RADBOUD HONOURS ACADEMY. Inhoudsopgave

1 RADBO UD HO NO URS AC ADE MY

Inhoudsopgave Aanleiding ............................................................................................................... 6 Opdracht ..............................................................................................................6 Werkwijze ................................................................................................................ 7 Voorbereiding op het onderzoek .......................................................................... 7 Opdeling van de denktank ................................................................................... 7 Het onderzoek ..................................................................................................... 8 Inleiding .................................................................................................................. 9 De vier rollen van de burgemeester ..................................................................... 9 Invulling van de rollen ........................................................................................ 11 Theoretisch kader politiek-bestuurlijke subdenktank ....................................... 13 1. Wat zijn de taken van de burgemeester als voorzitter van de raad? .............. 14 1.1. De gemeenteraad ................................................................................ 14 1.2. De burgemeester als voorzitter ............................................................ 14 1.3. Huidige ontwikkelingen......................................................................... 15 2. Wat zijn de taken van de burgemeester als lid van het college van burgemeester en wethouders? .......................................................................... 16 3. Wat zijn de taken die de burgemeester wettelijk gezien moet uitvoeren (politie, brandweer)? ...................................................................................................... 17 3.1. Karakter van bevoegdheid ................................................................... 17 3.2. Soorten bevoegdheden op het gebied van openbare orde ................... 18 3.2.1. Algemene bevoegdheden en noodbevoegdheden ...................... 18 3.2.1.1. Algemene bevoegdheid tot handhaving openbare orde (artikel 172 Gemeentewet)............................................................... 18 3.2.1.2. Noodbevel (artikel 175 van de Gemeentewet) .................... 18 3.2.1.3. Noodverordening (artikel 176 van de Gemeentewet) .......... 19 3.2.2. Specifieke bevoegdheden .......................................................... 19 3.2.2.1. Preventief fouilleren ............................................................ 20 3.2.2.2. Cameratoezicht ................................................................... 20 3.2.2.3. Bestuurlijke ophouding ........................................................ 21 3.2.2.4. Bestrijding ernstige overlast ................................................ 21 3.2.2.6. Doorzettingsmacht Wet centra jeugd en gezin .................... 22 3.2.2.7. Wetsvoorstel Herziening kinderbescherming ...................... 22 4. Hoe worden burgemeesters heden ten dage benoemd? ................................ 23 4.1. Reflectie en monitoring van het burgemeestersambt ............................ 23

RADBO UD HO NO URS AC ADE MY

2

4.2. Verdere wettelijke vereisten voor het burgemeestersambt ................... 25 Theorie bij deelvragen politiek-bestuurlijke subdenktank ................................ 26 1. Wat is de rol van de burgemeester in gemeentelijke, provinciale, rijkse en Europese samenwerkingsverbanden (grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden)? .............................................................................. 26 2. Wat zijn de nieuw verwachte taken van de burgemeester in de komende jaren? ................................................................................................................ 28 3. Hoe komt het dat er tegenwoordig aanzienlijk meer burgemeesters ‘’vallen’’? .......................................................................................................................... 29 3.1. De feiten op een rijtje ........................................................................... 30 4. In welke mate hangt de rol die de burgemeester moet aannemen om bij de gemeente te passen af van de grootte van de gemeente? ................................. 31 4.1. Huidige rollen van de burgemeester ..................................................... 32 4.2. Profielschets ........................................................................................ 34 5. Wat wordt er verwacht van de burgemeester door … ? ................................. 35 5.1. De gemeenteraad ................................................................................ 35 5.2. De commissaris van de Koning ............................................................ 36 5.3. Het college van burgemeester en wethouders ..................................... 36 6. Welke sociale ontwikkelingen hebben invloed op de positie van de burgemeester?................................................................................................... 37 6.1. Social Media ........................................................................................ 37 6.2. Doe-democratie ................................................................................... 40 7. De gekozen burgemeester? ........................................................................... 41 Methode politiek-bestuurlijke subdenktank ....................................................... 42 Procedure .......................................................................................................... 42 Participanten ...................................................................................................... 42 Analyses ............................................................................................................ 43 Resultaten politiek-bestuurlijke subdenktank .................................................... 44 1. Wat is de rol van de burgemeester in gemeentelijke, provinciale, rijkse en Europese samenwerkingsverbanden (grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden)? .............................................................................. 44 2. Wat zijn de nieuw verwachte taken van de burgemeester in de komende jaren? ................................................................................................................ 46 3. Hoe komt het dat er tegenwoordig meer burgemeesters ‘’vallen’’? ................ 49 4. In welke mate hangt de rol die de burgemeester moet aannemen om bij de gemeente te passen (verbinder, leider etc.) af van de grootte van de gemeente? .......................................................................................................................... 51


3

4.3. Aanvullingen en verduidelijkingen op de resultaten .............................. 54 5. Wat wordt er verwacht van de burgemeester door…? ................................... 55 5.1. De gemeenteraad ................................................................................ 55 5.2. De commissaris van de Koning ............................................................ 57 5.3. Het college van burgemeester en wethouders ..................................... 58 6. Welke sociale ontwikkelingen hebben invloed op de positie van de burgemeester?................................................................................................... 59 6.1. Social media ........................................................................................ 59 6.2 Doe-democratie .................................................................................... 62 7. De gekozen burgemeester? ........................................................................... 65 Conclusie politiek-bestuurlijke subdenktank ..................................................... 67 Theoretisch kader sociaal-maatschappelijke subdenktank .............................. 71 1.1. Voorkomen ................................................................................................. 72 1.1.1. Fysieke kenmerken ........................................................................... 72 1.1.1.1. Uiterlijk .................................................................................... 73 1.1.1.2. Kleding en attributen................................................................ 73 1.1.1.3.Sekse ....................................................................................... 74 1.1.1.4. Etniciteit................................................................................... 74 1.1.1.5. Leeftijd..................................................................................... 74 1.1.1.6. Spreekstijl................................................................................ 75 1.1.2. Ambt ................................................................................................. 76 1.2. Burgervader ................................................................................................ 77 1.2.1. Sociaalwetenschappelijk perspectief ................................................. 77 1.2.1.1. Autoritatieve opvoedingsstijl .................................................... 77 1.2.1.2. Autoritaire opvoedingsstijl ........................................................ 78 1.2.1.3. Permissieve opvoedingsstijl..................................................... 79 1.2.2. Bedrijfskundig perspectief ................................................................. 79 1.2.2.1. Transactioneel leiderschap ...................................................... 80 1.2.2.2. Transformationeel leiderschap ................................................ 80 1.2.2.3. Vaderlijk leiderschap ............................................................... 81 1.2.2.4. Profielschetsen burgemeester ................................................. 82 1.2.3. Theologisch perspectief .................................................................... 82 1.3. Openbare Orde ........................................................................................... 85 1.3.1. Korte uiteenzetting van artikel 170 en 171 van de Gemeentewet ...... 85 1.3.2. Uitleg openbare ordebevoegdheden van artikel 172 e.v. ................... 86


4

1.3.3. Overige bevoegdheden voortvloeiende uit de Gemeentewet............. 87 1.3.4. Bevoegdheden voortvloeiende uit andere wetten .............................. 88 1.4. Achtergrond ................................................................................................ 89 1.4.1. Dagelijkse praktijk ............................................................................. 90 1.4.1.1. Demografische kenmerken: opleiding ..................................... 90 1.4.1.2. Psychografische kenmerken: werkhistorie ............................... 91 1.4.2. Visie burgers ..................................................................................... 91 1.5. Kerk en Staat .............................................................................................. 92 1.5.1. Juridische ontwikkelingen .................................................................. 92 1.5.1.1 Het Nederlandse model ............................................................ 93 1.5.1.2 Het rapport Tweeluik religie en publiek domein ........................ 93 1.5.1.3. Radicalisering .......................................................................... 94 1.5.1.4. Samen(leving) ......................................................................... 95 1.5.2. Theologische ontwikkelingen............................................................. 96 1.6. Recente ontwikkelingen ............................................................................ 100 1.6.1. Digitalisering ................................................................................... 100 1.6.1.1. Situatieschets ........................................................................ 100 1.6.1.2 Consequenties voor de burgemeester .................................... 102 1.6.2. Multiculturalisme ............................................................................. 103 1.7. Soorten gemeenten .................................................................................. 104 1.8. Wijze van aanstelling ................................................................................ 106 Methode sociaal-maatschappelijke subdenktank ............................................ 112 Procedure ........................................................................................................ 112 Participanten .................................................................................................... 112 Analyse ............................................................................................................ 113 Resultaten sociaal-maatschappelijk subdenktank........................................... 114 1.1 Voorkomen ................................................................................................ 114 1.1.1. Fysieke kenmerken ......................................................................... 114 1.1.1.1. Sekse .................................................................................... 114 1.1.1.2. Etniciteit................................................................................. 114 1.1.1.3. Leeftijd................................................................................... 115 1.1.2. Ambt ............................................................................................... 115 Conclusie .................................................................................................. 118 Ambt ......................................................................................................... 119 1.2. Burgervader .............................................................................................. 121


5

1.2.1. Sociologisch perspectief .................................................................. 121 1.2.2. Bedrijfskundig perspectief ............................................................... 124 1.2.3. Theologisch perspectief .................................................................. 125 Conclusie .................................................................................................. 126 1.3. Openbare Orde ......................................................................................... 128 Conclusie .................................................................................................. 130 1.4. Achtergrond .............................................................................................. 131 Conclusie .................................................................................................. 133 1.5. Kerk en Staat ............................................................................................ 135 1.5.1. Juridische ontwikkelingen ................................................................ 135 1.5.2. Theologische ontwikkelingen........................................................... 137 Conclusie .................................................................................................. 138 1.6. Recente ontwikkelingen ............................................................................ 139 1.6.1. Digitalisering ................................................................................... 139 1.6.2. Multiculturalisme ............................................................................. 143 Conclusie .................................................................................................. 145 1.7. Wijze van aanstelling ................................................................................ 148 Conclusie .................................................................................................. 150 Conclusie sociaal-maatschappelijke subdenktank .......................................... 151 Gezamenlijke conclusie: het profiel van de ideale burgemeester .................. 153 Discussie ............................................................................................................ 155 Ledenlijst ............................................................................................................ 157 Referenties.......................................................................................................... 158


6

Aanleiding Opdracht Vanuit de Radboud Honours Academy is aan de denktank ‘De Nieuwe Burgemeester’ de opdracht gegeven om uit te zoeken hoe de ideale burgemeester er in 2025 uit ziet. Deze opdracht is door het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (hierna: NGB) verstrekt aan de Radboud Honours Academy. In een brief van 10 oktober 2014 aan de denktank ‘De Nieuwe Burgemeester’ van de Radboud Honours Academy stelt het NGB dat in de landelijke politiek wordt getwijfeld aan de Kroonbenoeming van de burgemeester. Hierbij wordt aangegeven dat op de vraag wat de meest geschikte wijze van de burgemeestersbenoeming is, zeer divers wordt geantwoord. Er zijn verschillende wijzen waarop een burgemeester kan worden benoemd. Hierbij komt tegenwoordig vaak, als alternatief op de huidige wijze, een rechtstreekse benoeming ter sprake. Volgens het NGB is het echter de vraag ‘welke rollen, taken en positie’ de burgemeester zou moeten hebben of aan zou moeten nemen. De beantwoording van deze vraag gaat vooraf aan de reflectie op de benoeming van een burgemeester. De rollen, taken en positie van de burgemeester worden beïnvloed door allerlei ontwikkelingen op sociaal-maatschappelijk en bestuurlijk vlak. Zo wordt de burgemeestersfunctie volgens het Nederlands Genootschap van Burgemeesters op sociaal vlak beïnvloed door ‘informalisering in intermenselijke verhoudingen en een behoefte aan leiderschap’. Op bestuurlijk vlak wordt de burgemeester uitgedaagd door ‘schaalvergroting, decentralisaties en de afname van het vertrouwen in de politiek’. Maar hoe hebben deze ontwikkelingen op lokaal, nationaal en internationaal niveau invloed op de rollen, taken en de positie van de burgemeester? Om meer diepgang in de discussie over ‘de toekomst van de burgemeestersfunctie’ te brengen, vraagt het Nederlands Genootschap van Burgemeesters de denktank ‘De Nieuwe Burgemeester’ onderzoek te doen naar de burgemeester van de toekomst. Hierbij zal de volgende vraag beantwoord worden:

‘Hoe ziet de functie van de burgemeester er in de toekomst uit in het licht van sociaalmaatschappelijke en bestuurlijke ontwikkelingen?’

Het onderzoek van de denktank ‘De Nieuwe Burgemeester’ kan volgens het NGB diepgang in de discussie brengen, omdat de denktank uit studenten van verschillende disciplines bestaat.


7

Werkwijze Voorbereiding op het onderzoek Als voorbereiding op het onderzoek heeft de denktank verschillende activiteiten gevolgd die werden aangeboden door de Radboud Honours Academy. Bij deze activiteiten is de basiskennis van het burgemeestersambt overgedragen. De gehele denktank is begonnen met een driedelige cursus waarin de basis van het burgemeesterschap werd uitgelegd door ervaringsdeskundigen en specialisten. De colleges werden gegeven door mr. Hansko Broeksteeg, universitair hoofddocent staatsrecht aan de Radboud Universiteit, en Ruud van Bennekom, directeur van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters. Hierbij zijn de rechtspositie, de bevoegdheden en de huidige ontwikkelingen van het ambt de revue gepasseerd. Daarnaast kreeg de denktank de kans om, voorafgaand aan het daadwerkelijke onderzoek, met 17 burgemeesters in gesprek te gaan tijdens een tweedaagse bijeenkomst. Tijdens deze tweedaagse lag de focus op de kennismaking met het ambt. Hierbij werd de student vooral gemotiveerd om zelf na te denken over het profiel van ‘de nieuwe burgemeester’. Aan de hand van verschillende cases en vraagstukken uit de actualiteit is het de studenten duidelijk geworden wat de huidige ontwikkelingen zijn binnen het ambt. Ook was er een vijfdaagse studiereis naar Berlijn georganiseerd, waarin onder meer de vergelijking met het Duitse politieke systeem werd gemaakt. Hierbij is voornamelijk aandacht besteed aan de geschiedenis van het ambt in Duitsland en haar historische functie. Door te vergelijken met het buitenland, wordt het makkelijker kritisch te kijken naar de keuzes die in Nederland zijn en worden gemaakt. Hierdoor werd het mogelijk om optimaal zicht te krijgen op de positie en de rol van de Nederlandse burgemeesters.

Opdeling van de denktank De denktank ‘De Nieuwe Burgemeester’ is in Berlijn opgedeeld in twee subdenktanks. De ene groep heeft uitgezocht hoe de burgemeester van de toekomst eruitziet in het licht van de politiek-bestuurlijke ontwikkelingen en de andere groep heeft dit gedaan voor de sociaalmaatschappelijke ontwikkelingen. De groep die de politiek-bestuurlijke toekomst van de burgemeester heeft onderzocht, bestaat uit tien leden. Het politiek-bestuurlijke deel van de denktank heeft de taken en bevoegdheden van de burgemeester van de toekomst bekeken. Daarnaast is de rol van de burgemeester op elke bestuurlijke schaal (gemeentelijk, provinciaal, nationaal en Europees niveau) besproken. Hoofdvraag hierbij is:


8

Hoe ziet het profiel van de ideale burgemeester er anno 2025 uit in het licht van bestuurlijke ontwikkelingen?

De groep die de burgemeester van de toekomst op sociaal-maatschappelijk vlak onder de loep heeft genomen, bestaat uit acht studenten. De bijbehorende hoofdvraag luidt als volgt:

‘Hoe ziet het profiel van de ideale burgemeester er in 2025 uit vanuit sociaal-maatschappelijk perspectief?’

Het onderzoek De subdenktanks zijn begonnen met informatie verzamelen over het burgemeestersambt in het algemeen. De leden van de denktank hebben meerdere artikelen gelezen over de geschiedenis van het ambt en de huidige ontwikkelingen. Naar aanleiding van de verkregen informatie hebben de subdenktanks een aantal deelvragen opgesteld. De leden van de subdenktanks hebben deze vragen vervolgens door literatuuronderzoek en veldonderzoek beantwoord. De politiek-bestuurlijke groep heeft zich voornamelijk gericht op de meningen van burgemeesters en direct betrokkenen. Aan de hand van de deelvragen zijn interviews opgesteld die zijn afgenomen bij burgemeesters, raadsleden, raadsgriffiers en een kabinetschef van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. De interviews zijn opgenomen en woordelijk

getranscribeerd.

Daarnaast

zijn

er

digitale

enquêtes

verspreid

onder

burgemeesters en raadsleden via het NGB. De sociaal-maatschappelijke groep heeft zich gefocust op de opinie van burgers. Op grond van literatuurstudie zijn er per deelonderwerp voor de burger relevante vragen geformuleerd die zijn opgenomen in een digitale enquête. Deze is online verspreid. Daarnaast zijn burgemeesters geïnterviewd over de verschillende deelonderwerpen. Ook deze interviews zijn opgenomen en woordelijk getranscribeerd. De subdenktanks hebben beiden hun eigen deelvragen en hoofdvraag beantwoord aan de hand van de interviews en enquêtes. Daarnaast hebben ze conclusies getrokken voor de toekomst van het burgemeestersambt op politiek-bestuurlijk en sociaalmaatschappelijk vlak. De denktanks hebben gedurende het onderzoek contact gehouden over de ontwikkelingen binnen de subdenktanks en hebben elkaar waar nodig bijgestaan. Aan de hand van de resultaten van beide subdenktanks is een gezamenlijke conclusie ontstaan die de toekomst van het ambt op de twee gebieden beschrijft.


9

Inleiding De burgemeester vervult binnen de gemeente een ambt met een divers takenpakket en bijbehorende bevoegdheden in verschillende domeinen. Binnen de politieke verhoudingen zal de burgemeester een balans moeten vinden tussen onafhankelijkheid en doeltreffendheid van het beleid. Een burgemeester is in de praktijk vaak lid van een partij, maar dit betekent niet dat hij partijgekleurd zijn ambt mag vervullen. Hij moet boven de partijen staan binnen de gemeenteraad. Als voorzitter van de raad dient hij zich onafhankelijk en onpartijdig te gedragen. Anderzijds zal hij op de verschillende beleidsterreinen wat meer proactief moeten handelen en zijn mening moeten laten klinken in het college van burgemeester en wethouders.

De vier rollen van de burgemeester Binnen elke taak van het burgemeestersambt kan een bepaald type burgemeester worden verwacht. Een burgemeester kan (of moet) een bepaalde rol op zich nemen binnen de samenleving (sociaal-maatschappelijk gebied) en binnen de raad en het college (politiekbestuurlijk gebied). Of hij of zij de rollen goed uitvoert is onder andere afhankelijk van zijn of haar eigenschappen en gedrag. Deze moeten beide passen bij de situatie. Om

een

burgemeester

vertrouwenscommissie

van

de

te

vinden

gemeente,

die

bij

die

de

gemeente

verantwoordelijk

past, is

stelt voor

de de

sollicitatiegesprekken met kandidaat-burgemeesters, een profiel op van een burgemeester die past bij de gemeente. Deze vertrouwenscommissie bestaat uit raadsleden van diezelfde gemeente. Het profiel is een samenstelling van bestuurscompetenties. Bij iedere benoeming van een burgemeester voor de gemeente kan de vertrouwenscommissie een nieuw profiel of kan zij het oude profiel aanpassen; er kunnen competenties toegevoegd of weggelaten worden aan de hand van ervaringen met oud-burgemeesters en eigen inzichten. De set van bestuurscompetenties bestaat

uit

drie aspecten:

basiscondities, bestuursstijlen en

bestuursvaardigheden (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2007). De bestuursstijlen uit de set van bestuurscompetenties kunnen gezien worden als de rollen die een burgemeester kan aannemen. De vertrouwenscommissie bepaalt deze rol aan de hand van het model van rivaliserende waarden van Quinn met daarin ingepast de vier rollen die een burgemeester kan aannemen (zie figuur 1). De twee assen of ‘verbindende dimensies’ in het model van bestuursstijlen van de vertrouwenscommissie ontstaan uit de begrippenparen intern-extern en flexibiliteit-beheersing. Deze begrippen zijn


10

de tegenover elkaar staande waarden. De as intern-extern is gericht op het zicht van de burgemeester op de ‘bestuurlijke organisatie’. Wanneer de burgemeester op de as naar intern neigt, ziet hij ‘de bestuurlijke organisatie als een werkgemeenschap van mensen’. Dit komt overeen met een mensgerichte bedrijfscultuur in het model van Quinn. Een externe focus betekent daarentegen dat de burgemeester de bestuurlijke organisatie ziet ‘als een middel om het doel te bereiken’. Voor hem is de bestuurlijke organisatie een deelnemer op maatschappelijk en bestuurlijk gebied. De andere as wordt verdeeld door het begrippenpaar flexibiliteit-beheersing. Een burgemeester heeft een focus op flexibiliteit, wanneer hij de bestuurlijke organisatie ziet als een geheel van ‘veranderings- en aanpassingsprocessen’. Een burgemeester die eerder gefocust is op beheersing ‘ziet de bestuurlijke organisatie als een geheel van controle- en voorspellingsprocessen’ (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2007).

Figuur 1. ‘Vier bestuursstijlen in het model van rivaliserende waarden’ (Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties, 2007)

De vier rollen die ontstaan bij het kruisen van de assen zijn verbinder, netwerker, procesregisseur en aanjager. Hieronder worden zij kort samengevat aan de hand van de Handreiking benoemingsproces burgemeester (2007) van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De rol van verbinder staat in het teken van het zorgen voor een goede samenwerking binnen het bestuurlijk apparaat. Daarbij is de moraal dat een groep meer is dan een optelsom van deelnemers van groot belang. De burgemeester stimuleert de


11

samenwerking tussen bestuurlijke eenheden, maar dient tevens ruimte te geven aan de individuele ambities van mensen. Enige bestuurlijke discretie binnen het stimuleren van deze samenwerking is dus wel noodzakelijk. De burgemeester als netwerker probeert zowel intern als extern contacten te leggen en relaties aan te gaan die kunnen zorgen voor nieuwe kansen en mogelijkheden. Het is dus van groot belang dat de burgemeester constant op zoek is naar nieuwe perspectieven. Hierbij zal de burgemeester communicatief vaardig moeten zijn en vooral goed moeten begrijpen hoe externe partijen bij het proces op een effectieve manier kunnen worden betrokken en hoe dit vervolgens past binnen de interne situatie van het gemeentelijk bedrijf. De procesregisseur zorgt voor een ordelijk verloop van het besluitvormingsproces. Hij neemt de regie en zorgt dat de spelregels worden eerbiedigt, maar neemt daarin geen inhoudelijke of materiële beslissingen. Deze rol van de burgemeester kan derhalve worden gekarakteriseerd als een formele rol. Zo zit de burgemeester het college voor en zorgt hij voor een ordelijk verloop van de vergadering, maar zal hij meer voorzichtigheid moeten betrachten ten aanzien van inhoudelijke zaken die niet binnen zijn portefeuille vallen. De aanjager kan hier een meer inhoudelijke variant op vormen. Deze rol is gericht op het stimuleren van het ontwikkelen van visies binnen het beleid. Hierbij kan de burgemeester duidelijke kaders geven waarbinnen hij verwacht dat het beleid zal worden vormgegeven. De achterliggende gedachte is dat de burgemeester het doel van het beleid voor ogen houdt en de eenheid van dit beleid bevordert.

Invulling van de rollen Afhankelijk van de bezigheid en de situatie kan of moet een burgemeester een andere rol aannemen of meer benadrukken. Een belangrijk bestuurlijk aspect waarbinnen de burgemeester een grote functie heeft, is de handhaving van de openbare orde. De burgemeester bezit een scala aan bevoegdheden waarmee hij de handhaving van de openbare orde kan realiseren. Bepaalde bevoegdheden kan een burgemeester zelfstandig uitoefenen, maar andere bevoegdheden worden in samenspraak met andere bestuurlijke eenheden uitgeoefend. Een andere, niet formeel vastgelegde, taak die de burgemeester heeft te vervullen is die van burgervader. De burgemeester wordt van oudsher gezien als de eerste onder gelijken; de eerste burger. De burgemeester kan zo dienen als een belangrijk voorbeeldfiguur in de samenleving. De burgemeester moet in zijn gemeente proberen de sociale cohesie te bevorderen. Een burgemeester wordt verwacht betrokken zijn bij gebeurtenissen binnen de gemeente, of dit nu een ernstig ongeluk of carnaval betreft.


12

De burgemeester heeft binnen de gemeentepolitiek ook een belangrijke functie binnen andere bestuursorganen. Zo is hij voorzitter van zowel de raad als het college. In deze functies moet hij erop toezien dat de regels van het politieke spel worden nageleefd, zonder daarbij zijn eigen politieke kleur of opinie te laten doorklinken.


13

Theoretisch kader politiek-bestuurlijke subdenktank In dit hoofdstuk wordt het theoretisch kader uiteengezet met betrekking tot de huidige functie van de burgemeester in het licht van de politiek-bestuurlijke rol. Het gaat hier om de gehele functie: de taken als voorzitter van de gemeenteraad, de taken als lid van het college van burgemeester en wethouders, de verdere wettelijke taken en de huidige aanstellingswijze. Om een toekomstbeeld van de burgemeester te kunnen schetsen, moet eerst onderzocht worden waar de burgemeester nu staat en welke bevoegdheden de burgemeester tot zijn beschikking heeft. Dus eerst worden de taken van de burgemeester als voorzitter van de gemeenteraad onderzocht. Hierbij wordt opgesplitst naar de functie van de gemeenteraad, de rol van de burgemeester als voorzitter en de huidige ontwikkelingen die er spelen. Dit is de eerste zogenoemde “pet” van de burgemeester. De rol van de burgemeester als voorzitter van de raad is een van de belangrijkste aspecten waarbij de burgemeester neutraal op moet treden, aangezien de burgemeester een vergadering voorzit waar coalitie én oppositiepartijen deel aan nemen. Daarna wordt er gekeken naar de tweede “pet” van de burgemeester: lid van het college

van

burgemeester

en

wethouders.

Hier

worden

de

huidige

taken

en

verantwoordelijkheden van de burgemeester als onderdeel van het dagelijks bestuur van de gemeente besproken. Dit is de dagtaak van de burgemeester: de gemeente meebesturen. In de daaropvolgende paragraaf zetten wij de verdere wettelijke taken en bevoegdheden van de burgemeester uiteen. Dit begint met het karakter van deze bevoegdheid, gevolgd met de bevoegdheden op het gebied van openbare orde. Vervolgens zijn er nog een aantal specifieke bevoegdheden waar de burgemeester over beschikt. De burgemeester wordt namelijk soms gezien als zelfstandig bestuursambt en soms als lid van het college van burgemeester en wethouders. Deze zaken liggen aan het fundament van wat een burgemeester is en welke gereedschappen de burgemeester heeft. Aan deze gereedschappen wordt ook vaak gesleuteld. Tot slot wordt de aanstellingswijze besproken. Hier wordt ingegaan op de manier waarop burgemeesters tegenwoordig aangesteld worden en worden de reflectie van het ambt en de wettelijke vereisten uitgelicht. De aanstellingswijze van de burgemeester is in de politiek een terugkomend discussiepunt. In dit rapport wordt er echter beschrijvend te werk gegaan en wordt er extra aandacht besteed aan de reflectie en monitoring van het burgemeestersambt.


14

1. Wat zijn de taken van de burgemeester als voorzitter van de raad? 1.1. De gemeenteraad De raad is het democratische orgaan binnen de gemeente. De raad bestaat uit vertegenwoordigers die door de ingezetenen van de gemeente worden gekozen. Deze verkiezingen vinden plaats op gemeentelijk niveau en worden gehouden op grond van een kiesstelsel van evenredige vertegenwoordiging. De raad stelt de kaders waarbinnen het beleid van het dagelijks bestuur wordt vormgegeven. Een belangrijk voorbeeld van dergelijke kaderwetgeving op gemeentelijk niveau is de APV (algemeen plaatselijke verordening). In de APV-bepalingen delegeert de raad veel van haar toekomende bevoegdheden aan het college of de burgemeester. Ook kunnen deze kaders nader worden ingevuld met aanvullende regelgeving door het college. Naast de functie als beleidsmaker, functioneert de raad tevens als controleur van het college. Hierbij komt het duale karakter van de gemeente goed in beeld. Net zoals op centraal en provinciaal niveau bezit de gemeente namelijk een uitvoerend en een controlerend orgaan. Het controlerende orgaan (de raad) controleert en bezit over een soort waakhondfunctie ten opzichte uitvoerend orgaan (het college). De raad beschikt dan ook over bevoegdheden om inzage te hebben in beleidsstukken en vragen te stellen aan leden van het college. 1.2. De burgemeester als voorzitter De burgemeester heeft het voorzitterschap van de raad. De voorzitter van de raad heeft als taak te zorgen voor de handhaving van de orde in de vergadering. Dit is van belang omdat de raadsvergaderingen voor iedereen vrij toegankelijk zijn, maar er moet natuurlijk wel in alle rust kunnen worden vergaderd. Hij (lees hij of zij) kan daarbij publiek dat meerdere malen de vergadering verstoort verwijderen en zelfs de toegang tot de vergadering voor ten hoogste drie maanden ontzeggen. Hiervoor is verder geen beraadslaging door de raad vereist en er hoeft dan ook door de raad geen besluit te worden genomen inzake de uitoefening van deze bevoegdheid. De verantwoordelijkheid ten aanzien van het uitsluiten van publiek komt dan ook exclusief toe aan de voorzitter (de burgemeester). Indien aan de besluiten van de voorzitter geen gehoor wordt gegeven zullen de artikelen 143 en 144 van het Wetboek van Strafrecht uitkomst kunnen bieden. Deze bepalingen bevatten sancties die door de rechter kunnen worden opgelegd in geval van de ordeverstoring van de vergadering. Het is aan de voorzitter (burgemeester) om deze personen over te dragen aan de Officier van Justitie ter vervolging.


15

Ook kan hij voorstellen dat een raadslid het verdere verblijf wordt ontzegd wegens gedragingen die de geregelde gang van zaken belemmeren. Indien dit lid zelfs meerdere malen de vergadering verstoort kan de voorzitter deze persoon ten hoogste drie maanden de toegang tot de vergadering ontzeggen. Voor toepassing van deze bevoegdheid is geen verdere beraadslaging nodig. Dit zou alleen maar meer het ordelijk verloop van de vergadering frustreren. De burgemeester kan een raadslid echter niet ontslaan of een algemeen verbod tot bijwoning van de vergaderingen opleggen. Zoals eerder opgemerkt is, is de raad een democratisch gekozen orgaan: het bestaat uit volksvertegenwoordigers die op gemeentelijk niveau worden gekozen. De burgemeester beschikt niet over een dusdanige democratische legitimatie. Hij is derhalve geen “volwaardig” lid van de raad. Het staat hem niet vrij om te stemmen of zelf onderwerpen in te brengen die onderwerp kunnen zijn van stemming of debat. De burgemeester beschikt als voorzitter van de raad louter een formele rol. De burgemeester heeft wel het recht om in de vergadering aan de beraadslaging deel te nemen. Dit is echter vooral om niet als voorzitter op treden in de raad, maar als lid van het college. Hij moet dan namelijk in staat zijn om zijn zienswijze te geven. Verderop in het rapport zal naar voren komen dat dit vooral bedoeld is om een brug tussen het college en de raad te slaan. Opmerkelijk is wel dat de burgemeester in staat is, indien hij dit nodig vindt geen nauwkeurig antwoord op de vraag wanneer dit het geval is. Ten slotte moet worden opgemerkt dat het soms voorkomt dat de burgemeester als lid van het college moet optreden in de raad. Wanneer dit het geval is zal een plaatsvervangend voorzitter het voorzitterschap van de raad overnemen. Dit is voornamelijk van belang indien de situatie zich niet leent dat de burgemeester binnen de raad wordt gehoord of bevraagd en tevens voorzitter is. In de (Memorie van Toelichting bij de ) Wet dualisering gemeentebestuur, werd dan ook vastgesteld dat dan een waarnemer de taak van de burgemeester als voorzitter overneemt, om het duale karakter en de controlefunctie van de raad de waarborgen. 1.3. Huidige ontwikkelingen Ten eerste moet worden opgemerkt dat er een bijzondere relatie bestaat tussen de taak van de burgemeester als voorzitter van de raad enerzijds en voorzitter van het college anderzijds. Het gaat er met name om dat de burgemeester de gang van besluitvorming tussen deze twee organen goed overbrugt. Daarbij moet echter wel worden opgemerkt dat deze goede verstandhouding de laatste jaren onder druk is komen te staan. Er is een toenemende dualisering binnen de gemeentepolitiek waar te nemen. Wethouders en burgemeesters worden steeds vaker ter verantwoording opgeroepen door de Raad.


16

2. Wat zijn de taken van de burgemeester als lid van het college van burgemeester en wethouders? Elke gemeente heeft een raad, een college en een burgemeester. De burgemeester is voorzitter van zowel de raad als van het college. Samen met de wethouders vormt de burgemeester het college van burgemeester en wethouders. 1 Het college van b en w voert raadsbesluiten uit en vormt het dagelijks bestuur. De burgemeester ziet toe op de tijdige voorbereiding, vaststelling en uitvoering van het beleid en hij of zij kan zelf onderwerpen voorstellen en in het college bespreken. Stukken die van het college uitgaan worden in principe door de burgemeester ondertekend. 2 De raad controleert het college en de burgemeester. 3 Deze aspecten worden nu nader toegelicht. Het college is dus verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur van de gemeente. Het college bereidt de beslissingen van de raad voor en voert het deze uit, tenzij de burgemeester daartoe bij of krachtens de wet bevoegd is verklaard. In beide gevallen is de burgemeester bevoegd bij of krachtens een andere wet dan de Gemeentewet ter verzekering van de uitvoering van zo een wet. De bevoegdheid van het voeren van het dagelijks bestuur is vastgelegd in artikel 160 van de Gemeentewet. Het college, en daarmee de burgemeester, is bevoegd tot het uitvoeren van raadsbesluiten. Het college kan over verordende bevoegdheden beschikken. Deze bevoegdheid wordt verkregen krachtens delegatie door de raad, krachtens een wet of op grond van zijn bevoegdheid tot uitvoeren van de besluiten van de raad. 4 Tot de bevoegdheid van de burgemeester in het college behoort ook de uitoefening van bestuursdwang. De regels met betrekking tot de uitoefening van bestuursdwang zijn vastgelegd in afdeling 5.3 van de Algemene wet bestuursrecht. Hierbij moet er bijvoorbeeld worden gedacht aan een last onder bestuursdwang om een illegaal bouwwerk feitelijk te doen

afbreken

(Kortmann,

2012).

Naast

deze

bepalingen

zijn

er

talloze

medebewindvorderende regelingen die het college en de burgemeester tot optreden verplichten, bijvoorbeeld op het gebied van ruimtelijke ordening en de sociale zekerheid (Kortmann, 2012). Op grond van artikel 169 en 180 van de Gemeentewet moet het college zich verantwoorden aan de raad. Het college als geheel en alle leden afzonderlijk zijn voor het gevoerde beleid en hun handelen verantwoording verschuldigd aan de raad. Ook de

1

Artikel 6, 9 en 34 Gemeentewet (Kortmann, 2012).

2

Artikel 169 en 180 Gemeentewet (Kortmann, 2012).

3


4



17

burgemeester heeft apart zijn verantwoordingsplicht. Hij is verplicht passieve en actieve inlichtingen te verstrekken aan de raad. 5 Het college en de burgemeester zijn in hun functioneren afhankelijk van de raad. Indien een wethouder het vertrouwen van de raad verliest, dan moet hij aftreden. De raad kan niet de burgemeester ontslaan, dit kan alleen de Kroon, de koning en de ministers tezamen. Op het moment dat de raad echter het vertrouwen in de burgemeester opzegt, wordt eerst door de commissaris van de koning onderzocht of de verhouding tussen de raad en de burgemeester daadwerkelijk is verstoord. Pas daarna gaat de Kroon over tot ontslag. Vaak is het echter zo dat de burgemeester zijn ontslag indient nadat de raad het vertrouwen opzegt, maar dit is hem niet wettelijk verplicht.(Broeksteeg et al., 2010).

3. Wat zijn de taken die de burgemeester wettelijk gezien moet uitvoeren (politie, brandweer)? 3.1. Karakter van bevoegdheid Het karakter van de bevoegdheden van de burgemeester is voornamelijk bestuursrechtelijk van aard. De burgemeester handelt in het licht van de handhaving van de openbare orde soms als zelfstandig bestuursorgaan en soms als onderdeel van het college. De bevoegdheden van de burgemeester zijn primair preventief of herstellend van aard. Bestuursrechtelijke sancties worden gekenmerkt door hun repertoire karakter. De burgemeester is als eenhoofdig bestuursorgaan belast met de handhaving van de openbare orde. Deze bevoegdheden kunnen niet worden gedelegeerd aan het college of een wethouder. De mogelijkheden tot mandatering van de openbare orde bevoegdheden zijn beperkt, omdat mandaat niet kan worden verleend indien de aard van de bevoegdheid zich daar tegen verzet. Dit geldt bijvoorbeeld voor het gezag over de politie, etc. Dit hoofdstuk is gericht op de zelfstandige bevoegdheden van de burgemeester als bestuursorgaan. Inhoudelijk kan er echter raakvlak zijn met portefeuilles van de wethouders. Een goede verhouding tussen college en burgemeester is dan ook essentieel. De raad stelt de kaders vast van het integraal veiligheidsbeleid en kan de burgemeester bevoegdheden verlenen. De burgemeester zal omtrent de toepassing van deze bevoegdheden verantwoording moeten afleggen aan de raad.

5



18

3.2. Soorten bevoegdheden op het gebied van openbare orde Er zijn twee typen bevoegdheden op het gebied van openbare orde, namelijk algemene bevoegdheden en noodbevoegdheden én specifieke bevoegdheden. Deze twee zullen kort worden toegelicht.

3.2.1. Algemene bevoegdheden en noodbevoegdheden In de Gemeentewet wordt de basis gelegd voor de openbare orde portefeuille van de burgemeester. Hieronder zullen de belangrijkste artikelen van de Gemeentewet (172, 175 en 176) worden toegelicht.

3.2.1.1. Algemene bevoegdheid tot handhaving openbare orde (artikel 172 Gemeentewet) Artikel 172 van de Gemeentewet belast de burgemeester met handhaving van de openbare orde onder gewone omstandigheden. In het licht van dit artikel zal de burgemeester als zelfstandig bestuursorgaan moeten beslissen. Lid 2 van dit artikel bepaalt dat de burgemeester overtredingen van wetten en voorschriften die betrekking hebben op de openbare orde, kan beletten of beëindigen. Dit is feitelijk gezien een vorm van bestuursdwang maar het is dus tevens de grondslag voor het opleggen van dwangsommen. Lid 3 bepaalt de lichte bevelsbevoegdheid van de burgemeester. Het gaat hier om bevelen die hij noodzakelijk acht voor de handhaving van de openbare orde. Deze bevoegdheid komt vooral aan de orde indien de wettelijke voorschriften zoals in het tweede lid genoemd ontbreken. Het derde lid wordt in de praktijk voornamelijk gebruikt voor het opleggen van verblijfsontzeggingen en gebiedsverboden wanneer deze niet in de Algemene Plaatselijke Verordening door de raad zijn geregeld. 3.2.1.2. Noodbevel (artikel 175 van de Gemeentewet) Het noodbevel is er alleen voor de uitzonderlijke situaties en mag niet afwijken van de grondwettelijke bepalingen. Het bevel kan worden ingezet bij sterke verstoring van de openbare orde. De burgemeester is dan bevoegd om alle bevelen te geven die hij nodig acht ter handhaving van de openbare orde of ter beperking van het gevaar. Deze maatregel mag worden toegepast wanneer het gaat om een bepaald aantal personen of organisaties. Gaat het om een onbepaald aantal personen, dan is een noodverordening het geschikte middel, zie hiervoor 176 van de Gemeentewet. De maatregelen mogen niet verder strekken dan noodzakelijk is en zijn onderhevig aan de toets van de proportionaliteit en de subsidiariteit.


19

3.2.1.3. Noodverordening (artikel 176 van de Gemeentewet) De noodverordening is een Algemeen Verbindend Voorschrift (AVV). Het gaat hier om het binden van een onbepaald aantal personen (een ieder) in buitengewone omstandigheden. Een noodverordening wordt bijvoorbeeld gebruikt om gebouwen of gebieden te ontruimen, bij gevaar voor de volksgezondheid bij grote branden en bij bommeldingen. De noodverordening moet bekend worden gemaakt aan de raad en de commissaris van de Koning (cvdK), nadat deze door de raad bekrachtigd is. Bij het uitblijven van deze bekrachtiging kan de cvdK de werking van de verordening schorsen. Het niet naleven van deze voorschriften is strafbaar (443 Sr). Zodra de omstandigheden zijn geëindigd die de verordening rechtvaardigen, moet de burgemeester deze verordening weer in trekken.

3.2.2. Specifieke bevoegdheden In de Gemeentewet zijn een aantal specifieke bevoegdheden gegeven: -

Preventief fouilleren (151b)

-

Cameratoezicht (151c)

-

Bestuurlijke ophouding (154a jo. 176a)

-

Bevelen bestrijding ernstige overlast (172a en 172b)

-

Toezicht op openbare vermakelijkheden en inrichtingen (174)

-

Sluiting van woningen (174a)

In andere wetgeving zijn de volgende specifieke bevoegdheden gegeven: -

Opiumwet

-

Wet tijdelijk huisverbod

-

Wet openbare manifestaties

-

Wet publieke gezondheid

-

Wet BOPZ

-

Wet bibob

-

Wet op de veiligheidsregio’s

-

Politiewet 2012

Een deel van de bevoegdheden van de burgemeester past hij zelfstandig toe. Een ander deel geschiedt in overleg met het Openbaar Ministerie (OM); doorgaans met de officier van justitie. Zo stelt art 151c lid 2 dat het cameratoezicht in het zogenoemde driehoeksoverleg wordt besproken. Hetzelfde geldt voor het aanwijzen van veiligheidsrisicogebieden. Hieronder zullen de bovengenoemde specifieke bevoegdheden worden toegelicht.


20

3.2.2.1. Preventief fouilleren In het licht van de openbare orde is de burgemeester bevoegd veiligheidsrisicogebieden aan te wijzen. Dit is een gebied dat voor een ieder toegankelijk is waarin een groot risico bestaat dat er zich geweldsdelicten voordoen of dat er een gehalte van vuurwapens aanwezig is. Het kan hierbij gaan om: -

Uitgaansgelegenheden

-

Sportevenementen of manifestaties

-

Gebieden met een voortdurende drugsoverlast

Binnen dit gebied kan de burgemeester of de officier van justitie gelasten dat er preventief wordt gefouilleerd. De politie kan dan onderzoek verrichten aan lichaam of kleding zonder dat een concrete verdenking hoeft te bestaan. Er wordt derhalve een uitzondering gemaakt op het verdenkingsvereiste van politieonderzoek zoals genoemd in artikel 27 van het wetboek van Strafvordering. De bevoegdheid om een veiligheidsrisicogebied aan te wijzen wordt verleend door de raad en wordt vastgelegd in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV). De burgemeester overlegt in het driehoeksoverleg over de toepassing van deze bevoegdheid. Belanghebbenden kunnen in beroep gaan tegen het aanwijzingsbesluit van de burgemeester. Sinds 2014 is in de Gemeentewet de bevoegdheid voor de burgemeester opgenomen om, zonder dat daaraan een raadsverordening ten grondslag ligt, in onvoorziene, spoedeisende gevallen meteen een veiligheidsrisicogebied aan te wijzen en daar preventief fouilleren te gelasten (artikel 174b van de Gemeentewet).

3.2.2.2. Cameratoezicht De raad verleent de bevoegdheid aan de burgemeester voor het plaatsen van cameratoezicht ter handhaving van de openbare orde. De plaatsing hiervan en de tijd waarop gefilmd wordt, wordt in het driehoeksoverleg met de politiële leiding en de officier van justitie besproken. Dit cameratoezicht kan vooral belangrijk zijn voor het opsporen van strafbare feiten. Het cameratoezicht is van reparatoire aard en kan daarom niet zomaar in het strafproces worden gebruikt. Hiervoor gelden aanvullende voorwaarden die in het wetboek van Strafvordering zijn opgenomen. Cameratoezicht mag geen ongeoorloofde inbreuk maken op de privacy. Cameratoezicht is daarom gereguleerd:


-

21

Het moet nodig zijn voor de handhaving van de openbare orde (veiligheidsanalyse is noodzakelijk voor de beslissing).

-

Het besluit moet voor een afgebakende periode en voor een beperkt openbaar gebied gelden.

-

Na afloop moet worden beoordeeld of de maatregel effectief was.

-

De maatregel moet proportioneel zijn.

-

De maatregel voldoet aan de eis van de subsidiariteit.

-

De aanwezigheid van camera’s moet kenbaar voor iedereen zijn.

Momenteel behandelt de Eerste Kamer een wetsvoorstel waarin de bevoegdheden van de burgemeester ten aanzien van cameratoezicht worden verruimd: zonder de grondslag van een raadsverordening kan de burgemeester in een specifiek gebied voor een bepaalde periode mobiel cameratoezicht inzetten.

3.2.2.3. Bestuurlijke ophouding De bevoegdheid tot bestuurlijke ophouding kan op twee manieren worden toegepast. Allereerst kan deze worden toegepast wanneer de raad hiertoe besloten heeft. Artikel 154a van de Gemeentewet bepaalt dat de raad de bevoegdheid kan verlenen aan de burgemeester om bepaalde groepen of personen op te houden. De bevoegdheid wordt dus vastgelegd in de APV. Daarnaast is voor situaties waarin de raad geen bepaling heeft opgenomen artikel 176a van toepassing. De burgemeester kan dit zelfstandig besluiten indien een noodbevel of noodverordening niet wordt nageleefd. Het besluit tot ophouden geeft nadere voorschriften voor locatie tot ophouding.

3.2.2.4. Bestrijding ernstige overlast Op basis van artikel 172a van de Gemeentewet kan een bevel worden opgelegd dat kan bestaan uit drie eisen. Allereerst geldt het verbod voor personen om zich bij bepaalde objecten of in bepaalde delen van de gemeente te bevinden. Daarnaast geldt een verbod voor personen om zich in bepaalde delen met meer dan drie personen te bevinden. Tot slot geldt de plicht om zich te melden op bepaalde plaatsen, al dan niet in de gemeente gelegen. De burgemeester kan een dergelijk bevel voor ten hoogste drie maanden en maximaal drie maal vaststellen en verlengen. Het bevel kan tussentijds worden aangepast en kan betrekking hebben op personen binnen of buiten de gemeente woonachtig. Artikel 172b van de Gemeentewet bepaalt dat burgemeesters aan de ouders van kinderen tot 12 jaar een bevel kan geven. Het gaat om kinderen die herhaaldelijk in groepsverband of


22

alleen de openbare orde hebben verstoord. Er kunnen verschillende bevelen worden gegeven. Allereerst kan bevolen worden dat het kind niet zonder begeleiding van een ouder in een bepaald gebied mag komen. Daarnaast kan bevolen worden dat het kind op bepaalde dagen van de week niet zonder begeleiding tussen 20.00 en 06.00 op voor publiek toegankelijke plaatsen mag komen. Het bevel mag ten hoogste de duur van drie maanden hebben en de burgemeester kan maximaal twee andere personen aanwijzen voor de begeleiding.

3.2.2.5. Drank- en Horecawet De burgemeester wordt in staat gesteld bij vergunningplichtige inrichtingen die de regels van de wet niet naleven de vergunning voor een bepaalde periode te schorsen, naast de bestaande mogelijkheden tot het opleggen van een dwangsom of een boete. Tevens kan de burgemeester de vergunning intrekken en veelplegende ondernemers tijdelijk of permanent het recht ontnemen om in die locatie alcoholhoudende drank te koop aan te bieden. Daarnaast kan hij ook toezichthouders in de zin van de Drank- en Horecawet aanwijzen.

3.2.2.6. Doorzettingsmacht Wet centra jeugd en gezin De burgemeester kan een instantie aanwijzen die de jeugdzorg coördineert. Gemeenten hebben de plicht zorg te dragen voor de totstandkoming van Centra voor Jeugd en Gezin. Het gaat bij deze centra om maatschappelijke, geestelijke en gezondheidskundige zorg. Tevens verzorgt de gemeente op allerlei andere gebieden van de zorg voor gehandicapten de benodigde faciliteiten. De burgemeester moet beoordelen welke organisatie de coördinatie het best kan uitvoeren. De wetgever acht het ondenkbaar dat aan verzoeken van een door de burgemeester aangewezen zorgcoördinator geen gehoor zal worden gegeven.

3.2.2.7. Wetsvoorstel Herziening kinderbescherming De burgemeester neemt maatregelen binnen het wettelijk kader over de kinderbescherming. Burgemeesters kunnen de raad voor de kinderbescherming verzoeken een maatregel tot verplichte opvoedingsondersteuning op te leggen. Deze maatregel is een zekere vorm van ondertoezichtstelling. Indien hierover een conflict ontstaat tussen de burgemeester en de raad voor de kinderbescherming, kan de burgemeester de raad dwingen de zaak aan de kinderrechter voor te leggen.


23

4. Hoe worden burgemeesters heden ten dage benoemd? Indien er een vacature openstaat voor het burgemeesterschap in een gemeente zal de raad beginnen met een profiel op te stellen van de kandidaat. Deze profielschets wordt in een raadsvergadering waarbij de cvdK aanwezig is, opgesteld. 6 Deze beraadslagingen zijn vertrouwelijk van aard en vinden plaats achter gesloten deuren en het afzonderlijk verslag van deze beraadslagingen worden niet openbaar gemaakt. 7 Vervolgens stelt de raad uit zijn midden een vertrouwenscommissie in die is belast met het zoeken naar sollicitanten en het opstellen van een lijst met eventuele geschikte kandidaten. 8 Nadat deze sollicitatieprocedure is voltooid zendt de raad aan de minister van Binnenlandse Zaken binnen vier maanden na de voltooiing van de sollicitatieprocedure een aanbeveling inhoudende twee geschikte kandidaten. 9 Onder bijzondere omstandigheden kan de raad een aanbeveling aan de minister doen inhoudende slechts een kandidaat. 10 De aanbeveling van de eerste kandidaat wordt in beginsel openbaar gemaakt. 11 De minister is in beginsel gehouden zich te houden aan de aanbeveling, tenzij zwaarwegende gronden aanleiding geven tot afwijking van het advies. 12 Uit de praktijk blijkt dat dit zich nooit heeft voorgedaan en dat de minister altijd de aanbeveling volgt. Ter afsluiting van de procedure zal de burgemeester worden benoemd op voordracht van de minister voor een periode van 6 jaar. Deze benoeming geschiedt bij koninklijk besluit en beëdiging door de koning. 13 De herbenoeming en het ontslag van de burgemeester geschiedt op soortgelijke wijze, zie hiervoor respectievelijk artikel 61a en 61b van de Gemeentewet. 4.1. Reflectie en monitoring van het burgemeestersambt Naast een uitgebreide selectie en aanstellingsprocedure voor de burgemeester is het tevens van belang dat er een goede reflectie is op het functioneren van de burgemeester. Het gaat

6

Zie artikel 61 lid 2 Gemeentewet (Kortmann, 2012).

7

Zie artikel 61c lid 1 Gemeentewet (Kortmann, 2012).

8


9


10


11

Zie artikel 61c lid 3 Gemeentewet (Kortmann, 2012).

12


13



24

hierbij om een cultuur van reflectie afkomstig van verscheidene actoren waar de burgemeester mee te maken heeft. In zijn ambt moet de burgemeester dagelijks op vele signalen in de samenleving reageren en het is daarbij van groot belang dat deze actoren die betrokken zijn bij het geven van deze signalen een zekere mate van reflectie geven op het functioneren van de burgemeester. De raad kan worden aangemerkt als belangrijke speler op het gebied van de reflectie van het functioneren van de burgemeester. De raad stelt namelijk een commissie in die belast is met het voeren van functioneringsgesprekken met de burgemeester. In deze functioneringsgesprekken komt niet alleen het functioneren van de burgemeester naar voren, maar is er ook ruimte voor de burgemeester zelf om zijn belevingen van de werksfeer en het samenspel tussen hem en de raad te delen. De eerste jaarlijkse functioneringsgesprekken zullen met name gericht zijn op de verwachtingen van de raad omtrent de invulling die de burgemeester zal geven aan zijn ambt. De gesprekken die hierop zullen volgen zullen dan vervolgens evalueren hoe de burgemeester is omgegaan met de opgestelde profielschets en de gepresenteerde verwachtingen van de raad. Functioneringsgesprekken die plaats vinden in het midden of aan het einde van het ambtstermijn zullen minder in het teken staan van deze verwachtingen en de profielschets van de raad. De raad en de burgemeester zijn immers al goed op elkaar ingespeeld. Daarom ligt het accent in deze gesprekken voornamelijk op de actuele ontwikkelingen in de gemeente en hoe de burgemeester op deze ontwikkelingen heeft gereageerd. Het meegroeien van de burgemeester met deze ontwikkelingen (mede in het licht

van

de

profielschets)

speelt

hier

een

belangrijke

rol.

