ198¶HUVGHHODDQKHUGHQNLQJHQYDQGHVWHUIGDJYDQ5XGROI+HVVLQ'XLWVODQG HQDDQGHKHUGHQNLQJHQYDQGHPLVOXNWHVWDDWVJUHHSYDQ+LWOHULQ71 2YHU,VUDsOHQKHWMRRGVHYRONZRUGWLQH[WUHHPUHFKWVHNULQJHQYHUVFKLOOHQGJHGDFKW7HUZLMOGHPHHVWH H[WUHHPUHFKWVHSDUWLMHQDQWLVHPLWLVFK]LMQ]LMQHURRNSUR]LRQLVWLVFKHRUJDQLVDWLHV=RZHUNWHQ1LHXZ 5HFKWV YDQ 0LFKLHO 6PLW HQ GHOHQ YDQ GH 1LHXZH 1DWLRQDOH 3DUWLM VDPHQ PHW GH DQWLLVODPLWLVFKH Joodse Defensie Liga.

70 71

15&GRVVLHUH[WUHHPUHFKWV KWWSZZZQUFQO:/DE3URÀHO([WUHHPUHFKWV 8LW]HVGHPRQLWRU5DFLVPHHQ([WUHPLPVPHKWWSZZZDQQHIUDQNRUJXSORDGGRZQORDGVPRQLWRUSGI


De harde kern van extreemrechts bestaat uit organisaties die zich baseren op het nationaalsocialistisch JHGDFKWHJRHGYDQGHQD]L¶V9RRUEHHOGHQYDQGHUJHOLMNHRUJDQLVDWLHV]LMQ%ORRG+RQRXU+HW$FWLHIURQW 1DWLRQDDO6RFLDOLVWHQ$16 'LHWVH.DPHUDGHQ*HUPDDQVH-HXJGLQ1HGHUODQG+ROODQG+DUGFRUH -HXJG6WRUP1HGHUODQG1LHXZH1DWLRQDOH(HQKHLG6WRUPIURQW1HGHUODQG9LNLQJ-HXJG1HGHUODQG en Voorpost.


'H=ZLWVHUVHSROLWLFRORRJ8UV$OWHUPDWWKDQWHHUWHHQHQJHUHGH¿QLWLH9ROJHQVKHPEHYDWH[WUHHPUHFKWV enkele vaste bestanddelen die zich afhankelijk van land, regio en zelfs individuele politicus, wisselend PDQLIHVWHUHQ+LMQRHPWGHYROJHQGHEHVWDQGGHOHQ70: % $JUHVVLHI QDWLRQDOLVPH HQRI HWQRFHQWULVPH GDW ]LFK XLWGUXNW LQ [HQRIRELH HQ YUHHPGH lingenhaat. % Racisme, meestal gefundeerd op een biologisch getinte wereldbeschouwing, terugkerend in etnisch/culturele discriminatie. % Antisemitisme, dat zich vertaalt in een open of bedekte vijandelijke houding tegenover het joodse YRONDOVPHGHLQHHQUHODWLYHULQJYDQQD]LPLVGDGHQXLWKHWYHUOHGHQ % $XWRULWDULVPHVWUHYHQGQDDUHHQNUDFKWLJHOHLGHUV¿JXXUHQHHQVWHUNHVWDDW % (HQ DQWLHJDOLWDULVWLVFKH PDDWVFKDSSLMRSYDWWLQJ ZDDUELQQHQ HHQ KLsUDUFKLVFKH µRUJDQLVFKH¶ ordening domineert. % 1DGUXNRSGHYRONVJHPHHQVFKDSHQGHFXOWXUHOHKRPRJHQLWHLWGDDUYDQ % Een antipluralistische opvatting over politiek en samenleving, samenhangend met een wantrouwen tegen de democratie. % Een demagogische spreekstijl waarbij politieke tegenstanders verbaal worden besmeurd. % Absolutistische aanspraken op de waarheid, die maatschappelijke tolerantie sterk bemoeilijken. % $FFHSWDWLHYDQJHZHOGDOVPLGGHORPVRFLDOHHQSROLWLHNHFRQÀLFWHQWHEHVOHFKWHQ

Wat de organisaties gemeen hebben is hun sterke afkeer van de multiculturele samenleving, allochtonen in het algemeen en moslims in het bijzonder. Daarnaast hebben ze een grote hekel aan OLQNVGHOLQNVHNHUNOLQNVHPHGLD GHJHYHVWLJGHSROLWLHNHSDUWLMHQHQDDQ(XURSD'LWJDDWJHSDDUG PHWHHQVWHUNHQDGUXNRSµKHWHLJHQYRON¶µGHHLJHQFXOWXXU¶HQµ1HGHUODQGVHQRUPHQHQZDDUGHQ¶ PVV extreemrechts? +RHZHOGH399YDQ*HHUW:LOGHUVLQJURWHOLMQHQKHW]HOIGHYLQGWDOVGHPHHVWHH[WUHHPUHFKWVHSDUWLMHQ LVKHWGHYUDDJLQKRHYHUUHGHSDUWLMDOVH[WUHHPUHFKWVNDQZRUGHQEHVWHPSHOG9ROJHQVGHGH¿QLWLH van Van Donselaar en Rodrigues zou de PVV tot op zekere hoogte wel als extreemrechts beschouwd NXQQHQ ZRUGHQ PDDU YROJHQV GH GH¿QLWLH YDQ$OWHUPDWW ]LMQ HU WH ZHLQLJ JURQGHQ RP GH 399 DOV extreemrechts aan te merken.


9ROJHQVGHHHUGHULQGH]HSXEOLFDWLHJHKDQWHHUGHGH¿QLWLHYDQH[WUHPLVPH³ZDQQHHUGHUDGLFDOLVHULQJ zo ver is doorgeschoten dat democratische waarden en processen worden afgewezen en de eigen ideologie als de universeel geldende wordt beschouwd, die eventueel met geweld aan anderen moet worden opgelegd”) is de PVV niet als extremistisch te kenschetsen.


44

399OHLGHU :LOGHUV KHHIW DOWLMG SXEOLHNHOLMN DOWLMG DIVWDQG JHQRPHQ YDQ H[WUHHPUHFKWV 7RFK LV ]LMQ SDUWLM RS H[WUHHPUHFKWVH IRUD SRSXODLU KRHZHO QHRIDVFLVWHQ ZHO PRHLWH KHEEHQ PHW GH SUR,VUDHO VWDQGSXQWHQYDQ:LOGHUV HQZHUGHULQDDQORRSYDQGHYHUNLH]LQJHQLQGRRUHHQ399PHGHZHUNHU steunverklaringen verzameld op extreemrechtse websites.72 Waarschijnlijk is er door de populariteit YDQGH399ZHLQLJVWHXQJHNRPHQYRRUH[WUHHPUHFKWVHVSOLQWHUVDOVGH198GH1DWLRQDOH$OOLDQWLH HQ1LHXZ5HFKWV Extreemrechtse organisaties Tegenover afnemende belangstelling voor extreemrechtse partijen is een toenemende belangstelling NRPHQ WH VWDDQ YRRU ORVVHU JHRUJDQLVHHUGH H[WUHHPUHFKWVH IRUPDWLHV 'H $,9' VFKULMIW LQ KDDU MDDUYHUVODJRYHUGDWKHWH[WUHHPUHFKWVHHQUHFKWVH[WUHPLVWLVFKHPLOLHXLQ1HGHUODQGJHNHQPHUNW ZRUGW GRRU IUDJPHQWDWLH HQ YHUVQLSSHULQJ (HQ RQWZLNNHOLQJ QDDU UHFKWVH[WUHPLVWLVFK WHUURULVPH LV YROJHQV GH GLHQVW QLHW DDQ GH RUGH -RQJHUHQ GLH ]LFK LQ KHW RSHQEDDU PDQLIHVWHUHQ PHW UHFKWV extremistische uitingen en symbolen blijven vooral een openbare ordeprobleem. 7HJHQRYHUGH]HUHODWLYHUHQGHZRRUGHQYDQGH$,9'VWDDQGHZDDUVFKXZLQJHQYDQGH8QLYHUVLWHLWYDQ /HLGHQHQGH$QQH)UDQNVWLFKWLQJLQKXQDFKWVWHUDSSRUWDJHYDQGHMonitor Racisme & Extremisme. =LM VLJQDOHUHQ HHQ WRHQHPHQG H[WUHHPUHFKWV VWUDDWDFWLYLVPH HQ HHQ WRHQDPH YDQ GH µLVODPRIRELH¶ LQ1HGHUODQG+HWJDDWGDQQLHWDOOHHQRPKHWQHJDWLHYHRSLQLHNOLPDDWRYHUPRVOLPVPDDURRNRYHU het toegenomen geweld tegen deze gemeenschap en het meer gedogen van tegen moslims gerichte uitingsdelicten. Onderzoeker Van Donselaar verklaarde bij de presentatie van de monitor in december 2008 dat het aantal QHRQD]L¶VGHODDWVWHYLHUMDDULVYHUWLHQYRXGLJG9ROJHQVKHPNRPWGLWRPGDWKHWGHODDWVWHMDUHQZHLQLJ tegenwerking van de overheid gekregen. Van Donselaar meent dat de staat zich vooral op moslimextremisten KHHIWJHIRFXVWHQQLHW]R]HHURSKHWUHFKWVH[WUHPLVPH'DWODDWVWHNDQGDDUGRRUYROJHQVKHPEORHLHQ+LM vindt dat in het verleden gebleken is dat actieve bestrijding vanuit de overheid een dempende werking KHHIW(HQDQGHUHYHUNODULQJOLJWYROJHQVKHPLQKHWµGRRUUDGLFDOLVHUHQ¶YDQH[WUHHPUHFKWVHMRQJHUHQ,Q 1HGHUODQG]LMQHQNHOHGXL]HQGHQMRQJHUHQH[WUHHPUHFKWV'LHYRUPHQHHQNZHHNYLMYHUYRRUQHRQD]L¶V Deze hebben, volgens de Monitor Racisme en Extremisme 2008, een sterkere ideologische inslag en zijn EHWHUJHRUJDQLVHHUGELMYRRUEHHOGLQEHZHJLQJHQDOV9RRUSRVWHQ%ORRG +RQRXU 72

KWWSZZZQUFQOELQQHQODQGDUWLFOHHFH([WUHHPUHFKWVBKLHOSBSDUWLMB:LOGHUV

,Q ZHUG GH DDQKDQJ YDQ QHRQD]LVWLVFKH JURHSHULQJHQ QRJ JHVFKDW RS YHHUWLJ SHUVRQHQ (LQG ]RXGHQ HU YROJHQV 9DQ 'RQVHODDU RQJHYHHU QHRQD]L¶V DFWLHI ]LMQ LQ 1HGHUODQG 'H LQOLFKWLQJHQGLHQVW $,9' NZDP LQ KHW ODDWVWH MDDUUDSSRUW WRW KHW]HOIGH DDQWDO 'LW MDDU ZDUHQ HU twintig extreemrechtse manifestaties, acht meer dan in 2007. En dan zijn er nog enkele duizenden extreemrechtse jongeren, schatten de onderzoekers.73

Volgens de laatste monitor Racisme en Extremisme is er de laatste jaren weer sprake van een afname YDQH[WUHHPUHFKWVJHZHOG'DWNRPWYRRUDOGRRUHHQDIQDPHYDQDQWLVHPLWLVFKHXLWLQJHQKHWDQWL islamitische geweld is juist toegenomen.77 Jeugdcultuur? +HWJURRWVWHGHHOYDQGHMRQJHUHQGLHEHWURNNHQ]LMQELMJHZHOGGDGLJKHGHQLVQLHWSROLWLHNDFWLHIPDDU sympathiseert wel met een aantal ideeën die extreemrechtse partijen ook hebben. “Deze jongeren gebruiken opzettelijk symbolen die met extreemrechts geassocieerd worden, zoals het kaalscheren YDQKHWKRRIGKHWEUHQJHQYDQGH+LWOHUJURHWHQKHWGUDJHQYDQEHSDDOGHNOHGLQJPHUNHQ=H]LMQ HFKWHUQLHWSROLWLHNJHRUJDQLVHHUGHULVPHHUVSUDNHYDQHHQµG\QDPLVFKHJURHS¶*H]LHQKHWJHEUXLN van symbolen en de veranderlijkheid van de groep lijkt het hier te gaan om een soort jeugdcultuur.”78 73 74 75 76 77 78

KWWSDOORFKWRQHQZHEORJQODOORFKWRQHQGHVWDDWODDWWKWPO 'RQVHODDU-YDQ ::DJHQDDU 0RQLWRU5DFLVPH ([WUHPLVPH5DFLVWLVFKHQH[WUHHPUHFKWVJHZHOGLQ$QQH )UDQN6WLFKWLQJ8QLYHUVLWHLW/HLGHQ 'HPRQLWRUEDVHHUWKDDUJHJHYHQVRSGHYROJHQGHEURQQHQ1DWLRQDDO,QIRUPDWLH.QRRSSXQW1,. YDQGH'LHQVW1DWLRQDOH 5HFKHUFKH,QIRUPDWLH'15, YDQKHW.RUSV/DQGHOLMNH3ROLWLHGLHQVWHQ./3' /DQGHOLMNH9HUHQLJLQJYDQ$QWL'LVFULPLQDWLH%X UHDXVHQ0HOGSXQWHQ/9$'%VLQGVMDQXDULRSJHJDDQLQGHODQGHOLMNHRUJDQLVDWLH$UW $QWLIDVFLVWLVFKH2QGHU]RHNV JURHS.DINDLQIRUPDWLHXLWHLJHQRQGHU]RHNYDQGH$QQH)UDQN6WLFKWLQJ 'DDUELMLVVSUDNHYDQPHHUSDUWLMHQJURHSMHVMRQJHUHQGLHYDDNVODDJVUDNHQELMVFKROHQRILQKHWXLWJDDQVOHYHQ9RRUEHHOG ´(HQJURHS0DURNNDDQVHMRQJHUHQEHODDJWHHQ/RQVGDOHULQ:RHUGHQ,Q8LWKXL]HQORSHQGHVSDQQLQJHQWXVVHQDOORFKWRQH MRQJHUHQHQ/RQVGDOHUV]RRSGDWHUHQNHOHYHFKWSDUWLMHQHQPLVKDQGHOLQJHQSODDWVYLQGHQ(HQDOORFKWRRQVODFKWRIIHUYDQ PLVKDQGHOLQJVWHHNWELMHHQYROJHQGHFRQIURQWDWLHWXVVHQGHJURHSHQLHPDQGYDQGHDQGHUHJURHSQHHUµSXLWGH]H vende monitor. KWWSZZZDQQHIUDQNRUJXSORDG'RZQORDGV0RQLWRUSGI 6FKRSSHQGHÀQLHHUWHHQMHXJGFXOWXXUDOV¶MRQJHUHQGLHHONDDUQLHWQRRG]DNHOLMNHUZLMVNHQQHQPDDUGLHHHQJHPHHQVFKDSSH OLMNXLWHUOLMNVWLMOPX]LNDOHYRRUNHXUHQEHSDDOGHZDDUGHGHOHQGLH]LFKQDGUXNNHOLMNRQGHUVFKHLGHQYDQGHZHUHOGYDQKXQYRO ZDVVHQHQ·XLW6FKRSSHQ++HW]LMQRQ]HIHHVWHQ-HXJGFXOWXUHQHQJHZHOGWHJHQDOORFKWRQHQLQ1HGHUODQG'HQ+DDJ 0LQLVWHULHYDQ%LQQHQODQGVH=DNHQ


Begin jaren ‘90 nam het antisemitisch geweld toe, dat in verband werd gebracht met de eerste Palestijnse Intifadah1DGHWHUURULVWLVFKHDDQVODJHQRSVHSWHPEHULQGH96LVHUVSUDNHYDQHHQ WRHQDPHYDQRRNJHZHOGGDGLJH DQWLPRVOLPXLWLQJHQPDDUHYHQHHQVYDQHHQUHHNVLQFLGHQWHQLQ RPJHNHHUGH ULFKWLQJ YDQ DOORFKWRQHQ WHJHQ DXWRFKWRQHQ 'H PRRUG RS 3LP )RUWX\Q LQ ZHUG GLUHFWJHYROJGGRRUHHQJURRWDDQWDOYLMDQGLJHXLWLQJHQYRRUQDPHOLMNEHGUHLJLQJHQ YDQUDFLVWLVFKH aard. De vijandigheden richtten zich ook tegen linkse politieke partijen, hun vertegenwoordigers, bewindslieden, de milieubeweging, linkse actiegroepen en de krakerscene. Met de moord op Theo van Gogh in 2004 nam de golf van geweldplegingen opvallend toe.75 De brandstichting bij een noodgebouw van een islamitische school in Uden is daarvan een voorbeeld. Een verdere toename van het aantal confrontaties76HQKHWRSYDOOHQGKRJHDDQGHHOYDQµ/RQVGDOHMRQJHUHQ¶ELMGH]HFRQIURQWDWLHVOHLGGH ertoe dat ook het Lonsdalevraagstuk in het centrum van belangstelling kwam te staan.


Incidenten ,Q HHQ HHUGHUH GH ]HYHQGH UDSSRUWDJH YDQ GH 0RQLWRU 5DFLVPH ([WUHPLVPH 74 wordt een historische schets gegeven waaruit blijkt dat er sinds de Tweede Wereldoorlog sprake is van UDFLVWLVFKHQH[WUHHPUHFKWVJHZHOGLQ1HGHUODQG(HUVWQRJLQFLGHQWHHOPDDULQGHMDUHQµQHHPW KHW DDQWDO DQWLVHPLWLVFKH LQFLGHQWHQ YRRUQDPHOLMN EHNODGGLQJHQ HQ YHUQLHOLQJHQ WRH 9DQDI GH MDUHQµYHUDQGHUGHGLWSDWURRQLQUDVVHQUHOOHQWXVVHQ1HGHUODQGHUVHQDOORFKWRQHQ([WUHHPUHFKWVH SDUWLMHQ ZDDURQGHU GH 198 ZHUGHQ RSJHULFKW *HZHOGGDGLJH YRRUYDOOHQ ]HWWHQ ]LFK YRRUW LQ GH MDUHQµHQµ,QGH]HSHULRGHWUDGRRNYHUKDUGLQJRS(HQJURHLHQGSURWHVWWHJHQGHYHVWLJLQJYDQ DVLHO]RHNHUVFHQWUDLQGLYHUVHUHJLR¶VEHJRQHQHQNHOHJHZHOGGDGLJHYRRUYDOOHQYRQGHQSODDWV


Extreemrechtse ideeën en racistisch geweld vinden hun achtergrond in jeugdculturen als die YDQ GH VNLQKHDGV HQ JDEEHUV .RRLMPDQ ,Q GH MDUHQ ¶ LV HU LQ 1HGHUODQG HHQ RS GH hardcore gebaseerde gabbercultuur ontstaan. Aanvankelijk ging het daarbij om stoere jongens uit GH DUEHLGHUVNODVVH 6MRQQLHV /HLGVHSOHLQHUV RI YDQGDOHQ GLH EHNHQG VWRQGHQ DOV UHOVFKRSSHUV HQ YHFKWHUVED]HQ /DWHU RQWVWRQG HHQ KRPRJHQH JURHS MRQJHUHQ GLH HONDDU µJDEEHU¶YULHQG QRHPGH =LMGURHJHQERPEHUMDFNVHHQ$XVWUDOLDQWUDLQLQJVSDNDXVVLH HQ1LNH$LU0D[[VFKRHQHQPD[[LHV Jongens hadden kaalgeschoren hoofden en meisjes hadden het haar half weggeschoren en de rest in strakke staarten of vlechten. Gabbers luisterden vooral naar hardcore, harde muziek met zoveel PRJHOLMNEHDWVSHUPLQXXW'DDURSGDQVHQKDNNXK JHEHXUGHYDDNPHWJHEUXLNYDQGUXJV6\PEROHQ DOVGH1HGHUODQGVHYODJKHW:KLWH3RZHUWHNHQHQKDNHQNUXL]HQZHUGHQGRRUYHHOJDEEHUVRSGH NOHGLQJJHGUDJHQHQHURQWVWRQGHQYHHOJHZHOGGDGLJHFRQÀLFWHQPHWDOORFKWRQHQ*DEEHUVZHUGHQ JH]LHQDOVµOLFKWJHUDDNWHQKHHWJHEDNHUG¶HQVROLGDULWHLWPHWGHHLJHQJURHSVSHHOWHHQJURWHURO'H JDEEHUFXOWXXUNHQGHHHQKRRJWHSXQWLQHQYHUGZHHQGDDUQDQDDUGHDFKWHUJURQGWHU%RUJW 1997).80


46

6LQGV KHW MDDU LV HU HFKWHU VSUDNH YDQ HHQ KHURSOHYLQJ YDQ GH JDEEHUVFqQH SDUDOOHO ORSHQG DDQ GH RSNRPVW YDQ 3LP )RUWX\Q HQ GLHQV VWDQGSXQWHQ RYHU PLJUDWLH LQWHJUDWLH HQ YULMKHLG YDQ meningsuiting. Daarnaast hebben de gebeurtenissen van 11 september en de moord op Theo van *RJK HHQ VWLPXOHUHQG HIIHFW JHKDG YDQ 'RQVHODDU 9RRUDO KHW PHUN µ/RQVGDOH¶ ZRUGW GRRU gabbers zo opzichtig gedragen, dat het is gaan fungeren als uiterlijk kenmerk van en benaming YRRU GH]H MRQJHUHQ 0HW /RQVGDOHMRQJHUHQ ZRUGHQ YROJHQV 'RQVHODDU HFKWHU QLHW DOOH MRQJHUHQ DDQJHGXLGGLHKHWPHUNGUDJHQPDDUGHH[WUHHPUHFKWVHHQUDFLVWLVFKHMRQJHUHQRQGHUKHQ'H$,9' VWHOWYDVWGDWYDQDOOH/RQVGDOHMRQJHUHQJHVFKDWRSKRQGHUGGXL]HQGLQ H[WUHHPUHFKWVH denkbeelden hebben.81+HW/DQGHOLMN%XUHDXWHUEHVWULMGLQJYDQ5DVVHQGLVFULPLQDWLHWHJHQZRRUGLJ Artikel 1) schatte de totale groep op 50.000, waarvan 3.000 jongeren extreemrechtse gedachten ]RXGHQKHEEHQHQWRWGHµKDUGHNHUQ¶EHKRUHQ82 Deze harde kern wordt gevormd door jongeren met een extreemrechtse ideologie. Om hen heen bestaat een groep meelopers en tot slot zijn er nog de potentiële leden.83+HWRYHUJURWHGHHOYDQGHMRQJHUHQOLMNWVOHFKWVJHwQWHUHVVHHUGYRRUKDUGFRUHHQ hangt geen extreemrechtse ideologie aan. Wel zijn gevoelens van vreemdelingenhaat, nationalisme en frustraties over de multiculturele samenleving breed gedragen binnen deze jongerencultuur.84 8LWHUOLMN ZRUGW GDW JHWRRQG GRRU KHW GUDJHQ YDQ KDNHQNUXL]HQ :KLWH 3RZHUWHNHQV HQ URRGZLW blauwe vlaggetjes op jassen en truien. Bovendien ontstaan er regelmatig confrontaties tussen hen en allochtone jongeren.85

80 81 82 83 84 85

.RRLMPDQ+ (HQJURHSDSDUW"-RQJHUHQZHUNHQHWQLFLWHLW$PVWHUGDP1,=:-HXJG6:3 %RUJW7WHU +LEEHO% :LOGH-DUHQ(HQHHXZMHXJGFXOWXUHQ8WUHFKW/HPPD%9 $,9' 9HUYROJQRWD/RQVGDOHMRQJHUHQLQ1HGHUODQG 6OXLV5YDQGHU 9DQ9UHHPGH6PHWWHQ9ULM"(HQTXLFNVFDQQDDUUHFKWVH[WUHPLVPHRQGHUMRQJHUHQLQGH=DDQVWUHHNHQ Z3XUPHUHQG=DDQVWUHHN:DWHUODQG%XUHDX'LVFULPLQDWLH]DNHQ :LWWH59HHQVWUD06FKUDP. .RUV) ,QWHUHWQLVFKH6SDQQLQJHQHHQGUDDLERHN'HQ+DDJ6'88LWJHYHUV 0HWHHQMRQJHUHQRIMHXJGFXOWXXUZRUGWKLHUKHWJHKHHOYDQQRUPHQZDDUGHQFXOWXXUNHQPHUNHQRIDDQJHOHHUGHJHGUD JLQJHQEHGRHOGGLHHHQJURHSMRQJHUHQNHQPHUNHQ(HQGHUJHOLMNHVXEFXOWXXULVYDDNKHUNHQEDDUDDQWDDOJHEUXLNNOHGLQJ VLHUDGHQV\PEROHQHQPX]LHN $,9' /RQVGDOHMRQJHUHQLQ1HGHUODQG)HLWHQHQÀFWLHYDQHHQYHUPHHQGHUHFKWVH[WUHPLVWLVFKHVXEFXOWXXU

'HUROYDQLQWHUQHWELMSRODULVDWLHUDGLFDOLVHULQJHQH[WUHPLVPH

,GHQWL¿FDWLH 'HPHGLDEHwQYORHGHQGHYRUPLQJYDQGHLGHQWLWHLWYDQMRQJHUHQ(HQEHODQJULMNGHHOYDQKXQYULMHWLMG EHVWHGHQMRQJHUHQDDQKHWFRQVXPHUHQHQVRPVRRNSURGXFHUHQYDQXLWHHQORSHQGHPHGLDXLWLQJHQ Ze gebruiken de media om zich te informeren, zich te ontspannen of iets opwindends te beleven. 86 'RRUPLGGHOYDQGH]HPHGLDNXQQHQGHMRQJHUHQ]LFKJHPDNNHOLMNHULGHQWL¿FHUHQPHWJHOLMNJH]LQGHQ en kunnen gevoelens van uitsluiting of juist superioriteit worden versterkt. De keuzes die jongeren in KXQOHYHQPDNHQZRUGHQEHwQYORHGGRRUGHLQIRUPDWLHGHHPRWLHVNHQQLVHQYDDUGLJKHGHQGLHKHQ YLDGHPHGLDEHUHLNHQ2PJHNHHUG]LMQPHGLDRRNHHQPLGGHORPXLWLQJWHJHYHQDDQKXQLGHQWLWHLW GLWNDQ]RZHOGRRUKHWSUR¿HOYDQGHPHGLDGLH]HJHEUXLNHQDOVKHWNDUDNWHUYDQGHPHGLDGLH]H]HOI produceren. Voor islamitische jongeren geldt dat ze via het internet of de satellietzenders het nieuws kunnen volgen vanuit een Arabisch, Turks, Berbers of islamitisch perspectief/referentiekader. Dankzij het internet kunnen ze gemakkelijker contact houden en loyaliteit blijven voelen met de landen van herkomst en de ummaGHLQWHUQDWLRQDDOYHUEHHOGGHJHPHHQVFKDSYDQPRVOLPV6RPPLJHPRVOLPMRQJHUHQ]XOOHQ ]LFKKLHUGRRUVWHUNHUYHUERQGHQYRHOHQPHWOHHIWLMGVJHQRWHQXLW3DOHVWLQD,UDNRI$IJKDQLVWDQGDQPHW MRQJHUHQXLWHHQZLOOHNHXULJH1HGHUODQGVHSODWWHODQGVJHPHHQWH'H]HYHUERQGHQKHLGNDQRRNOHLGHQ WRWOR\DOLWHLWVFRQÀLFWHQPHWGH1HGHUODQGVHVWDDWELMYRRUEHHOGZDQQHHUGH1HGHUODQGVHUHJHULQJLQ KHWFRQÀLFWWXVVHQ,VUDHOHQGH3DOHVWLMQHQSDUWLMNLHVWYRRU,VUDHOHQLQGHEHOHYLQJYDQLVODPLWLVFKH MRQJHUHQWHJHQKXQLVODPLWLVFKHEURHGHUVHQ]XVWHUVLQ3DOHVWLQD


'H PHGLD LQ KHW ELM]RQGHU LQWHUQHW VSHOHQ HHQ EHODQJULMNH URO ELM SURFHVVHQ YDQ SRODULVDWLH UDGLFDOLVHULQJHQH[WUHPLVPH7RFKLVHUQDDUGLWRQGHUZHUSQRJQLHWYHHORQGHU]RHNJHGDDQ,QGLW hoofdstuk een verkenning.

Internet Van alle media die jongeren gebruiken is het internet de afgelopen jaren uitgegroeid tot het belangrijkste FRPPXQLFDWLHPLGGHO -RQJHUHQ ]LWWHQ ODQJHU DFKWHU GH SF GDQ DFKWHU GH WY +HW LQWHUQHW ELHGW GH jongeren de mogelijkheid zichzelf te uiten, maar ook om een geheel andere identiteit aan te nemen. Op de vele sites en fora die jongeren bezoeken wordt informatie geproduceerd en gerecycled. Op de grote krantensites, discussiefora en allochtone communities verblijven dagelijks vele tienduizenden, soms wel honderdduizenden mensen. Wie op een willekeurig moment inlogt op bijvoorbeeld een allochtone community als marokko.nl, maghreb.nl of maroc.nl is al snel in het gezelschap van honderden anderen die in verschillende deelfora actief deelnemen aan discussies of elkaar informeren over tal van onderwerpen. Deze fora weten zonder of met relatief weinig overheidssubsidie veel meer jongeren te bereiken dan veel gesubsidieerde welzijnsinitiatieven.

86

+DHQHQV/G·6XPPHUHQ&YDQ6DH\V) .RHPDQ- ,QWHJUDWLHRI,GHQWLWHLW0HGLDPHQX·VYDQ7XUNVHHQ0DURN NDDQVHMRQJHUHQ$PVWHUGDP%RRP


47


Media en vrienden nemen rol van opvoeders over 9ROJHQV-RVGH+DDQ&KULVWLDQYDQ¶W+RIHQ5LQLHYDQ(VW6&3 LVKHWDDQQHPHOLMNGDWGH opkomst van digitale technologie leidt tot een verminderde invloed van traditionele opvoeders als RXGHUV HQ GRFHQWHQ WHQ JXQVWH YDQ OHHIWLMGVJHQRWHQ peers) en bedrijven die hun doelgroepen op het internet gericht kunnen selecteren en benaderen. De bemoeienis van ouders met jongeren wordt minder, en jongeren geven in onderling samenspel hun ontwikkeling steeds meer zelf vorm. Gedeelde PHGLDYRRUNHXUHQYHUVWHUNHQGHRULsQWDWLHRSGHYULHQGHQNULQJHQEHYRUGHUHQYROJHQV'H+DDQHD een horizontale cultuuroverdracht tussen leeftijdgenoten.


48

,QWHUQHWDOVXLWODDWNOHSYRRUYHUEDOHKRROLJDQV ,QWHUQHWKHHIWGRRUKDDUODDJGUHPSHOLJKHLGGHPRJHOLMNKHGHQRPMHPHQLQJWHXLWHQPDDUNDQRQGHU andere door de anonimiteit, ook bijgedragen aan de verruwing van de omgangsvormen. De tijd dat je in 1HGHUODQGZRUGWDDQJHNODDJGRPGDWMHµYROLVYRO¶URHSWLVLQPLGGHOVDOODQJYRRUELM=HNHURSLQWHUQHWIRUD worden dagelijks veel extremere uitlatingen gedaan die jaren geleden nog tot een strafrechtelijke vervolging zouden hebben geleid. Er wordt beschuldigd, gescholden, beledigd en belachelijk gemaakt of er wordt met veel haat over bevolkingsgroepen gesproken. De meeste deelnemers gebruiken niet hun eigen naam. Deze anonimiteit heeft van het internet een vrijplaats gemaakt waar je ongeremd en ongenuanceerd je mening kunt uiten. Dat kan leiden tot felle discussies en vormen van ongewenste SRODULVDWLH+HWLQWHUQHWNDQGDDURPIXQJHUHQDOVHHQDDQMDJHUYDQPDDWVFKDSSHOLMNHYHUKDUGLQJHQ SRODULVDWLHLQ1HGHUODQG De verruwing geldt niet alleen voor de discussiefora, maar is ook zichtbaar op de fora van gematigde en gevestigde sites met een veel groter bereik, zoals de fora van de kranten en de omroepen. Ook op
87

KWWSDOORFKWRQHQZHEORJQODOORFKWRQHQWRHQDPHKDDWJURKWPO

+HWLQWHUQHWSRGLXPYRRUGLDORRJRIPRWRUYDQVHJUHJDWLHHQSRODULVDWLH" De vraag is in hoeverre het internet de dialoog en het debat tussen verschillende groepen bevordert RIMXLVWSURFHVVHQYDQVHJUHJDWLHHQSRODULVDWLHYHUVWHUNW9ROJHQVPHGLDRQGHU]RHNHUG¶+DHQHQVHD LVKHWQLHW]RGDWDOORFKWRQHMRQJHUHQGLHYHHOGHPHGLDXLWKHWHLJHQODQGYROJHQQLHWJHwQWHUHVVHHUG ]RXGHQ ]LMQ LQ ZDW HU LQ 1HGHUODQG JHEHXUW $OORFKWRQH MRQJHUHQ LQ LHGHU JHYDO 0DURNNDDQVH HQ 7XUNVHMRQJHUHQEOLMNHQRQGDQNVKHWJHEUXLNYDQµHLJHQPHGLD¶]HOIVPHHUWLMGWHEHVWHGHQDDQKHW ELMKRXGHQ YDQ KHW 1HGHUODQGVH QLHXZV GDQ DXWRFKWRQH MRQJHUHQ DXWRFKWRRQ 7XUNV HQ 0DURNNDDQVG¶+DHQHQVHWDO 7RFK FRQVWDWHHUW G¶+DHQHQV QD HHQ LQYHQWDULVDWLH YDQ WKHPD¶V HQ FRQYHUVDWLHV RS ZHEIRUD GDW mensen niet op zoek zijn naar andere meningen, maar geneigd zijn op zoek te gaan naar mensen met vergelijkbare opvattingen en visies.90'LWZRUGWGRRUG¶+DHQHQVGHKRPR¿OLHWKHVHJHQRHPG Een vergelijkbare conclusie wordt getrokken in onderzoek dat het Amerikaanse Pew Research Center deed naar de rol van het internet tijdens de Amerikaanse verkiezingen van 2008.+LHUXLWEOHHNGDW YRRUDOMRQJHUHQVWHHGVPLQGHUJHEUXLNPDNHQYDQµQHXWUDOH¶QLHXZVEURQQHQHQEHZXVWHU]RHNHQQDDU VLWHVPHWHHQSROLWLHNHNOHXUGLHRYHUHHQNRPWPHWKXQHLJHQYRRUNHXU,Q]HNHUH]LQLVHUGRRUKHW internet sprake van een nieuwe vorm van verzuiling: digitale verzuiling.

88

'HWHUPGLHRS*HHQ6WLMOZRUGWJHEUXLNWYRRUFHQVXXUGRRUPRGHUDWRUHQ +DHQHQV/G·6XPPHUHQ&YDQ6DH\V) .RHPDQ- ,QWHJUDWLHRI,GHQWLWHLW0HGLDPHQX·VYDQ7XUNVHHQ0DURN NDDQVHMRQJHUHQ$PVWHUGDP%RRP '·+DHQHQV/ ¶,&7LQGHPXOWLFXOWXUHOHVDPHQOHYLQJ·,Q-GH+DDQHQ- 6WH\DHUWUHG ,&7HQVDPHQOHYLQJ'HVRFLDOHGLPHQVLHYDQWHFKQRORJLH$PVWHUGDP%RRP KWWSZZZSHZLQWHUQHWRUJ5HSRUWV7KH,QWHUQHWV5ROHLQ&DPSDLJQ6XPPDU\RI)LQGLQJVDVS["U


,QWHUQHWVRFLRORRJ$OEHUW%HQVFKRSVWHOGHWLMGHQVHHQGRRU)RUXPJHRUJDQLVHHUGHOH]LQJLQGHFHPEHU GDW KHW RQWEUHNHQ YDQ GH VRFLDOH FRQWUROH RS KHW LQWHUQHW HHQ µRQWUHPPHQG HIIHFW¶ KHHIW 2S het internet zijn het taalgebruik en de omgangsvormen grover dan in real life. Benschop vreest dat de verruwing op het internet uiteindelijk ook effect op de omgang tussen bevolkingsgroepen in het werkelijke leven. Ook in de trendanalyse polarisatie en radicalisering 2008 wordt geconcludeerd dat het taalgebruik op websites invloed heeft op de emoties, houding en gedrag van bevolkingsgroepen en op de wijze waarop onderwerpen op de politieke agenda komen.


Moderatie Er wordt de laatste jaren meer aandacht gegeven aan moderatie. Zo hebben de Marokkaanse sites maroc.nl en marokko.nl er in 2004 voor gekozen extra te investeren in moderatoren, toen bleek dat Mohammed Bouyeri in de zomer van dat jaar gebruik had gemaakt van de vakantie van moderatoren om opruiende teksten op deze fora te plaatsen. Ook op telegraaf.nl en geenstijl.nl worden vaker WHNVWHQµZHJJHMRULVW¶88 wanneer de huisregels van deze fora overschreden worden. De vraag is of de YHUUXZLQJGRRUPRGHUDWLHWHVWRSSHQLV+HWLVYRRUPRGHUDWRUHQI\VLHNVRPVRQPRJHOLMNRPDOOHVVQHO te controleren. Er blijven geregeld uitspraken op de websites staan die een paar jaar geleden nog tot rechtszaken zouden hebben geleid. Verder zullen deelnemers aan fora steeds de grenzen op blijven ]RHNHQHQKHEEHQ]HELMHHQµEDQ¶YROGRHQGHPRJHOLMNKHGHQRPKXQRQJHQRHJHQHOGHUVWHVSXZHQ

2SGHMRXUQDOLVWLHNHZHEVLWHGH1LHXZH5HSRUWHUZHUGLQGLWYHUEDQGGRRUMRXUQDOLVW%DV%URHNKXL]HQ YHUZH]HQ QDDU HHQ FROXPQ YDQ 1LFRODV .ULVWRI LQ 7KH 1HZ

%URHNKXL]HQ YHUZLMVW RRN QDDU HHQ RQGHU]RHN YDQ 0,7XLW93+LHULQ ZHUG YHUYRRUGDW VRFLDOH netwerksites als hyves en facebook een hype werden, gewaarschuwd voor mogelijke kwalijke ELMZHUNLQJHQ YDQ KHW RQWVWDDQ YDQ HOHNWURQLVFKH JHPHHQVFKDSSHQ 'H RQGHU]RHNHUV YDQ 0,7 stelden volgens Broekhuizen dat sociale contacten op internet kunnen leiden tot homogene groepen van gelijkgestemden die zich afkeren van de maatschappij. Daardoor dreigt, zo schreven de ZHWHQVFKDSSHUVHHQµEDONDQLVHULQJ¶YDQGHVDPHQOHYLQJ


50

$OWHUQDWLHIYRRUKHWDDQERGYDQGHPDLQVWUHDPPHGLD 6LWHVZDDURSYHHOSRODULVHUHQGHRIH[WUHPLVWLVFKHWHNVWHQVWDDQUHFKWYDDUGLJHQKXQEHVWDDQVUHFKW vaak door te verwijzen naar een breder ervaren onvrede over het aanbod van de mainstream media. =RZHOELMH[WUHHP UHFKWVDOVELMUDGLFDOH PRVOLPVEHVWDDWJURWHRQYUHGHRYHUKHWDDQERGYDQGH mainstream media. (Extreem)rechtse onvrede 9RRU H[WUHHP UHFKWV ]LMQ GH 1HGHUODQGVH NUDQWHQ HQ GH 1HGHUODQGVH RPURHSHQ WH OLQNV ,Q KXQ RJHQ GRPLQHHUW GH µOLQNVH NHUN¶ GH EHULFKWJHYLQJ HQ RSLQLHYRUPLQJ LQ 1HGHUODQG (U EHVWDDW JHHQ RQGHU]RHNVPDWHULDDOGDWGH]HYHURQGHUVWHOOLQJRQGHUVWHXQW,QWHJHQGHHOXLWRQGHU]RHNYDQGH98LQ RSGUDFKWYDQKHWJUDWLV'DJEODG'DJEOHHNGDWGH1HGHUODQGVHPHGLDHHUGHUµUHFKWV¶GDQµOLQNV¶]LMQ in toon en onderwerpkeuze.94 'DWQHHPWQLHWZHJGDWHHQDDQ]LHQOLMNGHHOYDQUHFKWV1HGHUODQGGLWZHODQGHUVHUYDDUW8LWRQYUHGH RYHU µGH OLQNVH PHGLD¶ ]LMQ HU WDO YDQ ZHEVLWHV YHUVFKHQHQ HQ ]LMQ LQ GH RPURHSHQ :DNNHU 1HGHUODQG3RZQHGHQGH3RSXOLVWLVFKH2PURHS1HGHUODQGRSJHULFKW Extreemrechts heeft zelfs zijn eigen webhoster: eigenvolkeerst.com. Die faciliteert naar eigen zeggen ruim honderd sites. Op de website schrijft het bedrijf: ³:LM YDQ (LJHQ 9RON (HUVW ZHEKRVWLQJ YLQGHQ GDW UHFKWVQDWLRQDOLVWLVFK 1HGHUODQG QRJ WH ZHLQLJ WH vinden is op internet. Dit komt mede door tientallen jaren links overheidsbeleid. Een webstek wordt veel te snel racistisch of discriminerend bevonden. Veel hostingproviders zullen dan ook onmiddellijk MHZHEVWHNYHUZLMGHUHQ]RGUD]HRRNPDDUNODFKWNULMJHQ(Q]R¶QNODFKWKHEMHDOVQHOLQGH]H DOORFKWRQHQ NQXIIHOHQGH PDDWVFKDSSLM KLHU LQ 1HGHUODQG 2P ZDW WHJHQJDV WH JHYHQ ELHGHQ ZLM jullie de mogelijkheid om hier je webstek onder te brengen. Wie weet is dit wel het begin van een JURRWLQWHUQDWLRQDDOUHFKWVQHWZHUN2RNOLQNVHHQPRVOLPWHUURULVWHQKHEEHQ]R¶QLQIUDVWUXFWXXUGXV waarom wij niet?”

KWWSZZZGHQLHXZHUHSRUWHUQOGHEDONDQLVHULQJYDQKHWZHE 0DUVKDOO9DQ$OVW\QH(ULN%U\QMROIVVRQ (OHFWURQLF&RPPXQLWLHV *OREDO9LOODJHRU&\EHUEDONDQV"&DPEULGJHKWWSZHEPLWHGXPDUVKDOOZZZSDSHUV&\EHU%DONDQVSGf. &HQWUHIRU$SSOLHG3ROLWLFDO6FLHQFH/LQNVHQ5HFKWVLQKHWQLHXZVDDQGDFKWYRRUSROLWLHNHSDUWLMHQHQSROLWLFLLQGH 1HGHUODQGVHPHGLD$PVWHUGDP

([WUHPLVPHKDFNHQLVKDODO ³$WWDFNLQJ$PHULFDQDQG,VUDHOLZHEVLWHVE\KDFNLQJDQGVDERWDJHLVDOORZHGXQGHU,VODPLFODZDQG LVDIRUPRIµ-LKDG¶RUKRO\ZDUWRS0XVOLPVFKRODUVKDYHGHFUHHG7KHUHOLJLRXVHGLFWIDWZD LVVXHG E\DFRPPLWWHHIURPWKHKLJKHVWDXWKRULW\LQ6XQQL,VODP(J\SW¶V$O$]KDU8QLYHUVLW\LQ&DLURZDV SXEOLVKHGRQWKHZHEVLWHRIWKH,VODPLVW(J\SWLDQ0XVOLP%URWKHUKRRGPRYHPHQWRQ7KXUVGD\³7KLV LVFRQVLGHUHGDW\SHRIODZIXO-LKDGWKDWKHOSV,VODPE\SDUDO\VLQJWKHLQIRUPDWLRQV\VWHPVXVHGE\ RXUHQHPLHVIRUWKHLUHYLODLPV´VDLGWKHIDWZD³7KLV-LKDGLVQRWGLIIHUHQWIURPWKHDUPHGRQH,QIDFW LWPLJKWEHPRUHLPSRUWDQWLI\RXFRQVLGHUWKHJOREDOGLPHQVLRQVRIWKH,QWHUQHW³:KRHYHUZLQVWKLV ZDUZLOOEHFRPHWKHVWURQJHVWLQWKHUHDOPRILQIRUPDWLRQ´WKHIDWZDFRQWLQXHG´0LGGOH(DVW$QDO\VLV Blogspot 17 oktober 2008). De komst van het internet heeft de mogelijkheden voor extremisten aanzienlijk verruimd. De digitale snelweg is niet alleen een middel om informatie te verzamelen en te verspreiden, het internet kan bijvoorbeeld ook dienen om te rekruteren en terroristen te trainen. Daarnaast kan het internet worden ingezet als middel om aanslagen te plegen tegen fysieke doelen als de verkeersleiding van een vliegveld, de dijkbewaking, de chemische industrie of de elektriciteitsvoorziening. Tenslotte kunnen terroristische activiteiten zich richten tegen de infrastructuur van het internet zelf.


