RaboUnplugged
Een nieuw bestuurscentrum 9 januari 2007
Werkschrift
De afbeeldingen in dit Werkschrift laten de ontwikkeling zien naar het nieuwe bestuurscentrum van Rabobank aan de Croeselaan in Utrecht en tonen niet de definitieve eindsituatie.
Een nieuw bestuurscentrum 9 januari 2007
Rabo Unplugged Werken in de 21ste eeuw
Inhoud
5
Voorwoord Werken in de 21ste eeuw
6
Rabo Unplugged, het verhaal Aflevering 1: het begin
13 W at gaat er precies gebeuren? Kantoor wordt ontmoetingsplek 21 F ocus op de lange termijn Toonbeeld van duurzaam bouwen
Waarom een werkschrift? In de 21ste eeuw werk je digitaal. Je deelt je documenten. Je chat en mailt. Je hebt geen vaste werkplek meer. Aan het einde van de dag is je bureau leeg. Wat je nog aan papier hebt, zit in je tas of in je persoonlijke kastje. Je bent zuinig met papier. Gebruikt het voor het hoogst noodzakelijke. Om aantekeningen te maken, bijvoorbeeld. In een notitieboekje. Of in een schriftje. In dit eerste Unplugged Werkschrift staat de nieuwbouw van het bestuurscentrum aan de Utrechtse Croeselaan centraal. Er volgen meer werkschriften over andere aspecten van Rabo Unplugged. Wordt vervolgd.
RaboUnplugged
Een nieuw bestuurscentrum 9 januari 2007
Werkschrift
Voorwoord
Werken in de 21ste eeuw
Besluit je als coöperatieve bank een nieuw bestuurscentrum te gaan bouwen, dan stel je jezelf voor een uitdaging. Zo’n gebouw moet geen arrogant hoofdkantoor worden dat je dwingt je hoofd te buigen als je binnenkomt. Nee, bij ons moet zo’n gebouw uitnodigend zijn. Als vertegenwoordigers van aangesloten banken hier binnenkomen, moeten ze zich hier thuis voelen en ervaren dat de mensen die er werken er voor hen zitten.
leefgemeenschap met faciliteiten om te werken maar ook om te sporten, te winkelen en te ontspannen. We bouwen een duurzaam gebouw onder een inspirerende architectuur. We kiezen voor materialen die lang meegaan en gaan zuinig met energie om. We gebruiken de ruimte efficiënt en werken met flexibele werkplekken. We scheppen een ruimte die het mogelijk maakt om op een moderne manier met elkaar samen te werken.
Wat voor de aangesloten banken geldt, gaat ook op voor onze klanten en onze medewerkers. In een tijd dat razendsnelle ICT-ontwikkelingen het mogelijk maken dat iedereen altijd en overal bij alle informatie kan, bieden wij een inspirerende omgeving waar mensen graag en goed met elkaar samenwerken.
Met het nieuwe gebouw geven we vorm aan onze nieuwe werkstijl, die we momenteel aan het vormen zijn. Tijd- en plaatsonafhankelijk. Meer ondernemerschap. Samen. Werken in de 21ste eeuw.
Ons nieuwe bestuurscentrum wordt een
Bert Heemskerk, voorzitter Raad van Bestuur Rabobank Groep
Rabo Unplugged Werken in de 21ste eeuw Rabobank verandert haar werkstijl. Medewerkers kiezen steeds meer zelf waar, wanneer, met wie en met welke middelen ze het snelst tot het beste resultaat voor de klant kunnen komen. Een beetje zoals een zelfstandig ondernemer dat doet. Onder de naam Rabo Unplugged geven we dit proces vorm. We doen dat door faciliteiten aan te bieden op het gebied van werkplekken, ICT-middelen en begeleiding. Rabo Unplugged betekent: je losmaken van onnodige regels, van vaste plaatsen en tijden, beter omgaan met kennis, meer samenwerken en meer eigen verantwoordelijkheid nemen. Met één focus: de klant.