Kort

gezegd:

het

functioneringsgesprek zal meer gaan over de veranderende omgeving en de eisen die de actualiteit stelt aan de competenties van het gemeentebestuur en de burgemeester. Zoals hierboven al is opgemerkt wordt het functioneringsgesprek tussen de burgemeester en de commissie gekarakteriseerd als ‘tweezijdig’. Beide partijen krijgen namelijk de gelegenheid om hun visie en evaluatie te geven op het functioneren van elkaar. In de managementwetenschappen wordt ook wel een onderscheid gemaakt tussen een functioneringsgesprek en een beoordelingsgesprek. Van belang is dat dit jaarlijkse gesprek niet als beoordelingsgesprek moet worden gezien. Het gesprek tussen de commissie en de burgemeester is niet beoordelend van aard, aan de hand van het functioneringsgesprek worden dan ook geen daadwerkelijke consequenties verbonden, zoals dit wel het geval is bij een beoordelingsgesprek. Deze tweezijdigheid in het functioneringsgesprek houdt ook een zekere gelijkheid tussen beide partijen in. Hierbij moet worden opgemerkt dat de burgemeester wel politieke verantwoording moet afleggen aan de raad en dat het dus niet op de plaats is om de


25

commissie een leidende positie in het gesprek te geven. Ook heeft de burgemeester zelfstandige bevoegdheden waarvoor hij wel politiek verantwoordelijk kan worden gehouden door de raad, maar ten aanzien waarvan enige bestuurlijke vrijheid moet worden eerbiedigd. Ten slotte moet worden opgemerkt dat deze functioneringsgesprekken altijd vertrouwelijk zijn (Handreiking functioneringsgesprek burgemeester).

4.2. Verdere wettelijke vereisten voor het burgemeestersambt Ten eerste moet worden opgemerkt dat voor benoeming tot het burgemeesterschap het Nederlanderschap is vereist. 14 Daarnaast mag dezelfde persoon in meer dan één gemeente tot burgemeester worden benoemd, tenzij het gezamenlijk aantal inwoners van deze gemeentes de 10.000 inwoners overtreft. 15 Ten derde mag de burgemeester geen nevenfuncties vervullen waarvan de uitoefening ongewenst is met het oog op de goede vervulling van zijn burgemeestersambt of op de handhaving van zijn onpartijdigheid en onafhankelijkheid of van het vertrouwen daarin. 16 De burgemeester dient eventuele verdere nevenfuncties te melden aan de raad. 17 Ten vierde vermeldt er artikel 68 van de Gemeentewet nog andere incompatibiliteiten. Zo mag de burgemeester niet tevens lid van de raad of wethouder zijn. Maar ook mag hij op centraal niveau geen minister of staatssecretaris zijn. Ten vijfde moet worden opgemerkt dat de burgemeester woonachtig moet zijn in de gemeente. De raad kan hier een ontheffing voor ontlenen van ten hoogste 1 jaar. 18

14

Zie artikel 63 Gemeentewet (Kortmann, 2012).

15


16

Zie artikel 67 lid 1Gemeentewet (Kortmann, 2012).

17


18



26

Theorie bij deelvragen politiek-bestuurlijke subdenktank 1. Wat is de rol van de burgemeester in gemeentelijke, provinciale, rijkse en Europese samenwerkingsverbanden (grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden)? Zoals in het artikel “De toekomst van het burgemeestersambt verkend” wordt gesteld is de manier van besturen door burgemeesters veranderd. Besturen in zowel horizontale als verticale netwerken wordt steeds belangrijker. Hiernaast dienen publieke en private partijen steeds meer samen te werken en moet er steeds vaker worden erkend dat er niet één beste oplossing voor een probleem is. Met andere woorden; ‘’Governance’’ is het nieuwe sleutelbegrip (Cachet, Korsten, & Schaap, 2009). Van burgemeesters worden in grote lijnen vier dingen verwacht. Allereerst wordt van burgemeesters verwacht dat zij de lokale identiteit en de sociale samenhang helpen versterken. Zoals Cachet, Korsten en Schaap (2009) stellen: “in een onoverzichtelijke samenleving kan de burgemeester hét symbool zijn van de nog resterende samenhang”. Hiernaast wordt van burgemeesters verwacht dat zij het strategische beleid van de gemeente voor de langere termijn richting geven, het gemeente- en rijksbeleid uitvoeren en dat zij de gemeente naar buiten toe vertegenwoordigen. Naast Cachet, Korsten en Schaap, stellen Karsten et al. (2014) dat de afgelopen jaren de burgemeester op steeds meer terreinen afhankelijk is geworden van samenwerking met andere gemeentelijke/regionale actoren. Hierbij gaat het om bestuurlijke actoren binnen en buiten de eigen organisatie, maar ook om lokale en regionale samenwerkingsverbanden. De manier waarop burgemeesters kunnen besturen is veranderd. Steeds minder kan de burgemeester dwingend dirigistisch sturen. Het belang van richtinggevend leiderschap en het samenbrengen van partijen neemt steeds meer toe. Zoals door Zijderveld wordt gesteld, worden de burgemeesters steeds meer de bestuursvoorzitter van de regio. De opkomst van de ‘netwerkburgemeester’ is een feit. De opschaling en mondialisering hebben er verder toe geleid dat burgemeesters steeds vaker een specifieke eigen verantwoordelijkheid hebben in een geregionaliseerde uitvoeringsorganisatie hebben (Karsten et al., 2014). De mogelijkheden van bestuurlijk optreden over de grenzen heen wordt volgens Hertoghs en Hoetjes door twee elementen beperkt: het eigen grondgebied en de toegekende bevoegdheden. Als voorbeeld noemen Hertoghs en Hoetjes het grensoverschrijdende optreden van de politie. Ondanks internationale verdragen blijft de basispolitiezorg in


27

grensstreken niet altijd efficiënt geregeld. “Binnen een Europa zonder binnengrenzen en met een vrij verkeer van personen, diensten, goederen en kapitaal voelen vooral de decentrale overheden in de grensgebieden de blokkerende en bestuurlijke frustrerende effecten van nationale grenzen” (Hertoghs & Hoetjes, 2003). Er zijn vele juridische constructies met betrekking tot de grensoverschrijdende samenwerking. Dit varieert van informeel contact tot samenwerking in de vorm van een openbaar

lichaam.

Een

van

de

bekende

voorbeelden

van

grensoverschrijdende

samenwerking is die tussen Kerkrade en Herzogenrath. Deze twee gemeenten horen al vele jaren bijeen. Men spreekt hetzelfde dialect, beide gemeenten hebben tot het land van Herzogenrode behoren en hebben de mijnsluitingen beide zijden van de grens getroffen. In 1998 is ervoor gekozen om voor een openbaar lichaam als rechtsvorm te kiezen voor het samenwerkingsverband, met Kerkrade als zetel. De organen zijn; het dagelijkse bestuur, de algemene vergadering en het voorzitterschap dat om de twee jaar wisselt tussen de burgemeester

van

Kerkrade

en

de

burgemeester

van

Herzogenrath.

In

dit

samenwerkingsverband is duidelijk te zien dat de burgemeester richtinggevend leiderschap vertoont en partijen samenbrengt (Hertoghs & Hoetjes, 2003). Een ander grensoverschrijdend samenwerkingsverband is het ‘Intergemeentelijk Overlegorgaan Oost- en Zeeuws-Vlaanderen’. Dit samenwerkingsverband is ontstaan uit de informele contacten tussen de burgemeesters. Deze contacten hebben zich in de loop der jaren

uitgebreid

en

in

1991

is

de

samenwerking

geformaliseerd.

Ook

in

dit

samenwerkingsverband rouleert het voorzitterschap tussen de burgemeesters (Hertoghs & Hoetjes, 2003). Hier wordt duidelijk hoe de taak van de burgemeester als netwerker kan leiden tot een sterk en formeel samenwerkingsverband. Uit het onderzoek van Hertoghs en Hoetjes (2003) blijkt verder dat er ook concrete resultaten voortkomen uit de samenwerkingsverbanden. In samenwerking met de provinciale, nationale en EU-overheden zorgen de samenwerkingsverbanden er onder andere voor dat de EU-gelden voor het Interreg-programma goed worden beheerd. Dit gaat vaak om (tientallen) miljoenen euro’s. Hiernaast zijn er ook meer concrete en zichtbare resultaten voor de inwoners van de gemeenten, zoals voorlichtingsmateriaal over wonen en werken over de grens of een grensoverschrijdend ‘ondernemerstreffen’. De algemene verwachting die uit het onderzoek van Hertoghs en Hoetjes blijkt is dat er een blijvende of zelfs groeiende behoefte zal zijn aan ondersteuning bij het oplossen van praktische grensproblemen voor burgers en bedrijven. Hertoghs en Hoetjes stellen: “de grens als markering van politiek-bestuurlijke en juridische verschillen zal voorlopig blijven bestaan, doch de maatschappelijke behoefte aan grensoverschrijdende activiteit (wonen, werken, zakendoen, op grote en ook op kleine schaal) wordt daarentegen alleen maar groter


28

in het kielzog van de Europese harmonisatie en integratie”. Voor de burgemeester ligt een ideale rol weggelegd voor het verder tot stand doen (laten) komen van dergelijke samenwerkingsverbanden en het voortouw te nemen in de uitvoering ervan. Hiernaast kan de burgemeester ook een belangrijke rol vervullen bij de worsteling in specifieke maatschappelijke belangen en het identiteitsgevoel in een samenwerkingsverband. Dit deelonderzoek poogt in kaart te brengen hoe verschillende burgemeesters aankijken

tegen

hun

rol

in

gemeentelijke,

provinciale,

nationale

en

Europese

samenwerkingsverbanden en hoe die rol zich de komende jaren zal ontwikkelen.

2. Wat zijn de nieuw verwachte taken van de burgemeester in de komende jaren? Om de nieuwe verwachte taken van de burgemeester te kunnen analyseren is het nuttig te kijken naar verschillende modellen van het burgemeesterschap. Indien de huidige taken van de burgemeesters in Nederland worden vergeleken met de huidige taken van burgemeesters in andere landen kan de volgende vergelijking worden gemaakt. Duitsland kent grote verschillen tussen de deelstaten. In veel plaatsen is er een gekozen burgemeester, met een termijn van zes tot tien jaar. De bevoegdheden verschillen sterk per regio. Over het algemeen is de burgemeester belast met de voorbereiding en uitvoering van de beslissingen van de raad. Tevens heeft de burgemeester coördinerende en uitvoerende bevoegdheden (Besselink, Bovend’Eert, Broeksteeg, & de Lange, 2012). In België wordt de burgemeester door en uit de raad gekozen. Slechts in uitzonderlijke gevallen kunnen ze van buiten de raad benoemd worden. Het college wordt voorgezeten door de burgemeester. De burgemeester in Frankrijk wordt door de raad gekozen en is belast met de voorbereiding en uitvoering van de raadsbesluiten. Hij is tevens belast met het handhaven van de openbare orde en is hoofd van de gemeentelijke administratie. De burgemeester kan zijn bevoegdheden overdragen aan ‘adjoints’. Adjoints zijn een vorm van wethouders. Daarnaast bezit de burgemeester nog een aantal bevoegdheden als orgaan van de Staat. Zo is de burgemeester bijvoorbeeld ambtenaar van de burgerlijke stand en lid van het Openbaar Ministerie. In Italië wordt de burgemeester rechtstreeks gekozen en is hij zowel gemeentelijke orgaan als regeringsorgaan. Hij is belast met het toezicht op de bevolkingsadministratie, de uitvoering van de kieswetten en de openbare orde (Besselink et al., 2012). Net als in Duitsland, verschilt het systeem van de burgemeester in het Verenigd Koninkrijk per regio. Sommige gemeenten hebben een direct gekozen burgemeester (zoals


29

Londen), andere kennen helemaal geen burgemeester maar hebben slechts een functionaris met een ceremoniële taak (Besselink et al., 2012). Wanneer deze buitenlandse systemen worden vergeleken met het Nederlandse systeem, dan valt op dat de Nederlandse burgemeester in vergelijking verweven is met meerdere functies. De burgemeester is namelijk zowel voorzitter van de raad als van het college. Daarnaast is Nederland het enige land waar de burgemeester wordt benoemd door de regering. 19 Dit onderzoek poogt in kaart te brengen hoe verschillende burgemeesters tegen hun huidige takenpakket aankijken. Daarnaast zal het onderzoek zich richten op de vraag in hoeverre burgemeesters verwachten dat het takenpakket zal veranderen de komende jaren.

3. Hoe komt het dat burgemeesters ‘’vallen’’?

er

tegenwoordig

aanzienlijk

meer

‘De val is meestal geen donderslag bij heldere hemel. Er blijkt sprake van een voorafgaande traject, een aanloop van smeulend vuur’ (Korsten, 2010). Om een ideaalbeeld te schetsen voor de toekomstige burgemeester, moet er naar vele aspecten gekeken worden. In dit onderzoek wordt er gekeken naar wat er in het verleden misgegaan is op dit gebied. Hieronder worden de feiten op een rijtje gezet. Het aantal jaren dat een burgemeester in één gemeente zit is vanaf 1900 sterk gedaald. Sinds 1900 houden burgemeesters het gemiddeld gezien ruim 13 jaar uit in één gemeente. In de jaren ’80 en ’90 is dit echter gedaald tot respectievelijk 10 jaar en 8 jaar. In het afgelopen decennium is dit getal nog verder gedaald naar 5,5 jaar (Binnenlands Bestuur, 2013). Ook in ‘Staat van het Bestuur’ wordt aangegeven dat iets meer dan 66% van de burgemeesters minder dan 6 jaar burgemeester is van zijn of haar huidige gemeente. 30% van de burgemeesters vervult de functie tussen de 6 en 12 jaar, en een kleine 4% vervult de functie langer dan 12 jaar (BZK, 2012). Maar hoe komt het dat burgemeesters steeds minder lang in een gemeente zitten? Het antwoord op deze vraag kan misschien bijdragen aan het ideaalbeeld van de toekomstige burgemeester. Wat kan een burgemeester doen om te zorgen dat hij of zij langer in een gemeente verblijft? En hij of zij naar tevredenheid de bestuurlijk taken uitvoert?

19

Artikel 131 Grondwet.


30

3.1. De feiten op een rijtje Een woordvoerder van het NGB legt uit dat een burgemeester afhankelijk is van het vertrouwen van de raad. Een burgemeester is in een gemeente voor een periode van 6 jaar benoemd en wordt vervolgens opnieuw benoemd. Na die 6 jaar is het, volgens de woordvoerder, niet meer dan een check van vertrouwen. Het grootste deel van de burgemeesters neemt zelf afscheid, slechts zes a acht burgemeesters per jaar vertrekken door bestuurlijke problemen (Binnenlands bestuur, 2013). Een overzicht van het aantal gedwongen vertrekken wordt gegeven in het Politiek compendium. Dit is te zien in tabel 1. Het percentage gedwongen vertrekken blijft rond de 1.0%, met grote uitschieters in 2003, 2005 en 2008. Er is dus een klein aantal burgemeesters dat door gedwongen vertrek zijn ambt naast zich neer moet leggen (Binnenlands Bestuur, 2013). Tabel 1. Politiek compendium (2013).

Burgemeesters kunnen dus zelf hun ambt neerleggen of gedwongen vertrekken. De situaties waarin een burgemeester gedwongen wordt tot vertrek kunnen verschillende redenen hebben. Dit kan bijvoorbeeld zo zijn wanneer er een verstoorde relatie is tussen de raad en de burgemeester. De raad kan dan aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een aanbeveling doen tot ontslag van de burgemeester. Deze aanbeveling gebeurt na overleg met de cvdK (Universiteit van Tilburg, 2014). Zijn er bepaalde kenmerken denkbaar die veel of alle gevallen burgemeesters bezitten? Er zou gedacht kunnen worden aan het feit dat veel gevallen burgemeesters te weinig ervaring in het vak hadden. Het zijn echter niet de starters die vallen. Zoals in het verslag van Korsten als feit gesteld wordt zijn bijna alle gevallen burgemeesters ouder dan 55 jaar. Er zou dus ook gedacht kunnen worden aan teveel ervaring, of een te laag adaptief vermogen dat met de jaren komt (Korsten, 2010).


31

Korsten vat de oorzaken voor de ‘’val’’ van een burgemeester samen in enkele risicopatronen. Allereerst is er de uitglijder, een integriteitsprobleem. Ten tweede is er de misfit, waarbij het niet klikte tussen de burgemeester en de gemeente. Ten derde is er de gebrekkige verbinding en de hierbij horende zwakke procesrol van de burgemeester. Ten slotte noemt hij het wespennest, waarmee hij de probleemgemeente bedoelt. In de meerderheid van de gevallen bleek de procesrol van schakelen en verbinden in het college, in de raad, en/of tussen raad en college minder dan optimaal. Van een burgemeester wordt namelijk verwacht dat deze processen goed kan laten lopen (Korsten, 2010). Arno Korsten en Harrie Aardema, schrijvers van het rapport ‘De vallende burgemeester’, hebben zo zijn eigen visie op de oorzaken van de vallende burgemeester. Zij zeggen dat burgemeesters zelden vallen over beleid, maar vaker over een incident. Omdat veiligheid een steeds groter thema is, ligt het optreden van de burgemeester in toenemende mate onder een vergrootglas. De kunst voor burgemeesters is volgens hen om zelfkritisch te zijn. Een aftreden van een burgemeester had in vele gevallen voorkomen kunnen worden, als burgemeesters de problemen tijdig hadden ingezien. Niet alleen de burgemeester kan volgens hen de schuldige zijn, er zijn gemeenten waar burgemeesters of hele colleges vaker vallen dan gemiddeld. Dit zou komen doordat de raad uit vele kleine fracties bestaat, wat kan leiden tot haantjesgedrag. Korsten en Aardema zeggen dat burgemeesters nooit tijdens hun eerste baan vallen. Zij hebben vaak al meer ervaring. Wat op kan treden is overmoed en denken dat je geen tegenkrachten meer nodig hebt. Sommige burgemeesters passen zich ook niet voldoende aan, in de nieuwe gemeente (Zuidervaart, 2011; Korsten & Aardema, 2006). Er zijn dus verschillende meningen over de oorzaak van het vallen van steeds meer burgemeesters. Aan de ene kant kan de schuld liggen bij de burgemeester zelf. Hij of zij heeft zich dan niet voldoende aangepast aan de gemeente, wat komt door overmoed of een overvloed aan ervaring. Aan de andere kant kan de schuld liggen bij de raad. Er kan haantjesgedrag ontstaan als er teveel kleine fracties in een raad zitten. Het huidige onderzoek richt zich op de vraag hoe dit probleem opgelost zou kunnen worden. Moeten de competenties van burgemeesters veranderen, en moeten zij meer hun mannetje staan? Of moet de indeling van de raad aangepast worden, en hun macht teruggeschroefd worden?

4. In welke mate hangt de rol die de burgemeester moet aannemen om bij de gemeente te passen af van de grootte van de gemeente? Burgemeesters kunnen verschillende rollen vervullen. Zowel in de maatschappij, als in de raad en het college kan de burgemeester bepaalde eigenschappen die bij een gekozen rol


32

passen meer of minder etaleren. In de maatschappij kan de burgemeester bijvoorbeeld de bekende rol van burgervader vervullen, maar bij bestuurlijke aangelegenheden met de raad en

het

college

zou

hij

de

rol

van

een

leider

op

zich

kunnen

nemen.

De

vertrouwenscommissie die de sollicitatieprocedure voor een nieuwe burgemeester op zich neemt, neemt bij het kiezen van een burgemeester de rollen die de burgemeester kan aannemen goed in acht. Wanneer er een nieuwe burgemeester aangesteld moet worden, stelt de vertrouwenscommissie bestaande uit raadsleden een profiel op, op basis van de Handreiking benoemingsproces burgemeesters van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2007). Hierin wordt het model ‘Vier bestuursstijlen in het model van rivaliserende waarden’ uitgelegd, waarin de vier rollen van een burgemeester onderscheiden worden. De vier rollen zijn: verbinder, netwerker, procesregisseur en aanjager. Een uitgebreide beschrijving van deze rollen is te vinden in de inleiding. Dit model is gebaseerd op het model van rivaliserende waarden van Robert E. Quinn. Het model zoals opgesteld door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties kan zeer handig zijn voor de vertrouwenscommissie bij het opstellen van een duidelijk profiel van nieuwe burgemeesters. Het is echter zo dat dit model dateert uit het jaar 2007, inmiddels al acht jaar geleden. In deze jaren zijn er, vooral met het oog op de toekomst, verscheidene veranderingen doorgevoerd. Met name de verantwoordelijkheden die gemeenten hebben gekregen rond bijvoorbeeld de zorg, kunnen een uitwerking hebben op de rol van de burgemeester. Zo zou het kunnen zijn dat het nodig is dat één van de vier rollen meer nadruk krijgt of dat er misschien een nieuwe benodigde eigenschap niet is opgenomen. Om dit te onderzoeken zal er allereerst gekeken worden naar de actuele rollen van de burgemeester, zoals vastgesteld door Karsten et al. (2014).

4.1. Huidige rollen van de burgemeester In 2013 deden Karsten et al. al onderzoek naar de huidige rollen van de burgemeester. Zij kwamen tot de conclusie dat de Nederlandse burgemeester in 2013 in meer of mindere mate een zevental rollen vervult: voorzitter, verbinder, burgervader, vaandeldrager, bestuurlijke kwaliteitsbewaker, openbare ordebewaker en bestuurder-in-algemene-dienst. Alhoewel de Handreiking benoemingsproces burgemeesters niet genoemd wordt in het desbetreffende hoofdstuk van Karsten et al. (2014), lijken deze zeven rollen onder te verdelen in de vier rollen van het model ‘Vier bestuursstijlen in het model van rivaliserende waarden’. Hieronder worden de zeven rollen van de burgemeester volgens Karsten et al. (2014) geschaard onder de vier rollen afkomstig van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, zoals in de inleiding vermeld,.


33

Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties: Verbinder Karsten et al.: Verbinder Volgens Karsten et al. is de Nederlandse burgemeester een verbinder, omdat hij formeel én informeel mensen bindt. Hij heeft bij het verbinden een begeleidende rol. Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties: Netwerker Karsten et al.: Burgervader, vaandeldrager, bestuurder-in-algemene-dienst De rol van burgervader heeft vooral een symbolische en maatschappelijke betekenis. Buiten de gemeente is de burgemeester de vaandeldrager van de gemeente. Hij representeert de gemeente buiten haar grenzen op maatschappelijk en economisch gebied. Met de rol bestuurder-in-algemene-dienst doelt Karsten et al. (2014) op de rol van de burgemeester als er zich een crisis voordoet of wanneer er een groot evenement is. Hij zou worden ingezet als ‘troefkaart’ of in het dagelijkse bestuur de overgebleven zaken oppakken. Omdat de bestuurder-in-algemene-dienst de overgebleven zaken oppakt, zou de rol ook onder ‘aanjager’ geplaatst kunnen worden. Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties: Procesregisseur Karsten et al.: Voorzitter, bestuurlijke kwaliteitsbewaker, openbare ordebewaker De burgemeester is naar Karsten et al. (2014) ten eerste een voorzitter. Dit is meer een procedurele dan inhoudelijke rol: de burgemeester begeleidt het proces van besluitvorming. De burgemeester vervult ook de rol van bestuurlijke kwaliteitsbewaker. Dit houdt in dat de burgemeester toezicht houdt op de kwaliteit van bestuurlijke processen. Wanneer de burgemeester gaat sturen in een bepaalde richting zou deze rol ook onder ‘aanjager’ kunnen staan. In het verlengde van de rol als bestuurlijke kwaliteitsbewaker, wordt ook de openbare ordebewaker als rol van de burgemeester genoemd door Karsten et al. (2014). Zoals de naam al duidelijk maakt, bewaakt de burgemeester de openbare orde. Ook deze rol kan onder ‘aanjager’ geschaard worden, wanneer de burgemeester zijn macht inzet voor een bepaald doel. Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties: Aanjager Karsten et al.: Bestuurder-in-algemene-dienst, bestuurlijke kwaliteitsbewaker, openbare ordebewaker Bestuurder-in-algemene-dienst, bestuurlijke kwaliteitsbewaker en openbare ordebewaker kunnen zowel onder aanjager als onder netwerker/procesregisseur vallen.


34

Het model ‘Vier bestuursstijlen in het model van rivaliserende waarden’ van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties waarin ‘slechts’ vier rollen worden beschreven, bevat dus wel alle actuele rollen die de huidige Nederlandse burgemeesters vervullen. De vertrouwenscommissie kan het model op dit moment dus goed gebruiken om de profielschets van de gewenste burgemeester te maken.

4.2. Profielschets De vertrouwenscommissie van een gemeente kan het profiel naar eigen inzicht invullen en aanpassen wanneer de functie van burgemeester vrijkomt. De profielschetsen verschillen per gemeente naargelang de wensen van de vertrouwenscommissie (in naam van de raad). De vertrouwenscommissie zal dus goed moeten weten welke rol de burgemeester vooral moet benadrukken in de desbetreffende gemeente. Eén van de factoren waarmee de vertrouwenscommissie rekening zou kunnen houden bij het opstellen van een profiel is de grootte van de gemeente. Op politiekbestuurlijk en sociaal-maatschappelijk vlak zijn er namelijk verschillen in zelf gestelde taken en doelen te herkennen naar gemeentegrootte. Uit eerdergenoemd recentelijk onderzoek van Karsten et al. (2014) blijkt dat burgemeesters een andere ‘rolopvatting’ belangrijk vinden tegenover de raad en het college naargelang gemeentegrootte (Karsten et al., 2014). Burgemeesters van gemeenten met 20.001 tot en met 50.000 inwoners vinden ‘overleg met fractievoorzitters/seniorenoverleg/presidium’ belangrijker dan burgemeesters van gemeenten met 50.001-100.000. Bij het college vinden de burgemeesters van gemeenten tot 20.000 inwoners ‘voorzitten van het college’ minder belangrijk dan burgemeesters van gemeenten met 100.001 tot en met 250.000 inwoners. Ook is er volgens Karsten et al. (2014) een verschil in zelf gestelde maatschappelijke doelen van de burgemeesters naargelang gemeentegrootte. Op grond van de gemeentegrootte wordt er echter geen significant verschil gevonden in de algehele rol die de burgemeester aanneemt. Alle burgemeesters zouden volgens het onderzoek de zeven eerder besproken rollen vervullen in meer of mindere mate. Echter zou er wel een verschil kunnen zijn in het al dan niet uitoefenen van een rol als Karsten's zeven rollen teruggebracht worden tot de vier rollen die door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zijn opgesteld. Wanneer er bijvoorbeeld twee van de drie rollen die onder het kopje ‘procesregisseur’ vallen in mindere mate vervuld worden, kan er gesproken worden van het naar de achtergrond verdwijnen van de rol ‘procesregisseur’. Ook zou het kunnen dat wanneer twee rollen benadrukt worden die onder de rol van ‘netwerker’ geschaard zijn, de rol van ‘netwerker’ naar de voorgrond treedt. Dit naar de achtergrond verdwijnen of naar de voorgrond treden van één van de vier rollen kan


35

wellicht toch beïnvloed worden door de grootte van de gemeente. Naar

aanleiding

van

bovenstaande theorie over de rollen die burgemeesters invullen, poogt het huidige onderzoek in kaart te brengen in hoeverre de rol van de burgemeester afhangt van de grootte van de gemeente, volgens burgemeesters en andere betrokkenen.

5. Wat wordt er verwacht van de burgemeester door … ? 5.1. De gemeenteraad De

burgemeester

wordt

gekozen

door

een

vertrouwenscommissie.

De

vertrouwenscommissie bestaat uit vijf leden van de raad (Brunninkhuis, 2007). Deze commissie schetst voorafgaand aan de sollicitaties een beeld waaraan de toekomstige burgemeester moet voldoen. In deze schets wordt een brede verzameling aan verschillende bestuurscompetenties beschreven. Welke dit zijn, hangt af van de gemeente en de bestuurlijke

context.

Bij

het

opstellen

van

de

bestuurscompetenties

heeft

de

vertrouwenscommissies een aantal categorieën waaruit gekozen kan worden. Ten eerst wordt er door de commissie bepaald over welk soort basiscondities de nieuwe burgemeester moet beschikken. Deze basiscondities zijn eigenschappen die sterk verbonden zijn met het ambt (Bestuurscompetenties burgemeesters). De eerste basisconditie is dat de toekomstige burgemeester zich kan identificeren met anderen en zich zo gemakkelijk kan verplaatsen in groepen of individuen met wie hij te maken heeft. Daarnaast heb je de basisconditie dat de burgemeester een bindende factor moet zijn binnen de groep. Verder wordt ook integriteit als een basisconditie gezien. De burgemeester moet eerlijk en oprecht handelen en onomkoopbaar zijn. Als vierde conditie moet de toekomstige burgemeester onafhankelijk zijn. Hij staat immers boven de partijen. Ook moet de burgemeester stressbestendig zijn, hij moet in een noodsituatie rustig optreden. Ten slotte moet de burgemeester signalen kunnen opvangen vanuit zowel de bestuurlijke omgeving als in de samenleving om te kunnen reflecteren op zijn eigen handelen. Naast de basiscondities bepaalt de vertrouwenscommissie ook wat voor soort bestuursstijl de toekomstige burgemeester dient te hebben. Er zijn vier soorten bestuursstijlen te onderscheiden. Ten eerste is er de verbinder die vooral het samenwerken aanstuurt en zo de groepsband versterkt. Daarnaast is er de netwerker die nieuwe mogelijkheden en kansen creëert door nieuwe contacten te leggen en met ideeën van buitenaf te komen. Ten slotte zijn er nog de ‘procesregisseur’ en de ‘aanjager’. Beiden zijn ze gericht op interne processen en proberen ze voor zoveel mogelijk structuur te zorgen binnen een groep. Tenslotte verwacht de vertrouwenscommissie ook dat de toekomstige burgemeester beschikt over dergelijke bestuursvaardigheden. Dit houdt in dat de


36

burgemeester het vermogen heeft om zich effectief en vaardig te gedragen in bepaalde situaties. Omdat elke gemeente vanzelfsprekend hoge verwachtingen van een toekomstig burgemeester heeft, kan wel gesteld worden dat de taak van de vertrouwenscommissie zeer belangrijk is. Het huidige onderzoek poogt in kaart te brengen wat verschillende raadsleden verwachten van de burgemeester, met welke factoren deze verwachtingen in verband staan en hoe deze verwachtingen zich de komende jaren zullen ontwikkelen. 5.2. De commissaris van de Koning De taken van de cvdK zijn in de procedure van de burgemeestersbenoeming de volgende: informatie inwinnen, wensen van de raad peilen, voorselectiekandidaten doorgeven aan de raad en kandidaten voordragen (Nederlands Genootschap van Burgemeesters, 2009; Karsten et al., 2014). Zoals in het theoretisch kader beschreven is, bestaat het burgemeestersambt uit vele taken, competenties en rollen. Hierom moet er voortdurend aan professionalisering van het ambt gewerkt worden (Nederlands Genootschap van Burgemeesters, 2009). De burgemeesters hierin steunen en waar nodig beschermen is de taak van de cvdK. Vanwege de professionalisering van het burgemeestersambt, zullen de cvdK’s en de minister alle zeilen bij moeten zetten om te laten zien dat de functie enorm belangrijk is en om getalenteerde kandidaten te vinden die de burgemeestersfunctie willen en kunnen vervullen (Nederlands Genootschap van Burgemeesters, 2009). Als vanzelfsprekend zijn de verwachtingen van de cvdK’s met betrekking tot de burgemeesters dan ook erg hoog. Wat er precies verwacht wordt, verschilt wellicht per gemeente, maar dezelfde rollen als bij het kopje ‘de gemeenteraad’ beschreven zijn, zijn van belang bij de verwachtingsvorming. Een concreet voorbeeld van wat een cvdK verwacht van een burgemeester is het volgende. In het kader van de burgemeestersrol ‘verbinder’ geeft cvdK in Noord-Brabant, Wim van de Donk, aan dat hij vindt dat burgemeesters een zeker ‘maïzenagehalte’, ook wel ‘daadkracht’ genoemd moeten bezitten (Karsten et al., 2014). Het huidige onderzoek poogt in kaart te brengen wat een cvdK van een burgemeester verwacht, met welke factoren deze verwachtingen in verband staan en hoe deze verwachtingen zich de komende jaren zullen ontwikkelen.

5.3. Het college van burgemeester en wethouders Het college focust zich op beleidsvoorbereiding en uitvoering. De leden bereiden dus de plannen waarover de raad een besluit moet nemen voor. Daarnaast voert het college de


37

door de raad genomen besluiten uit (Korsten, 2008). Het college voert daarnaast ook de wetten en regelingen van de provincie en het Rijk uit: zoals de Wet werk en bijstand en de Wet milieubeheer. Verder is het college verantwoordelijk voor de financiën van de gemeente. Het college vormt het dagelijks bestuur van een gemeente. De burgemeester is voorzitter van het college, maar ook van de raad. Elke wethouder heeft een portefeuille met daarin verschillende beleidsterreinen waar hij verantwoordelijk voor is. De wethouders worden gekozen door de leden van de raad. Deze bepalen ook welk taakgebied een wethouder krijgt, bijvoorbeeld onderwijs, financiën of huisvesting. Wethouders hebben overleg met ambtenaren van de provincie en het Rijk, daarnaast voeren ze gesprekken met bedrijven, bewoners en organisaties. Hierdoor kunnen ze opkomen voor de belangen van hun taakgebied (rijksoverheid.nl). Het college kan worden gezien als een collectief, het is gezamenlijk verantwoordelijk voor het door een van hem gevoerde beleid (Rotterdam.nl). Hierdoor moeten de wethouders en burgemeester elkaar kunnen vertrouwen in hun werk. Het is dus erg belangrijk dat in het college niet alleen de wethouders onderling elkaars werk vertrouwen maar ook dat van de burgemeester. Een burgemeester in het college kan zich op verschillende manieren opstellen. Er zijn burgemeesters die zich meer opstellen als ‘lid’ van het college maar er zijn ook burgemeesters die duidelijker voorzitter zijn (Korsten, 2008). Een burgemeester is er ook om wethouders te coachen in hun taak. Het kan per gemeente verschillen hoe de burgemeester zijn rol in het college vorm geeft, het is mede ook afhankelijk van de grootte van de gemeente. In sommige kleine gemeenten is de burgemeester niet alleen voorzitter, maar krijgt hij ook een portefeuille. Daarnaast is de burgemeester verantwoordelijk voor de openbare orde (Majesteitelijk en magistratelijk, 2014). Dit onderzoek zal zich focussen op de een eventuele spanning tussen de burgemeester en het college van burgemeester en wethouders. Het zal pogen in kaart te brengen waar een eventuele spanning vandaan komt en hoe er mee kan worden omgegaan.

6. Welke sociale ontwikkelingen hebben invloed op de positie van de burgemeester? 6.1. Social Media Uit de gesprekken met de burgemeesters in april 2014 bleek dat er grote verschillen zijn in het social mediagebruik van burgemeesters. Zo waren er burgemeesters die aangaven helemaal geen gebruik te maken van social media, maar door anderen werd aangegeven dat


38

zij elke dag wel een twitterbericht de wijde wereld in sturen. De voornaamste argumenten die de voorstanders van social media aandroegen, waren het ´meegaan met de tijd´ en ´het bereiken van burgers´. Dat de opkomst van social media invloed heeft op de positie van de burgemeester staat wel buiten kijf. Een burgemeester anno 2014 moet namelijk, anders dan een burgemeester anno 2000, hoe dan ook een keuze maken met betrekking tot social media: wel of niet gebruiken. En wanneer er voor wel gebruiken wordt gekozen: voor welke doeleinden dan en wat wordt er op de verschillende kanalen gedeeld? We zagen net al dat burgemeesters aangaven social media te gebruiken om ‘met de tijd mee te gaan’ en ‘burgers te bereiken’. Het tweede argument komt ook uit eerder wetenschappelijk onderzoek naar voren. Uit onderzoek van O’Reilly en Milstein (2009) ontstaat er namelijk door te twitteren een band tussen de politici en de volger. Volgens Tielemans (2011) is het daarbij belangrijk bewuste keuzes te maken wat men wel en niet laat zien. Verder is gebleken dat Twitter een uitstekende vorm is van personal branding (Tielemans, 2011). Tot slot bevordert het gebruik van Twitter daarnaast ook de transparantie (Aalberts & Kreijveld, 2011). Uit analyses is gebleken dat in november 2012, 39 procent van de 415 burgemeesters een Twitteraccount had (Burgemeestersindex, 2012). In Limburg waren percentueel de meeste burgemeesters actief op social media en in Flevoland de minste. Uitgesplitst naar politieke partij van de burgemeester: burgemeesters met Groenlinks achtergrond twitterden het meest, die van lokale partijen het minst. In 2014 is het percentage twitterende burgemeesters gestegen naar 54 procent (Burgemeestersindex, 2014). Uit onderzoek naar het twittergebruik van burgemeesters van Neven (2013) kwamen de volgende bevindingen naar voren. Ten eerste is gebleken dat er op Twitter bijna nooit een dialoog over inhoudelijke en politieke vraagstukken voorkomt. Daarnaast is gebleken dat burgemeesters zelf bijna nooit een bericht plaatsen met betrekking tot openbare orde. In plaats daarvan retweetten zij berichten van accounts van de politie. Een andere uitkomst van het onderzoek van Neven (2013) is dat de meeste Twitterberichten, namelijk 22 procent van alle tweets, van burgemeesters, burgercontact betreffen. Ook is gebleken dat 17 procent van alle tweets betrekking hebben op vergaderingen, werk en beslissingen van de burgemeesters. Verder is gebleken dat burgemeesters zelden een Twitterbericht over een cultureel item of een speciaal evenement sturen. Tot slot kwam als belangrijke bevinding uit het onderzoek (Neven, 2013) naar voren dat 14 procent van de Twitterberichten van burgemeesters persoonlijke berichten van de burgemeesters zijn. Voorbeelden hiervan zijn felicitaties of condoleances aan burgers.


39

Uit een rapport van (Bergmann, Neven, & Verheul, 2013) is gebleken dat burgemeesters Twitter bijna niet gebruiken voor communicatie over bestuurs- en politieke zaken. In plaats daarvan gebruiken ze het vooral voor het versturen van persoonlijke tweets. Dialogen met burgers over inhoudelijke vraagstukken komen bijna niet voor. Daarentegen plaatsen de burgemeesters veelal uitnodigingen en oproepen voor lokale initiatieven. Slechts een kleine groep burgemeesters is heel actief op Twitter (Bergmann et al., 2013). Uit onderzoek van Schafer, Overheul en Boeschoten (2012) kwam naar voren dat burgemeesters, maar in feite Twitteraars in het algemeen, in drie typen onderverdeeld kunnen worden. Ten eerste is er de broadcaster. Een dergelijk Twittertype gebruikt het medium alleen voor het verkondigen van een boodschap en zal verder niet ingaan op reacties van volgers hierop (Schafer et al., 2012). Een voorbeeld van zo’n type is de burgemeester van gemeente Rijssen-Holten, Arco Hofland (Neven, 2013). Ten tweede is er de communicator. Een dergelijk twittertype communiceert veel met andere communicators en met burgers (Schafer et al., 2012). Dit twittertype lijkt overeen te komen met de bestuursstijl ‘verbinder’. Een voorbeeld van zo’n type is Michael Sijbom van de gemeente Losser (Neven, 2013). Ten derde is er de netwerker. Een dergelijk twittertype reageert relatief veel op de berichten van anderen, maar ontvangt zelf relatief weinig reacties. De netwerker zit in feite tussen de broadcaster en de communicator in (Schafer et al., 2012). Dit twittertype lijkt overeen te komen met de bestuursstijl ‘netwerker’. Een voorbeeld van zo’n type is burgemeester Joost van Oostrum van de gemeente Rhenen (Neven, 2013). Na deze eerste indruk van waarom en hoe burgemeesters social media gebruiken, zal nog kort ingegaan worden op (burger)meningen over social mediagebruik van burgemeesters. Uit een online enquête van het Brabantse Dagblad (2014) onder 560 lezers bleek namelijk dat bijna driekwart van de geënquêteerden niet vindt dat hun burgemeester bereikbaar en actief moet zijn op Twitter. Over de stelling dat een burgemeester alleen zakelijk zou moeten twitteren was men meer verdeeld. 53 procent was het hier mee eens en 47 procent niet. In het kader van bovenstaande zal het huidige onderzoek zich richten op de beweegredenen van burgemeesters om al dan niet gebruik te maken van social media. Verder zal onderzocht worden in hoeverre het social mediagebruik van burgemeesters samenhangt met kenmerken van de gemeente (groot/klein, Randstad/niet-Randstad), kenmerken van de burgemeester zelf (leeftijd, geslacht) en de bestuursstijl. Verwacht wordt dat burgemeesters meer gebruik maken van social media naarmate de gemeente groter is, omdat het in een grote gemeente lastiger is om op meer directe manieren contact met burgers te hebben. Omdat er in de randstad meer grote steden liggen, wordt daarom ook verwacht dat burgemeesters van gemeentes in de Randstad meer gebruik maken van social


40

media. Daarnaast wordt verwacht dat burgemeesters minder gebruik maken van social media naarmate ze ouder zijn, vanwege een verminderde affiniteit met nieuwe media, en dat mannelijke burgemeesters evenveel gebruik maken van social media als vrouwelijke. Verder wordt verwacht dat netwerkers het meest gebruik maken van social media, omdat social media als relevante netwerkmedia gezien kunnen worden. Tot slot zal gefocust worden op de vraag of actief social mediagebruik geëist kan worden van de burgemeester van de toekomst, bijvoorbeeld door een vermelding in de profielschets. 6.2. Doe-democratie De

‘doe-democratie’

heeft

te

maken

met

maatschappelijk

initiatief

en

sociaal

ondernemerschap; de initiatieven liggen bij de burgers. De wijze waarop burgers betrokken zijn bij het maken van beleid is erg verandert. In de tijd van kranten en publieke omroepen waren burgers meer betrokken als

zij

werden uitgenodigd door

beleidsmakers.

Tegenwoordig in de tijd van sociale media en andere online platforms zijn zij steeds directer betrokken, bijvoorbeeld door koplopers in het bedrijfsleven en andere bewegingen. Deze veranderingen in de invloed van burgers en de verwachting van burgers dat zij inspraak hebben vraagt om een nieuwe aanpak (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid). Er zijn verschillende maatschappelijke ontwikkelingen de hier verantwoordelijk voor zijn als een toenemend zelforganiserend vermogen van de samenleving, een terugtredende overheid en een stijgende behoefte van mensen aan sociale binding. Bestuurlijk is dit relevant als reactie op ontwikkelingen als bezuinigingen, decentralisatie en schaalvergroting (Rijksoverheid, Kabinetsnota Doe-democratie). Er blijkt dus vraag te zijn naar een directere democratie waarin mensen meer directe inspraak hebben. Er zijn hiervoor verschillende mogelijkheden. Zo is er bijvoorbeeld de aggregatieve democratie. Hierbij worden door het optellen van stemmen zoveel mogelijk mensen bij de besluitvorming betrokken. Daarnaast is er de deliberatieve democratie waarbij burgers met elkaar discussiëren. Beide vormen hebben nog te veel nadelen, daarom wil de overheid zich focussen op de associatieve ofwel ‘doe-democratie’ (WRR). De ‘DoeDemocratie’ is een kabinetsnota ‘ter stimulering van een vitale samenleving’. In deze nota staat dat de overheid actief wil bijdragen aan de transitie naar een meer doe-democratie. Dit moet gebeuren door te ‘zorgen dat’ in plaats van het ‘zorgen voor’ (Rijksoverheid, Kabinetsnota Doe-democratie). Doe-democratie houdt in dat burgers eigen tijd, energie en eventueel financiën mobiliseren om maatschappelijke opgaven te realiseren. Dit is vaak op terreinen en onderwerpen waar voorheen de overheid verantwoordelijk was (Rijksoverheid, enquête Doe-


41

democratie). Steeds vaker nemen mensen zelf initiatief om samen maatschappelijke vraagstukken in hun leefomgeving op te lossen. Zo ontstaan bijvoorbeeld sociale ondernemingen waarbij ideële doelstellingen en de menselijke maat voorop staan. Mensen kopen gezamenlijk energie, beheren gezamenlijk een zwembad in een krimpgebied of runnen zelfstandig een stadsboerderij. De burgers komen met creativiteit en innovatie en het is aan de overheid aan te sluiten bij deze maatschappelijke initiatieven (Rijksoverheid, Kabinetsnota Doe-democratie). Dit aansluiten kan op het landelijk, provinciaal en gemeentelijk niveau. Door de doorgaans kleinschalige initiatieven is het misschien het beste deze doe-democratie ook op een laag niveau op te pakken, op gemeentelijk niveau. Deze rol moet ergens liggen in het ondersteunen van burgers bij het nemen van initiatieven. Burgers moeten dus de ruimte krijgen om deze initiatieven te nemen. Deze ruimte wordt ook gecreëerd door dat de terugtrekkende overheid, waardoor de gemeente steeds drukker is met andere taken dan de kleine waar de burgerinitiatieven zich op richten. Naast ruimte geven zou de gemeente deze burgerinitiatieven moeten stimuleren. Dit kan gebeuren door zoals hierboven genoemd ruimte geven, maar ook door de burgers af en toe op te zoeken. Het bezoek van burgemeesters op locatie. Om de burgers het idee te geven dat de gemeente en de burgemeester, als een burgervader, hun initiatieven waardeert en nodig heeft. Het huidige onderzoek poogt in kaart te brengen hoe verschillende burgemeesters zich verhouden tot de sociale ontwikkeling doe-democratie en in hoeverre het invloed heeft op hun politiek-bestuurlijk functioneren.

7. De gekozen burgemeester? Eerder in dit onderzoek is al gekeken naar de huidige aanstellingswijze voor de burgemeester. Er is echter - zeker de afgelopen decennia - een roep om de gekozen burgemeester, vanuit het volk en ook vanuit de politiek, hoewel, tot op heden, nog zonder succes. Het huidige onderzoek poogt in kaart te brengen hoe verschillende burgemeesters aankijken tegen het gekozen burgemeesterschap en wat de verwachtingen voor de toekomst zijn met betrekking tot de aanstellingswijze van de burgemeester in Nederland.


42

Methode politiek-bestuurlijke subdenktank Procedure Alvorens de afname van de interviews en de enquêtes is literatuuronderzoek verricht. Hieruit is een theoretisch kader en per deelvraag een theorievorming voortgekomen. Vervolgens zijn enquête- en interviewvragen opgesteld. Hierna zijn contactgegevens verzameld van verschillende burgemeesters en andere betrokkenen en zijn zij benaderd met de vraag om deel te nemen aan het onderzoek. De enquêtes zijn online verspreid door middel van een e-mail vanuit de voorzitter van het genootschap van burgemeesters naar alle burgemeesters in Nederland. Van hen hebben in totaal 105 deelgenomen aan de enquête. Dit is een relatief hoge opkomst aangezien er momenteel in Nederland 390 burgemeesters en 40 locoburgemeesters werkzaam zijn. Men kan dus spreken van een opkomst van ongeveer 25 procent. De vragen in de enquête hadden betrekking op het social mediagebruik van de burgemeester, de rollen die de burgemeester vervult en algemene gegevens. Ook zijn er 55 raadsleden benaderd voor een enquête. De vragen in deze enquête hadden betrekking op de rollen die de burgemeester vervult. De interviews vonden plaats in de periode van 5 maart tot 3 april 2015. Het merendeel van de interviews is bij de desbetreffende burgemeester in het gemeentehuis afgenomen. Om praktische redenen zijn enkele interviews via Skype, telefonisch of per email afgenomen. Aan de hand van audio-opnames zijn de interviews vervolgens getranscribeerd, met uitzondering van 1 telefonisch en 2 email-interviews. Van deze drie interviews is wel een verslag opgenomen in bijlage I.

Participanten In het huidige onderzoek zijn verschillende informanten meegenomen. Er zijn in totaal 13 burgemeesters geïnterviewd, namelijk: Hellegers van gemeente Uden, Palmen van gemeente Hilvarenbeek, Roest van gemeente Laren, Schouten van gemeente Oldenzaal, Van Rooij van gemeente Horst aan de Maas, Van Rumund van gemeente Wageningen, Demmers-van der Geest van gemeente Vlissingen, Romeyn van gemeente Heiloo, SnijderHazelhoff van gemeente Bellingwedde, Gerbrandy van gemeente Achtkarspelen, Akkermans van gemeente Eijsden-Margraten, Attema van gemeente Ridderkerk, Koopmanschap van gemeente Diemen. Verder is oud-burgemeester Leers van Maastricht geïnterviewd.


43

Om een veelzijdig beeld van ‘de nieuwe burgemeester’ te krijgen zijn naast burgemeesters ook andere betrokkenen geïnterviewd, namelijk: drie raadsleden van de gemeente Nijmegen, de raadsgriffier van Nijmegen en de raadsgriffier van Roermond, de kabinetschef van de provincie Utrecht en een coördinerend beleidsmedewerker van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Analyses Voor elke deelvraag werden steeds de voor die deelvraag relevante onderdelen uit de transcripten geanalyseerd. Naar aanleiding van die analyses werden de antwoorden op de deelvragen geformuleerd. Voor de beantwoording van de deelvragen 4, 5.1 en 6.1 werden daarnaast de enquêteresultaten geanalyseerd. De analyses zijn uitgevoerd door middel van frequentieanalyses. Met deze analyse konden de relatieve verschillen tussen de antwoordcategorieën, bijvoorbeeld de burgemeestersrollen, worden aangetoond. Daarnaast kon ook worden gekeken of de verdeling van antwoorden anders was in verschillende groepen (burgemeesters, raadsleden).


44

Resultaten politiek-bestuurlijke subdenktank 1. Wat is de rol van de burgemeester in gemeentelijke, provinciale, rijkse en Europese samenwerkingsverbanden (grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden)? Zoals in het theoretisch kader wordt gesteld, is het duidelijk dat samenwerking tussen gemeenten steeds belangrijker en noodzakelijker wordt. Dit geluid komt ook bij onze respondenten vandaan. Het belang van grensoverschrijdende samenwerking wordt breed erkend. Mede door de decentralisaties is specialistische kennis noodzakelijk bij gemeenten. In deze situaties onderkennen de kleine gemeenten dat het verkrijgen van deze kennis makkelijker gaat naarmate het volume daarvan toeneemt (Bijlage I: Burgemeesters van Wageningen en Achtkarspelen). De gemeenten, en daarmee ook de burgemeesters, zijn steeds meer afhankelijk geworden van regionale samenwerkingsverbanden. De tijd van dwingend dirigistisch sturen lijkt voor de burgemeester voorbij te zijn. In de grote samenwerkingsverbanden merken zowel de grote als de kleine gemeenten op dat zij niet meer alleen aan de knoppen zitten. Alle partijen dienen concessies te doen. Zoals burgemeester van Rooij van gemeente Horst aan de Maas (Bijlage I), aangeeft levert dit vaak punten van aandacht op. Hij geeft aan dat het duidelijk is dat de verantwoording wordt afgelegd aan de gemeenteraden. Maar in hoeverre houden zij nog hun invloed? Desalniettemin wordt deze opoffering niet ervaren als een last en ook het verantwoorden van keuzes die gemaakt worden door de burgemeester of wethouder in een samenwerkingsorgaan gaat zonder moeite. Het besef van de noodzaak van een dergelijk samenwerkingsverband zorgt in deze gevallen snel tot berusting bij de raad. Het belang van het richtinggevende leiderschap en het samenbrengen van partijen door de burgemeester neemt steeds meer toe. Dit is in overeenstemming met hetgeen door Karsten et al. (2014) wordt beschreven. Een nadeel van de vele samenwerkingsverbanden is dat het besluitvormingsproces een veel langere tijd in beslag neemt. Zo geeft burgemeester Romeyn van gemeente Heiloo (Bijlage I) aan dat het vaak gebeurt dat bepaalde voorstellen eerst worden voorgelegd aan zijn collega wethouders, waarna ze worden besproken in de raad. Vervolgens komen ze ook nog eens in het dagelijkse bestuur en het algemene bestuur van de veiligheidsregio aan de orde. Dergelijke situaties worden volgens burgemeester Romeyn versterkt bij onderwerpen zoals de begroting waar de raad nog uitgebreid op in wil gaan.