8LWHHQRQGHU]RHNYDQ

Islamitisch onvrede over Nederlandse media Ook onder moslims bestaat onvrede over de berichtgeving. Deze gaat dat vooral over de wijze ZDDURS GH LVODP LQ GH 1HGHUODQGVH PDLQVWUHDP PHGLD ZRUGW EHKDQGHOG HQ RYHU GH EHULFKWJHYLQJ RYHUELMYRRUEHHOGKHW0LGGHQ2RVWHQFRQÀLFW ,Q JHVSUHNNHQ GLH $&% .HQQLVFHQWUXP KHHIW JHYRHUG PHW PRVNHHEHVWXUHQ LPDPV HQ µJHZRQH¶ JHORYLJHQZRUGWVWHHGVZHHUEHYHVWLJGGDWPRVOLPVGHDDQGDFKWYRRUGHLVODPLQGH1HGHUODQGVHPHGLD als negatief ervaren. De berichtgeving heeft volgens hen een negatief effect op de gemoedstoestand van de moslims. De pers wordt ‘sensatiebelust’ en eenzijdig genoemd en gezien als gekleurd, HHQ]LMGLJ HQ DQWLLVODPLWLVFK 'LW EHHOG NRPW RYHUHHQ PHW HHUGHU RQGHU]RHN ]RDOV RQGHU]RHN YDQ KHW.LMNHUVSDQHO6WHUNHQ/LX ZDDUXLWEOLMNWGDWGHEHULFKWJHYLQJRYHUDOORFKWRQHQRYHUZHJHQG QHJDWLHILVGDWHUYRRUQDPHOLMNDDQGDFKWZHUGEHVWHHGDDQ0DURNNDDQVH1HGHUODQGHUVHQDDQLWHPV als criminaliteit, onveiligheid, religieus fundamentalisme en achterstand. Een vaak gehoorde klacht is verder dat er maar weinig deskundigen uit de groepen zelf aan het woord komen en dat er bij veel media weinig achtergrondkennis over de groepen bestaat waardoor het ook moeilijker voor hen is WHVLJQDOHUHQZDWQLHXZVZDDUGHKHHIW,QKHWELM]RQGHULVGHEHHOGYRUPLQJRYHUPRVOLPVELM]RQGHU QHJDWLHI ]H ]LMQ DFKWHUOLMN EHGUHLJHQG DIZLMNHQG LUUDWLRQHHO IDQDWLHN HQ QLHW JHwQWHJUHHUG LQ GH ZHVWHUVHZHUHOG6KDGLG

+HWKDFNHQYDQVLWHVLVDOHHQJHEUXLNHOLMNVWULMGPLGGHOJHZRUGHQ,QRNWREHUKDFNWHQ,VUDsOLVFKH KDFNHUVGHZHEVLWHYDQ+H]EROODKQDGDWGH]HJURHSGULH,VUDsOL¶VJHYDQJHQKDGJHQRPHQ$UDELVFKH KDFNHUV VORHJHQ WHUXJ HQ KDFNWHQ GH VLWHV YDQ YHUVFKLOOHQGH ,VUDsOLVFKH ZHEVLWHV ZDDURQGHU GLH YDQGHSUHPLHUGH.QHVVHWGHNDPHUYDQ.RRSKDQGHOHQGH%DQNRI,VUDHO$DQKHWHLQGYDQGH]H LQWHUQHWRRUORJZDUHQHU,VUDsOLVFKHHQ$UDELVFKHZHEVLWHVJHKDFNW(O7DKDZ\The internet is the New Mosque, op arabinsight.org). Voor rechtsextremisten, maar zeker voor jihadisten is het internet FUXFLDDO,QGH1&7%SXEOLFDWLHµ-LKDGLVWHQHQKHWLQWHUQHW ZRUGWLQJHJDDQRSGHPRJHOLMNKHGHQ GLHKHWLQWHUQHWVSHFL¿HNDDQMLKDGLVWHQELHGW,QGHVWXGLHZRUGWKHWYROJHQGHJHFRQFOXGHHUG % %



52

% % % % % % %

cyberaanvallen tegen het internet zijn niet waarschijnlijk, omdat het internet voor jihadisten zelf RRNYLWDDOLVHQKHWQLHWDSSHOOHHUWDDQPDUWHODDUVFKDS cyberaanvallen via het internet zijn niet waarschijnlijk, omdat het veel kennis vereist en het publicitair minder effectief is dan een bomaanslag. De kans op een combinatie van een klassieke DDQVODJRQGHUVWHXQGGRRUHHQF\EHUDDQYDOOLMNWGH1&7EZDDUVFKLMQOLMNHU %LMSURFHVVHQYDQLVODPLWLVFKH UDGLFDOLVHULQJVSHHOWKHWLQWHUQHWYROJHQVGHVWXGLHYDQGH1&7E ZHOHHQJURWHURO'H1&7EFRQFOXGHHUW SURSDJDQGDYLDLQWHUQHWGUDDJWELMDDQUDGLFDOLVHULQJ LQWHUQHWJHEUXLNRQGHUVWHXQWKHWJHKHOHSURFHVYDQUDGLFDOLVHULQJ vanuit het perspectief van radicalisering gaat de grootste dreiging uit van propaganda op het LQWHUQHWLQFRPELQDWLHPHWGHUHODWLHIJURWHJURHSMRQJHPRVOLPVGLH]RHNHQGLV het gebruik van internet voor trainingsdoeleinden werkt drempelverlagend voor het plegen van DDQVODJHQ MLKDGLVWHQJHEUXLNHQKHWLQWHUQHWYRRURQGHUOLQJHFRPPXQLFDWLHHQSODQQLQJ YLUWXHOHQHWZHUNHQYHUKRJHQGHVODJNUDFKWYDQGHMLKDGLVWLVFKHEHZHJLQJ YDQXLWKHWSHUVSHFWLHIYDQWHUURULVPHJDDWGHGUHLJLQJJURWHQGHHOVXLWYDQGHPRJHOLMNKHGHQWRW creatie van virtuele netwerken en het gebruik van het internet voor trainingsdoeleinden.


([WUHHP UHFKWVRSKHWLQWHUQHW ,Q 1HGHUODQG LV GH DIJHORSHQ MDUHQ VSUDNH YDQ HHQ WRHQDPH YDQ H[WUHHPUHFKWVH VLWHV 9ROJHQV de Trendanalyse Polarisatie en Radicalisering waren er eind 2008 tussen de veertig en vijftig 1HGHUODQGVWDOLJHH[WUHHPUHFKWVHZHEVLWHV2SGH]HZHEVLWHV]LMQQLHWDOOHHQGLYHUVHUDFLVWLVFKHHQ extreemrechtse uitingen te vinden, maar wordt ook politiek en racistische geweld gerechtvaardigd of DDQJHPRHGLJG+HWLVPRJHOLMNYLDHQNHOHYDQGH]HZHEVLWHVPX]LHNNOHGLQJYODJJHQRIV\PEROHQ aan te schaffen.

HHW 15& KHHIW RS DXJXVWXV HHQ LQYHQWDULVDWLH JHSXEOLFHHUG YDQ H[WUHHP UHFKWVH VLWHV Dat betrof nadrukkelijk niet alleen de extreemrechtse sites, maar ook gematigd rechtse sites, zoals de VLWHVYDQ]RJHQDDPGHµYULMVSUHNHUV¶GLHGHOLEHUWDLUHJHGDFKWHXLWGUDJHQPDDULQGHSUDNWLMNYRRUDO]LMQ JHIRFXVHGRSGHµLVODPLVHULQJYDQ1HGHUODQG¶8LWGHLQYHQWDULVDWLHYDQKHW15&EOHHNGDW]RZHOKHW aantal rechtse als extreemrechtse sites steeds explosief groeide na de aanslagen van 11 september GHRSNRPVWYDQ3LP)RUWX\QGHSROLWLHNHPRRUGHQLQHQHQGHRSNRPVWYDQ*HHUW Wilders vanaf eind 2004. Uit de inventarisatie bleek ook dat de verschillen tussen rechtse en extreemrechtse sites kleiner zijn geworden. Op al deze sites worden nu forse tot extreme uitspraken gedaan over moslims, Marokkanen, GHPXOWLFXOWXUHOHVDPHQOHYLQJµPXOWLNXO¶ GHµOLQNVHNHUN¶GHµOLQNVPHQVFK¶RIGHµKRHUQDOLVWHQ¶YDQ GHJHYHVWLJGHOLQNVH PHGLD2SDOGH]HVLWHVKHEEHQ]HZHLQLJWRWQLHWVRSPHWGHLVODPHQ]LMQ]H IHOJHNDQWWHJHQGHµLVODPLVHULQJ¶YDQ1HGHUODQG

-RHS'RKPHQ2SNRPVWHQRQGHUJDQJYDQH[WUHHPUHFKWVHZHEVLWHV15&+DQGHOVEODGDXJXVWXV


53

2QGDQNVLQKRXGHOLMNHRYHUHHQNRPVWHQLVKHWRQMXLVWRP]RDOVKHW15&GHHGDOOHUHFKWVHVLWHVRS één hoop te gooien. Er zijn grote onderlinge verschillen in nuance, toon en gebruik van symboliek. =RZRUGHQRSQHRQD]LVWLVFKHHQIDVFLVWLVFKHLQWHUQHWVLWHVV\PEROHQYDQGHQD]L¶VJHEUXLNWHQZRUGW LQ HQNHOH JHYDOOHQ JHÀLUW PHW RI ]HOIV RSJHURHSHQ WRW JHZHOG 2RN KHHUVW RS H[WUHHPUHFKWVH VLWHV een onversneden Jodenhaat. Wat dat betreft liggen deze sites overigens niet ver verwijderd van KHWDQWLVHPLWLVPHRSUDGLFDOHPRVOLPVLWHVHUZRUGHQ]HOIVWHNVWHQYDQHONDDURYHUJHQRPHQ=RNDQ ELMYRRUEHHOGKHWERHN0HLQ.DPSILQWDOHQJHGRZQORDGZRUGHQELMUDGLRLVODPRUJ'H1HGHUODQGVH YHUWDOLQJLVYDQ16%XLWJHYHULM'H$PVWHUGDPVH.HXUNDPHUHQLVRYHUJHQRPHQYDQGHIDVFLVWLVFKH website stormfront.org.


Radicaliserende moslimjongeren Op het internet gaan jongeren op zoek naar antwoorden op hun vragen over de islam. Ze kunnen terecht op de grotere sites als maroc.nl, maghreb.nl en marokko.nl, op de site islamwijzer.nl en op WLHQWDOOHQPLVVFKLHQZHOKRQGHUGHQNOHLQHUHVLWHVHQ061JURHSHQ


54

+HWVDOD¿VWLVFKHDDQERGLVRQHLQGLJYHHOJURWHUGDQKHWµOLEHUDDOLVODPLWLVFKH¶DDQERG(HQGHHOYDQ KXQVLWHVLVDOV]HHURUWKRGR[WHNHQVFKHWVHQHQQLHWSHUGH¿QLWLHH[WUHPLVWLVFK'H1&7EPDDNWLQ Jihadisten en het internet HHQRQGHUVFKHLGWXVVHQGULHVRRUWHQVLWHV a. µVLWHV GLH ]LFK KRRIG]DNHOLMN ULFKWHQ RS GH VDOD¿VWLVFKH OHHU LQ GH GRJPDWLHN HUHGLHQVWHQ HQ HWKLHN¶ +HW ]LMQ DSROLWLHNH VLWHV ZDDURS RQGHUZHUSHQ DOV MLKDG ZRUGHQ JHPHGHQ (U ZRUGW QLHW RSJHURHSHQWRWJHZHOG:HOVWDDQGHRSYDWWLQJHQKDDNVRSLQ1HGHUODQGJDQJEDUHRSYDWWLQJHQ over emancipatie en integratie. b. µVLWHVGLHNULWLVFKHJHOXLGHQWHJHQGHUHJLPHVLQKHW0LGGHQ2RVWHQYHUPLMGHQHQZDDUVFKLMQOLMN ]LMQJHVWLPXOHHUGYDQXLWGH6DRHGLVFKHVWDDW+HWPHUHQGHHOGDDUYDQVWDDWLQKHWWHNHQYDQGH GDZDGHYHUVSUHLGLQJYDQKHWLVODPLWLVFKHJHORRIHQGHEHNHULQJYDQDXWRFKWRQH1HGHUODQGHUV¶ c. µK\EULGH VLWHV¶ 'DW ]LMQ µVLWHV GLH KHW VDOD¿VWLVFKH JHGDFKWHJRHG SURSDJHUHQ PDDU LPSOLFLHWGH MLKDGVWULMGJRHGNHXUHQRIGDDULQLHGHUJHYDOQLHWH[SOLFLHWDIVWDQGYDQQHPHQ¶ Jihadisten -LKDGLVWLVFKH VLWHV RQGHUVFKHLGHQ ]LFK YDQ GH VDOD¿VWLVFKH GRRU KHW SROLWLVHUHQ YDQ WKHRORJLVFKH JURQGVODJHQ HQ KHW RSURHSHQ WRW GH JHZDSHQGH MLKDG =H RSHUHUHQ FRQIRUP KHW PRGHO YDQ$EX 0XVDDV6XQHHQYDQGHLGHRORJHQYDQDO4DLGD9ROJHQVGLWPRGHOPRHWHQMRQJHUHQGLH]LFKZLOOHQ aansluiten bij de jihad, hun eigen onafhankelijke brigades en sites oprichten, zonder direct functioneel verband met de leiding van het netwerk. 'HHHUVWH1HGHUODQGVHMLKDGLVWLVFKHVLWHVZDUHQYRRUDOJHULFKWRSKHWEXLWHQODQGPDDUVLQGV ]LMQHURRNYHUVFKLOOHQGHVLWHVYHUVFKHQHQHQYDDNZHHUYHUGZHQHQ GLH]LFKULFKWHQRS1HGHUODQG $DQYDQNHOLMNZDUHQGHMLKDGLVWHQYRRUDODFWLHILQPVQJURHSHQ9DQDIJHEUXLNHQ]HPHHUGHJUDWLV WNGRPHLQHQHQ)UHHZHEVRPHLJHQZHEVLWHVRSWHULFKWHQ+HWYRRUGHHOYDQGH]HJUDWLVGRPHLQHQ is niet alleen dat het niets kost, maar ook dat de webmasters zich er anoniem kunnen registreren. 1DGHHOLVGDWHULQVRPPLJHJHYDOOHQUHFODPHRSGLHVLWHVNDQYHUVFKLMQHQGLHVRPVKDDNVVWDDWYDQ het politieke en religieuze karakter van de site.


Islam online 'RRUVDOD¿VWHQHQMLKDGLVWHQZRUGWHUJHERXZGDDQHHQYLUWXHOHELEOLRWKHHN'DWJHEHXUWRSGHµUHJXOLHUH¶ jihadistische websites, maar ook op materiaalsites als tawheed wal jihaad RIYLDVLWHVZDDURSDQRQLHP JURWHEHVWDQGHQ]LMQWHSODDWVHQ,QGH]HYLUWXHOHELEOLRWKHNHQ]LMQ(QJHOVHYHUWDOLQJHQWHYLQGHQYDQ YHUVFKLOOHQGH LVODPLVWLVFKH SUHGLNHUV7RW GH VWDQGDDUGZHUNHQ LQ 1HGHUODQGVH YLUWXHOH ELEOLRWKHNHQ KRUHQRRNGH1HGHUODQGVHYHUWDOLQJHQYDQ$EX=XEDLUKHWDOLDVYDQ0RKDPPHG%RX\HUL0RKDPPHG %YHUWDDOGHRQGHUDQGHUHZHUNHQYDQ6D\\LG4XWE0LMOSDOHQKRRIGVWXN³'LWLVGHZHJ´ 0XIWL .KXELDE6DKLE6KHLNK8PDU$EGXU5DKPDQHQ6MHLFK$EGXOODK$]]DPHQYHOHDQGHUHQ


55

DEEL II

HET BELEID

2YHUKHLGVEHOHLG

,QKHWYRRUJDDQGHGHHOGH¿QLHHUGHQZHYHUVFKLOOHQGHEHJULSSHQHQJDYHQZHDFKWHUJURQGLQIRUPDWLH over radicalisering, polarisatie en extremisme. Daarnaast gaven we achtergrondinformatie over de LVODPHQH[WUHHPUHFKWV,QGLWGHHOHHQRYHU]LFKWYDQKHWEHOHLGGDWGRRUGHQDWLRQDOHRYHUKHLGHQ enkele lokale overheden wordt ontwikkeld om radicalisering en polarisatie tegen te gaan.


Deel I I+HWEHOHLG

56

:DDURPLVHUQX]RYHHODDQGDFKWYRRUUDGLFDOLVPH"

De maatschappelijke aandacht voor extremisme, in het bijzonder voor de islamitische variant hiervan, is de afgelopen jaren sterk toegenomen. Door de landelijke overheid, diverse gemeenten en vele instellingen worden sinds enkele jaren beleid en projecten ontwikkeld om radicalisering en polarisatie te voorkomen. Ook zijn er verschillende kenniscentra ontstaan en worden her en der good practices YHU]DPHOG1DDUDDQOHLGLQJYDQDOGH]HDDQGDFKWZRUGWHU]HOIVDOPHWHQLJF\QLVPHJHVSURNHQ RYHUGHRSNRPVWYDQHHQDQWLUDGLFDOLVHULQJVLQGXVWULH Radicalisering en extremisme zijn van alle tijden Er zijn in de geschiedenis altijd vormen geweest van extremisme en terrorisme. Ondanks dat politiek en media de laatste jaren veel meer aandacht aan het onderwerp besteden, is het niet zo dat er de afgelopen jaren sprake is geweest van een spectaculaire toename van het aantal terroristische aanslagen. Volgens de Amerikaanse politicologe Bernardine Dohrn zijn “radicalisme en terrorisme van alle tijden en is radicalisering een deel van de jeugd.” Zij stelde dat op een conferentie op 18 MXQLELMKHW$PVWHUGDPV&HQWUXPYRRU.LQGHUVWXGLHV$&. DDQGH98LQ$PVWHUGDP9ROJHQV Dohrn leert de geschiedenis dat er periodes zijn waarin meer en minder sprake is van radicalisering. ,QWLMGHQYDQVRFLDDOPDDWVFKDSSHOLMNHVWDELOLWHLWLVHUPLQGHUEHKRHIWHDDQUDGLFDOLVPHGDQLQURHULJH tijden. De huidige periode van globalisering en individualisering brengt veel verandering, onzekerheid en frustratie met zich mee. Dat kan leiden tot radicalisering. Volgens historica Beatrice de Graaf, auteur van het boek ‘Terroristen en hun bestrijdsters. Vroeger en nu’, bepaalt de reactie van de staat en de samenleving op terrorisme het effect van de terroristische GDDG,QHHQLQWHUYLHZVWHOW]H³,QGHMDUHQ]HYHQWLJNZDPHQLQ1HGHUODQGUXLPWZLQWLJPHQVHQRP door terroristische aanslagen. Dat is veel, maar de samenleving raakte niet ontwricht.” +RHZHOHUGHDIJHORSHQMDUHQLQ1HGHUODQGIHLWHOLMNPLQGHUVODFKWRIIHUV]LMQJHYDOOHQWHQJHYROJHYDQ extremisme, wordt er sinds een aantal jaren door media en politiek veel meer aandacht besteed aan radicalisering en extremisme en wordt er beleid ontwikkeld om deze processen tegen te gaan.

'RKUQPDDNWHHQYHUJHOLMNLQJPHWGHURHULJHSHULRGHURQGGHMDUHQ·ZDDULQ]LM]HOIUDGLFDDOZDV=LMVWHOWGDWUDGLFDOLVPH YDQXLWHHQEHSDDOGHUHGHQHULQJKHHOJRHGWHEHJULMSHQLV0HQYRHOW]LFK]HOIYDVW]LWWHQLQHHQV\VWHHPZDDULQPHQ]LFKQLHW WKXLVYRHOW$OVLQGLYLGXNDQPHQKLHUDDQZHLQLJYHUDQGHUHQHQOLMNHQUDGLFDOHPDDWUHJHOHQGHHQLJHXLWZHJ %HDWULFHGH*UDDIJHwQWHUYLHZGLQ0HWURDSULO

Factoren die bepalend zijn voor de aandacht voor extremisme Waarom is er nu opeens zoveel aandacht voor radicalisme? Dit is blijkbaar niet alleen afhankelijk van de omvang van de extremistische bewegingen of het aantal aanslagen. Een factor die invloed heeft op de maatschappelijke en politieke aandacht voor een radicale stroming is de perceptie van de mogelijk maatschappelijk ontwrichtende effecten van aanslagen van deze VWURPLQJ+RHJURWHUGHYHUZDFKWLQJGDWHHQDDQVODJHHQJURRWPDDWVFKDSSHOLMNRQWZULFKWHQGHIIHFW heeft, hoe meer aandacht er voor deze vorm van radicalisering zal zijn.

Clash of Civilizations De toegenomen aandacht voor radicalisering de laatste jaren is vooral te verklaren uit de terroristische DDQVODJHQ LQ 1HZ
57 Deel I I+HWEHOHLG

+HWSULPDLUHGRHOZLWYDQGHH[WUHPLVWHQ +HWJDDWGDQELMYRRUEHHOGRPGHPDDWVFKDSSHOLMNHHQVRFLDDOHFRQRPLVFKHVWDWXVYDQGHJURHSZDDURS GHH[WUHPLVWHQ]LFKULFKWHQHQGHRPYDQJYDQHHQJURHSHHQORNDOHJURHSHULQJGLH]LFKDOOHHQRS bijvoorbeeld enkele nertsfokkers richt, vormt minder snel een bedreiging voor de maatschappelijke YUHGHGDQHHQJURHSHULQJGLHKHWRSHHQEHSDDOGHEHYRONLQJVJURHSKHHIWJHPXQWRIRSGH1HGHUODQGVH of westerse) samenleving als geheel. +HWPRJHOLMNDDQWDOGLUHFWHHQLQGLUHFWHDDQWDOVODFKWRIIHUV 'LWLVDIKDQNHOLMNYDQGHRPYDQJYDQGHµGRHOJURHS¶YDQGHH[WUHPLVWHQ]LHKLHUERYHQ HQYDQGH vernietigende kracht van de gebruikte wapens. 'HJHYROJHQYRRUGHI\VLHNHLQIUDVWUXFWXXU Denk hierbij aan wegen en bruggen, maar ook aan mogelijke doelwitten van digitale aanslagen zoals KHWLQWHUQHWGHPHGLDRIVSHFL¿HNHQHWZHUNHQ]RDOVGLHYDQKHWOXFKWYHUNHHUGHGLMNEHZDNLQJKHW betalingsverkeer, of de computernetwerken van ziekenhuizen, onderzoekscentra of bijvoorbeeld de chemische industrie. 'H JHYROJHQ YRRU GH µVRFLDOH LQIUDVWUXFWXXU¶ LQ KHW ELM]RQGHU GH YHUKRXGLQJ WXVVHQ EHYRONLQJVJURHSHQ 1DDUPDWH GH GDGHUV RI GH VODFKWRIIHUV WRW HHQ VSHFL¿HNH HWQLVFKH RI UHOLJLHX]H EHYRONLQJV JURHS behoren, kan een aanslag spanningen tussen bevolkingsgroepen vergroten.


'HRPYDQJYDQGHPDDWVFKDSSHOLMNHRQWZULFKWHQGHHIIHFWHQZRUGHQRQGHUDQGHUHEHSDDOGGRRU


De aanslag van 11 september was de eerste islamitische aanslag die door verschillende politici en FROXPQLVWHQ ZHUG JHGXLG DOV HHQ DDQYDO YDQ µGH UDGLFDOH LVODP¶ WHJHQ µGH ZHVWHUVH EHVFKDYLQJ¶ +HW]HOIGHJROGGDDUQDYRRUGHDDQVODJHQYDQ0DGULG/RQGHQHQGHPRRUGRS9DQ*RJK,QGLWYHUEDQG ZHUGRRNYDDNYHUZH]HQQDDUKHWERHN7KH&ODVKRI&LYLOL]DWLRQVYDQ6DPXHO+XQWLQJWRQ'H1&7E schrijft over de veranderende aard van de terroristische dreiging op haar website: “Tegenwoordig gaat GHJURRWVWHGUHLJLQJXLWYDQQHWZHUNHQHQFHOOHQYDQSHUVRQHQ]RQGHUQDWLRQDOHEHODQJHQ+HGHQGDDJV terrorisme heeft in overwegende mate een transnationaal karakter. Doel is niet het aanvallen van HHQQDWLRQDOHVWDDWDOV]RGDQLJPDDUKHWYRHUHQYDQHHQSROLWLHNUHOLJLHX]HFXOWXXUVWULMG,VODPLVWLVFK WHUURULVPHULFKW]LFKWHJHQELMYRRUEHHOGµGHZHVWHUVHFXOWXXU¶´98 Iedereen is doelwit ,Q KRHYHUUH ERYHQJHQRHPGH DDQVODJHQ GRRU GH GDGHUV GDDGZHUNHOLMN DOOHPDDO DOV DDQVODJHQ RS GHZHVWHUVHEHVFKDYLQJPRHWHQZRUGHQJHwQWHUSUHWHHUGLVRQGXLGHOLMN'HGDGHUVKHEEHQKLHURYHU geen of geen eenduidige verklaringen achter gelaten. Wat wel zeker is dat deze aanslagen door veel mensen in de politiek, de publieke opinie en sommige extremistische moslims als zodanig ZRUGHQ JHwQWHUSUHWHHUG 0HW GH µZHVWHUVH EHVFKDYLQJ¶ DOV GRHOZLW LV LHGHU GLH HHQ RQGHUGHHO YDQ deze beschaving vormt of deze vertegenwoordigt, een mogelijk doelwit van een aanslag geworden. Dit besef vormt niet alleen een bron van angst, maar ook van polarisatie tussen verschillende bevolkingsgroepen. Moslims hebben het gevoel dat ze over één kam worden geschoren met radicalen en extremisten HQDOVSRWHQWLsOHWHUURULVWHQZRUGHQEHVFKRXZGWHJHOLMNHUWLMGZRUGWYDQKHQYHUZDFKWGDW]HVWHOOLQJ nemen en duidelijk maken waar hun loyaliteit ligt. 9HHOQLHWPRVOLPVHUYDUHQRSKXQEHXUWGHLVODPPHHUGDQLQKHWYHUOHGHQDOVEHGUHLJHQG1LHWDOOHHQ het geweld van de extremisten wordt gevreesd, ook de waarden van conservatieve moslims worden sterker ervaren als een bedreiging van verworvenheden als de vrijheid van meningsuiting en de emancipatie van vrouwen en homoseksuelen. Om deze verworvenheden te verdedigen, wordt steeds vaker gepleit voor confrontatie en soms polarisatie.

Deel I I+HWEHOHLG

58

KWWSZZZQFWEQORQGHUZHUSHQZDWBLVBWHUURULVPHZDWBLVBWHUURULVPHDVS[

/DQGHOLMNEHOHLG

Voor beleidsmakers is op grond van dit schema vooral de volgende vraag dan relevant: hoe kun je ervoor zorgen dat het aanbod van het jihadisme niet beantwoordt aan de vraag van de zoekende MRQJHUHQ" 'RRU GH YUDDJ WH YHUPLQGHUHQ" 1HH GDDU KHE MH QLHW GLUHFW YDW RS +HW DDQERG WHJHQ WH JDDQ" 2RN GLW LV MXULGLVFK YDDN PRHLOLMN YULMKHLG YDQ PHQLQJVXLWLQJ HQ JRGVGLHQVW HQ WHFKQLVFK onhaalbaar. Met een alternatief aanbod te komen? Dan kan eventueel, maar de vraag is in hoeverre je daarmee de jongeren bereikt die je wilt bereiken en het staat al snel op gespannen voet met de VFKHLGLQJYDQNHUNHQVWDDW'HYRHGLQJVERGHPNDQWRWRS]HNHUHKRRJWHEHwQYORHGZRUGHQHYHQDOV de weerbaarheid van de jongeren en hun gemeenschappen. Maar, waar begin je?100 'H1HGHUODQGVHRYHUKHLGKDQWHHUWELMGHEHVWULMGLQJYDQWHUURULVPHHHQEUHGHEHQDGHULQJ+HWEHOHLG richt zich op terroristische daden zelf, maar ook op gebeurtenissen en processen die eraan voorafgaan. Zo wordt veel aandacht gegeven aan het tegengaan van radicalisering en polarisatie.

100

)LJXXUJHEUXLNWGRRUGH,QIRUPDWLHKXLVKRXGLQJ5DGLFDOLVPHYDQ$PVWHUGDP 'HJHPHHQWH$PVWHUGDP]HWKRRJLQRSKHWDDQSDNNHQYDQGHYRHGLQJVERGHPHQKHWYHUJURWHQYDQGHZHHUEDDUKHLG 'RRUMRQJHUHQZHHUEDDUWHPDNHQHQQHJDWLHYHRQWZLNNHOLQJHQLQGHVDPHQOHYLQJGLVFULPLQDWLH GLHPDNHQGDWMRQJHUHQKXQ ELQGLQJPHWGHVDPHQOHYLQJYHUOLH]HQDDQWHSDNNHQKRRSW]HGHYUDDJQDDUKHWUDGLFDOHJHGDFKWHJRHGWHYHUPLQGHUHQ 'HDDQSDNLVSUHYHQWLHIHQFXUDWLHIYDQDDUGJHULFKWRS¶GHQNHUV·([WUHPLVWHQ¶GRHQHUV·EHKRHYHQHHQUHSUHVVLHYHDDQSDN


)LJXXU


,QSDUDJUDDILVKHW$PVWHUGDPVHPRGHOJHwQWURGXFHHUGZDDULQHHQRQGHUVFKHLGZRUGWJHPDDNW WXVVHQGHYRHGLQJVERGHPYRRUUDGLFDOLVHULQJµGHYUDDJ¶HQµKHWDDQERG¶]LHVFKHPD


NCTb Bij de uitvoering van het landelijke beleid zijn tal van instanties betrokken. Om de samenwerking WXVVHQDOGH]HLQVWDQWLHVWHYHUEHWHUHQNHQW1HGHUODQGVLQGVPHLHHQ1DWLRQDDO&R|UGLQDWRU 7HUURULVPHEHVWULMGLQJ1&7E 'H1&7ELVDDQJHVWHOGRPGHVDPHQZHUNLQJWXVVHQDOOHLQVWDQWLHVGLH EH]LJ]LMQPHWWHUURULVPHEHVWULMGLQJWHYHUEHWHUHQ'HFR|UGLQDWRULVYHUDQWZRRUGHOLMNYRRU % $QDO\VHYDQLQOLFKWLQJHQ LQIRUPDWLH % Beleidsontwikkeling. % Regie over te nemen beveiligingsmaatregelen bij de bestrijding van terrorisme. 'H 1&7E JHEUXLNW GH LQIRUPDWLH YDQ GH GLYHUVH GLHQVWHQ YRRU KHW RSVWHOOHQ YDQ ]RJHQDDPGH dreigingsanalyses. Deze dreigingsanalyses zijn algemeen van aard, dus niet op het niveau van individuen. 2SGHZHEVLWHYDQGH1&7EZRUGWKHWGUHLJLQJVQLYHDXDOWLMGDDQJHJHYHQ+LHUELMZRUGWHHQRQGHUVFKHLG gemaakt tussen: minimaal, beperkt, substantieel en kritiek. De afgelopen jaren is het dreigingsniveau LQ1HGHUODQGYRRUQDPHOLMNµVXEVWDQWLHHO¶2SEDVLVYDQGH]HGUHLJLQJVDQDO\VHVRQWZLNNHOWGH1&7E zijn beleid.

Deel I I+HWEHOHLG

60

6LQGV DSULO LV (ULN $NHUERRP GH 1DWLRQDDO &R|UGLQDWRU 7HUURULVPHEHVWULMGLQJ 1&7E Akerboom en zijn medewerkers vallen onder de verantwoordelijkheid van de minister van Justitie WHYHQVFR|UGLQHUHQGPLQLVWHUYRRUWHUURULVPHEHVWULMGLQJ HQGHPLQLVWHUYDQ%LQQHQODQGVH=DNHQHQ Koninkrijksrelaties. Terreuraanslagen voorkomen101 3ROLWLHHQLQOLFKWLQJHQHQRSVSRULQJVGLHQVWHQVSHOHQHHQEHODQJULMNHURORPH[WUHPLVWHQRSWHVSRUHQ 'H EHODQJULMNVWH LQOLFKWLQJHQGLHQVWHQ ]LMQ GH$OJHPHQH ,QOLFKWLQJHQ HQ 9HLOLJKHLGVGLHQVW $,9' HQ GH 0LOLWDLUH ,QOLFKWLQJHQ HQ 9HLOLJKHLGVGLHQVW 0,9' GLH SHU UHJLR LV RQGHUYHUGHHOG LQ 5HJLRQDOH ,QOLFKWLQJHQHQ9HLOLJKHLGVGLHQVWHQ5,9'¶V 3ROLWLHGLHQVWHQGLHHHQJURWHUROVSHOHQ]LMQKHW.RUSV /DQGHOLMNH3ROLWLHGLHQVWHQ./3' HQGH.RQLQNOLMNH0DUHFKDXVVHHHHQPLOLWDLUSROLWLHNRUSVGDWRQGHU meer belast is met de politietaak voor de burgerluchtvaart en de persoonscontrole aan de grenzen. 'HVWUDIUHFKWHOLMNHKDQGKDYLQJLVLQKDQGHQYDQKHW2SHQEDDU0LQLVWHULH20 +HW20KRXGWWRH]LFKW op de opsporingsactiviteiten van de politie, beslist over de vervolging van verdachten van strafbare feiten, de vervolging zelf en de uitvoering van rechterlijke beslissingen. Binnen het OM houdt het Landelijk Parket zich bezig met het vervolgen van terroristische netwerken. Ook houdt het Landelijk 3DUNHW WRH]LFKW RS GH RSVSRULQJVDFWLYLWHLWHQ YDQ GH 1DWLRQDOH 5HFKHUFKH +HW )XQFWLRQHHO 3DUNHW RS]LMQEHXUWKRXGW]LFKRQGHUDQGHUHEH]LJPHWIUDXGHHQZLWZDVSUDNWLMNHQHQZHUNWVDPHQPHWGH )LVFDOH,QOLFKWLQJHQHQ2SVSRULQJVGLHQVW(FRQRPLVFKH&RQWUROHGLHQVW),2'(&' 'H,1'LVYHUDQWZRRUGHOLMNYRRUGHXLWYRHULQJYDQKHWYUHHPGHOLQJHQEHOHLGLQ1HGHUODQGHQEHVWHHGW bijvoorbeeld aandacht aan dossieronderzoek en besluit over de toepassing van vreemdelingrechtelijke LQVWUXPHQWHQLQKHWNDGHUYDQWHUURULVPHEHVWULMGLQJ'H,1'NDQELMYRRUEHHOGHHQUDGLFDOHSUHGLNHUGH WRHJDQJWRW1HGHUODQGRQW]HJJHQ CT-Infobox $O GH]H GLHQVWHQ ZHUNHQ VDPHQ LQ GH &RXQWHU 7HUURULVPH,QIRER[ &7,QIRER[ 'RHO YDQ GH &7 ,QIRER[LVELMGUDJHQDDQGHEHVWULMGLQJYDQWHUURULVPHGRRUKHWFHQWUDDOYHU]DPHOHQHQYHUJHOLMNHQYDQ informatie over personen die in verband worden gebracht met radicalisering en terrorisme, waarbij in het bijzonder aandacht is voor islamistisch terrorisme.

101

%LMGLWRQGHUGHHOLVYRRUDOJHEUXLNJHPDDNWYDQKHWUDSSRUWGDWGH5DDGYDQ(XURSDRYHUGH1HGHUODQGVHDDQSDNKHHIW JHVFKUHYHQ=LHKWWSZZZQFWEQO,PDJHV&RXQWU\SURÀOH1/BWFPSGI"FS FV

Tegengaan van polarisatie ,QGHPHHVWHJHYDOOHQZRUGWUDGLFDOLVHULQJHFKWHUYRRUNRPHQGRRUPRJHOLMNHYRHGLQJVERGHPVZHJWH nemen, waaronder ongewenste vormen van polarisatie. Polarisatie kan volgens het kabinet worden tegengegaan door het vertrouwen van mensen in elkaar en in de democratische rechtstaat te vergroten. ,QGH7UHQGDQDO\VH3RODULVDWLHHQ5DGLFDOLVHULQJ VFKULMIWKHWNDELQHW³:DQQHHUKHWYHUWURXZHQ van mensen afneemt op hetzelfde moment dat negatieve effecten van polarisatie gezien en ervaren worden, kan dit leiden tot een negatieve spiraal van verwijdering en frustratie, en uiteindelijk tot de mogelijkheid tot het vatbaar worden voor radicalisering.” Polarisatie leidt volgens het kabinet lang niet altijd tot radicalisering. Wel kan een proces van radicalisering worden vooraf gegaan of versterkt door vormen van ongewenste polarisatie. Om radicalisering te voorkomen heeft de overheid een pakket maatregelen ontwikkeld die als doel KHEEHQRPPHQVHQVWHUNHUWHEHWUHNNHQELMGH1HGHUODQGVHPDDWVFKDSSLMHQGHVRFLDOHFRKHVLHWH bevorderen. Dit pakket wordt omschreven in het Actieplan Polarisatie en Radicalisering. 2S DXJXVWXV ZHUG KHW HHUVWH $FWLHSODQ 3RODULVDWLH HQ 5DGLFDOLVHULQJ DDQ GH Tweede Kamer gepresenteerd. Dit plan wordt jaarlijks herzien met een nieuw operationeel actieplan waarin concrete acties en activiteiten zijn opgenomen. Bij de uitvoering van het actieplan zijn acht PLQLVWHUVEHWURNNHQQDPHOLMN%=.-XVWLWLH::,6=:9:6-HXJGHQ*H]LQ2&:HQ%='DDUQDDVW ZRUGHQGH$,9'HQGH1&7EEHWURNNHQ+HWDFWLHSODQZRUGWPHGHRSJHVWHOGGRRUGH9HUHQLJLQJYDQ 1HGHUODQGVH*HPHHQWHQ91*


Tegengaan van polarisatie en radicalisering 'H 1HGHUODQGVH RYHUKHLG ZLO PHW KDDU EHOHLG UDGLFDOLVHULQJ WHJHQJDDQ HYHQDOV GH UHNUXWHULQJ YDQ SHUVRQHQ YRRU WHUURULVWLVFKH GRHOHLQGHQ 6RPPLJH XLWLQJHQ YDQ UDGLFDOLVPH NXQQHQ GLUHFW ZRUGHQ bestreden met het strafrecht. Denk hierbij aan het plegen van geweld, bedreiging met geweld, oproepen tot geweld, haat zaaien en andere handelingen die bedoeld zijn om maatschappelijke onrust te veroorzaken.

,QKHW$FWLHSODQZHUGHQGHYROJHQGHGRHOVWHOOLQJHQJHIRUPXOHHUG

% %

9RRUNRPHQYDQYHUGHUH LVRODWLHSRODULVDWLHHQUDGLFDOLVHULQJGRRUPHQVHQGLH]LFKGUHLJHQDIWH NHUHQYDQGH1HGHUODQGVHVDPHQOHYLQJHQGHGHPRFUDWLVFKHUHFKWVRUGHRSQLHXZWHEHWUHNNHQ bij de maatschappij. Daarbij dient met name gedacht te worden aan scholing, stages en werk SUHYHQWLH +HWYURHJWLMGLJVLJQDOHUHQYDQGH]HSURFHVVHQHQKHWRQWZLNNHOHQYDQHHQDGHTXDWHDDQSDNSUR actie). +HWXLWVOXLWHQYDQPHQVHQGLHGXLGHOLMNHJUHQ]HQKHEEHQRYHUVFKUHGHQHQHUYRRU]RUJHQGDWKXQ invloed op anderen zoveel mogelijk beperkt wordt. Om dit te bevorderen wordt op lokaal niveau discriminatie tegengegaan, wordt ontmoeting tussen culturen gestimuleerd, participatie op de arbeidsmarkt bevorderd en worden lokale sociale infrastructuren en netwerken versterkt. Ook wordt gewerkt aan het vergroten van de kennis RYHUGHLVODPRQGHUMRQJHUHQ+LHUELMZRUGWVDPHQJHZHUNWPHWSURIHVVLRQDOVDOVZLMNDJHQWHQ GRFHQWHQMHXJGZHUNHUVHQOHHUSOLFKWDPEWHQDUHQPDDURRNPHWYULMZLOOLJHUVRUJDQLVDWLHV


%

*HPHHQWHOLMNHDDQSDN


+HW JHPHHQWHOLMN QLYHDX LV Gp SOHN ZDDU ODQGHOLMN EHOHLG ZRUGW RPJH]HW LQ ORNDOH DFWLH 0DDU ZRUGHQWKHPD¶VDOVUDGLFDOLVHULQJHQSRODULVDWLHRRNRSORNDDOQLYHDXKHUNHQGDOVEHODQJULMNHORNDOH problemen?

Deel I I+HWEHOHLG

62

$&% .HQQLVFHQWUXP YHUULFKWWH LQ HHQ NRUW YHUNHQQHQG RQGHU]RHN PRQLWRU ]LH ELMODJH 'RHO KLHUYDQ ZDV RQGHU DQGHUH RP HHQ LQGUXN WH NULMJHQ YDQ GH PDWH ZDDULQ HU LQ 1RRUG+ROODQG sprake is van radicalisering, polarisatie en discriminatie en in welke gemeenten er op deze terreinen beleid en projecten worden ontwikkeld. Uit het onderzoek bleek dat de meeste jongerenwerkers, politie en migrantenorganisaties zich zorgen maken over een toename van spanningen tussen EHYRONLQJVJURHSHQ+RHZHOHHQPHHUGHUKHLGYDQGHJHPHHQWHQDDQJDIGDW]LMRQYROGRHQGHEHHOG YDQSRODULVDWLHLQKXQJHPHHQWHJDIWHJHOLMNHUWLMGYDQGHJHPHHQWHQDDQGDWHUJHHQVSUDNH LVYDQSRODULVDWLHWXVVHQJURHSHQLQKXQJHPHHQWH,QHQNHOHJHPHHQWHQJDYHQEHVWXUHQDDQ]LFK ]RUJHQWHPDNHQRYHUUDGLFDOLVHULQJGH]HJHPHHQWHQKHEEHQRRNEHVORWHQEHOHLGWHRQWZLNNHOHQ (HQ YHUJHOLMNEDDU UHVXOWDDW OHYHUGH HHQ EHKRHIWHQRQGHU]RHN XLW YDQ KHW &27 ,QVWLWXXW YRRU 9HLOLJKHLGVHQ&ULVLVPDQDJHPHQW RS102 Van de 75 ondervraagde gemeenten gaven 27 gemeenten aan dat ze incidenteel te maken hebben gehad met incidenten op het gebied van polarisatie. Vijftien JHPHHQWHQPDDNWHQPHOGLQJLQFLGHQWHHOWHPDNHQWHKHEEHQJHKDG PHWUDGLFDOLVHULQJ6OHFKWVHQNHOH gemeenten stelden dat er regelmatig sprake is van polarisatie of radicalisering. 27 gemeenten gaven aan te maken te hebben met rechtsradicalisering en acht gemeenten met islamitische radicalisering. +HW9HUZHLM-RQNHULQVWLWXXWLQWHUYLHZGHLQYHUWHJHQZRRUGLJHUVYDQ]HVJHPHHQWHQ103 Uit het RQGHU]RHNVUDSSRUWEOHHNGDWJHPHHQWHQOLHYHUVSUHNHQRYHUµWHJHQVWHOOLQJHQ¶HQµVSDQQLQJHQWXVVHQ EHYRONLQJVJURHSHQ¶GDQRYHUµSRODULVDWLH¶2RNZHUGGHQXDQFHULQJJHPDDNWGDWHUQLHWDOOHHQVSUDNH is van tegenstellingen en spanningen tussen autochtonen en allochtonen maar ook tussen jong en RXGRXGNRPHUVHQQLHXZNRPHUVLQHHQZLMNHQWXVVHQDOORFKWRQHEHYRONLQJVJURHSHQRQGHUOLQJ1DDVW LQWHU QDWLRQDOHRRU]DNHQZHUGHQRSEXXUWQLYHDXFRQÀLFWHUHQGHOHHIVWLMOHQHQRYHUODVWDOVGHSULPDLUH oorzaken voor spanningen genoemd. Ook in deze gemeenten is in de regel geen VSHFL¿HN EHOHLG YRRU GH DDQSDN YRRU µSRODULVDWLH¶ 'H DDQSDNYDQVSDQQLQJHQWXVVHQEHYRONLQJVJURHSHQLVYROJHQVJHwQWHUYLHZGHQLQGLUHFWRQGHUGHHOYDQ regulier beleid. Wel is volgens hen de laatste jaren is een accentverschuiving zichtbaar, waarbij meer aandacht wordt gegeven voor een preventieve aanpak van spanningen tussen bevolkingsgroepen.

102 103

=DQQRQLHQ9DQGHU9DUVW 5RQYDQ:RQGHUHQHQ&DPLHO0DJU\ 3RODULVDWLHHQVRFLDDOYHUWURXZHQLQGHEXXUWHHQRULsQWHUHQGRQGHU]RHNLQ]HV JHPHHQWHQQDDUGHDDQSDNYDQSRODULVDWLHHQVRFLDDOYHUWURXZHQ5RWWHUGDP9HUZH\-RQNHU,QVWLWXXW

0RHWLHGHUHJHPHHQWHHHQDQWLSRODULVDWLHHQUDGLFDOLVHULQJVEHOHLGYRHUHQ" 1HH QLHW LHGHUH GHHO JHPHHQWH KRHIW HHQ EHOHLG WH RQWZLNNHOHQ RP SRODULVDWLH HQ UDGLFDOLVHULQJ WH YRRUNRPHQ (U ]LMQ YHHO JHPHHQWHQ GLH WHUHFKW SULRULWHLW JHYHQ DDQ DQGHUH SUREOHPHQ 'HHO gemeenten met een grote etnische en religieuze homogeniteit of gemeenten waar extreemrechtse subculturen afwezig zijn, zullen begrijpelijk hun prioriteiten elders leggen. Ook is er geen standaardaanpak die voor alle gemeenten van toepassing is. Zo is de problematiek in een grote stad meestal anders dan in een plattelandsgemeente. De handreiking Terrorismebestrijding RSORNDDOQLYHDXJHHIWKHWYRRUEHHOGYDQGH]RJHKHWHQµ/RQVGDOH¶MRQJHUHQ(UZRUGWDDQJHJHYHQGDW deze jeugdcultuur te vinden is over het hele land, maar zich toch vooral concentreert in de kleinere VWHGHQHQGRUSHQHQRS90%2VFKROHQ104

Alleen al in de vier maanden na de moord op Theo van Gogh waren 135 moskeeën en 29 islamitische scholen het doelwit van bedreiging, bekladding, vernieling en brandstichting. Noord-Holland ,QHHUGHUJHQRHPGHPRQLWRUYDQ$&%.HQQLVFHQWUXP]LHELMODJH ZRUGWYHUZH]HQQDDURQGHU]RHN YDQ$UWEXUHDXGLVFULPLQDWLH]DNHQ1RRUG+ROODQG1RRUGXLWZDDUXLWEOHHNGDWLQYDQGH JHPHHQWHQLQ1RRUG+ROODQG1RRUGVSUDNHZDVYDQRYHUODVWGRRU]RJHQDDPGH/RQVGDOHMRQJHUHQ Ook wordt verwezen naar een vergelijkbaar onderzoek van het ADB Kennemerland. waaruit blijkt dat LQ=ZDQHQEXUJ/LVVHUEURHNHQ$EEHQHVJURHSHQMRQJHUHQWRWDDO URQGORSHQPHWH[WUHHPUHFKWVH sympathieën. +HW1RRUG+ROODQGV'DJEODGEHULFKWWHRSQRYHPEHUGDWGHSROLWLHLQGHUHJLR.HQQHPHUODQG 25 personen in de gaten houdt in verband met radicalisering. Dit blijkt uit een verkennend onderzoek QDDUSRODULVDWLHHQUDGLFDOLVHULQJYDQKHW&27LQGH]HUHJLR+HWJDDWRPPRVOLPUDGLFDOHQOLQNVHQ UHFKWVH[WUHPLVWHQ HQ YHUPRHGHOLMNH GLHUHQDFWLYLVWHQ 1DGUXNNHOLMN ZHUG KLHUELM YHUPHOG GDW KHW RP verdachten gaat en niet om schuldigen. 8LW GH$&%PRQLWRU EOHHN YHUGHU GDW HU LQ GH JHPHHQWH +RRUQ HHQ DFWLHYH NHUQ YDQ RQJHYHHU MRQJHUHQLVYDQGH+L]EXW7DKULU'LWLVHHQLQWHUQDWLRQDOHVRHQQLWLVFKHRUJDQLVDWLHGLHYHUWHJHQZRRUGLJG is in meer dan 40 landen die streeft naar één islamitische staat of kalifaat. De gemeente is met deze groep in dialoog gegaan.

104

De Vries (2006).