45

Hertoghs & Hoetjes (2003) stellen dat binnen Europa vooral de decentrale overheden in de grensgebieden de blokkerende en bestuurlijke frustrerende effecten van nationale grenzen voelen. Hiermee wordt dan gedoeld op het Europa zonder binnengrenzen en met een vrij verkeer van personen, diensten, goederen en kapitaal. Dit geluid is echter bij onze respondenten niet gehoord. Integendeel zelfs. Zowel de samenwerking binnen als buiten Nederland gaat met weinig moeite gepaard. Zo geeft burgemeester Akkermans van gemeente Eijsden-Margraten (Bijlage I), aan dat hij vindt dat burgemeesters van grensgemeenten te weinig over de landsgrenzen heen kijken als ze het over samenwerking hebben. Burgemeester Akkermans neemt zelf onder meer deel aan een overleg waar de burgemeesters van de grensgemeenten van ZuidLimburg, de burgemeester van Aken en de burgemeesters van enkele Belgische en Duitse gemeenten in deelnemen. Op een zeer vrijblijvende manier worden verschillende thema’s in dit overleg besproken. Naast een leuke band met de buren komt hier volgens burgemeester Akkermans ook uit dat de partijen een beeld krijgen van hoe andere gemeenten omgaan met thema’s zoals toerisme en de arbeidsmarkt. Op deze wijze kunnen de gemeenten van elkaar leren en mogelijk zelfs op elkaar aansluiten. Verder stelt ook burgemeester Attema van gemeente Ridderkerk, dat zij totaal niet gehinderd wordt in het tot stand brengen van grensoverschrijdende samenwerking. Zij stelt: “Niemand kan mij hinderen om met mijn buren te praten”. Er wordt over het algemeen door de burgemeesters geen concreet voorbeeld gegeven van regelgeving die beperkend werkt in het tot stand brengen van samenwerking. Maar duidelijk wordt wel aangegeven dat als deze gevonden wordt, hieromheen wordt gewerkt. Bij samenwerking gaat het meestal om dat bevoegdheden die reeds bestaan worden afgestemd op elkaar. Dit gebeurt dan zonder dat daar specifieke nieuwe bevoegdheden voor nodig zijn. Dit geeft de heer Krijnen, coördinerend beleidsmedewerker bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, aan (Bijlage I). De grensoverschrijdende samenwerking die op dit moment plaatsvindt, vaak in coördinatie met de provincie, behoeft geen formele kanalen om tot stand te kunnen komen. Een voorbeeld dat door de heer Krijnen wordt gegeven is de samenwerking tussen Tilburg en Terneuzen op het gebied van de problematiek rondom de coffeeshops. De samenwerking geschiedt op vrijwillige basis, waarbij een wettelijke basis niet is vereist. Op het gebied van grensoverschrijdende samenwerkingen binnen Nederland geeft de heer Krijnen aan dat de meeste bilaterale overeenkomsten tussen de wethouders van de verscheidene gemeentes tot stand komen. Hierbij kan daarom inhoudelijk niet worden gesproken van samenwerking tussen burgemeesters. Uit artikel 170 van de Gemeentewet blijkt echter wel dat de burgemeester zorg draagt voor een goede samenwerking met andere


46

gemeenten en overheden. Echter in het kader van deze taak moet worden opgemerkt dat de burgemeester vooral een proces bewakende rol speelt, en niet een vakinhoudelijke. Het bovenstaande betekent echter niet dat er helemaal geen knelpunten zijn in de samenwerking met gemeenten, provincies, of landen over de gemeentegrenzen. Burgemeester Demmers-van der Geest van gemeente Vlissingen (Bijlage I), geeft het voorbeeld dat de informatie-uitwisseling tussen Vlissingen en bijvoorbeeld Antwerpen, op het gebied van de bestrijding van de drugshandel via de Westerschelde, door de verschillende wetgevingen soms wordt gehinderd. Betere ondersteuning vanuit de Rijksoverheid zou in dergelijke situaties de knelpunten kunnen verminderen. Een heel ander geluid dat wij bij meerdere burgemeesters hebben opgevangen (Bijlage I: Burgmeesters van Horst aan de Maas, Uden en Wageningen) is dat in deze tijd waarin door de Rijksoverheid steeds meer gehamerd wordt op maatwerk, dezelfde Rijksoverheid het moeilijk vindt om de gemeenten ook de ruimte te geven om dit maatwerk te bieden. Een van de voorbeelden is de regionale uitvoeringsdienst waarin de Rijksoverheid, naar het idee van de burgemeesters, te veel voorschrijft hoe het een en ander moet gebeuren. Zoals de burgemeester van Rooij van gemeente Horst aan de Maas aangeeft moet er meer gedurfd worden om verschillen te laten ontstaan tussen gemeenten, omdat de behoeften ook verschillend zijn. Als mogelijke oplossing voor deze kwestie wordt geen nieuwe regelgeving voorgesteld, maar is de breed gedragen opvatting dat de overheden elkaar meer moeten vertrouwen.

2. Wat zijn de nieuw verwachte taken van de burgemeester in de komende jaren? Zoals het theoretisch kader al vermeldt, is de burgemeester actief in de raad en in het college. Het college is verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur van de gemeente. De taak van het college is onder meer de voorbereiding en uitvoering van raadsbesluiten, tenzij de burgemeester daartoe bij of krachtens de wet bevoegd is verklaard. Artikel 160 van de Gemeentewet geeft de bevoegdheid voor het voeren van het dagelijks bestuur. De taak van de burgemeester is om toezicht te houden op de tijdige voorbereiding, vaststelling en uitvoering van het beleid (Kortmann, 2012). Dit theoretische kader volgt uit de wet en is vastgesteld door de wetgever. Echter, de burgemeester moet hier praktisch mee aan de slag. Ons onderzoek wijst met betrekking tot het takenpakket het volgende perspectief uit. Volgens dhr. Gaillard, burgemeester van Bussum (gesproken op de Tweedaagse) is de burgemeester voor iedere gemeente anders. Elke stad en elk dorp heeft een andere


47

achtergrond en de afstand tussen de burger en de burgemeester is voor elke plaats verschillend. Over het algemeen kan worden gezegd dat de burgemeesters tevreden zijn met hun takenpakket. Daarbinnen kan wel een onderscheid worden gemaakt. Vanuit de historie van de gemeente gezien, zijn er steden waarbij burgemeester liever een uitgebreider takenpakket ziet. Denk bijvoorbeeld aan Den Haag. Dat is een stad waar veel gebeurt, die ertoe doet, waar een burgemeester moet zijn die ook zijn netwerk goed kent en ook diplomatiek is. In Den Haag hebben ze te maken met andere overheden en met ambassades. Dit heb je in kleinere of andere type gemeente, zoals bijvoorbeeld Laren, nauwelijks. Andere voorbeelden van steden die vanuit de historie een bepaalde status hebben, zijn Amsterdam en Rotterdam. Een burgemeester van zo een stad zal sneller een groter takenpakket met de verantwoordelijkheden nodig hebben. En daar kan tevens een bepaalde bestuursstijl op worden toegepast. Zo kan volgens de burgemeester van Vlissingen worden geconcludeerd dat voor een grotere gemeente meer een aanjager nodig is en voor een kleinere gemeente een verbinder. Hier wordt echter later in het rapport nog op ingegaan. Een kleinere, wat overzichtelijke gemeente brengt met zich mee dat het huidige takenpakket voldoende en goed uitvoerbaar is. De omvang van de gemeente speelt dus wel een rol. Bij wat grotere gemeentes staat de burgemeester wat verder weg van de praktijk en dat brengt natuurlijk ook risico’s met zich mee. Je bent als burgemeester minder zichtbaar voor de burger. Ook al zijn de meeste burgemeesters tevreden over hun takenpakket op dit moment, de discussie zal moeten blijven bestaan. Veranderingen in de structuur van het burgemeesterschap kunnen zo steeds opnieuw geëvalueerd worden. Er zijn weinig problemen die burgemeesters tegenkomen tijdens de uitvoering van het huidige takenpakket. Dit komt vooral doordat er preventief te werk wordt gegaan, bijvoorbeeld in de gemeente van Wageningen en Uden. Dit houdt onder andere in dat er van tevoren afspraken worden gemaakt met horeca of middelbare schoren. Hierna wordt er op een vertrouwensbasis gewerkt. Inzet van politie wordt echter wel op de achterhand gehouden als noodmaatregel. Bij grotere gemeenten kan preventief werken lastiger zijn doordat hier meer beweging is. Naast het preventieve aspect speelt volgens de burgemeester van Horst aan de Maas het volgende ook een rol: Tevredenheid met betrekking tot de bevoegdheden en instrumenten. Dit houdt verband met de rol die je als burgemeester vervult. De burgemeester van Vlissingen (Bijlage I) merkt nog een probleem op bij het uitvoeren van zijn takkenpakket. Wanneer er iets mis gaat in de gemeente heeft de gemeente het gedaan, aldus de burger. Burgemeesters moeten investeren in het uitvoeren van het takenpakket. Dit wordt als positief ervaren. Samen met de gemeentesecretaris komt hij dan tot een bepaalde visie en keuze. De gemeentesecretaris is echter niet de


48

eindverantwoordelijke voor het reilen en zeilen binnen de gemeente. Dit is namelijk de hoofdambtenaar. Burgemeesters vinden het daarom lastig als de burgers de gemeente als een eenheid zien. De burgemeester van Vlissingen vertelde dat zij tevreden is met haar taken binnen de huidige wetgeving. Er is echter volgens haar wel sprake van een bepaalde grens. Er zijn namelijk steeds meer bevoegdheden voor een aantal zaken waar burgemeesters ook bevoegdheden voor dragen. Die bevoegdheden willen ze dan ook daadwerkelijk om kunnen zetten in daden. De burgemeester kan echter niet zelf sturing geven aan het personeel. Dit is een eerste grens. Daarnaast heeft de raad als hoogste orgaan het budgetrecht. Om tot bepaalde financiële besluiten te komen met de raad, is de burgemeester afhankelijk van de politieke context van dat moment. De grens van het systeem gaat wel bereikt worden als er nog meer verantwoordelijkheden naar de burgemeester toegaan. Een oplossing hiervoor zou kunnen zijn dat er gestreefd moet worden naar een soort presidentieel model. De burgemeester wordt daarbij dan gekozen en is hierdoor ook in staat om zijn eigen mensen om zich heen te vergaren. Als de burgemeester dus bepaalde bevoegdheden heeft, moeten er volgens de burgemeester van Vlissingen ook de doorzettingsmacht zijn. De burgemeester is gebonden aan de raad terwijl de burgemeester zelf aansprakelijk of verantwoordelijk gesteld wordt voor bepaalde zaken. Meer verantwoordelijkheid zou ook betekenen meer politieke context ambiëren. In het huidige systeem zijn alle politiek-bestuurlijk inhoudelijk taken voor de wethouder. De burgemeester van Bellingwedde vindt het daarom goed dat de burgemeester boven de partijen en boven de politiek gevoelige onderwerpen staat. Dit is omdat de burgemeester geen gekozen bestuurder of politicus is. Het is iemand die ervoor zorgt dat het hele bedrijf goed loopt. Hij is een mogelijke regisseur, iemand die verantwoordelijk is voor een goede gang van zaken van het hele bedrijf. Het feit dat de burgemeester boven de partijen moet staan hangt samen met de politieke integriteit. In beginsel is het de bedoeling dat de burgemeester toeziet op de bestuurlijke integriteit bij de wethouders en de raadsleden. De burgemeester dient in verband met de zorgplicht toezicht te houden en te bemiddelen. Komt de burgemeester in een conflict met een andere partij waar zij beiden niet uitkomen, dan is er altijd nog de mogelijkheid voor de cvdK om te bemiddelen. In algemene zin moet worden opgemerkt dat er een belangrijke wetswijziging in de Gemeentewet bij de Eerste Kamer ligt omtrent integriteit. Artikel 170 lid 2 van de Gemeentewet zal als volgt komen te luiden: “De burgemeester bevordert de bestuurlijke integriteit van de gemeente”. Uit dit artikel blijkt dus een zekere zorgplicht voor de burgemeester dat deel zal gaan uitmaken van het takenpakket van de burgemeester. Deze zorgplicht is echter niet verder geconcretiseerd.


49

Tevens kan er nog worden opgemerkt dat er een tendens is in het takenpakket van de burgemeester. De burgemeester wordt geacht in toenemende mate achter de voordeur van mensen, oftewel in de privésfeer, van de burger te kijken. Een voorbeeld hiervan is dat zij een huisverbod kunnen opleggen. De burgemeester heeft de bevoegdheid allerlei maatregelen te nemen om in te grijpen, maar vindt dit soms lastig omdat hij hierdoor juridisch kwetsbaar wordt. Dit komt doordat burgers het besluit kunnen aanvechten bij de rechter. Hierbij wordt er uitgegaan van wat er in de praktijk is gebeurd, wat zorgt voor arbitraire beslissingen. Wat hier eigenlijk uit voortvloeit, is dat de wetgever aan de burgemeester vraagt om zich te gaan bemoeien met de privésituatie. Dit is dus in het moderne burgemeesterschap aan de orde. De burgemeester vindt het een groot nadeel dat deze bevoegdheid hem kwetsbaar kan maken, aangezien het voor bestuurlijke dilemma’s zorgt. De burgemeester laat zich hierbij adviseren maar vindt het toch lastig omdat soms ook zijn eigen veiligheid in het geding is. Dit is bijvoorbeeld zo wanneer een gedetineerde van een zedenzaak terugkeert naar de gemeente. De gemeente heeft dan een zorgplicht, zo staat het immers in de wet. Op het moment dat een gedetineerde terugkeert in de samenleving geeft dat heel veel spanning. Vooral ouders zijn daarbij bezorgd over hun kinderen. De buurt wil de gedetineerde niet hebben maar aan de andere kant heeft de gemeente een zorgplicht. Dan worstelt de burgemeester toch met een dilemma. De wetgever en daarmee het moderne burgemeesterschap vraagt dan om daar dan toch een heldere keuze in te maken en die te beargumenteren.

3. Hoe komt het dat er tegenwoordig meer burgemeesters ‘’vallen’’? Het aantal jaren dat een burgemeester in één gemeente zit is vanaf 1900 sterk gedaald. Hiervoor blijken uit de wetenschappelijke literatuur verschillende mogelijkheden te zijn. Allereerst wordt gesteld dat een burgemeester afhankelijk is van het vertrouwen van de raad. Daarnaast kan onvoldoende ervaring ervoor zorgen dat burgemeesters het niet redden in hun gemeente. Uit de literatuur blijkt dat het niet de starters zonder ervaring zijn die vallen. Verschillende risicopatronen voor

de

val

van de burgemeester zijn:

een

integriteitsprobleem, de misfit en een probleemgemeente. Ook wordt gesteld dat burgemeesters zelfkritisch moeten zijn in hun zittingsperiode. Om te kijken of deze mogelijkheden ook in de dagelijkse praktijk van burgemeesters naar voren komen is een interview afgenomen met oud-burgemeester van Maastricht: de heer Leers (Bijlage I). Hierbij moet gezegd worden dat het resultaat van deze deelvraag gebaseerd is op één interview. Dit is niet erg representatief, maar het interviewen van andere


50

gevallen of vertrokken burgemeesters ligt gevoelig. Wel zijn wij van mening dat de heer Leers en goed beeld kan schetsen van de ideale burgemeester van de toekomst en van oorzaken van de steeds vaker ‘’vallende’’ burgemeester in het verleden. In 2004 is hij namelijk tot beste burgemeester van Nederland benoemd. Als ontwikkeling in het burgemeesterschap wordt gezien dat burgemeesters steeds voorzichtiger worden in het uitoefenen van hun functie. Zij gaan er niet meer met volle lef en durf tegenaan. Er wordt daarbij gesteld dat wanneer burgemeesters teveel actief zijn op het terrein van de wethouders, deze jaloers kunnen zijn. Je moet als burgemeester dus je werk goed doen en je omgeving in de gaten houden. Ervaring is voor een burgemeester vereist. Er moet hierbij dan wel meer gericht worden op politieke ervaring, en niet zozeer op ervaring in het bedrijfsleven. De heer Leers zei (het burgemeesterschap) dan ook: ‘’Als je zomaar blind daarin stapt, dan ben je binnen een half jaar weg.’’ In Maastricht was, en is, er sprake van een spanningsveld tussen twee groepen mensen. Je hebt de ‘’inner circle’’ die traditiegetrouw alles wil behouden en de toeristen en studenten die dit juist helemaal niet meer willen. Met dit spanningsveld moet je als burgemeester goed omgaan. Om als burgemeester erkend en geloofd te worden moet je er op momenten van spanning, op momenten dat het er toe doet, er zijn. Het consequent zijn in je woorden en daden wordt door mensen gewaardeerd. Een burgemeester heeft volgens hem niet te weinig middelen om iets aan te pakken. Hij stelt voorop dat je het moet organiseren en een richting moet aangeven. Tegenwoordig wordt er echter een angstcultuur gecreëerd door de snelle afrekening. Dat is een grote zorg voor de toekomst. Wanneer we kijken naar zelfkritisch zijn wordt het gesteld dat dit altijd achteraf en te laat gebeurd. Zelfkritisch probeer je als burgemeester te zijn, maar omdat je beslissingen moet maken sluipen er altijd wel dingen in die je liever anders hadden willen doen of beoordelen. Iemand die besluitvaardig moet zijn neemt ook beslissingen en dat betekent soms dat je iets over het hoofd ziet. Het oorzaak van het vertrek van de heer Leers ligt volgens hem bij jaloezie en de ruzie met een wethouder. Het ging uiteindelijk niet om verstoorde integriteit, maar het continue ‘’gedoe’’ in de gemeente zorgde ervoor dat een aantal fracties vonden dat het vertrouwen weg was. Burgemeester wordt je in deze tijd door de invulling van het ambt en het gezag dat je opwekt. Zonder gezag wordt het burgemeesterschap niks. Gezag creëer je door te zorgen voor respect. Leiderschap mist hij als belangrijk factor in onze classificatie met vier rollen. Je moet initiatief nemen en durven. Als burgemeester moet je als verbinder je rol niet alleen maar technocratisch invullen. Je moet streven naar een missie en een richting ingaan. Om daar te


51

komen moet je verbinden. De gunfactor in het burgemeesterschap krijg je in het begin. Het komt er op neer of je gaandeweg als burgemeester in staat bent deze gunfactor te bevorderen, behouden of zelfs stimuleren. Een belangrijke kenmerk van de huidige samenleving is dat wij in een wegwerpmaatschappij leven. Dit geldt ook voor de politiek. Als iets niets is, wordt het gewoon vervangen. Daarnaast breekt de media de politiek af. De media is niet de oorzaak van de steeds vaker ‘’vallende’’ burgemeester, maar draagt hier wel degelijk deels aan bij. Maastricht was volgens de heer Leers geen makkelijke gemeente. Toch is dit volgens hem niet de oorzaak geweest voor zijn vertrek. Wanneer we deze punten samenvatten en terugkoppelen aan de literatuur, kunnen de volgende conclusies getrokken worden: Het vertrouwen van de raad is volgens de literatuur belangrijk bij de uitoefening van het burgemeesterschap. Echter ook de relatie met wethouders is belangrijk. Je moet niet teveel actief zijn op hun gebied omdat dit kan leiden tot jaloezie en spanningen. Zonder ervaring redt een burgemeester het niet lang. En ervaring is daarom ook vereist voor het goed kunnen uitoefenen van het burgemeesterschap. Bij de heer Leers was er sprake van de schijn van een integriteitsprobleem. Uiteindelijk bleek hier niet het geval van te zijn, maar er was toch zoveel gebeurd dat aan het vertrouwen afbreuk was gedaan. Zelfkritisch zijn wordt als belangrijke factor gezien. Maar dit is niet altijd mogelijk bij de besluitvaardige rol als burgemeester. Het creëren van gezag en het behouden of stimuleren van de gunfactor komt als belangrijke taak naar voren. Het feit dat een gemeente een ‘’probleemgemeente’’ is, of een lastige gemeente om mee om te gaan, heeft geen invloed op het feit dat meer burgemeesters vallen.

4. In welke mate hangt de rol die de burgemeester moet aannemen om bij de gemeente te passen (verbinder, leider etc.) af van de grootte van de gemeente? Dat er maar één van de vier rollen gekozen kon worden, was voor vele respondenten een minder punt in de enquête. Er werd door de burgemeesters en de raadsleden meermaals in de toelichting aangegeven dat ze meerdere opties hadden willen aankruisen of dat de burgemeester alle vier de rollen vervult of hoort te vervullen. Ook in de interviews gaven de burgemeesters en raadsleden aan dat de vier rollen allemaal belangrijk zijn voor een burgemeester en dat de burgemeester liefst alle vier de rollen vervult. De grootte van de gemeente zou daarbij volgens sommige geïnterviewde niet


52

uit hoeven te maken. Ook werd er meermaals gezegd dat de rol van de burgemeester persoonsafhankelijk en/of gemeenteafhankelijk is. Er is echter weldegelijk een verschil in (niet-)gewenste rollen voor kleine en grote gemeenten te ontdekken in de resultaten van de enquête, zoals te zien is in tabel 2 en 3. Zo wordt de rol van verbinder het vaakst genoemd als beste burgemeestersrol bij een kleine gemeente. 58% van de burgemeesters en 45% van de raadsleden die de enquête invulden, beoordeelden deze rol als meest geschikt. Beide groepen respondenten vinden de rol van netwerker ook erg belangrijk (28% van de burgemeesters en 36% van de raadsleden); de rol van netwerker komt daarmee op een tweede plaats. De rollen van procesregisseur en aanjager blijven ver achter. De reden voor deze antwoorden kan gezocht worden in de toelichtingen van de respondenten. Zij zeggen meermaals dat kleine gemeenten goed samen moeten werken en daarom een verbinder en/of netwerker nodig hebben. Ook voor een grote gemeente vinden de burgemeesters en de raadsleden de rol van verbinder en netwerker het vaakst de meest passende rollen. De burgemeesters hebben een voorkeur voor de rol van verbinder; 42% van hun kiest hiervoor. De rol van verbinder wordt op de voet gevolgd door de rol van netwerker met 37% van de stemmen. De raadsleden noemen de rol van netwerker het meeste, namelijk in 33% van de gevallen. De rollen van aanjager (29%) en procesregisseur (25%) passen volgens hun echter ook bij een grote gemeente. Sommige van de geïnterviewde burgemeesters zien echter niet hoe een burgemeester kan verbinden als hij in een grote gemeente werkt. In een grote gemeente zou de burgemeester minder dicht bij de inwoners staan, waardoor verbinden moeilijker kan zijn. De slechtst passende rollen voor een kleine gemeente zouden volgens de burgmeesters en raadsleden de procesregisseur en aanjager zijn. Op de vraag welke rol het slechtst bij een kleine gemeente past, antwoordt 59% van de burgemeesters dat dat de procesregisseur is. De aanjager (20%) en netwerker (17%) worden ook nog als minst passend genoemd. De raadsleden verschillen echter van mening met de burgemeester en vinden de aanjager het vaakst niet-passend. 49% van de raadsleden noemt deze rol de slechtst passende rol van de burgemeester bij een kleine gemeente. Daarop volgt de procesregisseur met 31% van de stemmen. De respondenten noemen ook voor de grote gemeenten de rollen van procesregisseur en aanjager als de slechtst passende rol voor een burgemeester. De slechtst passende rol was voor de burgemeesters met voorsprong de procesregisseur. Door 56% van de geënquêteerde burgemeesters werd de rol van procesregisseur als minst passende rol genoemd. Ook de rol van aanjager past volgens 26% van de burgemeesters niet bij een grote gemeente. Deze rol zou volgens 49% van de raadsleden niet bij een grote gemeente passen. De rol van procesregisseur was voor 29% van de raadsleden de minst


53

gewenste rol voor een grote gemeente. In de toelichtingen bij de enquête en uit de interviews blijkt dat sommige burgemeesters en raadsleden vinden dat de wethouders de rol van aanjager op zich moeten nemen. Vooral bij de grote gemeenten zou dit een taak van de wethouders zijn. Zo zegt de burgemeester van Vlissingen over zijn ‘minder sterke’ aanjagersrol als burgemeester dat hij daar eventueel andere mensen voor kan inzetten. Tabel 2. ‘Best passende rollen voor burgemeesters van kleine en grote gemeenten volgens burgemeesters en raadsleden’

Rollen

Best passende rol

Verbinder

Kleine gemeente B

R

(N=105)

(N=55)

58% (61) 45% (25)

Grote gemeente

Best

Verbinder

passende rol

Netwerker

28% (29) 36%

Netwerker

(20) Procesregisseur

7% (7)

11% (6)

Procesregisseur

Aanjager

8% (8)

7% (4)

Aanjager


54

Tabel 3. ‘Slechtst passende rollen voor burgemeesters van kleine en grote gemeenten volgens burgemeesters en

Rollen

Slechtst passende Verbinder

Kleine gemeente B

R

(N=105)

(N=55)

4% (4)

5% (3)

rol

Grote gemeente

Slechtst

Verbinder

passende rol Netwerker

17% (18) 15% (8)

Netwerker

Procesregisseur

59% (62) 31%

Procesregisseur

(17) Aanjager

20% (21) 49%

Aanjager

(27) raadsleden’

4.3. Aanvullingen en verduidelijkingen op de resultaten De genoemde rollen zouden volgens de twee van de geïnterviewde burgemeesters nog aangevuld moet worden. Zo zegt de burgemeester van Eijsden-Margraten dat er een rol ‘nederigheid’ toegevoegd moet worden. En ook de burgemeester van Horst aan de Maas geeft aan dat een burgemeester vooral in de rol van verbinder en netwerker ook ‘anderen moet laten schitteren […] Het is geen solo-functie’. De burgemeester van Eijsden-Margraten beschrijft de rol van nederigheid als volgt:

En tot slot van rekening hoort er nog een hele andere rol bij. En die rol, die wordt eigenlijk nooit uitgesproken, maar je moet af en toe ook gewoon nederig zijn. […] dat je ook heel goed moet beseffen dat je maar een onderdeel van een totaal bent […] Dat het niet altijd om die burgemeester gaat.

Als het om de toekomst gaat, kunnen er nog grote veranderingen plaatsvinden op het gebied van de burgemeestersrollen, zegt de raadsgriffier van gemeente Nijmegen. Er komen steeds meer burgerinitiatieven en inwoners van de gemeente willen uiteindelijk samen (met het gemeentebestuur) de gemeente verbeteren en mooier maken. Deze maatschappelijke verandering zal zijn invloed hebben op de bestuurlijke wereld ‘want die twee staan eigenlijk niet los van elkaar’. De rollen van de burgemeester zouden in de toekomst dan ook anders


55

ingekleurd kunnen worden. Zo zou een burgemeester in de rol van aanjager meer op het gebied van processen kunnen gaan ‘aanjagen’.

5. Wat wordt er verwacht van de burgemeester door…? 5.1. De gemeenteraad Om deze deelvraag te beantwoorden hebben we drie raadsleden uit dezelfde raad (Nijmegen) geselecteerd met een andere politieke achtergrond, namelijk VVD, D66 en Groenlinks (Bijlage I). Hier hebben we voor gekozen om een beeld te kunnen geven van wat er van de burgemeester verwacht wordt vanuit verschillende politieke stromen. Daarnaast hebben we ook de profielschets die door de raad van Nijmegen in 2011 is samengesteld geraadpleegd. Door middel van vergelijking kijken we naar welke punten er voor welke partijen het belangrijkst zijn bij de functionering van een burgemeester. Verder hebben we ook een enquête rond gestuurd naar verschillende raadsleden in Nederland om te kijken wat de algemene verwachtingen zijn. In de profielschets die op 16 november 2011 (Bijlage II) was opgesteld staan de verwachtingen die de raad van Nijmegen destijds had van de nieuwe burgemeester. Een aantal van deze verwachtingen kwamen ook herhaaldelijk ter sprake tijdens de interviews. Ten eerste staat er in de profielschets dat de raad van Nijmegen op zoek was naar iemand die toegankelijk is en veel aandacht heeft voor de eigen inwoners (Voorstel van Raad, 2011: 1). De term burgervader wordt hierbij door alle drie de raadsleden vaak gebruikt. Vanuit GroenLinks wordt dit gezien als iemand die het leuk en belangrijk vindt om met mensen in de stad een gesprek aan te gaan. Ook het gezicht van de stad willen zijn is hierbij belangrijk. Alle drie de raadsleden vinden dit de belangrijkste taak van de burgemeester en vinden dat de huidige burgemeester deze ook goed uitvoert. Daarnaast verwachtte de raad iemand die democratisch is ingesteld en die de samenwerking tussen het college en de raad bevordert (Voorstel van Raad,2011: 1). Het raadslid van de VVD benadrukt hierbij niet op zoek te zijn naar een zevende wethouder maar echt naar een voorzitter. Het raadslid van D66 geeft hier een extra dimensie aan. Volgens hem moet de burgemeester behalve zijn drie officiële rollen van: voorzitter zijn van het college, voorzitter zijn van de raad en het zijn van burgemeester met eigen openbare ordetaken, ook nog drie andere rollen vervullen. Allereerst moet een burgemeester ook echt een burgemeester in de stad zijn, wat ook wel zijn ceremoniële functie genoemd kan worden. Daarnaast moet de burgemeester een bestuurder zijn van de stad en tot slot moet hij een bemiddelaar zijn tussen de raad en het college (Tobias van Elferen, D66).

Bij het laatste punt gaat het hem


56

vooral om het feit dat de burgemeester de balans tussen politiek en het bestuurlijke kan onderhouden. Hierbij moet een burgemeester ervoor zorgen dat een wethouder bijvoorbeeld niet vier jaar lang om politieke redenen campagne aan het voeren is door steeds in de krant te verschijnen. Aan de andere kant moet een wethouder ook niet vier jaar lang juist heel passief te werk gaat en zijn tijd uit zit. Verder verwacht de raad dat een burgemeester ook beschikt over de kwaliteiten van één of meerdere rollen die de vertrouwenscommissie toeschrijft. Volgens het raadslid van VVD moet de burgemeester een echte netwerker zijn en een breed netwerk hebben. Dit is vooral belangrijk omdat Nijmegen namens een regio spreekt. In een kleiner gemeente echter is het functioneren als burgervader veel belangrijker voor een burgemeester dan een rol als netwerker. Ook vindt hij de rol van verbinder erg belangrijk. In de profielschets wordt dit beschreven als iemand die de samenwerkingsmogelijkheden binnen de regio goed zal benutten (Voorstel van Raad, 2011: 1). Patrick Hulias, het raadslid van VVD, gaat hierin een stap verder en vind dat de rol van verbinder ook essentieel is om goed te kunnen omgaan met de decentralisatie van de overheidstaken naar gemeente. Het raadslid van GroenLinks vindt dat binnen een kleine gemeente de burgemeester juist de rol van procesregisseur moet aannemen. Binnen een kleinere gemeente zijn er namelijk minder wethouders en raadsleden waardoor de burgemeester harder nodig is. Binnen een grote gemeente is het belangrijker dat een burgemeester juist de rol van verbinder aanneemt wat in een kleiner gemeente minder nodig is omdat de meeste mensen elkaar al kennen. Beiden visies van de raadsleden van VVD en GroenLinks staan haaks op die van het raadslid van D66. Hij vindt juist dat alle vier de rollen binnen ieder gemeente even belangrijk zijn ongeacht de grootte of religieuze of politieke kleur. Volgens hem moet de burgemeester juist een rol aannemen op basis van dat wat zich op dat moment binnen de gemeente afspeelt. Als we tenslotte kijken naar de invloed van politieke achtergrond bij het aanstellen van de burgemeester dan is Nijmegen een bijzonder geval. CDA heeft namelijk een burgemeester mogen leveren ondanks dat het destijds maar 3 zetels hadden binnen de raad. Volgens GroenLinks speelt politiek een sterke rol bij algemene raadsbesluiten. Helaas mag er niks gezegd worden over hoe de raadsleden bij de benoeming van de huidige burgemeester te werk zijn gegaan. Wel is duidelijk te zien aan het resultaat dat bij het aanstellen van de huidige burgemeester politieke voorkeur nauwelijks een rol heeft gespeeld in Nijmegen.


57

Dit sluit mooi aan bij de resultaten van de enquête waaruit is gebleken dat voor de meeste raadsleden een lidmaatschap bij een politieke partij in beperkte mate noch in hoge mate een rol speelt bij het aanstellen van een burgemeester. De burgemeester hoort immers boven de partijen te staan. Bekwaamheid en ervaring worden belangrijker geacht. De burgemeester moet volgens de raadsleden worden aangesteld op basis van zijn kwaliteiten en deskundigheid. Als we kijken naar de rol van een politieke partij bij besluitvormingen binnen de raad, dan zien we juist dat deze heel groot is. Verder blijkt uit de resultaten dat de rol van de burgemeester als verbinder het meest voor komt binnen de verschillende gemeentes. De meeste raadsleden geven aan dat de rol van verbinder ook het beste past binnen een kleiner gemeente. Veel geven aan dat kleinere gemeentes afhankelijk zijn van de grote gemeentes met wie ze moeten samenwerken. Ook het kunnen verbinden van partijen is hierbij belangrijk om tot een goede samenwerking te komen. De rol van aanjager daarentegen past volgens de meeste raadsleden juist niet binnen een kleine gemeente. De tweede meest voorkomende rol is de rol van netwerker. Veel raadsleden geven aan dat ze deze rol ook het best vinden passen bij een grote gemeente. Ook hier weer wordt de rol als aanjager gezien als het minst geschikt binnen een grote gemeente. Velen geven echter wel aan dat de burgemeester in praktijk meerdere rollen tegelijkertijd vervult en slechts een rol niet alles dekkend is. 5.2. De commissaris van de Koning Om een beeld te krijgen van de verwachtingen die een cvdK van een burgemeester heeft en de ontwikkeling van die verwachtingen de komende jaren is een interview gehouden met de kabinetschef van de Provincie Utrecht, de heer Thomas (Bijlage I). De kabinetschef is het hoofd van het ambtelijk apparaat van de cvdK. De bijdrage van de cvdK aan de profielschets is als volgt. De cvdK legt aan de vertrouwenscommissie het belang van een goede profielschets uit. Hij vraagt de leden van de commissie een zo gericht mogelijke profielschets te maken en om zes jaar vooruit te kijken in de schets. De cvdK vindt het prettig als de schets specifiek is, omdat de schets een eerste selectiemiddel voor de potentiële burgemeesters is. Wanneer er genoemd wordt dat men bijvoorbeeld een combinatie van de verbinder en de aanjager zoekt zal dit sommige mensen enthousiast maken om te solliciteren en anderen die hier minder aan voldoen juist niet. Vele factoren spelen een rol bij de keuze voor een of meerdere bestuursstijlen van de burgemeester, bijvoorbeeld de bestuurlijke cultuur, ontwikkelingen in de regionale samenwerking, de noodzaak voor een strategische visie voor de gemeente, of bijvoorbeeld


58

het stimuleren van economische ontwikkeling. Ook heeft het met het takenpakket van de burgemeester te maken welke rol hij voornamelijk zal moeten aannemen. Zo is de burgemeester van de gemeente Utrecht ook voorzitter van die veiligheidsregio. De cvdK houdt hier sterk rekening mee in zijn advies aan de commissie met betrekking tot de profielschets. Of een kandidaat uiteindelijk gekozen wordt als nieuwe burgemeester hangt er ook sterk van af of er een ‘klik’ is tussen de kandidaat en de vertrouwenscommissie. Dat is belangrijk, omdat betrokkenen voor een langere periode voor elkaar kiezen. Verder past vanwege onder andere persoonlijkheid de ene burgemeester nu eenmaal beter in een grote stad dan in een dorp. Wat betreft de toekomst van het burgemeestersambt verwacht de heer homas dat de rol procesregisseur van burgemeesters des te belangrijker zal worden. Dit komt omdat er door alle betrokken partijen, dus raadsleden, wethouders, de cvdK et cetera, veel waarde wordt gehecht aan de onafhankelijke positie van de burgemeester. Een onafhankelijke speler kan het proces goed regisseren. De waarde die aan de andere rollen (verbinder, aanjager, netwerker) wordt gelegd is minder algemeen van aard. Dit hangt meer van de specifieke situatie, en daarmee verwachtingen die men van een burgemeester heeft, in de gemeente af. 5.3. Het college van burgemeester en wethouders Zoals ook in het theoretisch kader al verder uitgewerkt is het college verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur van de gemeente. De burgemeester is voorzitter van het college. Elke wethouder heeft een portefeuille met daarin verschillende beleidsterreinen waar hij verantwoordelijk voor is. De burgemeester heeft altijd de openbare orde in zijn portefeuille. Aan de geïnterviewde burgemeesters de volgende vraag voorgelegd: ‘Voelt u spanning tussen uw openbare ordeverantwoordelijkheid en uw taak binnen het college? Zijn deze soms tegenstrijdig?’. Het is namelijk voor te stellen dat een burgemeester het wel lastig kan krijgen in een college, wanneer wethouders iets willen uitvoeren dat in strijd kan zijn met de openbare orde. Dit zou tot spanningen kunnen leiden. Bijna alle van de geïnterviewde burgemeesters gaven aan geen spanning te voelen in het college, met betrekking tot hun openbare ordeverantwoordelijkheid. Hiervoor worden verschillende redenen gegeven. Zo zegt de één dat absoluut geen spanning kan bestaan, omdat het nu eenmaal zo bij wet geregeld is. Daarnaast wordt er vaak gereageerd door aan te geven dat het gaat om een collegiaal bestuur. Een collegiaal bestuur zou ervoor zorgen dat er weinig spanningen ontstaan, iedereen vertrouwt elkaar in zijn taak en heeft dan ook


59

vrede met de gang van zaken. Dit komt mede tot stand doordat er veel informatie wordt uitgewisseld. Door een van de burgemeesters is een voorbeeld gegeven met betrekking tot een openbare ordevraagstuk. Als in een bepaalde gemeente veel overlast is, dan is het de taak van de burgemeester, die verantwoordelijk is voor de openbare orde, om hier iets mee te doen. Als deze nu camera’s wil plaatsen, dan heeft hij of zij hier budget voor nodig. Het kan zijn dat de wethouder financiën nu zegt dat dat er niet is. Dan moet er samengewerkt worden om cameratoezicht toch te kunnen regelen. Hoewel veel burgemeesters geen spanning voelen in het college, kunnen ze zich wel voorstellen dat er spanningen kunnen zijn in een college. De reden dat spanning zou kunnen bestaan, heeft volgens hen te maken met de opbouw van een college. Wanneer die collegiaal is, is er nauwelijks spanning voor een burgemeester met de openbare ordeverantwoordelijkheid en de wethouders. Veel burgemeester geven aan zich ook voor te kunnen stellen dat in grotere gemeenten dan hun eigen gemeente, wel spanningen kunnen bestaan.

6. Welke sociale ontwikkelingen hebben invloed op de positie van de burgemeester? 6.1. Social media Zoals al uit de gesprekken gebleken is, is het social mediagebruik onder burgemeesters zeer divers (zie theorievorming). Om de redenen voor het gebruik en de factoren waar het gebruik mee samen hangt goed in kaart te brengen, zijn in het interview en de enquête voor de burgemeesters enkele vragen omtrent social media opgenomen. Het globale beeld dat het social mediagebruik van de burgemeesters onderling sterk verschilt, kan naar aanleiding van de interviews des te meer bevestigd worden. Het gebruik varieert van helemaal geen gebruik tot dagelijks gebruik. Uit de enquête onder 105 burgemeesters kwam naar voren dat 82 van hen social media gebruiken ten behoeve van de uitvoering van het burgemeesterschap. 57 van de 82 burgemeesters gaven aan 1-10 berichten per week te versturen, 19 burgemeesters 11-20 berichten per week en 6 burgemeesters 21-30 berichten per week. De meesten onder hen gaven aan social media vooral te gebruiken om met burgers te communiceren. Minder vertegenwoordigd waren de redenen ‘om boodschappen te verspreiden´ (19 burgemeesters) en ‘om te netwerken’ (11 burgemeesters). Uit de interviews bleek dat de meeste burgemeesters die aangaven gebruik te maken van social media, Twitter gebruikten. Facebook werd minder vaak genoemd, voornamelijk


60

omdat het bewerkelijker is dan Twitter. Ook werd door meerdere burgemeesters aangegeven dat zij LinkedIn gebruiken. Uit de enquête bleek een iets ander beeld. 44 Burgemeesters gaven namelijk aan Facebook te gebruiken, 29 Twitter en 8 LinkedIn. In de interviews gaven meerdere burgemeesters die geen persoonlijk social media-account hebben, wel aan dat er een gemeenteaccount actief is. Ook hebben er meerdere wel een persoonlijk account geclaimd, om te voorkomen dat iemand anders dat in hen naam zou doen en hier misbruik van zou maken. Uit onderzoek van respectievelijk O’Reilly & Milstein (2009), Tielemans (2011) en Aalberts & Kreijveld (2011) kwamen drie redenen voor burgemeesters om social media te gebruiken naar voren: een band creëren tussen de burgemeester en de burger, personal branding en transparantie bevorderen. Alle drie de redenen zijn ook in de interviews met de burgemeesters naar voren gekomen. Met betrekking tot ‘band creëren’ gaven meerdere burgemeesters aan social media te gebruiken om een connectie te maken met hun burgers (Bijlage I: Burgemeester van Wageningen, Heiloo en Oldenzaal). Daarnaast werd ook aangegeven dat social mediagebruik specifiek kan bijdragen aan een connectie met de jongere generatie van de samenleving. Verder werden aspecten als gemakkelijk benaderbaar zijn, het creëren van gemeenschapszin en het verkleinen van afstanden als redenen voor het gebruik van social media genoemd. Met betrekking tot ‘personal branding’ werd door enkele burgemeesters aangegeven dat zij social media gebruiken om te laten zien wat zij zoal doen en wat ze interesseert (Bijlage I: Burgemeesters van Wageningen en Heiloo). Deze burgemeesters gaven dus ook aan weleens persoonlijke berichten te plaatsen, zoals welk boek hij/zij leest en dat hij opa is geworden. Met betrekking tot ‘het bevorderen van transparantie’ werd door meerdere burgemeesters aangegeven dat zij social media gebruiken om te laten zien wat het burgemeestersambt inhoudt, wat een burgemeester dagelijks doet en vooral om zichtbaar te zijn (Bijlage I: Burgemeesters van Horst aan de Maas, Bellingwedde, Achtkarspelen, Oldenzaal en Heiloo). Veelal werd dan wel benadrukt dat social media een van de middelen is om zichtbaar te zijn, naast de straat op gaan, in de krant staan en bezoeken brengen aan bijvoorbeeld een vereniging. Naast deze drie hoofdredenen om wel social media te gebruiken als burgemeester, kwamen er nog enkele andere redenen duidelijk naar voren om social media te gebruiken als burgemeester. Zo werd genoemd dat er via social media snel informatie verspreid kan worden, bijvoorbeeld over een geplande bijeenkomst (Burgemeester van Wageningen). Ook werd genoemd dat social media een goed medium is om, naast zelf berichten te sturen, ook


61

berichten van burgers te ontvangen (Burgemeester van Heiloo). De berichten kunnen klachten of vragen inhouden. Opmerkelijk is dat door een burgemeester die aangaf geen gebruik te maken van social media als reden werd genoemd dat er geen dialoog mogelijk is op social media en het vooral zenden in plaats van ontvangen van berichten inhoudt (Bijlage I: burgemeester Hilvarenbeek). Naast bovenstaande redenen om social media wel te gebruiken als burgemeester kwamen eveneens meerdere redenen naar voren om social media juist niet of in zeer geringe mate te gebruiken. Als voornaamste reden werd genoemd dat de communicatie via social media erg oppervlakkig en vluchtig is (Bijlage I: Burgemeesters van Hilvarenbeek, Laren, Ridderkerk, Oldenzaal, Vlissingen en Horst aan de Maas). De tegenstanders gaven aan dat er op social media te impulsief gereageerd wordt op zaken die later genuanceerder blijken te liggen. Opvallend is dat ook burgemeesters die wel social media gebruiken dit kenmerk van social media aanstipten. In lijn met de oppervlakkigheid van social media ligt de andere reden van de burgemeesters om het niet te gebruiken: het gevaar dat iets wat een burgemeester op social media plaatst snel wordt ‘opgepikt’ als nieuwtje en zo dingen verkeerd geïnterpreteerd kunnen worden. De meeste burgemeesters die wel social media gebruiken geven daarom ook aan voorzichtig te zijn en goed na te denken over wat ze plaatsen. Sommige geven hierom ook aan alleen zakelijk, en niet persoonlijk, te berichten. Anders wordt het te veel eigen mening en dat is niet gepast vanwege de onafhankelijke rol van een burgemeester. Naast de genoemde voor- en tegenargumenten met betrekking tot het social mediagebruik, kwamen er nog enkele andere factoren aan de orde die met het gebruik in verband staan. Ten eerste werd duidelijk dat de leeftijd van de burgemeester in sommige gevallen een rol speelt bij de keuze voor of tegen social media. Het verband tussen leeftijd en social mediagebruik is echter niet eenduidig. Aan de ene kant gaf een burgemeester aan dat hij vanwege zijn hogere leeftijd juist gebruik maakt van social media om de connectie met de jongere generatie te behouden (Bijlage I: Burgemeester van Wageningen). Aan de andere kant gaf een burgemeester aan geen gebruik te maken van social media omdat hij er vanwege zijn hogere leeftijd geen affiniteit mee heeft (Burgemeester van Achtkarspelen). Uit de enquête bleek dat er geen samenhang is tussen leeftijd en geslacht en social mediagebruik van burgemeesters. Een andere reden die met social mediagebruik in verband kan worden gebracht is de grootte van de gemeente. Dit verband lijkt wel eenduidig. Meerdere burgemeesters van kleinere gemeentes gaven aan geen of weinig social media te gebruiken omdat zij door de grootte van de gemeente ook nog relatief gemakkelijk ‘echt’ contact met de burgers konden hebben (Bijlage I: Burgemeesters van Hilvarenbeek en Laren). De toegevoegde waarde van


62

social media vonden zij daarom beperkt. Zij gaven daarbij aan te begrijpen waarom burgemeesters van grotere gemeentes wel gebruik maken van social media. Uit de enquête bleek dat er geen samenhang is tussen grootte van de gemeente en social mediagebruik van burgemeesters. Wel moet hierbij vermeld worden dat verdeling van de burgemeesters over de drie categorieën (kleine, middelgrote en grote gemeente) erg scheef is (kleine gemeentes sterk oververtegenwoordigd). Ook bleek de locatie van de gemeente (wel of niet in de Randstad) niet samen te hangen met het social mediagebruik van de burgemeester. Tot slot gaven meerdere burgemeesters aan dat hun persoonlijkheid een rol speelde bij de keuze om geen social media te gebruiken. Echt contact vinden deze burgemeesters beter bij zichzelf passen (Bijlage I: Burgemeesters van Ridderkerk en Hilvarenbeek). Naast bovenstaande beweegredenen van de burgemeesters met betrekking tot social mediagebruik, is er ook gevraagd naar het verband tussen social mediagebruik en bestuursstijlen van burgemeesters. Veel burgemeesters gaven aan dat actief social mediagebruik past bij een open, toegankelijke en informele bestuursstijl. Uit de enquêtes echter is geen samenhang gebleken tussen het social mediabruik en de bestuursstijl (verbinder, netwerker, procesregisseur, aanjager) waarin de burgemeester zich het meest herkent. Verder gaven de meeste burgemeesters aan dat het tegenwoordig belangrijk is en er van een burgemeester verwacht mag worden dat hij veel communiceert, en hier ook sterk in is. Social mediagebruik wordt gezien als een van de middelen om aan bepaalde doelen, zoals midden in de samenleving staan en met de tijd meegaan, te voldoen. De burgemeesters vonden dan ook geen van allen dat social mediagebruik verplicht gesteld kan worden. Het is belangrijk dat een burgemeester veel communiceert bijvoorbeeld, maar hoe hij dit doel bereikt, ligt aan de eigen invulling van de burgemeester. Er kan wel in de profielschets staan dat de toekomstige burgemeester een netwerker moet zijn. Hierbij past goed dat de burgemeester actief gebruik maakt van social media, maar hoe hij dit dan precies vorm geeft is aan de burgemeester zelf. 6.2 Doe-democratie Aan verschillende burgemeesters in Nederland zijn twee vragen, aan de hand van het begrip doe-democratie, voorgelegd. Wanneer nodig, is het begrip op basis van het theoretisch kader verder toegelicht. Deze gaf een definitie van doe-democratie als maatschappelijk initiatief en sociaal ondernemerschap, waarvan het initiatief bij de burgers ligt. Het bestuderen van de doe-democratie is relevant omdat de wijze waarop burgers betrokken zijn bij het maken van beleid erg aan het veranderen is. De vragen die aan de burgemeesters zijn gesteld zijn de volgende interviewvragen; ‘Wat merkt u van de sociale ontwikkeling van


63

de doe-democratie in uw gemeente? Zijn er veel burger initiatieven en hoe gaat u daar mee om?’ en ‘Op welke wijze zou u met deze sociale ontwikkeling om willen gaan? Welke taken zijn er voor een burgemeester?’. De resultaten van deze vragen worden hier onder verder besproken. Veel van de burgemeesters geven aan een doe-democratie te ervaren. Dit zien zij vooral in het animo van burgers om te komen met initiatieven en activiteiten of er aan mee te doen. Wel lijkt het zo dat mensen in kleinere gemeenschappen eerder komen met initiatieven. Dit betekent niet alleen dat mensen in dorpen ondernemender zijn, maar ook mensen die samen in een bepaalde buurt wonen dingen willen ondernemen samen. Dus het heeft veel te maken met de sociale cohesie, binnen een dorp of wijk. Zo was er ook het idee dat kleine gemeente, met kleine dorpen die verspreid, soms geïsoleerd liggen, zelfredzamer zouden zijn dan grotere gemeente. En dat hier de ontwikkeling van een doe-democratie helemaal niet zo nieuw was. Een mooi voorbeeld wat betreft burgerinitiatief in een dorp komt uit de gemeente Hilvarenbeek, dit is een gemeente bestaande uit meerdere kernen. Het voorbeeld draait om de dorpskroeg in de kern Esbeek, de exploitant van deze kroeg stopte er mee. Maar voor de gemeenschap in Esbeek had deze kroeg grote waarde, het was het sociale functioneren van het dorp. Dus ze zijn bij elkaar gekomen en hebben besloten de kroeg gezamenlijk te kopen zodat de sociale functie van de kroeg in het dorp behouden kon worden. Een ander voorbeeld hiervan komt uit het dorp Heiloo, het betreft een wijk uit de jaren negentig, waarin burgers behoefte hadden aan een gezamenlijke buurt tuin. Met hulp van burgemeester en gemeente hebben zij een stuk grond beschikbaar gesteld gekregen. Daarop zijn de burgers nu zelf een buurttuin aan het aanleggen. In het proces zijn ook lokale restaurants enthousiast geworden en willen nu kruiden en groente van de buurt afnemen, zodat ze op de kaart kunnen zetten echt lokale producten te gebruiken. Dit is een voorbeeld van hoe bepaalde initiatieven elkaar weer verder helpen. Hoe de burgemeesters met de ontwikkeling van een doe-democratie willen omgaan is verschillend. De één houdt het contact hiermee oppervlakkiger dan de ander. Toch proberen ze initiatieven allemaal positief te benaderen en te ondersteunen waar nodig. Ondersteunen werd naar voren gebracht ook als aanjagen. Het kan namelijk zijn dat burgers samen wel iets willen, een initiatief hebben bedacht, maar dat zij niet weten hoe dit daadwerkelijk uit te voeren. Het is dan dat zij bij de burgemeester aan komen kloppen om hulp. Vele burgemeester willen dan met deze burgers om tafel om samen te bekijken hoe de burgers dit aan kunnen pakken. Ook kan de burgemeester hierbij optreden als bemiddelaar om verschillende partijen bij elkaar aan tafel te krijgen. De burgemeester wil dus een adviserende rol in deze doe-democratie, de burger doet het werk en kan de burgemeester


64

om advies en ondersteuning vragen. Een mooie term die hiervoor door één burgemeesters is gegeven is die van omarmen, je zou deze initiatieven moeten omarmen. In de interviews is ook door een aantal burgemeesters gesproken over het G1000 principe. Dit is een in België geleerd principe, om burgers bij elkaar te brengen en met elkaar te spreken over de toekomst van de gemeenschap. In Uden is dit bijvoorbeeld georganiseerd, hierbij zijn meer dan vierhonderd mensen bij elkaar gekomen en hebben met elkaar gediscussieerd, hier is een tien puntenplan uitgekomen. Dit is in Uden een initiatief geweest dat is gestimuleerd vanuit de raad, maar overgenomen door de burgers. Ook is in één van de interviews gesproken over het ‘Right to Challenge’ principe. De gemeente Achtkarspelen is net begonnen dit principe over te nemen, uit Engeland en Denemarken waar het al sinds 2012 een succes is. Dit principe houdt in dat een dorpsbelang of vereniging gelooft dat zij een dienst beter kunnen doen dan hoe de gemeente deze op het moment levert. Dan hebben zij het recht de gemeente uit te dagen, deze dienst te leveren tegen een soortgelijke prijs. Als de uitdager concurrerend blijkt is de gemeente verplicht deze op te nemen in het aanbestedingsproces. Zo kunnen burgers diensten als groenbeheer, sportvoorzieningen, zorg en duurzaamheidsinitiatieven door burgers worden overgenomen. Beide

zijn

voorbeelden

van

meer

georganiseerde

of

al

bedachte

vormen

van

burgerinitiatieven of vanwaar uit weer nieuwe burgerinitiatieven kunnen voortstromen. Daarom zijn ze eventueel als startpunt in gemeenten waar de doe-democratie nog meer op gang moet komen misschien wel erg bruikbaar. Zoals in het begin al eerder genoemd waren de vragen naar een doe-democratie relevant omdat de wijze waarop burgers betrokken zijn bij het maken van beleid aan het veranderen is. In de interviews is een paar keer naar voren gekomen dat sommige burgemeesters vinden dat de overheid lange tijd te veel taken op zich heeft willen nemen. Ook taken die burgers prima zelf zouden kunnen uitvoeren. Sommige vonden dat de gemeente zich wel wat op de achtergrond mag houden, laat de burger eerst is zelf nadenken, niet alles op voorhand regelen. Nu is dit aan het veranderen, de overheid is aan het terugtreden. Een terugtrekkende overheid zorgt voor veel veranderingen, de grootste zijn te vinden in bezuinigingen, decentralisatie en schaalvergroting. Dit is waar gemeente meer bevoegdheden krijgen. In deze tijden wordt er dus voor burgers minder geregeld en wordt hen gevraagd om zelf met initiatieven te komen. Al blijkt in bovenstaande responsen uit de interviews met burgemeesters dat die initiatieven zelf wel komen.