+HW DIJHORSHQ GHFHQQLXP LV HU RRN LQ YHHO NOHLQH HQ PLGGHOJURWH JHPHHQWHQ VSUDNH JHZHHVW YDQ brandstichting in moskeeën. Een enkele zoekopdracht op internet levert bijvoorbeeld brandstichtingen RSLQ*RULQFKHP 9LDQHQ 3DQQLQJHQ 8GHQ 2OGHQ]DDO 9ODDUGLQJHQ +XL]HQHQ =HLVW =RHWHUPHHU[ 'UDFKWHQHQ(GH


6SDQQLQJHQLQPLGGHOJURWHHQNOHLQHJHPHHQWHQ +HW LV HHQ YDDN JHKRRUGH PLVYDWWLQJ GDW SRODULVDWLH HQ UDGLFDOLVHULQJ W\SLVFKH SUREOHPDWLHN LV YDQ de grote steden. Zo zijn er de afgelopen jaren vooral spanningen geweest in kleinere gemeenten als Culemborg, Ede en Gouda.

7RFKEHWUHIIHQPHOGLQJHQYDQRYHUODVWLQGHSURYLQFLH1RRUG+ROODQGYRRUDOH[WUHHPUHFKWVHQLQHQNHO geval dierenactivisten. Volgens de eerder genoemde monitor van ACB Kenniscentrum zijn interventies LQGHSURYLQFLH1RRUG+ROODQGGDDURPWRWQXWRHQRJQLHWQRGLJJHZHHVWYRRUPRVOLPUDGLFDOHQGLH YRUP YDQ UDGLFDOLVHULQJ EHSHUNW ]LFK WRW GH IDVH YDQ µLQWHUHVVH YRRU¶ H[WUHPLVWLVFK JHGDFKWHJRHG Wel maken drie gemeenten melding van min of meer radicaliserende groepen, het gaat hierbij om PRVOLPVNHHU HQH[WUHHPUHFKWVHMRQJHUHQ


9RRUEHUHLG]LMQRSVRFLDOHFDODPLWHLWHQLVHHQPXVW +HWLVYRRUGHPHHVWHJHPHHQWHQYDQ]HOIVSUHNHQGRP]LFKYRRUWHEHUHLGHQRSFDODPLWHLWHQSODQGLH het gevolg zijn van natuurrampen of rampen die het gevolg zijn van ongelukken bij een bedrijf waar bijvoorbeeld gewerkt wordt met explosieve of chemische stoffen. Voor dergelijke gevallen ligt in de meeste gemeenten een rampenplan klaar, waarin duidelijk staat wie wat en wanneer moet doen. Met deze plannen zijn niet alle rampen te voorkomen, maar wel kan de schade erdoor beperkt worden. Een vergelijkbaar plan voor sociale calamiteiten hebben de meeste gemeenten echter niet. Wanneer in een willekeurige gemeente een steekpartij plaats vindt tussen leden van twee verschillende etnische of religieuze groepen, kan het voor een gemeente bijzonder nuttig zijn een plan te hebben liggen om verdere escalatie te voorkomen. Evengoed is het zinvol een beroep te kunnen doen op een netwerk YDQ¿JXUHQHQRUJDQLVDWLHVGLHKLHUELMRQGHUVWHXQHQGNXQQHQ]LMQHQLVKHWQXWWLJRPDOVJHPHHQWH VSHFL¿HNHLQGLFDWRUHQWHPRQLWRUHQGLHNXQQHQGXLGHQRSPDDWVFKDSSHOLMNHRQYUHGHLQHHQJHPHHQWH RIHHQVSHFL¿HNHEXXUW2QGHUDQGHUH$&%.HQQLVFHQWUXPRQWZLNNHOWKLHUYRRUHQNHOHLQVWUXPHQWHQ *HPHHQWHQVLJQDOHUHQHQUHJLHURO Door een netwerk op te bouwen en te onderhouden kunnen polarisatie en radicalisering vroegtijdig ZRUGHQJHVLJQDOHHUG+HW]LMQLQVWUXPHQWHQYRRUJHPHHQWHQGLHHHQDQWLUDGLFDOLVPHEHOHLGYRHUHQ RPLQYXOOLQJWHJHYHQDDQGH]RJHQDDPGHVLJQDOHULQJVHQUHJLHURO*HPHHQWHVGLHQHQWHIDFLOLWHUHQ en een draagvlak te creëren onder betrokkenen om radicalisering te bespreken en tegen te gaan. Ter voorkoming van radicalisering richten veel gemeenten zich op het aanhalen en versterken van contacten met verschillende groepen in de samenleving en dan voornamelijk met jongeren. Dit wordt onder meer vormgegeven door:

Deel I I+HWEHOHLG

64

% % %

het stimuleren van de dialoog tussen bevolkingsgroepen, KHWRUJDQLVHUHQYDQYRRUOLFKWLQJVHQGHEDWELMHHQNRPVWHQ het versterken van maatschappelijke binding en actief burgerschap door het gezamenlijk organiseren van activiteiten.

$QGHUH YRRUEHHOGHQ GLH LQ GH KDQGUHLNLQJ µ7HUURULVPHEHVWULMGLQJ RS ORNDDO QLYHDX¶ YDQ KHW 1&7E worden genoemd ter voorkoming van radicalisering zijn: % % % % % % % % %

Jongeren trainen in democratisch leiderschap en coachen op de arbeidsmarkt. Voorlichtingsbijeenkomsten op scholen en training van docenten. Bestrijden van discriminatie op de arbeidsmarkt en in de horeca. ,Q]HWWHQYDQSRVLWLHYHUROPRGHOOHQ ,QLWLDWLHYHQRPVFKRROXLWYDOWHJHQWHJDDQ 6WLPXOHUHQYDQVWDJHSODDWVHQ Lokaal preventief jeugdbeleid. )DFLOLWHUHQHQVWLPXOHUHQYDQLQLWLDWLHYHQJHULFKWRSLQWHJUDWLH Bevorderen van interetnische en interreligieuze dialoog op lokaal niveau.105

105

1&7E+DQGUHLNLQJWHUURULVPHEHVWULMGLQJRSORNDDOQLYHDX

Uit het eerdergenoemde onderzoek van De Vries blijkt dat de meeste gemeenten zich concentreren op het signaleren en het nemen van preventieve maatregelen om radicalisme en radicalisering te voorkomen.

Vervolgacties 1DGDWJHPHHQWHQVLJQDOHQKHEEHQRSJHYDQJHQPRHWEHVOLVWZRUGHQRIHUYHUYROJDFWLHVNRPHQ6RPV ZRUGHQppQRSppQFRDFKHVLQJH]HWRPMRQJHUHQZDDUYDQKHWYHUPRHGHQEHVWDDWGDW]LMPRJHOLMN DI ]XOOHQ JOLMGHQ RI ]XOOHQ UDGLFDOLVHUHQ WHUXJ RS KHW UHFKWH SDG WH NULMJHQ ,QGLHQ HU VSUDNH LV YDQ strafbare feiten, wordt de verantwoordelijkheid van de gemeente naar politie en justitie verschoven. Amsterdam bijvoorbeeld De Amsterdamse aanpak is vastgelegd in de in november 2007 gepresenteerde notitie Amsterdam tegen radicalisering +HW $PVWHUGDPVH EHOHLG EDVHHUW ]LFK YRRUDO RS KHW LQ JHSUHVHQWHHUGH onderzoeksrapport Radicaliseringprocessen: waarom moslimjongeren in Amsterdam radicaliseren YDQKHW,QVWLWXXWYRRU0LJUDWLHHQ(WQLVFKH6WXGLHV,0(6 YDQGH8QLYHUVLWHLWYDQ$PVWHUGDP +HW,0(6DGYLVHHUGHLQGLWUDSSRUWRQGHUDQGHUHWHLQYHVWHUHQLQKHWYHUJURWHQYDQKHWSROLWLHNHHQ maatschappelijke vertrouwen van jongeren en het vergroten van hun religieuze weerbaarheid. Ook EHQDGUXNWHKHW,0(6GHQRRG]DDNRPPRVNHHsQWHRQGHUVWHXQHQELMGHDDQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJHQ werd belang gehecht aan het zichtbaar maken van de diversiteit van de islam. +HW,0(6DGYLVHHUGHYHUGHUYRRUHHQEUHGHDDQSDNWHNLH]HQGLHQLHWDOOHHQJHULFKWLVRSUDGLFDOLVPH PDDURRNRSKHWZHJQHPHQYDQGHYRHGLQJVERGHPHUYDQ+LHUGRRUNXQQHQPDDWUHJHOHQGLHRSKHW eerste gezicht andere doelen dienen zoals bijvoorbeeld integratie, participatie, cohesie en binding ook van belang zijn voor het tegengaan van radicalisering. Ook het tegengaan van rechtsradicalisering maakte deel uit van de aanpak.

106

De Vries (2006).


Kennis verzamelen en delen Enkele gemeenten hebben speciaal rondom het onderwerp radicalisering een informatiehuishouding opgezet die de volgende taken heeft: kennisvergaring, monitoring, signalering en advisering. Vanuit de informatiehuishouding worden bijvoorbeeld trainingen gegeven aan professionals en vrijwilligers om hen beter bekend te maken met het fenomeen radicalisering. Ook wordt geprobeerd de meldingsbereidheid onder betrokken partners te vergroten en adviseert de informatiehuishouding EHSDDOGHDFWRUHQ6DPHQEHSDOHQ]LMZDDUVSHFL¿HNHDDQGDFKWQDDUWRHPRHWJDDQ106


Netwerken De signaleringsfunctie wordt door gemeenten grotendeels op dezelfde manier vormgegeven. Gemeentes kunnen niet zonder een breed netwerk van organisaties: migrantenorganisaties, PLGGHOEDUHVFKROHQHQ52&¶VDPEXODQWMHXJG MRQJHUHQZHUNSROLWLHHQMXVWLWLH2RNPRVNHHEHVWXUHQ HQ JH]RQGKHLGV]RUJ RQGHU PHHU KXLVDUWVHQ **' PDDWVFKDSSHOLMN ZHUN HQ WKXLV HQ NUDDP]RUJ zijn soms in het netwerk opgenomen. De gemeente heeft in het netwerk meestal een regisserende, FR|UGLQHUHQGHRQGHUVWHXQHQGHRIIDFLOLWHUHQGHDDUG ,Q HHQ ]RJHQDDPG FDVXVRYHUOHJ YDQ KHW QHWZHUN ZRUGW LQIRUPDWLH JHGHHOG HQ JHFRPELQHHUG ,Q VRPPLJHJHPHHQWHQ$PVWHUGDP5RWWHUGDP NULMJHQOHGHQXLWKHWQHWZHUNWUDLQLQJDDQJHERGHQRP signalen beter te kunnen herkennen.

Amsterdam onderscheidt drie doelgroepen en drie aangrijpingspunten, die met elkaar zijn verbonden.


1. 'HJHQHQ GLH UDGLFDOLVHUHQ RI HHQ UDGLFDDO JHGDFKWHJRHG DFWLHI YHUVSUHLGHQ PRHWHQ GH radicaliseren. Op hen is een curatieve aanpak van toepassing, waarbij gepoogd wordt deze personen weer positief aan de samenleving te verbinden. 2. 'Hµ]RHNHQGHQ¶PRHWHQZHHUEDDUZRUGHQJHPDDNW9RRUKHQJHOGWHHQSUHYHQWLHYHDDQSDNRP ze weerbaarder te maken tegen negatieve invloeden en radicale gedachten. 3. Voor degenen die geraakt worden door negatieve ontwikkelingen die hun binding met de samenleving aan kunnen tasten, moet de voedingsbodem voor onvrede worden verkleind. Deze aanpak richt zich op alle Amsterdammers en legt veel accent op wederzijdse tolerantie en acceptatie.

Deel I I+HWEHOHLG

66

Ondersteuning +HW YRRUNRPHQ YDQ UDGLFDOLVHULQJ HQ SRODULVDWLH LV HHQ QRJ UHODWLHI QLHXZ EHOHLGVWHUUHLQ (U LV QRJ niet veel onderzoek naar het onderwerp gedaan, er is weinig bekend over de omvang van het probleem en er zijn een beperkt aantal good practices bekend. Uit het behoeftenonderzoek van COT ,QVWLWXXWYRRU9HLOLJKHLGVHQ&ULVLVPDQDJHPHQWEOLMNWGDQRRNGDWHUYHHOEHKRHIWHEHVWDDWDDQKHW XLWZLVVHOHQYDQNHQQLVHQLQIRUPDWLH(ULVGXVEHKRHIWHDDQPHHUNHQQLVRYHUGHWKHPDWLHNHQGH aanpak. Kennisoverdracht kan gebeuren in de vorm van een handreiking of formats die handvatten JHYHQ YRRU VLJQDOHULQJ GRRU HHUVWHOLMQVZHUNHUV RD MRQJHUHQZHUNHUV HQ GRFHQWHQ HQ KHW GLJLWDDO WHUEHVFKLNNLQJVWHOOHQYDQNHQQLVFXUVXVVHQWUDLQLQJHQHQPHHU+HWJDDWGDDUELMQLHW]R]HHURP vuistdikke, ontoegankelijk rapporten, maar meer op handzame, in onderwerp opgeknipte en praktische handleidingen. +RHZHOGHEHKRHIWHDDQNHQQLVLQGHYRUPYDQIRUPDWVLQGLFDWRUHQHQKDQGUHLNLQJHQEHJULMSHOLMNLV PRHWWHJHOLMNHUWLMGZRUGHQEHQDGUXNWGDWHUYRRUGHDDQSDNJHHQNDQWHQNODUHRSORVVLQJHQ]LMQ,HGHUH gemeente kent zijn eigen sociaaleconomische en politieke omgeving en omstandigheden. Daarnaast ]LMQHUPDDUZHLQLJPHWKRGHQGLHJHsYDOXHHUGHQJHWRHWVW]LMQHQFRS\SDVWHLQHHQDQGHUHVRFLDOH omgeving toepasbaar zijn. Movisie verrichtte in 2008 een verkennende studie naar sociale interventies RSKHWWHUUHLQYDQUDGLFDOLVHULQJHQFXOWXUHOHVSDQQLQJHQ+LHULQZHUGRQGHUDQGHUHJHFRQFOXGHHUG ³+HWUHVHUYRLUYDQFRQFUHWHPHWKRGHQZDDUXLWZHUNHUVNXQQHQSXWWHQLVEHSHUNW'DDUNRPWELMGDW YHHOYDQGHKXLGLJHPHWKRGHQRSKHWWHUUHLQYDQUDGLFDOLVHULQJHQFXOWXUHOHVSDQQLQJHQHQGLH]LMQ RSJHQRPHQLQGH]HYHUNHQQLQJQLHWDOWLMGHYHQKHOGHU]LMQRPVFKUHYHQ1LHWHONHPHWKRGHYROGRHW DDQHHQDDQWDOEDVLVFULWHULD]RDOVHHQZHOGRRUGDFKWHRS]HWELMYRRUEHHOGHHQKHOGHUHGRHOPLGGHOHQ formulering), bronvermelding of een duidelijke uiteenzetting van een systematische manier van KDQGHOHQRPHHQEHSDDOGGRHOWHEHUHLNHQ 9HUUHZHJGHPHHVWHPHWKRGHQGLH]LMQRSJHQRPHQLQ dit rapport zijn evenwel niet geëvalueerd. Met name vanuit wetenschappelijke hoek gaat nog weinig aandacht uit naar de bewijsvoering over de effectiviteit van methoden of beleidsmaatregelen. Daar NRPWELMGDWHYDOXDWLHVYDQVRFLDOHLQWHUYHQWLHVLQ1HGHUODQGRYHUZHJHQGNZDOLWDWLHIYDQDDUG]LMQRI zich vooral richten op een beoordeling van de uitvoering van de interventie.”107,QKRRIGVWXNRYHU de rol van het welzijnswerk wordt uitgebreider op dit rapport ingegaan.

107

/XE

'H JURWH JHPHHQWHQ VWXLWHQ ELM GH XLWZHUNLQJ YDQ KHW EHOHLG YDDN RS GH NDGHUV YDQ GH ZHW HQ regelgeving, die het bijvoorbeeld moeilijk maken persoonsgegevens zo lang als noodzakelijk geacht te bewaren of uit te wisselen met andere gemeenten en instanties. Ook blijkt het in de praktijk soms moeilijk een modus vivendi te vinden om enerzijds samen te werken met religieuze organisaties HQWHJHOLMNHUWLMGGHVFKHLGLQJWXVVHQNHUNHQVWDDWWHKDQGKDYHQ+LHURSNRPHQZHLQGHYROJHQGH paragraaf terug.

Nuansa 1XDQVDLVKHW.HQQLVHQ$GYLHVFHQWUXP3RODULVDWLHHQ5DGLFDOLVHULQJGDWIRUPHHORQGHUKHWPLQLVWHULH van Binnenlandse Zaken valt, maar is uitbesteed aan het Amsterdamse adviesbureau Radar Advies. 2SGHZHEVLWHYDQ1XDQVDVWDDQZHWHQVFKDSSHOLMNHRQGHU]RHNHQORNDOHHQQDWLRQDOHEHOHLGVVWXNNHQ KDQGOHLGLQJHQ YRRU GH SUDNWLMN HQ OLQNV 1XDQVD YHUVWUHNW LQIRUPDWLH RYHU DOOH W\SHQ UDGLFDOLVHULQJ en polarisatie, zoals extreemrechts, islamistisch radicalisme en dierenrechtenactivisme. Ook is er DDQGDFKW YRRU LQWHUHWQLVFKH VSDQQLQJHQ LQFLGHQWHQ PHW MRQJHUHQJURHSHQ HQ FRQÀLFWHQ WXVVHQ bevolkingsgroepen. ACB Kenniscentrum $&%.HQQLVFHQWUXPDGYLVHHUWJHPHHQWHQLQVWHOOLQJHQHQPLJUDQWHQRUJDQLVDWLHVLQGHSURYLQFLH1RRUG +ROODQGRYHUEHOHLGHQSURMHFWHQRPUDGLFDOLVHULQJHQSRODULVDWLHWHYRRUNRPHQ$&%.HQQLVFHQWUXP NDQ KLHUELM RQGHU DQGHUH HHQ EHURHS GRHQ RS KDDU NHQQLV YDQ LQWHU QDWLRQDDO RQGHU]RHN HQ KDDU ervaringen met de uitvoering van het preventieve plan van aanpak Radicalisering in het Amsterdamse VWDGVGHHO2RVW:DWHUJUDDIVPHHU:HHUEDDU2RVWELMODJH HQKHWSURMHFW9RRUNRPHQLV%HWHUGDQ *HQH]HQYDQPRVNHHsQGLH]LMQDDQJHVORWHQELMGH5DDGYDQ0DURNNDDQVH0RVNHHsQ1RRUG+ROODQG 5Y0 ]LHELMODJH ,QRSGUDFKWYDQGHSURYLQFLH1RRUG+ROODQG]HWWHQ$&%.HQQLVFHQWUXPHQORNDOHYHVWLJLQJHQYDQ$UW een provinciale kenniskring polarisatie, radicalisering en discriminatie op. Ook wordt een provinciale PRQLWRUSRODULVDWLHUDGLFDOLVHULQJHQGLVFULPLQDWLHRQWZLNNHOG,QGH]RPHUYDQLVKLHUYDQHHQ HHUVWHYHUVLHYHUVFKHQHQ]LHELMODJH

108

KWWSZZZYQJQOH&DFKH'()KWPO


Handreiking VNG +HW &27 ,QVWLWXXW YRRU 9HLOLJKHLGV HQ &ULVLVPDQDJHPHQW VFKUHHI LQ RSGUDFKW YDQ GH 9HUHQLJLQJ 1HGHUODQGVH*HPHHQWHQ91* WZHHKDQGUHLNLQJHQYRRUJHPHHQWHQGLHVDPHQHHQWRRONLWYRUPHQ Deze toolkit moet gemeenten helpen bij het in beeld brengen van de situatie in de eigen gemeente: in hoeverre is er sprake van mogelijke polarisatie en/of radicalisering? Ook worden er in de toolkit handvatten aangereikt voor samenwerking met belangrijke partners. 'H WRRONLW EHVWDDW XLW WZHH DSDUWH ERHNMHV GHHO 7HJHQJDDQ YDQ SRODULVDWLH MXQL HQ GHHO 7HJHQJDDQYDQUDGLFDOLVHULQJMXQL 'HERHNMHV]LMQWHYLQGHQRSGHZHEVLWHYDQGH91*108


,QKRXGHOLMNHRQGHUVWHXQLQJHQDGYLHVDDQJHPHHQWHQ Er zijn inmiddels verschillende instellingen die gemeenten ondersteunen bij het ontwikkelen van beleid.

6FKHLGLQJWXVVHQNHUNHQVWDDWHQGHVDPHQZHUNLQJPHWPRVNHHRUJDQLVDWLHV

6DPHQZHUNHQPHWPRVNHHRUJDQLVDWLHV" Moskeeorganisaties en de vaak aan deze organisaties gelieerde stichtingen, zouden een belangrijke rol kunnen spelen bij het tegengaan van vormen van islamitische radicalisering, dus: ondersteun moskeeën in de omgang met radicaliserende jongeren en leer docenten en moskeebesturen hoe zij radicalisering kunnen herkennen en hoe ze ermee om kunnen gaan zodat jongeren zo min mogelijk afgestoten worden.


'DWVFKUHYHQRQGHU]RHNHUV-HDQ7LOOLHHQ0DULHNH6ORRWPDQYDQKHW,0(6LQHHQDGYLHVDDQGHJHPHHQWH $PVWHUGDP7RFKLVLQGLYHUVH1HGHUODQGVHJHPHHQWHQVDPHQZHUNLQJPHWPRVNHHRUJDQLVDWLHVHHQ JHYRHOLJHNZHVWLH+LHUDDQOLJWYDDNGHSULQFLSLsOHYUDDJWHQJURQGVODJLQKRHYHUUHVDPHQZHUNLQJPHW deze organisaties op gespannen voet staat met de scheiding tussen kerk en staat.

Deel I I+HWEHOHLG

68

:DDUGH1HGHUODQGVHRYHUKHLGLQ8UX]JDQJHOGLQYHVWHHUWLQKHWRSNQDSSHQYDQPRVNHHsQRPGH hearts and mindsYDQGH$IJKDDQVHPRVOLPVWHZLQQHQLVGHRYHUKHLGELQQHQ1HGHUODQGVHJUHQ]HQ huiverig om samen te werken met moskeeorganisaties. Waar het eerste wordt verantwoord met ‘pragmatische redenen·JHEHXUWKHWWZHHGHQLHWZHJHQVµSULQFLSLsOHEH]ZDUHQ¶'HVFKHLGLQJWXVVHQ kerk en staat blijkt een lastige horde bij het ontwikkelen van een effectief beleid om radicalisering te voorkomen. Discussie is weer actueel door grotere rol islam in Nederlandse samenleving De discussie over de scheiding van kerk en staat is bij wijze van spreken van alle tijden, maar gaat GHODDWVWHMDUHQYRRUDORYHUGHSODDWVYDQGHLVODPLQGH1HGHUODQGVHVDPHQOHYLQJ'DDUELMEHVWDDW VLPSHOJHVWHOGHHQVSDQQLQJVYHOGWXVVHQHQHU]LMGV1HGHUODQGHUVGLHPRVOLP]LMQHQDQGHU]LMGVHHQ VWHHGVJURWHUHJURHS1HGHUODQGHUVGLHQLHWPHHU JHORYHQ'HHHUVWHJURHSZLO]LMQJRGVGLHQVW]RYHHO mogelijk in vrijheid kunnen beleven, de tweede groep wil zo min mogelijk beperkt worden door de UHOLJLHYDQDQGHUHQHQZLOUHOLJLHGDDURP]RYHHOPRJHOLMNEXLWHQKHWSXEOLHNHGRPHLQKRXGHQ+LHUELM ZRUGWGDQYDDNJHZH]HQQDDUKHWEHJLQVHOYDQGHVFKHLGLQJYDQNHUNHQVWDDWGDWLQ1HGHUODQGDOLQ GRRUGH)UDQVHQIRUPHHOZHUGJHUHJHOG,QGLWVSDQQLQJVYHOGZRUGWRSQLHXZGHVFKHLGLQJYDQ kerk en staat vastgesteld, wat lokaal verschillend kan uitpakken. Scheiding Kerk en staat is religie uit de publieke sfeer? ,Q WHJHQVWHOOLQJ WRW ZDW YDDN ZRUGW JHGDFKW EHWHNHQW KHW SULQFLSH WXVVHQ GH VFKHLGLQJ YDQ NHUN HQ VWDDWQLHWGDWGHRYHUKHLGHQGHSXEOLHNHUXLPWH]RDOVELMGH)UDQVHODwFLWpYROOHGLJDUHOLJLHXV]LMQ 1HGHUODQG NHQW ELMYRRUEHHOG HHQ EHGH QD GH WURRQUHGH GH WHNVW ³*RG ]LM PHW RQV´ RS GH HXUR HQ KHWDPEWVJHEHGLQVRPPLJHJHPHHQWHUDGHQ'HVFKHLGLQJYDQ.HUNHQ6WDDWEHWHNHQWRRNQLHWGDW politici en politieke partijen zich niet mogen laten inspireren door een religie.

$OGXVPLQLVWHU9DQ0LGGHONRRSLQ+(75HIRUPDWRULVFK'DJEODGPDDUW

Neutraal overheidsbeleid 6FKHLGLQJ YDQ .HUN HQ 6WDDW EHWHNHQW LQ 1HGHUODQG RRN GDW HU VSUDNH PRHW ]LMQ YDQ HHQ QHXWUDDO RYHUKHLGVEHOHLG +LHURQGHU ZRUGW HHQ EHOHLG YHUVWDDQ GDW YHUVFKLOOHQGH JHORRIV HQ levensbeschouwelijke tradities in evenredigheid tegemoet komt. ‘Voor elke gulden aan openbaar RQGHUZLMV RRN HHQ JXOGHQ DDQ JRHG FKULVWHOLMN RQGHUZLMV¶ ]R NOLQNW KHW +LHUELM ZRUGW YDDN HHQ beroep gedaan op Artikel 6 van de Grondwet, waarin staat dat ieder het recht heeft zijn godsdienst of levensovertuiging, individueel of in gemeenschap met anderen, vrij te belijden. 6WDDWVUHFKWJHOHHUGHQ YHUVFKLOOHQ HFKWHU ZHO YDQ PHQLQJ RYHU GH LQWHUSUHWDWLH YDQ GLW DUWLNHO 6RPPLJHQ ZDDURQGHU +LUVFK %DOOLQ YLQGHQ GDW GLW YHUGHU VWUHNW GDQ KHW ORXWHU ZDDUERUJHQ YDQ de godsdienstvrijheid. Zij vinden dat dit grondrecht ook een sociale component heeft, namelijk dat LHGHUHHQRRNGHVRFLDDOHFRQRPLVFK]ZDNNHUHYROOHGLJYDQ]LMQJRGVGLHQVWYULMKHLGPRHWNXQQHQ genieten. Dit kan volgens hen betekenen dat er op de overheid een beroep wordt gedaan om voorzieningen te treffen om de godsdienstvrijheid te garanderen. cheiding kerk en staat in een globaliserende wereld De discussie over de scheiding tussen kerk en staat vindt plaats in wereld waarin de positie van GH VWDDW LV YHUDQGHUG GRRU JOREDOLVHULQJ PLJUDWLH HQ GH RSNRPVW YDQ QLHXZH PHGLD +LHUGRRU kunnen religies zich gemakkelijker transnationaal organiseren. Religieuze bewegingen hoeven zich niet veel meer van nationale grenzen aan te trekken. Dit maakt de scheiding van kerk en staat JHFRPSOLFHHUGHU'H1HGHUODQGVHRYHUKHLGNDQPHWHHQEHURHSYDQGHVFKHLGLQJYDQNHUNHQVWDDW besluiten zich afzijdig te houden van islamitische organisaties, maar dat betekent niet dat landen als 7XUNLMHRI0DURNNR]LFKRRNDI]LMGLJKRXGHQYDQGHLVODPLWLVFKHJURHSHULQJHQLQ1HGHUODQG(YHQ goed bemoeit het Vaticaan in Rome zich overigens met katholieke predikers.


+HWLVRYHUKHWDOJHPHHQJHHQGLVFXVVLHSXQWGDWGHVFKHLGLQJYDQNHUNHQVWDDWEHWHNHQWGDWHU in de verhouding tussen kerk en staat geen institutionele zeggenschap over en weer mag zijn. De overheid mag de staat volgens eigen inzichten, zonder zeggenschap van de kerken inrichten. De kerken zijn op hun beurt vrij van overheidsinmenging bij de vormgeving van hun kerkelijke organisatie en in de aanstelling van hun functionarissen. Ook mag er geen rechtstreekse inhoudelijke zeggenschap zijn. De overheid mag zich niet met de geloofsleer bemoeien en kerken hebben geen formele positie in de publieke besluitvormingsprocedure.


Wat houdt het beginsel van scheiding van kerk en staat in? De scheiding van kerk en staat is het product van een lange historische en institutionele ontwikkeling. +HW EHJLQVHO LV QLHW OHWWHUOLMN LQ GH *URQGZHW RSJHQRPHQ PDDU LV HHQ DIJHOHLGH YDQ DQGHUH UHFKWVEHJLQVHOHQ ZDDUYDQ KHW UHFKW RS JHOLMNH EHKDQGHOLQJ YDQ SHUVRQHQ HQ JURHSHQ HQ GH vrijheid van godsdienst de belangrijkste zijn. Bij die laatste vrijheid gaat het dan onder andere om de gewetensvrijheid, uitingsvrijheid en de vrijheid om een godsdienst alleen of samen met anderen in de openbaarheid te belijden. De scheiding van kerk en staat is een theoretisch beginsel waarvan de praktische uitwerking in de WLMGHQSHUSODDWVNDQYHUVFKLOOHQDIKDQNHOLMNYDQKHWSROLWLHNHHQPDDWVFKDSSHOLMNHNUDFKWHQYHOG,Q 1HGHUODQGZRUGWGLWNUDFKWHQYHOG]RDOVKLHUERYHQJHVFKHWVWEHSDDOGGRRUGHRSNRPVWYDQ]RZHOGH islam als het secularisme.

Subsidie geven aan moskeeorganisaties? 'HGLVFXVVLHRYHUGHVFKHLGLQJYDQ.HUNHQ6WDDWVSLWVW]LFKLQGHSUDNWLMNYRRUDOWRHRSGHUROYDQ GHRYHUKHLG,QZHONHPDWHNDQHHQVWDDW]LFKPHWHHQUHOLJLHEHPRHLHQ"'HRYHUKHLGRQGHUVWHXQW YHUVFKLOOHQGH ]RUJ HQ ZHO]LMQLQVWHOOLQJHQ RS UHOLJLHX]H JURQGVODJ YRRU KXQ PDDWVFKDSSHOLMNH DFWLYLWHLWHQ 'HQN KLHUELM ELMYRRUEHHOG DDQ KHW -RRGV 0DDWVFKDSSHOLMN :HUN RI KHW /HJHU GH +HLOV

+HWJHYHQYDQ¿QDQFLsOHRQGHUVWHXQLQJDDQDFWLYLWHLWHQYDQ UHOLJLHX]HRUJDQLVDWLHVOLJWLQ1HGHUODQG JHYRHOLJ,QNZDPHUHHQHLQGDDQGH¿QDQFLsOHVWDDWVWHXQDDQNHUNHQPHWGHLQYRHULQJYDQGH :HWEHsLQGLJLQJ¿QDQFLsOHYHUKRXGLQJWXVVHQ6WDDWHQ.HUN7RFKEHVWHHGWGH1HGHUODQGVHUHJHULQJ ]RDOV HHUGHU DDQJHJHYHQ RQWZLNNHOLQJVJHOG DDQ GH ERXZ RI UHSDUDWLH YDQ PRVNHHsQ LQ 8UX]JDQ ook worden kerkelijke gebouwen zoals de Portugese synagoge in Amsterdam met staatssteun JHUHVWDXUHHUG DOV EHHOGEHSDOHQG PRQXPHQW HQ EHVORRW GH SURYLQFLH 1RRUG+ROODQG LQ WRW subsidiëring van de bouw van een nieuwe synagoge in Amsterdam. 9ROJHQV GH VWDDWVFRPPLVVLH +LUVFK %DOOLQ EHWHNHQW GH VFKHLGLQJ WXVVHQ NHUN HQ VWDDW QLHW dat de staat geen steun kan verlenen aan “geestelijke genootschappen, mits de organisatorische en de belijdenisvrijheid wordt gerespecteerd, de genootschappen op gelijke voet worden behandeld en de overheid zich onthoudt van maatregelen die ertoe strekken een bepaalde godsdienstige of levensbeschouwelijke richting te bevorderen ten koste van andere richtingen.”110 'H9HUHQLJLQJ1HGHUODQGVH*HPHHQWHQ91* RUJDQLVHHUGHRSDSULOHHQFRQIHUHQWLHRYHUµ 5HOLJLHHQSXEOLHNGRPHLQGHUHODWLHWRWJHPHHQWHOLMNEHOHLG¶1117LMGHQVGH]HELMHHQNRPVWOLHW.HHV-DQ GH9HWOLGYDQGHGLUHFWLHUDDGYDQGH91*ZHWHQGDWUHOLJLHX]HNDQDOHQEHKXOS]DDPNXQQHQ]LMQZDDU gemeenten willen communiceren met groepen die via de geëigende kanalen moeilijk bereikbaar zijn. 0LQLVWHU7HU+RUVWYDQ%LQQHQODQGVH=DNHQOLHWYLDKDDUVHFUHWDULVJHQHUDDO5RRVYDQ(US%UXLQVPD weten dat de scheiding van kerk en staat geen waterscheiding is. De overheid moet volgens haar EHSHUNHQWRWIDFLOLWHUHQHQPDJJHHQSDUWLMNLH]HQYRRUHHQEHSDDOGHUHOLJLHX]HVWURPLQJ6XEVLGLHULQJ is mogelijk wanneer het bijdraagt aan de verwezenlijking van overheidsdoelen.

Deel I I+HWEHOHLG

70

Amsterdamse notitie: inclusieve en compenserende neutraliteit ,Q MXQL ZHUG EHNHQG GDW GH JHPHHQWH $PVWHUGDP PLGGHOV KHW HUISDFKW HHQ OHQLQJ KDG JHJHYHQDDQGH7XUNVHVWURPLQJ0LOOL*|U RQGHUDQGHUHRPWHYRRUNRPHQGDW0LOOL*|U YRRU GH ¿QDQFLHULQJ YDQ GH ERXZ YDQ GH :HVWHUPRVNHH HHQ EHURHS ]RX GRHQ RS JHOGVFKLHWHUV XLW KHW buitenland. Een meerderheid van de Amsterdamse gemeenteraad sprak zich vervolgens uit tegen overheidsbemoeienis met de religieuze koers van een organisatie en het gemeentebestuur werd in een motie van de PvdA gevraagd om in haar contacten met religieuze organisaties vooral het middel van de dialoog in te zetten. Diezelfde gemeente Amsterdam ondersteunde overigens destijds nog wel het islamitische debatcentrum Marhaba, dat aanvankelijk vooral als doel had de totstandkoming van HHQ(XURSHVHOLEHUDOH LVODPWHVWLPXOHUHQ112

110 111 112

6KDGLGHQ9DQ.RQLQJVYHOG 91* 2QGHUGUXNYDQGHSXEOLHNHRSLQLHHQGHGLVFXVVLHRYHUGH:HVWHUPRVNHHNZDPLQGHORRSYDQGHWLMGKHWDFFHQWVWHHGV PLQGHUWHOLJJHQRSGHLVODPDOVUHOLJLHPDDUZHUGJHVSURNHQRYHU´KHWFXOWXXUJRHGYDQGHLVODPµHQ´GHLVODP DOVEHVFKDYLQJHQQLHWDOVUHOLJLHµ]LHRRN0DUKDEDYRRU]LWWHU$OODVRSGHFHPEHULQ7URXZKWWSZZZWURXZQONUDQWH QDUFKLHI&HQWUXPBYRRUBLVODPBDOVBEHVFKDYLQJKWPO

1DDU DDQOHLGLQJ YDQ GH PRHLOLMNKHGHQ GLH RQWVWRQGHQ URQG GH ¿QDQFLHULQJ YDQ GH $PVWHUGDPVH :HVWHUPRVNHHHQGH¿QDQFLHULQJYDQKHWSURMHFW0DUKDEDKHHIWKHW$PVWHUGDPVHFROOHJHYDQ% : een toegankelijke notitie opgesteld over de scheiding van kerk en staat.

Meer overheidsbemoeienis met de islam Maurits Berger ziet het Amsterdamse beleid als onderdeel van een trend waarin sprake is van een WRHQHPHQGHRYHUKHLGVEHPRHLHQLVPHWGHLVODPDOVUHOLJLH,QGDWYHUEDQGYHUZHHVKLMLQHHQDUWLNHO LQKHW15&RRNQDDUGHEHPRHLHQLVPHWGHLVODPLWLVFKHLQVSUDDNRUJDQHQHQKHWRYHUKHLGVRSWUHGHQ in Amsterdam en Rotterdam tegen radicalisering van moslimjongeren. Berger meent dat er sprake is YDQHHQYHUVFKXLYLQJYDQGHJUHQVWXVVHQNHUNHQVWDDWHHQYHUVFKXLYLQJGLHYROJHQVKHPLQGH]H tijd past en in deze omstandigheden nodig is.113

113

+HWDUWLNHOLVRQOLQHWHOH]HQRSKHW$OORFKWRQHQZHEORJ KWWSDOORFKWRQHQZHEORJQODOORFKWRQHQDPVWHUGDPVFKHQKWPO


9ROJHQVGH$PVWHUGDPVHQRWLWLHNDQGHRYHUKHLGLQ1HGHUODQGRRNNLH]HQYRRUHHQFRPSHQVHUHQGH YLVLHRSQHXWUDOLWHLW,QGDWJHYDONDQGHRYHUKHLGHHQEHSDDOGHUHOLJLHX]HJURHSPHHURQGHUVWHXQHQ dan een andere, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van bijzondere omstandigheden of van een KLVWRULVFKH RI VWUXFWXUHOH RQJHOLMNKHLG GLH UHFKWJHWURNNHQ GLHQW WH ZRUGHQ 6XEVLGLsULQJ YDQ GH DFWLYLWHLWHQYDQ PRVNHHNRHSHOVHQRIPLJUDQWHQ NHUNHQ]LMQYROJHQVKHW$PVWHUGDPVHFROOHJHHHQ instrument in deze maatschappijvisie om ongelijkheid weg te nemen en iedereen, ongeacht religieuze of levensbeschouwelijke achtergrond volwaardig deel te laten nemen aan de samenleving. ,QKDDUQRWLWLHJHHIWKHW$PVWHUGDPVHJHPHHQWHEHVWXXUDDQLQSULQFLSHWHNLH]HQYRRUHHQLQFOXVLHI neutraal overheidsbeleid, maar bij wijze van uitzondering wil de gemeente ook de mogelijkheid hebben RP WH NLH]HQ YRRU GH FRPSHQVHUHQGH YLVLH RS QHXWUDOLWHLW ,Q GDW JHYDO LV H[WUD VXEVLGLsULQJ YDQ bijvoorbeeld islamitische organisaties mogelijk.


,QGHQRWLWLHZRUGWHHQRQGHUVFKHLGJHwQWURGXFHHUGWXVVHQH[FOXVLHYHQHXWUDOLWHLWLQFOXVLHYHQHXWUDOLWHLW en compenserende neutraliteit. Van exclusieve neutraliteit, waarbij religie niet wordt toegestaan LQ GH SXEOLHNH VIHHU LV LQ 1HGHUODQG JHHQ VSUDNH ,Q 1HGHUODQG GRPLQHHUW KHW LQFOXVLHI QHXWUDOH RYHUKHLGVEHOHLG ZDDUELM GH RYHUKHLG YHUVFKLOOHQGH JHORRIV HQ OHYHQVEHVFKRXZHOLMNH WUDGLWLHV LQ evenredigheid tegemoet komt. Deze interpretatie van het beginsel van de scheiding van kerk en staat YHU]HW]LFKQLHWWHJHQ¿QDQFLsOHEDQGHQWXVVHQNHUNHQVWDDW+HWNDQYRRUNRPHQGDWGHRYHUKHLG extra faciliteiten biedt, zolang de overheid zich maar neutraal opstelt en opereert binnen de grenzen van het gelijkheidsbeginsel en niet één religieuze groep voortrekt.

0RVNHHsQ

*HVFKLHGHQLVUROHQIXQFWLH


Vanaf het begin van de jaren ‘70 zijn migranten zich onder meer gaan organiseren om gebedsruimten WHUHDOLVHUHQHQJHHVWHOLMNHYHU]RUJHUVLPDPVHQ7XUNVHKRFD¶V QDDU1HGHUODQGWHKDOHQ'HHHUVWH moskeeverenigingen waren voornamelijk bezig met de geloofsbeleving en weinig gefocust op de 1HGHUODQGVHVDPHQOHYLQJ=HGUDDLGHQRSGHJLIWHQHQLQ]HWYDQGHOHGHQGLHDOVYULMZLOOLJHUDDQGH slag gingen. Maar toen duidelijk werd dat het verblijf in 1HGHUODQG HHQ SHUPDQHQW NDUDNWHU NUHHJ JLQJHQRRNGHUHOLJLHX]H RUJDQLVDWLHV]LFKPHHUULFKWHQLQWHJUDWLHLQGH1HGHUODQGVH VDPHQOHYLQJ De organisaties die zich van oudsher vooral bezighielden met het religieuze domein, wonnen vanaf het einde van de jaren tachtig aan kracht door hun grote achterban, het vermogen om de onderlinge loyaliteit en verbondenheid in veel gevallen op vrijwillige basis om te zetten in concrete hulpverlening en hun vermogen om op basis van donaties en contributies zelf hun broek op te houden.114 ,QPLGGHOV ]LMQ HU PRVNHHsQ ODQJ QLHW DOOH PRVNHHsQ ]LMQ DOV ]RGDQLJ JHUHJLVWUHHUG HQ PRVNHHRUJDQLVDWLHVLQ1HGHUODQGGLHYROJHQVKHW6RFLDDO&XOWXUHHO3ODQEXUHDX6&3 GRRURQJHYHHU ppQGHUGHYDQGHLQ1HGHUODQGZRRQDFKWLJHPRVOLPVZRUGHQEH]RFKW'H7XUNHQKHEEHQUHODWLHIHQ absoluut de meeste organisaties, waarvan het merendeel federatief is georganiseerd op basis van de verschillende stromingen binnen de Turkse islam. Een deel is gelieerd aan Diyanet, het Turkse 'LUHFWRUDDW YRRU *RGVGLHQVW]DNHQ GDW ZDDNW RYHU GH JHPDWLJGH µ7XUNVLVODPLWLVFKH V\QWKHVH¶ $QGHUHEHODQJULMNHVWURPLQJHQ]LMQGHSROLWLHNUHOLJLHX]HHQLQWHUQDWLRQDDOJHRULsQWHHUGH0LOOL*|U GHVOH\PDQFLODUEHZHJLQJHQGHOLEHUDDOVML¶LWLVFKHDOHYLHWHQ115 De Marokkanen hebben minder organisaties en slechts een beperkt aantal federaties, waarvan de 8QLHYDQ0DURNNDDQVH0RVNHH2UJDQLVDWLHV1HGHUODQG80021 GHJURRWVWHLV116

Deel I I+HWEHOHLG

72

'H:RUOG,VODPLF0LVVLRQ:,0 LVGHJURRWVWH6XULQDDPV3DNLVWDDQVHPRVOLPRUJDQLVDWLHLQ1HGHUODQG Deze beweging kent mystieke leermeesters, waarvan de in Pakistan woonachtige Maulana Ahmad 1RRUDQLGHEHODQJULMNVWHLV 5ROHQIXQFWLHYDQGHPRVNHH Een moskee is in sommige gevallen uitsluitend een gebedshuis voor moslims, waar zij samenkomen om te bidden onder leiding van een imam, maar de moskee heeft door de veranderde omstandigheden EOLMYHQGHYHVWLJLQJJH]LQVYRUPLQJHQKHUHQLJLQJHQKHWZHJYDOOHQYDQGHDUEHLGHUVYHUHQLJLQJHQ GHODDWVWHMDUHQVWHHGVYDNHUDOOHUOHLFXOWXUHHOPDDWVFKDSSHOLMNHHGXFDWLHYHHQUHFUHDWLHYHWDNHQHQ functies uit te voeren. 114 %XWWHU+HPPHV9DQ2RUGW 115 'H,VODPLWLVFKH6WLFKWLQJ1HGHUODQG,61 RYHUNRHSHOWGHJURRWVWHJURHSYDQVDPHQZHUNHQGHPRVNHHsQLQ1HGHUODQGHQEH KHHUWGHPRVNHHsQGLHGRRUSODDWVHOLMNHPRVNHHVWLFKWLQJHQDDQKDDU]LMQRYHUJHGUDJHQ'H,61YDOWRQGHUKHWYDQKHW7XUNVH'LUHFWRUDDW YRRU*HORRIV]DNHQ'L\DQHW 'H6WLFKWLQJ,VODPLWLVFK&HQWUXPLVHHQ7XUNVHP\VWLHNUHOLJLHX]HEHZHJLQJGLH]LFKVWHUNKHHIWODWHQLQVSLUHUHQGRRU6XOH\PDQ+LOPL 7XQDKDQHHQOHHUPHHVWHULQGH1DTVKEDQGL6XÀRUGH'HDDQJHVORWHQLVODPLWLVFKHFHQWUDELHGHQQDDVWHHQJHEHGVUXLPWHPHHVWDORRN RQGHUZLMVHQGHJURWHUHEHVFKLNNHQRYHUHHQLQWHUQDDW'H]HVWURPLQJOHLGWKDDUHLJHQYRRUJDQJHUVRS 0LOOL*|U LVHHQUHOLJLHXVSROLWLHNHEHZHJLQJXLW7XUNLMHHQKHHIWKDDU(XURSHVHKRRIGNDQWRRULQKHW'XLWVH.HXOHQ'HUHOLJLHX]HYRRU JDQJHUVYDQ0LOOL*|U KHEEHQPHHVWDOHHQRSOHLGLQJLQ7XUNLMHJHKDGVRPVDDQJHYXOGPHWHHQVWXGLHLQGH$UDELVFKHZHUHOG'H )HGHUDWLHYDQ$OHYLWLVFKH*HPHHQVFKDSSHQLQ1HGHUODQG)$*1 RI+$.'(5YHUWHJHQZRRUGLJWGHDOHYLHWHQHHQ7XUNVHPLQGHUKHLGV JURHSHULQJGLHPHHVWDOZRUGWEHVFKRXZGDOVHHQWDNYDQGHVMLLWLVFKHLVODPPDDUGRRUVRPPLJHDOHYLHWHQMXLVWZRUGWDDQJHGXLGDOVHHQ FXOWXUHOHKXPDQLVWLVFKHVWURPLQJPHWYRRUDOKLVWRULVFKHEDQGHQPHWGHLVODP'HUHOLJLHX]HYRRUJDQJHUVYDQGHDOHYLHWHQKHWHQJHHQ LPDPVPDDUGHGH·V+XQUROLVLQYHUJHOLMNLQJPHWGLHYDQGHLPDPVEHSHUNW=LHRRN'HLPDPHQGHGHGH 116 /HHVYRRUHHQXLWJHEUHLGHEHVFKULMYLQJYDQDOOHLVODPLWLVFKHVWURPLQJHQLQ1HGHUODQG9DQPDWWRWPLQDUHWYDQ1LFR/DQGPDQ

)LQDQFLHULQJ De religieuze activiteiten worden betaald uit collectes en giften van de achterban.117 Ook beschikken VRPPLJHPRVNHHsQRYHUHHQNOHLQHZLQNHOZDDUYDQGHLQNRPVWHQWHQGHOH WHQJRHGHNRPHQDDQ bijvoorbeeld het onderhoud van de moskee.

$FWLYLWHLWHQJHULFKWRSPDDWVFKDSSHOLMNHSDUWLFLSDWLH 2QJHYHHUYDQGHPRVNHHRUJDQLVDWLHVRQWZLNNHOWDFWLYLWHLWHQGLHJHULFKW]LMQRSPDDWVFKDSSHOLMNH participatie. De activiteiten van deze organisaties zijn vergelijkbaar met die van andere, niet religieuze PLJUDQWHQRUJDQLVDWLHV 'DW EOLMNW XLW KHW $&%RQGHU]RHN 3LMOHUV YRRU %UXJJHQERXZHUV QDDU GH activiteiten en ondersteuningsbehoeften van migrantenorganisaties.118 Onderzoekers van stichting Oikos berekenden in 2009 dat het geldbedrag dat door activiteiten van moskeeën wordt uitgespaard aan kosten voor tal van instellingen ruim € 150 miljoen euro per jaar bedraagt. ,Q KHW UDSSRUW µ/DDW KHW YDQ WZHH NDQWHQ NRPHQ¶ ZRUGHQ GH PDDWVFKDSSHOLMNH DFWLYLWHLWHQ YDQ GH PRVNHHLQJHGHHOGLQGULHFDWHJRULHsQ=H]LMQJHULFKWRSGHHPDQFLSDWLHYDQGHDFKWHUEDQYRRUOLFKWLQJ DFWLYLWHLWHQ WHU YHUVWHUNLQJ YDQ GH LGHQWLWHLW JHULFKW RS SDUWLFLSDWLH LQ GH 1HGHUODQGVH VDPHQOHYLQJ LQEXUJHULQJ KXLVZHUNEHJHOHLGLQJ FRPSXWHUFXUVXV DUEHLGVEHPLGGHOLQJ HQRI JHULFKW RS LQWHJUDWLH LQWHUUHOLJLHX]HGLDORRJOLGYDQRYHUOHJVWUXFWXUHQGHEDWWHQ 'HPDDWVFKDSSHOLMNH DFWLYLWHLWHQZRUGHQ vaak georganiseerd in samenwerking met andere organisaties.

117 (UGRHQZHOYHUKDOHQGHURQGHGDWPRVNHHsQVWHXQNULMJHQYDQULMNHROLHVMHLNVXLWGH*ROIVWDWHQ=REOHHNLQIHEUXDULXLW HHQXLW]HQGLQJYDQ5HSRUWHUGDWGH(VVDODPPRVNHHLQ5RWWHUGDPZRUGWJHERXZGPHWHHQGRQDWLHYDQPLOMRHQYDQGHVWHHQULMNHVMHLN 5DVKLGDO0DNWRXPXLW'XEDL'HUJHOLMNHJLIWHQNXQQHQYHUNODDUGZRUGHQXLWGHLVODPLWLVFKHSOLFKWJHOGWHJHYHQDDQGHDUPHQ]DNDDW 5LMNHPRVOLPVXLWGHROLHODQGHQZLOOHQRSGH]HPDQLHUKXQDUPHJHORRIVEURHGHUVLQ1HGHUODQGRQGHUVWHXQHQ(HQYRRUZDDUGHYRRUGH ]DNDDWLVGDWGHYHUVWUHNNHUYDQGH]DNDDW]LFKQLHWEHPRHLWPHWGHZLM]HZDDURSPHWKHWJHOGLQYXOOLQJZRUGWJHJHYHQDDQGHEHOHYLQJ YDQGHLVODP,QGLHQGLWZHOJHEHXUW]RXGHUHOLJLHX]HZDDUGHYDQGH]DNDDWYHUGZLMQHQ,QGHSUDNWLMNLVGLWQDWXXUOLMNODVWLJWHFRQWUROHUHQ 0HQNDQ]LFKERYHQGLHQRRNLQGLUHFWPHWGHLQKRXGEHPRHLHQELMYRRUEHHOGGRRUDOVH[WUDJLIWJUDWLVERHNHQWHOHYHUHQPHWHHQEH SDDOGHLQKRXG'L\DQHWKHW7XUNVHPLQLVWHULHYDQ5HOLJLHX]H=DNHQKHHIWHHQJRHGHFRQWUROHRPGDW]LM]HOIERHNHQYHUVSUHLGGHLQKRXG YDQSUHNHQNHQWHQVRPPLJHUDGLFDOHOLWHUDWXXU]HOIVFHQVXUHHUW7RFKJDDQHUYDQPLQGHUWUDQVSDUDQWHRUJDQLVDWLHVRRNYHUKDOHQGDW RSGH]HPDQLHULQYORHGZRUGWJHNRFKWRSKHWEHOHLGYDQHHQ1HGHUODQGVHPRVNHHRIGDWDDQJULMSHQRPKXQYHUVLHYDQGHUDGLFDOH LVODPWHYHUVSUHLGHQ=RODQJHUQLHWPHHUGXLGHOLMNKHLGEHVWDDWRYHUGHRQ ZDDUKHLGYDQGH]HYHUKDOHQKHHIWKHWZHLQLJ]LQKLHURYHUWH VSHFXOHUHQ 118 %XWWHU+HPPHV9DQ2RUGW 9DQGHU6DU/RPER9LVVHUHQ%RHQGHU 0RVNHHsQJHZDDUGHHUG(HQRQGHU]RHNQDDUKHWPDDWVFKDSSHOLMNUHQGHPHQW YDQPRVNHHsQLQ1HGHUODQG8WUHFKW2LNRV


,QJHVSUHNNHQGLHZHJHYRHUGKHEEHQPHWHHQDDQWDOLPDPVHQEHVWXXUVOHGHQRYHUUDGLFDOLVHULQJ en de plannen van de overheid daaromtrent komt geen eenduidig geluid. De betrokkenen zijn het RQGHUOLQJQLHWHHQVRYHU¿QDQFLHULQJGRRUGHRYHUKHLGYDQGHUJHOLMNHSURMHFWHQLQVDPHQZHUNLQJPHW de moskee. Waar de één stelt: “Liever niet, want wie betaalt, die bepaalt”, zegt de andere duidelijk: “Door het organiseren van allerlei sociaal-culturele activiteiten voor jongeren in moskeeën weet de moskee wat er leeft onder jongeren. Dat is erg belangrijk. De overheid zou dit moeten stimuleren door WHSURIHVVLRQDOLVHUHQHQWH¿QDQFLHUHQ´ En: “Ja graag, kwaliteit kost geld”.


'HQLHWUHOLJLHX]HDFWLYLWHLWHQLQHQURQGPRVNHHsQZRUGHQPHHVWDOJHwQLWLHHUGHQJHRUJDQLVHHUGGRRU DDQGHPRVNHHJHOLHHUGHMRQJHUHQYHUHQLJLQJHQRIVRFLDDOFXOWXUHOHVWLFKWLQJHQ0HWGH]HYHUHQLJLQJHQ of stichtingen hebben de moskeeën de mogelijkheid naar buiten te treden als een migrantenorganisatie zonder te veel nadruk te leggen op de religieuze achtergrond en het biedt bovendien de mogelijkheid VXEVLGLHDDQWHYUDJHQYRRUGHPDDWVFKDSSHOLMNHHQVRFLDDOFXOWXUHOHDFWLYLWHLWHQGLHLQGHPRVNHH plaatsvinden. Activiteiten die een bijdrage leveren aan de integratie of inburgering van de doelgroep komen in aanmerking voor overheidssubsidie.

De moskee is ook een plek voor scholing, meestal in de weekenden. Er worden lessen gegeven in het Arabisch en er zijn koranlessen voor kinderen. Doel is de cursisten, meestal uit het basisonderwijs, wat YDQGHFXOWXXURIWDDOYDQKHWKHUNRPVWODQGYDQRXGHUV ELMWHEUHQJHQ,QVRPPLJHPRVNHHsQZRUGW HHQEUHGHUSDOHWDDQFXUVXVVHQDDQJHERGHQGLHJHULFKW]LMQRSGHRQGHUZLMVHQDUEHLGVSDUWLFLSDWLH van de bezoekers van de moskee. Zo wordt er in verschillende moskeeën huiswerkbegeleiding aangeboden en in sommige gevallen zijn er ook cursussen die bedoeld zijn om de maatschappelijke participatie van vrouwen te bevorderen. Aandacht is er eveneens voor sport, excursies en voorlichting. Ook ontwikkelen enkele moskeeën activiteiten speciaal voor ouderen en zijn er een paar Turkse moskeeën waaraan internaten voor kinderen zijn verbonden.


'HUROYDQGHLPDP 'H LPDP KRXGW ]LFK SULPDLU EH]LJ PHW UHOLJLHX]H DFWLYLWHLWHQ +LM JDDW YRRU LQ JHEHG HQ KRXGW LQ LHGHU JHYDO RS YULMGDJ HHQ SUHHN +LM KRXGW ]LFK RRN EH]LJ PHW DQGHUH UHOLJLHX]H WDNHQ GLH KHW leiden van een gewone geloofsgemeenschap met zich meebrengt, zoals alle rituelen rond geboorte, KXZHOLMNHQRYHUOLMGHQ6RPPLJHLPDPVWUHGHQGDDUQDDVWRRNRSDOVUHLVOHLGHUWLMGHQVGHEHGHYDDUW naar Mekka.120

Deel I I+HWEHOHLG

74

'HLPDPZLOJUDDJ]RJRHGPRJHOLMNYHUVFKLOOHQGHUHOLJLHX]HHQDQGHUH YUDJHQYDQXLWGHDFKWHUEDQ beantwoorden en problemen oplossen. De moeilijkheid die imams hierbij ervaren is dat vragen in een 1HGHUODQGVHFRQWH[WVWDDQ(HQPRRLYRRUEHHOGKLHUYDQLVGHYUDDJ³PRJHQPLMQNLQGHUHQPHHGRHQ PHWKHW6LQWHUNODDVIHHVW"´9HHOLPDPVZHWHQQLHWDOWLMGZDW]HPHWGH]HYUDJHQDDQPRHWHQ 'RRUGH1HGHUODQGVHPDDWVFKDSSLMZRUGWGHLPDPVRPVJH]LHQDOVLHPDQGGLHEUXJJHQNDQERXZHQ WXVVHQ GH JHORRIVJHPHHQVFKDS HQ GH 1HGHUODQGVH VDPHQOHYLQJ :HOPRHW %RHQGHU GLH LQ promoveerde op de maatschappelijke rol van de imam, stelt dat deze rol behoorlijk wordt overschat. (UEHVWDDWZHOHHQEHHOGYDQGHµLGHDOHLPDP¶GLHEUXJJHQERXZWWXVVHQGHZHLQLJJHwQWHJUHHUGH JHORRIVJHPHHQVFKDS HQ 1HGHUODQG PDDU GDW EHHOG NRPW QLHW RYHUHHQ PHW GH ZHUNHOLMNKHLG 'H overdracht van religieuze waarden en normen wordt bijvoorbeeld ook steeds meer gedaan door een intellectueelreligieus kader, waaronder islamitische studentenverenigingen. De imam is niet meer de enige bron van informatie, mensen gaan ook veel zelf op zoek in boeken, internet HQYLDWHOHYLVLHVMHLNV%RHQGHUVWHOWGDW1HGHUODQGHUVLPDPVPLVVFKLHQRRN]LHQDOVPDDWVFKDSSHOLMN leider, maar dat imams zichzelf toch vooral als religieus leider zien. Zij voelen zich verantwoordelijk voor hun achterban en willen hier graag op inspelen, maar zijn hier niet altijd toe in staat.121 Probleem is ook dat de meeste imams in het buitenland hun opleiding hebben gehad en weinig NHQQLV KHEEHQ YDQ GH 1HGHUODQGVH VDPHQOHYLQJ 9DQDI KHW EHJLQ YDQ GH MDUHQ ZRUGW GDDURP DOJHVSURNHQRYHUGHZHQVHOLMNKHLGYDQLQ1HGHUODQGRSJHOHLGHLPDPV/DQJQDKHWXLWNRPHQYDQ het rapport Imamopleiding in Nederland: kansen en knelpunten GDW 1LFR /DQGPDQ RS DGYLHV YDQ WRHQPDOLJVWDDWVVHFUHWDULV1HWHOHQERVYDQ2& :DOLQVFKUHHISXEOLFHHUGHGH$GYLHVFRPPLVVLH imamopleidingen in 2003 het rapport Imams in Nederland: wie leidt ze op?122 +LHULQ ZHUG RQGHU andere geconcludeerd dat het moeilijk was om voldoende draagvlak voor de opleidingen te creëren door onderlinge verdeeldheid en geringe organisatiegraad. Eén voor de gehele moslimgemeenschap aanvaardbare opleiding is volgens de Adviescommissie een onhaalbare zaak wegens de onderlinge diversiteit. Realistischer is daarom een opleiding per godsdienstige richting of groepering binnen de islam. De commissie beval aan dat de overheid een beleid zou ontwikkelen waarin elk initiatief tot opleiding van imams dat past in de integratiedoelstelling, maar niet is voorzien in de onderwijswetgeving, ¿QDQFLHHONDQZRUGHQJHIDFLOLWHHUG 120 121

'HLPDPHQGHGHGH 15&+DQGHOVEODG¶,QYORHGLPDPRSPRVOLPVRYHUVFKDW·HQ:%RHQGHU,PDPVLQ1HGHUODQGHHQLPSUHVVLHRS ZZZÁZLXJHQWEHFLH&,(ERHQGHUKWm.

,QPLGGHOV]LMQHULQ1HGHUODQGGULHLPDPRSOHLGLQJHQ$DQGH8QLYHUVLWHLWYDQ/HLGHQKHEEHQ]HJHNR]HQ YRRUKHWGXSOH[RUGRPRGHOHHQZHWHQVFKDSSHOLMNHRSOHLGLQJWRWLVODPRORRJZRUGWJHFRPELQHHUGPHW een strikt gescheiden opleiding bij een religieuze instelling. Aan de Vrije Universiteit geldt de simplex ordo en vallen de wetenschappelijke en religieuze opleiding wel samen in één traject en aan de +RJHVFKRRO,Q+ROODQGLQ'LHPHQNXQMHRSKERQLYHDXHHQRSOHLGLQJWRWLPDPHQJHHVWHOLMNYHU]RUJHU NULMJHQ,HGHUHRSOHLGLQJLVYHUERQGHQPHWDQGHUHUHOLJLHX]HNRHSHO RUJDQLVDWLHV

De laatste jaren komen er hier en daar moskeeën die door jongeren worden geleid. De Amsterdamse Poldermoskee is hiervan de bekendste.

123 124

'ULHVVHQ9DQGHU:HUIHQ%RXODO HQ'HLPDPHQGHGHGH$&%.HQQLVFHQWUXP Arts (2007).


0RVNHHEHVWXUHQ Over de rol van de imam bestaan verschillende verwachtingen. Dit geldt ook voor moskeebesturen. De moskeeën worden vaak geleid door mannen van de eerste generatie die lang niet altijd over de daarvoor benodigde kennis en vaardigheden beschikken. Dat er relatief weinig jongeren bestuurslid ]LMQ NRPW YROJHQV HQNHOH EHVWXXUGHUV LQ KHW RQGHU]RHN µ/DDW KHW YDQ WZHH NDQWHQ NRPHQ¶ RPGDW jongeren geen vrijwilligerswerk willen doen.123 8LWGHLQWHUYLHZVPHWMRQJHUH PRVNHHEHVWXXUVOHGHQ blijkt dat zij hier een andere mening over hebben. Zij stellen dat het voor de tweede generatie moeilijk is zich te mengen in de besturen die voor het grootste gedeelte uit eerste generatie bestaan. “De eerste generatie is wantrouwend ten opzichte van de tweede generatie en heeft starre interpretaties van besturen. Nieuwe frisse plannen van jonge bestuursleden worden niet gehonoreerd.”124 De oudere moskeebestuurders herkennen op hun beurt het probleem, maar zijn bang de trouwe HHUVWHJHQHUDWLH DFKWHUEDQYDQ]LFKWHYHUYUHHPGHQZDQQHHUMRQJHUHQKHWRYHUQHPHQ%RYHQGLHQ KHEEHQMRQJHUHQHHQDQGHUHPHHU1HGHUODQGVHZLM]HYDQEHVWXUHQ-RQJHUHEHVWXXUGHUV]LMQPLQGHU vaak aanwezig in de moskee en maken meer gebruik van moderne communicatiemiddelen.


Wie betaalt straks de polder-imam? +HWLVRYHULJHQV]HHUGHYUDDJKRHYHHOLQ1HGHUODQGRSJHOHLGHLPDPVGDDGZHUNHOLMNDDQKHWZHUN ]XOOHQJDDQLQ1HGHUODQGVHPRVNHHsQ+HWVDODULVYDQGHLPDP]DOLQYHHOPRVNHHsQPRHWHQZRUGHQ opgebracht door de moskeebezoekers, waaronder veel werkloze of arbeidsongeschikte mannen van GHHHUVWHJHQHUDWLH+HWVDODULVYDQHHQLPDPLVGDDUGRRUODDJ]HNHUYRRULHPDQGPHWHHQ+%2RI academische opleiding. Ondere andere vanwege dit salaris heeft de functie van imam geen hoge status. Voor veel moskeeen gaat daarom de volgende paradox op: om meer jongeren te trekken, ]XOOHQ]H1HGHUODQGVHVSUHNHQGHLPDPVPRHWHQDDQVWHOOHQPDDURPGLHLPDPVWHNXQQHQEHWDOHQ zullen ze meer, hoger opgeleide en vaak beter betaalde jongeren moeten trekken.


Deel I I+HWEHOHLG

76

$FWRULQKHWPDDWVFKDSSHOLMNPLGGHQYHOG"

,Q RQGHU]RHN YDQ &DQDWDQ HD ZRUGW JHVWHOG GDW PRVNHHEHVWXUHQ GH FRQWDFWHQ PHW GH RYHUKHGHQ DOV µPDWLJ¶ HUYDUHQ 'LW ZRUGW YHUGHU JHVSHFL¿FHHUG DOV (U ZRUGW ODDW RI KHOHPDDO QLHW gereageerd op subsidieverzoeken en ambtenaren hebben volgens de moskeebesturen te weinig kennis van en begrip over de islam. Op hun beurt vinden ambtenaren vaak dat moskeebestuurders weinig kennis hebben van procedures en regelgeving. Ook vinden zij dat moskeebestuurders zich onvoldoende aan de afspraken houden.125'ULHVVHQHD JHYHQMXLVWDDQGDWGHUHODWLHWXVVHQ PRVNHHHQRYHUKHLGGRRUPRVNHHsQDOVJRHGZRUGWHUYDUHQ+LHUZRUGWZHOGHRSPHUNLQJELMJHPDDNW GDWGLWRQYROGRHQGHZRUGWXLWJHGUXNWLQ¿QDQFLsOHVWHXQ2RNYRHOHQPRVNHHsQ]LFKWHZHLQLJHUNHQG DOVRI¿FLsOHJHVSUHNVSDUWQHUYRRUGHRYHUKHLG'HRYHUKHLGZRUGWLQGHTXLFNVFDQDDQJHUDGHQRP structureel overleg te starten met verschillende moskeeën. Er kan in die overleggen gekeken worden naar de mogelijke rol van moskeeën in actuele maatschappelijke vraagstukken.126 &DQDWDQHD VWHOOHQGDWYDQDOOHPRVNHHsQHQLJHUHODWLHKHHIWPHWJHPHHQWHQ9DQKHQLV eenderde ontevreden over die relatie. Die onvrede komt voort uit het gevoel van ongelijkwaardigheid. Moskeeën hebben het idee instrumenteel ingezet te worden ten behoeve van de integratie, terwijl zij zelf niet kunnen meepraten of hun idee over integratie kenbaar kunnen maken. Een aanbeveling van Canatan is om de relatie tussen moskee en overheid gelijkwaardiger te maken. Een aanbeveling van 3HOVHD GLHKLHURSDDQVOXLWLVGDWQHWZHUNYRUPLQJWXVVHQPRVNHHsQHQKXQRPJHYLQJJRHG zou zijn.127

:DWNDQGHPRVNHHGRHQWHJHQUDGLFDOLVHULQJ"

$OL%HOKDMYRRU]LWWHUYDQGH(O,VODPPRVNHHLQGH+DDJVH6FKLOGHUVZLMNYHUNODDUGHLQHHQLQWHUYLHZ in 2005 met het blad Zorg en Welzijn dat zijn moskee zich verre wil houden van elke vorm van radicalisme. Belhaj wijst de jongeren met extreme ideeën de deur, belt bij incidenten prompt de pers en meldt ze zo nodig bij de burgemeester. ‘We willen hier geen radicale jongeren. Hier mag je bidden, maar niet in het geheim extreme zaken bespreken. Jongeren die geen begrip hebben voor de islam, die allerlei kwesties op een hoop gooien - politieke problemen in het Midden-Oosten, persoonlijke problemen, bepaalde interpretaties van de islam - en vervolgens de Jihad prediken, die willen we hier niet.’ Belhaj informeerde daarom meteen de media en de politie toen een groep jongeren een DFWLHEHJRQRP-LKDGOLWHUDWXXULQGHELEOLRWKHHNYDQGHPRVNHHWHNULMJHQ$KPHG0DUFRXFKGHVWLMGV woordvoerder van de Amsterdamse moskeekoepel Ummao, denkt dat het verstandiger is om met UDGLFDOLVHUHQGHMRQJHUHQLQGHEDWWHJDDQ'HPRVNHHPRHWJHHQFRQWUROHLQVWLWXXWZRUGHQPDDUHHQ veilige plaats blijven voor bezinning, vindt hij.128

125 126 127 128

&DQDWDQHWDO 'ULHVVHQ9DQGHU:HUIHQ%RXODO &DQDWDQHWDOHQ3HOVHWDO KWWSZZZ]RUJZHO]LMQQOGRVVLHUVLG

De imams en bestuursleden van moskeeën waarmee is gesproken, zijn in meer of mindere mate allen EH]LJPHWKHWIHQRPHHQUDGLFDOLVHULQJ=LMEHVFKRXZHQKHWDOVKXQPRUHOHSOLFKW¶RPUDGLFDOLVHULQJ te voorkomen. Bovendien vinden zij dat de islamitische gemeenschap en moskeeën er niet bij gebaat ]LMQDOVHULQ1HGHUODQGQRJHHQH[WUHPLVWLVFKLQFLGHQW]RXSODDWVYLQGHQYDQXLWLVODPLWLVFKHKRHN

Als jongeren niet direct worden bereikt, bestaat altijd de mogelijkheid hun ouders aan te spreken. Op die manier worden jongeren indirect bereikt. Dat moskeeën worden benaderd om samen te werken wordt door de bestuurders en andere vrijwilligers als iets positiefs gezien. Toch plaatsen sommigen daarbij wel een kritische kanttekening: “Moskeeën zijn slechts één actor in het veld, er zijn ook scholen, buurthuizen en zo. De rol die de moskee kan spelen, moet niet overschat worden. De verwachtingen die de overheid nu heeft van moskeeën zijn niet realistisch.”130


Ook hebben zij wel ideeën over hoe ermee om te gaan. Moskeeën kunnen, volgens henzelf een aantal dingen doen om radicalisering te voorkomen en eventueel processen van radicalisering om WHNHUHQ0HWGHVWHOOLQJGDWWHZHLQLJMRQJHUHQQRJQDDUGHPRVNHHJDDQRPEHUKDXSWYDQXLWGH moskee iets voor hen te kunnen betekenen, zijn veel moskeeën het niet eens. Jongeren komen nog steeds naar de moskee en bezoeken ook de maatschappelijke activiteiten die in de moskee worden georganiseerd. Doordat jongeren bij deze activiteiten aanwezig zijn, verklaren de bestuurders van de moskee voor een belangrijk deel te weten wat er speelt bij de jongeren. Vaak is het zo dat jongeren naar de moskee moeten gaan van hun ouders, of ze willen of niet. Contact met hen maken is voor de moskee dus geen opgave.

+LHURQGHUHHQDDQWDONHUQDFWLYLWHLWHQYDQGHPRVNHHGLHYROJHQVJHwQWHUYLHZGHQ]HOIHHQELMGUDJH ]RXGHQNXQQHQ OHYHUHQWHUSUHYHQWLHYDQUDGLFDOLVHULQJ

2) de imam kan jongeren ook corrigeren. Jongeren hebben volgens de bestuurders vaak weinig theologische kennis. Een imam kan hier op inspringen en met theologische kennis en bronnen deze interpretatie bijstellen. Dit kan ook gebeuren door andere geleerden dan de imam, die bijvoorbeeld voor een lezing in de moskee worden uitgenodigd. Een interactieve lezing is volgens de bestuurders de beste manier, aangezien men dan ook veel hoort over wat er onder de jongeren leeft en gedacht wordt. “Imams zijn niet altijd even capabel. Jongeren zijn soms overtuigd dat zij meer kennis hebben dan de imam.” en: “Jongeren moeten een plek krijgen waar ze deze gedachtes uit kunnen spreken, ook als hun denkbeelden extreem zijn.”131

130 131

'LWLV]RYROJHQVPRVNHHEHVWXUHQ]HOIPDDU]LMEHUHLNHQXLWHUDDUGPDDUHHQEHSHUNWHJURHSMRQJHUHQQDPHOLMNMRQJHUHQGLH]HOI QDDUGHPRVNHHJDDQyIGLHRXGHUVKHEEHQGLHQDDUGHPRVNHHJDDQ Arts (2007). Idem.


1) contact onderhouden met jongeren is een belangrijke taak van de moskee. Een imam heeft hierin een grote rol. Moskeebesturen moeten dan wel zorgen voor een goede imam. Dat wil zeggen een LPDPGLHHHQGHJHOLMNHWKHRORJLVFKHRSOHLGLQJKHHIWDIJHURQGPDDUGLHRRNGH1HGHUODQGVHFRQWH[W goed kent en het liefst ook de taal spreekt. De imam moet op zijn minst de taal van de jongeren spreken, op eenzelfde niveau.

9HHOPRVNHHEHVWXXUGHUV]LMQYRRUVWDQGHUYDQHHQ1HGHUODQGVHLPDPRSOHLGLQJRPGDWLPDPVKLHUGRRU EHWHU RS GH KRRJWH UDNHQ YDQ GH 1HGHUODQGVH VLWXDWLH 2RN KHW WDDODVSHFW LV EHODQJULMN -RQJHUHQ die hier geboren zijn, beheersen onvoldoende Arabisch om de nuances van teksten of preken te EHJULMSHQ3UHNHQLQKHW1HGHUODQGVYLQGHQGHPHHVWHEHVWXXUGHUVHHQJRHGLGHHRPGHMRQJHUHQWH bereiken. Of de hier opgeleide imams ook voldoende theologische kennis zullen bezitten, wordt door menig bestuurslid overigens wel betwijfeld. De imam kan jongeren, maar ook hun ouders en de hele gemeenschap, aanspreken in zijn preken. ,Q KXQ SUHNHQ EHVWHGHQ YHUVFKLOOHQGH LPDPV DO DDQGDFKW DDQ PDDWVFKDSSHOLMNH WKHPD¶V ]RDOV loverboys of eerwraak. Wellicht kan er volgens de moskeebestuurders ook meer aandacht komen voor radicalisering in preken.


3) jongeren actief betrekken bij activiteiten. Om de generatiekloof binnen de moskee tegen te gaan, PRHWYROJHQVGHEHVWXXUGHUVJHwQYHVWHHUGZRUGHQLQMRQJHUHQ-RQJHUHQNULMJHQQXQLHWYROGRHQGH kansen zich binnen de moskee te ontwikkelen, zij voelen zich niet meer thuis en richten hun eigen FOXEMHVRSVRPVRSLQWHUQHW Voor de jongeren moeten volgens de bestuurders in de moskee interactieve lezingen worden JHRUJDQLVHHUG'HYULMGDJVSUHHNLVHHQULFKWLQJVYHUNHHUGDQZRUGWHUDOOHHQPDDUJHOXLVWHUG+HWLV ook van belang dat jongeren een plek hebben waar zij aan de islam gelieerde onderwerpen kunnen bespreken. Zij kunnen van elkaars meningen leren en zo ook andere denkbeelden leren respecteren. Jongeren met radicale denkbeelden worden nu soms de moskee uitgestuurd. Dit gebeurt meestal uit angst de goede naam van de moskee te verliezen. Moskeeën zouden dit echter niet moeten doen, WHQPLQVWHQLHWRPGLHUHGHQZHODOV]LMGDDUHLJHQDQGHUHUHGHQHQYRRUKHEEHQ 'HMRQJHUHQGLH in de moskee komen, kunnen nog aangesproken worden. Bepaalde interpretaties, die zij van internet KDOHQNXQQHQLQGHPRVNHHELMYRRUEHHOGGRRUGHLPDP ZHHUVSURNHQZRUGHQ 4) radicalisering signaleren. Omdat jongeren, ook radicale, de moskee bezoeken, is de moskee een goede plek om ogen en oren open te houden.

Deel I I+HWEHOHLG

78

“De moskee moet wel gewoon de politie kunnen bellen, indien zij de situatie niet meer in de hand hebben, zonder dat zij gelijk als zondebok in de media terecht komen”.132 6FKROHQHQPRVNHHsQGHOHQYHHOPHWHONDDUELMYRRUEHHOGHHQJURWHJURHSNLQGHUHQJDDWQDDUEHLGH LQVWHOOLQJHQWRH +HWLVYROJHQVGHEHVWXXUGHUVGDDURPMDPPHUGDWHUQLHWPHHUZHGHU]LMGVJHEUXLN ZRUGWJHPDDNWYDQHONDDUVHUYDULQJHQH[SHUWLVHRRNDOVKHWJDDWRPGH]RJHQRHPGHµKDQJMRQJHUHQ¶ Moskeeën hebben het netwerk om jongeren te bereiken, ze kennen de jongeren en jongeren vertrouwen hen, zodat een aanpak effectiever kan zijn. 9RRUEHHOGHQYDQXLWPRVNHHsQRIPRVNHHNRHSHOV (U]LMQLVODPLWLVFKHRIPRVNHHRUJDQLVDWLHVGLHDOJHUXLPHWLMGEH]LJ]LMQPHWKHWRQGHUZHUSUDGLFDOLVHULQJ VRPVEHZXVWPDDUYDDNRRN]RQGHUKHWDOV]RGDQLJWHEHQRHPHQ0RVNHHNRHSHOVDOV0LOOL*|UVGH 8QLHYDQ0DURNNDDQVH0RVNHHsQLQ$PVWHUGDPHQ2PVWUHNHQ800$2 GH8QLHYDQ0DURNNDDQVH 0RVOLPRUJDQLVDWLHVLQ1HGHUODQG80021 HQGH5DDGYDQ0DURNNDDQVH0RVNHHsQ1RRUG+ROODQG 590 KHEEHQSURMHFWHQJHIRUPXOHHUGRPUDGLFDOLVHULQJWHYRRUNRPHQ ,QELMODJHHHQEHVFKULMYLQJYDQppQYDQGH]HLQLWLDWLHYHQ9RRUNRPHQLV%HWHUGDQ*HQH]HQGDWGH 590HQ80021VDPHQPHW$&%.HQQLVFHQWUXPKHEEHQRQWZLNNHOG+LHUDDQQHPHQ0DURNNDDQVH PRVNHHHQXLW1RRUG+ROODQGGHHO 132

Idem.

2QGHUZLMVHQZHO]LMQVZHUN

5DGLFDOLVHULQJLQKHWRQGHUZLMV


“Welzijnsinstellingen en scholen onderkennen vaak niet de signalen die wijzen op radicalisering. Als je gaat praten, blijkt er vaak meer aan de hand te zijn.” Dat verklaarde de Amsterdamse stadsdeelvoorzitter $KPHG0DUFRXFKRSVHSWHPEHULQHHQLQWHUYLHZPHWKHW$13 9RRUDOZHO]LMQVHQRQGHUZLMVLQVWHOOLQJHQ]LMQYROJHQV0DUFRXFKQRJWHSDVVLHIµ,NKRRUYDDN³%LMRQV YDOWKHWZHOPHH´RI³+LHUJHEHXUWQLNV´WHUZLMODOVMHJDDWSUDWHQHUWRFKYDDNPHHUDDQGHKDQGEOLMNW WH]LMQ¶6FKROHQ]LMQERYHQGLHQEDQJYRRULPDJRVFKDGH=HORVVHQKHWOLHYHU]HOIRSDOGXV0DUFRXFK De stadsdeelvoorzitter geeft het voorbeeld van een jongen die in zijn werkstuk schrijft dat hij hoopt dat GHLVODPGHZHUHOGYHURYHUWHQGDWKLMKHWOLHIVW399YRRUPDQ*HHUW:LOGHUVZLORQWKRRIGHQ'HVFKRRO heeft de leerling in een paniekreactie geschorst. Volgens Marcouch een volstrekt verkeerde aanpak. µ-HPRHWMXLVWGHFRQIURQWDWLHDDQJDDQHQLGHHsQYDQ]RLHPDQGLQGHVFKRRODDQGHNDDNVWHOOHQ¶133

De afgelopen decennia is er sprake van een toename van het aantal islamitische leerlingen in het RQGHUZLMV(HQJURHLHQGHJURHSMRQJHPRVOLPVLQ1HGHUODQGYRHOW]LFKDDQJHWURNNHQWRWRUWKRGR[H interpretaties van de islam. Tegelijkertijd wordt op sommige scholen vaker melding gemaakt van interculturele spanningen en polarisatie.

5DGLFDOLVHULQJ 6LQGVZRUGHQGLVFULPLQDWLHHQUDGLFDOLVHULQJJHPHOGELMYHUWURXZHQVLQVSHFWHXUV+HWJDDWKLHU om discriminatie naar ras en religieus georiënteerd extremisme.134 De cijfers van de onderwijsinspectie geven aan dat op verschillende schooltypes sprake is van incidenten van racisme en discriminatie: RQJHYHHULQKHWSULPDLURQGHUZLMVLQKHWVSHFLDDORQGHUZLMVHQLQKHWYRRUWJH]HW onderwijs.135

133 134 135

KWWSDOORFKWRQHQZHEORJQODOORFKWRQHQPDUFRXFKWDERHKWPOPRUH ,QVSHFWLHYDQKHW2QGHUZLMV 7UHQGDQDO\VHSRODULVDWLHHQUDGLFDOLVHULQJ


+HWRQGHUZLMVOLMNWGHJHsLJHQGHSOHNRPUDGLFDOLVHULQJHQSRODULVDWLHWHJHQWHJDDQ0DDUVFKROHQ willen niet fungeren als een verlengstuk van justitie en willen niet verantwoordelijk worden gesteld voor GHRSORVVLQJYDQDOOHPDDWVFKDSSHOLMNHSUREOHPHQ6FKROHQZLOOHQOHHUOLQJHQHHQYHLOLJHRPJHYLQJ ELHGHQRPKXQLGHQWLWHLWWHRQWZLNNHOHQ]H]LMQKXLYHULJWHVSUHNHQRYHUUDGLFDOLVHULQJGLVFULPLQDWLH HQSRODULVDWLHRPGDW]HKXQJRHGHQDDPZLOOHQEHKRXGHQHQSRWHQWLHHO QLHXZHOHHUOLQJHQHQKXQ ouders niet willen afschrikken.


9ROJHQV KHW MDDUYHUVODJ YDQ GH RQGHUZLMVLQVSHFWLH KHEEHQ GH YHUWURXZHQVLQVSHFWHXUV GDWVFKRROMDDUPHOGLQJHQYDQGLVFULPLQDWLHHQGULHPHOGLQJHQYDQUDGLFDOLVHULQJEHKDQGHOG+HW JLQJ ELMYRRUEHHOG RP UDGLFDOH XLWLQJHQ YDQ OHHUOLQJHQ HQ KHW YHUWRQHQ YDQ KDDWYLGHR¶V 5HOLJLHXV georiënteerde gedragingen kwamen volgens de onderwijsinspectie vooral voor op scholen voor VSHFLDDORQGHUZLMVSUDNWLMNRQGHUZLMVHQ90%25RQGYDQGH]HVFKROHQJDIDDQLQ te maken te hebben gehad met religieuze radicalisering. En de cijfers over het schooljaar 2005/2006 bevestigen dit beeld.136 9DQ UHFKWVH[WUHPLVWHQ HQ YDQ SURYRFDWLHV GRRU µ/RQVGDOHMRQJHUHQ¶ ZRUGW vooral melding gemaakt in het voortgezet onderwijs.

Deel I I+HWEHOHLG

80

Wanneer er geen meldingen zijn, betekent dat niet dat er geen sprake is van radicalisering. Uit het &27UDSSRUWDe rol van eerstelijnswerkers bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering137: “Als men een school vraagt of er sprake is van radicalisering op school, dan is het antwoord in de regel nee. Tegelijkertijd zijn er leerkrachten in het primair onderwijs die worden geconfronteerd met juichende kinderen als er ergens in de wereld een aanslag is gepleegd. Andere leerlingen weigeren gehoor te JHYHQDDQHHQDDQZLM]LQJYDQHHQOHHUNUDFKWRPGDWµGDWQLHWPDJYDQGHLVODP¶9DQZHHUDQGHUH leerlingen weten docenten en leerkrachten niet of het nu gaat om het kopiëren van uitlatingen van oudere broers of zussen of dat er sprake is van werkelijk radicaal gedachtegoed. En dan is er nog de beroepsethiek die zegt dat een school er niet is om kinderen te stigmatiseren of ‘uit te leveren aan de VQXIIHOVWDDW¶´ $PVWHUGDPVRQGHU]RHN ,Q OLHW GH JHPHHQWH $PVWHUGDP WZHH RQGHU]RHNHQ XLWYRHUHQ RP GH VWHPPLQJ WH SHLOHQ RS Amsterdamse scholen voor het voortgezet onderwijs. Extremisme en radicalisering in het VO (pQRQGHU]RHNZHUGJHKRXGHQRQGHUSHUVRQHHOVOHGHQOHHUNUDFKWHQ LQKHWRQGHUZLMV'H'LHQVW 2QGHU]RHNHQ6WDWLVWLHNYDQGHJHPHHQWH$PVWHUGDPRQGHU]RFKWKRHYDDN]LMJHFRQIURQWHHUGZHUGHQ met extremisme en radicalisering.138+LHUXLWEOHHNGDWELMQDGHKHOIW UHJHOPDWLJJHFRQIURQWHHUG ZRUGWPHWUDGLFDOHXLWLQJHQYDQOHHUOLQJHQ'LWNZDPDDQPHUNHOLMNYDNHUYRRURS]ZDUWHVFKROHQ GDQRSJHPHQJGH RIZLWWHVFKROHQ 8LWLQJHQJHULFKWWHJHQ-RGHQRI,VUDsOZRUGWGRRU YDQGHOHUDUHQYDDNRIVRPVZDDUJHQRPHQ DQWLZHVWHUVHXLWODWLQJHQ ZDDUWRHRRNXLWVSUDNHQ JHULFKWWHJHQKRPR¶VZRUGHQJHUHNHQGGRRUHQKHWJRHGNHXUHQYDQJHZHOGYDQXLWLVODPLWLVFKH PRWLHYHQGRRU2RNXLWLQJHQJHULFKWWHJHQGHGHPRFUDWLHHQGH1HGHUODQGVHUHFKWVWDDW en het dragen van bepaalde kleding, zoals een djellaba, met de bedoeling extreme standpunten uit WHGUDJHQ ZRUGHQGRRUGHOHUDUHQZDDUJHQRPHQ9HUGHUPDNHQGHOHHUNUDFKWHQPHOGLQJYDQ XLWLQJHQJHULFKWWHJHQPRVOLPV HQKHWJRHGNHXUHQYDQSROLWLHNJHZHOGYDQXLWH[WUHHPUHFKWVHRI UDFLVWLVFKHPRWLHYHQ 5XLPHHQGHUGH YDQGHOHUDUHQZRUGWJHFRQIURQWHHUGPHWOHHUOLQJHQ die gebruik van geweld beschouwen als normaal en geoorloofd gedrag. Tenslotte geeft meer dan de KHOIWYDQGHOHUDUHQ DDQKXQOHHUOLQJHQYDDNRIVRPVFRQWDFWPHWµDQGHUH¶JURHSHQYHUPLMGHQ HQ]LFKWHUXJWUHNNHQPHWµJHOLMNJH]LQGHQ¶

136 137 138

,QVSHFWLHYDQKHW2QGHUZLMV &27,QVWLWXXWYRRU9HLOLJKHLGVHQ&ULVLVPDQDJHPHQW 9LVVHUHQ6ORW

9HHO VFKROHQ GLH ZHUGHQ RQGHUYUDDJG YRRU GH TXLFNVFDQ PDDNWHQ ]LFK ]RUJHQ RYHU GH DOJHPHQH verharding en verruwing in gedrag. Ook maakten docenten zich zorgen over de slechter wordende YHUKRXGLQJYDQOHHUOLQJHQPHWGH1HGHUODQGVHVDPHQOHYLQJ(UOHYHQDQWL1HGHUODQGVHVHQWLPHQWHQ en leerlingen vragen aandacht voor discriminatie en intolerantie. Religie, zo stelt een docent op het VMBO, wordt een veilige haven in een steeds onveiliger ervaren samenleving. Docenten erkennen ook het bestaan van radicalisering in het onderwijs, hoewel zij het onderling QLHWHHQV]LMQRYHUGHGH¿QLWLHYDQUDGLFDDOJHGUDJ+HWZRUGWEHVFKUHYHQDOVSURYRFHUHQGJHGUDJ KRUHQGELMGHSXEHUOHHIWLMGPDDURRNZRUGWGHNRSSHOLQJPHWUHOLJLHJHPDDNWHQHHQDQWL1HGHUODQGVH antiwesterse houding.

140

9DQ(FN +RHHHQNOHLQRQGHU]RHNQDDUUDGLFDOLVHULQJWRWWHJURWHFRQFOXVLHVOHLGW15&+DQGHOVEODGMXQL


Interculturele verhoudingen ,QKHW]HOIGH MDDU OLHW KHW$PVWHUGDPVH &ROOHJH YDQ % : HHQ TXLFNVFDQ XLWYRHUHQ RP EHWHU zicht te krijgen op de interculturele verhoudingen op Amsterdamse scholen voor Voortgezet Onderwijs 92 HQ 0LGGHOEDDU %HURHSVRQGHUZLMV 0%2 %HODQJULMNVWH FRQFOXVLH YDQ GDW RQGHU]RHN ZDV GDW op 21 van de 25 onderzochte scholen sprake is van redelijk tot goede interculturele verhoudingen tussen leerlingen. De verhoudingen tussen leerlingen van verschillende etnische afkomst zijn op deze scholen de laatste paar jaar niet veranderd. Toch geven enkele trends uit dit onderzoek reden tot zorg, net als het hierboven genoemde Amsterdamse onderzoek naar extremisme en radicalisering. Zo concludeert onderzoekster Eva Klooster dat bij een toenemend aantal Marokkaanse leerlingen JURYH VFKDWWLQJ HQ LQ PLQGHUH PDWH 7XUNVH OHHUOLQJHQ GH ELQGLQJ PHW GH 1HGHUODQGVH VDPHQOHYLQJYHUPLQGHUW6LQGVGHHHXZZLVVHOLQJPDDUYRRUDOQDGHDDQVODJHQLQ1HZ

9ROJHQVGHPHHVWHOHUDUHQJDDWKHWKLHUELMYRRUDO RPSURYRFHUHQGHQSXEHUDDOJHGUDJYDQOHHUOLQJHQ RQJHYHHU PHHQW GDW KHW RYHUZHJHQG UHsOH RSYDWWLQJHQ YDQ OHHUOLQJHQ ]LMQ7RFK PDDNW HHQ UXLPH PHHUGHUKHLG YDQ GH OHHUNUDFKWHQ ]LFK PLQ RI PHHU ]RUJHQ RYHU GH VLWXDWLH 'H docenten vinden dat ze op moeten treden tegen leerlingen met extreme uitingen en gedragingen HQ GRHQ GDW PHHVWDO RRN KLHUELM LV RSYDOOHQG GDW YURXZHOLMNH OHHUNUDFKWHQ YHHO YDNHU LQJULMSHQ GDQ KXQ PDQQHOLMNH FROOHJD¶V (HQ GHHO YDQ GH OHHUNUDFKWHQ YLQGW GDW ]H RQYROGRHQGH ]LMQ JHsTXLSHHUG RP LQ WH JULMSHQ (HQ YHUJHOLMNEDUH FRQFOXVLH ZRUGW JHWURNNHQ GRRU KHW $PVWHUGDPV 2QGHUZLMVDGYLHVSXQW 5DGLFDOLVHULQJ $25 YHHO GRFHQWHQ ZHWHQ QLHW YROGRHQGH van radicalisering en krijgen weinig ondersteuning. 6FKRROOHLGHUV ]RXGHQ ZHLQLJ DDQGDFKW ZLOOHQ besteden aan radicalisering omdat ze bang zijn voor aandacht van de media en een slechte naam voor hun school.

,VUDGLFDOLVHULQJHHQSUREOHHPYRRUKHWRQGHUZLMV" $DQ KHW RQGHUZLMV ZRUGW HHQ EHODQJULMNH IXQFWLH WRHJHNHQG RP UDGLFDOLVHULQJ WH YRRUNRPHQ +HW onderwijs moet leerlingen een veilige omgeving bieden om hun identiteit te ontwikkelen. Voor een leerling kan deze zoektocht naar een identiteit langs grillige paden verlopen. Dit kan gepaard gaan met gedrag dat door de omgeving als radicaal wordt ervaren, maar dat tegelijkertijd van alle tijden is HQQLHWYHURQWUXVWHQGKRHIWWH]LMQ+HWZRUGWZHOSUREOHPDWLVFKZDQQHHUHLJHQJHGDFKWHQOHLGHQWRW de aantasting van de rechten van andere leerlingen en onderwijspersoneel.