65

7. De gekozen burgemeester? Een aantal (oud-)burgemeesters (Diemen, Wageningen, Uden, Heiloo, Maastricht: Bijlage I) zien de gekozen burgemeester in Nederland niet zo snel komen. In Nederland kennen we namelijk geen enkel democratisch orgaan waarvan we één enkel persoon moeten kiezen. Er wordt wel veel waarde gehecht aan de onpartijdigheid van de burgemeester. De burgemeesters dienen flexibel te kunnen zijn en flexibel te opereren. Hij staat boven de partijen, wat er voor zorgt dat hij kan opereren als burgervader. Zo is een geïnterviewd raadslid (Nijmegen) voor de gekozen burgemeester, terwijl hij ook aan geeft gezocht te hebben naar een echte burgervader. Wanneer deze gekozen zou worden, dan zijn er twee instanies (de raad en de burgemeester) die een mandaat van het volk hebben. Daarmee valt het type burgervader weg: de burgemeester heeft dan een eigen agenda en zal een politiekere rol hebben. Deze samenwerking kan zorgen voor wrijving op een toch al relatief klein politiek speelveld. De huidige burgemeester kiest ongeveer niemand met wie hij of zij samenwerkt. Een van de burgemeesters (Bijlage I: Burgemeester Achtkarspelen) vindt dat het lidmaatschap van een politieke partij niets uit hoort te maken omdat niemand daar iets van hoort te merken. Echter, wanneer hij gekozen is, kan partijpolitiek eerder een rol gaan spelen door overeenkomende politieke agenda’s. Wanneer er een profielschets wordt samengesteld, is er volgens een kabinetschef (Bijlage I: Kabinetschef provincie Utrecht) geen enkele grote bepalende factor (grootte gemeente, politieke kleur gemeente, et cetera). De fractievoorzitters van de raad bepalen wat zij van belang vinden en dat verschilt heel erg per raad. Zo zijn de burgemeesters ook van mening dat, wanneer de burgemeester gekozen wordt, deze eigen mensen moet gaan kiezen en dat verantwoordelijkheden. Het idee komt dan naar boven (Bijlage I: Diemen, Achtkarspelen, Eijsden-Margraten) om gekozen burgemeesters hun eigen college samen te laten stellen. Anders zal de burgemeester als een soort direct verkozen wethouder opereren. Daarbij komt kijken dat hij dan zoveel verantwoordelijkheden krijgt dat hij geen voorzitter van de raad meer kan zijn. Dan zou de raad zelf met een voorzitter naar voren moeten komen die een presidium vormt met de leden van de raad om de code van de vergadering voor te zitten. Dit zou dan meer gaan lijken op het model in de Tweede Kamer. Hoewel de burgemeester met de decentralisering meer verantwoording af moet leggen over toepassing van zijn openbare ordebevoegdheden, dient de burgemeester tegelijkertijd onafhankelijk te blijven. Hier wordt door een kabinetschef (Utrecht) een spanningsveld gezien. Deze decentralisering is echter vooral uitvoeringsgericht


66

en niet beleidsgericht. Daarom ziet een van de burgemeesters (Diemen) hier geen politiekere burgemeestersrol naar boven komen in de huidige ontwikkelingen. Een van de burgemeesters (Bijlage I: Hilvarenbeek) is zeker van mening dat in de samenhang der dingen de aanstellingswijze besproken dient te worden. Een raadsgriffier (Bijlage I: Nijmegen) en een burgemeester (Bijlage I: Achtkarspelen) kijken nog een keer naar huidige aanstellingswijze. Hoewel de voorselectie van de cvdK van grote invloed is en deze selectie aan de kant kan worden gelegd door de vertrouwenscommissie, zouden zij een meer gelijkwaardige rol willen zien voor de cvdK. Deze als zijnde meer gelijkwaardig: waarbij de cvdK in discussie gaat met de vertrouwenscommissie over de adviezen en de redenen daarachter. Daarnaast zouden ook de burgers een belangrijkere rol kunnen gaan spelen in de huidige aanstellingswijze. Waarom geen vertrouwenscommissie samenstellen, bestaan uit leden van de samenleving?


67

Conclusie politiek-bestuurlijke subdenktank Naar aanleiding van de resultaten van het onderzoek kan een conclusie opgesteld worden voor de politiek-bestuurlijke subdenktank. De hoofdvraag was: ‘Hoe ziet het profiel van de ideale burgemeester er anno 2025 uit in het licht van bestuurlijke ontwikkelingen?’. Ten eerste is gesproken over grensoverschrijdende samenwerkingen. Gemeenten gaan meer samenwerken en de tijd van het dirigistisch sturen lijkt daarmee voorbij. Dit heeft tot gevolg dat er steeds meer concessies moeten worden gedaan. Zo verliezen gemeenteraden invloed. Daarnaast worden de belangen waar het om draait, mede door decentralisatie, steeds groter. Het belang van richtinggevend leiderschap en het samenbrengen van partijen door burgemeesters neemt daardoor toe. Uit de interviews is naar voren gekomen dat de Rijksoverheid het moeilijk vindt om de gemeenten de ruimte te geven om dit maatwerk te bieden. Dit is problematisch omdat juist zij in deze tijd steeds meer de nadruk willen leggen op maatwerk. Een breed gedragen opvatting is dat de overheden elkaar onderling meer moeten vertrouwen. Met name vanuit de Rijksoverheid moet er meer worden losgelaten, wat weer samenhangt met dit vertrouwen. Er wordt voor gepleit om verschillen tussen gemeenten te durven laten ontstaan, indien de behoeften ook verschillend zijn. Ondanks deze veranderingen zijn de geïnterviewde burgemeesters over het algemeen tevreden met hun huidige takenpakket. Ze ondervinden weinig tot geen problemen en vinden de mate van verantwoordelijkheid ook voldoende. Naast deze veranderingen is er ook gekeken naar de rollen die burgemeesters aan kunnen nemen. Er is onderzoek gedaan naar die rollen ten aanzien van de grootte van de gemeente. Gebleken is dat bij zowel kleine als grote gemeenten een voorkeur is voor een burgemeester die de rol van verbinder en/of netwerker op zich neemt. De verbinder wordt van deze twee rollen het vaakst genoemd. De rollen van aanjager en procesregisseur schijnen het minst passend te zijn voor burgemeesters van zowel kleine als grote gemeenten. Voorkeuren lijken daarmee niet afhankelijk te zijn van de grootte van een gemeente. Toch moet worden opgemerkt dat vaak door burgemeesters en raadsleden is aangegeven dat zij wel verwachten dat een burgemeester alle vier de rollen moet kunnen vervullen. De uitspraak dat de burgemeester ‘een schaap met vijf poten’ moet zijn, werd meerdere keren gedaan. De ‘Handreiking benoemingsproces burgemeesters’ (2007) noemt de rollen in de volgende volgorde; verbinder, netwerker, procesregisseur en aanjager en dit blijkt daarmee een passende volgorde. Wellicht kan er in het model ‘Vier bestuursstijlen in het model van rivaliserende waarden’ van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties toch meer gefocust worden op de rol van verbinder en netwerker.


68

Vervolgens is er gekeken naar de verwachtingen die de raad, het college en de cvdK van de burgemeester hebben. Zo kon er een beeld gevormd worden van wat er in de toekomst, met name qua bestuursstijlen, van de burgemeester zal worden verwacht. Uit verschillende interviews met leden van de raad Nijmegen is unaniem gebleken dat deze op zoek was naar een burgervader. Dit is ook vastgelegd in een profielschets. Opvallend was dat ondanks deze overeenstemming, iedere partij daarnaast de nadruk legde op verschillende competenties. Zo vindt de VVD het vooral belangrijk dat de burgemeester een breed netwerk heeft, terwijl GroenLinks de rol van burgervader erg belangrijk vindt. Er wordt dus van de burgemeester verwacht dat hij in staat is om alle vier de rollen te vervullen. Dit blijkt ook uit de enquêtes. Opvallend is wel dat de voorkeur uitgaat naar de rol van verbinder, als de raad toch moet kiezen tussen de vier rollen. De rol van verbinder wordt essentieel geacht voor een goede samenwerking op verschillende niveaus. Uit het interview met de kabinetschef is gebleken dat er enorm veel factoren van invloed zijn op de keuze voor een of meerdere bestuursstijlen van een burgemeester, waaronder factoren als de bestuurlijke cultuur, ontwikkelingen in de regionale samenwerking, de noodzaak voor een strategische visie voor de gemeente, of bijvoorbeeld het stimuleren van economische ontwikkeling. Of een burgemeester bij een gemeente past hangt er uiteindelijk

ook

sterk

vanaf

of

er

een

‘klik’

is

tussen

de

kandidaat

en

de

vertrouwenscommissie. Er wordt verwacht dat in de komende jaren de rol van procesregisseur voor burgemeesters des te belangrijker gaat worden. Er wordt namelijk veel belang gehecht aan de onafhankelijke rol van de burgemeester: alle betrokkenen willen een burgemeester die boven de partijen staat. De burgemeester dient een onafhankelijke speler te zijn, zodat deze het proces goed kan regisseren. Wat betreft het college is in het onderzoek vooral gefocust op een eventuele spanning tussen burgemeester en wethouders. Bijna alle van de geïnterviewde burgemeesters gaven aan geen spanning te voelen in het college, met betrekking tot hun openbare ordeverantwoordelijkheid. Hiervoor worden verschillende redenen gegeven. Zo wordt genoemd dat er absoluut geen spanning kan bestaan, omdat de openbare ordetaken nu eenmaal zo bij wet geregeld zijn. Daarnaast wordt vaak teruggegrepen op het begrip ‘collegiaal bestuur’. Het hebben van een dergelijk bestuur zou ervoor zorgen dat er weinig spanningen ontstaan. Naast dat veel burgemeesters geen spanning voelen in hun eigen college, kunnen ze zich wel voorstellen dat er spanningen kunnen zijn in een college. Een ander aspect in het onderzoek richtte zich op het ‘vallen’ van burgemeesters. Er is gebleken dat dit is te wijten aan veel verschillende oorzaken. Eén specifieke oorzaak is dan ook niet aan te wijzen. De voornaamste oorzaak is het feit dat er een angstcultuur wordt gecreëerd en burgemeesters sneller worden afgerekend als zij iets fout doen. Ook als er de


69

schijn is van een verkeerde keuze of een integriteitsprobleem is er sprake van een afrekening. De huidige maatschappij kan daarom ook wel een wegwerpmaatschappij worden genoemd, een fenomeen waar de media aan bijdraagt. Verder is de burgemeesters gevraagd naar twee sociale ontwikkelingen. Ten eerste is naar het social mediagebruik van burgemeesters gekeken. Het gebruik hiervan onder de geïnterviewde burgemeesters bleek erg divers. Wel was veel overlap te zien in de redenen voor en tegen social mediagebruik. De meest genoemde redenen voor gebruik zijn ‘het opbouwen van een band met burgers’, ‘transparantie’ en ‘personal branding’. De meest genoemde redenen tegen het gebruik van social media zijn de oppervlakkigheid en de vluchtigheid van het medium en de daarbij komende gevaren van impulsief reageren en verkeerde interpretaties. Veel burgemeesters gaven aan huiverig te zijn voor het geven van hun eigen mening op social media, in verband met de onafhankelijke positie van de burgemeester. Verder is een conclusie dat de meeste burgemeesters het social mediagebruik goed vonden passen bij de burgemeester anno nu, omdat van een burgemeester verwacht mag worden dat hij veel communiceert, midden in de samenleving staat en met de tijd meegaat. Toch zijn veel burgemeesters van mening dat het geen verplichting moet worden. Elke burgemeester vult zijn rol in op zijn of haar eigen manier. Social media is een middel en geen doel, een burgemeester bepaalt zelf hoe deze ingezet wordt. Een andere sociale ontwikkeling waarop het onderzoek zich heeft toegespitst is die van de doe-democratie. Veel van de burgemeester geven aan een doe-democratie te ervaren. Dit zien zij vooral in het animo van burgers om te komen met initiatieven en activiteiten of er aan mee te doen. Hoe burgemeesters met de ontwikkeling van een doedemocratie willen omgaan verschilt sterk. De één houdt het contact met burgers over dit onderwerp oppervlakkiger dan de ander. Toch proberen ze initiatieven allemaal positief te benaderen en te ondersteunen waar nodig. Het kan namelijk zijn dat burgers samen wel iets willen, een initiatief hebben bedacht, maar dat zij niet weten hoe dit daadwerkelijk uit te voeren. Zij kunnen dan bij de burgemeester aankloppen voor hulp. Veel burgemeester willen dan met deze burgers om tafel om samen te bekijken hoe de burgers dit aan kunnen pakken. Tot slot zijn er vragen gesteld met betrekking tot de aanstellingswijze van de burgemeester, met het oog op de toekomst. Geïnterviewde burgemeesters hebben aangegeven dat een gekozen burgemeester veel meer een politieke rol zou hebben. Op een enkeling na, zien veel burgemeesters een meer politieke rol voor de burgemeester als onwenselijk. Dit haalt de lont uit het vat van de gekozen burgemeester omdat de ontwikkelingen, aldus de burgemeesters, niet wijzen naar een meer politieke rol voor de


70

burgemeester. In de nabije toekomst wordt daarom geen verandering in de aanstellingswijze van de burgemeester voorzien. Een burgemeester zal voornamelijk de rol van verbinder op zich moeten nemen. Ook blijft de niet-politieke, onafhankelijke rol van de burgemeester van groot belang. Daarnaast blijft de burgemeester ook nog altijd een burgervader in zijn of haar gemeente. Er zal aan het huidige takenpakket vermoedelijk niet veel worden veranderd. Wat betreft de besproken sociale ontwikkelingen, zal het gebruik van social media van burgemeesters, met alle veranderingen in media zelf, mee blijven evolueren. Concluderend zal in de toekomst door burgemeesters steeds meer worden samengewerkt. Daarnaast zal door veranderingen door de Rijksoverheid, het belang van burgers en burgerinitiatieven in gemeenten toenemen.


71

Theoretisch kader sociaal-maatschappelijke subdenktank In dit hoofdstuk zal het theoretisch kader worden uitgezet met betrekking tot de (toekomstige) functie van de burgemeester in het licht van maatschappelijke ontwikkelingen. Hiertoe zijn een aantal onderwerpen gekozen die door ons als zeer relevant worden gezien voor de invulling van het burgemeestersambt. In de onderwerpen kan enig overlap zijn met de politiek-bestuurlijke subdenktank. Hiervoor is bewust gekozen omdat beide subdenktanks met een ander perspectief het onderwerp benaderen. Als eerste zal het voorkomen van de burgemeester worden belicht. Hierin wordt enerzijds aandacht besteed aan het uiterlijk en de spreekstijl van de burgemeester, en anderzijds het ambt op zichzelf. De burgemeester heeft namelijk, tot op zekere hoogte, een representatieve functie. Hij wordt door veel burgers beschouwd als het boegbeeld van de gemeente en daarom zal voorkomen ook zeker als relevant worden gezien. Burgervader is het tweede onderwerp dat behandeld zal worden. Dit zal vervolgens worden uiteengezet in drie subonderwerpen: vaderschap, leiderschap en herderschap. Van oudsher werd de burgemeester misschien voor een deel wel als vader, leider en herder gezien, maar in welke mate zijn deze aspecten heden ten dage nog relevant, en op welke manier verwachten wij dat deze aspecten (idealiter) tot uiting zullen komen? Hierna volgt in par. 2.4 een theoretisch kader dat toegespitst is op de achtergrond van de burgemeester. Iemands achtergrond bepaalt namelijk voor een aanzienlijk deel tot wat voor mens hij geworden is. Er zal vooral een focus liggen op de genoten opleiding en de werkhistorie van een burgemeester. Niet alleen omdat deze kenmerken als meest relevant worden beschouwd bij de directe uitoefening van het burgemeestersambt, maar ook omdat andere achtergrondkenmerken (zoals geslacht, etniciteit en leeftijd) in eerdere onderwerpen aan bod zijn gekomen. Op welke manier een burgemeester zich verhoudt tot religie en in hoeverre de staat hier een (actieve) rol bij speelt, zal in paragraaf 2.5 behandeld worden. Godsdienst heeft een lange tijd een zeer belangrijke rol gespeeld in de staatsvorming en de samenleving als geheel, maar in hoeverre speelt dit nu nog een rol? Op welke manier zijn kerk en staat verweven met elkaar, en welke verhouding zou wenselijk zijn met betrekking tot het burgemeestersambt? De samenleving verandert natuurlijk continu. De burgemeester staat in het midden van de samenleving, maar om in deze positie te blijven, is het van belang dat de burgemeester deze veranderingen herkent en begrijpt. Daarom zal paragraaf 2.6 recente ontwikkelingen op maatschappelijk gebied belichten. Er zijn veel ontwikkelingen te noemen


72

die zich in de afgelopen decennia hebben afgespeeld, maar de meest essentiële en relevante ontwikkelingen vinden wij de toename van multiculturaliteit die onze samenleving kenmerkt, en, meer recentelijk, de voortschrijdende digitalisering. In paragraaf 2.7 zal gekeken worden naar de soorten gemeenten die er in Nederland zijn, op basis van een aantal demografische gegevens. Deze zullen vervolgens worden gekoppeld aan de typen burgemeesters die in deze gemeenten actief zijn, en de vraag zal beantwoord worden of hier conclusies uitgetrokken kunnen worden. Er zal nog een paragraaf zijn waarbij aandacht zal worden besteed aan de taken die een burgemeester heeft op het gebied van openbare orde. Dit zal in het licht van maatschappelijke ontwikkelingen vanuit een theoretisch raamwerk behandeld worden. Het laatste onderwerp dat behandeld wordt betreft de wijze van aanstelling van een burgemeester. Op welke manier gebeurt dat tegenwoordig, welke ontwikkeling verwachten wij ten aanzien van de toekomst en wat zou het ideaalbeeld zijn? Deze onderwerpen zullen daarnaast verbonden worden aan de in de inleiding aangehaalde typologieën van burgemeesters, naar het model van rivaliserende waarden van Quinn (1983). Voor de precieze invulling van de typologieën wijzen wij terug naar de inleiding.

1.1. Voorkomen 1.1.1. Fysieke kenmerken Op één dag krijgen we talloze indrukken. Onze hersenen hebben niet genoeg capaciteit om al deze indrukken optimaal te verwerken (Gleitman, 2011). Om hier toch enigszins mee om te kunnen gaan opereren de hersenen met twee systemen (Petty & Cacioppo, 1986; Kahneman, 2011) om informatie te verwerken. Systeem 1 wordt voor het overgrote deel van de taken gebruikt en is een soort automatische piloot die reageert op basis van enkele vuistregels, ook wel heuristieken genoemd. Systeem 2 is rationeler en preciezer, maar kost veel meer energie (Kahneman, 2011; Gleitman, 2011). Deze vuistregels gaan voornamelijk over uiterlijk; zowel de heuristiek van deskundigheid ("als iemand er deskundig uitziet, zal hij dat wel zijn"), betrouwbaarheid ("als iemand er betrouwbaar uitziet, zal hij dat wel zijn") en aantrekkelijkheid ("als iemand er aantrekkelijk uitziet, zal het wel goed zijn wat hij zegt") hebben hier betrekking op (Hoeken, Hustinx & Hornikx, 2012). Zaken als competentie en betrouwbaarheid worden al 100 milliseconden na de eerste ontmoeting ingeschat door het brein (Ochsner & Kosslyn, 2013). Het is daarom ook voor een burgemeester

van

belang

aandacht

te

besteden

aan

zijn

uiterlijk,

hoewel

het

burgemeesterschap vooral een inhoudelijk vak is; de burger zal hem niet in geringe mate


73

beoordelen op zijn uiterlijk. Welke rol de burgemeester ook vervult, zijn uiterlijk zal een rol spelen. En in welke rol hij dan ook zit, de burgemeester is altijd een leider. Daarom zal de verschijning van leiders besproken worden, waaruit lessen kunnen worden gehaald voor de burgemeester. Een experiment van Druckman (2003) dat het belang van uiterlijke verschijning voor ambtsbekleders aantoont is dat omtrent het eerste televisiedebat in de Verenigde Staten tussen Nixon en Kennedy in 1960. In het experiment werden twee groepen gemaakt; één die het debat volgde via de radio, en één die het op de televisie bekeek. De radioluisteraars beoordeelden Nixon als winnaar van het debat, terwijl de televisiegroep Kennedy als winnaar bestempelde. Dit verschil was alleen te verklaren door hun uiterlijke vertoning: "Kennedy was bronzed beautifully.... Nixon looked like death" (Stinton, 2000).

Welke eigenschappen passen dan bij het uiterlijk van een leider? Omder uiterlijk vallen verschillende factoren; gezicht, sekse, huidskleur, kledingstijl, attributen, leeftijd, spraakstijl en nog veel meer andere aspecten.

1.1.1.1. Uiterlijk Dominant uitziende mannen krijgen eerder een leiderschapsrol toegedicht (Mazur, Mazur, & Keating, 1984) dan hun leeftijdsgenoten met een 'babyface' (Cherulnik, Turns, & Wilderman, 1990). Zoals al eerder vermeld, wordt aan aantrekkelijke mensen meer competentie toegekend (Hoeken, Hornikx & Hustinx, 2012), maar daarbij hebben aantrekkelijke mensen zelf meer vertrouwen in hun eigen sociale vaardigheden, en vertonen zij meer sociale competentie dan hun tegenhangers (Cherulnik, Neely, Flanagan, & Zachau, 1978). Het is dus niet een gek idee om leiders ook op uiterlijke competenties te beoordelen voor ze aan te stellen (Cherulnik, 1995).

1.1.1.2. Kleding en attributen Bij een formele presentatie verwachten we in de Westerse cultuur een pak met stropdas voor een man en een passende jurk met smaakvolle sieraden voor een vrouw (Dowis, 2000). Verder is in de privésfeer, zeker in een cultuur met weinig machtsafstand zoals de Nederlandse (Hofstede, 1991), het normaal om 'gewoon' te doen: premier Mark Rutte ging 'gewoon' op de fiets (een damesfiets nog wel) naar het Catshuis-overleg (Volkskrant, 9 maart 2012). Een burgemeester dient dus zich hier wel van bewust te zijn; leiders van eenzelfde cultuur als degene die ze leiden worden positiever gewaardeerd dan 'outsiders' (Claes & Gerritsen, 2011; Reed & Evans, 2008).


74

Dat andere culturen dit heel anders kunnen zien, blijkt uit de Europese top van 1997 in Amsterdam, waarbij de regeringleiders zich op de fiets zouden verplaatsen: toenmalig bondskanselier Helmut Kohl weigerde op te stappen en riep daarbij luidkeels "Ik ben geen aap!" (Guardian, 24 maart 2014).

1.1.1.3.Sekse Voorheen werd er veel vanuit gegaan dat masculiene kwaliteiten positief waren in de managementwereld (Cann en Siegfried, 1990). Dit wijdverspreide vooroordeel leidt tot verminderde positiviteit van attitudes ten opzichte van vrouwelijke leiders (Hoyt, Simon & Reid, 2009). Echter, vrouwen zijn niet beter of slechter in een leidinggevende rol (Dobbins & Platz, 1986; Cann & Siegfriend, 1990). Volgens Cann en Siegfriend (1990) komt dit verschoven beeld door oude perspectieven: ondergeschikten waarderen compassie en inlevingsvermogen, feminiene kenmerken, terwijl superieuren structuur en resultaten waarderen, masculiene kenmerken (Hofstede, 1991), en de wetenschap is pas later naar het perspectief van ondergeschikten gaan kijken. Als slotnoot: als puntje bij paaltje komt zoals bij een ramp of doodsnood, hebben mannen een voorkeur voor een mannelijke leider, en vrouwen voor een vrouwelijke (Hoyt, Simon & Reid, 2009).

1.1.1.4. Etniciteit Uit onderzoek blijkt dat mensen van een bepaalde culturele achtergrond positievere resultaten bereiken met een leider met diezelfde achtergrond (Claes & Gerritsen, 2011; Reed & Evans, 2008), maar dit geldt niet alleen voor etniciteit, maar ook voor een subcultuur als streng katholicisme. Dit verklaart de lage hoeveelheid burgemeesters van allochtone afkomst, maar dat de tijd, waarin huidskleur begrensde hoe hoog je op de maatschappelijke ladder kon klimmen, wel voorbij is, bewijzen Ahmed Aboutaleb en Barack Obama. Nietwesterse

allochtonen

zijn

echter

nog

altijd

ondervertegenwoordigd

in

hoge

managementfuncties, hoewel hier van bewuste discriminatie geen sprake is (Volkskrant, 27 december 2013

1.1.1.5. Leeftijd Verschillende culturen hebben verschil in waardering van leeftijd. In Europese culturen kunnen jonge mensen gezag hebben op basis van wat ze al gepresteerd hebben. In Aziatische culturen is een leeftijd op zich al een statussymbool en worden jongere mensen minder serieus genomen door ouderen (Claes & Gerritsen, 2011). In de Nederlandse cultuur


75

is dit minder van belang. Sterker nog, impliciete associatie wijst uit dat er een onbewuste voorkeur bestaat voor jeugd in plaats van voor oudere mensen (FAQ over impliciete associatietest, z.j.). Ouderdom komt voor leiders met zowel gebreken als voordelen. Zo hebben ouderen meer ervaring en geduld, maar minder veranderingsbereidheid en reactiesnelheid (Gilbert, Collins & Brenner, 1990). Echter, de empirische studie van Gilbert et al. (1990) toonden slechts twee significante verschillen aan: oudere leiders konden effectiever delegeren, terwijl jongere leiders empathischer gevonden werden door hun ondergeschikten.

1.1.1.6. Spreekstijl Een belangrijk deel van het voorkomen van een persoon is zijn manier van spreken. Zeker omdat het burgemeestersambt een publieke functie is, zal hij vaak in het openbaar moeten spreken. Zijn retorische vaardigheden zijn daarbij van belang, maar ook zijn wijze van presenteren. Al in de oudheid wist men van het belang van goede presentatie tijdens voordrachten (Braet, 2007). Centraal bij dit onderwerp is ethos. Ethos is door de eeuwen heen verschillen beschreven, maar de kern is hoe de spreker zichzelf presenteert tijdens de voordracht (Braet, 2007). Volgens Aristoteles is dit gebouwd op drie delen: hoe eerlijk, deskundig en welwillend is de spreker? Deze onderdelen worden allemaal beïnvloed door de spraakstijl van de burgemeester. Dit is dus zeker een punt van aandacht voor de burgemeester. Zaken als verkeerde uitspraak of een accent dat sterk afwijkt van wat de luisteraar gewend is kunnen al snel leiden tot verminderde status en sympathie in de ogen van de luisteraars (Nejjari et al., 2012). De gedachtegang hierachter is de volgende: iemand die een woord onzorgvuldig uitspreekt gaat wellicht ook onzorgvuldig met feiten om (Dowis, 2000). Maar ook cultuurverschillen kunnen leiden tot situaties waarin de uitspraak letterlijk uit de toon valt. Alleen al een intonatieverschil van wat normaal geacht wordt door de luisteraar kan al leiden tot hele andere waargenomen bedoeling van de spreker (Claes en Gerritsen, 2011). Tenslotte heeft de stem op zich al invloed op het waargenomen beeld van de persoon. Zowel mannen als vrouwen kennen meer leiderschapskenmerken toe aan een lage stem dan aan een hoge stem. (Klofstad, Anderson & Peters, 2012; Vugt, 2013). Dit geldt voor beide seksen: een bekend voorbeeld hiervan is de Britse prime minister Margaret Thatcher die een spraakcoach had om met een lagere toon te gaan spreken en hiermee autoriteit te winnen (Martinson, 2011).


76

1.1.2. Ambt Ten aanzien van het voorkomen van de burgemeester speelt subjectiviteit enigszins mee, terwijl openbare ordetaken van de burgemeester objectief vast te stellen zijn op grond van de weten regelgeving. Wat is de invloed van de regelgeving op het voorkomen van de burgemeester? De invloed van de burgemeester op het beleid ten aanzien van openbare orde kan nooit meer zijn dan hem bij wet of regelgeving wordt opgedragen. De invloed van de burgemeester kan weinig zijn indien hij niet op de momenten dat hij zijn bevoegdheid moet laten gelden ook daadwerkelijk laat gelden. Een voorbeeld zou de Project X in Haren kunnen zijn. In beginsel ziet de bevoegdheid (en daarmee invloedssfeer) van de burgemeester op handhaving van de openbare orde (artikel 172 van de Gemeentewet) (Dölle & Elzinga, 2004, p. 374). Zie de paragraaf ‘2.3 Openbare orde’ voor een beschrijving van diens taken en bevoegdheden. De deelvragen hoe verhouden werk en privé zich tot elkaar? en wat zijn de valkuilen en kansen in de balans tussen privé en werk? zijn enigszins subjectief van aard. Het ambt van de burgemeester is voor een belangrijk deel gekaderd in de artikelen 60 e.v. van de Gemeentewet. De (her)benoeming, schorsing en het ontslag van de burgemeester hebben plaats bij Koninklijk Besluit. Op grond van artikel 63 kan alleen een persoon die de Nederlandse nationaliteit heeft burgemeester worden cq. zijn (Dölle & Elzinga, 2004, p. 343345). Op grond van artikel 77 wordt de burgemeester vervangen door een ander lid van het college of waargenomen door een waarnemend burgemeester (Dölle & Elzinga, 2004, p. 357-358). De weten regelgeving gaat beperkt in op integriteitkwesties (Dölle & Elzinga, 2004, p. 354-355). De raad stelt op grond van artikel 69 lid 2 van de Gemeentewet een gedragscode vast voor de burgemeester. Daarmee wordt de burgemeester mogelijkerwijs beperkt in de vrijheid in de uitvoering van zijn ambt. Ten aanzien van de scheiding tussen werk en privé speelt dat zeker mee. Belangrijker is misschien nog wel artikel 37 van het Rechtspositiebesluit burgemeesters. Dat artikel bepaalt: ‘De burgemeester onthoudt zich van gedragingen die de goede uitoefening of het aanzien van het ambt schaden of kunnen schaden’. Schending van dat artikel kan zelfs leiden tot ontslag (CRvB, 6 april 2000). Een ander belangrijk artikel is artikel 67 van de Gemeentewet. Dat artikel zegt dat de burgemeester geen nevenfuncties vervult waarvan de uitoefening ongewenst is met het oog op de goede vervulling van zijn burgemeestersambt of op de handhaving van zijn onpartijdigheid en onafhankelijkheid of van het vertrouwen daarin, aldus de wet. Daarnaast is hij beperkt in politieke mandaten (Dölle & Elzinga, 2004, p. 349-350). Zo kan hij geen raadslid, wethouder, minister etc. zijn op grond van artikel 68 van de Gemeentewet.


77

Een andere beperking op de privésfeer van de burgemeester ziet bijvoorbeeld op het woonplaatsbeginsel. Dat houdt in dat de burgemeester woonachtig moet zijn in de gemeente waar hij burgemeester is (Dölle & Elzinga, 2004, p. 355-356). Een ander voorbeeld is het vragen van toestemming bij het langer dan zes weken buiten de gemeente afwezig zijn (Van der Wouw & De Koning, 2006; NGB, 2010). Dit alles geeft aan dat voor de burgemeester werk en privé nooit strikt gescheiden zijn, ook wettelijk niet.

1.2. Burgervader 1.2.1. Sociaalwetenschappelijk perspectief In dit deel van het theoretisch kader van de burgervader zal gekeken worden vanuit een sociaal wetenschappelijk perspectief. Hierbij zullen dan ook voornamelijk theorieën voorbij komen uit de stromingen van de pedagogiek en sociologie. Er zal gekeken worden naar drie verschillende opvoedingsstijlen en hoe deze opvoedingsstijlen kunnen worden vertaald naar het functioneren van een burgemeester als burgervader. Een belangrijke opmerking om hierbij vooraf te maken is dat de invloed van ouders groter is dan die van een burgemeester. De ouders worden namelijk gezien als de personen met de grootste invloed op het leven van hun kinderen (Bandura, 1977; Bandura, 1997; Amato, 1996). Om deze reden kunnen de conclusies die gelden voor de invloed van ouders op kinderen niet worden verwacht hetzelfde te zijn voor de invloed van de burgemeester op zijn of haar burgers. Toch zal een burgemeester soortgelijke handelswijze richting burgers kunnen gebruiken als dat ouders opvoedingstijlen voor hun kinderen toepassen. De typologie van opvoedingstijlen die hier zal worden gehanteerd komen voor het eerst uitgebreid in een onderzoek van Baumrind (1996). Baumrind vindt in haar onderzoeken drie verschillende opvoedingsstijlen, namelijk autoritatief, autoritair en permissief. Deze opvoedstijlen hebben verschillende effecten wat betreft het doorgeven van informatie en de effectiviteit hiervan. 1.2.1.1. Autoritatieve opvoedingsstijl Volgens Baumrind (1996) is de effectiviteit van een autoritatieve opvoedingsstijl het grootst. Een autoritatieve opvoedingsstijl wordt gekenmerkt door een warme en betrokken houding van de ouders in het gezin. Daarnaast richt een dergelijke opvoedingsstijl zich veel op interactie. Er wordt veel met het kind gecommuniceerd over waarom iets goed dan wel slecht is. Dit heeft als gevolg dat het kind zelf ook gaat nadenken over zijn acties en hoe hij dit in de toekomst mogelijk beter kan doen. Deze opvoedingsstijl zou ook terug kunnen komen als handelswijze van een burgemeester als burgervader. Een burgemeester die deze


78

handelswijze hanteert zal zich in zijn contacten met zijn burgers dan ook voornamelijk richten op de interactie met de burgers. De burgemeester zal bij de beslissingen die hij neemt zorgen voor een goede interactie richting de burgers zodat die weten wat hij doet en waarom. Daarnaast zal dit effect ook andersom werken. Wanneer een burger of een groep hiervan zich misdraagt zal de burgemeester met die groep in gesprek gaan en uitleggen waarom het niet kan wat de groep aan het doen is. Een ander gevolg van een dergelijke handelswijze is dat de burgemeester veel publiekelijk gezien wordt. De afstand tussen burgemeester en burger zal kleiner zijn dan bij een andere handelswijze. Dit kan bijvoorbeeld terugkomen bij publieke activiteiten als de avondvierdaagse of carnaval maar ook bij individuele gelegenheden als burgers die vijftig of zestig jaar getrouwd zijn of de honderd jaar passeren. De burgemeester zal hier zijn gezicht laten zien om zo zijn warmte en betrokkenheid te tonen. De verwachting is dat een autoritatieve handelswijze van de burgemeester beter toepasbaar is in een kleine gemeente dan in een grote.

1.2.1.2. Autoritaire opvoedingsstijl Een tweede opvoedingsstijl die door Baumrind (1996) wordt benoemd is de autoritaire opvoedingsstijl. Deze opvoedingsstijl kenmerkt zich met name door zijn hardere aanpak dan bijvoorbeeld de autoritatieve. In haar onderzoek stelt Janssens (2006) dat een autoritaire opvoedingsstijl met name gekenmerkt wordt door veel controle en weinig betrokkenheid. De ouders weten zeer goed wat er gaande is bij hun kinderen maar zijn niet betrokken bij wat hun kinderen doen. Een voorbeeld hiervan is dat de ouders precies weten wat het kind doet, maar dat ze niet weten waarom het kind dit doet. Daarnaast zijn de ouders ook niet zozeer geïnteresseerd in de beweegredenen van hun kind. Volgens Janssens (2006) heeft een dergelijke opvoeding twee mogelijke gevolgen. Ten eerste kan het leiden tot opstandige kinderen. Aan de andere kant kan het leiden tot kinderen die verlegen en teruggetrokken gedrag vertonen, en zich volledig en onkritisch onderwerpen aan hun ouders. Volgens De Koninck en Scheepers (1998) zorgt de tweede ontwikkeling er dan ook voor dat de mensen met een dergelijke houding zich volledig en onkritisch onderwerpen aan morele autoriteiten. Ook een burgemeester kan voor een dergelijke handelswijze kiezen. De burgemeester zal met deze handelswijze dan vooral alles in zijn gemeente willen controleren en zorgen dat alles goed verloopt. Dit misschien zelfs wel ongeacht goede redenen om het toch anders te doen. De verwachting is dat wanneer de wensen en handelswijze van de burgers aansluiten bij die van de burgemeester dat er een goede samenwerking ontstaat waarbij echter weinig interactie zal zijn. Aan de andere kant zal met een dergelijke handelswijze waarschijnlijk veel frictie ontstaan wanneer de plannen van de burgemeester


79

niet aansluiten bij de wensen van de burger. Er ontstaat dus eenzelfde tweedeling als bij de kinderen: opstandige burgers of burgers die de handelswijze van de burgemeester opvolgen.

1.2.1.3. Permissieve opvoedingsstijl De derde opvoedingsstijl die Baumrind (1996) aanduidt is de permissieve. Baumrind stelt dat deze opvoedingsstijl zich kenmerkt door haar warmte en zelfstandigheid voor het kind. Daarnaast is er binnen deze stijl veel ruimte voor impulsiviteit van zowel de ouders als het kind. Dit zorgt ervoor dat de ouders mogelijk inconsistent zijn in hun gedrag en dit kan zorgen voor onduidelijkheid bij het kind. Volgens Baumrind zijn de uiteindelijke gevolgen van een dergelijke stijl uiteindelijk dat het kind weinig discipline en zelfvertrouwen opbouwt. Daartegen is het kind echter wel zeer zelfstandig (Baumrind, 1996). Een dergelijke opvoedingsstijl kan ook worden gehanteerd worden door de burgemeester als handelswijze. De verwachting hierbij is dat een dergelijke handelswijze ervoor zorgt dat men wel veel liefde heeft voor de burgemeester als persoon omdat hij veel warmte toont ten opzichte van zijn burgers, maar dat men hem niet altijd capabel acht. Burgers hebben namelijk behoefte aan duidelijkheid en orde in hun gemeente en een burgemeester die impulsief handelt is er geen die hier echt bij aansluit. Daarnaast kan de permissieve handelswijze wel worden gekozen wanneer er sprake is van crisis en er daadkrachtig moet worden opgetreden. Van de drie handelswijze is echter wel de verwachting dat de permissieve handelswijze het minste gehanteerd wordt. Dit komt overeen met resultaten van Janssens (2006) die stelt dat deze opvoedingsstijl het meest geprobeerd wordt te vermijden. 1.2.2. Bedrijfskundig perspectief In dit deel van het theoretisch kader van de burgervader zal worden gekeken naar burgervaderschap vanuit een bedrijfskundig perspectief. Meer specifiek wordt gekeken naar de vormen van leiderschap en de impact daarvan. Er wordt gekeken naar drie verschillende vormen van leiderschap en hoe die het functioneren als burgemeester kunnen beïnvloeden. Echter moet er eerst worden gekeken naar de definitie van leiderschap. Die verschilt nogal per wetenschappelijke stroming. Volgens Bass (1990) bestaat het bijvoorbeeld uit twee delen, namelijk het organiseren van het werk en het rekening houden met de werknemers. Wij gaan echter uit van de definitie gegeven door Murari (2011). Hij spreekt over een leider diegene die aanzet tot verandering. Hij vergroot de dromen van zijn volgers en spoort hen aan om te reiken naar de sterren, maar hij laat hen ook begrijpen dat moeilijke tijden deel van het leven zijn en dat ze er sterker uit komen. Dit alles zijn dingen die belangrijk zijn voor een burgemeester in zijn burgervaderschap. De burgemeester dient de burgers te motiveren


80

om samen het beste te bereiken, maar dient hen in tijden van nood een steun te zijn en hen er boven op te helpen. De drie vormen van leiderschap die we gaan bekijken zijn transactioneel leiderschap en transformationeel leiderschap aan de hand van Bass (1990) en vaderlijk leiderschap volgens Rehman en Afsar (2012).

1.2.2.1. Transactioneel leiderschap Transactioneel leiderschap draait volgens Bass (1990) om beloning bij goed gedrag en management bij uitzondering. Dit houdt in dat de leider acties onderneemt bij afwijking van de regels en standaarden en alleen dan. Ook is deze vorm van leiderschap laissez-faire, wat betekent dat de leider afstand houdt van het uitvoeren van taken die onder zijn verantwoordelijkheden vallen tot het moment dat er iets verkeer gaat en dat het nemen van beslissingen wordt vermeden. Er zitten aspecten in die de burgemeester ook hanteert. Hij grijpt in bij afwijking van de regels en de standaarden. Maar niet alleen dan, ook als de regels niet goed werken verwachten wij dat de burgemeester in grijpt. Daarnaast beloont de burgemeester natuurlijk niet altijd goed gedrag en houdt hij geen afstand van het uitvoeren van taken die onder zijn verantwoordelijkheid vallen. Kortom, volgens ons past transactioneel leiderschap niet goed bij een burgemeester.

1.2.2.2. Transformationeel leiderschap Volgens Bass (1990) moet transformationeel leiderschap worden aangemoedigd omdat dat op alle niveaus in een bedrijf een verschil kan maken. Het transformationeel leiderschap dat hij bedoelt gaat uit van charisma dat visie en het gevoel van een missie geeft. Hij geeft hiermee trots, respect en vertrouwen aan de medewerkers van het bedrijf. De transformationeel leider inspireert zijn volgers door hoge verwachtingen te scheppen en belangrijke doelen eenvoudig uit te drukken, maar geef hen ook een intellectuele stimulans door de nadruk te leggen op rationele oplossingen. Daarnaast is het van belang dat een transformationeel leider volgens Bass (1990) individuele aandacht geeft. Het gevolg van dit alles is dat er extra inzet komt van de werknemers en dagen zij de organisatie cultuur uit. Ook hierin zitten aspecten die een burgemeester hanteert. Een burgemeester is een charismatisch leider die trots is op zijn gemeente en dat uitstraalt en overbrengt. Hij creëert een gezamenlijk doel en bouwt zo vertrouwen op. Het is de bedoeling dat een burgemeester de gemeente inspireert en iedereen aanspreekt. Daarnaast dient de burgemeester ook de gemeente een intellectuele stimulans te geven om zo meer draagvlak te creëren voor


81

rationele oplossingen. De individuele aandacht die een transformationeel leider volgens Bass (1990) geeft, komt bij de burgemeester aan het zicht door de persoonlijke felicitaties bij bijzondere gebeurtenissen, maar ook in hoe de burgemeester handelt in tijden van rampen. Kortom, wij zijn van mening dat deze vorm van leiderschap beter past bij een burgemeester. Zoals bekend, gaan wij uit van vier rollen voor een burgemeester, namelijk; verbinder, netwerker, procesregisseur en aanjager. Kenmerkend aan het transformationeel leiderschap is het charisma van de leider en de duidelijke visie die hij uitdraagt. Ook is dit terug te zien en is van belang bij de vier rollen. Om een goede verbinder te zijn moet je een duidelijke visie en hebben en duidelijk kunnen uitspreken, een sterk doel weten te creëren waar de gemeente voor gaat. Om een goede netwerker te kunnen zijn moet de burgemeester charismatisch zijn en zo mensen naar je toe weten te trekken. Ook helpt dit charisma en de sterke visie een burgemeester bij het organiseren en leiden van processen en de visie en het gemeenschappelijke doel maakt het voor een burgemeester makkelijker om mensen aan te jagen.

1.2.2.3. Vaderlijk leiderschap Rehman en Afsar (2012) volgen de definitie van vaderlijk leiderschap van Fahr en Cheng (2000) namelijk, vaderlijk leiderschap is het behandelen van de relatie tussen leider en volger met discipline, vaderlijke autoriteit en de moraliteit zit daarin gebakken. Deze vorm van leiderschap bestaat uit drie elementen namelijk, autoritair leiderschap, welwillend leiderschap en moreel leiderschap. Autoritair leiderschap betekent hier de vorm van leiderschap waarin de leider duidelijk aangeeft dat hij autoriteit heeft en de volgers de plicht heeft om de leider te volgen. Het welwillend leiderschap dat Rehman en Afsar (2012) beschrijven is dat de leider voor zijn volgers zorgt, individuele betrokken is en zorgt voor hun welzijn. Moreel leiderschap betekent dat er een hogere morele doelen zijn, namelijk onbaatzuchtigheid en zelfdiscipline. Farh en Cheng (2000) hebben ook de consequenties van elk element gevonden. Autoritair leiderschap zorgt voor meer afhankelijkheid en gehoorzaamheid, welwillend leiderschap wekt meer waardering en compensatie op en moreel leiderschap resulteert in waarden en erkenning. Ook in het vaderlijk leiderschap dat Rehman en Afsar (2012) in hun artikel onderzoeken en beschrijven zitten aspecten die te zien zijn in het burgervaderschap van de burgemeester. Als we kijken naar de drie elementen zien we dat het autoritair leiderschap terugkomt in de bevoegdheden die de burgemeester heeft. Aan gevolgen van de uitoefening van die taken door de burgemeester zijn de burgers in zijn gemeente onderworpen. Het welwillend leiderschap zien wij echter heel duidelijk terug in het burgervaderschap. Een


82

welwillend leider volgens Rehman en Afsar (2012) is een leider die er is voor zijn volgers. De burgemeester moet er, in zijn taken als burgervader, zijn voor zijn burgers, in goede en in slechte tijden. Ook hier kijken wij naar de vier rollen van de burgemeester, namelijk; verbinder, netwerker, procesregisseur en aanjager. Als we de drie elementen van vaderlijk leiderschap naast deze vier rollen leggen, zien wij zeker overeenkomsten. Het autoritair leiderschap van het vaderlijk leiderschap komt overeen met de rol van procesregisseur. De afhankelijkheid en gehoorzaamheid die autoritair leiderschap oproept, zorgt ervoor dat de processen goed kunnen worden uitgevoerd zonder te veel inbreng van de burgemeester. Het welwillend leiderschap van Rehman en Afsar (2012) komt overeen met de rol van de verbinder en netwerker. Welwillend leiderschap betekent dat de burgemeester voor zijn burgers zorgt en hen betrokken maakt bij de gemeenschap. Ook moreel leiderschap is er deels voor de rol van de verbinder maar voornamelijk voor de aanjager. Bij moreel leiderschap wordt er een visie gecreëerd en bekend gemaakt. Dit zorgt ervoor dat iedereen in de gemeente voor een doel strijdt en samenwerkt. 1.2.2.4. Profielschetsen burgemeester Naast de stijlen van leiderschap hebben we ook gekeken naar de profielschetsen die de gemeenten vaststellen als zij op zoek zijn naar een nieuwe burgemeester. Alle gemeenten die onderzocht zijn geven aan dat zij eerst de vraag voor hebben gelegd aan de burgers alvorens een officiële profielschets werd vastgesteld. Wij zien dat de gemeenten iemand willen die zichtbaar is in de samenleving. Soest noemt

het

“toegankelijk

en betrokken:

een

bruggenbouwer”

en Breda

wil

een

“communicatieve bruggenbouwer die doorgrondt wat er speelt”. De burgemeester dient een verbinder te zijn van mensen, belangen en standpunten. Hij dient benaderbaar te zijn, maar daarbij zijn professionaliteit niet te verliezen. Hij moet empathisch en communicatief zijn. De burgemeester moet betrokken zijn in zijn gemeente. Hij moet zijn burgers kunnen bereiken en zelf ook bereikbaar zijn en hij moet ervoor zorgen dat de gemeente als een samen blijft ook in de moeilijke tijden. 1.2.3. Theologisch perspectief In dit deel van het theoretisch kader van de burgervader zal worden gekeken naar burgervaderschap vanuit een theologisch perspectief. Wanneer gesproken wordt over leiderschap, wordt vaak gebruik gemaakt van religieuze taal die doorgaans niet in wetenschappelijke publicaties wordt gebezigd (Bos, 2011): ‘de leider inspireert, heeft charisma, transformeert, bezielt etc’. De heer ten Bos duidt dit verschijnsel aan als de ‘Geest


83

van Leiderschap’. Nadenken over leiderschap kan aldus leiden tot een terminologie waarvoor het louter redelijke taalgebruik onvoldoende uitdrukkingsvormen heeft. De term vaderschap wordt op verschillende manieren binnen de christelijke tradities gebruikt: God de Vader, kerkvaders, vaderschap in de Heilige Familie en geestelijk vaderschap, bijvoorbeeld van een priester. Voor het theologisch denken is het van belang om het concept openbaring te gebruiken. Er zijn twee vormen van openbaring: natuurlijke openbaring (schepping) en bovennatuurlijke openbaring (Jezus Christus, de bijbel, en Traditie van de Kerk). In laatstgenoemde bronnen van bovennatuurlijke openbaring is op diverse manieren sprake van vaderschap. Niet geheel toevallig is de term ‘inspiratie’, een andere term voor openbaring, een veelgebruikte kwalificatie van een goed leider. De burgemeester kan beschouwd worden als burgervader. Daarom volgen hier enkele vormen van vaderschap in de Traditie, indien relevant voor het burgemeestersambt, omschreven.