Aan het onderwijs de moeilijke taak dit alles in goede banen te leiden en te voorkomen dat het uit de hand loopt. Polarisatie Ook de tegenstellingen tussen groepen jongeren op scholen zijn er altijd geweest. Wat nieuw is, is dat er de afgelopen decennia sprake is van een forse toename van leerlingen met een andere etnische achtergrond en een andere huidskleur. Een relatief grote groep van deze leerlingen belijdt een ander geloof, de islam. Zeker in de grote steden is er sprake van een sterke stijging van het aantal LVODPLWLVFKH OHHUOLQJHQ 'H]H OHHUOLQJHQ NLH]HQ YDDN EHZXVWHU GDQ KXQ RXGHUV YRRU GH LVODP +HW JHORRIELHGWKHQKRXYDVWHQJHHIWGHPRJHOLMNKHLGYRRUHHQSRVLWLHYHLGHQWL¿FDWLH6RPVOHLGWGHNHX]H voor orthodoxe opvattingen ertoe dat leerlingen zich willen afzonderen en niet aan alle activiteiten op VFKRROPHHZLOOHQGRHQ6RPVJDDWKHWRRNJHSDDUGPHWSROLWLHNHRSYDWWLQJHQGLHDOVDQWLZHVWHUV YURXZ±RIKRPRRQYULHQGHOLMNNXQQHQZRUGHQRSJHYDW Dit kan leiden tot spanningen op school. Voor docenten, mentoren en leerlingen kan het soms lastig ]LMQPHWGH]HOHHUOLQJHQRPWHJDDQ,QKRHYHUUHJDDWKHWRPJHZRRQSXEHUJHGUDJ",VHUVSUDNHYDQ HHQµLVODPLVHULQJ¶YDQKHWRQGHUZLMVLVGDWRSppQRIDQGHUHPDQLHUEHGUHLJHQGRILVDOOHDDQGDFKW MXLVWVFKURPHOLMNRYHUGUHYHQ",QKRHYHUUHPRHWMHDOVVFKRRODDQGHUHOLJLHX]HZHQVHQYDQOHHUOLQJHQ YROGRHQ"0RHWMHDOVVFKRROLQWHUFXOWXUDOLVHUHQRIMXLVWQDGUXNNHOLMNHUYDVWKRXGHQDDQ1HGHUODQGVH normen en waarden? Moet je meer aandacht besteden aan de islam in het lesprogramma? Wat doe je als leerlingen geen hand meer willen geven? Wanneer moet je jezelf zorgen maken en ingrijpen? Bij ZLHNXQMHWHUHFKWRPKXOS",QKRHYHUUHLVHUQXZHUNHOLMNVSUDNHYDQUDGLFDOLVHULQJLQKHWRQGHUZLMV

Deel I I+HWEHOHLG

82

Kloof leerlingen-docenten ,QYHUVFKLOOHQGHSXEOLFDWLHVZRUGWJHZH]HQRSGHNORRIWXVVHQOHHUOLQJHQHQGRFHQWHQGLHLQGHJURWH steden misschien wel groter is dan ooit. De schoolleiding en een groot deel van het onderwijzend SHUVRQHHO LV DXWRFKWRRQ HQ PHHVWDO VHFXOLHU ,Q KHW UDSSRUW Interculturele verhoudingen op Amsterdamse scholen voor voortgezet onderwijs wordt geconstateerd dat docenten een groeiende kloof ervaren tussen de denkwijze van henzelf en die van moslimleerlingen. Volgens de docenten komt dit doordat de leerlingen maatschappelijke onderwerpen vanuit een ander standpunt bekijken en andere nieuwsbronnen gebruiken. Over het algemeen hebben de leerlingen een gering historisch besef en vooral Marokkaanse leerlingen zouden niet gewend zijn om te discussiëren. Een kwart van de leerkrachten raakt gedemotiveerd door OHHUOLQJHQGLHGHZHUHOGYHUGHOHQLQµPRVOLPVHQQLHWPRVOLPV¶HQµ0DURNNDQHQHQMRGHQ¶

Kinderen van allochtone ouders hebben vaak het gevoel dat zij nergens bij horen. Dat blijkt ook XLW KHW $FWLHSODQ 6ORWHUYDDUW144 9RRU DOORFKWRQH NLQGHUHQ ZRUGW KHW PRHLOLMNHU PHW KXQ RXGHUV gemeenschappelijke opvattingen te delen en over religie en samenleving te kunnen praten. De generatiekloof neemt daardoor alleen maar toe. Dat versterkt de culturele onthechting tussen de kinderen, hun ouders en de samenleving. Bewust of onbewust gaan de kinderen dan op zoek naar eigen antwoorden en eigen identiteit. +HW YHUJW YDQ VFKROHQ HQ ]HNHU YDQ OHHUNUDFKWHQ GDQ RRN LQWHUFXOWXUHOH YDDUGLJKHGHQ RP GH]H kinderen positief te stimuleren en hun eigen identiteit vorm te geven. Leerkrachten lijken de opvatting te hebben dat allochtone ouders tekortschieten in hun opvoeding en dat zij onvoldoende in staat zijn hun kinderen goed in het onderwijs te ondersteunen.145 Deze beeldvorming heeft ook een onbedoelde invloed op de kinderen zelf. Zij zien vaak hun ouders geconfronteerd worden met het miskennen van hun verantwoordelijkheid en de manier waarop zij negatief benaderd worden. Uit het onderzoek naar interculturele verhoudingen in het voortgezet onderwijs blijkt dat de interculturele YHUKRXGLQJHQRSHHQVFKRROSRVLWLHIZRUGHQEHwQYORHGGRRUHHQPXOWLHWQLVFKGRFHQWHQFRUSVHQHHQ JHGHJHQ NHQQLV YDQ GRFHQWHQ YDQ GH DFKWHUJURQGHQ YDQ OHHUOLQJHQ XLW HWQLVFKH JURHSHQ 6FKROHQ ]RXGHQGDDURPPRHWHQVWUHYHQQDDUPHHUPXOWLHWQLVFKHGRFHQWHQWHDPV146 Islamitische scholen Op grond van artikel 23 van de grondwet waarin de vrijheid van onderwijs is geregeld, hebben moslims de mogelijkheid scholen op islamitische grondslag te stichten. Vandaar dat islamitische VFKROHQGHHOXLWPDNHQYDQKHW1HGHUODQGVRQGHUZLMVEHVWHO'DWJDDWQLHW]RQGHUVODJRIVWRRW+HW islamitisch onderwijs staat vaak ter discussie, of het nu gaat over de inhoud van de godsdienstlessen, onderwijskwaliteit, seksescheiding, segregatie of bestuursperikelen. 141 142 143 144 145 146

&LWDDWYDQHHQOHHUOLQJLQ9LRVFRRS¶.ORRILQKHWNODVORNDDO·0DJD]LQHQXPPHU 3HOV Andriessen (2006) $FWLHSODQ6ORWHUYDDUWKHWWHJHQJDDQYDQUDGLFDOLVHULQJ 'H5XLWHU'H*UDDIHQ0DLHU Klooster (2005).


Interculturalisatie Een belangrijke verklarende factor voor deviant gedrag van allochtone jongeren wordt vaak gezocht in KHWOHYHQWXVVHQRILQWZHHYHUVFKLOOHQGHVRFLDOHZHUHOGHQGLHYDQWKXLVHQVFKRRO8LWRQGHU]RHNYDQ $QGULHVVHQ8QLYHUVLWHLW8WUHFKW EOLMNWGDWDDQSDVVLQJDDQGHFXOWXUHOHRPJHYLQJLQFRPELQDWLHPHW een idee van lage acceptatie door de ontvangende samenleving, negatieve effecten kunnen hebben RSLQGLYLGXHOHLQVSDQQLQJHQFTVFKRROVHLQVSDQQLQJHQ143 Volgens Andriessen manifesteert iemand zich beter in publieke contexten wanneer hij of zij kiest voor een combinatie van cultuurbehoud en cultuuraanpassing.


,QKHWEODG9LRVFRRSYHUNODDUWHHQOHHUOLQJHYDQKHW3LHWHU1LHXZODQG&ROOHJH³'HNORRILVWHJURRW tussen de wereld van de leerling en die van de leraar, en dat maakt de omgang moeilijk”.141 Ook uit het onderzoek van Trees Pels142 wordt deze kloof tussen docenten en vooral allochtone leerlingen HQLJV]LQVEHYHVWLJG,QHHQJHVSUHNPHW3HOVRQGHU]RHNHUELMKHW9HUZH\-RQNHU,QVWLWXXWYHUWHOW]LM dat uit haar onderzoek bleek dat Marokkaanse jongeren door docenten iets negatiever beoordeeld ZHUGHQ³1LHW]R]HHURPGDWGH]HMRQJHUHQ]LFK]RPLVGUDJHQPDDURPGDWGHGRFHQWHQKXQJHGUDJ niet kunnen plaatsen en niet weten hoe zij hiermee om moeten gaan. De kloof lijkt eerder groter te worden dan kleiner, terwijl er juist nu behoefte is aan overbrugging.” Pels pleit onder andere voor meer DDQGDFKWYRRUGLYHUVLWHLWRSVFKROHQPDDURRNRSGHOHUDUHQRSOHLGLQJHQHQ3$%2¶V

Er zijn geen aanwijzingen dat leerlingen op islamitische scholen eerder zouden radicaliseren dan andere leerlingen. Wel zouden moslimleerlingen zich eerder uitgesloten en niet geaccepteerd kunnen voelen. Volgens Buijs e.a. is hier sprake van de integratieparadox.1470RVOLP MRQJHUHQGLHHHQWRHNRPVWLQ 1HGHUODQGZLOOHQRSERXZHQPDDWVFKDSSHOLMNZLOOHQPHHGRHQJRHGVWXGHUHQHQ1HGHUODQGVVSUHNHQ zijn gevoeliger voor discriminatie en uitsluiting. Dit wordt bevestigd door een studie van Entzinger over integratie van allochtonen.148 8LW GH]H VWXGLH LV JHEOHNHQ GDW PRVOLP MRQJHUHQ RQGDQNV KXQ toegenomen integratie, te maken hebben met een groeiende kloof tussen hen en de samenleving.


Edu Dumassy, die onderzoek deed naar islamitische scholen, verklaart de interesse voor deze scholen RRNXLWKHWIDOHQGHWUDQVFXOWXUDOLVDWLHEHOHLGRSDQGHUHVFKROHQ,QHHQFROXPQRSGHRQGHUZLMVZHEVLWH 7LMPVFKULMIWKLM³7RHQLNMDDUJHOHGHQLQYLHORSVFKROHQLQ$PVWHUGDP:HVWYHUERGHQYHHOVFKROHQ PRVOLPPHLVMHVRPKRRIGGRHNMHVWHGUDJHQ,N]DJYDDNKRHPRVOLPRXGHUVLQJHVSUHNNHQQLHWHFKW VHULHXVZHUGHQJHQRPHQODDWVWDDQGDW]HEHKRXGHQVHQLJHXLW]RQGHULQJHQHQGDQQRJYDDNELM SUREOHPHQWKXLVEH]RFKWZHUGHQ´

Deel I I+HWEHOHLG

84

,QZHUGGRRUGH$,9'RSJHPHUNWGDWGHSROLWLHNHLVODPRSHHQDDQWDOVFKROHQ]LMQLQWUHGHKHHIW gedaan. Dumasy komt in zijn onderzoek Kwaliteitsdilemma’s van islamitische scholen WRW GH]HOIGHFRQVWDWHULQJ+LMZDDUVFKXZWYRRUKHWJHYDDUGDWGHVFKROHQLQ]LFK]HOIJHNHHUG]XOOHQUDNHQ en eerder de fundamentele waarden en normen van de islam zullen benadrukken dan die van de 1HGHUODQGVHGHPRFUDWLVFKHVDPHQOHYLQJ,Q]LMQERHNKHNHOW'XPDV\GHLQFRPSHWHQWHVFKRROEHVWXUHQ van sommige islamitische scholen die te krampachtig met islamkritiek omgaan en te weinig doen om GHNHUQZDDUGHQYDQGH1HGHUODQGVHGHPRFUDWLVFKHUHFKWVVWDDWRSGHOHHUOLQJHQRYHUWHEUHQJHQ150 $DQSDN ,Q KHW DFWLHSODQ SRODULVDWLH HQ UDGLFDOLVHULQJ ZRUGW KHW RQGHUZLMV HHQ EHODQJULMNH URO WRHJHNHQG RP WH YRRUNRPHQ GDW OHHUOLQJHQ UDGLFDOH JHGDFKWHQ RQWZLNNHOHQ ,Q KHW DFWLHSODQ ZRUGW GDDUELMYHUZH]HQQDDUKHWDOJHPHQHUHJXOLHUHEHOHLGRSQDWLRQDDOQLYHDXGDW]LFKQLHWVSHFL¿HNULFKW op het voorkomen van polarisatie en radicalisering, maar dat wel een belangrijke bijdrage daaraan OHYHUW GRRU PRJHOLMNH YRHGLQJVERGHPV YRRU SRODULVDWLH HQ UDGLFDOLVHULQJ ZHJ WH QHPHQ +HW JDDW GDDUELM ELMYRRUEHHOG RP WKHPD¶V DOV KHW EHYRUGHUHQ YDQ GXXU]DPH SDUWLFLSDWLH YDQ MRQJHUHQ RS GH arbeidsmarkt, de zorg voor geschikte stageplekken voor jongeren, het tegengaan van voortijdig schoolverlaten, het bevorderen van economische, maatschappelijke en politieke participatie van jongeren, burgerschap en sociale integratie als kerndoel in het onderwijs, opvoedingsondersteuning en het tegengaan van discriminatie en jeugdcriminaliteit. 1DDVW KHW DOJHPHQH UHJXOLHUH EHOHLG YRHUW GH RYHUKHLG YROJHQV KHW $FWLHSODQ SRODULVDWLH HQ UDGLFDOLVHULQJRRNVSHFL¿HNEHOHLGRSQDWLRQDDOQLYHDX'LWEHOHLGULFKW]LFKRSKHW]RJRHG mogelijk faciliteren van de lokale aanpak én op beleid dat op nationaal niveau ingezet wordt. Tot de beleidslijnen behoren het vergroten van de weerbaarheid en binding aan de samenleving van LQGLYLGXHQHQJURHSHQHQKXQRPJHYLQJRXGHUVRSYRHGHUVHWF HQKHWYHUJURWHQYDQFRPSHWHQWLHV van het lokaal bestuur en professionals die veel met jongeren en jongerengroepen werken.

147 148 150

%XLMV'HPDQW +DPG\ (W]LQJHU 'RXUOHLMQ KWWSZZZWLMPQOUXEULHNFROXPQBGXPDV\KWm. 'XPDV\( .ZDOLWHLWVGLOHPPD·VYDQLVODPLWLVFKHVFKROHQ$PVWHUGDP6:3

+LHUELMZRUGWJHGDFKWDDQKHWEHYRUGHUHQYDQGHNHQQLVHQYDDUGLJKHGHQYDQGHPRFUDWLVFKEXUJHUVFKDS onder jongeren die zich aangetrokken voelen door rechtsextremisme of islamitisch extremisme. Ook wordt belang gehecht aan het betrekken van ouders via onderwijs, inburgeringtrajecten en opvoedingsondersteuning bij de maatschappij en de ontwikkeling van hun kinderen. Daarnaast dienen ouders te leren om het gesprek aan te gaan met kinderen die zich aangetrokken voelen tot radicaal gedachtegoed.

$PVWHUGDP ,QZHUGDOVSLORWJHVWDUWPHWHHQ$PVWHUGDPV2QGHUZLMVDGYLHVSXQW5DGLFDOLVHULQJ$25 6FKROHQPDDNWHQHFKWHUWHZHLQLJJHEUXLNYDQKHW$25'RFHQWHQPDNHQ]LFKZHO]RUJHQRYHUEHSDDOGH radicale uitspraken van leerlingen, maar schoolleiders zijn bang voor negatieve aandacht voor hun VFKRRO9ROJHQVGH$25VSHHOWGHJURRWVHPHGLDDDQGDFKWKLHUELMHHQURO,QGHHLQGUDSSRUWDJHYDQGH AOR wordt de aanbeveling gedaan scholen aanvullende informatie te verschaffen over radicalisering. Ook wordt gesteld dat er een onderwijsaanbod moet worden ontwikkeld rond sociale veiligheid en actief burgerschap. Docenten moeten beter getraind worden om radicalisering te herkennen. Op de site van schoolenveiligheid.nl staan tips voor lesmateriaal.151


,Q GH 9RRUWJDQJVUDSSRUWDJH$FWLHSODQ 3RODULVDWLH HQ 5DGLFDOLVHULQJ ZRUGHQ HQNHOH FRQFUHWH SURMHFWHQJHQRHPGGLHLQGLWNDGHUJH¿QDQFLHUGZRUGHQ'HQNKLHUELMDDQHHQVWDJHSURMHFWPHW3ROLWLH +DDJODQGHQJHULFKWRSDOORFKWRQH90%2¶HUVHQ0%2¶HUV2RNRQWZLNNHOWGH.3&JURHSHHQWRRONLW handboek voor het onderwijs waarmee docenten en directies beter in staat zijn te herkennen en te KDQGHOHQ+HW.HQQLVHQ$GYLHVFHQWUXPYRRUKHWRQGHUZLMVLVQRJQLHWYDQGHJURQGJHNRPHQ+HW beoogde centrum heeft zich teruggetrokken. Wel worden in samenwerking met het onderwijsveld kennisnetwerken opgericht voor uitwisseling van informatie over good practices.

+HW$25LVLQPLGGHOVRQGHUJHEUDFKWELM9HLOLJLQHQRP6FKROHQ9,26 GDWLQLVRSJHULFKW +HW 9,26 RQGHUVWHXQW HQ DGYLVHHUW$PVWHUGDPVH VFKROHQ RS KHW JHELHG YDQ VRFLDOH YHLOLJKHLG %LM KHW 9,26QHWZHUN]LMQ]HYHQWLJ$PVWHUGDPVHVFKROHQYRRUYRRUWJH]HWRQGHUZLMVDDQJHVORWHQ6LQGVKHW VFKRROMDDUZHUNW9,26RRNYRRUKHWSULPDLURQGHUZLMV

151 152 153

5DSSRUWDJHDGYLHVSXQWUDGLFDOLVHULQJ]LHwww.schoolenveiligheid.nlDSV6FKRROHQ9HLOLJKHLGWKHPDV (FNYDQ6 +RHWHKHUNHQQHQHQWHKDQGHOHQ"5DGLFDOLVHULQJLQKHWNODVORNDDO$PVWHUGDP&HQWUXPYRRU1DVFKROLQJ $PVWHUGDP &27,QVWLWXXWYRRU9HLOLJKHLGVHQ&ULVLVPDQDJHPHQW 'HUROYDQHHUVWHOLMQVZHUNHUVELMKHWWHJHQJDDQYDQSRODULVDWLHHQ UDGLFDOLVHULQJ9DQ¶2JHQHQRUHQ·QDDU¶KHWKDUW·YDQGHDDQSDN'HQ+DDJ&27


7RWVORW 6LQGV]LMQHULQLWLDWLHYHQRSJH]HWHQPRJHOLMNKHGHQJHFUHsHUGYRRUKHWRQGHUZLMVRPUDGLFDOLVHULQJ te voorkomen.152 De overheid en de gemeentes proberen de scholen te stimuleren een rol te nemen in de aanpak van radicalisering binnen het onderwijs en hier en daar gebeurt dat ook. 8LW KHW &27RQGHU]RHNVUDSSRUW EOLMNW GDW YHHO VFKROHQ ZRUVWHOHQ PHW GH YUDDJ RI ]LM HHQ rol hebben bij het tegengaan van radicalisering.153 +HW LV YRRU YHHO VFKROHQ HHQ PRHLOLMN JULMSEDDU onderwerp. Wanneer is radicaal gedrag gezond pubergedrag, wanneer is er sprake van orthodoxie en wanneer van extremisme? Radicalisering is moeilijk te herkennen.


Daarnaast stuit vooral de vraag om een signalerende rol te vervullen diverse leerkrachten tegen de borst. Zij ervaren het melden van radicalisering als in strijd met het geven van de les en de beroepsethiek. +HWOHLGWWRWGXEEHOHUROOHQGLHYDQYHUWURXZHQVSHUVRRQHQYHUOHQJVWXNYDQ JH]DJVGUDJHUV9ROJHQV sommige docenten en scholen hoort de aanpak van radicalisering primair bij justitie.154 Zij kunnen daarbij verwijzen naar de aanbevelingen uit het rapport van de commissie Dijsselbloem155, waarin wordt gesteld dat de politiek terughoudend moet zijn om maatschappelijke problemen bij het onderwijs neer te leggen. Er heerst daarnaast een taboe op het onderwerp waardoor niet elke docent erover wil praten. Tenslotte is het volgens velen niet duidelijk wat er van hen verwacht wordt. Er is wat betreft de omgang met radicaliserende leerlingen sprake van een zekere handelingsverlegenheid van leraren.156 Tijdens een FRQIHUHQWLHRYHURUWKRGR[LHLQKHWRQGHUZLMVGLHGRRU$&%.HQQLVFHQWUXPPHWGH6WLFKWLQJYRRU.HQQLV HQ6RFLDOH&RKHVLHZHUGJHRUJDQLVHHUGSOHLWWHSHGDJRRJ+HQN%OHQNHUVYRRUPHHUDDQGDFKWYRRUGH pedagogische rol van een docent.157 Een docent moet niet alleen socialiseren, maar ook emanciperen. Volgens Blenkers dienen docenten radicaal gedrag niet te snel te veroordelen, maar moeten ze zich openstellen voor de gedachten en normeringen die achter dat gedrag liggen. Docenten moeten zich bewust zijn van hun eigen sociale omgeving en hun eigen dominante kaders en macht. Ze moeten de EHUHLGKHLGWRQHQQLHWDOOHHQWHOHUHQRYHUPDDURRNYDQUHOLJLHV+HWLVYROJHQVKHPYDQHVVHQWLHHO belang voor een leraar om transparant te zijn en eerlijk te zijn over wat hem/haar zelf raakt. Open en authentiek zijn impliceert ook dat een leraar aandacht heeft voor transculturaliteit. Meer aandacht YRRU LQWHUFXOWXUDOLVDWLH WLMGHQV GH RSOHLGLQJHQ HQ PHHU PXOWLHWQLVFKH GRFHQWHQWHDPV ]RXGHQ KLHULQ verbetering kunnen brengen.

Deel I I+HWEHOHLG

86

:HO]LMQVZHUN

Ook voor het welzijnswerk liggen er bij het tegengaan van radicalisering veel taken, denken verschillende deskundigen. “Als jongeren met zichzelf in de clinch liggen, door discriminatie, gebrek aan werk of frustraties die kunnen leiden tot radicalisering, dan moet je een netwerk hebben in de hulpverlening,” zei Ahmed Marcouch in februari 2005 in een interview met Martin Zuithof van het blad Zorg en Welzijn. Marcouch was destijds woordvoerder van de Amsterdamse moskeekoepel Ummao en manager Jeugdbeleid in Amsterdam Zeeburg. “Je moet de voedingsbodem weghalen. Je moet oppassen dat je dat niet meteen criminaliseert door de politie te roepen. Als je dit soort gevallen ziet in de moskee vind ik het voor de hand liggen dat je kijkt naar de jeugdzorg, werk, onderwijs, coaching en mentorschap.”

154 155 156 157

Idem. 7LMGHOLMNH&RPPLVVLH3DUOHPHQWDLU2QGHU]RHN2QGHUZLMVYHUQLHXZLQJHQRRNZHOGHFRPPLVVLH'LMVVHOEORHPJHQRHPG 7LMG YRRU2QGHUZLMV'HQ+DDJ7ZHHGH.DPHU Blenkers (2008). %OHQNHUVVSUDNWLMGHQVGHFRQIHUHQWLH7XVVHQRUWKRGR[LHHQSURIHVVLRQDOLWHLWGLHZHUGJHRUJDQLVHHUGGRRU$&%.HQQLVFHQWUXPHQ 6.&RSMXQL

Mohamed Ajouaou, theoloog en voormalig adviseur bij het welzijnsinstituut Prisma Brabant pleit in hetzelfde artikel voor meer aandacht in de welzijnssector voor de geloofsbeleving van mensen. “Welzijn is seculier, geloof hoort bij de kerk en bij de moskee, dat is het idee. Daardoor is er geen H[SHUWLVHRQWZLNNHOGRPELMHHQNRPVWHQWHRUJDQLVHUHQRYHUGLWVRRUWWKHPD¶VHQGHPDDWVFKDSSHOLMNH spanningen die het oplevert. Wat heeft het te maken met identiteit van de jeugd? Die discussie hoef je alleen maar te arrangeren, je hoeft niet met oplossingen te komen. Je plukt bijvoorbeeld een paar dingen van internet en vraagt jongeren of ze het er mee eens zijn.”

DOJHPHQHPDDWVFKDSSHOLMNHYHUUXZLQJHQYHUKDUGLQJ ]RUJHQRYHUGLVFULPLQDWLHZDDURQGHUGLVFULPLQDWLHYDQPRVOLPV ]RUJHQRYHULQWHUFXOWXUHOHYHUKRXGLQJHQ SUREOHPDWLHNURQGGH]RJHQRHPGH/RQVGDOHMRQJHUHQ HHQWRHJHQRPHQLQYORHGYDQGHIDFWRUUHOLJLHELMPRVOLPMRQJHUHQWRHJHQRPHQUHOLJLHXV ]HOIEHZXVW]LMQ botsingen tussen normen, waarden en culturele verschillen.158

Volgens het COT hebben welzijnsinstellingen en jongerenwerkers meer behoefte gekregen aan kennis over culturele en religieuze aspecten, in het bijzonder bestaat behoefte aan kennis over rechtse subculturen en de belevingswereld van jonge moslims. 9RRUHHQGHHOYDQGHZHO]LMQVZHUNHUVJHOGWGDW]LM]HOIPLQRIPHHUHHQµUDGLFDOH¶DFKWHUJURQGKHEEHQ PHHVWDO LQ GH NUDDN PLOLHX RI YUHGHVEHZHJLQJ 8LW KXQ YHUOHGHQ KHUNHQQHQ ]H KHW ZDQWURXZHQ tegen de heersende elites en de overheid. Ze vinden hierdoor zelf niet zo snel iets radicaal wanneer het een links karakter heeft. Tegelijkertijd hebben ze zelf vaak in het verleden afscheid genomen van KHWJHORRIYDQKXQRXGHUVHQKHEEHQPRHLWH]LFKWHYHUSODDWVHQLQGHJHGDFKWHZHUHOGYDQPRVOLPV voor zover deze groep overigens deelneemt aan het jongerenwerk. 'H]HDFKWHUJURQGHQPDDNWKHWYRRUZHO]LMQVZHUNHUVPRHLOLMNHUUDGLFDOLVHULQJWHVLJQDOHUHQHQLQGLHQ UHOHYDQWHQJHZHQVWWHPHOGHQ8LWHUDDUGQLHWWHQEHKRHYHYDQGHHLJHQLQWHUYHQWLHVPDDUZHORP radicalisering te melden bij justitie. Om radicalisering te kunnen signaleren is een vertrouwensrelatie YDQEHODQJKHWPHOGHQYDQUDGLFDOLVHULQJZRUGWLQ]R¶QUHODWLHHUYDUHQDOVµNOLNNHQ¶RIµYHUUDDG¶ Overdraagbare methoden? Een van de tips voor achtergrondinformatie over radicalisering in het onderwijs op de site VFKRROHQYHLOLJKHLGQOLVGHEURFKXUHYDQKHW1,=:6RFLDDO%HOHLGHQ9HUGLZHOµ5DGLFDDO-RQJ¶'H]H brochure richt zich voornamelijk op jongerenwerkers. Ga meer de straat op, bezoek scholen en werk met succesvolle allochtone jongeren. De brochure is opgebouwd rond de volgende vragen: 1. Wat kun je als jongerenwerker doen om culturele spanningen te verminderen? +RHKHUNHQMHUDGLFDOLVHULQJHQZDWNXQMHGDDUGDQDOVMRQJHUHQZHUNHUDDQGRHQ" 3. Wat doe je als er sprake is van gewelddadige incidenten? 158

&27,QVWLWXXWYRRU9HLOLJKHLGVHQ&ULVLVPDQDJHPHQW


% % % % %


9RRUZHO]LMQVHQMRQJHUHQZHUNHUVLVKHWEHODQJULMNYHHOWHLQYHVWHUHQLQGHFRQWDFWHQPHWMRQJHUHQ Ze zouden daarom goed op de hoogte moeten zijn van ontwikkelingen binnen een bepaalde groep WHQPLQVWHELQQHQGHJURHSHQGLH]HEHUHLNHQ,QKHW&27UDSSRUWDe rol van eerstelijnswerkers bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering wordt geconstateerd dat welzijnswerkers vanaf 11 september 2001 te maken hebben gekregen met:

Per onderdeel worden tips en praktijkervaringen gegeven. Daarnaast vindt de lezer links naar websites, informatie over radicalisering en de rol van internet én een aantal uitwerkingen van goede voorbeelden.


'H YUDDJ LV LQ KRHYHUUH HOGHUV WRHJHSDVWH PHWKRGHQ RYHUGUDDJEDDU ]LMQ 0RYLVLH KHHIW LQ 2009 een verkenning uitgevoerd naar sociale interventies op het terrein van radicalisering en culturele spanningen. Deze verkenning leverde 20 voorbeelden op die sociaal werkers in hun werkpraktijk NXQQHQWRHSDVVHQ'HLQWHUYHQWLHVJHULFKWRSPRVOLPMRQJHUHQZDUHQYRRUDODINRPVWLJXLW6ORWHUYDDUW HQLQWHUYHQWLHVJHULFKWWHJHQOLQNVUDGLFDOHMRQJHUHQ]LMQQLHWJHYRQGHQ0RYLVLHFRQFOXGHHUGHQDGH verkenning onder andere:

Deel I I+HWEHOHLG

88

niet methoden, maar richtlijnen zijn in zwang Er is een beperkt aantal concrete methoden. Bovendien zijn veel van de huidige methoden niet DOWLMG HYHQ KHOGHU RPVFKUHYHQ ³1LHW HONH PHWKRGH YROGRHW DDQ HHQ DDQWDO EDVLVFULWHULD ]RDOV HHQ ZHOGRRUGDFKWH RS]HW ELMYRRUEHHOG HHQ KHOGHUH GRHOPLGGHOHQ IRUPXOHULQJ EURQYHUPHOGLQJ RI een duidelijke uiteenzetting van een systematische manier van handelen om een bepaald doel te bereiken.” GHRPYDQJYDQMHXJGUDGLFDOLVPHLVRQGXLGHOLMN Om methoden gericht te kunnen inzetten moeten beroepskrachten een realistische inschatting kunnen PDNHQYDQGHRPYDQJYDQKHWSUREOHHPHQGDWYDOWQLHWDOWLMGPHH9DQZHO]LMQVHQMRQJHUHQZHUNHUV wordt verwacht dat zij met radicaliserende jongeren in contact treden en met hen in gesprek gaan, PDDUKHWLVYDDNRQGXLGHOLMNRI]HZHORYHUµNODQGL]LH¶]XOOHQEHVFKLNNHQRPGH]HPHWKRGHQRSWRHWH passen. Methoden radicalisering: verschillende uitgangspunten en doelstellingen 'H PHWKRGHQ KDQWHUHQ YHUVFKLOOHQGH XLWJDQJVSXQWHQ HQ GRHOVWHOOLQJHQ ,Q KHW JHYDO YDQ moslimjongeren bijvoorbeeld, starten sommige interventies sterk vanuit de islam, andere gebruiken juist de democratische verworvenheden van de seculiere samenleving als richtsnoer, weer andere methoden proberen via overbruggend contact wederzijds begrip tussen jeugdgroepen te bevorderen. +HWYHUWUHNSXQWYDQHHQLQWHUYHQWLHKHHIWGLUHFWLQYORHGRSGHZLM]HZDDURSHYHQWXHOHHIIHFWHQZRUGHQ EHRRUGHHOG+HWLVRQGXLGHOLMNZHONHXLWJDQJVSXQWHQYDQPHWKRGHQKHWPHHVWUHOHYDQW]LMQRPMRQJHUHQ meer bij de samenleving te betrekken. 3RODULVDWLHHQ5DGLFDOLVHULQJWZHHNDQWHQYDQGH]HOIGHPHGDLOOH" Polarisatie en radicalisering worden vaak in één adem genoemd. Volgens sommigen gaat het om WZHHYHUVFKLOOHQGHYRUPHQYDQMHXJGSUREOHPDWLHN+RHZHOKHWDDQQHPHOLMNLVGDWEHLGHSURFHVVHQ HONDDUEHwQYORHGHQLVHHQFXOWXUHOHFODVKWXVVHQMHXJGJURHSHQSRODULVDWLH ZH]HQOLMNDQGHUVGDQKHW vraagstuk van radicalisering. %HSHUNWHDDQGDFKWYRRUEHZH]HQHIIHFWLYLWHLWPHWKRGHQ 'HPHHVWHPHWKRGHQ]LMQQLHWJHsYDOXHHUG'HHYDOXDWLHVYDQVRFLDOHLQWHUYHQWLHV]LMQLQ1HGHUODQG overwegend kwalitatief van aard of richten zich vooral op een beoordeling van de uitvoering van de interventie. Toetsende onderzoeksmethoden lijken op dit moment niet te worden toegepast.

/XE

'((/,,,

$$13$.9$15$',&$/,6(5,1*,1+(7%8,7(1/$1'

$DQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJLQKHWEXLWHQODQG

6LQGVGHDDQVODJHQYDQVHSWHPEHUHQGHGDDURSYROJHQGH:DURQ7HUURULVHUZHUHOGZLMG PHHUDDQGDFKWJHNRPHQYRRUKHWYRRUNRPHQYDQH[WUHPLVPHHQWHUURULVPH,QKHWELM]RQGHULVHU PHHUEHODQJVWHOOLQJJHNRPHQYRRULVODPLWLVFKJHwQVSLUHHUGH[WUHPLVPH

2PNHQQLVHQHUYDULQJHQXLWWHZLVVHOHQZHUNW1HGHUODQGLQ(XURSHHVYHUEDQGDDQKHW(8DFWLHSODQ UDGLFDOLVHULQJHQUHNUXWHULQJXLW,Q%HQHOX[YHUEDQGZRUGWVDPHQJHZHUNWDDQGHUHGXFWLHYDQ radicalisering door samenwerking bij wetenschappelijk onderzoek, het stimuleren van een pluriform DDQERGRYHUGHLVODPRSLQWHUQHWHQKHWRS]HWWHQYDQXLWZLVVHOLQJSURJUDPPD¶VWXVVHQSURIHVVLRQDOV OHUHQ YDQ HONDDUV HUYDULQJHQ HQ DDQSDN 'DDUQDDVW RQGHUKRXGW 1HGHUODQG LQWHQVLHYH ELODWHUDOH FRQWDFWHQPHWKHW9HUHQLJG.RQLQNULMN'HQHPDUNHQ)UDQNULMNGH9HUHQLJGH6WDWHQHQ&DQDGD160 ,QGLWKRRIGVWXNDDQGDFKWYRRUGHDDQSDNYDQLVODPLWLVFKH[WUHPLVPHRSGULHYHUVFKLOOHQGHSOHNNHQ LQ)UDQNULMNZDDUGHDDQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJQDXZYHUZHYHQLVPHWGHW\SLVFK)UDQVH opvattingen over de scheiding van kerk en samenleving, LQ0DURNNRZDDUVLQGVKHWDDQWUHGHQYDQ0RKDPPHG9,GHPRFUDWLVFKHKHUYRUPLQJHQ op gespannen voet staan met de repressieve wijze waarop orthodoxe groepen worden aangepakt ,Q(QJHODQGZDDUHHQYHHOEHSHUNWHUHVFKHLGLQJYDQNHUNHQVWDDWEHVWDDWGDQLQ 1HGHUODQG'HFDVHVWXG\%LUPLQJKDPODDW]LHQGDWVDPHQZHUNLQJPHWVDOD¿VWLVFKH groepen en een overheid die zich bemoeit met de invulling van de religie een aanpak is die vruchten afwerpt.

160

$FWLHSODQ3RODULVDWLHHQ5DGLFDOLVHULQJ

89 Deel I I I$DQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJLQKHWEXLWHQODQG

,VODPLWLVFKH[WUHPLVPHLVUHODWLHIQLHXZLQGH96HQ:HVW(XURSDPDDUNHQWHHQODQJHUHJHVFKLHGHQLV LQ GH LVODPLWLVFKH ODQGHQ ,Q ODQGHQ DOV 6DRHGLH$UDELs ,QGRQHVLs 0DOHLVLs (J\SWH HQ 6LQJDSRUH EHVWDDQELMYRRUEHHOGDOHQLJHWLMGSURJUDPPD¶VGHUDGLFDOLVHULQJVSURJUDPPD¶VZDDUYDQVRPPLJHPHW VXFFHV ZRUGHQ WRHJHSDVW +HW ,0(6 EHVFKULMIW HHQ DDQWDO YDQ GH]H SURJUDPPD¶V LQ GH SXEOLFDWLH Teruggang en uittreding; processen van deradicalisering ontleed


9HUVFKLOOHQGH(XURSHVHODQGHQKDGGHQDOMDUHQODQJHUYDULQJPHWELMYRRUEHHOGVHSDUDWLVPH%DVNHQ LQ 6SDQMH HQ )UDQNULMN UHOLJLHXV H[WUHPLVPH NDWKROLHNH HQ SURWHVWDQWHQ LQ 1RRUG,HUODQG RI OLQNV H[WUHPLVPH5$)LQ'XLWVODQGHQGH5RGH%ULJDGHVLQ,WDOLs (QJHODQGNHQWGDDUQDDVWDOHHQODQJH traditie op het terrein van dierenrechtenextremisme en Duitsland heeft veel ervaring met de aanpak van rechtsextremisme en extreme uitingen van antiglobalisme.

)UDQVHDDQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJHQH[WUHPLVPH


Islam in Frankrijk achtergrond en feiten 'HLVODPLVLQ)UDQNULMNPHWWXVVHQGHHQPLOMRHQPRVOLPVGHWZHHGHJRGVGLHQVWQDKHWNDWKROLFLVPH 0HHUGDQWZHHGHUGHYDQGHPRVOLPVLVDINRPVWLJXLWGHYRRUPDOLJHNRORQLsQYDQ)UDQNULMNLQ1RRUG $IULNDXLW$OJHULMH0DURNNRHQ7XQHVLs 2PGDWLQ)UDQNULMNKHW]RJHQDDPGHLXVVROLV geldt161KHEEHQPLJUDQWHQYDQGHWZHHGHJHQHUDWLHZHOGH)UDQVHQDWLRQDOLWHLWHQPLJUDQWHQYDQGH eerste generatie meestal niet. 9DQ GH 1RRUGDIULNDDQVH PRVOLPV KHHIW PDDU HHQ NOHLQ SHUFHQWDJH HHQ $UDELVFKH DFKWHUJURQG EHKRRUW WRW ,PD]LJKHQ RI .DE\OHQ 'DDUQDDVW LV DINRPVWLJ XLW 7XUNLMH HQ ]LMQ HU NOHLQHUH JURHSHQDINRPVWLJXLW$]Ls$IULNDHQKHW0LGGHQ2RVWHQ7HQVORWWH]LMQHUWXVVHQGHHQ EHNHHUOLQJHQ-DDUOLMNVEHNHUHQRQJHYHHU)UDQVHQ]LFKWRWGHLVODP7HUYHUJHOLMNLQJRPJHNHHUG zijn er 200 à 300 moslims per jaar die katholiek worden. Er is sprake van een grote concentratie van moslims in de buitengemeenten van de grote steden. /DQJQLHWDOOHPRVOLPVSUDNWLVHUHQKXQJHORRIRRN9ROJHQVHHQHQTXrWHZHONH" XLW]RXGHKHOIW YDQGH)UDQVHPRVOLPV QLHWQDDUGHPRVNHHJDDQ0DDUKHWDDQWDOPRVOLPVGDW]LMQJHORRIRRN HFKWSUDNWLVHHUWQHHPWZHOWRH=RGRHWQXYDQGHPRVOLPVDDQGHUDPDGDQWHJHQRYHULQ 1989. Moslimorganisaties in Frankrijk +HW LVODPLWLVFKH ODQGVFKDS LQ )UDQNULMN NHQW WZHH SROHQ HQHU]LMGV GH DI]RQGHUOLMNH HWQLVFKH HQ nationale stromingen en anderzijds de groeperingen vanuit een meer universalistische perspectief, GLH ]LMQ JHwQVSLUHHUG GRRU GH GRFWULQH YDQ GH PRVOLPEURHGHUV 'DDUQDDVW ]LMQ HU GLYHUVH P\VWLHNH broederschappen en groepen, die vooral jonge moslims van Arabische oorsprong trekken.

Deel I I I$DQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJLQKHWEXLWHQODQG

90

'HHWQLVFKQDWLRQDOH]LMGHYDQKHWVSHFWUXPRPYDWGH0RVTXHHGH3DULVHYHQDOVGHPRVNHHsQYDQ Evry en Mantes la Jolie. Ook andere belangrijke organisaties die zijn ontstaan tijdens de vroege jaren 1980 worden gekenmerkt door de nationale herkomst van de personen of groepen die zij YHUWHJHQZRRUGLJHQ ,Q ZHUG GH 1DWLRQDOH )HGHUDWLH YDQ )UDQVH 0RVOLPV )10) RSJHULFKW 'H]HIHGHUDWLHSRVLWLRQHHUGH]LFKDOVEHODQJULMNVWHULYDDOYDQGH0RVTXHHGH3DULVGRRUWHSOHLWHQ YRRU KHW EHYRUGHUHQ YDQ HHQ )UDQVH LVODP EHYULMG YDQ GH LQYORHG YDQ GH ODQGHQ YDQ KHUNRPVW 'DDUQDDVWLVHUQRJGH8QLHYDQ)UDQVH0RVOLPV2UJDQLVDWLHV (U ]LMQ QDDU VFKDWWLQJ PRVNHHsQ LQ )UDQNULMN HQ GULH PLGGHOEDUH LVODPLWLVFKH VFKROHQ 'H]H scholen worden niet door de overheid gesubsidieerd. Dit is het gevolg van de aangenomen wet over GHODwFLWpXLWZDDUGRRUDOOHHQKHWRSHQEDUHRQGHUZLMVGRRUGHRYHUKHLGJHVXEVLGLHHUGZRUGHQ 'HPRVNHHLQ(YU\OLHWLQHHQJHVSUHNZHWHQ¿QDQFLsOHVWHXQWHRQWYDQJHQXLW0DURNNRHQYDQGH lokale overheid. De gedachte achter de subsidie door de gemeente Evry is om het moskeebestuur weerbaar te maken tegen radicalisering en om moslimfundamentalisten de toegang tot de moskee te weigeren.162

161 162

/HGURLWGXVROMHNULMJWMHQDWLRQDOLWHLWRSJURQGYDQKHWODQGZDDULQMHJHERUHQEHQW 8LWLQWHUYLHZVPHWGHVHFUHWDULVYDQKHWEHVWXXUYDQGHPRVNHHLQ(YU\HQPHWHHQGRFHQWYDQKHWVFKRROWMHYDQGHPRVNHH

'H &RPPLVVLH 6WDVL SOHLWWH YRRU HHQ YHUERG RS KHW GUDJHQ YDQ µRS]LFKWLJH UHOLJLHX]H WHNHQHQ¶ LQ scholen en overheidsinstellingen, zoals een groot kruis, een keppeltje of een sluier. Verder was de commissie voor godsdienstonderwijs op openbare scholen en het vervangen van twee christelijke vrije dagen door een joodse en een islamitische feestdag. Deze laatste aanbeveling werd niet overgenomen, maar er kwam wel godsdienstonderwijs en ook een wet in 2004 tegen het dragen van µRS]LFKWLJH¶UHOLJLHX]HWHNHQVRSVFKROHQZDDURQGHUGHKRRIGGRHN'HWRHQPDOLJH)UDQVHPLQLVWHU YDQ%LQQHQODQGVH=DNHQ1LFRODV6DUNR]\ZDVHUQLHWJHOXNNLJPHH+LMYUHHVGHGDWGHZHWGRRUYHHO moslims als een vernederende provocatie zou worden ervaren. 'HGLVFXVVLHVLQ)UDQNULMNRYHUGHDDQEHYHOLQJHQYDQGH&RPPLVVLH6WDVLYRUPGHQDDQOHLGLQJYRRU HHQEUHGHGLVFXVVLHRYHUGHUHOLJLHX]HLGHQWLWHLWYDQGH)UDQVHEXUJHUVHQYRRURQGHU]RHNQDDUGH opvattingen van moslims over uiteenlopende kwesties.164 2YHUKHLGVEHOHLGRQWZLNNHOLQJYDQHHQ)UDQVHLVODP ,Q)UDQNULMNEHVWDDWHHQVWHUNHUQDWLRQDDOEHZXVW]LMQGDQLQ1HGHUODQG'DDUKHHIWDOWLMGHHQGHEDW SODDWVJHYRQGHQRYHUZDWKHWLVRP)UDQVWH]LMQ:LHODQJJHQRHJLQ)UDQNULMNZRRQWHQGHWDDOJRHG VSUHHNWZRUGWJH]LHQDOV)UDQV9RRUYHHO)UDQVHQLV9LQFHQWYDQ*RJKELMYRRUEHHOGHHQ)UDQVPDQ 'H)UDQVHRYHUKHLGKHFKWHUYHHOEHODQJDDQGDWPRVOLPV]LFKSULPDLU)UDQVYRHOHQHQGDDUQDSDV EHVFKRXZHQDOVPRVOLPVPHWHHQHYHQWXHHODQGHUHHWQLVFKFXOWXUHOHLGHQWLWHLWHONHYRUPYDQSDUDOOHOOH VDPHQOHYLQJHQRSLVODPLWLVFKHEDVLVPRHWYRRUNRPHQZRUGHQ+LHUWRHZRUGWGRRUGH)UDQVHRYHUKHLG JHwQYHVWHHUGLQKHWRQWVWDDQYDQHHQµ)UDQVH,VODP¶GLHRRNPRHWELMGUDJHQDDQKHWYRRUNRPHQYDQ radicalisering.

163 164

6\OYHVWHU+RRJPRHG¶)UDQNULMNVFKHLGLQJYDQPRVNHHHQVWDDW·LQ'H+HOOLQJ %URXDUGHQ7LEHUM =REOHHNGDWYDQGHSUDNWLVHUHQGHPRVOLPVKRPRVHNVXDOLWHLWYHUZHUSWWHJHQYDQGH)UDQVHQ GDWYRRUJHVFKHLGHQ]ZHPWLMGHQYRRUYURXZHQHQPDQQHQLVHQGDWYDQGHPRVOLPVDQWLVHPLWLVFKHGHQNEHHOGHQ NRHVWHUWWHJHQYDQGH)UDQVHQ2YHUKHWFKULVWHQGRPKHHIWYDQGHSUDNWLVHUHQGHPRVOLPVLQ)UDQNULMNHHQSRVLWLHYH PHQLQJ'HPHHVWH)UDQVHPRVOLPV]LMQVWHUNJHRULsQWHHUGRSOLQNVHSDUWLMHQPDDUOLHIVWVWHPWRSVRFLDDOGHPRFUDWHQ 36 KWWSZZZLVODPODLFLWHRUJDUWLFOHKWPl.