Een burgemeester

die uiting geeft aan zijn rol als burgervader, doet dit bij uitstek vanuit een vaderlijk en herderlijk charisma naar het voorbeeld van een goede herder. Jezus Christus was bij uitstek in staat groepen mensen te verbinden en te verzoenen. Dit verbindende element van herderschap past bij de rol van burgemeester als verbinder (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006a). Op kleinere en wereldlijke schaal dient een burgemeester de mensen die aan hem zijn toevertrouwd teneinde het heil en de welvaart onder de volkeren te bevorderen. Hiervoor is charisma vereist, in de christelijke traditie omschreven als genadegave van de Heilige Geest. Hoewel veel genadegaven geestelijk van aard zijn, worden ook het bestuur van een gemeente en goede organisatie onder de genadegaven geschaard (Rom. 12:8, 1 Kor. 12:28, Willibrordvertaling, 1995). Het leidend voorbeeld van de uitvoer van deze kenmerken is in de christelijke traditie Jezus. Voor de burgemeester zijn onder meer de passages over de 'goede herder' (Mat. 10) relevant bij de invulling van zijn ambt. Ofschoon dit vaak wordt uitgelegd in de context van roepingen tot het priesterschap of het godgewijde leven, is dit ook van belang voor de roeping van ieder mens tot 'goed leven'. Zoals een priester zorg draagt voor het zielenheil van parochianen, zo heeft de burgemeester de taak zorg te dragen voor het welzijn van inwoners en het correct functioneren van de gemeentelijke bestuursstructuur. Hij heeft aldus de taak eenheid te bewerken. Het bewerken van deze eenheid onder de hem toevertrouwde mensen vergt een proactieve handelswijze. Dit past bij de rol van burgemeester als procesregisseur (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006a). De burgemeester wordt ook wel burgervader genoemd. Het vaderlijk onderdeel van het ambt van burgemeester kan een zekere vorm van afstandelijkheid met zich meebrengen. Toch wordt vaderschap door de heilige apostel Paulus anders opgevat: ‘Want gij hebt niet ontvangen den Geest der dienstbaarheid wederom tot vreze; maar gij hebt ontvangen den


84

Geest der aanneming tot kinderen, door Welken wij roepen: Abba, Vader!’(Rom. 8:15). Het dienstwerk van de burgemeester moet dus niet tot vrees leiden, maar tot een verhouding als vader tot zijn kinderen. Ook nederigheid is tekenend voor vaderschap: ‘Laat deze beker Mij voorbijgaan. Maar toch: niet wat Ik maar wat Gij wilt’ (Mc. 14:36). Zo moet een burgemeester nederig zijn vanuit zijn ambt, met een zekere offerbereidheid: Matteüs schrijft dat een herder zijn leven geeft voor zijn schapen (Mat. 10:11). Niet zijn eigen belang telt, maar dat van de democratische gemeente. Dit is een vereiste voor het kunnen opwekken van inspiratie. ‘Inspiratie is iets wat van buiten komt, motivatie komt van binnen’ (Souroth, z.j.). De burgemeester behoort telkens zijn taken en doel voor ogen te houden, om niet afgeleid te geraken.

Wanneer

een

leider

inspirerend

wil

zijn,

is

een

gemeenschappelijke

verantwoordelijkheid van leider en volger vereist. Zoals God en gelovigen een gemeenschappelijke relatie hebben, zo dient ook de burgemeester zich in een wederkerige band van ontvankelijkheid en charisma met zijn burgers te bewegen. Dit fenomeen duidt ten Bos aan als ‘intensiteit’. Een vader leeft ‘als het ware in het geestelijk leven van één bloed en één geest met zijn leerling en is in staat hem te leiden omdat er tussen hen een waarachtige harmonie bestaat, naar geest en gevoel’. Deze harmonie wordt door de Russische mysticus Serafim van Sarov als volgt aangeduid: ‘het vaderschap bestaat eruit dat een bepaald persoon – en dat hoeft helemaal geen priester te zijn – geboren is voor het geestelijk leven van een ander mens' (Souroth, z.j.). Deze gedachte concipieert wel het idee dat een burgervader zijn leven in dienst stelt van een ander persoon, de burgers, die in hem de verwezenlijking van een ideale politieke situatie van recht en veiligheid ervaren. Gehoorzaamheid kan hierin een rol spelen, uiteindelijk is het immers de burgemeester die belangrijke beslissingen kan nemen. Deze gehoorzaamheid kan omschreven worden als de gave om niet alleen met het verstand te luisteren, niet alleen met het oor, maar met het hele wezen: het is het talent om een open hart te hebben. (...) De geestelijk vader moet in staat zijn in de andere mens de niet-vervreemdbare schoonheid van de beeltenis van God te zien’ (Souroth, z.j.). Dit betekent voor de burgemeester dat hij in iedere burger potentie ziet, bijvoorbeeld om een bijdrage aan de samenleving te leveren. God heeft 'in liefde ons voorbestemd zijn kinderen te worden’ (Ef 1,4-5). Een burgemeester heeft als vader de taak zijn ‘kinderen’ te vormen en te houden aan de wet en verordeningen. Hij heeft aldus een publieke functie en dient daarom divergent te kunnen denken, om zo optimaal uiting te geven vanuit zijn door de geschiedenis heen veranderende rol als burgemeester.


85

1.3. Openbare Orde Inleiding taken burgemeester Grofweg zijn drie rollen van de burgemeester te onderscheiden: de burgemeester als lid en voorzitter van het college, de burgemeester als voorzitter van de raad en de burgemeester als afzonderlijk ambt. Als voorzitter van het college bevordert de burgemeester, onder meer, de eenheid van collegebeleid. Ook kan hem een portefeuille worden toebedeeld. In tegenstelling tot in de raad heeft de burgemeester wel stemrecht in het college. Voor de burgemeester bestaat de mogelijkheid om aan de beraadslaging van de raad deel te nemen. Daarmee trachtte de wetgever de onafhankelijke positie van de burgemeester te verzekeren. Ten aanzien van de taken en bevoegdheden die door de wetgever aan de burgemeester zijn toegekend kunnen die taken en bevoegdheden wat Dölle en Elzinga betreft worden onderscheiden in twee categorieën. In de eerste plaats betreft het taken die de burgemeester heeft in het goed laten functioneren van de raad, het college en de gemeente in het algemeen. In de tweede plaats betreffen het taken en bevoegdheden die de burgemeester ten aanzien van handhaving van de openbare orde heeft. Het betreft in beide gevallen taken van het eenhoofdige bestuursorgaan.

1.3.1. Korte uiteenzetting van artikel 170 en 171 van de Gemeentewet Uit artikel 170 van de Gemeentewet volgt een zorgplicht voor de burgemeester. Lid drie van dat artikel maakt de burgemeester verantwoordelijk voor het bevorderen van de goede behartiging van gemeentelijke aangelegenheden. Enerzijds hebben die aangelegenheden betrekking op de externe relaties, maar ook intern (binnen de gemeente). De leden 1 en 2 geven weer wat deze aangelegenheden onder meer zijn. Enerzijds buiten de muren van het gemeentehuis; bijvoorbeeld op het vlak van burgerparticipatie, maar ook binnen de muren van het gemeentehuis door zorg te dragen voor een goede voorbereiding, vaststelling en uitvoering

van

besluiten,

een

goede

samenwerking

tussen

de

gemeentelijke

bestuursorganen, een goede klachtafhandeling, rapportage over de gemeentelijke dienstverlening en de kwaliteit van procedures van burgerparticipatie. De burgemeester vertegenwoordigt de gemeente in en buiten rechte, zo bepaalt artikel 171 van de Gemeentewet. Uit lid twee blijkt dat hij kan zich laten vervangen. Het vertegenwoordigen in en buiten rechte is te onderscheiden in de rol van de burgemeester in juridische geschilsituaties waarin de gemeente terechtkomt (in rechte) versus de rol van de burgemeester in privaatrechtelijke relaties, zoals bij de koop of verkoop van zaken ten laste van de gemeente (buiten rechte). Het vertegenwoordigen ziet op het vertegenwoordigen van de gemeente als zodanig en niet van zijn eenhoofdig ambt.


86

1.3.2. Uitleg openbare ordebevoegdheden van artikel 172 e.v. De burgemeester ontleent zijn taken en bevoegdheden ten aanzien van de handhaving van de openbare orde aan het eerste lid van artikel 172. Gemeentewet. Naar aanleiding van overtreding van een geschreven norm kan de burgemeester een bepaald handelen beëindigen. Een bevelsbevoegdheid blijkt uit derde lid van dat artikel. De burgemeester bedient zich bij de uitvoering van die bevoegdheid van de onder zijn gezag staande politie. De bevelsbevoegdheid kan worden gebruikt in die gevallen dat een geschreven norm ontbreekt. De burgemeester vaardigt in dergelijke gevallen waarbij de openbare orde in het geding lijkt te zijn een bevel uit. Belangrijk is wel dat er sprake moet zijn van “plotseling actueel opkomend of zich concreet voordoend gevaar voor de openbare orde dan wel in een situatie dat er van een concrete en actuele dreiging sprake is.” Overtreding van een dergelijk bevel is op grond van artikel 184 Wetboek van Strafrecht strafbaar gesteld. In het geval van gemeentegrensoverschrijdende situaties die zien op de handhaving van de openbare orde kan de cvdK aanwijzingen geven op grond van artikel 172 lid 4 van de Gemeentewet. De burgemeester verantwoordt zijn taken en handelen op het gebied van openbare orde, op grond van artikel 180 van de Gemeentewet, aan de raad. Artikel 172a van de Gemeentewet wordt in de volksmond ook weleens de 'Voetbalwet' genoemd. De burgemeester kan op grond van dit artikel een bevel uitvaardigen met een gebiedsverbod, groepsverbod en/of een meldplicht voor personen die individueel of in groepsverband de openbare orde verstoren. Hij kan dat doen voor een periode van drie maanden en hij kan die periode verlengen tot maximaal negen maanden. Ten aanzien van kinderen bestaat er in de Gemeentewet een bijzondere bepaling. Op grond van artikel 172b van de Gemeentewet heeft de burgemeester de bevoegdheid, om in het geval van herhaaldelijke verstoring van de openbare orde door een kind van onder de twaalf jaar – en die dat doet in groepsverband – diens wettelijk vertegenwoordigers te belasten met de zorgtaak ervoor te zorgen dat het kind (op bepaalde tijden) zich niet ophoudt op bepaalde (publieke) plaatsen, ter bescherming van de openbare orde. De burgemeester heeft ook een taak ten aanzien van het toezicht op openbare bijeenkomsten en vermakelijkheden. Uit het eerste lid van artikel 174 van de Gemeentewet blijkt een toezichtfunctie en uit lid twee een bevelsbevoegdheid. Lid drie kadert de uitvoeringsplicht van de door de raad aangenomen verordeningen. In het geval van het verstoren van de openbare orde kan de burgemeester gebouwen, lokalen en niet voor het publiek toegankelijke plaatsen sluiten. In sommige gevallen kan dat ook als er sprake is van vrees voor verstoring van de openbare orde, zo blijkt uit artikel 174a van de Gemeentewet. Artikel 174b regelt de bevoegdheid van de burgemeester om zelfstandig (zonder een


87

voorafgaande regeling, vastgesteld door de raad) een veiligheidsrisicogebied aan te wijzen en aldaar preventie fouilleren te gelasten. Artikel 175 en 176 regelen het noodbevel en de noodverordening. De burgemeester kan deze bevoegdheden inzetten als sprake is van ernstige wanordelijkheden, oproerige beweging, rampen of de vrees voor een van de voorgenoemde gevallen. Bij toepassing van artikel 175 en 176 van de Gemeentewet mag de burgemeester afwijken van overige wetgeving met uitzondering van de Grondwet. In het geval van een noodverordening geldt het instemmingsrecht van de raad bij de eerstvolgende vergadering van de raad. Indien de raad niet instemt met de noodverordening, komt deze te vervallen. Tevens is van belang dat de burgemeester de instrumenten niet meer gebruikt indien zich geen situatie meer voordoet zoals hierboven beschreven. Een andere vergaande bevoegdheid van de burgemeester is het tijdelijk ophouden van mensen. Belangrijk daarbij is wel dat het gaat om een situatie zoals omschreven in het tweede lid van artikel 176a van de Gemeentewet. In de eerste plaats moet de persoon cq. moeten de personen een bevel zoals gegeven in een bevoegdheid in de zin van artikel 175 of 176 van de Gemeentewet niet of gedeeltelijk niet naleven en het bestuurlijk ophouden moet noodzakelijk zijn om voortzetting of herhaling van de niet-naleving te voorkomen en daarbij moet in acht genomen worden dat de naleving redelijkerwijs niet op andere geschikte wijze kan worden verzekerd. 1.3.3. Overige bevoegdheden voortvloeiende uit de Gemeentewet De burgemeester geniet meerdere bijzondere taken die in verband kunnen worden gebracht met het handhaven van de openbare orde. In 2006 is in de Gemeentewet de mogelijkheid gecreëerd om cameratoezicht toe te passen. Artikel 151c geeft de raad de bevoegdheid om de burgemeester toestemming te geven om camera's te plaatsen. Cameratoezicht dient als preventief middel en niet als instrument om strafbare feiten op te sporen; al kan in bepaalde situaties beeldmateriaal worden gebruikt voor strafrechtelijk onderzoek. Omdat het filmen van burgers een inbreuk maakt op de privacy dient een goede belangenafweging plaats te hebben. Het besluit om cameratoezicht toe te passen moet beperkt zijn tot een vastgestelde tijd en beperkte plaats. Daarnaast moeten voorbijgangers bekend zijn met het feit dat er wordt gefilmd, en het plaatsen van camera's moet worden getoetst aan subsidiariteit en proportionaliteit. Na afloop van het cameratoezicht moet getoetst worden of het middel effectief was. Momenteel behandelt de Eerste Kamer een wetsvoorstel op grond waarvan de burgemeester zonder voorafgaande regeling door de raad kan besluiten tot het inzetten van mobiele camera’s.


88

Naast de bevoegdheid ten aanzien van cameratoezicht heeft de burgemeester ook een bevoegdheid wat betreft preventief fouilleren in de gemeente. Indien de raad op grond van artikel 151b van de Gemeentewet aan de burgemeester de bevoegdheid geeft om een veiligheidsrisicogebied in te stellen, dan kan hij preventief fouilleren gelasten. Evenals bij het cameratoezicht is de burgemeester als schakel tussen de officier van justitie en de politie van belang. Het instrument wordt vaak als omstreden gezien, omdat het preventief fouilleren zich niet beperkt tot een specifieke verdachte, maar tot een ieder die zich in dat veiligheidsrisicogebied bevindt. Nochtans oordeelde het EHRM dat het niet strijdig is met artikel 8 van het EVRM. 1.3.4. Bevoegdheden voortvloeiende uit andere wetten Naast de taken en bevoegdheden die de burgemeester geniet op grond van de Gemeentewet, geniet hij ook taken op grond van andere wetten. Een aantal voorbeelden zijn het toepassen van bestuursdwang bij drugshandel (artikel 13b Opiumwet), het opleggen van een tijdelijk huisverbod (artikel 2 Wet tijdelijk huisverbod), het weigeren van een beschikking vanwege integriteitsredenen (Wet BIBOB) en de gedwongen opname van mensen binnen zijn gemeente (artikel 20 BOPZ). Indien een coffeeshop zich niet aan de regels houdt, dan kan de burgemeester een coffeeshop sluiten. Daarvoor werd de Opiumwet in 1999 aangepast. Hij kan kiezen tussen bestuursdwang, maar eventueel ook voor een dwangsom. De bevoegdheid is bijzonder omdat het hier lokalen betreft die publiek zijn. Zijn bevoegdheid reikt niet tot lokalen waar om medische redenen softdrugs wordt verstrekt. Daar heeft de Staatstoezicht op de Gezondheid op grond van artikel 8j Opiumwet de bevoegdheid toe. Het opleggen van een tijdelijk huisverbod is sedert 2009 mogelijk. De burgemeester kan een dergelijk verbod opleggen als er een dreiging van huiselijk geweld is voor een periode van tien dagen en hij kan het huisverbod verlengen tot een maximum van vier weken. Tevens bestaat een bevoegdheid tot mandatering aan de hulpofficier van justitie. Criminele

organisaties

proberen

regelmatig

subsidies,

vergunningen

en

overheidsopdrachten binnen te halen op malafide wijzen. Eerst konden enkel politie en het OM onderzoek laten instellen naar dergelijke praktijken, maar nu heeft ook de burgemeester die bevoegdheid. Het weigeren van een beschikking op grond van de Wet Bibob is een instrument dat de burgemeester is toegekend als instrument waarmee hij in staat is om criminele activiteiten aan te kunnen pakken. Indien een persoon een geestelijke stoornis heeft, hierdoor een gevaar vormt voor de samenleving en opname de enige manier is waarop dat gevaar kan worden afgewend, dan kan de burgemeester en in bewaring gelasten voor de persoon die het betreft, mits de


89

persoon in kwestie ouder is dan twaalf jaar en niet vrijwillig opgenomen wil worden. Daarbij is wel van belang om op te merken dat de gedwongen opname geen gedwongen behandeling betekent.

1.4. Achtergrond Elk mens wordt getypeerd door zijn achtergrond. Kenmerken als de plaats waar iemand vandaan komt, de opleidingen die gevolgd zijn en iemands werkhistorie zijn van grote invloed op de persoon die men geworden is. Ze zijn medebepalend voor de soort kwaliteiten die iemand heeft, wat men belangrijk vindt in het leven en zijn/haar idealen. Daarom zal het ook voor ons onderzoek essentieel zijn om bij de schets van de ideale burgemeester te kijken welke achtergrondkenmerken een positieve invloed hebben op de invulling van het burgemeestersambt. Omdat iemands achtergrond in de breedste zin van het woord kan worden opgevat, hebben wij de door ons meer belangrijk geachte kenmerken geconcretiseerd door een ruwe tweedeling te maken. De kenmerken zijn gecategoriseerd in demografische kenmerken en psychografische kenmerken. Demografische kenmerken zijn concrete statistieken zoals leeftijd, opleiding, geslacht, etniciteit enzovoorts. Psychografische kenmerken hebben betrekking op de waarden en interesses van de burgemeester zoals werkhistorie, religie, politieke voorkeur enzovoorts. Aangezien het merendeel van deze kenmerken al besproken worden in een ander deel van het rapport, zal er in deze paragraaf met name aandacht worden gevestigd op diegene die nog niet aan bod zijn gekomen. De focus zal daardoor liggen op de genoten opleiding en de werkhistorie van een burgemeester. Dit omdat deze kenmerken als meest relevant worden beschouwd bij de directe uitoefening van het burgemeestersambt. Demografische kenmerken zijn vaak al geregistreerd. Dit in tegenstelling tot psychografische kenmerken, daar zij meer verdiepend zijn. Ze richten zich meer op persoonlijke meningen en beweegredenen van mensen voor bepaalde keuzes en handelingen. De demografische kenmerken zijn op te vragen bij onder andere het Nederlands Genootschap van Burgemeesters en de Rijksoverheid. De achtergrondkenmerken die volgens de burgers van belang zijn om het ideaaltype van een burgemeester te bepalen, worden waarschijnlijk bepaald door de identiteitstheorie. Deze theorie is gebaseerd op het feit dat burgers zich beter gepresenteerd voelen door een burgemeester waarmee zij zich kunnen identificeren.


90

1.4.1. Dagelijkse praktijk 1.4.1.1. Demografische kenmerken: opleiding Wanneer we kijken naar het opleidingsniveau van burgemeesters, zien we een stijgende trend (Bennekom, 2010; Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2012; 2014). Het opleidingsniveau in 2012 was gestegen ten opzichte van 2010, en ook in 2014 is dit opnieuw toegenomen: 86% van alle burgemeesters heeft een hogere opleiding genoten (HBO/Universitair). Concluderend kan verondersteld worden dat het burgemeestersambt steeds vaker door hogeropgeleiden wordt ingevuld. Een mogelijke verklaring voor dit fenomeen kan liggen in het feit dat gemeenten groter worden, niet alleen qua oppervlakte maar ook qua inwonersaantal, bestuursfuncties en andere bevoegdheden en kerntaken. Om in dit steeds complexer wordende apparaat een leidinggevende functie uit te kunnen oefenen,

is

een

hoger

opleidingsniveau

mogelijk

steeds

vaker

van

belang.

Niet alleen op het gebied van verticale opleidingsgradaties zijn verschillen aan te wijzen, ook wanneer er naar de horizontale opleidingsverdeling gekeken wordt zijn classificaties zichtbaar. Zo bestaat er verschil in denkwijze tussen exact geschoolden (bèta) en niet-exact geschoolden (alfa en gamma). Waar de gammawetenschap het menselijk handelen bestudeert,

onderzoekt

de

alfawetenschap

de

producten

van

dit

handelen.

De

bètawetenschap doet daarentegen onderzoek naar de wetmatige natuur. Zo spreekt Snow (1960) van een scheiding in twee culturen; de bèta-cultuur streeft objectiviteit na, de alfacultuur juist subjectiviteit. Oomen (2003) neemt deze scheiding over en vertaalt het naar de stelling dat beide de werkelijkheid waarnemen, maar op een andere manier. De waarneming van de natuurwetenschappen (bèta) berust zich niet op het goed kijken naar de werkelijkheid, maar naar een geïdealiseerde werkelijkheid, om zo te komen tot abstract wiskundig weer te geven verbanden. De mensenwetenschappen (alfa) kijken daarentegen ook niet naar de ‘echte werkelijkheid’, maar naar de geïnterpreteerde werkelijkheid, weergegeven in teksten. Hierdoor verschillen ze niet alleen qua onderwerp, maar ook qua opvatting over de werkelijkheid. Een verschil in denkwijze kan resulteren in een andere manier van werken, waardoor er verwacht kan worden dat dit ook gepaard gaat met een andere invulling van het burgemeestersambt. In de handreiking ‘Bestuurscompetenties burgemeesters’, uitgebracht door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2006b), worden vier bestuursstijlen onderscheiden: verbinder, netwerker, procesregisseur en aanjager, welke gebaseerd zijn op het model van rivaliserende waarden van Quinn (1983). Op basis van deze veronderstellingen zal de typische alfa-geschoolde een verbinder zijn: hij laat mensen samenwerken en ziet de groep als meer dan de optelsom der


91

deelnemers. Hij is een bruggenbouwer, betrokken bij het (samenwerkings)proces en schenkt aandacht aan de acties en ambities van mensen binnen de groep. De organisatie wordt als werkgemeenschap van mensen gezien (mens als subject), en de nadruk ligt dus op veranderings- en aanpassingsprocessen (geïnterpreteerde werkelijkheid). De stereotype bèta-geschoolde zal daarentegen meer een aanjager zijn. Er wordt veel belang gehecht aan visie en richting en duidelijke kaders aangegeven. Hij houdt zich aan prioriteiten en gaat hij pragmatisch en concreet te werk. De organisatie wordt daardoor als middel gezien om een bepaald doel te bereiken (onderworpen aan externe invloeden zonder vrije inbreng), en beschouwd als een geheel van controle- en voorspellingsprocessen.

1.4.1.2. Psychografische kenmerken: werkhistorie De gemiddelde leeftijd van aanstelling van de tien laatst benoemd burgemeesters is ruim 54 jaar oud (Nederlands Genootschap Burgemeesters, 2015). Dit duidt erop dat het burgemeester zijn vaak niet het eerste beroep van een persoon is. Dit is ook niet verwonderlijk, aangezien er geen opleiding tot burgemeester bestaat. Waar bij intreding tot de arbeidsmarkt de gevolgde opleiding als meest relevant kenmerk wordt gezien, verschuift deze focus, naarmate iemands carrière vordert, meer naar de werkhistorie (Luijkx & Wolbers, 2009). Kijkend naar tien aangestelde burgemeesters verdeeld over tijdstippen kan opgemerkt worden dat een werkverleden in de lokale politiek een preferentie is om burgemeester te worden. Zowel in 2013 als in 2015 waren tien van de tien laatst aangestelde burgemeester vroeger actief op lokaal politiek niveau. Als eerste mogelijke verklaring voor dit hoge percentage ex-wethouders of ex-raadsleden in burgemeestersambt kan worden aangedragen dat er relevante ervaringen opgedaan en lessen geleerd worden tijdens eerder dienstverband. Deze worden blijkbaar onmisbaar geacht om burgemeester te worden. Ten tweede kan als verklaring worden aangedragen dat mensen uit eenzelfde werkveld (zoals wethouders en raadleden) eerder solliciteren naar het burgemeestersambt en dus ook eerder aangenomen worden dan mensen uit een ander discipline. Als ambitieuze wethouder is het een logische volgende stap op de bestuurlijke ladder om burgemeester te worden. Ten derde kan verwacht worden dat een verleden in de lokale ambtenarij zorgt voor een sociaal netwerk, wat als voordeel kan dienen bij het verkrijgen van het burgemeestersambt.

1.4.2. Visie burgers De sociale identiteitstheorie gaat ervan uit dat mensen zich niet alleen laten leiden door hun persoonlijke voorkeuren of overtuigingen in de gevoelens die ze ervaren of de gedragingen die ze vertonen (Tajfel & Turner, 1979; Stryker & Burke, 2000). Deze theorie benadrukt dat


92

mensen in veel situaties zich als eerste opstellen als leden van bepaalde groepen. Dat geldt niet alleen voor de manier waarop ze naar zichzelf kijken, maar ook hoe ze naar anderen kijken. Als ze iemand anders tegenkomen, dan realiseren ze zich onmiddellijk of dit iemand is waar ze zich mee kunnen identificeren, en dus tot de in-group behoort, of dat diegene juist anders is en tot de out-group behoort. Dit heeft consequenties voor onze beoordeling van mensen. Op grond daarvan hebben we verwachtingen over mensen: iemand die binnen de in-group valt, hebben we meer vertrouwen in en zal zich ook meer gedragen zoals ik. Het tegenovergestelde is ook waar: de out-group vertrouwen we minder en gedraagt zich niet zoals ons. Achtergrondkenmerken als geslacht, leeftijd, burgerlijke staat, religie en afkomst spelen mee in de beoordeling of iemand tot de in-of out-group behoort (Akerlof & Kranton, 2010; Canary, Emmers-Sommer, Faulkner, 1997; Landau & Arthur, 1992; Wilson & Oswald, 2005). Daardoor is de verwachting dat mensen graag een burgemeester willen die tot de gepercipieerde in-group wordt gerekend.

1.5. Kerk en Staat 1.5.1. Juridische ontwikkelingen Op het eerste gezicht lijkt dit wellicht geen onderwerp dat voor het burgemeesterschap van de 21ste eeuw nog relevant is. Het tegenovergestelde is echter het geval. Door de Nederlandse geschiedenis heen heeft er altijd een conflict bestaan tussen enerzijds de kerk en anderzijds de staat. Het is voor dit onderzoek niet behapbaar een uitgebreide beschrijving te geven deze geschiedenis. De Bataafse Revolutie in 1795 was het begin van een scheiding van kerk en staat in Nederland (Santing-Wubs, 2002). De wetgeving die de verhouding tussen kerk en staat regelt is vanaf dat moment constant in beweging. Sinds 1983 zijn artikel 1 en artikel 6 van de Grondwet de grondslag voor de verhouding tussen kerk en staat. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) schrijft alleen de randvoorwaarde voor dat alle religies gelijk behandeld dienen te worden, en laat lidstaten zeer vrij bij de regeling van de verhouding kerk en staat (Tolkon, 2012). De nieuwe religies die zich vanaf de jaren na 1960 in Nederland vestigden, brachten nieuwe uitdagingen met zich mee die nu, in 2015, nog steeds zichtbaar zijn. Ook in relatie tot het burgemeesterschap. Hoe moeten burgemeesters met religieuze groeperingen omgaan in noodsituaties? In deze paragraaf zal een schetst worden gegeven van de huidige situatie met betrekking tot de verhouding kerk en staat in Nederland.


93

1.5.1.1 Het Nederlandse model De verhouding tussen kerk en staat was lange tijd geen belangrijk agendapunt. Toch is het onderwerp nu, met ‘de opkomst van nieuwe (spirituele) religies en m.n. de aanwezigheid van de Islam in de Nederlandse maatschappij’ weer in de actualiteit gebracht (Oldenhuis, 2007). De betreffende verhouding is niet in elk land hetzelfde, en ook Nederland kent hierbij haar eigen model. Maussen (2006) stelt dat de kenmerken van dit model niet meer aansluit en bij de nu levende principes in de samenleving. Globaal omvatten deze kernprincipes: 1.

Gelijke behandeling: religies en levensbeschouwingen worden gelijk behandeld;

2.

Pluriformiteit: overheid moet bijdragen aan voorwaarden voor pluriformiteit van

religies; 3.

Keuzevrijheid: de overheid moet de individuele keuzevrijheid erkennen en

beschermen; 4.

Sociale

en

maatschappelijke

religieuze/levensbeschouwelijke

instellingen

bijdrage: een

aandeel

aanvaarden kunnen

leveren

dat in

zelfredzaamheid en de mogelijkheid om een betekenisvol leven te leiden (Nickolson, 2013). Pragmatisme staat in de praktijk boven het behoud van pluriformiteit, en Maussen pleit er dan ook voor dat gemeenten zich niet op het verleden, maar op de toekomst richten. Maussen stelt dat er minder draagvlak is voor overheidsbeïnvloeding bij de verhoudingen tussen verschillende religies. De tijd van ‘verzuilde minderheden’ in Nederland zou voorbij zijn.

1.5.1.2 Het rapport Tweeluik religie en publiek domein Een leidraad van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (2009) geeft gemeenten handvatten voor handelen in concrete situaties waarbij kerk en staat lijken te conflicteren. Geconcludeerd wordt tevens dat het handelen van de betreffende gemeente grotendeels afhankelijk is van de toestand van de gemeente, zolang de overheid zich neutraal opstelt en geen religies bevoorrecht (Vereniging van Nederlandse Gemeenten, 2009). Ook het college van Amsterdam heeft een rapport opgesteld waarin beschreven wordt hoe de gemeente de scheiding tussen kerk en staat kan vormgeven. De drie vormen van neutraliteit die het daarin onderscheidt komen in de literatuur veelvuldig voor. Globaal wordt onderscheid gemaakt tussen: 1.

Exclusieve neutraliteit: de overheid streeft een publieke sfeer na die vrij is van

religie/levensbeschouwing;


2.

94

Inclusieve neutraliteit: de overheid accepteert religieuze organisaties, en de staat

neutraal tegenover alle religies (huidige neutraliteit in Nederland); 3.

Compenserende neutraliteit: de overheid geeft mogelijkheid tot het steunen van een

religie/levensbeschouwing (Raad voor Raad, 2010)

Burgemeester Job Cohen wilde toentertijd duidelijkheid over de verhouding tussen kerk en staat in het geval van het verlenen van steun aan religieuze groeperingen. Het college wilde een andere kant op dan de raad, en in Amsterdam gaat deze discussie over de scheiding tussen kerk en staat nog (gematigd) voort (Van Houten, 2010). 1.5.1.3. Radicalisering De manieren en wijze waarop er de verhouding tussen kerk en staat wordt vormgegeven in een gemeente is dus voor een groot deel afhankelijk van lokale omstandigheden. De rol die een burgemeester hierbij aanneemt, varieert daarmee. Begin 2013 kwamen PvdAKamerleden Ahmed Marcouch en Jeroen Recourt met het voorstel om burgemeesters de regie te laten nemen bij het signaleren van radicalisering. Als voorbeeld gaven zij de bevoegdheid tot het innemen van paspoorten (Marcouch & Recourt, 2013). Dit idee is afgeleid van een voorstel van drie Belgische burgemeesters die zoveel mogelijk betrokkenen in de wijk wilden mobiliseren. Beide Kamerleden pleitten ervoor om burgemeesters de ervaringsdeskundigen te laten mobiliseren: ‘evenwichtige moslims die religieus onderbouwd in debat kunnen met deze jongens. De burgemeesters bieden hen debattechnieken en locaties aan. Daarnaast moeten zij manifeste jihadplannen kunnen verhinderen door de jongens hun paspoorten in te nemen.’ Radicalisering tegengaan, ongeacht de betreffende religie, begint volgens hen bij een lokale aanpak. Daar kan de omgeving het beste beginnende radicalisering herkennen. Er wordt wat betreft radicalisering dus gepleit voor een aansturingfunctie van burgemeesters. Iets wat bij uitstek hoort bij een burgemeester als aanjager, waarbij hij het radicaliserings- en integratiebeleid in een bepaalde richting duwt. Blijft hij meer op de achtergrond en met name achter de schermen, dan stelt hij zich meer op als verbinder en/of procesregisseur. Het verschil zit hem met name in of de burgemeester de beleidskoers uitzet, of dat hij faciliteert om deze te laten uitzetten. Ook werd begin 2015, nadat er burgerwachten in waren gezet om moskeeën te beveiligen, gesteld dat minister Opstelten en met name ook burgemeesters verantwoordelijkheid moeten dragen en deze beveiliging moeten garanderen (NOS, 2014b). Dit zal in het hoofdstuk over openbare orde nader aan bod komen.


95

1.5.1.4. Samen(leving) Tevens is het van belang om te benadrukken dat religies an sich de afgelopen 20 jaar sterk in beweging zijn in de samenleving. Het NWO is bijvoorbeeld in 2013 begonnen met het Programma Religie in de moderne samenleving, om ontwikkelingen als modernisering, secularisering, ontkerkelijking, emancipatie, migratie, globalisering en de informatierevolutie te onderzoeken (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, 2014). Men richt zich op de toekomst. Hoe moeten en kunnen alle religies en levensbeschouwingen naast en samen met elkaar optrekken en leven. Cohen kwam in 2010 in de actualiteit door zijn stelling dat integratie van migranten in de Nederlandse samenleving wellicht het beste via hun geloof kon verlopen (Houten, 2010). Dat is de houvast in de voor hen nog onbekende Nederlandse maatschappij. Aboutaleb, burgemeester van Rotterdam, stelde bijvoorbeeld dat door de zwijgende meerderheid van moslims te verbinden met de rest van de samenleving, men zo kan proberen de maatschappelijke cohesie te versterken in de strijd tegen IS (Ellian, 2013). Overlappend met het hoofdstuk burgervader komt daarmee ook hier terug dat de burgemeester een verbindende rol kan en misschien wel heeft te spelen wat betreft de verschillende religies en levensbeschouwingen die zich gemanifesteerd hebben in Nederland. Ondanks dat hier het woord verbinder wordt gebruikt, betrekt het zich in beperkte mate op de rol van de burgemeester als verbinder. Hij moet de samenleving verbinden, de nadruk ligt niet op het bestuurlijk apparaat. De burgemeester als netwerker en aanjager is hier meer van toepassing. Hij zoekt naar nieuwe kansen tussen bevolkingsgroepen en binnen de groepen zelf, en geeft de richting van het multiculturele/radicaliseringsbeleid aan. Er is geen twijfel over mogelijk dat de verhouding tussen kerk en staat in de Nederlandse geschiedenis aan vele veranderingen onderhevig is geweest. Het huidige Nederlandse model, gebaseerd op gelijke behandeling, pluriformiteit, keuzevrijheid en sociale en maatschappelijke bijdrage biedt ruimte voor eigen invulling op gemeentelijke schaal. Scheiding van kerk en staat blijft een hoge, fundamentele prioriteit, ondanks haar directe aanwezigheid in de Grondwet. Ook lijkt de veronderstelling dat godsdienst gezien wordt als een privéaangelegenheid, in een samenleving die zich ontwikkelt in de richting van steeds meer vrijheid aan het schuiven te zijn (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, 2006). Waaronder dus ook godsdienstvrijheid. De overheid bevindt zich, mede door globalisering en privatisering, in een steeds dynamischer wordende omgeving, met een maatschappij waarin steeds meer verschillende religies en levensbeschouwingen voorkomen. Binnen dit onderzoek, gericht op de maatschappelijke kant van de burgemeester, richten wij ons op de wens van de burger. Met een dergelijk breed en complex thema als kerk en staat, is het evident om op deelonderwerpen te focussen. Een


96

vraag die hierbij naar voren is gekomen, is of de burgemeester een aansturingsfunctie moet hebben om radicalisering te herkennen op lokaal niveau. Het tweede onderwerp betreft de vraag of de burgemeester een actieve rol moet hebben en op moet treden als verbinder tussen religies. Deze twee onderwerpen zullen in het empirisch deel van dit onderzoek worden voorgelegd aan de burger.

1.5.2. Theologische ontwikkelingen Kerk en Staat kunnen theologisch op verschillende manieren worden gedefinieerd. In de loop der geschiedenis zijn er verschillende zienswijzen geweest. Enkele hiervan zullen wij hier nader omschrijven. Wij beperken ons tot een christelijk perspectief. Een burgemeester heeft te maken met de hele samenleving, hieronder valt ook het domein ‘kerk’. In Nederland is sprake van een juridische scheiding tussen Kerk en Staat, zoals eerder omschreven. Belangrijk is echter dat religie en politiek wel te onderscheiden, maar niet te scheiden zijn. Voor de burgemeester is beroepshalve horizontale communicatie, intermenselijke communicatie, van belang voor de uitoefening van zijn ambt. In het christelijk denken wordt dit gefundeerd in de verticale communicatie met God. Om de concepten Kerk en Staat in relatie tot het burgemeestersambt beter te kunnen begrijpen, zullen wij beide concepten nader bestuderen. Vanwege de beperkte ruimte beperken wij ons tot het beschrijven tot enkele aanzetten tot een rooms-katholieke ecclesiologie. De concilievaders van Vaticanum II hebben een dogmatische constitutie over de ecclesiologie opgesteld: Lumen Gentium. Hieruit blijkt dat de Kerk gezien kan worden als ‘begin van het Koninkrijk Gods op aarde en bovenal als Lichaam van Christus’ (Johannes Paulus II, p. 184). De doeloriëntatie van de Kerk is niet beperkt tot de zichtbare werkelijkheid, maar verwijst naar het concept van het Koninkrijk van God, bij de wederkomst van Christus: De Kerk wordt gevormd door een gemeenschap van mensen die aan Christus toebehoren. ‘Omdat de kerk het "bijeenroepen" is van alle mensen tot het heil, is zij van nature missionair (Johannes Paulus II, p. 188)’. Het christelijk gedachtegoed wordt door haar missionaire aard universeel geadresseerd. Daarom kunnen christelijke idealen politiek worden geformuleerd. De Kerk wordt gedacht vanuit zowel een transcendente als een immanente component (Johannes Paulus II, p. 184): zij bestaat uit het wereldse en het spirituele. De Kerk doet een absolute claim op de waarheid die zij vindt in Christus, als de weg, de waarheid en het leven, alsook in de bijbel en de Traditie van de Kerk. De Staat is de plaats waarin de Kerk haar rol vervult. De Staat wordt vanuit een christelijk perspectief gezien als louter een menselijke instelling, eindig en vervuld van zonde, terwijl de Kerk gezien wordt als goddelijke instelling gericht op de eeuwigheid. De Staat kan volgens Barth (2012, p. 308) gezien worden als teken van de concrete en


97

zichtbare orde van leven waarin, op basis van verzoening, de naaste gediend moet worden. Deze gedachte wordt gedeeld: Kerkvader Augustinus typeert de verhouding tussen Kerk en Staat als de Stad van God en de Stad van de wereld (Augustinus van Hippo, 426/1972). Christenen zijn wel in de wereld, maar niet van de wereld (Hauerwas, 2012, p. 670). Zij behoren toe aan en zijn gericht op de hemel (O’Donell, 2015).‘De Kerk is niet politiek, in de zin van een politieke partij of als behorend tot de politieke macht. Zij dient het volledige belang van de mensheid en de sociale dimensie en brengt morele en ethische aspecten in het politieke en publieke discours' (Müller: Bevrijdingstheologie essentieel voor de Kerk, 2013). In de Staat bestaan verschillende opinies en overtuigingen die veelal geen instrument van eenheid zijn. In de Traditie van de Kerk kan geen enkele politieke orde, behalve de heilige Moeder de Kerk (Galaten 4:26), aanspraak maken op goddelijk gezag. De politieke orde bestaat immers omwille van deze wereld, terwijl de Kerk bestaat omwille van de hemel. Dit impliceert dat de Staat aan niets buiten zichzelf verantwoording schuldig is (William, 2013). Schmitt (2012, p. 275) stelt dat wetten niet door waarheid, maar door een soevereine macht worden ingegeven, naar het idee van de Leviathan van Hobbes. De burgemeester kan als soeverein optreden in uitzonderlijke gevallen. Deze soevereiniteit moet gedacht worden in de context van een onderliggende gerichtheid op de hemel (Schmitt, 2012). De staat voltrekt zich in die zin, zoals de Kerk, vanuit haar intrinsieke verheerlijking van Gods glorie op aarde. Een egalitaire rechtsorde kan een gevaar vormen voor de rekenschap van God die zich in de geschiedenis van mensen openbaart. De Staat en de Kerk zouden zich immers gezamenlijk moeten vinden in de gerichtheid op God, aldus Barth (2012, p. 303). In de visie van Barth is het noodzakelijk dat de staat en de Kerk hetzelfde doel nastreven. Zowel de Staat als de Kerk zijn tijdelijke instrumenten: ze waren niet aanwezig bij de schepping en zullen afwezig zijn in het Koninkrijk. Barth bepleit dat mensen op de eerste plaats God gehoorzamen en dat zij zich verder schikken naar de vorm van de staat. Een seculiere staat is voor Barth ondenkbaar: elke institutionele handeling is een uitdrukking van de zondige mens en dus gerelateerd aan de noodzakelijke gave van genade van God. Uitgaande van een religieus wereldbeeld doet transcendentie geen recht aan de mens, die zich geheel in het wereldse bevinden. Daarom moet de soevereiniteit van een burgemeester gezocht worden in het wereldse, zonder het transcendente uit het oog te verliezen. Voor zowel burgemeester als God is soevereiniteit een essentieel begrip. Schmitt (2012, p. 283) betoogt dat deze analogie tussen transcendente en immanente soevereiniteit noodzakelijk is voor het functioneren van de moderne staat. Politiek en dus de burgemeester hebben het goddelijk machtsconcept nodig om een straal van macht te kunnen uitoefenen.


98

Politiek heeft altijd die legitimatie nodig, want in de politieke orde kan de goddelijke orde naar voren komen. Tegelijk meent Schmitt dat pas gesproken kan worden van het concept staat, wanneer een ‘wij’ en een buiten de staat gelegen ‘zij’ gepositioneerd kan worden. In zijn opvatting is een situatie van pluralisme onwenselijk omdat hiermee verdeeldheid in stand wordt gehouden. De burgemeester zou hierin een rol kunnen spelen als verbinder (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006a) om zo een gezamenlijk doel na te streven. Schmitt is een aanhanger van het etatisme: De Staat moet de samenleving sturing geven, met het hemelse in het achterhoofd houdend. De burgemeester anno 2014 heeft te maken met pluralisme en secularisering. Hierdoor lijken religie en politiek twee uitersten. Al in 1670 beweerde Spinoza (Spinoza, 1670/1997) dat theologische argumenten de politieke orde eerder zouden verstoren dan ondersteunen. Toch heeft het theologisch denken over politiek zich in de 20e en 21e eeuw opnieuw ontwikkeld in de vorm van politieke theologie. Het is juist de zoektocht naar de verhouding tussen Openbaring en religieus pluralisme die ruimte biedt aan politiek theologische reflectie op het menselijk handelen. Zij waakt ervoor religie te politiseren, onder meer vanwege de wijze van legitimatie en de waarheidsaanspraak van religie. Tegelijk kan de autonomie van de aardse werkelijkheden door deze reflectie erkend worden. [De geschapen dingen en de gemeenschappen zelf bezitten hun eigen wetten en waarden, die de mens geleidelijk moet ontdekken, benutten en ordenen.] (Gaudium et Spes, 1965). Williams (2014) stelt dat democratie gelegitimeerd kan worden als systeem waarin diverse groepen met elkaar in gesprek kunnen gaan die door bestuur recht gedaan moeten worden. In het verbinden van groepen door deze met elkaar in gesprek te laten gaan, kan de burgemeester een rol vervullen: enerzijds als verbinder tussen mensen binnen een groep en anderzijds als netwerker als verbinder van diverse netwerken van mensen (Minsterie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006). Wereldlijke macht is niet heilig en aldus te bekritiseren. Democratie kan gezien worden als vereist om soevereiniteit, zoals van Christus, te garanderen. Williams, anglicaan, stelt dat geen groep zich met de Kerk kan vereenzelvigen. Hij spreekt vanuit de context waarin Staat en Kerk met elkaar een eenheid vormen. Vanuit een rooms-katholieke ecclesiologie wordt hier anders over gedacht: In de Kerk is de waarheid ten volle te vinden. Buiten de Kerk zijn stralen van waarheid te vinden. Voor beide opvattingen geldt dat de hemelse orde een andere orde is dan de politieke orde, met dien verstande dat de hemelse orde wordt gedacht als fundament van de politieke orde. Williams meent, in tegenstelling tot Schmitt (2012), dat juist in een situatie van pluralisme de staat als fundament kan worden erkend. Dit stelt hij wel met de voorwaarde dat de staat gericht moet zijn op het hemelse.


99

Sommige liberale Nederlandse politici denken dat geloof verbannen kan worden tot ‘achter de voordeur’ (Goslinga en Van der Laan, 2008) . Wanneer religieuze affiliatie echter wordt

verdrongen

tot

de

privésfeer,

worden

geloofsgemeenschappen

niet

als

onderhandelingspartner gezien in het openbare leven. Dan zou moreel handelen in de publieke sfeer een belangrijk deel van haar motivatie verliezen. Ook wordt zo een belangrijk deel van de menselijke identiteit beperkt. Spinoza (1648/1997) stelde hieromtrent al dat de beoefening van godsdienst, ook in het openbaar, toegestaan moet zijn. Een burgemeester is bij uitstek, als neutrale persoon, degene die een halt moet toeroepen aan de dictatuur van de seculiere meerderheid wanneer opvattingen en praktijken van minderheden in het geding komen. Inclusieve neutraliteit (acceptatie diversiteit aan religies) moet bevorderd worden in tegenstelling tot exclusieve neutraliteit (publieke domein zonder uitingen van religie). Dit is in lijn met de rol van de burgemeester als verbinder, ongeacht zijn eigen opvattingen (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006a). Barth (2012) en Schmitt (2012) stellen, vanuit een geheel andere argumentatie, dat de Staat en de Kerk gericht moeten zijn op hetzelfde doel, de verheerlijking van Gods glorie op aarde , waardoor soevereiniteit van bestuurders gelegitimeerd kan worden door het hemelse. Deze visie druist in tegen de heersende opvatting dat Kerk en Staat strikt gescheiden moeten zijn en dat uitingen van religie of religieuze overtuigingen en symbolen niet vanuit de staat geëtaleerd moeten worden. De institutie ‘Kerk’ is niet beperkt tot de grenzen van de Staat vanwege haar immanente én transcendente structuur. Als burgemeester is het noodzakelijk te beseffen dat het publieke domein waarin hij zijn ambt uitvoert niet de grens is van het universum in de ogen van gelovigen. Daarom is het vereist dat volledige uiting van het kerkelijk leven, zowel privaat als publiek, gestalte kan krijgen in de staat, opdat ook dit domein haar beoogde plaats kan innemen in het publieke bestel. Door de secularisering en pluralisering van de samenleving bestaan er steeds meer opvattingen over Kerk en Staat. Over deze verdeeldheid wordt divers gedacht. Schmitt (2012) en Barth (2012) stellen dat de Staat door haar eenheid met de Kerk. Vast staat dat diverse groeperingen in de samenleving, politiek of religieus, bepaalde waarheidsclaims doen . De burgemeester heeft niet de taak om hierover te oordelen, maar kan wel de specifieke context van groeperingen onderzoeken en respecteren, zich door een wereld van culturen en confessies bewegen, en kennismaken met lijden en vreugde om zo telkens opnieuw interpretaties te ontsluiten: hermeneutiek (Katangole, 2012). Dit vereist een offerbereidheid: de burgemeester moet in het belang van zijn ambt zijn particuliere opvattingen niet aan anderen opleggen. Natuurlijk is het wel van belang dat hij zich uitspreekt en helderheid verschaft omtrent zijn religieuze oriëntatie, opdat de verschillende


100

groepen in de samenleving optimaal met hem kunnen communiceren vanuit een houding van inclusieve neutraliteit (acceptatie diversiteit aan religies).

1.6. Recente ontwikkelingen 1.6.1. Digitalisering 1.6.1.1. Situatieschets De afgelopen decennia worden gekenmerkt door grote technologische ontwikkelingen. Deze digitalisering wordt gevoeld door de hele samenleving en is wellicht even ingrijpend, zo niet ingrijpender, als de industriële revolutie die de decennia rond 1900 kenmerkten. De huidige digitalisering laat zich kenmerken door de toename van elektronica, informatietechnologie en vooral het ontstaan va het internet (Mattila, Karjaluoto & Pento, 2003) in ieders dagelijks leven, en de verregaande effecten die dat heeft op de werken privésfeer van burgers. Met name de grote mate waarin internet contact met de rest van de wereld heeft gebracht, en dus een grote rol speelt in de trend van globalisatie (Manardo, 2000), speelt hierbij een grote rol. Toegang tot het internet betekent toegang tot de hele wereld. Het internet heeft de meeste informatie beschikbaar gemaakt voor iedereen (Davidson, 2005). Niet voor niets wordt de digitalisering ook wel de informatietechnologische revolutie genoemd (Garrett, 2000). Burgers maken ook dankbaar gebruik van deze toegang tot het internet. In april 2014 maakte in totaal 97% van alle Nederlanders gebruik van het internet (CBS, 2014). Zelfs senioren, vaak de laggards als het gaat om innovatie (Rogers, 2003), maken steeds vaker gebruik van het internet: volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) maakte in 2012 driekwart van de 65- tot 75-jarigen wel eens gebruik van internet (CBS, 2013a). In figuur 2 is het percentage internetgebruikers naar leeftijd in 2012 te zien. Uit de tabel blijkt ook dat bijna iedereen onder de pensioenleeftijd gebruik maakt van het internet. Internet is dus niet meer weg te denken uit de hedendaagse samenleving.


101

Figuur 2. Percentage internetgebruikers

Een tweede component van het internet is niet alleen toegang tot een enorme hoeveelheid informatie, maar ook dat men overal toegang heeft tot deze informatie. In 2013 had 95% van alle huishoudens in Nederland een internetverbinding (CBS, 2013c), en, zoals te zien in figuur 3 hieronder, 68% van die huishoudens een smartphone, wat betekent dat ze niet alleen in huis toegang hadden tot het internet, maar overal waar zij verbinding konden maken door middel van Wi-Fi of 3G/4G netwerken.

Figuur 3. Internetverbinding via ...

Internet heeft contact met andere een nieuwe dimensie gegeven. Afstand van elkaar is altijd een factor geweest in de frequentie van contacten (Wellman & Leighton, 1979), maar langeafstandcontacten zijn sinds de opkomst van emails makkelijker te onderhouden omdat emails grotendeels ongevoelig zijn voor afstand (Mok, Wellman & Carrasco, 2010). Sociale contacten worden ook onderhouden met elektronische netwerken: sociale media hebben deze rol grotendeels op zich genomen en benutten de connectiviteit van het internet


102

optimaal. Van alle internetgebruikers in Nederland maakt 70% gebruik van sociale media om contacten te onderhouden en te leggen (CBS, 2014). Op dit gebied lopen ouderen nog wat verder achter, maar zitten ook in een stijgende lijn. Niet alleen persoonlijk contact heeft nieuwe mogelijkheden gekregen door het internet, maar ook contact met bedrijven en zakelijke transacties. Eén derde van de bedrijven gebruikt voor zakenpartners elektronische facturen (CBS, 2013b). Maar ook op persoonlijk financieel gebied heeft de digitalisering een grote vlucht genomen. Een voorbeeld hiervan is het internetbankieren, dat een vlucht heeft genomen sinds 2006 van 50% naar 79% van alle Nederlanders dat bankzaken via internet regelt (CBS, 2012). Ook ouderen neigen steeds meer naar deze trend, zoals te zien in figuur 4.

Figuur 4. Percentage internetbankierders

Maar niet alleen bankzaken, ook dagelijkse betalingen gaan steeds vaker elektronisch. Meer dan de helft van de betalingen aan de kassa werden in 2008 al met de pinpas gedaan (CBS, 2009). Niet alleen papiergeld, maar papier in zijn algeheel lijkt ook op zijn retour. Er wordt steeds minder fysieke post bezorgd (Postbezorging van zes naar vijf dagen, 2013), en nieuwe informatie 100.000 keer vaker opgeslagen wordt op pc's dan op papier (Swartz, 2004). 1.6.1.2 Consequenties voor de burgemeester Alle bovenstaande gegevens duiden sterk op een vermindering van de fysieke maatschappij ten voordele van de virtuele, en een sterke integratie van informatietechnologie in het dagelijks leven. Deze sterke verandering hebben gemeenten moeten merken. Gemeenten zijn dan ook druk bezig zichzelf aan te passen aan deze trend (Vereniging van Nederlandse Gemeenten, 2007). Hierbij kan gedacht worden aan digitale loketten, online aanmelden voor afspraken, en het digitaliseren van informatie. Ook het ambt van de burgemeester zelf is onderhevig aan sociale trends en zal met die trends mee veranderen (Nederlands Genootschap van Burgemeesters, 2009). Gegeven de grote toename van het internet lijkt de burgemeester zelf, zeker in de rol van netwerker en


103

verbinder, hier zelf ook zijn weg in kunnen vinden. Echter, huidige gebeurtenissen als die in Haren of Maastricht tonen aan dat niet alle burgemeesters genoeg 'social-mediawijs' zijn. Dat leeftijd echter geen excuus is om niet te verbeteren, bleek al uit de cijfers van het internetgebruik van het CBS (2013a). Aan de andere kant maken sommige burgemeesters aardige stappen: sommigen gebruiken een medium als Twitter ook daadwerkelijk als interactiemethode in plaats van alleen als zender (Onderzoek burgemeesters en sociale media, 2010). Om relevant te zijn voor de netwerkrol of verbinderrol moet de burgemeester sociale media wel daadwerkelijk actief gebruiken. Een medium als Twitter wordt nu door burgemeesters niet echt gebruikt voor politieke statements: het is meer een oppervlakkig en persoonlijk platform. Er worden lokale evenementen gepromoot en opsporingstweets van de politie geretweet, maar zelden debat gevoerd of überhaupt interactie gezocht (Olsthoorn, 2013). Gegeven dat maar acht procent van de burgers Twitter ziet als iets waarop politieke meningen moeten worden geuit (Blankema, 2014), is dit misschien wel de beste manier om ermee om te gaan. 1.6.2. Multiculturalisme Culturele diversiteit bestaat al zolang als het moment wanneer de mensheid zich over de aarde begon te verspreiden, dus de aanname dat het een recente ontwikkeling zou zijn is een illusie. Door de hele geschiedenis heen zijn culturen met elkaar in contact gekomen en hebben zich daardoor hoe dan ook vermengd. Wel is het zo dat er een globale stijgende trend is waar te nemen, zeker sinds de laatste eeuw. Door technologische ontwikkelingen zijn mensen steeds beter in staat om zich steeds verder en sneller te kunnen verplaatsen. Een combinatie van migrantenstromen uit (voornamelijk) voormalige koloniën en de vraag naar goedkope arbeid zorgt ervoor dat Nederland zich met name in de periode na de Tweede Wereldoorlog ontpopt tot een multiculturele samenleving. Inmiddels is het een land met honderden nationaliteiten en een veelvoud aan (volks)culturen. Het beleid en de discussie rondom multiculturalisme worden door Verkuyten en Matinovic (2006) omschreven als een reactie op de toenemende etnische diversiteit, die zich met name in westerse samenlevingen voordoet. Hoewel vaak de problemen die multiculturalisme met zich mee kan brengen worden belicht, is culturele diversiteit volgens de Universele Verklaring van de UNESCO (2001) voor de mensheid even belangrijk als biodiversiteit voor de natuur is. Shadid (2009) definieert een echte multiculturele samenleving als een samenleving met diverse groepen (etnisch, religieus of anderszins) en een multiculturalismebeleid waarmee de centrale componenten van het multicultureel burgerschap worden erkend en adequaat uitgevoerd. Met multicultureel burgerschap wordt niet zozeer gefocust op de vorderingen van het individu in het inburgeringsproces, maar op de maatschappelijke


104

erkenning van de verkregen burgerrechten en de spanningen die zich daarbij voordoen. Deze spanningen kunnen zich manifesteren tussen de dominante meerderheidsgroep(en) en minderheidsgroepen,

maar

ook

tussen

de

minderheidsgroepen.

Om

de

rechten,

bescherming en erkenning van minderheidsgroeperingen binnen een multiculturele samenleving te bewerkstelligen, is er dan ook acceptatie en steun nodig vanuit de samenleving. Dit is een plaats waar de burgemeester een belangrijke rol kan spelen. Met name in de grotere gemeenten zullen burgemeesters steeds vaker met effecten van multiculturalisme te maken krijgen, of dit nu om de mogelijke radicalisering van moslimjongeren gaat of de vestiging van een asielzoekerscentrum. Een recent voorbeeld is de Zwarte Piet discussie. Volgens een uitspraak van de Raad van State (2014) mag de burgemeester bij de vergunning voor een Sinterklaasintocht geen oordeel vellen over het discriminerende karakter van ‘Zwarte Piet’. Volgens de Afdeling bestuursrechtspraak is de bevoegdheid van de burgemeester bij het verlenen van evenementenvergunningen beperkt tot aspecten van de openbare orde. Hierdoor komt zij tot een andere beslissing dan de rechtbank Amsterdam, die stelde dat de burgemeester bij de verlening van de vergunning voor de intocht niet alle belangen heeft afgewogen. Zo zou het figuur van Zwarte Piet een negatieve stereotypering van de zwarte mens bevatten en de intocht zou daardoor een inbreuk maken op het privéleven van zwarte mensen. Door

de

voortschrijdende

multiculturalisering

van

de

samenleving

zal

de

burgemeester daardoor steeds vaker worden geconfronteerd met vraagstukken rondom dit thema. Hij zal dientengevolge goed op de hoogte moeten zijn van ontwikkelingen en spanningen die zich op dit gebied voordoen in zijn gemeente. Alleen daardoor kan hij, al dan niet in het college, een weloverwogen beslissing vellen over de vaak gevoelige kwesties die zich hierover kunnen voordoen, die het best is voor alle burgers zonder daarbij minderheden in het diskrediet te brengen.

1.7. Soorten gemeenten In dit deel van het theoretisch kader zal gekeken worden naar de soorten gemeenten die we in Nederland hebben op basis van een aantal demografische gegevens. De gemeenten zullen telkens zo worden ingedeeld dat er sprake is van een indeling naar demografische kenmerken. Daarnaast zullen de demografische kenmerken enkele malen gekoppeld worden aan de types burgemeesters die daar werkzaam zijn. Uit onderzoek van Karsten, Schaap, Hendriks, Zuydam en Leenknegt, dat in april 2014 werd uitgebracht, blijken ten eerste de demografische cijfers van de burgemeesters in


105

ons land. In 2012 was de gemiddelde leeftijd van een burgemeester in ons land 57,2 jaar. Dit is een stijging van 2 jaar ten opzichte van 2002. Deze stijging in leeftijd is echter vooral terug te vinden in de kleinere gemeenten. Tabel 4. Stijging leeftijd burgemeester 2002-2012(Bron: Decentraal Bestuur, 2011; BMC, 2012; bewerkt door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties)

Grootte gemeente

Stijging leeftijd 2012 t.o.v. 2002 (in jaren)

0-9.9999 inwoners

4,0 jaar

10.000-19.999 inwoners

2,0 jaar

20.000-49.999 inwoners

1,8 jaar

50.000-99.999 inwoners

0,6 jaar

100.000 of meer inwoners

0,4 jaar

Totaal

1,7 jaar

Wat in bovenstaande tabel opvalt is dat naarmate er sprake is van een grotere gemeente de stijging in gemiddelde leeftijd van de burgemeester tussen 2002 en 2012 minder snel toeneemt. Dit zorgt voor een verkleining van het leeftijdsverschil tussen burgemeesters uit grote en kleine gemeenten aangezien de burgemeester in een kleine gemeente gemiddeld gezien jonger is dan in een grote gemeente (CBS, 2012). Het aantal vrouwen dat het burgemeestersambt beoefent beslaat in 2013 20%. Ook hierbij zien we echter verschillen tussen grote en kleine gemeenten. Uit het rapport van Karsten et al. (2014) blijkt namelijk dat naarmate een gemeente groter is, de kans op een vrouwelijke burgemeester kleiner is. In de kleinste gemeenten is de kans op een vrouwelijke gemeente 26% terwijl in de grootste gemeenten de kans gemiddeld 11% is. Daarnaast is de politieke kleur van de burgemeester belangrijk om mee te nemen. Hoewel een burgemeester officieel boven de partijen staat, kan iedereen die zich verdiept in zijn of haar burgemeester te weten komen vanuit welke politieke partij hij voortkomt. De politieke achtergrond van de burgemeester zal dan ook invloed uitoefenen op de mening van zijn burgers over hem. In het onderzoek van Karsten et al. (2014) valt te lezen dat het CDA


106

het grootste deel van de burgemeesters voortbrengt (34%). Daarop volgen de VVD en PvdA met respectievelijk 27 en 24 procent, zie ook figuur 5 hieronder.

Figuur 5. Verdeling van burgemeestersposten over politieke partijen (Bron: afgeleid van BZK, 2013b, p. 1)

Dat juist deze partijen de meeste burgemeesters voortbrengen sluit aan bij de uitkomsten van landelijke verkiezingen. Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 kwamen deze partijen als grootste uit de bus (NOS, 2014a). Daarnaast waren de PvdA en VVD ook tijdens de laatste twee Tweede Kamerverkiezingen de grootste twee partijen (NOS, 2012). Ten slotte zal nog het opleidingsniveau van de burgemeester worden meegenomen bij de demografische gegevens. Wat blijkt is dat het overgrote deel van de burgemeesters (86%) een opleiding heeft gevolgd op hbo of universitair niveau. Daarnaast heeft 9,6% van de burgemeesters alleen een havo- of vwo-diploma. De lagere opleidingsniveaus brengen tezamen 5,7% van de burgemeesters voort. Samenvattend is de gemiddelde burgemeester in Nederland dus 57 jaar, man, afkomstig uit een van de drie grootste partijen van Nederland (CDA, VVD, PvdA) en heeft een hbo/wo opleiding afgerond. De vraag hierbij is of de burger het eens is met dit profiel van de burgemeester of in de toekomst liever een ander type burgemeester heeft, één die bijvoorbeeld jonger is of niet van één van de grote partijen is. Op die manier zou hij mogelijk meer onafhankelijk zijn. Er zal in de enquête worden onderzocht in hoeverre de burgers een ander ideaal beeld hebben van de burgemeester ten opzichte van hoe de gemiddelde burgemeester er nu uit ziet.

1.8. Wijze van aanstelling Artikel 131 Grondwet geeft aan dat de burgemeester wordt benoemd bij koninklijk besluit. De verdere uitwerking van de benoeming van de burgemeester is geregeld in de Gemeentewet, om specifiek te zijn in de artikelen 61 en 61c van de Gemeentewet. Daarnaast geeft artikel 73 lid 1 sub a van de Gemeentewet weer, dat wat niet bij wet is geregeld, bij of krachtens algemene maatregel van bestuur wordt geregeld. Waarna een aantal eisen aan het burgemeestersambt volgen. Wij zullen beginnen met deze vereisten waarna we vervolgen


107

met de procedure voor benoeming van de burgemeester. Daarna zullen wij een alternatief voor de huidige wijze van aanstelling behandelen. Het eerste vereiste dat in de Gemeentewet wordt genoemd voor de benoembaarheid tot burgemeester is opgenomen in artikel 63 van de Gemeentewet namelijk het Nederlanderschap. Vervolgens bepaalt artikel 64 van de Gemeentewet dat dezelfde persoon in meer dan één gemeente tot burgemeester mag worden benoemd, tenzij het gezamenlijk aantal inwoners boven de 10.000 uitgaat. Artikel 67 van de Gemeentewet stelt eisen aan de nevenfuncties die een burgemeester mag vervullen. Hierin wordt gesteld dat een burgemeester geen nevenfuncties mag vervullen waarvan de uitoefening ongewenst is met het oog op de goede vervulling van zijn burgemeestersambt of op de handhaving van zijn onpartijdigheid en onafhankelijkheid of van het vertrouwen daarin. De burgemeester dient zijn nevenfuncties vooraf te melden en toestemming te vragen voor het aanvaarden daarvan, aldus artikel 67 lid 2 en 3 van de Gemeentewet. Daarnaast geeft artikel 68 van de Gemeentewet een aantal nevenfuncties die absoluut niet verenigbaar zijn met het burgemeestersambt, waaronder minister, staatssecretaris en wethouder. Verder eist artikel 71 van de Gemeentewet dat een burgemeester in zijn gemeente woont. Lid 2 biedt de mogelijkheid tot ontheffing van deze verplichting voor ten hoogste van een jaar door de raad. Als een gemeente op zoek is naar een nieuwe burgemeester, wordt de procedure begonnen door advies en voorlichting door de cvdK die de procedure en het tijdsschema bewaakt. Vervolgens zal de raad met de cvdK een profiel opstellen. Dit is vereist op grond van artikel 61 lid 2 van de Gemeentewet. Artikel 61c lid 1 eist dat deze beraadslagingen vertrouwelijk van aard zijn en plaatsvinden achter gesloten deuren. In dit profiel staan de vereisten waaraan een kandidaat dient te voldoen. Interessant om te vermelden is dat de cvdK hier bovenlokale factoren aan kan geven die hij bij zijn selectie een rol zal laten spelen, zoals de benoeming van vrouwelijke burgemeesters of de benoeming van (ex-) burgemeesters (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006c, p. 11). Op grond van artikel 61 lid 3 van de Gemeentewet is de volgende stap in de procedure het instellen van een vertrouwenscommissie die belast is met het zoeken naar sollicitanten en het opstellen van een lijst met eventuele geschikte kandidaten. Deze vertrouwenscommissie moet zo worden ingericht dat gedurende de gehele procedure volstrekte geheimhouding is gegarandeerd. De enige uitzondering zijn de inlichtingen over de sollicitanten, die kunnen door de cvdK worden ingewonnen (zie artikel 61 lid 4 van de Gemeentewet). De cvdK stuurt een lijst van sollicitanten naar de vertrouwenscommissie. De cvdK kan de lijst van sollicitanten inkorten aan de hand van de lijst van bestuurscompetenties die door de vertrouwenscommissie

is

opgesteld

(Ministerie

van

Binnenlandse

Zaken

en

Koninkrijksrelaties, 2006c, p. 12). Sollicitatiebrieven worden gericht aan Zijne Majesteit de


108

Koning. De cvdK bevestigt de ontvangst en stuurt de sollicitant een beschrijving en tijdschema van de procedure, de profielschets en de notulen van de profielschetsvergadering (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006c, p. 16). Na sluiting van de termijn verstrekt de kabinetschef een overzicht van de sollicitanten, hun politieke kleur en een globale achtergrond aan de gemeente en aan de Tweede Kamerleden die burgemeestersbenoemingen in hun portefeuille hebben (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006c, p. 16). Op grond van artikel 30 van het Besluit Justitiële gegevens is de cvdK bevoegd tot het opvragen van justitiële gegevens van degenen die tot zijn selectie behoren. Vervolgens bepaalt de cvdK welke sollicitanten worden uitgenodigd voor een gesprek met de cvdK. Hierbij let hij nadrukkelijk op het gewenste profiel van de gemeente

en

de

bestuurscompetenties

(Ministerie

van

Binnenlandse

Zaken

en

Koninkrijksrelaties, 2006c, p. 18). Hierna selecteert de cvdK een aantal sollicitanten waarvan hij de brieven doorstuurt naar de vertrouwenscommissie. Op grond van artikel 61 lid 3 Gemeentewet is de cvdK verplicht de sollicitanten te vertellen dat ze tot zijn selectie behoren en dat de naam en gegevens van de kandidaat vertrouwelijk aan de vertrouwenscommissie worden verstrekt (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006c, p. 18). Hierna is de vertrouwenscommissie aan zet. Deze verschaft zich informatie door tussenkomst van de cvdK over de geschiktheid van een sollicitant voor de specifieke vacature. Daarna vervolgen ze met één of meerdere gesprekken, waarna ze eventueel kunnen vervolgen met een assessment met als doel de kandidaten op één of enkele elementen nader te testen (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006c, p. 21). De vertrouwenscommissie brengt hierna schriftelijk verslag uit van haar bevindingen aan de cvdK waarmee zij tegelijk een concept-aanbeveling van minimaal twee kandidaten zendt (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006c, p. 22). Vervolgens worden de bevindingen van de vertrouwenscommissie achter gesloten deuren in de raad besproken, zie artikel 61 lid 4 van de Gemeentewet. Binnen vier maanden na de opening van de mogelijkheid tot sollicitatie stuurt de raad een aanbeveling naar de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, zie artikel 61 lid 5 van de Gemeentewet. Er wordt openbaarheid gegeven van de aanbeveling, maar deze openbaarheid heeft ingevolge artikel 61c lid 3 van de Gemeentewet enkel betrekking op de eerst aanbevolen persoon. De Minister toetst of de aanbeveling aan alle wettelijke vereisten voldoet. In beginsel volgt hij de aanbeveling, tenzij zwaarwegende gronden aanleiding tot afwijking geven. De Minister dient de raad in geval van afwijking van de aanbeveling te informeren over zijn motieven hiervoor, zie artikel 61 lid 7 van de Gemeentewet). De Minister beslist vervolgens of hij de kandidaat uitnodigt voor een gesprek. Na dit gesprek beslist de


109

Minister over zijn voordracht aan de Koning, tenzij het een vacature in een gemeente met meer dan 50.000 inwoners betreft, in dat geval dient de voordracht eerst in de ministerraad behandeld te worden (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006c, p. 26-27). De Koning tekent vervolgens het benoemingsbesluit dat na het contraseign van de Minister definitief wordt. De hele procedure is ook te zien op figuur 6, 7 en 8.

Figuur 6. Openstelling vacature

Figuur 7. Selectie sollicitanten


110

Figuur 8. Benoeming (Bron figuur 6, 7 en 8: Kroonbenoeming politieke ambtsdragers, 2012)

Deze huidige procedure van het aanstellen van burgemeesters stamt uit 2001. Er werden verkiezingsidealen van VVD, PVDA en D66 uitgewisseld waardoor een politieke compromis bereikt werd. Door de jaren heen hebben velen commissies zich over dit vraagstuk van de direct gekozen burgemeester gebogen, vaak met andere bevindingen. De commissie– Biesheuvel zag geen overwegende argumenten om het bestaande stelsel te wijzigen. Een decennium later wilde de commissie-Van Thijn een door de raad gekozen burgemeester. De commissie-Elzinga kiest voor een gedifferentieerd stelsel: een door de bevolking gekozen burgemeester in de vier grote steden; in gemeenten boven de 50.000 inwoners mag de raad kiezen tussen rechtstreekse verkiezing of de bestaande Kroonbenoeming; en in de kleinere gemeenten blijft de bestaande situatie behouden (Visser, 2002). De commissie-Michiels heeft een rapport (Engels & Michiels, 1999) uitgebracht waarin een ander idee wordt geponeerd. De burgemeester zou zijn legitimatie niet moet halen bij de raad maar bij de bevolking zodat de burgemeester en de raad elkaar in evenwicht houdende machten kunnen zijn. In de gemeente zou de uitvoerende macht (burgemeesters en wethouders) en de wetgevende macht (de raad) ieder hun eigen duidelijk omschreven bevoegdheden én een bijbehorende democratische legitimatie krijgen. Wethouders worden benoemd door de direct gekozen burgemeester. Door deze commissie wordt een kiesstelstel geadviseerd net zoals bij de Franse presidentsverkiezingen. In de eerste ronde kan iedereen meedoen, zowel geaffilieerd met een partij als individueel, waarna de twee kandidaten met de meeste stemmen in de tweede ronde de strijd beslechten. Ook


111

een systeem genaamd ‘Alternative Vote’ zou mogelijk zijn. In dit systeem brengen kiezers niet één stem uit maar plaatsen zij de kandidaten in een volgorde. Hierdoor heeft men met één stemronde meerdere telrondes en kan zo een breed gedragen meerderheidskandidaat gekozen worden. In maart 2005 ontstond er in Nederland de politieke Paascrisis nadat de Eerste Kamer in tweede lezing het wetsvoorstel dat de overstap naar de rechtstreeks gekozen burgemeester mogelijk zou maken verwierp. Dit wetvoorstel hield de deconstitutionalisering van de Kroonbenoeming in. De Grondwetsbepaling waarin staat de burgemeester bij Koninklijk besluit wordt benoemd zou komen te vervallen. Hiermee moest de huidige Kroonbenoeming, die vaak al door gemeentelijke en landelijke politici is voorgekookt, ophouden te bestaan. Aangezien Nederland niet gewend is om verkiezingen te houden voor een eenhoofdig ambt werden er verschillende kiesstelsels geopteerd. Er zou een absolute meerderheid, d.w.z. minstens 50% van de stemmen, nodig zijn zodat mogelijk in twee ronden gestemd moet worden. Ook een stelsel waarbij slechts een relatieve meerderheid nodig is zou mogelijk zijn (Voorstel minister de Graaf (D66) voor gekozen burgemeester, z.j.). Het belangrijkste voordeel van een rechtstreeks door de bevolking gekozen burgemeesters is de grote democratische legitimatie: de kiezers krijgen hun eigen burgemeester te kiezen, die daardoor ook kan rekenen op draagvlak onder de bevolking (Benoemde/gekozen burgemeester, z.j.). De drang naar een gekozen burgemeester is inmiddels

achterhaald

omdat

er

ook

veel

nadelen

kleven

aan

het

gekozen

burgemeestersambt. Zo zou de verbindende positie onderdruk komen te staan bij de gekozen burgemeester, omdat hij na zijn verkiezing niet van iedereen maar slechts van een meerderheid van de bevolking is. Hierdoor hebben de kiezers die op een andere kandidaat gestemd hebben de neiging zich niet gerepresenteerd te voelen. Ook is de kans dat een capabelere maar minder populaire burgemeesterskandidaat minder kans heeft op het ambt dan zijn minder capabele maar populaire tegenstander. Ook het gezichtsverlies wat bij zo’n verlies gepaard gaat zou een reden kunnen zijn voor kandidaten om zich te weerhouden van deelname (Out, 2014). Als laatste wordt als nadeel genoemd dat de burgemeester nauwelijks campagne kan voeren. Met het takenpakket van de burgemeester is het onmogelijk om een ‘compleet’ verkiezingsprogramma op te stellen. Dit leidt tot een ‘kale’ verkiezing waarbij eigenlijk niets te kiezen valt. De positie van de burgemeester kan echter wel versterkt worden door zijn bevoegdheden af te stemmen met een direct gekozen variant. Dit is in Duitsland ook gebeurd (Broeksteeg, 2008).


112

Methode sociaal-maatschappelijke subdenktank Procedure Alvorens de afname van de interviews en de enquêtes is literatuuronderzoek verricht. Hieruit is een theoretisch kader voortgekomen. Vervolgens zijn enquête- en interviewvragen opgesteld. Hierna zijn contactgegevens verzameld van verschillende burgemeesters en zijn zij benaderd met de vraag om deel te nemen aan het onderzoek. Verder is er een anonieme survey afgenomen onder de burgers omtrent hun mening betreffende burgemeester. Deze survey bestond uit 72 vragen. Ten eerste werd er gevraagd naar een aantal persoonskenmerken van de respondent zoals geslacht, leeftijd, woonplek, burgerlijke staat en religie. Vervolgens werden de vragen gesteld die betrekking hadden op de bevindingen in het theoretisch kader. De vragen werden zo opgesteld dat zij een antwoord konden geven op de vraag of de burger dezelfde mening had omtrent de burgemeester als de visies die uit het theoretisch kader blijken. Voor de meeste subonderwerpen waren er vragen opgenomen in de survey. Ter verduidelijking zullen wij hier een voorbeeld schetsen van de opbouw van de survey. Het voorbeeld wat het het best illustreert is dat van het sociologische perspectief van de burgervader. In het theoretisch kader werden hier drie rollen uiteengezet: autoritatief, autoritair en permissief. Hierbij werd verwacht dat de eerste een meer geschikte rol zou zijn voor een burgemeester. Om te onderzoeken of dit overeenkwam met de mening van de burgers werden er van die drie rollen twee kenmerken genomen en gevraagd in hoeverre mensen dit belangrijk achten bij een burgemeester. Op deze manier kon duidelijk worden gezien welke kenmerken en daarmee welke rol het meest belangrijk werden geacht onder de respondenten. De vragen van andere subonderwerpen zijn op soortgelijke wijze geconstrueerd. Met deze werkwijze zijn van de 72 vragen uiteindelijk 78 items gecreëerd die zijn meegenomen in de analyse. Er is voor gekozen om alleen respondenten mee te nemen die geldige antwoorden hadden op alle afzonderlijke items. Door deze maatregel bleven er uiteindelijk 147 van de 182 mensen over om mee te nemen in de analyse. Dit betekent een respondentverlies van 19,2%. Dit is een zeer acceptabel percentage in de gemiddelde enquête. De voornaamste reden van dit dataverlies was dat mensen gedurende het survey afhaakten.

Participanten De uiteindelijke dataset bestond dus uit 147 respondenten. Hiervan was 61,2% vrouw en 38,8% man. Hoewel de verdeling schever is, is ook in de gehele Nederlandse populatie het


113

percentage vrouwen groter dan mannen (CBS,2015). De dataset is echter niet representatief op het gebied van leeftijd, opleidingsniveau en etniciteit. Hierbij zijn jongeren sterk oververtegenwoordigd. 52,4% van de dataset is 20 of 21 jaar. Verder zijn de hogeropgeleiden sterk oververtegenwoordigd en bezitten 146 van de 147 respondenten de Nederlandse nationaliteit. Deze scheve verdelingen zijn met name te verklaren doordat de enquête door jongeren via Facebook is verspreid. In de interpretatie van de resultaten zal rekening worden gehouden met deze scheve verdelingen

.

Analyse Met bovenstaande gegevens zijn vervolgens de analyses uitgevoerd. Dit gebeurde door de twee verschillende soorten data op twee verschillende wijzen. Ten eerste werden de interviews gecodeerd op verschillende informatiewaarden. Daarnaast zijn er op basis van de survey resultaten frequenties berekend en zijn deze verder uitgesplitst naar verschillende categorieën.

Kwantitatief De conclusies op basis van de interviews zijn gebaseerd op codeeranalyses. De verschillende interviews zijn stuk voor stuk getranscribeerd en vervolgens gecodeerd. De codering ging als volgt: ten eerste werd de tekst ingedeeld in informatie delen en vervolgens werden aan deze verschillende delen verschillende waarden toegezegd op basis van de verschillende subdelen in het onderzoek. Zo kon de informatie met betrekking tot de verschillende subonderwerpen gemakkelijk gevonden worden.

Kwalitatief Ten tweede zijn op basis van de survey resultaten analyses uitgevoerd door middel van frequentieanalyses. Met deze analyse konden de relatieve verschillen worden aangetoond. Ten eerste de verschillen tussen de verschillende antwoordcategorieën, maar daarnaast kon ook worden gekeken of de verdeling van antwoorden anders was in verschillende groepen. Dit is met name gedaan op basis gedaan op de categorieën: geslacht, leeftijd, religie en

grootte gemeente. Op deze manier kon worden gezien of de gevonden relatieve verschillen ook in deze verschillende groepen en contexten opgingen.


114

Resultaten sociaal-maatschappelijk subdenktank 1.1 Voorkomen 1.1.1. Fysieke kenmerken 1.1.1.1. Sekse Op de vraag welk geslacht de ideale 0,7

burgemeester had, waren de respondenten

2,7

het grotendeels eens. 85,7% van hen maakte het geslacht niet uit. 10,9% zag het

De ideale burgemeester is in mijn optiek:

Maakt me niet uit

10,9

Man

liefst een man, en 2,7% een vrouw aan het Vrouw

hoofd van de gemeente. Tenslotte had één 85,7

ondervraagde geen mening (0.7%).

Geen mening

Mannen en vrouwen verschilden echter wel van mening. Mannen hadden

Figuur 9. Resultaten voorkomen

een grotere voorkeur voor een man als burgemeester (19,3% van de mannen), maar vrouwen hadden niet per se voorkeur voor een vrouw: slechts 3,3% van de vrouwen verkoos en rouw boven een man. Sterker nog, meer vrouwen verkozen een man boven een vrouw (5,6%), hoewel het overgrote deel, namelijk 90%, het geslacht niet uitmaakte. 1.1.1.2. Etniciteit 15% van de ondervraagden gaf aan het liefst een burgemeester te hebben die uit dezelfde etnische groep kwam. De overgrote meerderheid (81%) gaf aan

2

De ideale burgemeester is in mijn optiek afkomstig uit:

Maakt me niet uit

2 15

Dezelfde etnische groep

geen voorkeur te hebben. Een kleine groep

gaf

aan

het

liefst

Andere etnische groep

een

burgemeester van andere etniciteit te

81

Geen mening

hebben (2%) of had geen mening (2%). Ook bij de respondenten met een nietNederlandse achtergrond bleef deze


verhouding in stand; zij hadden niet meer of minder voorkeur voor een burgemeester met eenzelfde achtergrond als zijzelf. De aansluitende vraag ("zou u zich minder vertegenwoordigd voelen door een burgemeester van een andere etnische achtergrond?") leverde soortgelijke resultaten op: de overgrote meerderheid voelde zich niet minder vertegenwoordigd door een burgemeester


115

van een andere achtergrond (84,4%), terwijl 12,9% dit gevoel wel had. 2,7% van de deelnemers had hier geen mening over.

1.1.1.3. Leeftijd Op de vraag "De ideale leeftijd van de burgemeester is in mijn optiek" kwam

De ideale burgemeester is in mijn optiek:

geen eenduidig antwoord. Er ontstonden

8,2

twee groepen: een groep voor wie de leeftijd niet uitmaakte (38,8%), en een even grote groep die de voorkeur had voor een burgemeester van 41 tot en

Maakt me niet uit 31-40

1,4

38,8

41-50 51-60

38,8 12,9

Geen mening

met 51 jaar. Een kleinere groep van 12,9%

zag

liever

een

jongere


burgemeester van 31 tot en met 40 jaar, en 8,2% zag er het liefst één tussen 51 en 60. Tenslotte had 1,4% geen mening. 1.1.2. Ambt Wat wel belangrijk is, is dat de burgemeester in de gemeenschap past en zich gedraagt naar de cultuur die daarbij hoort; in dit geval de laagdrempelige Nederlandse cultuur. Hier hechten mensen waarde aan. Ook wordt van de burgemeester verwacht zich gepast te kleden, en daar ook in het weekend enigszins rekening mee te houden: men is 24/7 burgemeester, ook wat voorkomen en gedrag betreft. Aangaande het voorkomen van de burgemeester hebben we burgers ondervraagd middels stellingen waarop zij konden antwoorden op een schaal van zeven. Een betekent zeer oneens en zeven betekent zeer meer eens. Daarnaast hebben gekeken naar de verschillen in antwoorden tussen mannen en vrouwen en verschillen van antwoorden van correspondenten uit kleine, middelgrote en grote gemeenten. Onze eerste stelling is: “Ik vind het belangrijk dat de burgemeester regelmatig in de media treedt.” Een meerderheid van de ondervraagden is het eens met deze stelling, namelijk ruim 54%. Amper 12% is het oneens met de stelling en zo'n 33% staat er neutraal in. Kijken we naar de verhouding man versus vrouw, dan zien we dan het aantal mannen dat het eens is met de stelling ruim elf procent hoger ligt. 50% van de vrouwen onderschrijft de stelling en 61,4% van de mannen. Kijken we naar de grootten van gemeenten, dan zien we dat in de kleinere en middelgrootte gemeenten meer mensen het eens zijn met de stelling dan grote gemeenten. Respectievelijk 58,3% en 60,7% versus 52,3% bij grote gemeenten.


116

Met de tweede stelling: “Ik zie de burgemeester als boegbeeld van de gemeente” is 68,7% van de respondenten het eens. 15,7% is het wel met de stelling oneens en 15,6% is neutraal. Kijken we naar het verschil tussen mannen en vrouwen, dan zien we dat meer mannen dan vrouwen het oneens zijn met de stelling. Verschil is 31,6% bij de mannen versus 15,5% bij de vrouwen. Het verschil in grootten van gemeenten laat zien dat 75% van de inwoners van middelgrote gemeenten hun burgemeester als boegbeeld zien. In kleine gemeenten is dat 67,8% en in grote gemeenten 68,3%. De derde stelling leverde een opmerkelijke uitkomst op. De vroegen de burgers naar hun mening inzake de volgende stelling: “De burgemeester heeft de absolute vrijheid om zijn privéleven naar eigen invulling in te richten en hoeft daarbij geen rekening te houden met zijn baan.” Maar liefst 65,3% van de ondervraagden is het oneens met de stelling. 19,1% is het eens en 15,6% staat er neutraal in. Het aantal mannen dat het oneens is met de stelling ligt zo'n 10% hoger dan het aantal vrouwen dat het oneens is. 71,9% van de mannen onderschrijft de stelling niet en bij de vrouwen is dat 61,1%. Kijken we naar de grootte van de gemeenten, dan zien we dat in middelgrote gemeenten een 83,3% respondenten het oneens is met de stelling. In kleine gemeenten is dat 54,3% en in grote gemeenten 63,5%. In kleine gemeenten is 28,6% het wel eens met de stelling tegenover 8,3% in middelgrote gemeenten en 17,8% in grote gemeenten. “De burgemeester stemt zijn privépersoon af op zijn werk.” Dat was de vierde stelling die we hebben voorgelegd aan burgers. Ruim 50% onderschrijft die stelling. Er is een klein verschil zichtbaar tussen de seksen. 51,1% van de vrouwen is het eens met de stelling versus 57,9% van de mannen. Het verschil in grootten van gemeenten laten weinig verschillen zien. De vijfde stelling luidde: “De burgemeester is als privépersoon verantwoordelijk voor het aanzien van zijn ambt.” 70,1% van de ondervraagden is het met de stelling eens. Opvallend is het verschil tussen man en vrouw. 82,4% van de mannen was het eens met deze stelling en 66,7% van de vrouwen. Ook een opvallend verschil zien we als we naar de grootten van gemeenten kijken. 64,3% van de ondervraagden uit kleine gemeenten is het eens met de stelling. In grote gemeenten is dat 72,9% en in middelgrote gemeenten 91,6%. Op de stelling “De media horen zich niet te bemoeien met het privéleven van de burgemeester.” antwoordde de respondenten als volgt: 70,1% eens, 8,9% oneens en 21,1% neemt een neutrale positie in. Maar 3,3% van de vrouwen is het oneens met de stelling tegenover 17,6% bij de mannen. Het aantal mannen dat het eens is met de stelling is 63,1% versus 74,4% bij de vrouwen. Kijken we naar de grootten van gemeenten in kleine en middelgrootte gemeenten vrijwel gelijkgezind wordt geantwoord. In kleine gemeenten is 57,2% het eens met de stelling en in middelgrootte gemeenten is 58,3% van de


117

respondenten het eens met de stelling. In grote gemeenten is 74,8% het eens met de stelling. We vroegen de burgers ook naar hun mening inzake dubbelfuncties. We legden ze de volgende stelling voor: “De burgemeester mag voorzitter zijn van de lokale voetbalvereniging.” 53% is het eens met de stelling en 37,4% is het oneens met de stelling. 15,6% verkiest een neutrale positie. Er is een verschil zichtbaar in het antwoord tussen de seksen. 60% van de vrouwen is het eens met de stelling tegenover 42,1% van de mannen. Overigens is het aantal mannen dat het niet eens is met de stelling vrijwel gelijk. 40,3% van de mannen is het oneens met de stelling en 17,5% is neutraal. Bij de vrouwen is 25,5% het niet eens met de stelling en 14,4% van de vrouwen kiest ook een neutrale positie. Verschillen zien we ook als we kijken naar de grootte van gemeenten. Een meerderheid is grote gemeenten is voor de stelling, zo'n 56,1%. In middelgrote gemeenten is dat 50% en in kleine gemeenten 42,8%. Het aantal mensen dat het oneens is met de stelling is toont weinig verschillen afgaande op de grootte van gemeenten. In kleine gemeenten is dat 32,1%, in middelgrote gemeenten 33,3% en in grote gemeenten 30,8%. In hetzelfde kader als zojuist hebben we de burgers de volgende stelling voorgelegd: “De burgemeester mag eigenaar zijn van een bedrijf op het lokale industrieterrein”. Het aantal mensen dat het niet eens is met de stelling is groter dan het aantal mensen dat het wel eens is met de stelling. 46,5% is het oneens met de stelling en 24,5% is het eens met de stelling. 19% kiest een neutrale positie. 66,7% van de mannen is het oneens met de stelling en 50% van de vrouwen. Bij de vrouwen is het aantal respondenten dat een neutrale positie verkiest groter dan bij de mannen, 26,7% van de vrouwen maakt het niet uit tegenover 7% bij de mannen. 53,6% van de respondenten in kleine gemeenten is het oneens met de stelling. In middelgrote gemeenten is dat 66,7% en in grote gemeenten 56,1%. Het aantal mensen dat het eens is met de stelling is in kleine en middelgrote gemeenten 25%. In grote gemeenten is dat 24,3%. Toen we heel concreet hebben gevraagd naar de mening van de burgers aangaande de stelling: “De burgemeester mag geen nevenfuncties hebben.” 55,1% van de respondenten is het oneens met de stelling, 25,9% is het eens met de stelling en 19% maakt het niets uit. Het verschil tussen mannen en vrouwen brengt weinig verschil in de statistieken. Bij de mannen is 57,9% het oneens met de stelling en bij de vrouwen is dat 53,4%. Het aantal mannen dat het eens is met de stelling is 26,3% versus 25,5% bij de vrouwen. Kleine en grote gemeenten is een meerderheid van de ondervraagden het oneens met de stelling. Respectievelijk 64,3% en 53,3% van de ondervraagden in die gemeenten is het oneens. In middelgrote gemeenten is dat 50%. Opvallend is wel dat 41,7% van de respondenten uit middelgrote gemeenten het eens is met de stelling tegenover 28,5% in


118

kleine gemeenten en 23,3% in grote gemeenten. 23,4% van de ondervraagden in grote gemeenten maakt het niet zoveel uit. In kleine gemeenten is dat 7,1% en in middelgrote gemeenten 8,3%.

Conclusie Fysieke kenmerken Kleding & attributen De burgemeesters waren hier eenduidig over, zowel wat zij zelf vonden als wat hun burgers vonden. Het is behoorlijk voor burgemeesters om netjes gekleed te gaan, zoals dat bij het beroep hoort. Zij vonden hier een pak met stropdas bij horen, en zo waren ze ook allen bij de interviews gekleed. Gegeven redenen waren "verzorgd naar voren komen", en "zo willen mensen een burgemeester zien". Een burgemeester vertelde zelfs over een collega die tijdens het jaargesprek met de fractievoorzitters van de raad te horen kreeg als advies "vaker je stropdas omdoen". Hiermee bevestigen zij wat Dowis (2000) al beweerde. Dat zij zich konden vinden in de lage-afstandscultuur van Hofstede (1991) bleek ook uit hun antwoorden: deze burgemeesters vonden het prima om aangesproken te worden in de supermarkt of om langs de zijlijn te staan met een voetbalwedstrijd: "Ik heb een lage drempel om me aan te spreken". Burgers waardeerden dit ook, gaven meerdere burgemeesters aan, wat overeenkomt met de vindingen van Claes en Gerritsen (2011), namelijk dat mensen leiders met eenzelfde cultuur eerder accepteren. Ze vonden het wel belangrijk dichtbij de burgers te staan, maar niet tussen de burgers: "Ik ga ook niet met vuil op mijn broek staan, zovan, ik heb net mijn deur geschilderd en het is toch zaterdag". Hieruit blijkt ook dat ze zich bewust zijn van hun 24/7 burgemeesterschap, wat nader toegelicht zal worden in het onderdeel Ambt.

Sekse, etniciteit en leeftijd De burgers gaven aan geen voorkeur te hebben voor sekse van de burgemeester (85%), en hier konden de burgemeesters zich goed in vinden. Een enkele burgemeester gaaf aan te twijfelen aan de acceptatie van een allochtone burgemeester in zijn gemeente: "Ik weet niet of ze een burgemeester van allochtone afkomst hier zouden accepteren". Dit komt ook overeen met Claes en Gerritsen (2011). Tenslotte hadden burgers wellicht een sterke voorkeur voor een burgemeester van tussen de 40 en 50 jaar, maar burgemeesters lieten hier zelf niets van merken. De volgende uitspraak van de burgemeester van Boekel vat het goed samen: "Je moet gewoon een geschikte man of vrouw kiezen". De voorkeur voor een burgemeester van middelbare leeftijd is waarschijnlijk te verklaren aan de hand van de


119

gewenste identificatie met de leider waar Claes en Gerritsen (2011) het over hebben. Een burgemeester van middelbare leeftijd staat niet ver van alle groepen in de gemeente af. Hij is benaderbaar voor jongeren én ouderen, en bezit zowel energie van de jeugd als ervaring van de ouderen, zo gaat misschien de gedachte.

Spreekstijl Alle burgemeesters hadden een begrijpelijke dictie, en spraken nagenoeg accentloos, hoewel hier en daar nog wel een trekje van Achterhoeks of Limburgs naar voren kwam. Over dit onderwerp is aan de burgemeesters niets expliciet over gevraagd, door de invloed die het kan hebben op de beoogde observaties. In dit gedeelte komt de wens van de burger en realiteit van de burgemeester grotendeels overeenkomen, op de leeftijd na. Wellicht is dit iets om mee te nemen in het profiel van de ideale burgemeester. Verder is het het belangrijkst een geschikt persoon uit te kiezen en niet te letten op etniciteit en geslacht. Ambt Een meerderheid van de ondervraagden vindt dat de burgemeester regelmatig in de media moet komen. Burgemeester Roolvink van gemeente Grave (Bijlage III) kadert die rollen op momenten: “voor ik naar een persconferentie ga, wil ik eerst met de nabestaanden of slachtoffers hebben gesproken. Die vind ik belangrijker dan zo'n persconferentie. Daar ligt dan mijn hart. Om die mensen te helpen. En dat vind ik overigens ook het mooie van burgemeester, we hebben het hier over boegbeeld of naar buiten toe treden, dat soort zaken. Maar achter de schermen mensen helpen vind ik minstens zo leuk. Dat je even een telefoontje, iemand zit in nood, iemand benadert je, iemand gooit een briefje bij je in de brievenbus, ik woon hier vlakbij, met een hulpvraag, dat je even een telefoontje doet of even een belletje, en je kunt iemand helpen. Daarvoor doe je het.” Hij kadert duidelijk momenten waarop hij zichzelf als boegbeeld ziet. Burgemeester de Koning van gemeente Gennep (Bijlage III) zei over het boegbeeld zijn: “Ik word wel als zodanig gezien. Het ambt maakt het zo, maar je moet er zelf invulling aan geven. Het is het vertegenwoordigen van je gemeente. Als je ook zodanig als boegbeeld wordt gezien als je geen ambtsketen om hebt, dan komt het niet meer aan op autoriteit, maar op eigen gezag.” We zien dat een ruime meerderheid de burgemeester het boegbeeld vindt. In middelgrote gemeente onderschrijft men die stelling het meest. Burgemeester van Eert van gemeente Beuningen (Bijlage III) duidt het burgervaderschap in mooie bewoordingen: “Ook in spreektaal wordt er gesproken over de eerste burger. En eigenlijk vind ik dat een hele mooie benaming, omdat het eigenlijk zegt je bent burger net als ieder ander in de gemeente, maar je bent wel de eerste. En dat betekent


120

dat je ook een verantwoordelijkheid hebt om namens die gemeenschap of voor die gemeenschap dan toch iets te doen. Dat betekent dus dat als er met mensen iets gebeurt en dat kan heel positief en vrolijk en ook heel triest en treurig zijn, dat je dan ook namens die gemeenschap - richting de mensen die dat betreft - actie onderneemt. En dus dat je een arm om de schouder slaat om mensen mee te feesten of dat je je zorgen in ieder geval laat zien, dat je vanuit je burgemeestersrol ook onderdeel van de samenleving bent en namens die hele samenleving meedoet in goede en slechte tijden.” Diezelfde burgemeester zegt over het boegbeeld zijn: “ik laat zien waar ik trots op ben of waar ik ook afwijzend tegenover sta. Ik maak wel eens foto zak afval gestort, dat ik dan ook zeg: Ik vind dat dit niet kan. Ik vind dat ook een vorm van boegbeeld zijn. Dus in die zin: voorbeeldgedrag vertonen, en dingen die daar niet in passen en wel in passen, er uit lichten. Dus ook trots zijn op als iemand initiatief heeft getoond om iets te doen, laat ik dat ook weten.” Op de stelling: “De burgemeester heeft de absolute vrijheid om zijn privéleven naar eigen invulling in te richten en hoeft daarbij geen rekening te houden met zijn baan.” antwoordt een meerderheid dat ze het oneens zijn met de stelling. Burgemeester Lex Roolvink van (Grave) zegt het volgende over de rollenscheiding: “Als ik in de Albert Heijn loop of ik loop in de stad, dan word je aangeschoten door mensen, er komt een vraag, prima, vooral doen, maar als iemand een heel epistel of weet ik wat, dan zeg ik maandagochtend acht uur bent u de eerste. Dan heb ik ook zoiets van, ik heb ook eigen tijd en dat wil ik graag zo houden. En als ik met vrienden op het terras zit dan drink ik graag een biertje want dan ben ik niet in functie. Er zijn overigens collega's die vinden dat dat niet kan.” Vooral in middelgrote gemeenten is men het in grotere getale oneens met deze stelling. Een meerderheid van de ondervraagden vindt dat de burgemeester zijn privépersoon moet afstemmen op zijn werk. Burgemeester Bos van gemeente Boekel (bijlage III) zei daarover het volgende: “Hoe je het ook wend of keert, als ik aangesproken wordt op een naar moment dan ben ik misschien wel even gewoon Pierre Bos, maar ik heb dan meteen ook mijn rol als burgervader en dan beantwoord je die vragen ook vanuit een combinatie van die twee. Ik ben wie ik ben, en ik zal vragen altijd proberen te beantwoorden en als ik de vragen te lastig of te emotioneel zal vinden zal ik dat ook zeggen.” De burgemeester is als privépersoon verantwoordelijkheid voor het aanzien van zijn ambt. Dat onderschreef 70,1% van de ondervraagden en daarbij zetten vooral de mannen hoog in met 82,4%. Ook hier is het opvallend dat in middelgrote gemeenten een grotere groep respondenten zich achter de stelling schaart in vergelijking tot kleine en grote gemeenten. Burgemeester van Eert van gemeente Beuningen (Bijlage III): “Het zou, vind ik, in mijn ogen vreemd zijn om te denken dat je dat stukje privacy dan ook altijd zou hebben, want ja, je leeft gewoon toch in een glazen huis en dat vind ik ook normaal.” Aan de ene kant


121

wordt uit bovenstaande duidelijk dat de burgemeester als privépersoon een grote verantwoordelijkheid heeft bij de inrichting en vervulling van zijn ambt en hij moet daarvoor veel vrijheid inleveren, maar aan de andere kant is ook ruim 70% van de ondervraagden het eens met de stelling dat de media zich niet horen te bemoeien met het privéleven van de burgemeester. We zien dat meer vrouwen de stelling steunen dan mannen en dat is grote gemeenten een grotere groep het eens is met de stelling. Op

de

vragen

aangaande

dubbelfuncties

antwoordde

de

respondenten

terughoudend. Burgemeester de Koning van gemeente Gennep (Bijlage III) zei het volgende over nevenfuncties: “Ik ben geen voorstander van betaalde nevenfuncties. Onbetaalde functies kunnen wel, maar wel in overleg met de raad. Een belangrijke reden waarom sommige burgemeesters een nevenactiviteit bezigen is het feit dat het inkomen van burgemeesters niet is gestegen (zelfs niet gecorrigeerd met de inflatie), dus men zoekt alternatieven. Functiegebonden functies is overigens ook geen probleem.” Een kleine meerderheid van de ondervraagden vindt dat de burgemeester voorzitter van de voetbalclub mag zijn, maar kijken we naar de stelling of een burgemeester ook eigenaar mag zijn van een bedrijf op en industrieterrein, dan is 46,5% het oneens met de stelling versus 24,5% eens. De overige respondenten antwoordden neutraal. We zien dat de vrouwen wat meer ruimte laten voor een nevenfunctie voor de burgemeester tegenover de mannen, waar een groter percentage kritisch is. Aangaande de stelling of de burgemeester geen nevenfuncties mag hebben zo'n 55% het oneens. Opvallend is dat de standpunten van inwoners in kleine en grote gemeenten vaker dicht bij elkaar liggen en dat de respondenten uit middelgrote gemeenten toch vaak meer uitgesproken standpunten hebben.

1.2. Burgervader 1.2.1. Sociologisch perspectief In dit deel zullen de resultaten van de vragen met betrekking tot het sociologische deel van burgervader worden besproken. In de burger enquête waren zes vragen opgenomen die hierop betrekking hadden. Er werd gevraagd naar zes aspecten van de burgemeester waarvan burgers konden aangeven of ze belangrijk geacht werden of juist niet. Van de volgende zes aspecten werd het belang ondervraagt: Interactie (uitleg), betrokkenheid, daadkracht, controle (overal van op de hoogte), buiten het eigen boekje treden (impulsiviteit) en het geven van veel bewegingsvrijheid aan de burgers. Deze zes aspecten waren zo gekozen dat de aspecten van de drie opvoedingsstijlen (autoritatief, autoritair en permissief) werden gedekt. Zo staan interactie en betrokkenheid


122

voor een autoritatieve stijl, daadkracht en controle voor een autoritaire stijl en impulsiviteit en zelfstandigheid voor de burgers voor een permissieve stijl. Bij de resultaten zal als eerst gekeken worden aan welke stijl relatief het hoogste percentage belang wordt gehecht. Iemand hecht belang aan een bepaalde factor wanneer hij of zij aangeeft deze belangrijk of zeer belangrijk te vinden. Hiervoor is gekozen omdat met deze percentage een betere afspiegeling kon worden gegeven van de verschillende factoren. In onderstaande tabel 5 staan de resultaten voor de sociologische rollen die de burgemeester als burgervader kan aannemen. In de tabel zijn de drie stijlen te zien met daaronder de bijbehorende dimensies. Daaronder staat het belang (in gehele procenten) per dimensie weergegeven. Uiteindelijk staat onderaan de tabel weergegeven hoeveel procent van de respondenten gemiddeld belang hecht aan welke stijl.

Tabel 5. Resultaten sociologische burgervader

Stijl

Autoritatief

Autoritair

Dimensies

Inter-

Betrokken-

Daad-

Dimensie

actie

heid

kracht

s

Belang

95%

82%

85%

Belang

Totaal

88,5%

86,5%

Permissief Inter-actie

Betrokken-heid

95%

82%

52%

In de tabel valt meteen op dat er duidelijk meer steun is voor de autoritatieve en autoritaire stijl dan voor de permissieve stijl. Dit komt overeen met wat in het theorie hoofdstuk werd veronderstelt. Daarnaast is er een klein verschil tussen de voorkeur voor autoritaire en autoritatieve stijl. De autoritatieve stijl scoort het hoogst met 88,5%. Dit komt met name door het belang dat wordt gehecht aan interactie (95%). De autoritaire stijl heeft een voorkeurspercentage van 86,5%. De beide dimensies (daadkracht; betrokkenheid) kunnen op ongeveer even veel steun rekenen (85%; 88%). De beide percentages liggen dus hoger dan voor de dimensie betrokkenheid van de autoritatieve stijl. De derde stijl, de permissieve stijl kan rekenen op de minste voorkeur met een gemiddelde van 52%. Dit komt met name door de dimensie impulsiviteit die is gemeten door te vragen of de burgemeester soms buiten zijn boekje mag treden. Slechts 39% van de ondervraagden hechte hier belang aan. Er valt echter ook te zien dat aan bewegingsvrijheid van de burgers relatief weinig waarde wordt gehecht met 65%. De uiteindelijke conclusie wat betreft die drie sociologische stijlen is dat de autoritatieve en autoritaire opvoedingsstijl op relatief meer steun kunnen rekenen dan de permissieve stijl, waarbij de autoritatieve stijl een kleine voorsprong heeft op de autoritaire stijl.