'H KRRIGGRHN KHHIW LQ )UDQNULMN HHQ JURWH V\PEROLVFKH EHWHNHQLV JHNUHJHQ +HW GHEDW RYHU KHW GUDJHQ HUYDQ RS VFKROHQ HQ LQ RYHUKHLGVJHERXZHQ ZRHGW LQ )UDQNULMN DO VLQGV GH MDUHQ WDFKWLJ HQZHUGGLUHFWLQYHUEDQGJHEUDFKWPHWGH)UDQVHZHWRYHUGHODwFLWpGLHGHVFKHLGLQJYDQNHUN VWDDWHQPDDWVFKDSSLMEHSDDOG,QEHVORRWSUHVLGHQW&KLUDFRPHHQFRPPLVVLHLQWHVWHOOHQ GLH]LFKPRHVWJDDQEXLJHQRYHUGHEHWHNHQLVYDQGHODwFLWpLQGHe eeuw. Eind 2003 publiceerde GH FRPPLVVLH RQGHU OHLGLQJ YDQ %HUQDUG 6WDVL KDDU HLQGUDSSRUW +LHULQ ZHUG KHW EHODQJ YDQ GH ODwFLWpEHQDGUXNW³'HRQNHUNHOLMNHVWDDWGLHJDUDQWVWDDWYRRUGHJHZHWHQVYULMKHLGHQGHYULMKHLG YDQ JHORRI HQ YDQ PHQLQJVXLWLQJ EHVFKHUPW KHW LQGLYLGX VWDDW LHGHUHHQ WRH RP DO GDQ QLHW HHQ JHHVWHOLMNHRIUHOLJLHX]HNHX]HWHGRHQYDQNHX]HWHYHUDQGHUHQRIHUYDQDIWH]LHQ]RUJWHUYRRU dat geen enkele groep, geen enkele gemeenschap aan wie dan ook, met name met het oog op zijn oorsprong, een confessioneel lidmaatschap of identiteit kan opleggen. Deze eis betreft allereerst de school. De leerlingen moeten, om tot een zelfstandig oordeel te komen, leren en zich ontwikkelen in een klimaat van geestelijke rust.” 163


/DwFLWpHQKHWKRRIGGRHNYHUERG 9RRUPRVOLPVLQ)UDQNULMNYRUPHQGH)UDQVHZHWRYHUGHODwFLWHLWKHW(XURSHVH5HFKWHQGHEURQQHQ van het islamitische recht, waaronder de sharia, de belangrijke juridische referentiekaders.


'HFRPPLVVLH6WDVLKDGYRRUJHVWHOGGH³QHXWUDOLWHLW´YDQGHRYHUKHLGYRUPWHJHYHQGRRUGHLVODPDOV JHOLMNZDDUGLJHJRGVGLHQVWQDDVWKHWFKULVWHQGRPHQKHW-RGHQGRPWHHUNHQQHQ+LHUGRRUZHUGKHW PRJHOLMNPDDWUHJHOHQWHQHPHQWHUEHYRUGHULQJYDQHHQ³)UDQVHJHPDWLJGH,VODP´GLHSDVWELQQHQ de uitgangspunten van de Republiek. Dit betekende dat: o KHWPRJHOLMNZHUGGHERXZYDQPRVNHHsQGRRUGHRYHUKHLGWH¿QDQFLHUHQPHWDOVGRHOEXLWHQ ODQGVH¿QDQFLHULQJWHJHQWHJDDQ(U]LMQQXPHHUGDQPRVNHHsQLQDDQERXZ165. o GHPRJHOLMNKHLGRQWVWRQGYRRUKHWVWLFKWHQYDQLVODPLWLVFKHSULYpPLGGHOEDUH VFKROHQ0RPHQWHHO ]LMQHUGULHLVODPLWLVFKHPLGGHOEDUHVFKROHQ o LQ VDPHQZHUNLQJ PHW GH ,VODPLWLVFKH 5DDG HHQ RSOHLGLQJ YRRU LPDPV LQ )UDQNULMN NRQ ZRUGHQ opgezet.


92

+HW ZDV YRRUDO 1LFRODV 6DUNR]\ GLH ]LFK KDUG PDDNWH YRRU GH RQGHUVWHXQLQJ YDQ GH JHPDWLJGH PRVOLPV+RHZHOKLMYRRUVWDQGHULVYDQODwFLWpOLHWKLMZHWHQJURWHSUREOHPHQWHYHUZDFKWHQZDQQHHUGH overheid zich door daar de nadruk op te leggen onvoldoende zou bekommeren om de naar schatting YLMIPLOMRHQPRVOLPV6DUNR]\³(ULVHHQDQWLNOHULNDOHNHUQLQRQ]HVDPHQOHYLQJ$OVGLWDQWLNOHULNDOLVPH kan samengaan met een vorm van antimoslim racisme, dan worden we geconfronteerd met een H[SORVLHIPHQJVHO´7HJHOLMNHUWLMGKRRSWKLMGDWKHWLVODPLWLVFKH JHORRINDQYRRUNRPHQGDWMRQJHUHQLQ de banlieues volkomen losgeslagen raken en de maatschappij de rug toekeren. “Wat is een gelovige DQGHUVGDQLHPDQGGLHKRRSW",QGHFROOHFWLHYHG\QDPLHNYDQHHQVDPHQOHYLQJNDQGDWHHQSHUVSHFWLHI bieden op mobilisatie voor het gemeenschappelijke goed en richting geven aan het leven.”166 ,Q ZHUG RQGHU OHLGLQJ YDQ GH 1LFRODV 6DUNR]\ GH )UDQVH 5DDG YRRU KHW ,VODPLWLVFKH *HORRI RSJHULFKWle Conseil français du culte musulman&)&0 +LHUPHHEUDFKW)UDQNULMNDOOHLVODPLWLVFKH VWURPLQJHQLQ)UDQNULMNVDPHQLQppQEHVWXXUVRUJDDQGDWDOVHQLJHJHVSUHNVSDUWQHUYDQGHRYHUKHLG IXQFWLRQHHUW,Q1HGHUODQGLVHHQYHUJHOLMNEDUHYHUWHJHQZRRUGLJLQJQRJQLHWYDQGHJURQGJHNRPHQ ,QYHUJHOLMNLQJPHW1HGHUODQGOLMNWKHW)UDQVHEHOHLGHUPHHULQJHVODDJGGDWPRVOLPV]LFKDOOHUHHUVW )UDQVVWDDWVEXUJHUEHVFKRXZHQHQGDDUQDSDVPRVOLPV,Q)UDQNULMNZRUGWGHEXUJHUDDQJHPRHGLJG ]LFK)UDQVWHYRHOHQHQWHJHGUDJHQ+RHZHOGHVRFLDOHZHUNHOLMNKHLGLQ)UDQNULMNDQGHUVLVOLJWLQ )UDQNULMN LQ KHW SROLWLHNH YHUWRRJ GH QDGUXN RS ppQ JHPHHQVFKDS YDQ JHOLMNZDDUGLJH EXUJHUV ,Q 1HGHUODQGEOLMIWGDDUHQWHJHQKHWDFFHQWOLJJHQRSKHWDQGHUV]LMQMHEHQWHQEOLMIWHHQDOORFKWRRQ HHQVRRUWWZHHGHUDQJVEXUJHUHQZRUGWQRRLWHHQ³HFKWH1HGHUODQGHU´7RHQ)UDQVHPRVOLPV]LFKLQ VHSWHPEHUVROLGDLUWRRQGHQPHWWZHH)UDQVHMRXUQDOLVWHQGLHLQ,UDNLQJLM]HOLQJZHUGHQJHQRPHQ ZHUGGLWLQ)UDQNULMNDOVHHQVXFFHVYDQKHWEHOHLGEHVFKRXZG'H]HRQYRRUZDDUGHOLMNVROLGDULWHLW]RX volgens sommigen zelfs hebben bijgedragen aan de vrijlating van de journalisten.

165 166

+RRJPRHG

De opstanden in deze banlieues in 2005 worden vaak geassocieerd met de toenemende religieuze radicalisering, maar hangen uiteraard voor een belangrijk deel samen met de sociaaleconomische VLWXDWLH=ROLJWKHWZHUNORRVKHLGVSHUFHQWDJHHUERYHQGHHQYHUNHUHQYHHOKXL]HQLQPLVHUDEHOH staat. De harde confrontatie tussen de politie en de jongeren in de voorsteden leidde tot een repressief en preventief beleid. Dit repressieve beleid paste in de lijn van de strijd tegen het terrorisme met de mogelijkheid om vergaande maatregelen te kunnen nemen om opstandelingen en hun netwerken preventief op te kunnen sporen. ,Q MXQL YHUVFKHHQ /H OLYUH EODQF VXU OD GpIHQVH HW OD VpFXULWp 1DWLRQDOH168, het witboek over 'HIHQVLHHQ1DWLRQDOH9HLOLJKHLG'LWXLWJHEUHLGHGRFXPHQWEHVFKULMIWLQGULHGHOHQKHW)UDQVHEHOHLG om terrorisme en radicalisering te voorkomen. Als het gaat om het tegengaan van de extremistische LVODPZRUGWLQ)UDQNULMNODQJVWZHHVSRUHQJHZHUNWKHWEHYRUGHUHQYDQGHRUJDQLVDWLHYRUPLQJYDQ GHLVODPLQ)UDQNULMNHQKHWEHVWULMGHQYDQUDGLFDDOLVODPLVPH Om internationale groeperingen aan te kunnen pakken wordt intensief samengewerkt met Europese ODQGHQHQRRNGHODQGHQYDQKHUNRPVWYDQYHUPRHGHOLMNUDGLFDOH¿JXUHQ

167 168

=LH:'2&GRFXPHQWHQPLQLVWHULHYDQ-XVWLWLH,QYHQWDULVDWLHYDQFRQWUDWHUURULVPHEHOHLG&DKLHUVFD ZZZOLYUHEODQFGHIHQVHHWVHFXULWHJRXYIU


6LQGV ZRUGW KHW µJOREDOLVHUHQGH LVODPLVPH¶ DDQJHZH]HQ DOV GH EHODQJULMNVWH VWUDWHJLVFKH dreiging167+HWLVODPLVPHEHJRQ]LFKEHJLQMDUHQµWHPDQLIHVWHUHQLQGH)UDQVHYRRUVWHGHQ'LW leidde tot verzet van islamitische meiden tegen orthodoxe of fundamentalistische groeperingen. De EHZHJLQJµ1LSXWHVQLVRXPLVHV¶µJHHQVOHWHQJHHQRQGHUZRUSHQH¶ RQWVWRQGDOVWHJHQJHOXLGWHJHQ de talloze, soms gewelddadige bedreigingen tegen hen. Meisjes werden gedwongen om zich op een µLVODPLWLVFKH¶ZLM]H]LFKWHNOHGHQHQWHJHGUDJHQ


Overheidsbeleid ten aanzien van islamitische radicalisering en extremisme )UDQNULMNKHHIWPHHUGDQMDDUHUYDULQJPHWKHWEHVWULMGHQYDQWHUURULVPH$DQYDQNHOLMNJLQJKHWYRRUDO RPVWULMGGLHYRRUWNZDPXLWGHGHNRORQLVDWLHYDQYRRUDO 1RRUG$IULND'DDUQDYROJGHQDDQVODJHQYDQ de linkse Action Directe, van de separatistische bewegingen van Corsica en Baskenland en aanslagen die gepleegd werden door de Groupe Islamique Armé*,$ GHPLOLWDLUHWDNYDQKHW$OJHULMQVHFront Islamique du Salut),6 'HEHVWULMGLQJYDQGH]HYHUVFKLOOHQGHWHUURULVWLVFKHEHZHJLQJHQKHHIWHUWRH JHOHLGGDWLQ)UDQNULMNHHQDQWLWHUURULVPHEHOHLGLVRQWZLNNHOGGDWHHQVWHUNSUHYHQWLHINDUDNWHUKHHIW en dat ten koste gaat van de individuele vrijheid en privacy van de burgers. Verdachte personen en QHWZHUNHQZRUGHQQDXZOHWWHQGJHYROJGHQSUHYHQWLHIXLWJHVFKDNHOG+HWPHUHQGHHOYDQGH)UDQVH burgers lijkt bereid te zijn deze prijs te betalen om de nationale veiligheid te kunnen garanderen. 9ROJHQVGH)UDQVHRYHUKHLGLVGHPHWKRGHYUXFKWEDDU,QGHMDUHQµ]LMQGRRUKHW³YRRUWGXUHQGGUXN uitoefenen op de verdachten” vier aanslagen verijdeld en ook na 2001 zijn er geen grote terroristische DDQVODJHQLQ)UDQNULMNPHHJHSOHHJG

0DURNNDDQVHDDQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJHQH[WUHPLVPH


0DURNNRLVHHQLVODPLWLVFKODQGVLQGVGH$UDELHU8TEDLEQ1D¿GHLVODPLQ0DURNNRLQLQWURGXFHHUGH Behalve moslims wonen er ook kleine groepen joden en christenen. Van oudsher is het malikisme in 0DURNNRGHGRPLQDQWHUHFKWVVFKRROmadhab). +HWPDOLNLVPHZRUGWEHVFKRXZGDOVHHQWUDGLWLRQHOHVWURPLQJGLHEHKDOYHRSGH.RUDQHQGHVRHQQD een beroep doet op gewoonterecht, voornamelijk zoals het gangbaar was in Medina, amal ahl almedina'DDUQDDVWZRUGWUHNHQLQJJHKRXGHQPHWKHWDOJHPHHQEHODQJistislah), de traditie en de SODDWVHOLMNHJHZRRQWHQ=RZRUGWLQGH0DURNNDDQVHLVODPYHHOZDDUGHWRHJHNHQGDDQKHWVRH¿VPH en aan heiligenverering.


94

De belangrijkste persoon binnen het Marokkaans malikisme is van oudsher de koning van Marokko, die QLHWDOOHHQZHUHOGOLMNOHLGHUYDQ]LMQODQGLVPDDURRNJHHVWHOLMNOHLGHU+LMLVGH$PLUDO0XPLQLQ3ULQV van de Gelovigen) en geeft leiding aan zowel de politieke als de rechterlijke macht. Alle belangrijke politieke beslissingen moeten met zijn instemming worden genomen. +RHZHOHULQ0DURNNRKLHUGRRUJHHQNODVVLHNHVFKHLGLQJYDQNHUNHQVWDDWLVSUREHHUWGHKXLGLJH NRQLQJ 0RKDPPHG 9, YDQ 0DURNNR HHQ PRGHUQ GHPRFUDWLVFK LVODPLWLVFK ODQG WH PDNHQ 6LQGV KLMGHWURRQHUIGHYDQ]LMQYDGHU+DVVDQ,,OLHWKLMGLUHFWZHWHQKHWODQGSROLWLHNWHZLOOHQKHUYRUPHQ Er zijn daarna voorzichtige stappen gezet die hebben geresulteerd in eerlijkere verkiezingen, meer taalkundige en culturele vrijheden en onderzoek naar vroegere schendingen van de mensenrechten. 2RNPRGHUQLVHHUGH0RKDPPHG9,GH0XGDZDQQDKKHW0DURNNDDQVIDPLOLHUHFKWZDWUHVXOWHHUGHLQ HHQLQLHGHUJHYDORSSDSLHUÀLQNHYHUEHWHULQJYDQGHSRVLWLHYDQGHYURXZ Opkomst islamitische bewegingen De aanhang van islamitische bewegingen is in Marokko de laatste jaren gegroeid. Vooral jongeren zijn een prooi voor deze groepen, die hen beloven dat hun situatie zal verbeteren wanneer zij meer in de islam geloven en die als leidraad in hun dagelijks leven hanteren. De laatste jaren worden ook veel MRQJHUHQJHUHNUXWHHUGLQDFKWHUVWDQGVZLMNHQHQRQGHUH[FULPLQHOHQHQODDJRSJHOHLGHQ169

9ROJHQV0RKDPPHG(O$\GLKRRJOHUDDUHQVSHFLDOLVWLQUDGLFDOHLVODP]LMQYHHOOHLGHUVYDQUHOLJLHXVUDGLFDOHJURHSHQH[FULPL QHOHQ+HWJHZHOGGDW]LMJHEUXLNWHQWLMGHQVKXQFULPLQHHOOHYHQ]HWWHQ]LMKHWRPLQJRHGHGDGHQWHQGLHQVWHYDQPHQVHQRP YHUWURXZHQWHZLQQHQHQRSZLMNQLYHDXGHUHJLHQDDU]LFKWRHWHWUHNNHQHQWHEHKRXGHQ7HOTXHO0DURFPDDUW

Al Adl Wal Ihsane (HQ]HHUSRSXODLUHLVODPLWLVFKHEHZHJLQJLV$O$GO:DO,KVDQH5HFKWYDDUGLJKHLGHQ/LHIGDGLJKHLG 'H]H EHZHJLQJ LV RSJHULFKW GRRU VMHLN $EGHVVODP
170 KWWSZZZPDURFKHEGRSUHVVPD0+LQWHUQHW$UFKLYHVBKWPOBOLVWHBKWPl 171 'H&KHELEDLVODPLDLVODPLWLVFKH-HXJG /·$LOH5DGLFDOH$UPHp*HZDSHQGH5DGLFDOH9OHXJHO /D-DPkD,VODPLD,VODPLWL VFKHJHPHHQVFKDS 5DELWDW$O0RVWDNEDO$O,VODPL$OOLDQWLHYRRUGHLVODPLWLVFKHWRHNRPVW $O,VODK:D$WWDMGLG+HUYRUPLQJHQ9HUQLHX ZLQJ 0RXYHPHQW3RSXODLUH'pPRFUDWLTXHHW&RQVWLWXWLRQHO03&' 'HPRFUDWLVFKHHQ&RQVWLWXWLRQHOH9RONVEHZHJLQJ $WWDMGLG:DO ,VODK9HUQLHXZLQJHQ+HUYRUPLQJ 3DUWLGHOD-XVWLFHHWGH'pYHORSSHPHQW3-' 3DUWLMYDQ5HFKWYDDUGLJKHLGHQ2QWZLNNHOLQJ $O%DGLO $O+DGDUL%HVFKDDIG$OWHUQDWLHI $O+DUDND0LQ$MO$O2XPPD$FWLHYRRUGH1DWLH 2XVUDW$O-DPkD)DPLOLHYDQGH*HPHHQVFKDS $O-DPkDGH*HPHHQVFKDS $O$GO:DO,KVDQH5HFKWYDDUGLJKHLGHQ/LHIGDGLJKHLG -RXQG$OODK6ROGDWHQYDQ$OODK $O0RXMDKL GRXQV=LMGLH]LFKYHU]HWWHQ $GGDkZDZD7DEOLJK3UHGLNLQJHQ&RPPXQLFDWLH 7DULTD%RXWFKLFKLD%RXWFKLFKLDEURHGHUVFKDS 'H VMLLHWLVFKHYHUHQLJLQJHQ$WWDTÀU:DO+LMUD8LWEDQQLQJHQ9HUGHGLJLQJ 6DODÀD-LKDGLD+HW0LOLWDQWH6DODÀVPH $VVLUDW$O0RXVWDNLP+HW 5HFKWH3DG $KO6XQQDZD-DPDk0HQVHQYDQ6XQQDHQ*HPHHQVFKDS HQ-DPLDkW'DU$O.RUkQH*HQRRWVFKDSYDQKHW+XLVYDQGH .RUDQ 172 KWWSZZZPDURFKHEGRSUHVVPD0+LQWHUQHW$UFKLYHVBKWPOBOLVWHBKWPl.


PJD /H3DUWLGHOD-XVWLFHHWGH'pYHORSSHPHQW3-' 3DUWLMYDQ5HFKWYDDUGLJKHLGHQ2QWZLNNHOLQJ LV RQWVWDDQQDHHQIXVLHYDQ$WWDMGLG:DO,VODK9HUQLHXZLQJHQ+HUYRUPLQJ HQ0RXYHPHQW3RSXODLUH 'pPRFUDWLTXHHW&RQVWLWXWLRQHO03&' LQ+RHZHOGH3-'FRQVHUYDWLHYHJHORRIVRSYDWWLQJHQ heeft, staat de partij tegelijkertijd enigszins open voor hervorming en moderniteit. Dit maakte de partij JHVFKLNWRPHUNHQGWHZRUGHQDOVSROLWLHNHEHZHJLQJ1DOHJDOLVDWLHGRRU0RKDPPHG9,JURHLGHGH partij in korte tijd uit tot een van de grootste van het land. Bij de laatste parlementsverkiezingen werd GHLVODPLWLVFKH3DUWLMYRRU5HFKWYDDUGLJKHLGHQ2QWZLNNHOLQJ3-' PHW]HWHOVGHWZHHGHSDUWLMYDQ KHWODQGQHWDFKWHUGHFRQVHUYDWLHYH,VWLTODO]HWHOV HQPHWUXLPHYRRUVSURQJRSGHVRFLDOLVWLVFKH 86)]HWHOV


Er zijn in Marokko tientallen orthodoxe islamitische groeperingen, waarvan sommigen geweld prediken. -HKHEWWDEOLJKL¶VYDQRRUVSURQJ,QGRSDNLVWDDQVHSLsWLVWHQVRX¿¶VVML¶LHWHQHQVDOD¿VWHQ-RXUQDOLVW 7DwHE&KDGLSRUWUHWWHHUGHLQYHUVFKLOOHQGHJURHSHQLQKHWEODG0DURF+HEGR,QWHUQDWLRQDOQR 559, 23 tot 30 mei 2003170 YDULsUHQGYDQµVRFLDOLVWLVFKHLVODPLVWHQ¶WRWGH6DOD¿D-LKDGLD171 De twee JURRWVWHEHZHJLQJHQ]LMQGH3-'3DUWLMYDQ5HFKWYDDUGLJKHLGHQ2QWZLNNHOLQJ HQ$O$GO:DO,KVDQH 5HFKWYDDUGLJKHLGHQ/LHIGDGLJKHLG

6MHLN$EGHVVODP

Terrorisme +HWLV]XXUYRRU0DURNNRGDWGHERPDDQVODJHQLQ&DVDEODQFDRSPHLGHDDQVODJHQLQ0DGULG op 11 maart 2004 en de moord op Theo van Gogh op 2 november 2004 bijna volledig zijn uitgevoerd door Marokkaanse mannen. Dit feit is moeilijk te verwerken voor een land dat trots is op haar tolerante islamitische tradities en zichzelf graag als een positieve uitzondering ziet in de Arabische wereld.


96

7RFK]LMQHUDOMDUHQLVODPLWLVFKJHwQVSLUHHUGHWHUURULVWHQLQ0DURNNRDFWLHI,QGHMDUHQ]HYHQWLJNZDPHQ HUDOSUHGLNHUVXLW6DRHGL±$UDELsQDDU0DURNNRHQYRUPGH]LFKHHQJURHSMHLVODPLVWHQPHWHHQHLJHQ JHZDSHQGHWDNGLH]LFK,VODPLWLVFKH-HXJGQRHPGHODWHULQGHMDUHQWDFKWLJRQWVWRQGGH2UJDQLVDWLH YDQ0DURNNDDQVH6WULMGHUV 6LQGV KHW EHJLQ YDQ GH MDUHQ QHJHQWLJ JHOGW GH *URXSH ,VODPLTXH &RPEDWWDQW 0RUURFDLQ *,&0 als een van de actiefste terroristische netwerken.174'HJURHSNRPWYRRUWXLWGH,VODPLWLVFKH-HXJG HQLVRRNEXLWHQ0DURNNRDFWLHI'H*,&0RIPHHUVSHFL¿HNGHDDQGH*,&0JHOLHHUGH 6DOD¿\\D Jihadiyya, wordt onder andere verantwoordelijk gehouden voor de bomaanslagen in Madrid in 2004. 'H6DOD¿\\D-LKDGL\\DZRUGWRRNYHUGDFKWYDQEHWURNNHQKHLGELMRIYHUDQWZRRUGHOLMNKHLGYRRUGHJURWH DDQVODJLQ&DVDEODQFDPHLGRGHQ HQYDQDDQVODJHQLQ&DVDEODQFDRSHQDSULO LQWRWDDOGRGHQ De GICM HQGH6DO¿\\D-LKDGL\\DEHVWDDQYRRUHHQGHHOXLW0DURNNDQHQGLHLQKHWEHJLQYDQGHMDUHQ QHJHQWLJ]LMQJHWUDLQGLQ$IJKDQLVWDQGRRU$O4D¶LGDLQKXQVWULMGWHJHQGH6RYMHW8QLH'HJURHSKHHIW YLDGHLQ$IJKDQLVWDQRSJHGDQHFRQWDFWHQYHUUHJDDQGHEDQGHQPHWDQGHUHLQ1RRUG$IULNDDFWLHYH organisaties. De GICM KDQJW KHW]HOIGH JHGDFKWHJRHG DDQ DOV$O 4D¶LGD HQ YRHUW GRRU PLGGHO YDQ aanslagen de jihad in Marokko en in het Westen.175 'H*,&0]RXVLQGVHQNHOHMDUHQJHHQFHQWUDDOJH]DJPHHUNHQQHQ'HRUJDQLVDWLHLVJHGHFHQWUDOLVHHUG en opereert nu in losse cellen, die via internet contact onderhouden en waarin de GICM een aansturende UROKHHIW%HODQJULMNHLQNRPVWHQEURQYRRUGH*,&0]LMQFUHGLWFDUGIUDXGHHQGHKDVMVPRNNHOWXVVHQ Marokko en Europa.176

173 174 175 176

-DQ/H\HUV 'HZHJQDDU0HNND/HXYHQ9DQ+DOHZ\FN 5HIRUPDWRULVFK'DJEODGPDDUW KWWSZZZUHIGDJQODUWLNHO0DURNNRRQYHUZDFKWYUXFKWEDUHERGHPH[WUHPLVPHKWPl Website NCTB, 2008. %URQ9RONVNUDQWDXJXVWXV

'H 6DOD¿\\D -LKDGL\\D LV YROJHQV GH 7HUURULVW .QRZOHGJH %DVH 7.% PHHU HHQ GRFWULQH GDQ HHQ organisatie en de groep zou uit allemaal losse cellen bestaan, waartoe ook zouden kunnen behoren GH+LMUD:DWWDN¿U$WWDN¿U%LGXP+LMUD$VVLUDWDO0XVWDTLP$QVDUDO,VODPHQGH0RURFFDQ$IJKDQV177 'H 6DOD¿D -LKDGLD ZRUGW JHwQVSLUHHUG GRRU $EGHONULP &KDGOL GRRU ]LMQ GLVFLSHOHQ $ERX 2XEHwGD JHQRHPG+LMURHSWRSWRWHHQ-LKDGWHJHQDOOHQGLH]LMDOVNHWWHUVEHVFKRXZHQ9HUGHULV$ERX2PDU Ben Mahmoud, beter bekend als Abou Katada, een inspirator. Katada is schrijver van het handboek YDQGH6DOD¿\\D-LKDGL\\D³'H-LKDGHQGH,MWLKDGEHVFKRXZLQJHQRYHUPHWKRGH´178

Neo-malikisme 7RW VHSWHPEHU EHQRHPGH GH VWDDW QRJ VDOD¿VWHQ WRW LPDP 'H VWURPLQJ ZHUG QLHW JH]LHQ als staatsgevaarlijk maar juist aangemoedigd door de koning, legt politicoloog Mohammed Darif uit. Ä'H VDOD¿VWHQ PRHVWHQ WHJHQZLFKW ELHGHQ DDQ SRSXODLUH PRVOLPJURHSHULQJHQ DOV GH$O$GO ZD$O ,KVDQH´]HJWKLMLQ7URXZYDQMDQXDUL179'HYRULJHNRQLQJ+DVVDQ,,OLHWYROJHQV'DULIWRHGDW PRVNHHsQPHWJHOGXLW6DRHGL$UDELsZHUGHQJH¿QDQFLHUGHQVMHLNVGLHWRWGHKHLOLJHRRUORJRSULHSHQ konden vrijelijk hun gang gaan. De laatste jaren ontwikkelt Marokko actief beleid om de groei van islamitische bewegingen tegen te JDDQ,QKHWELM]RQGHUULFKWGHRYHUKHLG]LFKRSGHSRSXODLUH$O$GO:DO,KVDQH'HDXWRULWHLWHQYUH]HQ YROJHQV SROLWLFRORRJ 0RKDPPHG 'DULI GH]H EHZHJLQJ PHHU GDQ GH VDOD¿VWHQ$O$'/ :DO ,KVDQH ZRUGWDOVHHQEHGUHLJLQJJH]LHQYRRUGHYHLOLJKHLGHQKHWGRRU0RKDPPHG9,YRRU]LFKWLJLQJH]HWWH democratiseringsbeleid.

177 178

0HPRULDO,QVWLWXWHIRUWKH3UHYHQWLRQRI7HUURULVP0,37)KWWSZZZVWDUWXPGHGXVWDUWGDWDWRSVWHUURULVWBRUJDQL]DWLRQBSURÀOH DVS"LG 0DURF+HEGR,QWHUQDWLRQDOQRWRWPHL« ¶6DODÀVWHQ1LHPDQGJHHIW$PULQHHQEDDQWMH·DUWLNHOYDQ-XOLHYDQ7UDDLQ7URXZYDQMDQXDUL


Preventief beleid Omdat Marokko van mening is dat radicalisering een internationaal probleem is en dat het weinig te maken heeft met intern sociale vraagstukken doet Marokko formeel weinig aan preventief beleid RP LVODPLWLVFKH UDGLFDOLVHULQJ WH YRRUNRPHQ 3UHYHQWLHI EHOHLG EHWHNHQW YRRU 0DURNNR YRRUDO GHHOQDPHDDQGHRSHUDWLHµ$FWLYH(QGHDYRXU¶YDQGH1$92ODQGHQ'HSDUWLFLSDWLHYDQ0DURNNRLQ GHDQWLWHUURULVWLVFKHRSHUDWLHYDQGH1$92KHHIWDOVGRHOHYHQWXHOHDDQVODJHQLQKHW0LGGHOODQGVH Zeegebied te voorkomen.


%HOHLG0DURNNDDQVHRYHUKHLG De Marokkaanse overheid legt bij voorkeur de bron voor de terreur buiten Marokko en verwijst ELMYRRUEHHOGQDDU$O4DLGDVDOD¿VWHQXLWGH$UDELVFKHZHUHOGRIWHUUHXUJURHSHQXLW$OJHULMH:DDUGH radicalisering ook vandaan komt, de Marokkaanse overheid wordt in eigen land geconfronteerd met een toenemend islamisme in de politiek en in de Marokkaanse samenleving.


De Marokkaanse overheid wil religieuze radicalisering met religieuze middelen bestrijden. De overheid LQYHVWHHUW GDDURP LQ UHOLJLHX]H KHUYRUPLQJHQ GLH VRPV ZRUGHQ DDQJHGXLG DOV QHRPDOLNLVPH ,Q KDDUEHOHLGVQRWD¶VEHQDGUXNWGH0DURNNDDQVHRYHUKHLGGDWHUQDDVWGHLVODPRRNDQGHUHFXOWXUHOH PDDWVFKDSSHOLMNHHQVRFLDOHDVSHFWHQYHUZRUYHQKHGHQ]LMQGLH0DURNNRNHQPHUNHQ,QGHRSYDWWLQJ van de overheid kunnen deze verworvenheden prima samengaan met de islam. Op staatsniveau worden imams bijeengroepen voor bijles in essentiële eigenschappen van de Marokkaanse islam.180 Dit lijkt onder andere bedoeld om de Marokkaans islamitische tradities te bewaren en invloeden van ELMYRRUEHHOGKHW6DRHGLVFKH VDOD¿VPHHHQKDOWWRHWHURHSHQ


98

Daarnaast streeft de overheid naar meer samenwerking met de moskeeën. Deze samenwerking leidt WRWNULWLHNRS]RZHOGHRYHUKHLGDOVGHPRVNHHsQ=RVWHOGHKHWWLMGVFKULIW/¶(FRQRPLVWHYODNQDGH aanslagen in 2003 dat de terroristische aanslag een product was van het indringen van de religie in GH SROLWLHN /¶(FRQRPLVWH ZDDUVFKXZGH GH RYHUKHLG GDW GH PRVNHHsQ LQ 0DURNNR QLHW YROGRHQGH JHsTXLSHHUG]RXGHQ]LMQRPDFWLYLWHLWHQWHJHQUDGLFDOLVHULQJWHRQGHUQHPHQ=LM]LMQHUYDDNRRNQLHW van overtuigd dat radicalisme iets met de islam te maken zou hebben. Moskeeën kunnen moeilijk politieagent spelen en mensen de toegang tot het gebed verbieden. Ook de moskeeën krijgen kritiek: zij worden gezien als collaborateurs wanneer zij zich laten gebruiken door mensen die in dienst zijn van de overheid. De overheid moet de moskeeën met rust laten en hun taak uitvoeren. Repressie 1DGHDDQVODJHQLQ&DVDEODQFDZHUGHQYROJHQVKHW-DDUERHNYDQ$PQHVW\,QWHUQDWLRQDOUXLP PHQVHQ JHDUUHVWHHUG $PQHVW\ MDDUERHN HQ ZHUGHQ YLMIWLHQKRQGHUG YHUGDFKWHQ YDQZHJH betrokkenheid bij de aanslagen en andere “terroristische” activiteiten vervolgd. Ten minste zestien van hen werden ter dood veroordeeld en honderden anderen kregen gevangenisstraffen opgelegd. Tientallen veroordeelden verklaarden te zijn gemarteld of mishandeld, soms in geheime detentiecentra, maar doorgaans werden hun beweringen niet onderzocht. Ook kiest de Marokkaanse overheid voor een sociale controle die repressief van aard is. Politie en leger manifesteren zich nadrukkelijker op straat. Er wordt hard opgetreden tegen mogelijke radicalen. 7RWGHUHSUHVVLHEHKRRUWRRNGHLQ]HWYDQGHJHKHLPHGLHQVWHQ6LQGVGHDDQVODJLQ&DVDEODQFDLQ 2003 is de inzet en het bezoek van agenten in burger aan de scholen en universiteiten alleen maar JHwQWHQVLYHHUGHQWRHJHQRPHQ Democratisering en repressie Concluderend kan gesteld worden dat Marokko momenteel wordt gekenmerkt door twee processen die haaks op elkaar staan: democratisering gaat gecombineerd met een repressiever optreden YDQGHRYHUKHLG'LWOHLGWWRWHHQVLWXDWLHGLHH[SORVLHINDQ]LMQHHQOLFKWHWRHQDPHYDQGHYULMKHLG van meningsuiting, een gigantische werkloosheid, een stijging van criminaliteit en gevoelens van RQYHLOLJKHLG HQ RQ]HNHUKHLG HHQ JURHLHQGH DDQKDQJ YRRU KHW VDOD¿VPH HQ HHQ VWLMJLQJ YDQ DQWL joodse gevoelens.

180

9ROJHQV.DPDO(VVDEDQHKWWSZZZZLMEOLMYHQKLHUQOLQGH[SKS"DUFKLYHV1HRPDOLNLVPHKWPl PRHWHQLQDOOH0DURN NDDQVHPRVNHHsQGHRQGHUOLQJHYHUVFKLOOHQJHPLQLPDOLVHHUGZRUGHQ0HQLVYHUSOLFKWQDKHW0DJKUHEJHEHGppQKLVEH GHHOYDQGH.RUDQWHUHFLWHUHQQDDURXG0DURNNDDQVJHEUXLNHHQWUDGLWLHLQJHYRHUGLQGHWLMGYDQGH$OPRKDGHn$OPXZD KLGLHQ G\QDVWLH'H.RUDQUHFLWHUHQGRRULPDPVPDJDOOHHQLQGH¶ZDUVK·VWLMOHQQDKHWJHEHGLVPHQYHUSOLFKWGH¶VDODDW DOLEUDKLPL\D·JHEHGRYHUGHSURIHWHQ0RKDPPHGHQ,EUDKLHPY]PK XLWWHVSUHNHQ2RNLVHULQYHHOPRVNHHsQHHQWYRS JHKDQJHQHQLVPHQYHUSOLFKWGDDUHONHGDJGHUHOLJLHX]HWY]HQGHUYDQGHNRQLQJ¶$V6DDGLVD·¶GHH·JHQRHPGQDDU .RQLQJ0RKDPPHG9, WHNLH]HQ:LHDIZLMNWYDQGHQRUPZRUGWRSKHWPDWMHJHURHSHQ

Volgens politicoloog Mohammed Darif wil Marokko met haar repressieve aanpak aan de Verenigde 6WDWHQHQ(XURSDODWHQ]LHQGDW]LMPHHYHFKWLQGHZHUHOGZLMGHRRUORJWHJHQWHUURULVPH0DDUMXLVW GH]HWHJHQ$O4DLGDJHULFKWHSROLWLHNLVYROJHQV'DULIJHYDDUOLMN³+HWPRHGLJWVDOD¿VWHQQRJPHHUDDQ om juist in Marokko aanslagen te plegen. Er bestaat zeer zeker gevaar en de Marokkaanse regering moet waakzaam blijven.” Veelvuldig moslimfundamentalisten oppakken van wie niemand zeker weet of zij ook daadwerkelijk van plan waren aanslagen te plegen, werkt volgens hem averechts.181

,Q*URRW%ULWWDQQLsZRQHQWXVVHQGHHQPLOMRHQPRVOLPVVOHFKWVYDQGHEHYRONLQJ*URWH steden zoals Londen, Bradford, Leicester, Oldham en Birmingham hebben relatief gezien een veel RPYDQJULMNHUHPRVOLPSRSXODWLHWXVVHQGHHQ (U]LMQLQKHW9HUHQLJG.RQLQNULMNURQGGH JHUHJLVWUHHUGHPRVNHHsQ$QGHUVGDQLQ1HGHUODQGLVGHVFKHLGLQJWXVVHQNHUNHQVWDDWLQ(QJHODQG niet doorgevoerd182,QGH(XURSHVH8QLHLVGDWYULMXLW]RQGHUOLMN$OOHHQ*ULHNHQODQGHQ'HQHPDUNHQ NHQQHQ HHQ ]RJHQDDPGH VWDDWVNHUN HQ =ZHGHQ KDG WRW HHQ VWDDWVNHUN +HW RQWEUHNHQ YDQ GLH VFKHLGLQJ KRXGW RYHULJHQV JHHQV]LQV LQ GDW PRVOLPV LQ *URRW%ULWWDQQLs KXQ UHOLJLH QLHW LQ DOOH vrijheid beleven1836WHUNHUQRJ]HOIVSROLWLHDJHQWHVPRJHQHHQKRRIGGRHNLQIXQFWLHGUDJHQHQGH aartsbisschop bleek voorstander van het doorvoeren van sommige aspecten van de shari’a184 ,VODPLWLVFKRQGHUZLMVLVKRRIG]DNHOLMNSDUWLFXOLHULQLWLDWLHI9DQGHELMQDPRVOLPOHHUOLQJHQWXVVHQ de 5 en 15, bezochten er bij de laatste census nog geen 2.000 van hen één van de zeven door de VWDDWJHVXEVLGLHHUGHLVODPLWLVFKHVFKROHQ'DDUNRPWZHOOLFKWYHUDQGHULQJLQ'HRI¿FLsOHSROLWLHNOLMQ lijkt gericht op de opname van rond de 100 particuliere islamitische scholen in de staatssector, vooral om meer zeggenschap te krijgen over het curriculum en het pedagogische klimaat. Onderzoek toont aan dat er ook nogal wat educatieve initiatieven zijn waar weinig tot niets over bekend is en de nodige ]RUJHQRYHU]LMQ+HWJDDWGDDUELMRQGHUPHHURYHUVFKROHQGLHZRUGHQJH¿QDQFLHUGGRRU6DRHGL $UDELsHQIXQGDPHQWDOLVWLVFKHVHPLQDULHVDar al-‘Ulum)185.

181 182 183 184 185

9DQ7UDDVHSWHPEHU 9ROJHQVVRPPLJHDXWHXUVLVHULQ(QJHODQGZHOGHJHOLMNHHQ]RDOV]LMGDWQRHPHQEHSHUNWHVFKHLGLQJWXVVHQNHUNHQVWDDW %HGLHQDDUVYDQGHHUHGLHQVW]LMQLPPHUVJHHQVWDDWVDPEWHQDUHQ=LHELMYRRUEHHOG'LHULFN[ S 2YHUGHEHWHNHQLVHQUHLNZLMGWHYDQKHWEHJLQVHO¶VFKHLGLQJWXVVHQNHUNHQVWDDW·EHVWDDWYHHORQHQLJKHLGHQRQGXLGHOLMNKHLG %HJULSSHQDOVODwFLWHLWHQVHFXODULVHULQJZRUGHQLQGLHGLVFXVVLHRYHUppQNDPJHVFKRUHQ0DDURRNGHYULMKHLGYDQJRGVGLHQVW ZRUGWGRRUSROLWLFLHQRSLQLHPDNHUVUHJHOPDWLJRQGHUJHVFKLNWJHPDDNWDDQHHQEHJLQVHOGDWQLHWHHQVLQGHJURQGZHWLV YDVWJHOHJG2OLYLHU5R\PDDNWDDQGLHRQGXLGHOLMNKHGHQLQ'HLVODPHQGHVFKHLGLQJYDQNHUNHQVWDDW RSRYHUWXLJHQGH ZLM]HHHQHLQGH=LHRRNKRRIGVWXNRYHUGHVFKHLGLQJYDQNHUNHQVWDDW $DUWVELVVFKRS5RZDQ:LOOLDPVKRRIGYDQGH$QJOLFDDQVHJHPHHQVFKDSJDILQHHQYRRUGUDFKWLQIHEUXDULGHRQYHUPLM GHOLMNKHLGDDQYDQHHQYRUPYDQRIÀFLsOHHUNHQQLQJYDQHOHPHQWHQYDQGHVKDUL·D'H]HVSHHFKGHHGYHHOVWRIRSZDDLHQ HQOHLGGHWRW]HHUXLWHHQORSHQGHUHDFWLHVXLWGH%ULWVHPRVOLPJHPHHQVFKDS6RPPLJHEHQDGUXNWHQGDWGHDDUWVELVVFKRSKLHU QDWXXUOLMNQLHWGRHOGHRSXLWYRHULQJYDQ¶KXGXG·VWHQLJLQJKHWDIKDNNHQYDQOHGHPDWHQHQOLMIVWUDIIHQ DQGHUHQJDYHQDDQ GDWGHYUDDJRPGHLQYRHULQJYDQGH6KDUL·DYRRUDOHHQLGHRORJLVFKVORJDQLVRPQLHWDDQPRVNHHsQYHUERQGHQUDGLFDOLVH UHQGHPRVOLPMRQJHUHQWHPRELOLVHUHQ 9RRUHHQXLWJHEUHLGHDQDO\VHRYHULVODPLWLVFKRQGHUZLMVLQ(QJHODQG0DF(RLQHQ:KLWHPDQ


%ULWVHDDQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJHQH[WUHPLVPH



Moslims worden in Engeland informeel door een scala aan koepelorganisaties vertegenwoordigd. De belangrijkste daarvan zijn de Mulsim Council of Britain 0&% YHUXLW GH JURRWVWH RUJDQLVDWLH PHW PHHU GDQ DDQJHVORWHQ PRVNHHsQ PDDU GRRU YHHO µJHPDWLJGH¶ PRVOLPV LQ (QJHODQG DOV fundamentalistisch bestempeld), de British Mulsim Forum %0) GH Mulsim Association of Britain en de 6X¿0XOVLP&RXQFLO60& 'DDUQDDVWIDFLOLWHHUWGH%ULWVHRYHUKHLGGHMosques and Imams National Advisery Board0,1$% *ppQYDQKHQKHHIWHFKWHUGHRI¿FLsOHEHYRHJGKHLGRPQDPHQVGH PRVOLPJHPHHQVFKDSPHWGHRYHUKHLGWHRQGHUKDQGHOHQ)RUPHHOJHVSURNHQLVHUGXVJHHQHUNHQG moslimleiderschap. Juist door het ontbreken van een voor iedereen herkenbaar aanspreekpunt is er veel ruimte voor informele praktijken. Zo blijkt er op het gebied van de rechtspraak inmiddels al sprake te zijn van tribunalen waar de shari ‘a wordt gehanteerd. De Mulsim Arbitration Tribunal0$7 RPYDWHHQQHWZHUNYDQVKDUL¶DWULEXQDOHQGLHRQGHUOHLGLQJVWDDQYDQKHWKRRIGYDQGHHijaz College Islamic University, Sheikh Faiz-al-Aqtab Siddiqi.186 Onder de in Engeland geldende Arbitration Act uit 1996 kunnen uitspraken die deze tribunalen doen, doorgevoerd worden door provincies en hoge rechtbanken.187


100

(QJHODQG LV PHHU HQ PHHU KHW HSLFHQWUXP YDQ GH UDGLFDOH LVODP LQ :HVW(XURSD JHZRUGHQ 'H FRPELQDWLHYDQHHQUDGLFDOHLVODPLWLVFKHUHWRULHNRQGHUPHHURYHUGHLQYRHULQJYDQGHVKDUL¶DHQGH RPJDQJPHWQLHWPRVOLPV PHW¿QDQFLHULQJVHQUHNUXWHULQJVDFWLYLWHLWHQGRRUjihadisten heeft vooral de kansarme moslimjongeren in de grote steden vatbaar gemaakt voor de gewelddadig extremistische uitingsvormen van de islam.188,QGLWH[WUHPLVWLVFKHVSHFWUXPVSHOHQGHSupporters of the Shari’a van Abu Hamza al-MasriJHGHWLQHHUGVLQGV HQGH(QJHOVHYHUWDNNLQJHQYDQHizb at-Tahrir 3DUWLM van de Bevrijding) en Al- MuhajirounGH0LJUDQWHQ RQGHUOHLGLQJYDQSheikh Omar Bakri Mohammed een centrale rol. Daarnaast is de Pakistaanse, volgens sommigen radicaliserende variant van het Deobandisme189 in het Verenigd Koninkrijk invloedrijk. De daaruit voortkomende Tabligh-i-Jamaat die LQ(QJHODQGDFWLHILVVWDDWZHOEHNHQGRPKDDUYURXZHQQLHWPRVOLPRQYULHQGHOLMNHJHGDFKWHJRHG maar wordt over het algemeen gezien als apolitieke beweging. 'HUHDFWLHYDQGHRYHUKHLGLVWZHHsUOHLHQHU]LMGVZRUGWWHJHQGHPHHVWH[WUHPHHQJHZHOGGDGLJH elementen door politie en justitie keihard opgetreden en aan de andere kant wordt verwaterd UDGLFDOLVPHJHWROHUHHUGHQLHGHUHYRUPYDQµPDLQVWUHDP¶LVODPJHVWLPXOHHUGDOVDOWHUQDWLHI1HWDOV Wouter Bos190, zijn Tony Blair en Gordon Brown van mening dat politici zich op gepaste wijze mogen mengen in de manier waarop religies in de samenleving vorm krijgen. De vraag is of deze reactie het passende antwoord is op de problemen in die de Engelse grote steden hebben met de opkomst van extremistische uitingsvormen van de islam. Volgens veel kenners denkt de Britse overheid de zaak onder controle te hebben, maar is er feitelijk alleen ervaring met de directe repressieve aanpak NHLKDUGLQJULMSHQGRRUSROLWLHHQMXVWLWLH HQZRUGWHUYHUGHUSDVVLHIWRHJHNHNHQ2PKLHUPHHULQ]LFKW in te krijgen wordt wat meer gedetailleerder ingegaan op de situatie en aanpak in Birmingham.