123

Verder zijn de resultaten nog opgesplitst naar geslacht, opleidingsniveau, leeftijd en grootte van de gemeente. Hierbij is gekeken of de voorkeurspercentages verschilden tussen de verschillende groepen. De resultaten hiervan zullen worden besproken indien zij meer dan 5% afweken van het gemiddelde of opvielen ten opzichte van de andere groepen. Dit zal gedaan worden per stijl. Er zijn hierbij geen tabellen bijgeleverd. De bijbehorende tabellen staan in de appendix bijgeleverd. Betreffende de autoritatieve stijl werd gevonden dat mensen uit grote gemeenten betrokkenheid relatief belangrijker vinden dan in kleine gemeenten. In grote gemeenten gaf ongeveer 86% dit aan terwijl dit in middel en kleine gemeenten minder dan 80% was. Daarnaast gaven vrouwen aan betrokkenheid van de burgemeester in de gemeente. 90% van de vrouwen stelden dat zij een betrokken burgemeester belangrijk vonden terwijl dit bij mannen slechts 77% is. Vrouwen gaven ook relatief meer dan mannen aan dat ze interactie belangrijk vinden. Voor vrouwen was dit percentage 98% terwijl dit voor mannen 92% was. Dit geldt wederom ook voor grotere gemeenten. In grote gemeenten gaf 96% van de mensen aan belang te hechten aan interactie terwijl dit in middel en kleine gemeenten 92% is. Over het algemeen valt dus op dat vrouwen en mensen uit grote gemeenten meer waarde hechten aan een autoritatieve burgemeester dan dat mannen doen. Hiermee kan rekening worden gehouden wanneer een burgemeester wordt aangesteld in een grotere gemeente. Met vrouwen is dit lastiger aangezien er niet in bepaalde gemeenten een hele grote meerderheid vrouwen is. Bij

de

resultaten

van

de

Inlevingsvermogen

autoritaire stijl viel op dat mannen meer belang hechten aan daadkracht dan vrouwen. 92% van de mannen gaf aan hier belang aan te hechten terwijl dit

Niet belangrijk

0 2

Minder belangrijk

4 37

Niet belangrijk/niet onbelangrijk

voor de vrouwen 82% was. Daarnaast gaven jongeren en mensen in grotere gemeenten relatief vaker aan belang te hechten aan een burgemeester die op

57

Best belangrijk Heel belangrijk Figuur 12. Resultaten burgervader

de hoogte is van alles wat in zijn gemeenten speelt. Bij jongeren lag dit percentage op 99%. Dit is hoger dan in een van de andere leeftijdsgroepen. Daarnaast gaf in grote gemeenten 98% aan hier belang aan te hechten terwijl dit in middel en kleine gemeenten slechts 93 en 70 procent is. Verder werden er geen afwijkende resultaten gevonden voor de resultaten van de autoritaire stijl. Ten derde rest nog de permissieve stijl van de burgemeester. Wat opviel met betrekking tot de grote


124

van de gemeenten was dat in kleine gemeenten 47% van de mensen er waarde aan hecht wanneer de burgemeester af en toe buiten zijn boekje treed. Dit is aanzienlijk meer dan in middel (17%) en in gerote gemeenten (36%). Het resultaat van middelgrote gemeenten is ook opvallend maar dit heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met de kleine groep mensen die uit een middelgrote gemeente komen. Dit is reeds beschreven in het methode hoofdstuk. Ten tweede viel op dat mensen uit grote en middelgrote gemeenten meer belang hechten aan eigen verantwoordelijkheid van de burger. In grote en middelgrote gemeenten was dit 66 en 65% terwijl dit voor kleine gemeente 60% is. Tenslotte hechten ook vrouwen meer waarde aan bewegingsvrijheid van de burger. 68% van de vrouwen gaf dit aan terwijl slechts 61% van de mannen dit deed. Wat betreft de dimensies van de permissieve stijl kan gezegd worden dat vrouwen en mensen uit grote gemeenten meer waarde hechten aan bewegingsvrijheid maar dat zij wel een burgemeester willen die niet buiten zijn boekje gaat. Dit is in tegenstelling met wat men vindt in kleine gemeenten. 1.2.2. Bedrijfskundig perspectief In dit deel van het onderzoek hebben wij aan mensen een stelling voorgelegd bestaande uit 4 onderdelen waarvan wij wilden dat de respondenten op een schaal van vijf aangaven hoe belangrijk zij het vonden (1 is niet belangrijk, 2 is minder belangrijk, 3 is niet belangrijk/niet onbelangrijk, 4 is best belangrijk 5 is heel belangrijk). Het eerste bevraagde element was of respondenten het belangrijk vonden dat een burgemeester een charismatische uitstraling heeft. 55% geeft aan dit belangrijk te vinden en slechts 14% zegt hier geen waarde aan te hechten. Interessant is de 30% van de respondenten die dit zowel niet belangrijk als niet onbelangrijk vinden. Daarnaast was het interessant dat er geen verschillen waren wat betreft geslacht, opleiding of leeftijd. Het tweede bevraagde element

Een groot netwerk

was de waarde die mensen hechten aan het

inlevingsvermogen

van

de

burgemeester. Hierin zien wij dat erg overgroot

gedeelte

inlevingsvermogen

het

van

21

vindt

onbelangrijk

dit en

noch belangrijk noch 2%

vindt

dit

43

Niet belangrijk/niet onbelangrijk Best belangrijk Heel belangrijk

niet

belangrijk. Ook hier waren er geen verschillen wat betreft geslacht, opleiding of leeftijd.

Minder belangrijk

4 32

een

burgemeester belangrijk vindt. Slechts 4%

Niet belangrijk

0

Figuur 13. Resultaten burgervader


125

Het derde bevraagde element was het belang dat burgers hechten aan het netwerk van de burgemeester. Ook hierin zien wij dat burgers waarde hechten aan een groot netwerk van een burgemeester, een groot percentage dat het noch belangrijk, noch onbelangrijk vindt en slechts 4% die het onbelangrijk vindt. Bij opleiding en leeftijd is hier geen verschil te vinden, maar bij geslacht wel. Wij zien dat 3,5% van de mannen dit onbelangrijk vindt tegenover 4,4% van de vrouwen. 28,1% van de mannen tegenover 34,4 % van de vrouwen vindt dit noch belangrijk, noch onbelangrijk en 68,4% van de mannen tegenover 61,1% van de vrouwen vinden dit belangrijk. 1.2.3. Theologisch perspectief Om enige inzichten die in de theologische reflectie op het burgervaderschap naar voren

De burgemeester moet een moreel rolmodel zijn 5

12

hiertoe drie vragen aan de

deze

tekst

zijn

de

met

de

bijgevoegd.

De

cirkeldiagrammen frequentie

Mee oneens 20

burgers gesteld in de enquête. Bij

Zeer mee oneens

1

zijn gekomen te toetsen, zijn

Niet mee eens/niet mee oneens Mee eens Zeer mee eens

62

resultaten zijn tevens uitgesplitst


naar de achtergrond van de respondenten, religie, geslacht, nationaliteit, grootte gemeente, opleidingsniveau en leeftijd. Deze tabellen zijn in de appendix te vinden. Indien er grote verschillen zijn op te merken in de

beantwoording

van

de

vragen door de verschillende groepen,

zal

dit

tekstueel

De burgemeester moet zich opstellen als een goede herder Zeer mee oneens

aangegeven worden. 5 2

De eerste vraag heeft

Mee oneens

19

betrekking op de relatie van de

Niet mee eens/niet mee oneens

burgemeester tot zijn burgers. Kan deze getypeerd worden als die van een vader tot zijn kinderen? Hier is niet eenduidig op geantwoord. Mensen uit een grote gemeente zijn het hierover

53

20

Mee eens Zeer mee eens



126

eerder oneens dan mensen uit een kleine gemeente. Mensen uit een grote gemeente zijn het met 15% respectievelijk 30.8% zeer oneens of oneens met de stelling, terwijl dat bij mensen uit een kleine gemeente 7,1% respectievelijk 21,4% is. 33% van de vrouwelijke respondenten is het met de stelling oneens tegenover 25,6% van de mannen. De vrouwelijke respondenten zijn minder uitgesproken zeer oneens met de stelling: 10,3% is het zeer oneens. Bij de mannelijke respondenten is dat 23,1%. Om de vraag naar moraliteit de doorgronden is aan de burgers voorgelegd of een burgemeester een moreel rolmodel moet zijn. Hier is in meerderheid positief op geantwoord. 61,9% is het hiermee eens en 12,2% is het hier zeer mee eens. Respondenten uit een kleine gemeente zien de burgemeester eerder als moreel rolmodel (64,3 % eens, 17,9% zeer eens) dan respondenten uit een grote gemeente (59,8% eens, 11,2% zeer eens). Mannen zien de burgemeester vaker dan vrouwen als moreel rolmodel (64,1% eens tegenover 57,4%). In het literatuuronderzoek is ingegaan op de idee dat een burgemeester als publiek leider zich kan opstellen als een goede herder, in analogie met de bijbelse parabel over Jezus als Goede Herder. De meerderheid van de respondenten geeft aan dat een burgemeester zich als een goede herder moet opstellen. 53,1% is het hiermee eens. 20,4% is het hiermee noch eens noch oneens. 19% is het hiermee oneens. Er zijn amper mensen die zich over deze stelling uitgesproken hebben uitgelaten. In de leeftijdscategorie 16 tot 25 jaar is 46% het eens met de stelling. Oudere respondenten geven vaker de voorkeur aan een burgemeester als goede herder, steeds met 50% of 100%. Respondenten uit een kleine gemeente geven vaker de voorkeur aan een burgemeester als goede herder dan respondenten uit een grote gemeente (60,7% eens tegenover 49,5%). Afgaand op de uitgesplitste resultaten naar geslacht, geven mannen vaker dan vrouwen de voorkeur aan een burgemeester als goede herder (59,0% tegenover 44,1%). Conclusie Conclusie sociologisch perspectief Al met al kan op basis van de antwoorden op deze vragen gesteld worden dat burgers uit verschillende grote gemeenten andere dimensies van het burgervaderschap belangrijker vinden dan inwoners uit kleine gemeenten. Daarnaast is dit ook terug te zien voor mannen en vrouwen. Er kan dus zeker rekening worden gehouden met het type burgemeester dat de Kroon benoemt in verschillende gemeenten. Conclusie bedrijfskundig perspectief Wij zien dat de burgers veel waarden hechten aan een burgemeester die een charismatische uitstraling heeft. Dit past geheel in de theorie, iemand met een charismatische uitstraling zal


127

eerder worden erkend als leider en meer “volgers” hebben. Daarnaast hechten burgers ook veel waarde aan een burgemeester met een goed inlevingsvermogen. Ook dit past in de theorie. De burgemeester moet niet alleen zakelijk sterk zijn, maar ook op het persoonlijke vlak geïnteresseerd en betrokken zijn. Daarnaast zien we dat burgers ook waarden hechten aan een groot netwerk van een burgemeester. Ook dit is logisch te verklaren, aangezien een leider en voornamelijk een burgemeester mensen verder moet brengen. Daarnaast is dit ook heel goed in verband te brengen met de rol van de burgemeester als verbinder en netwerker. Wij kunnen de conclusie trekken dat de burgers dit belangrijke rollen vinden van de burgemeester. Interessant is om te vermelden dat nergens er een verschil is gebleken tussen opleidingsniveaus of leeftijd. Het verschil tussen mannen en vrouwen bij het belang dat gehecht wordt aan een groot netwerk kan worden verklaard doordat vrouwen meer waarden zouden hechten aan de verbinder rol van de burgemeester dan aan de rol als netwerker, maar dit zou verder onderzocht moeten worden. Conclusie theologisch perspectief De relatie tussen de burgemeester en burgers kan gedacht worden als die van een vader tot zijn kinderen. De vaderlijke rol wordt concreet in dienstbaarheid, offerbereidheid en een zorgzame houding jegens de burgers. Tegelijk is er door de functie en autoriteit een zekere afstand tussen burgemeester en burgers. De burgers hebben in de enquête geen duidelijke voorkeur aangegeven. Burgemeester van Eert van gemeente Beuningen (Bijlage III) wijst de rol van vader af omdat hij zijn ambt eerder functioneel opvat. Burgers hebben in meerderheid aangegeven de burgemeester te beschouwen als moreel rolmodel. Burgemeester van Eert van gemeente Beuningen (Bijlage III), onderschrijft dit in praktische zin: "De functie van burgemeester brengt enorm veel voorbeeldgedrag met zich mee". De burgemeester kan gezien worden als verbinder (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006). Een herder is bij uitstek iemand die mensen kan verbinden. Daarom past de burgemeester een zeker herderlijk charisma. Om eenheid onder de volkeren te bewerken alsook ervoor te zorgen dat de bestuursstructuren correct functioneren moet de burgemeester vanuit zijn herderlijke rol proactief optreden. Dit past bij de rol van proces-regisseur (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006a). Burgemeester van Riswijk van gemeente Druten, wijst de afstandelijke kant van herderschap af: "Een herder is niet één van de burgers of schapen, en zo zie ik me toch wel. De vergelijking met schapen vind ik wat lastig. Zoveel mogelijk tussen mijn mensen staan dat probeer ik wel en dat doet een herder natuurlijk ook". Alle geïnterviewde burgemeester onderschrijven het belang van tussen de mensen staan. Dit doen ze door evenementen te


128

bezoeken, festiviteiten te openen, door met belangengroepen te spreken of door bijvoorbeeld sociale media te gebruiken. In de verhouding tussen burgemeester en burgers moet sprake zijn van ‘intensiteit’. Hiermee wordt bedoeld een wederkerige band van ontvankelijkheid en charisma (René ten Bos, 2007). Vanuit de idee van obedientia, gehoorzaamheid, wordt van de burgemeester verlangd in iedere burger potentie te zien, om ‘met verstand, oren, hart en heel je wezen open te staan voor het geheim van iedere mens’ (Anthony van Souroz). Om de ontplooiing van alle burgers te garanderen wordt van de burgemeester verlangd dat hij de burgers aan de geldende wetten en verordeningen houdt en dat hij in zijn omgang met burgers divergent kan denken vanwege de pluriforme opvattingen van de burgers. Burgemeester van Eert van gemeente Beuningen (Bijlage III), ziet het dan ook als zijn taak om ‘mensen in positieve of negatieve zin aan te spreken om het leveren van een bijdrage aan de samenleving, aan de kudde’.

1.3. Openbare Orde Als eerste hebben we aan de burgers gevraagd wie zij graag op de televisie zien om informatie te geven in geval van in een ramp in de gemeente. Hierbij hadden de burgers de keuze uit de burgemeester, de leidinggevende op de plaats van de ramp, maakt me niet uit en anders namelijk. We zien dat het grootste gedeelte van de ondervraagden het liefst de leidinggevende op

In geval van een ramp in de gemeente zie ik het liefst .... op televisie Burgemeester

de plaats van de ramp ziet. We

zien

dat

er

een

2 20

verschil is tussen mannen en vrouwen wat betreft de optie

36

Leidinggevende op de plaats van de ramp Maakt me niet uit

“maakt me niet uit”. 14,0% van de mannen vullen deze optie in tegenover

23,3%

van

42

Anders, namelijk

de

vrouwen. Mannen zijn zowel bij

Figuur 16. Resultaten openbare orde

burgemeester (38,6% tegenover 34,4% van de vrouwen) als bij leidinggevende (45,6% tegenover 40,0% van de vrouwen) in de meerderheid. In een middelgrootte gemeente ziet een meerderheid van de burgers het liefste de burgemeester ten tonele verschijnen in het geval van een ramp, terwijl ruim 46,4%


129

van de burgers van kleine gemeenten en 42,1% bij grote gemeenten liever de leidinggevende

zien

verschijnen. In een grote gemeente is dat 33,3%. Vervolgens hebben

we

Het is de taak van de burgemeester om een leidinggevende rol te hebben op een moment van ongeluk/ramp in de gemeente

burgers

Zeer mee oneens

1

de 14

twee

Mee oneens

19

stellingen voorgelegd Niet mee eens/niet mee oneens

met een schaal van 1-7 van zeer mee 22

oneens tot zeer mee eens.

De

43

eerste

Zeer mee eens

stelling is “Het is de taak

van

Mee eens

de


burgemeester om een leidinggevende rol te hebben op een moment van ongeluk/ramp in de gemeente.” Een meerderheid van de ondervraagden is het met de stelling eens. Slechts 20 % van de mensen is het niet eens met die stelling. Opvallend is het groot aantal mensen dat geen mening heeft; hierbij zijn geen verschillen zichtbaar tussen mannen vrouwen. Op basis van de gemeentegrootte zien we dat ruim 83,3% van de ondervraagden van middelgrootte gemeenten het eens is met de stelling, tegenover 57,1% bij kleine gemeenten en 54,3% bij de grote gemeenten. Bij ondervraagden die het oneens zijn met de stelling is dat

respectievelijk

8,3%,

21,4%

en

21,5%. De

tweede

stelling die wij aan

De burgemeester dient verwantwoordelijk te worden gehouden voor de manier waarop over een ongeluk/ramp in de gemeente wordt gecommuniceerd Zeer mee oneens

de burgers hebben

1

voorgelegd is “De

5

burgemeester dient verantwoordelijk worden voor waarop

Mee oneens 16 Niet mee eens/niet mee oneens

te

gehouden de

manier

over

een

Mee eens 50

27 Zeer mee eens



130

ongeluk/ramp in de gemeente wordt gecommuniceerd.” 56% van de respondenten is het met deze stelling eens. Ruim een kwart maakt het niet uit en slechts 17% is het met deze stelling oneens. Bij de mannen zie je een meerderheid van 61,4% die het met deze stelling eens is, terwijl deze meerderheid bij de vrouwen slechts 52,3% is. Voor oneens ligt dit andersom namelijk 12,3% voor de mannen en 21,1% voor de vrouwen. Interessant is dat bij de middelgrote gemeente geen enkele respondent het oneens is met deze stelling en 66,7% het er mee eens is. Bij kleine gemeenten is de meerderheid van de respondenten het met deze stelling eens, namelijk 50% en deze meerderheid is bij grote gemeenten 56%. Conclusie Uit ons theoretisch onderzoek is gebleken dat het de burgemeester is die een leidinggevende rol speelt op de plek van een ramp of ongeluk in de gemeente: feitelijke leiding zal in de praktijk overgelaten worden aan de politie of de brandweer. Burgers zijn van mening dat de burgemeester een leidinggevende rol dient te hebben, zo blijkt uit onze tweede stelling. De burgers willen dat een burgemeester deze verantwoordelijkheid draagt. Maar als het neerkomt op het geven van informatie op de televisie, zien zij liever de leidinggevende op de plek van de ramp. Hiermee vermoeden wij dat zij liever de feitelijke leidinggevende zien, namelijk de politie of brandweer. De rol van de burgemeester als leider draagt hij dus niet uit op televisie. Dit blijkt ook uit onze interviews met de burgemeesters. Zij zien hun rol eerder aan de keukentafel met de slachtoffers en als burgervader. Ondanks dat burgers zeggen dat zij het liefst de leidinggevende van de plaats van de ramp zien, blijkt in de praktijk dat het toch de burgemeester is die gevraagd wordt voor verklaringen. Ondanks de duidelijke taakverdeling die ons werd uitgelegd in de interviews en bleek uit het theoretisch onderzoek, wordt de burgemeester over alle aspecten ondervraagd en verantwoordelijk gehouden. De zeggenschap over het handelen van de politie en de brandweer is in de praktijk bij een ramp echter minimaal. Uit dit deel van het onderzoek concluderen wij dat de burgers willen dat een burgemeester in ieder geval zichtbaar is op het moment van de ramp.


131

Heeft u liever een burgemeester die verbinder is of die aanjager is?

1.4. Achtergrond Uit de eerste vraag van de enquête (“heeft u liever een burgemeester die verbinder is of die aanjager is?”) bleek dat 78.9% liever een

Verbinder

21,1

verbinder ziet en 21.1% de voorkeur heeft voor een aanjager. Iemands leeftijd lijkt geen

79,9

Aanjager

invloed te hebben op deze keuze; 80.2% van de 16-25 jarigen ziet namelijk liever

Figuur 19. Resultaten achtergrond

een verbindende burgemeester tegenover 19,8% die voor de aanjager kiest, wat een minimaal verschil is ten opzichte van het algemeen gemiddelde. Voor de overige leeftijdsgroepen verkiest ook een ruime meerderheid een verbinder boven een aanjager. Een meerderheid van de respondenten uit alle gemeente groottes geven ook de voorkeur aan een verbindende burgemeester. Opvallend is wel dat in een middelgrote gemeente respondenten relatief vaker kiezen voor de aanjager, namelijk 41,7% tegenover 58,3% voor de verbindende burgemeester. De statistieken van grote en kleine gemeenten zijn in lijn met het algemeen gemiddelde. 70,2% van de mannen wil liever een verbinder en 29,8% ziet liever een aanjager. Bij vrouwen is dit respectievelijk 84,4% en 15,6%. Kijkend naar geloof, willen 82,8% van de niet-gelovigen een verbinder, terwijl 67,6% van de katholieken en 90,0% van de protestanten liever een burgemeester met een verbindende rol zien.

Actief zijn geweest in de gemeentelijke politiek 6,1 17,7

1,4 Zeer mee oneens Oneens Niet mee eens/niet mee oneens Eens

Actief zijn geweest in de provinciale politiek

Zeer mee oneens

3,4 28,6

23,1

42,9

Oneens

Niet mee eens/niet mee oneens

57,1 Figuur 21. Resultaten achtergrond Figuur 20. Resultaten achtergrond


Daarna stellingen

werden

aan

de

132

er

Actief zijn geweest in de landelijke politiek

drie

respondenten

voorgelegd, die vroegen in hoeverre

Zeer mee oneens

12,2 7,5

respondenten het belangrijk achten dat

Oneens

de burgemeester vóór zijn aanstelling werkzaam

is

geweest

respectievelijk

in

33,3

de

gemeentelijke,

Niet mee eens/niet mee oneens Eens

46,3

provinciale- en landelijke politiek. In eerste instantie is gekeken of deze drie afzonderlijke stellingen samengevoegd konden worden tot een of meerdere meetschalen. De resultaten van


Actief zijn geweest in het ambtelijk apparaat

een principale factoranalyse lieten zien dat er maar een dimensie werd

2,7

gevonden, waarna de mogelijkheid

Zeer mee oneens 15

tot het construeren van een Likert

Oneens

schaal werd onderzocht. In zo’n meetschaal schaalscore

is de

de

uiteindelijke

som

of

het

44,9

30,6

Niet mee eens/niet mee oneens Eens

gemiddelde van de scores op de afzonderlijke items. Echter bleken

Zeer mee eens

geen van de (Pearson) correlaties tussen de items hoog genoeg te zijn om

van

voldoende


samenhang

tussen de drie stellingen te kunnen spreken. Dit wordt bevestigd door een te zwakke Cronbach’s alpha (0.672). Hierdoor kan geconcludeerd worden dat de verschillende stellingen niet in een schaal opgenomen kunnen worden, omdat ze niet eenzelfde begrip meten. Met betrekking tot de eerste stelling bleek dat 74.8% van alle respondenten vond dat de burgemeester eerst actief moet zijn geweest in de gemeentelijke politiek. Waar bij respondenten met VWO als hoogst behaalde diploma 83,3% nog aangeeft dit belangrijk te vinden, daalt dit bij mensen met HBO en een WO-bachelor tot respectievelijk 78,3% en 76,6%. Voor mensen die een WO-master hebben afgerond is dit zelfs gedaald tot 53,9%. Ook op het gebied van geslacht zijn verschillen op te merken; waar bij de mannelijke respondenten 70,2% aangeeft een verleden in de gemeentelijke politiek belangrijk te vinden, geldt dit voor 77,8% van de vrouwen. Verder zijn 64,3% van de mensen uit een kleine


133

gemeente zijn het met de stelling eens tegenover 78,5% van de mensen uit grote gemeenten. Wanneer het gaat om de relevantie van een achtergrond in de provinciale politiek voor de burgemeester, geeft nog maar 30,6% van de respondenten aan dit belangrijk te vinden. 29,8% van de 16-25 jarigen is het hier mee eens, terwijl bij de respondenten ouder dan 46 jaar een meerderheid dit belangrijk acht. Verder geeft 63,2% van de mannelijke respondenten aan dit belangrijk te vinden tegenover maar 35,7% van de vrouwelijke respondenten. 12,9% vindt dat burgemeester werkzaam moet zijn geweest in de landelijke politiek. Voor respondenten met VWO als hoogst behaalde opleiding is dit maar 5,6%, terwijl 21,7% van de Hbo’ers dit belangrijk vindt. In kleine gemeenten wil 17,9% een burgemeester uit de landelijke politiek terwijl dit nog maar voor 10,2% geldt voor inwoners van een grote gemeente. Vrouwen lijken het ook belangrijker te vinden als een burgemeester actief is geweest in de landelijke politiek (15,5%) ten opzichte van mannen (8,8%). Als laatste werd gevraagd of de burgemeester actief moet zijn geweest in het ambtelijk apparaat van de gemeente. Hiermee is 51,7% het eens. Dit geldt voor 55,3% van de 16-25 jarigen en zelfs voor 71,4% van de 26-35 jarigen. Opvallend is dat voor universitair geschoolden na de bachelorfase nog maar 38,5% het hier mee eens is, terwijl het voor de rest van de opleiding categorieën grofweg gelijk is aan het algemeen gemiddelde. Ook uitgesplitst naar grootte van de gemeente zijn er verschillen aan te wijzen. Zo vindt maar 39,2% van de respondenten uit kleine gemeenten dat een burgemeester actief moet zijn geweest in het gemeentelijk ambtelijk apparaat, terwijl dit in grote gemeenten voor 55,1% van de respondenten geldt. Opnieuw wijst het erop dat vrouwen het belangrijker vinden als een burgemeester een ogenschijnlijk relevante werkhistorie heeft ten opzichte van mannen. Waar van de mannelijke respondenten 43,9% aangeeft het belangrijk te vinden dat een burgemeester actief is geweest in het ambtelijk apparaat, geldt dit voor 56,7% van de vrouwelijke respondenten. Conclusie Over het algemeen kan gesteld worden dat burgers de voorkeur geven aan een verbindende burgemeester ten opzichte van een aanjagende burgemeester. Dit geldt voor mensen uit alle leeftijdsgroepen en alle opleidingsniveaus. Op het gebied van gemeentegrootte lijkt ook het merendeel een voorstander te zijn van een verbinder, hoewel het verschil voor middelgrote gemeenten relatief klein is ten opzichte van de andere groottes. Een verschil tussen mannen en vrouwen is wel aan te wijzen: mannen willen over het algemeen vaker een aanjager dan vrouwen, zij het in beide categorieën nog steeds een minderheid van de respondenten te zijn. Op het gebied van geloof zijn geen eenduidige conclusies te maken. Over de verschillen


134

naar nationaliteit kan helaas geen uitspraak gedaan worden, aangezien er maar een respondent is die niet de Nederlandse nationaliteit heeft. Met betrekking tot de mate waarin mensen het belangrijk achten dat een burgemeester op een bepaalde manier politiek actief is geweest in het verleden, is een trend te bespeuren. Het lijkt erop dat naarmate de schaal van het politieke verleden groter was, mensen het minder relevant vinden voor de burgemeestersrol. Waar 74,8% van de respondenten aangaf het belangrijk te vinden dat een burgemeester actief moest zijn geweest in de landelijke politiek, vindt nog maar 30,6% dit ten aanzien van de provinciale politiek. Politiek actief zijn geweest op landelijk niveau wordt als minst relevant gezien: slechts 12,9% van de respondenten geeft aan dit belangrijk te vinden. Dezelfde trend is zichtbaar naarmate men een hogere opleiding krijgt. Over het algemeen vinden hoger opgeleiden het minder relevant of een burgemeester eerder politiek actief is geweest. Dit betuigt van een beter inzicht in de rol van de burgemeester die gepaard gaat bij het genieten van een hogere opleiding. Zoals de burgemeester van Boekel, Pierre Bos, dit verwoordt: ‘’Een achtergrond in de politiek op welk niveau is niet nodig. Het is niet zo dat dat bepaalt of je burgemeester kunt worden of niet. Het zijn prima instrumenten om je kwaliteiten in het bestuur te vergroten, maar het zijn geen noodzakelijke onderdelen van het burgemeestersambt.’’ Dit is ook terug te voeren op de huidige staat van de begeleiding van nieuwe burgemeesters. Er bestaat een zogenaamd burgemeestersklasje gefaciliteerd door het Nederlands

Genootschap

van

Burgemeesters.

Aangezien

er

geen

specifieke

burgemeestersopleiding is, is dit klasje de plek waar de kwaliteiten worden onderwezen die men later nodig heeft. Dit leert men niet op politiek niveau. Dit wordt ondersteund door burgemeester van Eert van gemeente Beuningen (Bijlage III): ‘’Actief zijn geweest in de gemeentelijke politiek helpt wel om te snappen hoe het in de raad gaat, maar het is absoluut geen must. Omdat de burgemeestersrol zo breed is, zo verschillend, op zulke verschillende functies betrekking heeft, en het politieke aspect ook maar een klein onderdeel is, is het helemaal geen verplichting.’’ Opvallend is dat de respondenten eerder een verleden op het gemeentelijke politiek niveau verplicht stellen dan een verleden in het ambtelijk apparaat. Blijkbaar associëren mensen een met de politiek bekende burgemeester met een kwalitatief betere burgemeester. Dit kan weer terug te leiden zijn op het feit dat de burgemeester ideaal gezien een verbinder is. Een politicus is eerder te omschrijven als verbinder dan als aanjager. En vanuit dat perspectief wordt wellicht een verleden in de gemeentelijke politiek ideaal geacht. Qua werkervaring zijn er dus geen vereisten, maar een HBO- of universitaire opleiding is gewenst. Er wordt een bepaald denken werkniveau verwacht voor de


135

uitoefening van dit beroep. Hiervoor is een hogere opleiding een pré. Volgens burgemeester Roolvink van gemeente Grave: ’’Universitair niveau vind ik persoonlijk niet noodzakelijk, maar je moet wel het werken denkniveau hebben. Je moet snappen waar het over gaat en een academische titel is hiervan een bevestiging.’’ Zijn collega-burgemeester Bos van gemeente Boekel (Bijlage III), zegt hierover: “In een profielschets (van een burgemeestervacature, red.) staat vaak dat men een HBO of academische achtergrond nodig heeft, want hoe je het ook wendt of keert, je krijgt toch te maken met teksten en formulering die een dergelijke achtergrond vereisen. Ik zeg niet dat een mbo-er dat niet kan want daarin doe ik hem tekort, maar ik denk dat een gedegen basisopleiding wel zorgen voor een beter functioneren.” Doordat een grote meerderheid van de ondervraagden aangaf de voorkeur te hebben voor een burgemeester als verbinder ten opzichte van een burgemeester als aanjager, lijkt het er volgens de theorie dan ook op dat een burgemeester beter een alfa-geschoolde dan een bèta-geschoolde kan zijn. Zo zou een typische alfa-geschoolde meer een bruggenbouwer zijn, die betrokken is bij het samenwerkingsproces en aandacht schenkt aan de acties en ambities van mensen binnen de groep, terwijl een stereotype bèta-geschoolde meer waarde hecht aan visie en het aangeven van duidelijke kaders. Hij houdt zich aan prioriteiten en gaat pragmatisch en concreet te werk. Echter is dit natuurlijk een erg simplistisch model, waardoor alfa- en bèta geschoolden lijnrecht tegenover elkaar worden gezet. Door naar de praktijk te kijken is enige nuancering wel op zijn plaats, zoals burgemeester Bos van gemeente Boekel (Bijlage III) opmerkte: “Laat ik van deze 4 nadrukkelijk zeggen dat ik veronderstel van mezelf dat ik het beste pas bij verbinder, maar je hebt natuurlijk toch ook de andere aspecten in te vullen, en de nuance zit hem natuurlijk ook in het feit of je meer of minder bent. (…) Kijk, in anno 2015 ben je een netwerker, want anders kun je niet eens maatschappelijk goed functioneren, daar heb je ook bijdrage in te vervullen.” Een bèta kan wel degelijk een verbindende burgemeester zijn alswel dat een alfa een aanjagende burgemeester kan zijn. In ieder geval kan geconcludeerd worden dat voor de burger de verbindende rol de voorkeur geniet boven de aanjagende rol.

1.5. Kerk en Staat 1.5.1. Juridische ontwikkelingen Over de juridische ontwikkelingen op het gebied van kerk en staat zijn in het voorafgaande hoofdstuk twee stellingen opgesteld. Deze luiden als volgt: "De burgemeester moet zich inspannen om een diversiteit aan religies en levensbeschouwingen plaats te bieden in het publieke domein" en "Moet de burgemeester een aansturende rol spelen in het


136

herkennen/voorkomen van radicalisering van gelovigen?" Deze vragen zijn voorgelegd in de burgerenquête en aan enkele burgemeesters is gevraagd om in te gaan op de onderwerpen uit de vragen. In het onderstaande worden eerst de interviews met de burgemeesters kort behandeld en daarna de resultaten uit de enquête. Uit de interviews die zijn afgenomen komt allereerst naar voren dat elke burgemeester erkend dat hij of zij een verbindende rol heeft. Of en hoe deze verbindende rol wordt ingevuld, verschilt per burgemeester. Je bent burgemeester voor iedereen, het woord neutraliteit komt meermaals terug in de antwoorden. Twee burgemeesters geven expliciet aan regelmatig contact te hebben met de pastoor en/of de imam. Een burgemeester geeft aan dat je een balans moet zoeken in contact met de geloofsgemeenschappen. Je zou jezelf niet moeten opdringen, maar er wel actief zijn als daarom gevraagd wordt. En dat verschilt dus per geloofsgemeenschap in een gemeente, en of deze überhaupt in een meervoud aanwezig zijn. Dit

contact

met

de

geloofsgemeenschap

houdt

verband

met

het

radicaliseringsonderwerp. Dit is een onderdeel van openbare orde, waar de burgemeester mee gemoeid is. Waar de ene burgemeester aangeeft dat je als burgemeester door gebrek aan instrumenten weinig kan doen en dit bij de politie ligt, geeft de ander aan dat zij in het veiligheidshuis (mensen van gemeenten, politie, hulpverleners, openbaar ministerie) een belangrijke rol spelen om radicalisering in een zo vroeg mogelijk stadium te herkennen. Een burgemeester gaf aan hij vlak na de aanslag in Parijs ’s avonds werd gebeld door iemand van de Turkse gemeenschap omdat ze het idee hadden dat er iemand radicaliseerde. Ongeacht of de burgemeester daarvoor het juiste instituut is, zonder een toegankelijke houding is er minder mogelijkheid radicalisering te signaleren. Dit gaat in kleinere gemeenten eenvoudiger dan in steden als Amsterdam of Rotterdam. Twee burgemeesters noemde als voorbeeld de Nationale Naturalisatiedag, waarbij ze zelf langsgingen bij de nieuwe Nederlanders in plaats van ze te ontvangen op het gemeentetehuis. De nadruk ligt dan niet op radicalisering, maar het zou een bijvangst zijn, volgens een van de burgemeesters. Hij kreeg zo een kijkje in het leven van iemand. Radicalisering is daarmee een onderwerp wat binnen elk gemeentelijk apparaat een eigen invulling krijgt wat betreft de rol die de burgemeester daar heeft, en de mogelijkheden zijn sterk afhankelijk van het aantal inwoners in de gemeente. Op de eerste vraag, ‘De burgemeester moet zich inspannen om een diversiteit aan religies en levensbeschouwingen plaats te bieden in het publieke domein’, heeft 67,3% ja geantwoord. 10,9% een nee, 19,0% maakt het niet uit en 2,7% heeft geen mening. Variabelen als leeftijd, opleidingsniveau en de grote van de gemeente geven geen significante verschillen aan. Bij de categorie geloof zijn er ook geen grote verschillen op te


137

merken. Zo is de verhouding niet-gelovigen en katholieken in hun antwoorden: ja (64,6% en 67,6%) nee (12,1% en 11,8%) maakt mij niet uit (20,2% en 17,6%) en geen mening (3,0% en 2,9%). Bij het onderscheid in man/vrouw heeft 57,9% van de mannen ja geantwoord en 21,1% nee. Bij de vrouwen antwoorde 73,3% met een ja en 4,4% met een nee. Buiten dit verschil kan gesteld worden dat op basis van de enquêteresultaten, ongeveer 1/3 van de burgers vindt dat de burgemeester zich moet inspannen om een diversiteit aan religies en levensbeschouwingen plaats te bieden in het publieke domein. De rest zou verdeeld zijn onder de nee/het maakt me niet uit/geen mening categorieën. De tweede vraag, ‘Moet de burgemeester een aansturende rol spelen in het herkennen/voorkomen van radicalisering van gelovigen?’ is als volgt beantwoord: ja met 64,6%, nee met 19,7%, maakt mij niet uit met 7,5% en geen mening met 8,2%. 26 van de 29 nee stemmen komen uit de categorie 16-25 jarige. Opleidingsniveau en de grote van de gemeente leveren geen significante verschillen op. In de meeste categorieën van geloof wordt de vraag tussen de 60% en 80% met ja beantwoord. Wel valt uit de gegevens op te merken dat mannen (ja 75,4% en nee 14,0%) tegenover vrouwen (ja 57,8% en nee 23,3%) iets meer neigen naar een grotere rol voor de burgemeester in het proces. Op basis van de resultaten uit de enquête blijkt dus dat ongeveer 1/3 van de respondenten vind dat de burgemeester een aansturende rol moet spelen in het herkennen/voorkomen van radicalisering van gelovigen, en de rest in de andere drie categorieën valt. 1.5.2. Theologische ontwikkelingen Om een gedeelte van de ideeën uit het theoretisch kader te toetsen bij de burgers, zijn twee vragen opgesteld vanuit de theologische reflectie op Kerk en Staat. De eerste vraag heeft betrekking op de legitimatie van de autoriteit van de burgemeester. Carl Schmitt stelt dat

Moet geloofsgemeenschappen en Staat eenzelfde doel nastreven?

een soeverein gelegitimeerd wordt door een goddelijk machtsconcept.

10

Om de enquête voor de burgers zo

15

toegankelijk mogelijk te houden is gekozen voor een brede vraag naar

17

Ja

Nee

wat volgens burgers de autoriteit van de

burgemeester

waren Meerdere worden

legitimeert.

meerdere

antwoorden.

antwoorden ingevuld.

Er

Er

konden zijn

Maakt me niet uit 58 Geen mening

vier

combinaties van antwoorden die het

Figuur 24. Resultaten Kerk en Staat


138

meeste voorkomen: Kiezer (14.3%), Wet (21.8%), Wet+kiezer (18.4%), Wet + kiezer + regering (23.8%). Respondenten uit de leeftijdscategorie 16-25 jaar geven veelal de voorkeur aan een combinatie van antwoorden: wet+kiezer (19.8%) en wet+kiezer+regering (24%). Bij de mannelijke respondenten valt op dat naast de vier meest genoemde combinaties van antwoorden ook wet+regering door een relatief hoog percentage is ingevuld: 10.5%. De andere vraag die aansluit bij de theologische reflectie op Kerk en Staat is de vraag of Kerk en Staat hetzelfde doel moeten nastreven. 15% van de respondenten is het hiermee eens, 58% is het hiermee oneens, 17% maakt het niet uit en 10% heeft geen mening. Gekeken naar de grootte van de gemeente viel op dat respondenten uit een kleine gemeente vaker nee antwoorden (71.4%) dan respondenten uit een grote gemeente (52.3%). Niet-gelovigen hebben vaker geen mening (13.0%) dan katholieken (5.9%). Tevens antwoordden niet-gelovigen in beperkte mate minder met ja (15.2%) dan katholieken (20.6%).

Mannen

antwoordden

vaker

nee

(66.7%)

dan

vrouwen

(52.2%).

Conclusie In het theoretisch kader zijn er vanuit de juridische reflectie twee deelonderwerpen toegelicht. De eerste vraag die hierbij naar voren is gekomen, is of de burgemeester een actieve rol moet hebben en op moet treden als verbinder tussen religies. Uit de interviews is gebleken dat de burgemeesters inspelen op de wens van de geloofsgemeenschappen in hun eigen gemeente. Is er geen behoefte of vraag naar, dan blijft deze burgemeesters rol op de achtergrond. De enquêteresultaten lieten zien dat een grote meerderheid van de burgers wel vindt dat de burgemeester zich moet inspannen om een diversiteit aan religies en levensbeschouwingen plaats te bieden in het publieke domein. De burgemeester als verbinder komt hier dan ook sterk naar de voorgrond. De tweede vraag ging over de functie die de burgemeester wel of niet moest hebben bij het herkennen van radicalisering op lokaal niveau. Uit de interviews bleek dat enkele burgemeesters hier al op hun eigen manier mee bezig waren (naturalisatie, huisbezoeken) maar hier nog geen vast programma voor was. Het zou vallen onder het kopje openbare orde en veiligheid. De enquêteresultaten lieten zien dat een grote meerderheid van de respondenten een voorstander is van de aansturende rol van de burgemeester op dit gebied. Een gegeven wat neigt naar een burgemeester als aanjager. Over hoe dit dan inhoudelijk moet worden ingevuld valt door de lokale verschillen nog niet te zeggen. Ook vanuit een theologische reflectie is theoretisch onderzoek verricht, aangevuld met twee enquêtevragen en interviews. Hieruit blijkt dat de burgemeester als onafhankelijke persoon ruimte moet bieden aan religie in het publieke domein. Daarbij dient in ogenschouw


139

te worden genomen dat de Kerk ook een transcendent element kent dat van wezenlijk belang is in het leven van haar volgers. Haar heilsboodschap is universeel geadresseerd en heeft zodoende ook politieke relevantie. Een burgemeester zou zorg kunnen dragen voor de volledige uiting van het kerkelijk leven, zowel privaat als publiek, zodat zij in de staat gestalte krijgt in het publieke domein. Uit de interviews blijkt dat veel burgemeesters contact onderhouden met de plaatselijke pastoor, dominee en of imam. Zo kunnen zij mogelijke problemen signaleren en blijven ze op de hoogte van wat er speelt in de gemeente. De ondervraagde burgemeesters beschouwen de geloofsgemeenschappen als belangrijke samenbindende factoren in de samenleving. Carl Schmitt stelt dat wetten door een soevereine macht worden ingegeven die noodwendig vanuit een goddelijk machtsconcept moet worden gedacht. Hij stelt ook dat pluralisme onwenselijk is omdat hiermee verdeeldheid in de menselijke wil in stand wordt gehouden. De burgemeester zou in de rol van verbinder eenheid kunnen bewerken. Vanuit zijn ambt zou hij ervoor moeten waken zijn particuliere opvattingen aan anderen op te leggen. Uit de enquête blijkt dat burgers de legitimatie van de autoriteit van de burgemeester niet zozeer in een goddelijk machtsconcept zien, maar veeleer in een combinatie van wet, kiezer en de regering. Volgens Karl Barth dienen Kerk en Staat een gezamenlijk doel: de verheerlijking van Gods glorie op aarde. Een seculiere Staat kan volgens Barth niet theologisch gedacht worden. Elke institutionele handeling is volgens hem uitdrukking van de zondige mens en gerelateerd aan Gods genadegave. Uit de enquête blijkt dat de meerderheid van de burgers tegen een gezamenlijk doel van geloofsgemeenschappen en staat is. Uit de interviews met de burgemeesters blijkt dat ze wel contact onderhouden met kerkleiders, maar dat ze vinden dat hun ideeën niet moeten gelden in de gemeentepolitiek. "Als iemand vanuit religieuze inspiratie politieke ideeën heeft dan is het zaak dat deze via een politieke partij doorgang vinden in het

democratisch

burgemeester

van

bestel", Riswijk

aldus van

gemeente Druten (Bijlage III).

Volgt u uw burgemeester op sociale media? 4,1 1,4

Ja, actief

6,1

1.6. Recente ontwikkelingen

Ja, ik zie het wel eens voorbij komen

1.6.1. Digitalisering

Nee, maar ik gebruik wel social media

De respondenten zijn ook enkele vragen gesteld omtrent het thema digitalisering.

88,4

Geen social media

Ten eerste gaf bijna 96% aan sociale Figuur 25. Resultaten recente ontwikkelingen


140

media te gebruiken. Slechts een heel klein deel gaf echter aan actief de burgemeester te volgen (1.4%) of hem/haar wel eens voorbij te zien komen op sociale media (6.1%), zoals ook te zien in Figuur 25. Vervolgens passeerden enkele stellingen de revue over het gebruik van sociale media door burgemeesters. De respondenten werd een stelling voorgelegd die zij konden beantwoorden op een vijfpuntsschaal, variërend van 'zeer mee oneens' tot 'zeer mee eens'. De eerste van deze stellingen was de volgende: "Ik vind het belangrijk dat de burgemeester te vinden is op sociale media". De resultaten hiervan zijn te vinden in Figuur 26.

Figuur

26.

Ik

vind

het

belangrijk

dat

de

burgemeester

te

vinden

is

op

social

media

Zoals te zien is de meerderheid of neutraal ten opzichte van de stelling (34.7%) of het eens met de stelling (36.7%). 19% is het oneens met de stelling, en aan de uitersten bevinden zich 5.4% en 4.1%, respectievelijk 'zeer mee oneens' en 'zeer mee eens'. Er waren er geen grote verschillen tussen de verschillende leeftijden te ontdekken. De volgende stelling was de volgende: "Op sociale media is de burgemeester nog steeds in functie. zelfs zijn privéaccounts". De uitslagen hiervan zijn te zien in Figuur 27.


141

Figuur 27. Op social media is de burgemeester nog steeds in functie, zelfs zijn privéaccounts

Slechts 3.4% van de ondervraagden gaf de reactie 'zeer mee oneens'. Mee oneens kreeg 17.7% van de responsen, en 14.3% van de ondervraagden was neutraal. Bijna een meerderheid was het met de stelling eens, namelijk 49.7%, en ten slotte was 15% het er zelfs 'zeer mee eens'. De laatste stelling rond dit onderwerp was 'Als iemand niet goed overweg kan met internet en sociale media, dan is dat een goede reden om diegene niet als burgemeester aan te stellen'. De uitslagen van deze stelling zijn te vinden in Figuur 28.


142

Figuur 28. Als iemand niet goed overweg kan met internet en social media, dan is dat een goede reden om diegene niet als burgemeester aan te stellen

32.7% van de respondenten gaf aan het hier 'zeer mee oneens' te zijn, en 42.2% gaf de respons 'mee oneens'. 12.2% was neutraal, en iets minder, namelijk 11.6% was het eens met de stelling. Tenslotte was 1.4% het zeer eens met deze stelling.


143

1.6.2. Multiculturalisme Met betrekking tot het thema multiculturalisme werden de respondenten allereerst gevraagd of ze de voorkeur geven aan een

burgemeester

die

tot

dezelfde etnische groep als zijzelf

behoort.

Maar

15%

2

Zou u de voorkeur geven aan een burgemeester die tot dezelfde etnische groep als u behoort?

Maakt me niet uit

antwoordde hier positief op; zij geven

aan

hier

inderdaad

2 15

Dezelfde etnische groep

voorkeur voor te hebben. 81% geeft aan hier geen waarde aan

Andere etnische groep

te hechten en 2% wil zelfs bij 81

voorkeur een burgemeester uit

Geen mening

een andere etnische groep dat zijzelf. Naar leeftijdsgroepen zijn er

kleine

bespeuren

verschillen op

dit

te

gebied.

Respondenten van 36 jaar en ouder

lijken

iets

vaker

Figuur 29. Resultaten recente ontwikkelingen

de

voorkeur

voor

een

burgemeester

van

dezelfde

Zou u zich minder vertegenwoordigd voelen door een burgemeester die tot een andere etnische groep behoort dan u? 3

Ja

13

etnische groep als zijzelf te Nee

geven, maar dit verschil is niet groot. Wel

is

te

zien

dat

mensen uit kleine gemeenten vaker de voorkeur geven aan

Geen mening

84

een burgemeester met dezelfde etniciteit als zijzelf (32.1%) ten


opzichte van grotere gemeenten (8.3% en 11.2%). Ook mannen geven hier vaker de voorkeur aan (22.8%) dan vrouwen (10%). Katholieken zeggen met 23.5% het vaakst de voorkeur te geven aan een burgemeester met dezelfde etniciteit als zijzelf, tegenover 14,1% van de niet-gelovigen en zelfs 0% van de respondenten die zichzelf als protestants beschouwd. Met de vraag hierna zijn we een stap verder gedaan: in hoeverre zouden respondenten zich minder vertegenwoordigd voelen door een burgemeester die tot een andere etnische groep behoort dan zijzelf. 12,9% van de respondenten gaf aan zich in dat


144

scenario inderdaad minder vertegenwoordigd te voelen. Leeftijdsverschillen zijn hier groter dan bij de vorige vraag: in de leeftijdsgroepen tot 36 jaar zeggen minder mensen zich hierdoor minder vertegenwoordigd te voelen dan het algemeen gemiddelde, terwijl in elke leeftijdsgroep van 36 jaar en ouder meer dan 20% dit aangeeft. Ook is er te zien dat mensen uit kleine gemeenten zich minder vertegenwoordigd zouden voelen door een burgemeester die tot een andere etnische groep behoort (32,1%) ten opzichte van grotere gemeenten (8,3% en 8,4%). Verder zouden mannen zich eerder minder vertegenwoordigd voelen door een burgemeester met een andere etniciteit dan die van henzelf dan vrouwen (22,8% tegenover 6,7%). 20,6% van de katholieken zegt zich vaker minder vertegenwoordigd te voelen door een burgemeester met een andersoortige etniciteit, terwijl dit bij de nietgelovigen om 12,1% gaat en opnieuw om 0% van de protestantse respondenten. Op de vraag of de burgemeester zich moet distantiëren van maatschappelijke debatten rondom de multiculturele samenleving, geeft 25,2% van de ondervraagden aan dat hij dit inderdaad moet doen. 51% zegt dat hij zich hier mee mag bemoeien en 19,7% maakt het niet uit. Gespecificeerd op leeftijd blijkt dat hoe ouder men is, des te vaker men vindt dat de burgemeester zich hiermee mag bemoeien. Met betrekking tot opleidingsniveau, gemeente grootte of geslacht komen er geen eenduidige verschillen naar voren. Op het gebied van geloof geven niet-gelovigen het vaakst aan dat de burgemeester zich moet distantiëren van deze discussies (30,3%), gevolgd door katholieken (17,6%) en van de protestantse respondenten geeft nog maar 10% aan dat een burgemeester zich hiervan moet distantiëren. Wanneer er gekeken wordt naar de ondervraagden die aangaven dat de burgemeester een aansturende rol moet spelen in het herkennen/voorkomen van radicalisering, geeft 62,1% aan dat een burgemeester zich ook mag bemoeien met maatschappelijke debatten rondom de multiculturele samenleving.


145

Vindt u dat de burgemeester zich moet distantieren van maatschappelijke debatten rondom de multiculturele samenleving, zoals de Zwarte Pieten discussie of het dubbele nationaliteitendebat? Ja, daar moet hij zich van distantieren 4 25

20

Nee, hij mag zich hier mee bemoeien Maakt me niet uit

Geen mening 51


Van de mensen die vinden dat de burgemeester hier geen aansturende rol in moet spelen, geeft een ongeveer gelijk aantal mensen aan dat een burgemeester zich mag bemoeien met deze maatschappelijke debatten, maar maakt het voor 20,7% niets uit. In de ‘maakt me niet uit’-categorie van de radicaliseringsvraag is dit zelfs opgelopen tot 45,5%. Conclusie Digitalisering Het gebruik van social media De meeste burgers vonden het belangrijk dat de burgemeester te vinden is op social media. Burgemeesters zelf geven echter aan vaak niet zelf gebruik te maken van sociale media, en als het al bestaat, het door iemand van de gemeente te laten doen in plaats van zijzelf. De redenen om het niet te doen waren legio: "Het past niet bij mij" of "Het is maar de halve waarheid". Alleen de burgemeester van Druten (Bijlage III) vertelde ons het wel zelf te doen - hij was ook de eerste twitterende burgemeester in Nederland. Hij vertelde dat mensen hier


146

positief op reageerden, om te zien wat een burgemeester de hele dag deed, of omdat ze zijn betrokkenheid voelden. Er hadden wel enkele andere burgemeesters zakelijke profielen zoals LinkedIn, maar niet iets waar zij hun dagelijkse gang van zaken kwijt kunnen zoals Facebook of Twitter. Soms hadden zij wel het gevoel dat ze een verbinding misten met de jongere generatie, maar dat weten ze of aan hun eigen leeftijd, of aan het feit dat je altijd wel wat mist. Ze zagen Facebook of Twitter niet als noodzakelijke brug, maar gebruikten daar liever persoonlijk contact voor: "Ik probeer die contacten wel aan te halen, maar dat kan ook even bij de sportvereniging langsgaan zijn".

Scheiding van privé en zakelijk op sociale media De meerderheid van de ondervraagden (64,7%) vond dat de burgemeester nog steeds in zijn rol zit als hij communiceert via sociale media. Dit betekent dus, met het oog op zijn politieke neutraliteit, en ook op zijn rol als verbinder, rolmodel en persoon waarmee iedereen in de gemeente zich moet kunnen identificeren, dat de burgemeester voorzichtig moet zijn met wat hij plaatst op social media. De burgemeesters stemmen hiermee in: "Ik houd me heel erg in om politiek getinte uitspraken te doen", aldus de burgemeester van Druten, en de burgemeester van Grave vertelt dat "men, schat ik in, geen onderscheid kan maken of ik als burger of als burgemeester tweet".