186 9RRUHHQJHGHWDLOOHHUGHEHVFKULMYLQJYDQGHGRRU0$7EHKDQGHOGH]DNHQ]LHZZZPDWULEXQDOFRPLQGH[KWPO 187 $EXO7DKHU¶5HYHDOHG8.·VÀUVWRIÀFLDOVKDULDFRXUWV·7KH6XQGD\7LPHV6HSWHPEHU 188 =LHKLHUYRRURQGHUPHHU&HQWUHIRU,VODPLF3OXUDOLVP&,3 'HREDQGLVPHNHQW]LMQRRUVSURQJLQKHWQRRUGHOLMNGHHOYDQ,QGLDDOVUHDFWLHRSGH(QJHOVNRORQLVDWLH'HREDQGL]LMQ VRHQQLHWHQGLHGH+DQDÀWLVFKHUHFKWVVFKRRODDQKDQJHQHQEHNHQGVWDDQRPKXQXLWJHEUHLGHQHWZHUNDDQVFKROHQ HQVHPLQDULHV'DUDO8OXP HQRPKXQPLVVLRQDLUHGD·ZD LQVODJ :RXWHU%RVYLQGWGHVFKHLGLQJWXVVHQNHUNHQVWDDWJHHQDEVROXXWEHJLQVHOHQSOHLWLQGDWNDGHUYRRUHHQOLEHUDOHLVODPLQ 1HGHUODQGGH3HUV 2PGDDUFRQFUHHWYRUPDDQWHJHYHQ]HLKLMLQGH]HOIGHNUDQW¶$OVSROLWLFXVPDJLN GHGLYHUVLWHLW LQUHOLJLHEHYRUGHUHQGRRUHHQSRGLXPWHJHYHQDDQGHVWURPLQJHQLQKHWJHORRIGLHQLHWJHQRHJZRUGHQ JH]LHQ·

:DWLVUDGLFDOLVHULQJHQKRHSDNMHKHWDDQ" Door het stadsbestuur in Birmingham wordt radicalisering beschouwd als het proces waarbij een individu wordt overtuigd om actief of passief gewelddadig extremisme te ondersteunen. Tegen JHZHOGGDGLJHYRUPHQYDQH[WUHPLVPHHQWHUURULVPHZRUGWUHSUHVVLHISROLWLHHQMXVWLWLH RSJHWUHGHQ Verder is de gemeentelijke aanpak preventief, gericht op het wegnemen van de voedingsbodem, waarbij wordt ingezet op het voorkomen van frustratie, discriminatie, vernedering, vervreemding HQ RQUHFKWYDDUGLJKHLG 'DDUQDDVW ZRUGW IRUV JHwQYHVWHHUG LQ GH RQWZLNNHOLQJ YDQ HHQ DOWHUQDWLHI aanbod. 2S KHW HHUVWH JH]LFKW QLHWV ELM]RQGHUV 'DW JHEHXUW ]RZHO PHWKRGRORJLVFK DOV TXD DDQSDN RS KRRIGOLMQHQRRNLQ$PVWHUGDPHQDQGHUHJURWH(XURSHVHVWHGHQ+HWYHUVFKLO]LWKHPGDQRRNLQGH FRQFUHWHXLWYRHULQJ+HWDDQERGLVPHWUHFKWDOWHUQDWLHIWHQRHPHQ1LHWJHKLQGHUGGRRUGLVFXVVLHV RYHUGHVFKHLGLQJWXVVHQNHUNHQVWDDWJH]HJHQGPHWHHQVWHUNRQWZLNNHOGHHQJHwQVWLWXWLRQDOLVHHUGH PRVOLPJHPHHQVFKDSHQYHUULMNWGRRUHHQDPEWHQDUHQFRUSVPHWRQGHUGHEHYRONLQJHQRUJDQLVDWLHV LQYORHGULMNHPRVOLPVRSFHQWUDOHSRVLWLHVZRUGHQZHLQLJPLGGHOHQJHVFKXZGRPPRJHOLMNHRSNRPVW YDQJHZHOGGDGLJH[WUHPLVPHLQGHNLHPWHVPRUHQ-RQJHUHQGLHJHGHHOWHOLMN JHGH UDGLFDOLVHHUG zijn, worden overigens expliciet in de curatieve aanpak meegenomen.


'HDDQSDNLQ%LUPLQJKDP Birmingham is met 200.000 moslims op 1 miljoen inwoners na Londen de stad met de meeste moslims LQ*URRW%ULWWDQQLs2YHUMDDUYRUPHQPRVOLPVGHJURRWVWHEHYRONLQJVJURHSLQGHVWDG9ROJHQVGH Britse geheime dienst is Birmingham zeer gevoelig voor terroristische aanslagen, die voor een belangrijk deel uitgevoerd zouden kunnen worden door geradicaliseerde moslims. Veel moslimjongeren zijn JHYRHOLJYRRUKHWUDGLFDOHJHOXLG6OHFKWVHHQKHHONOHLQGHHOYDQKHQHUZRUGHQGRRUGHDXWRULWHLWHQ bewust geen percentages of cijfers genoemd) verdedigt gewelddadig extremisme. +HWPHUHQGHHO YDQGHPRVOLPVKHHIWHHQ3DNLVWDDQVHDFKWHUJURQG=LMNRPHQRRUVSURQNHOLMNQDJHQRHJDOOHPDDO uit Mirpur, een district in het Pakistaanse deel van Kashmir. Verder wonen er moslims uit Bangladesh, -HPHQ,UDN$IJKDQLVWDQ,QGLDHQ$IULNDDQVHODQGHQPDDURRNXLWYHUVFKLOOHQGH$IULNDDQVHODQGHQHQ GH&DUDwEHQ7RWVORWZRQHQHUYOXFKWHOLQJHQXLWRQGHUPHHU6RPDOLs%RVQLsHQ,UDQHQRRN.RHUGHQ en bekeerlingen. Birmingham huisvest ruim 200 moskeeën.

Verkenner Birmingham werkt met een groot aantal in clusters verdeelde projecten aan de hand van een soort KDQGERHNGHµ*HPHHQWHOLMNH9HUNHQQHURP*HZHOGGDGLJ([WUHPLVPHWH9RRUNRPHQ¶&HQWUDDOVWDDW het logo ‘Winning Hearts and Minds¶'HPHWKRGHZRUGWRSEHSHUNWHUHVFKDDOHYHQHHQVRSQDWLRQDDO niveau en in Londen gehanteerd. Belangrijk uitgangspunt van deze methode is de assumptie dat de islam wordt gekaapt door extremistische ronselaars, selectief wordt gebruikt door de media, niet EHNHQGLVELMQLHWPRVOLPVHQVOHFKWVJHGHHOWHOLMNWRHJDQNHOLMNLVYRRUGHMHXJG'HFOXVWHUV]LMQ

0HDKQRYHPEHU


101

a) Terugvorderen van de islam 7UDLQLQJDDQGRFHQWHQHQELMHHQNRPVWHQYRRURXGHUVRSLVODPLWLVFKHVFKROHQ Een training gericht op de verbetering van zowel het cognitieve gedeelte als het pedagogische NOLPDDW RS VFKRRO GRFHQWHQ KHW SURPRWHQ YDQ µPDLQVWUHDP¶ LVODP HQ GH RUJDQLVDWLH YDQ voorlichtingsbijeenkomsten voor ouders over sociale cohesie en gemeenschapszin.


,QWHQVLHYHVDPHQZHUNLQJZDDURQGHUWUDLQLQJYDQGHPRVNHHPHGHZHUNHUV EHVWXXUGHUV PHWGHEHODQJULMNVWHPRVNHHsQLQ%LUPLQJKDP Training om de vaardigheden en het professionalisme van de moskeebestuurders te verbeteren, de moskeeën beter te kunnen managen en het vervaardigen van een toolkit om op eenvoudige manier de voor alle op religie gebaseerde organisaties in de stad. Van deze trainingen is massaal gebruik gemaakt. De onderlinge relaties tussen de moskeeën en het gemeentebestuur zijn aanzienlijk versterkt. 6WLPXOHUHQYDQMRQJOHLGHUVFKDSRQGHUGHPRVOLPEHYRONLQJ Jongeren werden door experts getraind om theologisch weerwoord te bieden tegen de verspreiders van extremistische ideologieën. 7UDLQLQJYDQLPDPVLQVDPHQZHUNLQJPHWGH8QLYHUVLWHLWYDQ%LUPLQJKDP Birmingham wil een robuust religieus leiderschap om extremisme tegen te gaan. Geconstateerd werd GDWYHHOLPDPVRQYROGRHQGHNRQGHQDQWZRRUGHQRSGHYUDJHQYDQGHMRQJHUHQGRRUWDDOSUREOHPHQ RI FXOWXUHOH YHUVFKLOOHQ ,Q VDPHQZHUNLQJ PHW GH 8QLYHUVLWHLW YDQ %LUPLQJKDP LV HHQ XLWYRHULJ trainingsprogramma ontwikkeld, dat vanaf 2008 wordt uitgevoerd. b) Media


102

:RUNVKRSVPHGLDWUDLQLQJLQVDPHQZHUNLQJPHWGH%%&HQ&KDQQHO De workshops zijn enerzijds gericht op het vergroten van de mediavaardigheden van vertegenwoordigers van moslimorganisaties en anderzijds bedoeld om medewerkers van omroepen en andere media meer bij te brengen over de wensen en frustraties van de moslimgemeenschap in het huidige politieke klimaat. 3RVLWLHYHEURQQHQ 'RRU FRQVHTXHQW HQ LQ]LFKWHOLMN DDQERG KHW RS JURWH VFKDDO ODWHQ JHEUXLN PDNHQ GRRU GH PHHVW uiteenlopende instituties en organisaties van toegankelijke en genuanceerde berichtgeving over de islam. Achterliggende gedachte is meer inzicht in de achtergronden en het versterken van wederzijds EHJULSWXVVHQPRVOLPVHQQLHWPRVOLPV

c) Vrouwen 0RVOLPD¶VLQDFWLH192 3URMHFWJHULFKWRSKHWLGHQWL¿FHUHQHQYDVWVWHOOHQYDQGHSUREOHPHQZDDUPRVOLPD¶VWHJHQDDQORSHQ en het ontwikkelen van een actieplan om die problemen te lijf te gaan. d) Jongeren 6WXGLHJURHSHQ Deze studiegroepen zijn gericht op de ontwikkeling van meer kennis over de islam bij jonge moslims, LQ VDPHQZHUNLQJ PHW PRVOLPRUJDQLVDWLHV UDGLFDDO HQ JHPDWLJG HQ µPDLQVWUHDP¶ LPDPV +HW GHHOSURMHFW ZHUNWH RRN YROJHQV GH HYDOXDWLH193 IDQWDVWLVFK MRQJHUHQ QDPHQ GHHO 'H PHQLQJ van één van hen:

6XFFHVFOXEV De succesclubs focussen op het versterken van de weerbaarheid door in te zetten op islamitische concepten als KhidmahYULMZLOOLJHUVZHUN Tazkiyah]HOIRQWZLNNHOLQJ Tahdhib en AhlaqPDQLHUHQ en omgangsvormen) en Usrah IDPLOLH +LHUPHH ZHUGHQ DOV KHW ZDUH GH YHUDQWZRRUGHOLMNKHGHQ van moslims in de samenleving als geheel meegegeven, als reactie op gewelddadig extremisme. 'DDUELM ZRUGHQ MRQJHUHQ HQ MRQJHUHQZHUNHUV EHJHOHLG GRRU LQJHVFKDNHOGH UROPRGHOOHQ VRPV gederadicaliseerd). De meer dan 400 participanten werden aangemoedigd vragen te stellen over hun identiteit, burgerschap, religie, cultuur en achtergrond, die schijnbaar door hun ouders en de zittende moslimelite moeilijk beantwoord konden worden. Jongerenwerkers kunnen nu een op religie gebaseerde training aanbieden.

0F'RQDOG :DWHUKRXVH&RQVXOWLQJ*URXS1RYHPEHU


5HLVYDQGH*HHVWJourney of the Soul -RQJHPRVOLPVZDDUYDQVRPPLJHJHGH UDGLFDOLVHHUGZDUHQ PDDNWHQJH]DPHQOLMNPHWµPDLQVWUHDP¶ imams de reis naar Umra+HWKHUVWHOGHGHEDQGWXVVHQGHLPDPVHQGHMRQJHUHQ'HLPDPVZHUGHQ weer mentor en leraar. De boodschap van de imams bleek een aanvaardbare tegenhanger van de GRRUYHOHQDOVZDDUKHLGEHVFKRXZGHDUJXPHQWHQYDQJHZHOGGDGLJHH[WUHPLVWHQ+HWJHORRIZHUG GDDUGRRUDOVKHWZDUHµYHU]RUJGHQJHUHLQLJG¶


“The Study Circle enabled me to understand Islam from the original sources, to interpret it in accordance to my life as a British citizen and to know how to live peacefully with other communities.”

e) Interactie tussen de locale overheid en moslimorganisaties


.HQMHNODQWHQ De overheid heeft volgens de stad Birmingham als taak de weerstand tegen extremismede vergroten GRRU GH EDQGHQ HQ OLQNV WXVVHQ GH VDPHQOHYLQJ DOV JHKHHO HQ GH PRVOLPJHPHHQVFKDSSHQ te versterken. Gemeentelijke beleidsmakers en vertegenwoordigers van organisaties uit het maatschappelijk middenveld gaan samen voor cohesie en insluiting. Ze zoeken gemeenschappelijk RSORVVLQJHQ YRRU GH NRUWH HQ ODQJH WHUPLMQ RS YLMI KRRIGWKHPD¶V RQGHUZLMV HQ YDDUGLJKHGHQ ZHUNJHOHJHQKHLGHQUHJHQHUDWLHJH]RQGKHLGV]RUJ PLVGDDGHQYHLOLJKHLGHQNXQVWHQFXOWXXU


104

1DYROJLQJ" De aanpak van Birmingham om radicalisering te voorkomen en tegen te gaan is soms gewaagd, PDDUOLMNWHIIHFWLHI'HYRRURQGHUVWHOOLQJYDQYHHOLVODPGHVNXQGLJHQGDWHULQ*URRW%ULWWDQQLsZHLQLJ gebeurt om gewelddadig extremisme preventief in de kiem te smoren, lijkt dan ook in het geval van %LUPLQJKDP]HNHUQLHWEHZDDUKHLG,PSOHPHQWDWLHLQGHJURWHVWHGHQYDQ1HGHUODQG]DOELMYHHOYDQGH GHHOSURMHFWHQHFKWHUPRHLOLMNWHUHDOLVHUHQ]LMQ=RVWDDQGHJURQGZHWHQDQGHUHUHJHOJHYLQJZDDURQGHU KHWLQFRQVHTXHQWHJHEUXLNYDQKHWEHJLQVHOµVFKHLGLQJWXVVHQNHUNHQVWDDW¶ GLUHFWHEHPRHLHQLVYDQ GHRYHUKHLGPHWGHLQYXOOLQJYDQGHUHOLJLHKLHULQGHZHJ+HWSURPRWHQYDQHHQµPDLQVWUHDP¶LVODP RSVFKROHQHQKHWLQ]HWWHQYDQµJHPDWLJGH¶LPDPVLQPRVNHHsQZRUGWLQ%LUPLQJKDPJH]LHQDOVYRUP van partnerschap en samenwerking, maar is hier juridisch aanvechtbaar. Openlijke samenwerking PHWYHUWHJHQZRRUGLJHUVYDQUDGLFDOHPRVOLPEHZHJLQJHQOLJWLQ1HGHUODQGHYHQPLQYRRUGHKDQG Verder ontbreekt het hier helaas nog vaak aan jong en hoog opgeleid kader bij de organisaties en instituties in de verschillende moslimgemeenschappen, maar ook aan gezaghebbende moslims op centrale posities binnen het overheidsapparaat. Om aan die instroom meer vorm te geven zou de inzet vooral gericht moeten zijn op projecten met en voor jongeren.

7RWVORW

Er kunnen tal van redenen worden aangedragen waarom de angst voor radicalisering en terrorisme LVJHJURHLG(pQGDDUYDQLVGDWGHEXUJHUV]LFKLQHHQVWHUNJHwQGLYLGXDOLVHHUGHHQJHGLJLWDOLVHHUGH samenleving steeds kwetsbaarder zijn gaan voelen of dat ze angstiger zijn geworden omdat ze door de opkomst van nieuwe media en de verandering in de berichtgeving veel meer berichten krijgen te verwerken over geweld en kleine criminaliteit. Een andere verklaring die gegeven kan worden is dat burgers en de samenleving als geheel steeds meer de kenmerken van een controlfreak gaan vertonen: hoe meer we ons willen indekken voor al het mogelijke gevaar, hoe bewuster we ons worden van deze mogelijke gevaren. Ook is het besef gegroeid dat door de afhankelijkheid van nieuwe media en de beschikbaarheid van chemische en nucleaire wapens de samenleving kwetsbaarder is geworden. Radicale islam De verklaring die echter het meest wordt gegeven voor een toenemende angst voor radicalisering en terrorisme is de opkomst in de westerse wereld van het moslimterrorisme. Er waren al veel langer jihadisten die terroristische aanslagen pleegden, maar die vonden voornamelijk plaats in islamitische landen en waren meestal niet gericht tegen westerse doelen. Maar zeker na de aanslagen van 11 september 2001, de moord op Theo van Gogh in 2004 en de aanslagen in Madrid en Londen werd duidelijk dat ook de bevolking in westerse landen het slachtoffer kon worden van een aanslag door moslimextremisten.


Processen van radicalisering en polarisatie zijn van alle tijden, maar worden afhankelijk van plaats en WLMGYHUVFKLOOHQGHUYDUHQ7HUZLMO1HGHUODQGLQGHMDUHQµYDQGHYRULJHHHXZIHLWHOLMNYHHOPHHUODVW had van terroristische aanslagen dan nu, wordt de dreiging van terrorisme de afgelopen jaren als veel JURWHUHUYDUHQ'HUWLJMDDUJHOHGHQYLHOHQHUYHHOPHHUGRGHQPDDUKDGGHQZHQRJJHHQ1&7EJHHQ DFWXHHOGUHLJLQJVDODUPHQJHHQDFWLHSODQQHQUDGLFDOLVHULQJHQSRODULVDWLH1XZHO

7HUZLMODQGHUHYRUPHQYDQH[WUHPLVPHH[WUHHPUHFKWVH[WUHHPOLQNVVHSDUDWLVPHHQGLHUHQDFWLYLVPH ]LFKYRRUQDPHOLMNULFKWHQWHJHQHHQVSHFL¿HNHEHYRONLQJRIEHURHSVJURHSZRUGHQGHDDQVODJHQYDQ GH UDGLFDOH LVODP JH]LHQ DOV DDQVODJHQ WHJHQ GH JHKHOH ZHVWHUVH EHVFKDYLQJ +LHUPHH LV LHGHUH burger in een westers land een potentieel slachtoffer van een aanslag geworden. 'DDUQDDVWYHUNODUHQGHMLKDGLVWHQ]LFKDOVµ]XLYHUHPRVOLPV¶RSUHOLJLHX]HEURQQHQDOVGH.RUDQHQGH +DGLWKWHEDVHUHQ+LHUPHHRQGHUVWUHSHQ]LMGDWGHLVODPLWLVFKHEURQQHQNXQQHQLQVSLUHUHQWRWJHZHOG en dragen ze fors bij aan de angst voor de islam in de westerse wereld. Relativering? 7RFKOLMNWHUGHDIJHORSHQMDUHQLQ1HGHUODQGVWHHGVPHHUVSUDNHYDQHQLJHUHODWLYHULQJYDQGHGUHLJLQJ van islamitisch geweld. Die relativering komt deels voort uit het gegeven dat er na de grote aanslagen in Madrid en Londen amper sprake is geweest van islamitische aanslagen in Europa. Europa heeft sindsdien voornamelijk last van de terreur die wordt gepleegd door vooral linkse extremisten en VHSDUDWLVWHQ HQ LQ YHHO PLQGHUH PDWH YDQ PRVOLPV HQ UHFKWVH[WUHPLVWHQ ]LH GH (8 7HUURULVP 6LWXDWLRQ 7UHQGUDSSRUWHQYDQ(XURSRO 194

KWWSZZZHXURSROHXURSDHXLQGH[.


105

6WHHGVYDNHUZRUGWQDGUXNNHOLMNHUNHQGGDWQLHWLHGHUHRUWKRGR[HPRVOLPVHHQSRWHQWLsOHWHUURULVWLV HQGDWUDGLFDDOJHGUDJRRNµJHZRRQ¶SXEHUJHGUDJNDQ]LMQ(HQEHHWMHSRODULVDWLHZRUGWYDNHUJH]RQG genoemd en noodzakelijk voor de emancipatie van groepen.


Bovendien is het accent is in de loop van de tijd meer verschoven van het tegengaan van radicalisering QDDUKHWWHJHQJDDQYDQSRODULVDWLH'HWHUPµUDGLFDOLVHULQJ¶EOLMNWLQGHSUDNWLMNYDDNJHHQJRHGVWDUWSXQW voor een gesprek. Zowel gemeenten, migrantenorganisaties, jongerenwerkers als scholen herkennen LQKXQGLUHFWHRPJHYLQJYDDNJHHQJHYDOOHQYDQUDGLFDOLVHULQJµ'LVFULPLQDWLH¶µXLWVOXLWLQJ¶µLVRODWLH¶ µYHUYUHHPGLQJ¶RIµPHWGHUXJQDDUGHVDPHQOHYLQJJDDQVWDDQ¶RIµSRODULVDWLH¶EOLMNHQRPVFKULMYLQJHQ die wel leiden tot herkenning en een gesprek, zeker bij migrantenorganisaties, jongerenwerkers en politiebeambten.


106

1DGHVSDQQLQJHQVRPVKLMJHULJHSDQLHNGLHLQ1HGHUODQGRQWVWRQGDOVUHDFWLHRSGHPRRUGRS9DQ *RJKNDQKHWQXWWLJ]LMQZDQQHHUEHOHLGVPDNHUVHHQUHODWLYHUHQGHWRRQDDQVODDQ+HWZRUGWHFKWHU riskant wanneer deze relativering doorslaat in bagatellisering. Er zijn immers niet veel extremisten nodig om de samenleving langdurig te ontwrichten en grote schade aan te brengen. De groep jongeren die vatbaar is voor radicalisering is niet groot, maar die groep moet wel weerbaar worden gemaakt tegen een rijke voedingsbodem aan oorzaken die kunnen leiden tot radicaal gedrag. Een oorzaak voor radicalisering kan polarisatie zijn. En het is opvallend dat uit verschillende RQGHU]RHNHQ ZDDURQGHU GDW YDQ $&% .HQQLVFHQWUXP LQ 1RRUG+ROODQG QDDU YRUHQ NRPW GDW een groot deel van de gemeentebestuurders meent dat er in hun gemeenten geen sprake is van ]RUJZHNNHQGHSRODULVDWLHWHUZLMOMRQJHUHQZHUNHUVSROLWLHEHDPEWHQRIYHUWHJHQZRRUGLJHUVYDQDQWL discriminatiebureaus en migrantenorganisaties uit dezelfde gemeenten, zich wel zorgen maken.195 %RYHQGLHQVLJQDOHHUWGH$QQH)UDQN6WLFKWLQJVLQGVGHMDUHQ¶YDQGHYRULJHHHXZHHQRQWZLNNHOLQJ in extreemrechts en racistische geweld: het neemt toe, het verhardt en de samenleving raakt er meer aan gewend.196 Adviseurs van ACB Kenniscentrum constateren dat veel gemeenten wel weten wat ze moeten doen wanneer hun gemeente wordt getroffen door een natuurramp, maar dat ze niet of nauwelijks een plan hebben wanneer een incident dreigt te ontaarden in een rel tussen bevolkingsgroepen. 6RPPLJHQPHQHQGDWHWQLVFKHVSDQQLQJHQ]LMQYRRUEHKRXGHQDDQJURWHVWHGHQPDDUUHFHQWHUHOOHQ en spanningen in bijvoorbeeld Culemborg, Gouda en Ede tonen aan dat ook middelgrote gemeenten KHWGHFRUNXQQHQYRUPHQYRRUHWQLVFKHFRQÀLFWHQ,QFLGHQWHQDOVDDQVODJHQPHWPRORWRYFRFNWDLOVRS moskeeën vinden juist vooral plaats in kleinere gemeenten. ,QPLGGHOJURWHJHPHHQWHQGLHQWGDDURPRRNHHQEHOHLGWHZRUGHQRQWZLNNHOGRPSRODULVDWLHWHJHQ WHJDDQHQHVFDODWLHYDQNOHLQHLQFLGHQWHQWHYRRUNRPHQ+RHZHOGHNHQQLVRSGLWWHUUHLQQRJUHODWLHI jong is en er nog maar amper sprake is van overdraagbare methodieken, kunnen initiatieven en HUYDULQJHQXLWELQQHQHQEXLWHQODQGZHOIXQJHUHQDOVLQVSLUDWLHEURQ Kerk en staat Een onderwerp dat zowel op nationaal als op lokaal niveau bij de aanpak van islamitische radicalisering VWHHGVZHHURSVSHHOWLVGHVFKHLGLQJWXVVHQNHUNHQVWDDW+HWJDDWKLHUELMRPHHQWKHRUHWLVFKEHJLQVHO waarvan de praktische uitwerking in de tijd en per plaats kan verschillen, afhankelijk van het politieke en maatschappelijke krachtenveld. De paragrafen over de aanpak van radicalisering in het buitenland illustreren dat er ook in Europa zeer verschillend over de verhouding tussen kerk en staat wordt gedacht.

$UWV/HQ8OLFKNL) KWWSZZZPRQLWRUUDFLVPHQOFRQWHQWDVS"3,' /,'

,Q1HGHUODQGZRUGWKHWNUDFKWHQYHOGQXEHSDDOGGRRUGHRSNRPVWYDQ]RZHOGHLVODPDOVKHWVHFXODULVPH Terwijl de religieuzen zoveel mogelijk vrijheid willen om hun godsdienst te kunnen belijden, willen de VHFXOLHUHQUHOLJLHMXLVW]RYHHOPRJHOLMNZHUHQXLWKHWSXEOLHNHGRPHLQ,QHHQVDPHQOHYLQJZDDULQKHW secularingsproces nog maar enkele decennia aan de gang is, wordt de islam door grote groepen DOVHHQEHGUHLJLQJEHVFKRXZGYDQUHODWLHIUHFHQWYHUZRUYHQHQµQLHWRQGHUKDQGHOEDUH¶ZDDUGHQGLH voortkomen uit bijvoorbeeld de emancipatie van vrouwen en homoseksuelen.

Internet Een onderdeel waar geheel onterecht nog weinig aandacht voor is, is het internet. Jongeren besteden PHHUWLMGDDQLQWHUQHWWHQGDQDDQDQGHUHPHGLD+HWLVKHWEHODQJULMNVWHPLGGHOYRRUKHQJHZRUGHQ om informatie te verzamelen en te communiceren met anderen. De impact van grote communities op het internet is bijzonder groot geworden. Websites als maroc.nl en marokko.nl hebben bijvoorbeeld meer geregistreerde en terugkerende bezoekers dan politieke partijen leden hebben. En het bereik van een gemiddelde welzijnsorganisatie, school of migrantenorganisatie valt volstrekt in het niet bij het bereik en de impact van een redelijk bezocht internetplatform.


Wil een gemeente binnen deze krachtsverhoudingen een effectief beleid ontwikkelen om polarisatie, UDGLFDOLVHULQJHQXLWVOXLWLQJWHYRRUNRPHQGDQPRHWHUVSUDNH]LMQYDQµLQVOXLWLQJ¶HQGLHQHQHUPHWGH JURQG ZHWDOVXLWJDQJVSXQWEUXJJHQWHZRUGHQJHVODJHQWXVVHQYHUVFKLOOHQGHEHYRONLQJVJURHSHQ Dat leidt vaak tot moeilijke afwegingen, waarin zowel principiële als praktische argumenten een rol spelen. Een bestuurder kan hierbij maar in beperkte mate een beroep doen op good practices van elders en zal op grond van de lokale verhoudingen zijn eigen afweging moeten maken.

,QWHUQHWVSHHOWGDQRRNHHQEHODQJULMNHUROELMGHLGHQWLWHLWVRQWZLNNHOLQJYDQMRQJHUHQHQELMKHWEHHOG dat ze van anderen en van zichzelf vormen. Op het internet is sprake van een zekere balkanisering: hoewel het aanbod van sites en communities enorm groot is, blijken mensen vooral die sites te bezoeken waar ze gelijkgestemden vinden. Op zoek naar de waarheid, speuren internettende burgers GXVYRRUDOQDDUHHQEHYHVWLJLQJYDQKXQHLJHQYRRULQJHQRPHQ ZDDUKHLG

Tegen die achtergrond is het vreemd dat er door de rijksoverheid relatief weinig aandacht wordt besteed aan polarisatie en radicalisering op het internet. Dat gemeenten hieraan weinig aandacht besteden is begrijpelijk: het internet trekt zich immers weinig aan van gemeentegrenzen. De aandacht van de rijksoverheid beperkt zich voornamelijk tot speurwerk van de inlichtingendiensten of curatief, justitieel optreden. ,QSUHYHQWLHYH]LQZRUGWHULQKHWRQGHUZLMV]LMKHWQRJLQEHSHUNWHPDWHDDQGDFKWEHVWHHGDDQ mediawijsheid, waardoor jongeren kritischer om leren gaan met de informatie die hen door media wordt geleverd. Gezien de steeds meer medialiserende wereld, zou het een enorme stap voorwaarts zijn wanneer mediawijsheid een verplicht vak in het onderwijs zou worden.


Weinig weerbare jongeren die op zoek zijn naar hun identiteit kunnen gevoelig zijn voor websites ZDDURS HHQ H[WUHPLVWLVFK JHGDFKWHJRHG ZRUGW DDQJHERGHQ +HW VLPSHOH ZHLQLJ JHQXDQFHHUGH onderscheid dat op deze sites wordt gemaakt tussen goed en kwaad, biedt hen al snel houvast. En waar sprake is van de botsing van uiteenlopende meningen, krijgt dit al snel de vorm van forse polarisatie die geregeld ontaardt in grof, beledigend of discriminerend taalgebruik en soms zelfs in RSURHSHQWRWEHGUHLJLQJ+HWLVHHQYHUUXZLQJGLHRRNPHWPRGHUDWLHHQMXVWLWLHHORSWUHGHQPRHLOLMNLV in te dammen.


0HW GH JURWH LQWHUQHWFRPPXQLWLHV GRHW GH ULMNVRYHUKHLG QDJHQRHJ QLHWV +HW PLQLVWHULH YDQ ::, ¿QDQFLHUGHYDQ]RZHOPDURNNRQODOVPDURFQOHHQSURMHFWPDDUQD.DPHUYUDJHQYDQGH399RYHU VXEVLGLsULQJDDQPDURNNRQOKHHIWKHWPLQLVWHULHYDQ::,HHQYRRUORSLJEHOHLGRQWZLNNHOGPHW]HHU strikte eisen voor moderatie: aan gesubsidieerde initiatieven wordt nu de praktisch onmogelijke eis gesteld dat ze 7 dagen per week 24 uur per dag een discriminerende of haatzaaiende opmerking binnen een uur verwijderd moeten hebben. +LHUGRRUOLMNWKHWLQGHWRHNRPVWPRHLOLMNHUWH]LMQJHZRUGHQPHWVWHXQYDQGHRYHUKHLGLQLWLDWLHYHQ op te zetten die een groot bereik op het internet hebben. Dat is niet alleen een gemiste kans om polarisatie en radicalisering tegen te gaan, maar ook om nieuwe kennis te ontwikkelen. Want daaraan bestaat nog veel behoefte.


108

+RHZHOKHWDOWLMGEHWHUNDQHQKHWYDDNRPJHYRHOLJHPDWHULHEOLMNWWHJDDQ]LHQZHGDWSURIHVVLRQDOVLQ het veld, ambtenaren en burgers zich steeds beter beseffen dat het bij radicalisering en polarisatie niet alleen gaat over kale koppen en mannen met baarden, maar juist over alle mensen in de samenleving. Er zijn de afgelopen jaren al veel publicaties en bijeenkomsten geweest, die vaak zijn bekritiseerd, maar die tegelijkertijd wel degelijk hebben geleid tot meer bewustzijn, nuance, kennis en concrete actie. Waar het eerst vooral ging over radicalisering, gaat het nu steeds vaker ook over discriminatie en polarisatie, die onlosmakelijk met radicalisering verbonden zijn. Op allerlei niveaus en vanuit verschillende disciplines zijn mensen bereidwillig deze zaken op te pakken en resultaat te boeken.

%LMODJHQ


/LWHUDWXXU % $,9' Radicale dawa in verandering. De opkomst van islamitisch neoradicalisme in Nederland. % $,9' 9HUYROJQRWD/RQVGDOHMRQJHUHQLQ1HGHUODQG)HLWHQHQ¿FWLHYDQHHQYHUPHHQGHUHFKWV extremistische subcultuur. % $,9' /RQVGDOHMRQJHUHQLQ1HGHUODQG)HLWHQHQ¿FWLHYDQHHQYHUPHHQGHUHFKWVH[WUHPLVWLVFKH subcultuur.. % $,9' Van Dawa tot Jihad, De diverse dreigingen van de radicale islam tegen de democratische rechtsorde. % $QGULHVVHQ , Socio-cultural factors and school engagement: A study among Turkisch, Moroccan, Assyrian and native Dutch youth in the Netherlands, Utrecht: Universiteit Utrecht. % $UW1+1Discriminatie in Noord-Holland Noord 2003-2007, Alkmaar % $UWV / De moskee in strijd tegen radicalisering, Onderzoek naar de opvattingen van moskeebestuurders over het beleid van de gemeente Amsterdam om radicalisering onder moslimjongeren aan te pakken. Utrecht: Afstudeerscriptie Universiteit Utrecht. % $UWV / HQ 8OLFKNL ) Monitor polarisatie, radicalisering en discriminatie in Noord-Holland. Amsterdam: ACB Kenniscentrum. % BD Kennemerland, Trendrapport BD Kennemerland 2003-2007, +DDUOHPPHUPHHU % %RHQGHU : Imam in Nederland. Opvattingen over zijn religieuze rol in de samenleving, Amsterdam: Bert Bakker. % %RUJWWHU7HQ+LEEHO% Wilde Jaren. Een eeuw jeugdculturen, Utrecht: Lemma BV. % %URXDUG 6 HQ 7LEHUM 9 )UDQoDLV FRPPH OHV DXWUHV " (QTXrWH VXU OHV FLWR\HQV G¶RULJLQH PDJKUpELQHDIULFDLQHHWWXUTXH3DULV&(9,32)3UHVVHVGH6LHQFHV3R % %XLMV )- 'HPDQW ) +DPG\$ Strijders van eigen bodem. Radicale en democratische moslims in Nederland. Amsterdam: Amsterdam University Press. % %XWWHU( Gekleurde verwachtingen, trendanalyse. Amsterdam: ACB Kenniscentrum. % %XWWHU ( +HPPHV : HQ 2RUGW YDQ 5 Pijlers voor bruggenbouwers, Amsterdam: ACB Kenniscentrum. % &DQDWDQ.HWDO De maatschappelijke rol van de Rotterdamse moskeeën5RWWHUGDP&26 % &HQWUHIRU,VODPLF3OXUDOLVP&,3 A guide tot Shariah Law and Islamist Ideology in Western Europe 2007-2009/RQGRQ&,3 % &LYLTEURFKXUH Een klop op de deur. Moskeeën en vrijwillige inzet8WUHFKW&LYLT % &RUQHOLVVH0UHG Lokale aanpak van extreem-rechts in Noord Holland Noord, Alkmaar: Art.1 %XUHDX'LVFULPLQDWLH]DNHQ1RRUG+ROODQG1RRUG % &27UDSSRUW De rol van eerstelijnswerkers bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering. Van ‘Ogen en oren’ naar ‘het hart’ van de aanpak'HQ+DDJ&27 % 'HPDQW)6ORRWPDQ0%XLMV)7LOOLH- Teruggang en uittreding; processen van deradicalisering ontleed$PVWHUGDP,0(6 % 'LHULFN[ *XLGR De buitenkant van de religie; een menswetenschappelijke verkenning, Antwerpen: Garant. % 'RQVHODDU YDQ - HQ :DJHQDDU : Monitor Racisme & Extremisme: Racistisch en extreemrechts geweld in 2006$PVWHUGDP/HLGHQ$QQH)UDQN6WLFKWLQJ8QLYHUVLWHLW/HLGHQ


%LMODJH*HEUXLNWHHQRIDDQEHYROHQOLWHUDWXXU

% % % % % % % %


% % % % % % %


110

% % % % % % % % % % % % %

'RQVHODDU YDQ - HQ :DJHQDDU : Monitor Racisme & Extremisme: Racistisch en extreemrechts geweld in 2007$PVWHUGDP/HLGHQ$QQH)UDQN6WLFKWLQJ8QLYHUVLWHLW/HLGHQ 'RXZHV'.RQLQJGH0HQ%RHQGHU: UHG 1HGHUODQGVHPRVOLPV9DQPLJUDQWWRW EXUJHU$PVWHUGDP$PVWHUGDP8QLYHUVLW\3UHVV6DORPp 'ULHVVHQ':HUIYDQGHU0%RXODO$ Laat het van twee kanten komen. Eindrapportage van een verkenning (quick scan) van de maatschappelijke rol van moskeeën in Amsterdam. 'XPDV\( Kwaliteitsdilemma’s van islamitische scholen$PVWHUGDP6:3$PVWHUGDP (FNYDQ6 Hoe te herkennen en te handelen? Radicalisering in het klaslokaal, Amsterdam: &HQWUXPYRRU1DVFKROLQJ$PVWHUGDP (QW]LQJHU + 'RXUOHLMQ ( De lat steeds hoger. De leefwereld van jongeren in een Multietnische stad, Assen: Van Gorcum. *LHOHQ $- Radicalisering en identiteit. Radicale rechtse en moslimjongeren vergeleken. Amsterdam: Aksant. +DHQHQV/G¶6XPPHUHQ&YDQ6DH\V) .RHPDQ- Integratie of Identiteit: Mediamenu’s van Turkse en Marokkaanse jongeren. Amsterdam: Boom. +DUFKDRXL 6 UHG Hedendaags radicalisme. Verklaringen en aanpak, $SHOGRRUQ +HW spinhuis. +RPDQ 0 Generatie Lonsdale. Extreem-rechtse jongeren in Nederland na Fortuyn en van Gogh.$QWZHUSHQ+RXWHNLHW +RXWFK< De invloed van de media op de religieuze beleving van moslim jongeren in Nederland na de moord op Theo van Gogh. Tilburg: Afstudeerscriptie Universiteit van Tilburg. ,QVSHFWLHYDQKHW2QGHUZLMV De staat van het Onderwijs; onderwijsverslag 2005-2006, 2006-2007. .HSHO* Oorlog in het hart van de islam2O\PSXVQRQ¿FWLH .ORRVWHU( Interculturele verhoudingen op Amsterdamse scholen voor voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs, Quickscan college van B&W Amsterdam. .QLJJH3 The ecological correlates of right-wing extremism in Western Europe,Q(XURSHDQ -RXUQDORI3ROLWLFDO5HVHDUFKMDDUJDQJ .RRLMPDQ+ Een groep apart? Jongerenwerk en etniciteit8WUHFKW1,=:-HXJG6:3 .URRQYDQGHU5 Moslims in de media, Rotterdam: Afstudeerscriptie Universiteit Rotterdam. /H\HUV- 'HZHJQDDU0HNNDXLWJHYHULM9DQ+DOHZ\FN /XE9 Stimulering van maatschappelijke binding van jongeren, Een verkenning naar sociale interventies op het terrein van radicalisering en culturele spanningen. Utrecht: Movisie .RQLQJ GH 0 De Zuivere Islam. Geloofsbeleving, identiteitsvorming en radicalisering van Marokkaanse jongeren, Amsterdam: Bert Bakker 0DXVVHQ0 Ruimte voor islam? Stedelijk beleid, voorzieningen, organisaties$PVWHUGDP+HW 6SLQKXLV 0F'RQDOG / = Routes to Succes, Muslima’s in Action, Birmingham: Birmingham City Council. 0DF(RLQ ' HQ :KLWHPDQ ' Music, Chess and Other Sins: Segregation, Integration and Muslim Schools in Britain, London: Civitas 0HDK< Tackling the Threat of Radicalisation through alternative supply$PVWHUGDP )LQDO &RQIHUHQFH5(&25$(83URMHFW5HFRJQLVLQJ5DGLFDOLVDWLRQ 0HOGSXQW'LVFULPLQDWLH,QWHUQHW Jaarverslag 2008$PVWHUGDP0', 0RRUV+HQ0-DFREV Aan de hand van de imam. Integratie en participatie van orthodoxe moslims in Tilburg-Noord7LOEXUJ,9$EHOHLGVRQGHU]RHNHQ$GYLHV 1DML+*DOHQYDQ6HQ5DML= De imam en de dede, Amsterdam: ACBKenniscentrum. 1DVU $EX =D\G Reformation of Islamic Thought: A Critical Historical Analyses 'HQ +DDJ WRR.

% % % %

% % % % % % % % % % % % % % % % % %

%

=DQQRQL 0 HQ 9DQ GHU 9DUVW / Ondersteuning bij de lokale aanpak van polarisatie en radicalisering; de gemeentelijke behoefte(n) verkend'HQ+DDJ&27,QVWLWXXWYRRU9HLOLJKHLGV en Crisismanagement.


%

1&7E Handreiking terrorismebestrijding op lokaal niveau. 1RRUGDP.2RUGWYDQ5HQd|U]&UHG Mensen, rechten en islam. Beschouwingen over grondrechten$PVWHUGDP%XODDJ6%/, 19*5DGDU Radicalisme signaleren en aanpakken. Vroegtijdige aanpak van radicaliserende jongeren, handreiking voor gemeenten. 2WWR-0 Sharia en nationaal recht, Amsterdam: Amsterdam University Press. 3HOV7HWDO Pedagogiek in moskee Ayasofya/Al Wahda/Othman GHOLJ 8WUHFKW9HUZH\ -RQNHU,QVWLWXXW)2580 3HOV 7 7XVVHQ OHUHQ HQ 6RFLDOLVHUHQ $I]LMGLJKHLG YDQ GH OHV HQ SHGDJRJLVFKGLGDFWLVFKH DDQSDNLQWZHHPXOWLHWQLVFKHEUXJNODVVHQ$VVHQ9DQ*RUFXP 3HWHUV5 De Ideologische en Religieuze ontwikkeling van Mohammed B.: Deskundigenrapport in de strafzaak tegen Mohammed B. in opdracht van het Openbaar Ministerie opgesteld voor de arrondissementsrechtbank Amsterdam. 5R\2 De globalisering van de islam, Amsterdam: Van Gennip. 5R\2 De islam en de scheiding van kerk en staat, Amsterdam: Van Gennip. 5XLWHU'GH'H*UDDI:HQ0DLHU5 'HLQYORHGYDQ beeldvorming. Contacten met allochtone RXGHUVRS]ZDUWHEDVLVVFKROHQ,QMigrantenstudies, jaargang 22, nummer 3. 6DU-YDQGHU5/RPER9LVVHUHQ:%RHQGHU Moskeeën gewaardeerd; Een onderzoek naar het maatschappelijk rendement van moskeeën in Nederland. Utrecht: Oikos. 6FKRSSHQ+ Het zijn onze feesten. Jeugdculturen en geweld tegen allochtonen in Nederland. 'HQ+DDJ0LQLVWHULHYDQ%LQQHQODQGVH=DNHQ 6KDGLG :$ 36 YDQ .RQLQJVYHOG Moslims in Nederland. Minderheden en religie in een multiculturele samenleving$OSHQDDQGHQ5LMQ%RKQ6WDÀHX9DQ/RJKXP 6KDGLG : %HULFKWJHYLQJ RYHU PRVOLPV HQ GH LVODP LQ GH :HVWHUVH PHGLD beeldvorming, oorzaken en alternatieve strategieën. ,QTijdschrift voor communicatiewetenschappen. 6OXLVYDQGHU5 Van Vreemde Smetten Vrij? Een quickscan naar rechtsextremisme onder jongeren in de Zaanstreek en Purmerend=DDQVWUHHN:DWHUODQG%XUHDX'LVFULPLQDWLH]DNHQ 6WH\DHUWUHG ICT en samenleving. De sociale dimensie van technologie. Amsterdam: Boom. 7LOOLH - HQ 6ORRWPDQ 0 Processen van radicalisering. Waarom sommige Amsterdamse moslims radicaal worden $PVWHUGDP,0(6 9HUHQLJLQJ1HGHUODQGVH*HPHHQWHQ Verslag conferentie religie en publiek domein in relatie tot het gemeentelijk beleid'HQ+DDJ 9LVVHU0HQ6ORW- Extremisme en radicalisering in het Amsterdams Voortgezet Onderwijs. $PVWHUGDP*HPHHQWH$PVWHUGDP'LHQVW2QGHU]RHNHQ6WDWLVWLHN 9ULHVGH0 Radicalisme gelokaliseerd. Onderzoek naar een effectieve aanpak van radicalisme en radicalisering door gemeenten in 1HGHUODQG'HQ+DDJ6*%2 :DDUGHQEXUJ-UHG Islam: norm, ideaal en werkelijkheid, :HHVS+HW:HUHOGYHQVWHU :DGXG $ De koran en de vrouw, herlezing van een heilige tekst vanuit een feministisch perspectief. $PVWHUGDP%XODDT :DWHUKRXVH&RQVXOWLQJ*URXS Preventing Violent Extremism: An Independent Evaluation of the %LUPLQJKDP3DWK¿QGHUBirmingham: Waterhouse Consulting Group. :LWWH59HHQVWUD06FKUDP.HQ.RUV) Interetnische Spanningen, een draaiboek, Den +DDJ6'88LWJHYHUV :RQGHUHQ5YDQHQ0DJU\& Polarisatie en sociaal vertrouwen in de buurt: een oriënterend onderzoek in zes gemeenten naar de aanpak van polarisatie en sociaal vertrouwen8WUHFKW9HUZH\ -RQNHU,QVWLWXXW


% %


%HOHLGVVWXNNHQ % Actieplan Polarisatie en Radicalisering 2007-2011. Uitgave van het Ministerie van Binnenlandse Zaken HQ.RQLQNULMNVUHODWLHV % Actieplan Slotervaart: het tegengaan van radicalisering.8LWJDYHYDQVWDGVGHHO6ORWHUYDDUW % Amsterdam tegen radicalisering8LWJDYHYDQJHPHHQWH$PVWHUGDP % Beleidskader van de Gemeentelijke Informatiehuishouding Radicalisering. Uitgave van gemeente $PVWHUGDP % Handreiking: Terrorismebestrijding op lokaal niveau.8LWJDYHYDQ1&7E % 6DOD¿VPHLQ1HGHUODQG(HQYRRUELMJDDQGIHQRPHHQRIHHQEOLMYHQGHIDFWRUYDQEHODQJ? Uitgave van 1&7E % Radicalisering in Rotterdam. 8LWJDYHYDQKHW,QIRUPDWLHVFKDNHOSXQW % Meedoen of achterblijven, actieprogramma tegen radicalisering en voor kansen voor Rotterdammers 8LWJDYHYDQJHPHHQWH5RWWHUGDPHQ&27,QVWLWXXWYRRU9HLOLJKHLGVHQ&ULVLVPDQDJHPHQW % Trendanalyse polarisatie en radicalisering 2008. Uitgave ven het ministerie van Binnenlandse Zaken.