Belang van sociale media De burgemeester van Druten (Bijlage III) geeft aan dat het geen must is om social media te gebruiken, maar geeft wel het volgende aan: "Een burgemeester die niet overweg kan met social media heeft denk ik ook problemen met gewone media". De geënquêteerden zijn het hiermee eens: bijna driekwart (74,9%) van hen vindt dat het niet kunnen omgaan met sociale media geen reden is om een burgemeester niet aan te stellen. Dit lijkt echter in tegenstelling tot de recente gebeurtenissen waarin burgemeesters vielen omdat zij niet om konden gaan met social media: goede voorbeelden zijn Rob Bats van Haren en Onno Hoes in Maastricht. Uit een interview kwam echter een antwoord naar voren: in alle gevallen waarin sociale media een rol heeft gespeeld in het vallen van de burgemeester is dat waarschijnlijk niet de enige factor geweest: "we moeten het doen met wat we via de dagbladen horen", zo geeft een burgemeester aan. Het lijkt er dus op dat omgaan met sociale media wel gewenst maar niet per se noodzakelijk is. Het wordt door burgers wel gewaardeerd, en zij zouden het graag meer zien dan dat het nu gebeurt. Voor alle burgemeesters die sociale media bij zich vinden passen


147

geldt het volgende devies: wees voorzichtig met je privéleven, en plaats bij voorkeur geen polariserende meningen. Multiculturalisme Het merendeel van de ondervraagden lijkt het niet uit te maken wat de etniciteit is van hun burgemeester. Of het nu gaat om de voorkeur voor een burgemeester of om de mate van ervaren vertegenwoordiging door een burgemeester, lijkt het erop dat het overgrote deel van de mensen geen waarde hecht aan de etnische achtergrond van de burgemeester. Wanneer dit wordt uitgesplitst naar leeftijd, is desondanks te zien dat ouderen vaker de voorkeur hebben voor een burgemeester met dezelfde etniciteit als zijzelf. Hetzelfde geldt voor mensen uit kleinere gemeenten, mannen en katholieken. Jonge, protestantse vrouwen uit middelgrote gemeenten blijken zich daarentegen het minst te bekommeren om de etniciteit van de burgemeester. Burgemeesters lijken ongeveer dezelfde mening te delen. Burgemeester Bos van gemeente Boekel (Bijlage III), zegt: “Een burgemeester moet dienstbaar tegenover de gemeente staan en ervoor zorgen dat de voorzieningen en diensten op orde zijn.” Of een de rol van bijvoorbeeld geslacht of etniciteit dan zwaar meeweegt denk hij niet. Als de man of vrouw maar geschikt is. Daarnaast vinden ouderen ook vaker dat een burgemeester zich mag bemoeien met maatschappelijke debatten rondom de multiculturele samenleving. Terwijl protestanten de etniciteit van de burgemeester het minst belangrijk achten, vinden zij wel het vaakst dat hij zich mag mengen in discussies over de multiculturele samenleving. Verder is er te zien dat mensen die vinden dat de burgemeester een aansturende rol moet spelen in het herkennen en voorkomen van radicalisering onder jongeren, ook het vaakst dat een burgemeester zich mag bemoeien met multiculturele debatten. Mensen die daarentegen vinden dat hij geen aansturende rol moet spelen of die het niet uitmaakt wat de rol van burgemeester daarin is, lijken zich er ook minder om te bekommeren of hij zich mengt in discussies rondom de multiculturele samenleving. Over het al dan niet bemoeien met maatschappelijke debatten rondom de multiculturele samenleving zegt burgemeester Bos van gemeente Boekel (Bijlage III) het volgende: “Ik ben van mening dat je als burgemeester soms in situaties de regie kunt nemen of ervoor kunt zorgen dat de discussie ook warm en op een nette manier verloop, zonder dat je jezelf een rol toebedeeld met betrekking tot de inhoud. (…) In eerste instantie ben ik er een voorstander van om in ieder geval procesbewaker en “neutraal” te zijn. Op het moment dat er iets niet deugt, wordt je wel geacht om een boegbeeld te zijn en er iets van te vinden, maar dan moet je wel in de gaten hebben dat datgene wat je inbrengt er ook toe doet in


148

plaats van olie op het vuur gooit.” Ook burgemeester Roolvink van gemeente Grave (Bijlage III), vindt dat een burgemeester naar buiten toe neutraal moet optreden rondom multiculturele discussies: “Men ziet mij dan toch als burgemeester en niet als privépersoon. (…) Één op één geef ik soms wel mijn mening, maar die ga ik niet openbaar publiceren.” Al met al lijkt het erop dat etniciteit voor het overgrote merendeel van de mensen er niet toe doet, in ieder geval in theorie. Natuurlijk kunnen mensen sociaal wenselijke antwoorden geven en die kans wordt zeker groter wanneer het dit soort kwesties behelst; etniciteit ligt immers nog steeds gevoelig in de Nederlandse samenleving. Maar desondanks geeft zowel een meerderheid van de burgers als de burgemeesters aan dat de etnische achtergrond van een burgemeester in beginsel geen rol zou moeten spelen. Met betrekking tot de inmenging in debatten rondom de multiculturele samenleving bestaat echter wel meer discrepantie tussen de meningen van de burgers en die van de burgemeesters. Waar burgers eerder vinden dat een burgemeester zich mag bemoeien met deze debatten, vinden burgemeesters toch dat hij vooral een neutrale positie moet hebben, men name naar buiten toe. Op het moment dat een discussie niet op een goede manier dreigt te gaan, lijkt het daarom verstandig om op tijd als boegbeeld van de gemeente op te staan en als burgemeester je mening uit te dragen. Let er daarbij wel op dit te doen in de rol van burgemeester en niet als privépersoon, of maak dit onderscheid helder. Een burgemeester moet daarnaast altijd proberen een constructieve inbreng te hebben in een discussie in plaats van olie op het vuur te gooien.

Ik ben tevreden over de manier waarop burgemeesters benoemd worden 3,4 Tevreden

1.7. Wijze van aanstelling Uit de eerste vraag van de enquête, Kent

u

aanstelling

de

huidige

voor

wijze

van

burgemeesters?,

bleek dat 59,2 % de aanstellingswijze

Niet tevreden

34

zo niet in detail, dan wel ongeveer

45,6

wist, zie figuur 1. Wat opvalt aan deze resultaten is dat drievierde van

17

Weet het niet

Geen mening

de mensen vanaf 36 jaar en ouder de aanstellingswijze weet en dat vanaf

Figuur 32. Resultaten wijze van aanstelling

56 jaar dit zelfs 100% is. 55,6% van de respondenten die VWO volgen weet de aanstellingswijze, tijdens de bachelorfase van de


149

universiteit is dit 56,8%, terwijl dit na de master- of doctoraalfase gestegen is tot 76,9%. De grootte van de gemeente waarin de geënquêteerde woont bleek niet van invloed te zijn op deze kennis. Daarna werd er een stelling, Ik ben tevreden over de manier waarop burgmeesters benoemd worden, aan de respondenten voorgelegd. Hieruit bleek dat 45,6% tevreden was, 17,0% was niet tevreden, 34,0% weet het niet en 3,4% had geen mening, zie figuur 33. Dit bleek onder de 16 tot 25 jaar oude respondenten niet te veranderen. Hierbij is het respectievelijk 44,6%, 16,5%, 35,5% en 3,3%. De grootte van de gemeente waarin de respondenten wonen daarentegen, bleek wel van invloed. In kleine gemeenten is 50,0% tevreden, in middelgrote gemeenten 75,0%, en in grote gemeenten 41,1%. De voorkeur van de etnische groep waaruit de burgemeester maakt nauwelijks verschil, 40,9% van de mensen die de voorkeur geven aan een burgemeester uit dezelfde groep is tevreden tegenover 44,5 % bij de mensen die

Kent u de huidige wijze van aanstelling voor burgemeesters? Ja, precies

4,8 15,6

Ja, ongeveer

dat niets uitmaken. Voor de mensen die

niet

tevreden

respectievelijk

zijn

18,2%

is

dit

tegenover

17,6%. Voor diegene die het niet weten 36,0% tegenover 34,5% en

36,1 43,5

Nee, eigenlijk niet Nee, maakt me niet uit


diegene die geen mening hebben is het 4,5% tegenover 3,4%. Vervolgens

werd

de

respondenten gevraagd wat volgens hen

de

beste

manier

van

het

benoemen van een burgemeester is. 46,9% koos voor verkiezing door de bevolking. 38,1% koos voor het solliciteren bij de raad. 13,6% koos voor de kroonbenoeming. 0,7% wilde iets anders. In de categorie 16-25 jarigen verschilt dit nauwelijks. Hier zijn de percentages respectievelijk 48,8, 36,4, 13,2, 0,8. 50,0% van de respondenten die VWO volgen vindt een verkiezing door de bevolking de ideale manier, tijdens de bachelorfase van de universiteit is dit nog maar 45,7%, terwijl dit na de master- of doctoraalfase gedaald is tot 30,8%. De tegengestelde trend is zichtbaar voor de sollicitatieprocedure bij de raad. Deze manier van aanstellen stijgt respectievelijk van 33,2% naar 38,3% en uiteindelijk naar 61,5%. Er is geen verschil tussen man en vrouw.


150

Conclusie Opvallend

is

dat

naarmate

de

leeftijd toeneemt de bekendheid van de aanstellingswijze ook toeneemt. Dit is waarschijnlijk te verklaren door

het

feit

dat

Naar mijn mening is de beste manier van benoemen van een burgemeester Verkiezing 0,7

mensen

Solliciteren bij gemeenteraad

13,6

geïnteresseerder raken in de lokale 46,9

politiek en door meer levenservaring eerder te maken krijgen met de aanstellingswijze

van

Regeringbenoe ming

38,1

de

Anders

burgemeester. Waarschijnlijk is dit ook de verklaring voor de toename


van de bekendheid qua opleiding. Wanneer je van het VWO naar universiteit gaat en vervolgens je master- of doctoraat haalt, ben je een stuk ouder en dus meer bekend met de aanstellingswijze van de burgemeester. Daarnaast kan dit eventueel verklaard worden door meer interesse in een carrière in de lokale politiek of zelf actief te zijn in de politiek. Interessant om te concluderen is dat deze stijging in de bekendheid vergelijkbaar is met de daling in de voorkeur om de burgemeester door de bevolking te laten kiezen. Personen op het VWO vinden dit nog een goede optie, maar in de bachelor en in de master is hier een sterk dalende lijn in te zien. Mensen raken dan meer bekend met de huidige wijze, maar waarschijnlijk ook met wat het burgemeestersambt inhoudt en de gevaren die politieke keuzes in dit ambt met zich mee brengen. Tegengesteld hieraan, en in lijn met de eerdere stijging in kennis van de huidige wijze van aanstelling, is een stijgende lijn zichtbaar in de mogelijkheid van aanstelling door een sollicitatie bij de raad. Over het algemeen kunnen we concluderen dat de burgers tevreden zijn met de huidige wijze van aanstelling. Dit wordt nog een onderstreept door de gesproken burgemeesters. Zo spreekt burgemeester Roolvink van gemeente Grave (Bijlage III): “Het systeem zoals het nu is werkt goed. Er zit een goede kwaliteitstoets in en die check zit er niet meer in als je door de bevolking laat kiezen.” Interessant is om te zien dat de middelgrote gemeenten over het algemeen meer tevreden zijn. Dit is te verklaren doordat ze er niet zo dicht op zitten als in de kleine gemeenten, maar er ook niet zo’n grote afstand is tussen de burgemeester en de burgers als in de grote gemeenten. Daarnaast is het goed om te concluderen dat de voorkeur voor de etniciteit geen tot nauwelijks invloed heeft op de tevredenheid met de huidige wijze van aanstellen.


151

Uit de bovenstaande gegevens concluderen wij dat de burgers tevreden zijn met de huidige wijze van aanstellen. Opvallend is echter wel dat wanneer er gevraagd wordt naar de ideale manier, nog steeds een meerderheid een directe verkiezing prefereert. Dit kan in de toekomst, wanneer de tevredenheid over de huidige aanstellingswijze wegvalt, de positie van de burgemeester verzwakken. De burgemeesters die wij gesproken hebben, hebben ook aangegeven tevreden te zijn. Zo zegt burgemeester Bos van gemeente Boekel (Bijlage III): “Op het moment dat je zegt dat de burgemeester wordt gekozen door de inwoners, dan moet je je ook afvragen in hoeverre de burgemeester geacht wordt ook boven de partijen te staan.”.

Een

directe

verkiezing

door

de

bevolking

past

niet

bij

het

huidige

burgemeestersambt. De risico’s van een afnemende onafhankelijkheid en het bekennen van een politieke kleur kunnen dan problemen veroorzaken. De huidige wijze geniet hedendaags de voorkeur maar wanneer er een trend inzit waarbij burgers ontevreden zijn over de manier van aanstellen zal daarop wellicht ook de wijze aangepast moeten worden. In het huidige ambt levert dit problemen op dus zou er dan tegelijkertijd ook gekeken moeten worden naar een andere invulling van het burgemeestersambt.

Conclusie sociaal-maatschappelijke subdenktank Onze hoofdvraag bestaat uit twee onderdelen, die hieronder behandeld en beantwoord zullen worden. Dit antwoord is gebaseerd op de conclusies die eerder in dit rapport staan en de daarbij behorende resultaten.

Hoe ziet het profiel er uit van de ideale burgemeester van 2025 in Nederland vanuit het sociaal maatschappelijke perspectief? Een burgemeester dient een verzorgd uiterlijk en een charismatische uitstraling te hebben en dicht bij de burgers te staan – let op dicht er bij betekent niet er tussen. Hij gebruikt social media, maar houdt dit politiek neutraal en is voorzichtig met het betrekken van zijn privé leven daarin. Er is geen voorkeur wat betreft geslacht, religie en etniciteit, maar er is wel een zekere levenservaring gewenst – wat zich mogelijk uit in een hogere leeftijd. Een hoog opgeleide burgemeester geniet de voorkeur en tevens ervaring binnen de gemeentelijke organisatie. Een burgemeester dient zich te allen tijde te gedragen als een boegbeeld en dient daartoe ook bereid te zijn in zijn privé leven. Dit alles maakt onderdeel uit van het profiel van de burgemeester van 2025 in Nederland. Belangrijk om bij het profiel in het oog te houden is dat “de perfecte burgemeester” niet bestaat, maar dat een burgemeester in de gemeente moet passen en dat dit afhankelijk is van de grootte van de gemeente en de lokale cultuur.


152

Wat is de visie van de burgers op de ideale invulling van het burgemeestersambt? Burgers zijn van mening dat een burgemeester zichtbaar dient te zijn. Dit uit zich vooral in waardering voor het gebruik van social media, het erkennen van een burgemeester als boegbeeld en het waarderen van een burgemeester als burgervader in goede en slechte tijden. Daarbij merken wij op dat veel mannen het liefst een autoritaire burgervader zien en vrouwen en het liefst een autoritatieve burgervader. Burgers zijn van mening dat een burgemeester zich tot hen verhoudt als een vader tot zijn kinderen en dat hij een moreel model is. Zij leggen vooral de nadruk op de rollen van een burgemeester als verbinder en netwerker, zowel in politiek, bestuurlijk, maatschappelijk en religieus opzicht. Een burgemeester dient volgens de burgers veel waarde aan de cultuur te hechten, laagdrempelig contact te onderhouden en regelmatig in de media te treden. Hij mag nevenfuncties hebben, maar niet als ze betaald zijn en/of het mag niet leiden tot tegenstrijdige belangen. In crisissituaties vinden burgers dat een burgemeester vooral moet communiceren en een coördinerende rol dient te vervullen. Deze coördinerende of aansturende rol wensen burgers ook bij het opsporen van radicalisering. Daarnaast zien burgers een rol weggelegd voor de burgemeester aangaande het stroomlijnen van de debatten omtrent de multiculturele samenleving. Over de wijze van aanstelling zijn de burgers tevreden, maar dit kan veranderen zodra het takenpakket verandert. Als het takenpakket zodanig verandert dat directe verkiezing een optie wordt, gaat de voorkeur hiernaar uit.


153

Gezamenlijke conclusie: het profiel van de ideale burgemeester Hoe ziet de ideale burgemeester eruit? Dat is de vraag die door middel van dit onderzoek beantwoord wordt.

‘Hoe ziet de functie van de burgemeester er in de toekomst uit in het licht van sociaal-maatschappelijke en bestuurlijke ontwikkelingen?’

In de vorm van een profielschets van de ideale burgemeester is het volgende antwoord

geformuleerd

bovenstaande

Gezocht:

op

de

hoofdvraag.

een

burgemeester.

Hij of zij, geslacht is niet van belang voor deze functie, is bij voorkeur van een leeftijd rond de veertig á vijftig jaar. De ervaring leert dat het hebben van enige levenservaring helpt bij het adequaat kunnen uitvoeren van het ambt. Dit geldt eveneens voor het beschikken over een analytisch denkvermogen en enige ervaring in het reilen en zeilen van de gemeente. Dit kan zowel in politieke als niet-politieke functies binnen de gemeente zijn. Daarbij is het wel van belang dat de politieke kleur van de burgemeester niet (duidelijk) terug mag worden gezien in de uitvoering van het ambt. Een grote mate van neutraliteit is vereist. Een

recente

ontwikkeling

met

betrekking

tot

de

uitvoering

van

het

burgemeestersambt is het gebruik van social media. Enige ervaring met het gebruik van social media is gewenst maar niet vereist. Momenteel gebruike burgemeesters social media op verschillende manieren. Naast de vele voordelen die social media met zich kan brengen, dient een burgemeester ook behoedzaam te zijn voor de negatieve gevolgen die (verkeerd) gebruik van social media met zich kan brengen. Van belang is dat er goed contact wordt gemaakt met de gemeenschap. De keuze om hierbij voor social media te kiezen, ligt geheel bij de burgemeester.


154

De burgemeester draagt de rol van een burgervader. Hij of zij dient zich ervan bewust te zijn dat deze rol 24 uur per dag, 7 dagen in de week wordt gedragen. De burgemeester dient te allen tijde een rolmodel voor de gemeenschap te zijn. Een constructieve houding moet gegeven kunnen worden in het maatschappelijke debat, waarbij genoeg ruimte geboden wordt aan de diversiteit van verscheidene religies en maatschappelijke groeperingen binnen de gemeenten terwijl er tegelijkertijd rekening gehouden wordt met de scheiding van kerk en staat. De burgemeester is het boegbeeld van de samenleving en moet bij calamiteiten als een leider optreden. Initiatieven van burgers moeten ondersteund worden, waardoor het ontstaan van de doe-democratie gestimuleerd wordt. Het is belangrijk dat de burgemeester als verbinder kan optreden om op die manier verschillende partijen aan tafel te krijgen. Dit zal onder andere ondersteunend werken om burgerinitiatieven te realiseren. De wijze waarop de burgemeester, naast zijn verbindende rol, omgaat met burgerinitiatieven, bepaalt hij of zij voor een groot gedeelte zelf. In het licht van de huidige ontwikkelingen op het gebied van de decentralisaties wordt het voor de burgemeester steeds belangrijker om goed te kunnen samenwerken met andere lokale en regionale actoren. De steeds belangrijker wordende grensoverschrijdende samenwerking betekent ook dat de burgemeester steeds meer concessies zal moeten doen ten aanzien van zijn eigen gemeente. Bij dit laatste merken de gemeenteraden, van met name de kleinere gemeenten, dat hun invloed kleiner wordt. Het belang van richtinggevend leiderschap en het samenbrengen van partijen door de burgemeester neemt daardoor toe. Naast dat de burgemeester een goede burgervader en leider moet zijn, is het zoals eerder gesteld steeds meer van belang dat hij of zij de rol van netwerker of verbinder op zich kan nemen. De vraag naar een netwerker of verbinder geldt voor zowel de grote als de kleine gemeente. De positie van de burgemeester als ordehandhaver is in de beleving van de burgers minder belangrijk dan andere eigenschappen. De komende jaren zal ook de rol van de burgemeester als procesregisseur steeds belangrijker worden. Het is belangrijk dat de burgemeester over een grote mate van onafhankelijkheid beschikt om het besluitvormingsproces goed te kunnen regisseren. Daarmee wordt ook de niet-politieke en onafhankelijke rol van de burgemeester van steeds groter belang.


155

Discussie Discussie politiek-bestuurlijke subdenktank Het praktijkonderzoek bestond uit twee delen, namelijk interviews en enquêtes. De enquêtes die verspreid zijn, zijn veel ingevuld. Van de 390 burgemeesters en 40 locoburgemeesters in Nederland hebben 105 van hen deelgenomen aan de enquête. Dat is bijna 25 procent van de gehele populatie aan burgemeesters. Wanneer er echter gekeken wordt naar de resultaten naar grootte, kan men zien dat van de 29 grote gemeenten er slechts 4 hebben deelgenomen. Dat is bijna 14 procent van de populatie aan grote gemeenten. Van de 45 middelgrote gemeenten hebben er 10 deelgenomen. Dat is afgerond 22 procent van de gehele populatie. Dit betekent dat er een bias is naar kleinere gemeenten in de resultaten van onze enquête. De burgemeesters die geïnterviewd zijn, zijn redelijkerwijs goed verspreid over het land. Hoewel hier wederom meer kleine gemeenten bij zitten. Daarnaast behoort hier ook bijvoorbeeld een oud-burgemeester van Maastricht toe. Dat kan er op zijn beurt weer voor zorgen dat de resultaten van dat interview niet in de huidige tijdgeest zitten. Over de interviews met de twee raadsgriffier en de drie gemeenteraadsleden kan gezegd worden dan deze allemaal uit Nijmegen kwamen. Dit zorgt er voor dat deze resultaten een bias hebben naar de situatie in Nijmegen en dus niet gemakkelijk gegeneraliseerd kunnen worden naar de rest van Nederland. Aan de andere kant zorgde dit wel voor een specifieke case waar erg in de diepte naar kan worden gekeken. Deze kanttekeningen moeten in acht worden genomen, desondanks wordt gedacht dat de resultaten goed bruikbaar zijn geweest voor het onderzoek. Zij moeten echter wel in de gaten worden gehouden wanneer men met de data gaat generaliseren.

Discussie sociaal-maatschappelijke subdenktank Er zijn enkele dingen aan te merken op dit onderzoek. Ten eerste zijn door de manier van verspreiding van de enquêtes (Facebook, en een enkele via e-mail) voor het overgrote deel respondenten bereikt uit de persoonlijke kringen van de onderzoekers. Dit betekent dat de respondenten vaak studenten waren die dus uit hetzelfde leeftijdscohort en opleidingsniveau kwamen, en vaak ook woonachtig waren in grote steden, in dit geval met name Nijmegen. Deze overrepresentatie kan de validiteit van de resultaten schaden; ze kunnen nu niet gemakkelijk geëxtrapoleerd worden naar de Nederlandse bevolking. Ook was het hierdoor moeilijk iets zinnigs te zeggen over significante verschillen tussen verschillende demografische groepen zoals leeftijdscohorten of gemeentegrootten.


156

Ook de groep geïnterviewde burgemeesters was niet geheel representatief; de meesten waren burgemeesters van relatief kleine gemeenten. Dit kwam omdat zij eenvoudigweg vaker en eerder tijd hadden dan hun collega's in grote steden. Vaak kwamen deze burgemeesters uit Nijmegen en omstreken; veel burgermeesters uit kleine gemeenten in het zuiden des lands dus

Toch zijn wij van mening dat deze mankementen niet de

resultaten invalide maken; zij dienen wel in het achterhoofd gehouden te worden bij elke gemaakte extrapolatie of generalisatie.


Ledenlijst Subdenktank politiek-bestuurlijk Sylvia Frequín Omar El Gachi Rick Geurts Marloes Hendriks Maïte Huiskamp Mirthe van Leeuwen Caspar Safarlou Karin Teuwen Anouk Vermeulen

European Law School Rechtsgeleerdheid Rechtsgeleerdheid Culturele antropologie en ontwikkelingsstudies Sociologie Geografie, Planalogie en Milieu Pedagogische wetenschappen Kunstmatige Intelligentie Communicatie- en Informatiewetenschappen Economie en Bedrijfseconomie

Subdenktank sociaal-maatschappelijk Erik Buster Bram Dirkx Bas de Hoop Gideon van der Hulst Regina Koonen Nikki van de Veerdonk Danny Wagemans Robert Weijers

Theologie Rechtsgeleerdheid Sociologie Sociologie Recht en Management Bestuurskunde Natuur- en sterrenkunde en Scheikunde Communicatie- en Informatiewetenschappen

157


158

Referenties Aalberts, C. & Kreijveld, M. (2011). Veel gekwetter, weinig wol. PM Public Mission. Ad Gentes Divinitus, Over de missie-activiteit van de Kerk, (1965). Geraadpleegd op 5 februari 2015, van: http://www.rkdocumenten.nl/rkdocs/index.php?mi=600&doc=703. Akerlof, G.A. & Kranton, R.E. (2010). Identity Economics: How Our Identities Shape Our Work, Wages, and Well-Being. Princeton University Press. Amato, P.R. (1996). Explaining the intergenerational transmission of divorce. Journal of Marriage and the Family. Augustinus van Hippo (426), Concerning the City of God against the Pagans, vert. H. Bettenson, David Knowles O.S.B. (1972). Penguin Books Ltd, Harmondsworth. Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Bandura, A. (1997). Self-efﬁcacy: The exercise of control. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Barth, K. (2012). ´Church and State`. Reader An Eerdmans, contemporary political theology, ed. William Cavanaugh, Jeffrey W. Bailey, Craig Hovey. Cambridge, U.K., William B. Eerdmans Publishing Company. Bass, B.M. (1990). From transactional to transformational leadership: Learning to share the vision. Organizational Dynamics, 18(3). Baumrind, D. (1996). The discipline controversy revisited. Family relations. Bennekom, R. van (2010). Profiel van de Nederlandse burgemeester. Justitiële Verkenningen, 36(3). Benoemde/gekozen burgemeester, (z.j.). Geraadpleegd op 23 april 2015, van: http://www.parlement.com/id/vhnnmt7jydzb/gekozen_burgemeester. Bergmann, N., Neven, A., & Verheul. A. (2013). Follow, Retweet en @Reply Nederlandse Burgemeesters: Onderzoeksrapport Utrecht Data School. Utrecht: Universiteit Utrecht. Besselink, L. F. M., Bovend’Eert, P. P. T., Broeksteeg, J. L. W., & Lange, R. de. (2014). Staatsrecht van de landen van de Europese Unie (8e druk). Deventer: Kluwer. Bestuurcompetenties van de burgemeester. Geraadpleegd op 23 november 2014, van: http://www.burgemeesters.nl/files/File/bestuuurscompetenties.pdf. Binnenlands Bestuur, (2013). Burgemeesters plakken minder aan pluche. Geraadpleegd op 11 november 2014, van: http://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-enorganisatie/nieuws/burgemeesters-plakken-minder-aan-pluche.9014402.lynkx. Blankema, F. (2014). Met sociale media bereiken lokale politici niet veel kiezers.


159

Geraadpleegd op 5 januari 2015, van: http://www.binnenlandsbestuur.nl/digitaal/nieuws/metsociale-media-bereiken-lokale-politici-niet.9231787.lynkx. Borger, J. (2014). Hague nuclear security summit: no bicycles, no vodka and no peace. The Guardian. Geraadpleegd op 2 januari 2015 van: http://www.theguardian.com/world/2014/mar/24/hague-nuclear-security-summit-ukraine Bos, R. ten. (2011). De leiderschapsbox, Managementboek. Bovens, M., & Wille, A. (2010). Diplomademocratie: Over de spanning tussen meritocratie en democratie. Amsterdam: Bert Bakker. Braet, A. (2007). Retorische kritiek: Hoe beoordeel je overtuigingskracht?. Sdu Uitgevers, Den Haag. Broeksteeg, J. (2008). Het burgemeestersreferendum: vlees noch vis. Ars Aequi 57(4). Geraadpleegd op 24 april 2015, van: http://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/74032/74032.pdf?sequence=1. Broeksteeg, J. L. W., Warmelink, H. G., Merriënboer, J. C. F. J. van, Bovend’Eert, P. P. T., Elzinga, D. J., Herweijer, M., … Bunschoten, D. E. (2010). Constitutionele normen en decentralisatie: Een evaluatie van Hoofdstuk 7 Grondwet. Deventer: Kluwer. Brunninkhuis, A. (2007). Verordening, regelende samenstelling, taak en werkwijze van de vertrouwenscommissie, alsmede de geheimhouding. Eindhoven: Het college van burgemeester en wethouders van Eindhoven. Burgemeesters.nl, (2014). Onderzoek ambt anno 2013. Geraadpleegd op 15 augustus 2014 van www.burgemeesters.nl. BZK, (2012). Staat van het bestuur. Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Cachet, L., Korsten, N., & Schaap, L. (2009). De toekomst van het burgemeestersambt verkend. Den Haag: NGB. Canary, D. J., Emmers-Sommer, T. M., & Faulkner, S. (1997). Sex and gender differences in personal relationships. Guilford Press. Cann, A., & Siegfried, W. D. (1990). Gender stereotypes and dimensions of effective leader behavior. Sex Roles, 23(7-8). Centraal Bureau voor de Statistiek, (2009). Elektronisch betalen aan de kassa in opmars. Geraadpleegd op 27 december 2014, van: http://www.cbs.nl/nlNL/menu/themas/bedrijven/publicaties/artikelen/archief/2009/2009-2971-wm.htm. Centraal Bureau voor de Statistiek (2012). Nederland in Europese top met internetbankieren. Geraadpleegd op 29 december 2014, van: http://www.cbs.nl/nl-L/menu/themas/vrije-tijdcultuur/publicaties/artikelen/archief/2012/2012-3662-wm.htm.


160

Centraal Bureau voor de Statistiek (2013a). Een derde van de 75-plussers gebruikt internet. Geraadpleegd op 27 december 2014, van: http://www.cbs.nl/nl-L/menu/themas/vrije-tijdcultuur/publicaties/artikelen/archief/2013/2013-3834-wm.htm. Centraal Bureau voor de Statistiek (2013b). Eén op de drie bedrijven verzendt elektronische facturen. Geraadpleegd op 2 januari 2015 van: http://www.cbs.nl/nlNL/menu/themas/bedrijven/publicaties/artikelen/archief/2013/2013-e-facturen-2012-art.htm. Centraal Bureau voor de Statistiek (2013c). Steeds vaker laptop, smartphone en tablet in huis. Geraadpleegd op 27 december 2014, van: http://www.cbs.nl/nl-L/menu/themas/vrijetijd-cultuur/publicaties/artikelen/archief/2013/2013-3926-wm.htm. Centraal Bureau voor de Statistiek (2014). ICT gebruik van personen naar persoonskenmerken. Geraadpleegd op 28 december 2014, van: http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=71098ned&D1=33,5559,93-95,97-100,102-104,106-109,112-113,119,124-133&D2=0&D3=0,l&HD=1304221124&HDR=G2,G1&STB=T. Cherulnik, P. D. (1995). Physical appearance, social skill, and performance as a leadership candidate. Basic and applied social psychology, 16(3). Cherulnik, P. D., Neely, W. T., Flanagan, M., & Zachau, M. (1978). Social skill and visual interaction. Joumal of Social Psychology. Cherulnik, P. D., Turns, L. C, & Wilderman, S. K. (1990). Physical appearance and leadership: Exploring the role of appearance-based attribution in leader emergence. Joumal of Applied Social Psychology. Claes, M. & Gerritsen, M. (2011). Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief. Coutinho, Bussum. Davidson, L. A. (2005). The end of print: digitization and its consequence—revolutionary changes in scholarly and social communication and in scientific research. International journal of toxicology, 24(1). Dekker, W. (2013). Nauwelijks allochtonen in de top van 'BV Nederland'. Volkskrant. Geraadpleegd op 3 januari 2015, van: http://www.volkskrant.nl/dossier-werk/nauwelijksallochtonen-in-de-top-van-bv-nederland~a3567665/. Dobbins, G. H., & Platz, S. J. (1986). Sex differences in leadership: How real are they? Academy of Management Journal. Dölle, A. & Elzinga, D. (2004). Handboek van het Nederlandse gemeenterecht. Kluwer, Deventer. Dowis, R. (2000). The lost art of the great speech. AMACOM, New York. Druckman, J. N. (2003). The Power of Television Images: The First Kennedy‐Nixon Debate Revisited. Journal of Politics, 65(2),

559-571.


161

Ellian, A. (2013). De burgemeester van Rotterdam verdient onze steun en respect. Elsevier. Geraadpleegd op 27 januari 2014, van: http://www.elsevier.nl/Nederland/blogs/2014/10/Deburgemeester-van-Rotterdam-verdient-onze-steun-en-respect-1619507W/. Engels, J & Michiels, F. (1999). De gekozen burgemeester in een dualistisch bestel. In: Cahier Stichting Wetenschappelijk Bureau D'66 . FAQ over de impliciete associatietest, (z. j.). Geraadpleegd op 2 januari 2015, van: https://implicit.harvard.edu/implicit/netherlands/background/faqs.html. Garrett, G. (2000). The causes of globalization. Comparative political studies, 33 (6-7). Gilbert, G. R., Collins, R. W., & Brenner, R. (1990). Age and leadership effectiveness: From the perceptions of the follower. Human Resource Management, 29(2). Gleitman, H., Gross, J., & Reisberg, D. (2011). Psychology (8th ed.). W.W. Norton & Company, New York. Goslinga, H. & Laan C., van der (2008). God en Allah horen achter de voordeur. Geraadpleegd op 24 augustus 2014, van: http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/1257823/2008/03/15/rsquo-God-en-Allahhoren-achter-de-voordeur-rsquo.dhtml. Hauerwas, S. (2012). ‘The politics of the Church: How we lay bricks and make disciples’. Reader An Eerdmans, contemporary political theology, ed. William Cavanaugh, Jeffrey W. Hoeken, H., Hornikx, J, & Hustinx, L. (2012). Overtuigende teksten. Onderzoek en ontwerp. Bussum: Coutinho. Hertoghs, M. W. J. A., & Hoetjes, B. J. S. (2003). Bijeenbrengen, verbinden en wakker houden: Het functioneren van de bestuurlijke samenwerkingsverbanden over de Nederlandse grens, Maastricht: Universiteit Maastricht. Hofstede, G. (1991) Allemaal andersdenkenden. Omgaan met cultuurverschillen. Uitgeverij Contact, Amsterdam. Houten, M. van (2010). Cohen ziet religie als bindmiddel. Trouw. Geraadpleegd op 5 januari 2015, van: http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/1094452/2010/03/22/Cohenziet-religie-als-bindmiddel.dhtml. Hoyt, C. L., Simon, S., & Reid, L. (2009). Choosing the best (wo) man for the job: The effects of mortality salience, sex, and gender stereotypes on leader evaluations. The Leadership Quarterly, 20(2), 233-246. Janssens, J. M. A. M., & van As, N. M. C. (2006). Opvoedingsstijlen met een risico. Handboek Kinderen en Adolescenten. Ouders Online, Amsterdam. Johannes Paulus II (1965). Gaudium et Spes. Geraadpleegd op 6 januari 2015, van: http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vatii_const_19651207_gaudium-et-spes_en.html.


162

Johannes Paulus II, (1997). Catechismus van de Rooms-Katholieke Kerk. Geraadpleegd op 5 januari 2015, van: http://www.rkdocumenten.nl/rkdocs/index.php?mi=600&doc=1. Kahneman, D. (2011). Thinking, fast and slow. Penguin books: London. Karsten, N., Schaap, L., Hendriks, F., Zuydam, S. V., & Leenknegt, G. J. (2014). Majesteitelijk en magistratelijk: De Nederlandse burgemeester en de staat van het ambt. Tilburg: Universiteit Tilburg. Katangole, E. (2012). ´Postmodern illusions and the challenges of African theology: the ecclesial tactics of resistance`. Reader An Eerdmans, contemporary political theology, ed. William Cavanaugh, Jeffrey W. Bailey, Craig Hovey, Cambridge, U.K., William B. Eerdmans Publishing Company. Klever, W. (1991). Definitie van het christendom, Spinoza, Tractatus Theologico-politicus, opnieuw vertaald en toegelicht. Delft, Eburon. Klofstad, C. A., Anderson, R. C., & Peters, S. (2012). Sounds like a winner: voice pitch influences perception of leadership capacity in both men and women. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 282 DOI: 10.1098/rspb.2012.0311. Koninck, M. de & Scheepers, P. (1998). De trend in de publieke opinie over de resocialisatie van misdadigers tussen 1970 en 1992. Tijdschrift voor Criminologie, 40 (3). Korsten, A.F.A., Aardema, H. (2006). De Vallende Burgemeester. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Korsten, A.F.A. (2008). De wind ging liggen. Geraadpleegd op 21 november 2014, van:http://arnokorsten.nl/PDF/Gemeente/Dualisering%20in%20het%20gemeentebestuur%20 2002-2008.pdf. Korsten, A.F.A. (2010). Gedwongen vertrek van burgemeesters: Justitiële Verkenningen. Geraadpleegd op 21 november 2014, van: http://www.arnokorsten.nl/PDF/Burgemeesters/De%20val%20van%20burgemeesters.pdf. Kortmann, C. A. J. M. (2012). Constitutioneel recht (7e druk). Deventer: Kluwer. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2007). Handreiking benoemingsproces burgemeesters. Geraadpleegd op 23 november 2014, van: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/brochures/2011/05/10/handreikingbenoemingsproces-burgemeesters.html. Kroonbenoeming politieke ambtsdragers (2012). Kroonbenoeming politieke ambtsdragers. Geraadpleegd op …, van http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/politiekeambtsdragers/kroonbenoeming-politieke-ambtsdragers. Landau, J., & Arthur, M.B. (1992). The relationship of marital status, spouse’s career status and gender to salary level. Sex Roles, 27.


163

Luijkx, R., & Wolbers, M. H. (2009). The effects of non-employment in early work-life on subsequent employment chances of individuals in the Netherlands. European Sociological Review. Oxford University Press, Oxford. Lumen Gentium, (1964). Geraadpleegd op 6 januari 2015, van: http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vatii_const_196411 21_lumen-gentium_en.html. Manardo, J. (2000). Globalization at internet speed. Strategy & Leadership, 28(3), 22-27. Marcouch, A. & Recourt, J. (2013). 'Burgemeesters, stop de jihadisering in uw wijken'. Volkskrant. Geraadpleegd op 3 januari 2015, van: http://www.volkskrant.nl/opinie/burgemeesters-stop-de-jihadisering-in-uw-wijken~a3425992/. Martinson, J. (2011). Must a woman lower her tone of voice to be successful? The Guardian. Geraadpleegd op 2 januari 2015, van: http://www.theguardian.com/lifeandstyle/the-womensblog-with-jane-martinson/2011/nov/15/woman-lower-tone-voice-successful. Mattila, M., Karjaluoto, H., & Pento, T. (2003). Internet banking adoption

among mature

customers: early majority or laggards? Journal of Services Marketing, 17(5). Maussen, M. (2006). Ruimte voor de Islam?: stedelijk beleid, voorzieningen, organisaties. Het Spinhuis, Zwolle. Mazur, A., Mazur, J., & Keating, C. (1984). Military rank attainment of a West Point class: Effects of cadets' physical features. American Journal of Sociology, 90. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, (2006a). Bestuurscompetenties burgemeesters. Geraadpleegd op 24 april 2015, van: http://www.burgemeesters.nl/files/File/bestuuurscompetenties.pdf. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, (2006b). Handreiking benoemingsproces burgemeesters. Geraadpleegd op 12 maart 2015, van: www.rijksoverheid.nl. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2006c). Procedure benoeming burgemeesters. Geraadpleegd op 12 maart 2015, van: https://praktijkvoorbeelden.vng.nl/userpages/Unthemed/DownloadDocument.aspx?id=4663. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, (2012). Staat van het Bestuur. Geraadpleegd op 12 maart 2015, van: http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documentenen-publicaties/rapporten/2012/10/25/staat-van-het-bestuur/staat-van-het-bestuur.pdf. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. (2014). Staat van het Bestuur. Geraadpleegd op 12 maart 2015, van: http://www.kennisopenbaarbestuur.nl/rapportenpublicaties/staat-van-het-bestuur-2014/. Mok, D., Wellman, B., & Carrasco, J. (2010). Does distance matter in the age of the Internet? Urban Studies, 47(13).


164

Muller, E. R. & Vries, J. de (2014). Handboek Burgemeester. Kluwer, Deventer. Müller: Bevrijdingstheologie essentieel voor de Kerk, (2013). Geraadpleegd 7 januari 2015, van: http://www.katholieknieuwsblad.nl/nl/nieuws/item/4982-muller-bevrijdingstheologieessentieel-voor-de-kerk. Murari, K. (2011). Just! Five distinct leadership styles. International Journal of Research in Commerce and Management, 12(2). Nationaal Genootschap van Burgemeesters, (2009). Tussen trends en toekomst. Geraadpleegd op 30 december 2014, van: http://www.burgemeesters.nl/files/File/BoekTussen-trends-en-toekomst.pdf. Nederlands Genootschap Burgemeesters, (2010). Zakboek openbare orde en veiligheid. Ipskamp Drukkers, Enschede. Nederlands Genootschap Burgemeesters. (z.j.). Recent benoemd/voorgedragen. Geraadpleegd op 28 januari 2015, van http://www.burgemeesters.nl/. Nederlandse Grondwet. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, (2014). Religie in de moderne samenleving. 6-10. Verkregen van http://www.nwo.nl/binaries/content/documents/nwo/algemeen/documentation/application/gw/r eligie-in-de-moderne-samenleving/religie-in-de-moderne-samenleving--- brochure op 4 april 2015. Neven, A. (2013). Burgemeestertaal in 140 tekens: Een onderzoek naar het Twittergebruik van de burgemeesters in Nederland. Utrecht: Universiteit Utrecht. Nejjari, W., Gerritsen, M., Van der Haagen, M., & Korzilius, H. (2012). Responses to Dutch‐accented English. World Englishes, 31(2), 248-267.

Nickolson, L. (2013). Typisch Nederlandse’ kerk-staat-verhoudingen zijn achterhaald. Trouw. Geraadpleegd op 4 januari 2015, van: http://www.trouw.nl/tr/nl/6704/SocialeVraagstukken/article/detail/3397129/2013/02/20/Typisch-Nederlandse-kerk-staatverhoudingen-zijn-achterhaald.dhtml Nieuwenhuis, M.A. (2010). The Art of Management. Geraadpleegd op 23 november 2014, van: http://123management.nl/0/030_cultuur/a300_cultuur_10_leiderschapsstijlen.html. NOS, (2012). Dossier Nederland Kiest 2012. Geraadpleegd op 15 augustus 2014, van: www.nos.nl. NOS, (2014). Landelijke zetelstand gemeenteraden. Geraadpleegd op 15 augustus 2014, van: http://app.nos.nl/datavisualisatie/gemeenteraadsverkiezingen-2014/index.html. NOS. (2014). Moskeeën zetten burgerwacht in. Geraadpleegd op 4 januari 2015, van: http://nos.nl/artikel/2011659-moskee-n-zetten-burgerwacht-in.html.


165

O’Donnell, J. (). De Civitate Dei. Geraadpleegd op 5 januari 2015, van: http://faculty.georgetown.edu/jod/augustine/civ.html. Ochsner, K. & Kosslyn, S. (2013). The Oxford handbook of cognitive neuroscience, volume 2: the cutting edges. Oxford University Press, Oxford. Oldenhuis, F. T. (2007). Schurende relaties tussen recht en religie. Van Gorcum, Assen, 6-9. Olsthoorn, P. (2013). Burgemeesters keuvelen vooral op twitter. Geraadpleegd op 5 januari 2015, van: http://ibestuur.nl/nieuws/burgemeesters-keuvelen-vooral-op-twitter. Onderzoek burgemeesters en social media, (2010). Geraadpleegd op 5 januari 2015, van: http://www.finchline.nl/pdf/Onderzoek_Burgemeesters.pdf. Oomen, P.M.F. (2003). Werkelijkheid: Over materie en geest, alfa en beta, en de zaak van de wijsbegeerte. Uitgesproken op 26 september 2003 aan de Technische Universiteit Eindhoven. O’Reilly, T., & Milstein, S. (2009). The Twitter Book. Sebastopol: O’Reilly Media. Out, M. (2014). De gekozen burgemeester zal geen allemansvriend zijn. Geraadpleegd op 23 april 2015, van: https://borgerodoorn.d66.nl/content/uploads/sites/143/2014/02/NRC_20140211-gekozenburgemeester-Marco-Oud.pdf. Petty, R. E., & Cacioppo, J. T. (1986). The elaboration likelihood model of persuasion. Advances in experimental social psychology, 19, 123-205. Politiek Compendium, (2013). De burgemeester. Geraadpleegd 11 november 2014, van: http://www.politiekcompendium.nl/9351000/1f/j9vvh40co5zodus/vilqfln993ol. Postbezorging van zes naar vijf dagen (2013). Geraadpleegd op 28 december 2014, van: http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2013/04/22/postbezorging-van-zes-naar-vijf-dagen.html. Quinn, R. E., & Rohrbaugh, J. (1983). A spatial model of effectiveness criteria: towards a competing values approach to organizational analysis. Management science, 29(3), 363-377. Raad van State, (2014). Burgemeester mag bij vergunning voor Sinterklaasintocht geen oordeel vellen over ‘Zwarte Piet’. Geraadpleegd op 4 januari 2015, van: https://www.raadvanstate.nl/pers/persberichten/tekst-persbericht.html?id=687. Raad voor Raad. (2010). Principes of pragmatisme? De subsidiëring van levensbeschouwelijke organisaties. FORUM: Instituut voor Multiculturele vraagstukken, Utrecht. Verkregen van http://www.manavzw.be/_files/file/dossiers/islamitische_eredienst/Tussen-principes-enpragmatisme.pdf. Ratzinger, J. (1984), Libertatis Nuntius, instructie over bepaalde aspecten van de theologie van de bevrijding. Geraadpleegd op 5 maart 2015, van: http://www.rkdocumenten.nl/rkdocs/index.php?mi=600&doc=1092 &al=102.


166

Reed, L., & Evans, A. E. (2008). ‘What you see is [not always] what you get!’ Dispelling race and gender leadership assumptions. International Journal of Qualitative Studies in Education, 21(5). Rehman, M. & Afsar, B. (2012). The impact of paternalistic leadership on organization commitment and organization citizenship behaviour. Journal of Business Management and Applied Economics, 1 (5). Rijksoverheid, (z.d.). Rapportage enquête Doe-democratie. Geraadpleegd op 22 december 2014, van: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/publicaties/2013/07/09/rapportage-enquete-doe-democratie.html. Rijksoverheid, (z.d.). Gemeenten. Geraadpleegd op 22 december 2014, van: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/gemeenten/wethouders/taken-wethouders. Rijksoverheid, (z.d.). Kabinetsnota Doe-democratie. Geraadpleegd op 22 december 2014, van: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en publicaties/publicaties/2013/07/09/kabinetsnota-doe-democratie.html. Rogers, E.M. (2003). Diffusion of Innovation. Free Press, New York. Rotterdam. (z.d.). College van b en w. Geraadpleegd op 23 december, van:http://www.rotterdam.nl/Collegebenw. Santing-Wubs, A. H. (2002). Kerken in geding: de burgerlijke rechter en kerkelijke geschillen. Meppel: Boom Juridische uitgevers. Schäfer, M., Overheul, N., & Boeschoten, T. (2012). Politiek in 140 tekens. Den Haag: Boom. Schmitt C. (2012). ´Political Theology`. Reader An Eerdmans, contemporary political theology, ed. William Cavanaugh, Jeffrey W. Bailey, Craig Hovey, Cambridge, U.K., William B. Eerdmans Publishing Company. Shadid, W. (2009). Het multiculturalismedebat en de islam in Nederland: Stigmatisering, uitsluiting en retoriek. Uitgesproken ter gelegenheid van het afscheid als bijzonder hoogleraar in de interculturele communicatie aan de Universiteit van Tilburg (2009, 30 oktober). Snow, C. P. (1960). The two cultures and the scientific revolution. Cambridge: Cambridge University Press. Sourozh, A. van. (z.j.). Spiritualiteit en geestelijk vaderschap. Geraadpleegd op 12 januari 2015, van: http://www.orthodox.nl/index.php?lang=nl&content=topic&topic=doc/anthony/paternity1999& close=word. Spinoza, B. (1670). .. in. F. Akkerman (1997) Theologisch-politiek traktaat. Wereldbibliotheek, Amsterdam. Stanton, F. (2000). “The First Debate over Presidential Debates”. Newsweek, September 25.


167

Stryker, S., & Burke, P. J. (2000). The Past, Present, and Future of an Identity Theory. Social Psychology Quarterly, 63(4), 284–297. Swartz, N. (2004). The myth of the Paperless Office. Information Management Journal, 38(1). Tajfel, H., & Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. In W. G. Austin & S. Worchel (Eds.), The social psychology of intergroup relations. Monterey, CA: Brooks/Cole. Tielemans, L. (2011). Twitterende politici: terechte euforie of risicovolle keuze?: Masterthesis. Utrecht: Universiteit Utrecht. Tolkon, T. (2012). Scheiding van kerk en staat. Een rechtsvergelijkend onderzoek tussen Nederland en België. Tilburg University. UNESCO (2001). Universal declaration on Cultural Diversity. Parijs. Verkregen van http://portal.unesco.org/en/ev.phpURL_ID=13179&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html. Vereniging van Nederlandse Gemeenten (2007). Personele gevolgen van digitalisering bij gemeenten. Geraadpleegd op 29 december 2014, van: https://www.vng.nl/onderwerpenindex/arbeidsvoorwaarden-en-personeelsbeleid/pobeleid/publicaties/personele-gevolgen-van-digitalisering-bij-gemeenten. Vereniging van Nederlandse Gemeenten, (2009). Tweeluik religie en publiek domein handvatten voor Gemeenten, 9-13. Geraadpleegd 5 januari 2015, van: http://www.vng.nl/files/vng/vng/Documenten/Extranet/Gemeenterecht/2009/Tweeluik%20Reli gie%20en%20publiek%20domein.pdf. Verkuyten, M., & Martinovic, B. (2006). Understanding multicultural attitudes: The role of group status, identification, friendships, and justifying ideologies. International Journal of Intercultural Relations, 30(1), 1-18. Visser, H. (2002). De gekozen burgemeester in een duaal landschap. Geraadpleegd op 23 april 2015, van: http://wi.christenunie.nl/k/news/view/42184/170241/de-gekozenburgemeester-in-een-duaal-landschap.html. Visser, J. (2012). Alles wat u moet weten over de damesfiets van premier Rutte. Volkskrant. Geraadpleegd op 2 januari 2015, van: http://www.volkskrant.nl/binnenland/alles-wat-u-moetweten-over-de-damesfiets-van-premier-rutte~a3222975/. Voorstel minister de Graaf (D66) voor gekozen burgemeester (z.j.). Verkregen van http://www.parlement.com/id/vhnnmt7jxosf/voorstel_minister_de_graaf_d66_voor_de op 2304-2015.


168

Vugt, M. van. (2013). The Sound of a Leader: CEOs With Deep Voices Do Better. Geraadpleegd op 2 januari 2015, van: http://www.psychologytoday.com/blog/naturallyselected/201306/the-sound-leader-ceos-deep-voices-do-better. Wellman, B., & Leighton, B. (1979). Networks, Neighborhoods, and Communities Approaches to the Study of the Community Question. Urban Affairs Review, 14(3). Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, (2006). Geloven in het

publieke

domein. Verkenningen van een dubbele transformatie. Amsterdam University Press: Amsterdam. Wetenschappelijke Raad voor het regeringsbeleid (WRR). (z.d.). 6. Nieuwe generatie doedemocratie. Geraadpleegd op 23 december 2014, van: http://www.wrr.nl/publicaties/samenvattingen/samenvatting-vertrouwen-in-burgers/6-nieuwegeneratie-doe-democratie/. Williams R. (2013). Geloof in de publieke ruimte, vert. Stephan van Erp en Huub Stegeman. Skandalon: Vught. Wilson, C. & Oswald, A. (2005). How does Marriage Affect Physical and

Psychological

Health? A Survey of the Longitudinal Evidence. IZA Discussion Paper 1619, Institute for the Study of Labor. Bonn. Wouw, F. van der. & Koningh, H. de (2006). Handboek Integriteit. Van Gorcum, Assen. Zuidervaart, B. (2011). Het zijn altijd ervaren burgemeesters die vallen. De Verdieping Trouw. Geraadpleegd op 10 februari 2015, van www.trouw.nl.

RADBOUD HONOURS ACADEMY. Inhoudsopgave

Recommend Documents