112

.UDQWHQWLMGVFKULIWHQ % Frankrijk: scheiding van moskee en staat6\OYHVWHU+RRJPRHGLQ'H+HOOLQJ % Hoe een klein onderzoek naar radicalisering tot te grote conclusies leidt. (.ORRVWHULQ15&+DQGHOVEODG % Integratie is niet de oplossingDUWLNHOLQKHW15&YDQMXQL % Invloed imams op moslims overschat. :%RHQGHULQ15&+DQGHOVEODG % Maak vrome moslim niet op voorhand verdacht, 5HEHNDK'HOVROHQ5DFKHO1HLOG in Trouw, 29 mei 2009 % 0DURF+HEGR,QWHUQDWLRQDOQRWRWPHL % Invloed imam op moslims overschat’ 15&+DQGHOVEODG % Moslims moeten zorgen voor betere PR. 0&KHSSLKLQ&RQWUDVWMDDUJDQJIHEU % Opkomst en ondergang van extreemrechtse websites-RHS'RKPHQ15&+DQGHOVEODGDXJXVWXV 2007 % PvdA steunt liberale islam, Kustaw Bessems in: de Pers, 3 september 2007 % Radicalisering te voorkomen. %0HLMHULQ3DURRO % 5HYHDOHG8.¶V¿UVWRI¿FLDOVKDULDFRXUWV$EXO7DKHULQ7KH6XQGD\7LPHV6HSWHPEHU % 6DOD¿VPHELHGWMRQJHPRVOLPVµGHUGH¶ZHJ0GH.RQLQJLQ15&+DQGHOVEODG % 6DOD¿VPH FRPSURPLVORRV HQ UHFKWOLMQLJ PDDU µQLHW JHYDDUOLMN¶ J.Groen en A. Kranenberg, in de Volkskrant van 10 mei 2006 % 6DOD¿VWHQQLHPDQGJHHIW$PULQHHQEDDQWMH, Julie van Traa in Trouw, 2 januari 2006 % Van Kruidenverkoper tot staatsvijand nummer zoveel ,Julie van Traa in Trouw, 21 september 2006 % Scheiding kerk en staat even opzij gezet. 9DQ0LGGHONRRSLQ5HIRUPDWRULVFK'DJEODG % Sharia in Europa? Welke sharia? 0%HUJHULQ(XWRSLDQXPPHU" % Terrorisme kan je niet uitroeien,QWHUYLHZPHW%'H*UDDILQ0HWUR % Vioscoop, Kloof in het klaslokaal. Magazine 2008, nummer 26

radicaal orthodox extremist 113 Deel I I I$DQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJLQKHWEXLWHQODQG

:HEVLWHVHQZHEORJV KWWSZZZQUFQO:/DE3UR¿HO([WUHHPUHFKWV KWWSZZZDQQHIUDQNRUJXSORDGGRZQORDGVPRQLWRUSGf KWWSZZZQUFQOELQQHQODQGDUWLFOHHFH([WUHHPUHFKWVBKLHOSBSDUWLMB:LOGHUs KWWSDOORFKWRQHQZHEORJQODOORFKWRQHQDPVWHUGDPVFKHQKWPl KWWSDOORFKWRQHQZHEORJQODOORFKWRQHQEULWVHJHKHLPHKWPl KWWSDOORFKWRQHQZHEORJQODOORFKWRQHQPDUFRXFKWDERHKWPOPRUe KWWSDOORFKWRQHQZHEORJQODOORFKWRQHQUDGLFDOLVHUHQGHKWPl KWWSDOORFKWRQHQZHEORJQODOORFKWRQHQGHVWDDWODDWWKWPl KWWSDOORFKWRQHQZHEORJQODOORFKWRQHQWRHQDPHKDDWJURKWPl KWWSDPVWHUGDPQO"$FW,WP,GW 6 KWWSLQWHOZHEORJQOLQWHOGHSURJUDPPHUHQBKWPl http://web.mit.edu/marshall/www/papers/CyberBalkans.pdf KWWSZZZGHQLHXZHUHSRUWHUQOGHEDONDQLVHULQJYDQKHWZHE/ KWWSZZZPDURFKHEGRSUHVVPD0+LQWHUQHW$UFKLYHVBKWPOBOLVWHBKWPl http://www.matribunal.com/index.html KWWSZZZPLQRFZQOGRFXPHQWHQKRGRFLPDPRSOHLGLQJSGf KWWSZZZQFWEQO,PDJHV&RXQWU\SUR¿OH1/BWFPSGI"FS FV 6 KWWSZZZQFWEQORQGHUZHUSHQZDWBLVBWHUURULVPHZDWBLVBWHUURULVPHDVSx KWWSZZZSHZLQWHUQHWRUJ5HSRUWV7KH,QWHUQHWV5ROHLQ&DPSDLJQ http://www.refdag.nl/oud/isla/011019isla13.html KWWSZZZWLMPQOUXEULHNFROXPQBGXPDV\KWm KWWSZZZYQJQOH&DFKH'()KWPl KWWSZZZZLMEOLMYHQKLHUQOLQGH[SKS"DUFKLYHV1HRPDOLNLVPHKWPl) http://www.refdag.nl/artikel/1397673/Marokko+onverwacht+vruchtbare+bodem+extremisme.html http://www.zorgwelzijn.nl/dossiers/id20105 0HPRULDO,QVWLWXWHIRUWKH3UHYHQWLRQRI7HUURULVP0,37) KWWSZZZVWDUWXPGHGXVWDUWGDWDWRSVWHUURULVWBRUJDQL]DWLRQBSURILOHDVS"LG 6XPPDU\RI )LQGLQJVDVS["U 1 www.aivd.nl ZZZÀZLXJHQWEHFLH&,(ERHQGHUKWm www.livreblancdefenseetsecurite.gouv.fr www.nctb.nl www.nuansa.nl www.pas.amsterdam.nl www.schoolenveiligheid.nlDSV6FKRROHQ9HLOLJKHLGWKHPDV.

%LMODJH

$&%.HQQLVFHQWUXPHQUDGLFDOLVHULQJ


ACB Kenniscentrum zet zich in om polarisatie en radicalisering, zowel islamitische als extreemrechtse, WHJHQWHJDDQ9RRUNRPHQPRHWZRUGHQGDWMRQJHUHQPHWGHUXJQDDUGH1HGHUODQGVHVDPHQOHYLQJHQ rechtsorde gaan staan. Personen en groepen die zich zichtbaar isoleren of buitengesloten voelen, maar waarbij geen vorm van radicalisering herkenbaar is, willen we juist betrekken bij de maatschappij.


114

+LHUWRHRQWZLNNHOHQZHGHYROJHQGHDFWLYLWHLWHQ % RQGHU]RHN $&% .HQQLVFHQWUXP SXEOLFHHUW RYHU ELQQHQ HQ EXLWHQODQGVH LQLWLDWLHYHQ HQ JRRG practices ter voorkoming van radicalisering. Daarbij wordt expliciet gekeken naar de preventieve UROGLHPRVNHHsQNXQQHQVSHOHQ,QYHUVFKHHQGHSXEOLFDWLH5DGLFDDO$QGHUVLQVHSWHPEHU 2009 deze update: Radicaal, orthodox of extremist? % advies ACB Kenniscentrum adviseert gemeenten, instellingen en migrantenorganisaties over beleid en projecten om radicalisering en polarisatie te voorkomen. % netwerken ,Q RSGUDFKW YDQ GH SURYLQFLH 1RRUG+ROODQG ]HWWHQ $&% .HQQLVFHQWUXP HQ ORNDOH vestigingen van Art.1 een provinciale kenniskring polarisatie, radicalisering en discriminatie op. 2RN ZRUGW HHQ SURYLQFLDOH PRQLWRU SRODULVDWLH UDGLFDOLVHULQJ HQ GLVFULPLQDWLH RQWZLNNHOG ,Q GH ]RPHUYDQLVKLHUYDQHHQHHUVWHYHUVLHYHUVFKHQHQ]LHELMODJH % projecten en methodieken ACB Kenniscentrum is verantwoordelijk voor de uitvoering van het preventieve plan van aanpak Radicalisering in het Amsterdamse stadsdeel Oost/Watergraafsmeer :HHUEDDU 2RVW ELMODJH HQ LV LQWHQVLHI EHWURNNHQ ELM KHW SURMHFW 9RRUNRPHQ LV %HWHU GDQ *HQH]HQYDQPRVNHHsQGLH]LMQDDQJHVORWHQELMGH5DDGYDQ0DURNNDDQVH0RVNHHsQ1RRUG +ROODQG5Y0 ]LHELMODJH % trainingen ACB Kenniscentrum ontwikkelt en verzorgt trainingen voor moskeebestuurders, imams, jongerenwerkers, jongeren, ouders en lokale overheden.

$&% .HQQLVFHQWUXP KHHIW LQ RSGUDFKW YDQ GH SURYLQFLH 1RRUG+ROODQG HHQ NRUW YHUNHQQHQG RQGHU]RHNPRQLWRU YHUULFKWRPHHQLQGUXNWHNULMJHQRIHUGRRUYHUVFKLOOHQGHSDUWLMHQJHPHHQWHQ welzijn, politie, migrantenorganisaties) in hun werkgebied processen van radicalisering, polarisatie en discriminatie worden waar genomen. Ook moest duidelijk worden welke gemeenten op deze terreinen EHOHLG HQ SURMHFWHQ RQWZLNNHOHQ +HW RQGHU]RHN LV XLWJHYRHUG LQ VDPHQZHUNLQJ PHW %XUHDXV Discriminatiezaken in de regio: Bureau Art. 1 Gooi en Vechtstreek, Art. 1 bureau discriminatiezaken 1RRUG+ROODQG1RRUGHQ%XUHDX'LVFULPLQDWLH]DNHQ.HQQHPHUODQG2RNLVVDPHQJHZHUNWPHW3ULPR 1RRUG+ROODQG+HWRQGHU]RHNLVYHUULFKWGPYOLWHUDWXXUHQLQWHUQHWRQGHU]RHNGLJLWDOHHQTXrWHV 8 interviews met vertegenwoordigers van gemeenten, 7 interviews met jongerenwerkers, 6 interviews PHW]HOIRUJDQLVDWLHVRIVOHXWHO¿JXUHQHQLQWHUYLHZVPHWSROLWLHIXQFWLRQDULVVHQ'HEHGRHOLQJLVGDWGH monitor in 2010 geactualiseerd zal worden en als basis kan dienen voor een kenniskring polarisatie, UDGLFDOLVHULQJHQGLVFULPLQDWLHLQ1RRUG+ROODQG (QNHOHFRQFOXVLHV Discriminatie o Uit registraties van de politie en bureaus discriminatiezaken / Art. 1, blijkt dat discriminatie relatief YDDNZRUGWJHPHOGLQGHSURYLQFLH1RRUG+ROODQGLQYHUJHOLMNLQJPHWDQGHUHSURYLQFLHV,Q YRQGHQ YDQ GH LQ WRWDDO PHOGLQJHQ SODDWV LQ 1RRUG+ROODQG 0HHU PHOGLQJHQ YDQ GLVFULPLQDWLHKRHIWRYHULJHQVQLHWWHEHWHNHQHQGDWHUPHHUJHGLVFULPLQHHUGZRUGW+HWNDQRRN het gevolg zijn van een actief discriminatiebeleid. Wel is het zeer waarschijnlijk dat de meldingen die geregistreerd worden, slechts een topje van de ijsberg vormen. Dit beeld wordt bevestigd door GHVOHXWHO¿JXUHQHQGHSROLWLHGLHDDQGLWRQGHU]RHNKHEEHQPHHJHZHUNW o Jongerenwerkers signaleren een groeiende frustratie onder jongeren, die met discriminatie te maken krijgen. Vanuit zelforganisaties groeit het wantrouwen tegen instituties, omdat het idee aan kracht wint dat deze instellingen niet opkomen voor hun achterban. o 6OHFKWVGULHYDQGHJHsQTXrWHHUGHJHPHHQWHQKHEEHQHHQDQWLGLVFULPLQDWLHEHOHLGRQWZLNNHOG Wellicht verandert dit op korte termijn: gemeenten zijn per 1 juli 2009 verplicht om in elke unieke gemeente een bureau of meldpunt discriminatiezaken te faciliteren waar burgers met klachten terecht kunnen. Dit kan leiden tot meer antidiscriminatiebeleid op lokaal niveau. o de politie heeft veel aandacht voor het tegengaan van discriminatie. Polarisatie (= een verscherping van tegenstellingen tussen groepen) o Jongerenwerkers en zelforganisaties signaleren een toename van spanningen tussen bevolkingsgroepen. o 'RRUPHHUGHUHUHVSRQGHQWHQZRUGHQ52&¶VJHQRHPGDOVEURHGSODDWVYRRUVSDQQLQJHQ o YDQGHJHPHHQWHQPHHQWGDWHUJHHQVSUDNHLVYDQSRODULVDWLHWXVVHQJURHSHQ7HJHOLMNHUWLMG geeft een meerderheid aan hier niet voldoende een beeld van te hebben. o Taalgebruik en omgangsvormen op het internet, maar ook de opkomst van de PVV worden in YHUEDQG PHW SRODULVDWLH YDDN JHQRHPG 1DDU DDQOHLGLQJ YDQ GH YHUNLH]LQJVZLQVW YDQ GH 399 tijdens de Europese Verkiezingen in juni 2009 verwacht éénderde van de allochtonen een toename van spanningen tussen bevolkingsgroepen. Dat blijkt uit onderzoek van Motivaction. o 6SHFL¿HNEHOHLGRPSRODULVDWLHWHJHQWHJDDQLVHUDPSHUZHOZRUGHQGRRUVRPPLJHJHPHHQWHQ activiteiten ontwikkeld die de ontmoeting tussen verschillende bevolkingsgroepen bevorderen.


0RQLWRU3RODULVDWLH5DGLFDOLVHULQJHQ'LVFULPLQDWLHLQ1RRUG+ROODQG HHQQXOPHWLQJ


%LMODJH

radicaal orthodox extremist Deel I I I$DQSDNYDQUDGLFDOLVHULQJLQKHWEXLWHQODQG

116

Radicalisering (gaat om islamitisch en rechts-extremisme, dieren- en links activisme). o 5DGLFDOLVHULQJLVHHQJHYRHOLJHWHUPEHWURNNHQHQSUDWHQYDDNOLHYHULQWHUPHQYDQSRODULVDWLHRI vervreemding. o 8LWHHUGHURQGHU]RHN YDQ%XUHDX'LVFULPLQDWLH]DNHQ.HQQHPHUODQGEOLMNWGDWLQ=ZDQHQEXUJ /LVVHUEURHNHQ$EEHQHVJURHSHQMRQJHUHQWRWDDO URQGORSHQPHWH[WUHHPUHFKWVHV\PSDWKLHsQ 8LW RQGHU]RHN YDQ $UW %XUHDX GLVFULPLQDWLH]DNHQ 1RRUG+ROODQG 1RRUG EOHHN GDW LQ YDQ GH JHPHHQWHQ VSUDNH ZDV YDQ RYHUODVW GRRU ]RJHQDDPGH /RQVGDOHMRQJHUHQ 2RN GH SROLWLH LQ 1RRUG+ROODQG 1RRUG GH *RRL 9HFKWVWUHHN HQ .HQQHPHUODQG KHHIW UDGLFDOHQ LQ beeld. Er wordt melding gemaakt van bedreiging, bekladding, vernieling, mishandeling en het YHUVSUHLGHQ YDQ YHUERGHQ JHVFKULIWHQ ,Q +DDUOHP +XL]HQ HQ (GDP ]LMQ PRVNHHsQ LQ EUDQG JHVWRNHQLQ+LOYHUVXP]LMQDXWR¶VLQEUDQGJHVWRNHQGRRUGLHUHQDFWLYLVWHQ,Q$ONPDDULVEUDQG JHVWLFKW LQ HHQ 7XUNV YHUHQLJLQJVJHERXZ +HW JDDW GDQ YRRUDO RP H[WUHHPUHFKWV HQ LQ HQNHO JHYDOGLHUHQDFWLYLVWHQ,QWHUYHQWLHV]LMQWRWQXWRHQRJQLHWQRGLJJHZHHVWYRRUPRVOLPUDGLFDOHQ GLH YRUP YDQ UDGLFDOLVHULQJ EOLMIW WRW QX WRH ]LWWHQ LQ GH IDVH YDQ µLQWHUHVVH YRRU¶ H[WUHPLVWLVFK gedachtegoed. o 'ULH JHPHHQWHQ PDNHQ PHOGLQJ YDQ PLQ RI PHHU DIKDQNHOLMN YDQ GH GH¿QLWLH UDGLFDOLVHUHQGH JURHSHQKHWJDDWKLHUELMRPPRVOLPVNHHU HQH[WUHHPUHFKWVHMRQJHUHQ'H]HJHPHHQWHQ]LMQ gestart met beleidsontwikkeling en/of een verkennend onderzoek. o Zelforganisaties geven aan graag betrokken te willen worden bij activiteiten om radicalisering tegen te gaan. %HKRHIWHQ Verschillende respondenten geven aan een gebrek aan kennis en vaardigheden te hebben om SURFHVVHQYDQYRRUDOSRODULVDWLHHQUDGLFDOLVHULQJWHKHUNHQQHQ,VLHPDQGGLH]LMQEDDUGODDWVWDDQ DDQKHWUDGLFDOLVHUHQ",VLHPDQGGLHHHQERPEHUMDFNGUDDJWUDGLFDDO"+RHJHHIMHYHUYROJDDQGLH VLJQDOHQ"(QKRH NXQMH]HYRRUNRPHQ" (ULVEHKRHIWHDDQPHHUNHQQLVHQDDQµPXOWLFXOWXUHOHYDDUGLJKHGHQ¶ELMMRQJHUHQZHUNHUV%LMGHSROLWLH wordt al veel aandacht besteed aan radicalisering en polarisatie, maar er bestaat nog steeds behoefte aan meer kennis. Zelforganisaties geven aan meer betrokken te willen worden in overlegstructuren, en QLHWSDVDOVKHWDOPLVJHJDDQLVYDQGHJHPHHQWHQJHHIWDDQJHHQEHKRHIWHWHKHEEHQDDQHQLJH kennis, training, advisering of anders, op het gebied van discriminatie, polarisatie en radicalisering. De rest van de gemeenten heeft verschillende behoeftes, waarvan kennisbevordering de grootste is.

%LMODJH

:HHUEDDU2RVW

+HW$PVWHUGDPVHVWDGVGHHO2RVW:DWHUJUDDIVPHHUKHHIWLQHHQSODQYDQDDQSDNJHVFKUHYHQ dat gericht is op het voorkomen van radicalisering.197 Oost/Watergraafsmeer wil met haar plan ook een toename van sociale uitsluiting, verharding, angst en maatschappelijke uitval tegengaan.

'RHOJURHSHQ 5DGLFDOLVHULQJLVJHHQJHwVROHHUGSURFHVPDDUYLQGWSODDWVGRRULQWHUDFWLHPHWGHGLUHFWHOHHIRPJHYLQJ De volgende doelgroepen worden onderscheiden: $ 0RVOLPMRQJHUHQLQVWDGVGHHO2RVW:DWHUJUDDIVPHHU % +XQRXGHUVHQDQGHUHJHUHODWHHUGHQPRVNHHEHVWXUHQHQLPDPV C: Buurtbewoners, instellingen, politie, onderwijs, lokale overheid


Op basis van het plan van aanpak van het stadsdeel heeft ACB Kenniscentrum begin 2008 een XLWYRHULQJVSODQ JHVFKUHYHQ +LHULQ ZHUG DOV DDQYXOOHQGH GRHOVWHOOLQJ JHIRUPXOHHUG GDW YRRUNRPHQ PRHVW ZRUGHQ GDW MRQJHUHQ PHW GH UXJ QDDU GH VDPHQOHYLQJ HQ GH 1HGHUODQGVH UHFKWVRUGH JDDQ staan, of erger, zich hiertegen gaan afzetten. Met deze aanvullende doelstelling werden ook groepen LQJHVORWHQZDDUELMZHO]LFKWEDDULVGDW]LMYRRUQDPHOLMNMRQJHUHQ ]LFKLVROHUHQPDDUZDDUELMGLWQRJ niet herkend wordt als een vorm van radicalisering.

3DUWQHUV Er wordt in het project veel belang gehecht aan migrantenorganisaties en bestaande netwerken als het %HVWXXUOLMN2YHUOHJ0LJUDQWHQ2UJDQLVDWLHV%202 (HQFHQWUDOHUROZRUGWYHUYXOGGRRUGHLVODPLWLVFKH organisaties in het stadsdeel, in het bijzonder de 5 moskeeorganisaties in het stadsdeel. 198 Ook wordt samengewerkt met welzijnsinstellingen, scholen, politie, buurtregisseurs, woningbouwcorporaties, VSRUWYHUHQLJLQJHQ':,RXGHUHQHQ]RUJFHQWUDRXGHUHQRUJDQLVDWLHVMRQJHUHQFHQWUDHQNHUNHQ 3HULRGH +HWSURMHFWORRSWVLQGVIHEUXDULHQZRUGWLQGHFHPEHUDIJHURQG $FWLYLWHLWHQ De activiteiten zijn ingedeeld per doelgroep en per thema. We onderscheiden drie doelgroepen: MRQJHUHQ $ RXGHUV IDPLOLHOHGHQ HQ PRVNHHsQ % RYHULJH EHWURNNHQHQ ]RDOV LQVWHOOLQJHQ RI EXXUW& HQGULHWKHPD¶VGHYHUJURWLQJYDQPDDWVFKDSSHOLMNYHUWURXZHQGHYHUJURWLQJYDQSROLWLHN YHUWURXZHQHQGHYHUJURWLQJYDQUHOLJLHX]HZHHUEDDUKHLGHQGHRPJDQJPHWUDGLFDOHMRQJHUHQ

'HÀQLWLHUDGLFDOLVHULQJ3URFHVYDQWRHQHPHQGUDGLFDDOJHGDFKWHJRHGELMHHQSHUVRRQZDDUELMGHEHUHLGKHLGJURHLWRP ]HOIGLHSLQJULMSHQGHYHUDQGHULQJHQYDQGHVDPHQOHYLQJHQGHGHPRFUDWLVFKHUHFKWVRUGHRSRQGHPRFUDWLVFKHZLM]H QDWH VWUHYHQHQRIWHRQGHUVWHXQHQGDQZHODQGHUHQGDDUWRHDDQWH]HWWHQ ,EQR.KDOGRXQ$O.DELUPRVNHH 8IXN

117


8LWJHYRHUGHDFWLYLWHLWHQ 7UDLQLQJPDDWVFKDSSHOLMNHRULsQWDWLHHQSDUWLFLSDWLHYDQPRVNHHEHVWXXUGHUV HQLPDPV /HHVJURHSMRQJHUHQ *URHSVJHVSUHNNHQHQGHEDWWHQPHWMRQJHUHQ 9RRUOLFKWLQJVELMHHQNRPVWHQYRRURXGHUV 'HEDWWHQPHWHHQEUHHGSXEOLHNHQSROLWLHN 7UDLQLQJHQYRRUMRQJHUHQZHUNHUVHQVWUDDWKRHNZHUNHUV 9RRUOLFKWLQJHQWUDLQLQJHQFRQWDFWYDGHUVEXXUWYDGHUV 'LVFXVVLHHQWUDLQLQJVZHHNHQGHQPHWMRQJHUHQ $IVWHPPLQJDFWLYLWHLWHQGLUHFWHXUHQ92 $IVWHPPLQJDFWLYLWHLWHQGLUHFWHXUHQ%2 2YHUOHJYRUPHQQHWZHUNRYHUOHJYHUWURXZHQVSHUVRQHQVWXXUJURHS VWDGVGHHOHWF *URRWGHEDWPHWZHWHQVFKDSSHUVSROLWLFLFROXPQLVWHQEHODQJHQEHKDUWLJHUVEXXUWEHZRQHUV HQMRQJHUHQRYHUGLVFULPLQDWLHXLWVOXLWLQJSRODULVDWLHHQUDGLFDOLVHULQJQRYHPEHU


118

*HGHHOWHOLMNXLWJHYRHUGHDFWLYLWHLWHQ 2S]HWWHQHQRIXLWEUHLGHQHQDDQSDVVHQZHEVLWHSHUEHWURNNHQRUJDQLVDWLH &\EHULPDP :HEORJKWWSJHORYHQLQRRVWZHEORJQl) (LJHQEHYLQGLQJHQIHEUXDUL±VHSWHPEHU +HWSURMHFWLVSUHYHQWLHIYDQDDUGHQJHULFKWRSKHWRS]HWWHQYDQQLHXZHGDQZHOKHWYHUVWHUNHQ van bestaande netwerken. Gekozen is voor een aanpak waarbij weinig ruchtbaarheid aan het project ZHUGJHJHYHQ+HWSURMHFWHQGHDFWLYLWHLWHQGLHHUDDQYHUERQGHQ]LMQKHEEHQ]LFKODQJ]DDPPDDU ]HNHUGRRUKHWVWDGVGHHOKHHQJH]RQJHQ+LHUGRRULVYRRUNRPHQGDWHUHHQextra tegenreactie vanuit de gemeenschappen zelf werd afgegeven. Toch was de ontvangst van het project niet onverdeeld positief. 'H UHDFWLHV RS KHW 3ODQ YDQ $DQSDN 5DGLFDOLVHULQJ YDQ KHW VWDGVGHHO HQ KHW GDDUXLW voortvloeiende uitvoeringsplan bij betrokken organisaties, netwerken, instellingen en individuele participanten waren wisselend. Allereerst was het achteraf bezien wellicht niet verstandig om in de WLWHOHQWHNVWYDQGHDDQSDNGHQDGUXN]RYHHODOVQXLVJHGDDQWHOHJJHQRSUDGLFDOLVHULQJ+RHZHO in toelichtingen op de aanpak door stadsdeelbestuurders en ambtenaren direct de link werd gelegd PHW WKHPD¶V DOV GLVFULPLQDWLH XLWVOXLWLQJ HQ DQGHUH PRJHOLMNH UHGHQHQ RP MH PHW GH UXJ QDDU GH samenleving toe te keren, is door die nadruk bij een deel van de participanten het wantrouwen vergroot, WHUZLMOYRRUHHQDQGHUGHHOHUHHQJHEUHNLVDDQKHUNHQQLQJHQGXVDDQEHWURNNHQKHLG 2QGDQNVGDW in de praktijk de scoop van het project aanzienlijk wordt verbreed, was een aanpak die van ‘breed naar VPDO¶EHVFKUHYHQZRUGWZDDUVFKLMQOLMNHIIHFWLHYHUJHZHHVW'RRUGHRQEHGRHOGJHFUHsHUGHDIVWDQG LVZRUGWHQPRHWQRJVWHHGVHQPHHUGDQYHUZDFKW WLMGJHVWRNHQZRUGHQLQKHWµYHUNRSHQ¶YDQKHW SURMHFW¶

9RRUGHHYDOXDWLHYDQKHWSURMHFWWRWGH]RPHUYDQYHUZLM]HQZLMQDDUGHQXQRJQLHWRSHQEDDUJHPDDNWHUDSSRUWDJH YDQ)ORULV9HUPHXOHQHQ1LHOV.RRLPDQYDQKHW,0(6(YDOXDWLHUDSSRUWSURMHFW:HHUEDDU2RVW1HWZHUNHQWHJHQUDGLFDOLVHULQJ 6WDGVGHHO2RVW:DWHUJUDDIVPHHUDXJXVWXV $PVWHUGDP,0(6

+HHOVFKHPDWLVFKHQLQDOJHPHQH]LQZHHUJHJHYHQEHVWRQGHUELMGH0DURNNDDQVHSDUWQHUV HQSDUWLFLSDQWHQKHWQRGLJHZDQWURXZHQELMGH7XUNVHGHHOQHPHUVZHLQLJDDQYDQNHOLMNH KHUNHQQLQJ en bij de autochtone betrokkenen een gebrek aan kennis. Tijdens het project is met het nodige succes gewerkt aan het wegwerken van deze belemmerende factoren. Toch zal bij een mogelijk vervolg JHZHUNW PRHWHQ EOLMYHQ ZRUGHQ DDQ KHW YHUJURWHQ YDQ RQGHUOLQJ YHUWURXZHQ KHW LQ HHQ EUHGHUH context plaatsen van de thematiek en intensieve wederzijdse kennisoverdracht. /RSHQGH KHW SURMHFWMDDU LV JHEOHNHQ GDW KHW RQGHUKRXGHQ YDQ LQWHQVLHYH FRQWDFWHQ HQ KHW werken met cycli van leesgroepen, lezingen, bijeenkomsten en trainingen vertrouwen schept en UHVXOWDDWRSOHYHUW3DVQDPHHUGHUHVHVVLHVZHUGPHHU RSHQOLMNJHVSURNHQRYHUHLJHQHUYDULQJHQ GDQZHOPHHUDOJHPHQHREVHUYDWLHVRSWHUUHLQHQDOVXLWVOXLWLQJGLVFULPLQDWLHHQUDGLFDOLVHULQJ,QGH GDJHOLMNVHSUDNWLMNLVGDDUZHLQLJWLMGHQUXLPWHYRRU-XLVWGHGLHSWHLQYHVWHULQJHQLQGLWSURMHFWEOLMNHQ op termijn een meerwaarde te hebben. (HQ FRPELQDWLH YDQ GLUHFW HQ LQWHQVLHI FRQWDFW QHWZHUNHQ YRRUOLFKWLQJ GLVFXVVLHGHEDW HQ training, moet ook in de toekomst niet alleen zorg dragen voor meer vertrouwen, herkenning en kennis, maar ook tot het wegnemen van gevoelens van uitsluiting en discriminatie die juist voedsel geven aan GHPHHVWXLWHHQORSHQGHYRUPHQYDQµUDGLFDOLVHULQJ¶ 9HHO DFWRUHQ LQ GH EXXUW KHEEHQ ZHLQLJ WRW JHHQ NHQQLV RYHU GH LVODP LQ KHW DOJHPHHQ HQ UDGLFDOLVHULQJLQKHWELM]RQGHU'DWYHUNODDUWJHGHHOWHOLMNKHWJHEUHNDDQKHU NHQQLQJ%RYHQGLHQZRUGW GDDUGRRUGHRUWKRGR[H EHOHYLQJYDQGHLVODPHQKHW]LFKGDDUQDJHGUDJHQHQNOHGHQ VRPVYHUZDUG met radicalisering. ,QGHORRSYDQKHWSURMHFWMDDULVVWHHGVGXLGHOLMNHUJHZRUGHQGDWHHQNHX]HYRRUEXXUWJHULFKW werken hoogstwaarschijnlijk meer effect sorteert dan sectorgericht werken. Jongeren zijn vaak actief LQHHQEHSDDOGHEXXUWHQPDNHQDOGDQQLHW JHEUXLNYDQGHYHUVFKLOOHQGHYRRU]LHQLQJHQGLHHULQ ]R¶Q EXXUW ]LMQ %HODQJULMN LV GDW KHW UHIHUHQWLHNDGHU YDQ GH]H EXXUWYRRU]LHQLQJHQ KHW]HOIGH LV +HW gemeenschappelijk volgen van trainingen en andere vormen van deskundigheidsbevordering lijkt dan ook voor de hand te liggen.


9HHOLVJHwQYHVWHHUGLQGHVDPHQZHUNLQJPHWPRVNHHHQPLJUDQWHQRUJDQLVDWLHV+HWFRQWDFW PHW HHQ JURRW DDQWDO YDQ GLH RUJDQLVDWLHV LV LQWHQVLHI IUHTXHQW HQ GXXU]DDP 'H VWHYLJH LQ]HW RS VDPHQZHUNLQJPHWVHPL YULMZLOOLJHUVRUJDQLVDWLHVYDQPRVOLPPLJUDQWHQPHWKRGLVFKHNHX]H PDDNWKHW SURMHFWHQHU]LMGVVWHUNHQDIZLMNHQGPDDUDDQGHDQGHUHNDQWRRNH[WUDNZHWVEDDU,QKHWDIJHORSHQ SURMHFWMDDU LV JHEOHNHQ GDW GH ZLO HU YDDN LV PDDU GH FDSDFLWHLW HQRI FRQWLQXwWHLW RQWEUHHNW 'DDU LV veel energie en tijd mee verloren gegaan. Ook hebben daardoor een aantal geplande bijeenkomsten JHHQGRRUJDQJNXQQHQYLQGHQ$QGHU]LMGVLVJHEOHNHQGDWHHQGLHSWHLQYHVWHULQJLQGHHLJHQVWUXFWXUHQ YDQGHPRVOLPJHPHHQVFKDSSHQLQ2RVW:DWHUJUDDIVPHHUKHHIWJHUHVXOWHHUGLQHVVHQWLsOHXLWZLVVHOLQJ van expertise over radicalisering, het verstrekken van handvatten aan bestuurders en vrijwilligers die onmisbaar zijn om zoekende jongeren meer bij hun organisaties en werk te betrekken en het discussiëren met jongeren die op welke manier en om welke reden dan ook een afstand voelen tot de samenleving.


*HGXUHQGHKHWSURMHFWLVKHWDDQWDODDQGDFKWVWHUUHLQHQYHUEUHHG'HGHHOWKHPD¶VXLWVOXLWLQJ polarisatie en discriminatie zijn nadrukkelijk toegevoegd. Bovendien ligt het accent niet alleen op jongeren die vatbaar zijn voor radicalisering maar op ‘jongeren die zich om welke reden dan ook en op welke manier dan ook gaan afsluiten, uitsluiten of buitensluiten en hun omgeving¶'H]HYHUEUHGLQJ van de aanpak heeft geresulteerd in meer ingangen bij zowel moskeebestuurders en imams, scholen HQDQGHUHSURIHVVLRQDOVDOVHQYRRUDO RRNELMGHMRQJHUHQ]HOI


5HVXOWDWHQELMGHDDQGDFKWVJURHSHQHQVDPHQZHUNLQJVSDUWQHUV Jongeren Tijdens de discussiebijeenkomsten, trainingen, leesgroepen en praatsessies, bij de verschillende PRVNHHRUJDQLVDWLHVPLJUDQWHQRUJDQLVDWLHVKHWMRQJHUHQZHUN6WUHHWFRUQHUZRUNHQYLDGHFRQWDFWHQ met scholen, buurtoverleg, buurtregisseurs en informele netwerken zijn in totaal bijna 200 jongeren direct bereikt. Die jongeren hebben op hun beurt het bestaan van het project en de daaraan verbonden activiteiten verder verspreid. Met ongeveer 40 van deze jongeren is het contact zeer intensief en worden UHJHOPDWLJELMHHQNRPVWHQJHRUJDQLVHHUG+HWPHUHQGHHOYDQGH]HMRQJHQHQKHHIWHHQ0DURNNDDQVH achtergrond. De rest is grotendeels van Turkse komaf.


120

Ouders 'H RXGHUV VRPV YDQ ERYHQVWDDQGH MRQJHUHQ ]LMQ JHGHHOWHOLMN EHUHLNW YLD GH PRVNHH HQ PLJUDQ tenorganisaties. Belangrijk is echter ook de ingang via school. Duidelijk is dat er bij veel ouders weinig ]LFKWLVRSGHµRPJHYLQJHQEHOHYLQJ¶YDQKXQNLQGHUHQYRRUDOMRQJHQV 'DWKHHIW]RDOVEHNHQGYDDN WHPDNHQPHWGHWKXLVVLWXDWLHPDDURRNGRRUGHDIVWDQGYDQYHHORXGHUV]RZHOYDGHUVDOVPRHGHUV tot de buurt buiten de eigen structuren. Bij een deel van de ouders is er behoefte aan het verruimen YDQGHNHQQLVRYHUKHWKHUNHQQHQYDQHQRPJDDQPHW UDGLFDOLVHULQJPDDUELMHHQDQGHUGHHOLVGH vraag naar algemene maatschappelijke oriëntatie in ieder geval in eerste instantie veel groter. Moskeebestuurders en imams De moskeebestuurders en imams van drie van de vijf moskeeën zijn in meerdere sessies getraind in het herkennen van radicalisering, het omgaan met jongeren, het betrekken van jongeren, de sociale NDDUWHQGHVRFLDDOPDDWVFKDSSHOLMNHFRQWH[WHQRPJHYLQJZDDUGHPRVNHH]LFKLQEHYLQGW=LMKHEEHQ aangegeven daar heel veel van te hebben geleerd en hebben allemaal aangegeven behoefte te hebben aan vervolgtrajecten. Overigens is met taalaanbieders contact gelegd over de groepsgewijze YHUEHWHULQJYDQGHDFWLHYHNHQQLVYDQGH1HGHUODQGVHWDDO Jongeren(opbouw)werkers +HW RYHUJURWH PHUHQGHHO YDQ GH MRQJHUHQRSERXZ ZHUNHUV HQ VWDJLDLUHV YDQ '\QDPR HQ 6WUHHWFRUQHUZRUN]LMQJHWUDLQGLQKHWKHUNHQQHQYDQHQRPJDDQPHWUDGLFDOLVHUHQGHPRVOLPMRQJHUHQ Daarbij is ook veel aandacht besteed aan de overdracht van algemene kennis over de islam. Dat EOHHNJHHQRYHUERGLJHOX[H]HNHUQLHWYRRUµDXWRFKWRQH¶PHGHZHUNHUV Directeuren en docenten van onderwijsinstellingen Met directeuren en docenten in het primaire en in het voortgezet onderwijs is zowel op groepsniveau als op individueel niveau gesproken over de aan het project gerelateerde problematiek. Als het SURMHFWZRUGWYRRUJH]HWNXQQHQFRQFUHWHDIVSUDNHQJHPDDNWZRUGHQRYHUVSHFL¿HNHWUDLQLQJHQHQ discussiebijeenkomsten. Daarnaast hebben in april, juni en november 2009 vier werkbijeenkomsten/ FRQIHUHQWLHVSODDWVJHYRQGHQGLHJHULFKWZDUHQRSUDGLFDOLVHULQJLQKHWSULPDLURQGHUZLMVMXQL HQ een veilige school in een veilige buurt. Met het primair onderwijs is gesproken over de invloed van DOGDQQLHWYHUPHHQGH SURFHVVHQYDQGLVFULPLQDWLH XLWVOXLWLQJ SRODULVDWLH HQUDGLFDOLVHULQJ RSGH sociale veiligheid in de omgeving van de school. Contactpersonen/uitvoering: +HW SURMHFW ZRUGW LQ GHFHPEHU DIJHVORWHQ 9RRU GH FR|UGLQDWLH HQ XLWYRHULQJ YDQ KHW SURMHFW KHHIW$&%.HQQLVFHQWUXP HHQ EHURHS JHGDDQ RS 5RHPHU YDQ 2RUGW (LQGYHUDQWZRRUGHOLMN YDQXLW $&%.HQQLVFHQWUXPLV(ZRXG%XWWHU9HUGHUZRUGHQ$&%PHGHZHUNHUVLQJH]HWDIKDQNHOLMNYDQKXQ GHVNXQGLJKHLGWUDLQHUVGHVNXQGLJHQRSJHELHGYDQELMYRRUEHHOGRQGHUZLMVDUEHLGVPDUNWHPDQFLSDWLH YDQYURXZHQ +HWSURMHFWLVSRVLWLHIJHsYDOXHHUGGRRUKHW,0(6YDQGH8QLYHUVLWHLWYDQ$PVWHUGDP

%LMODJH

9RRUNRPHQLVEHWHUGDQJHQH]HQ

'H 5DDG YDQ 0DURNNDDQVH 0RVNHHsQ 1RRUG+ROODQG 590 HQ$&% .HQQLVFHQWUXP KHEEHQ PHW VWHXQYDQGH8QLHYDQ0DURNNDDQVH0RVOLP2UJDQLVDWLHV1HGHUODQG80021 KHWLQLWLDWLHIJHQRPHQ tot twee pilotprojecten die gericht zijn op het voorkomen van radicalisering en het tegengaan van polarisatie.

Doelstellingen Doel van het project is radicalisering en polarisatie te voorkomen. Vandaar de titel Voorkomen is beter dan genezen. De initiatiefnemers willen voorkomen dat jongeren en hun ouders met de rug naar de VDPHQOHYLQJ JDDQ VWDDQ RI HUJHU ]LFK WHJHQ GH VDPHQOHYLQJ JDDQ DI]HWWHQ +HW LV EHODQJULMN GDW MRQJHUHQHQKXQRXGHUVKHWJHYRHONULMJHQGDW]LMZHHU GHHOXLWPDNHQYDQGHVDPHQOHYLQJ De aangesloten moskeeën menen dat zij vanwege hun toegankelijkheid een goede plek zijn om SDUWLFLSDWLHYDQPRVOLPVLQ1HGHUODQGWHEHYRUGHUHQ$OOHEHWURNNHQPRVNHHEHVWXUHQYDQGH590 ZLOOHQYDQXLWKXQHLJHQPRVNHHHHQELMGUDJHOHYHUHQDDQKHWSURMHFW1DDVWGHUHOLJLHX]HDVSHFWHQ van de moskee, waar imam en bestuursleden gezamenlijk een invulling aan geven, willen zij zich in dit project vooral gaan inzetten om de maatschappelijke krachten van de moskee te versterken. 'H PRVNHHsQ VWDDQ QLHW RS JHwVROHHUGH HLODQGMHV PDDU PLGGHQ LQ GH ZLMN HQ YHUYXOOHQ YDDN HHQ brede maatschappelijke functie. Met het project willen de initiatiefnemers deze functie versterken HQZLOOHQZHVDPHQZHUNLQJPHWEXXUWEHZRQHUVQHWZHUNHQHQRUJDQLVDWLHVYHUEHWHUHQ+HWEHWUHIW YHUEUHGLQJYDQGHEOLNRSGH1HGHUODQGVHFRQWH[WHQEHZXVWZRUGLQJYDQGHIXQFWLHYDQGHPRVNHH LQGH1HGHUODQGVHPDDWVFKDSSLM'LWYUDDJWYDQPRVNHHEHVWXXUGHUVNHQQLVHQYDDUGLJKHGHQZDDULQ ze getraind zullen worden. Belangrijk voor de samenwerking met de buurtorganisaties is dat wat er in de moskee gebeurt transparant wordt voor de omwonenden. Om dit te bevorderen willen de moskeeën proberen – op HLJHQNRVWHQHHQZHEVLWHWHUHDOLVHUHQ]RGDWLHGHUHPRVNHHRQOLQHWHEH]RHNHQLV'DDUQDDVW]DOSHU moskee bekeken worden wat voor activiteiten er georganiseerd kunnen worden met buurtbewoners en buurtorganisaties. Meer openheid creëren en meer ontmoeting tussen buurt en moskee zal bijdragen aan preventie van radicalisering omdat het polarisering tegengaat.

200

,QWRWDDO]LMQHUPRVNHHsQELMGH590DDQJHVORWHQGDWLVPHHUGDQYDQKHWWRWDDODDQWDO0DURNNDDQVHPRVNHHsQLQ 1HGHUODQG


,QHHUVWHLQVWDQWLHULFKWGLWSURMHFW]LFKRSGHEHVWXUHQGHLPDPVHQGHMRQJHHQRXGHUHEH]RHNHUV YURXZHQHQPDQQHQPHLGHQHQMRQJHQV YDQGH0DURNNDDQVHPRVNHHsQ


Eén pilotproject vindt plaats bij 10 Amsterdamse moskeeën die zijn aangesloten bij de RVM.200 De 590KHHIWKLHUYRRUHHQVXEVLGLHYRRUSURMHFWMDDU RQWYDQJHQYDQGHJHPHHQWH$PVWHUGDP+HW DQGHUHSLORWSURMHFWYLQGWSODDWVELMPRVNHHsQXLWGHUHVWYDQ1RRUG+ROODQGGLHRRN]LMQDDQJHVORWHQ ELMGH590+LHUYRRUKHHIW$&%.HQQLVFHQWUXPVXEVLGLHRQWYDQJHQYRRUWZHHMDDU YDQGHSURYLQFLH 1RRUG+ROODQG

6FKHLGLQJNHUNHQVWDDW 'HNRHSHOV80021HQ590]LHQKHWDOVPRVNHHRUJDQLVDWLHVRRNDOVHHQEHODQJULMNHWDDNRPMRQJHUHQ die zich interesseren voor bijzonder intolerante interpretaties van de islam alternatieven te bieden. Dit religieuze discours is van groot belang, omdat een belangrijk deel van de islamitische jongeren die radicaliseren zich hierbij beroepen op bepaalde interpretaties van religieuze bronnen.


80021HQ590UHVSHFWHUHQYDQ]HOIVSUHNHQGGHLQ1HGHUODQGJHOGHQGHVFKHLGLQJWXVVHQNHUNHQ VWDDW+HWLVMXLVWGLWSULQFLSHGDWXLWHHQORSHQGHJHORRIVJHPHHQVFKDSSHQLQ1HGHUODQGGHUXLPWHELHGW gebruik te maken van hun grondwettelijke vrijheid van godsdienst. Voor de primaire religieuze activiteiten KHEEHQ80021590GDDURPQRRLWHHQEHURHSJHGDDQRSHQLJHUOHLYRUPYDQRQGHUVWHXQLQJGRRU GH1HGHUODQGVHRYHUKHLGHQGDWZLOOHQGHPRVNHHRUJDQLVDWLHVYDQGH590RRNLQGHWRHNRPVWQLHW GRHQ'HNRVWHQYRRUGHUJHOLMNHDFWLYLWHLWHQZDDURQGHUKHWVDODULVYDQHHQLPDPHQGHKXXUYDQKHW PRVNHHJHERXZZRUGHQYHUJRHGGRRUGHEH]RHNHUVYDQGHPRVNHH Tegelijkertijd willen we als initiatiefnemers van het project het discours over de islam niet beperken tot de reguliere activiteiten van de moskeeën. Ze vinden het van belang dat er door een breder publiek van gedachten kan worden gewisseld over de islam en andere religies. Ook willen ze ruimte bieden aan verschillende invalshoeken en opinies in eigen kring én willen ze de dialoog aangaan met andere OHYHQVRYHUWXLJLQJHQ ,Q GDW YHUEDQG ZLOOHQ ]H GHEDWWHQ HQ OH]LQJHQ RUJDQLVHUHQ HQ HHQ ZHEVLWH ontwikkelen met achtergrondinformatie. 8LWYRHULQJ 9RRUGHXLWYRHULQJYDQGHSURMHFWHQZRUGHQGRRUGH590HHQFR|UGLQDWRUHQHHQRQGHUVWHXQHQGH PHGHZHUNHUDDQJHVWHOG'DDUQDDVWZRUGWJHZHUNWPHWMRQJHUHQ FRQWDFWSHUVRQHQELMGHYHUVFKLOOHQGH moskeeën. ACB Kenniscentrum zal helpen bij de ontwikkeling en voorbereiding van het project, begeleiden bij de uitvoering en nauwgezet verslag doen van de voortgang, zodat ervaringen en resultaten overdraagbaar gemaakt kunnen worden. Ook draagt ACB Kenniscentrum zorg voor verschillende trainingen. De moskeeorganisaties committeren zich aan de doelstellingen van het project, bieden de ruimte voor de te organiseren activiteiten en zijn onder andere verantwoordelijk voor de werving van deelnemers aan trainingen en bijeenkomsten.


122

&RQWDFWSHUVRQHQ5RHPHUYDQ2RUGW590 5DFKLG-DPDUL(ZRXG%XWWHU$&%.HQQLVFHQWUXP

Publicatie: radicaal orthodox extremist

Adres:

Kabelweg 37, (Coengebouw, eerste etage) 1014 BA Amsterdam

Telefoon:

020 627 9460

Fax:

020 626 2516

E-mail:

[email protected]

Website:

www.acbkenniscentrum.nl

radicaal orthodox extremist

Recommend Documents