Rabo Unplugged, het verhaal
Aflevering 1: Het begin
Als Bert Heemskerk op een vrijdagmiddag in 2004 na een afspraak naar zijn kantoor terugloopt, dwaalt hij door lege gangen van het Rabobank Bestuurscentrum aan de Croeselaan in Utrecht. Gang na gang treft hij lege kamers aan. Het personeel is elders. Het is vrijdagmiddag… Het zet hem aan het denken, want de Raad van Bestuur is op dat moment plannen aan het maken voor nieuwbouw in Utrecht. Normaal gesproken maak je dan een rekensom: zoveel medewerkers, zoveel vloeroppervlak, dus zoveel etages van zoveel vierkante meter. Maar is die werkwijze nog wel van deze tijd? Wacht eens… had Interpolis de nieuwbouw niet totaal anders aangepakt? Ondernemende cultuur Bij Interpolis stond destijds Piet van Schijndel aan het roer, inmiddels collega van Heemskerk in de Raad van Bestuur van Rabobank Nederland. Tijdens de planning van de nieuwbouw voor het hoofdkantoor van Interpolis in Tilburg kwam hij tot het inzicht dat er een totaal nieuw concept moest komen voor de werkwijze van Interpolis. En daar hoort een nieuw soort architectuur bij. De enorme mogelijkheden die ICT biedt en de eisen van de moderne klant vragen om een andere manier van werken en een architectuur die daarbij aansluit. Het idee van medewerkers die allemaal braaf van negen tot vijf in hun kantoor achter hun computers zitten, was duidelijk achterhaald, vond Van Schijndel. Ook de andere leden van het Interpolis-bestuur begrepen dat een nieuwe tijd om een nieuwe
aanpak vraagt. Uiteindelijk werd er slechts één van de twee geplande torens gebouwd, gaven de meeste medewerkers hun vaste werkplek op en werd in rap tempo een nieuwe, ondernemende cultuur en een nieuwe manier van werken ingevoerd. Met succes. Interpolis staat in de top 3 van Nederlandse verzekeraars en heeft een glashelder imago waarachter een resultaatgerichte en ondernemende cultuur schuilgaat. Interpolis is uitgegroeid tot toonbeeld van het nieuwe werken. Nieuwe mentaliteit Ook Rabobank Nederland grijpt de nieuwbouw van het bestuurscentrum aan als hét moment om een nieuwe werkstijl te introduceren. Een stijl die rekening houdt met de veranderende klantenwensen, de mogelijkheden die ICT biedt én een nieuwe mentaliteit die onder medewerkers aan het ontstaan is. Individuen willen steeds meer zelf bepalen met wie ze samenwerken en hoe ze hun werk het beste kunnen aanpakken. Soms werk je alleen, soms wil je overleggen. En je hoeft niet altijd op kantoor te zitten om het beste resultaat te behalen. Dat kan ook thuis, onderweg of bij de klant. Alle medewerkers betrokken In de nieuwe werkstijl van Rabobank Nederland hebben de meeste medewerkers geen vaste werkplek meer. Er wordt ook niet meer gekeken naar hun aanwezigheid, maar naar de resultaten die ze behalen en de manier waarop ze samenwerken. Het is een proces waar de komende
periode steeds meer medewerkers bij betrokken zullen raken. Het begin is gemaakt door een projectgroep die sinds 2005 aan de slag is om deze nieuwe stijl te ontwikkelen. Aanvankelijk deden ze dat onder de naam Het Nieuwe Werken, zoals die ook bij tal van andere organisaties wordt gehanteerd. Sinds najaar 2006 hanteert Rabobank de term Rabo Unplugged, daarbij geïnspireerd door de serie Unplugged-concerten die het Amerikaanse muziekkanaal MTV in 1989 begon: (semi-)akoestische optredens van populaire popartiesten, die normaal alleen met elektrische versterking optraden. Rabo Unplugged staat voor de no-nonsense aanpak van Rabobank Nederland. Echt. Persoonlijk. Een podium voor talent. Dichtbij. Betrokken. Toonaangevend. Rabo Unplugged geeft de Rabo-werkwijze de komende jaren vorm. Het gebouwencomplex aan de Croeselaan speelt daarbij een belangrijke rol, maar het project omvat alle gebouwen van Rabobank Nederland. Hun inrichting zal veranderen en de rol van ICT zal groter worden. Alle medewerkers worden gestimuleerd zelfstandiger te gaan werken. In de geest van Rabo Unplugged.
10
11
12
Wat gaat er precies gebeuren?
13
Kantoor wordt ontmoetingsplek
Op de plek van het huidige bestuurscentrum ontstaat de komende jaren een ‘Rabo-campus’. Hier hebben medewerkers geen vaste werkplek meer, maar kunnen ze terecht in een van de ‘clubhuizen’. Het zal de gemiddelde Rabo-medewerker nog wat vreemd in de oren klinken. Een Rabo-campus? Een bank met clubhuizen? Waar het om gaat is dat het aloude concept van bankcomplexen met een vaste werkplek voor iedereen verdwijnt. In het nieuwe Rabo-gebouw – en bij het Unplugged concept – gaat het erom hoe je in deze tijd het gemakkelijkst, het prettigst en het meest efficiënt werkt. Eerst naar je kantoor op de achtste verdieping gaan om je mail te checken, vervolgens naar de vergaderzaal op twee hoog, dan precies om 13.00 uur lunch in de kantine, vervolgens weer naar de achtste… het is allemaal niet meer van deze tijd. De Rabocampus is een in alle opzichten aangename ruimte, waarin je vooral zelf bepaalt waar, wanneer, met wie en hoe je je werk doet. Levendig centrum De Rabo-campus biedt ruimte aan 6.300 medewerkers op een vloeroppervlak van totaal 120.000 vierkante meter. Door de indeling ervaart de bezoeker de gebouwen niet als onpersoonlijk en imponerend. De campus is ingedeeld als een stad met pleinen, straten en wijken. Het centrum is de plek van binnenkomst: de Plaza. Het is een levendig gebied met een groot aantal faciliteiten voor medewerkers en
gasten. Medewerkers kunnen hier meteen aan de slag, een gesprek voeren met collega’s of klanten en gebruikmaken van de horecavoorzieningen. Medewerkers kunnen de hele dag door een keuze maken uit het horeca-aanbod. Er komen restaurants waar men zijn eten zelf kan pakken en afrekenen en gelegenheden waar men keurig wordt bediend. Hoewel er voldoende keuzevrijheid is, komt de nadruk op gezonde voeding te liggen. Clubhuizen Verspreid over de Plaza liggen de ‘clubhuizen’ waar mensen elkaar ontmoeten, samenwerken, ontspannen, eten en drinken. Er zijn clubhuizen waar voornamelijk wordt gewerkt en waar eten
14
Een analyse van de activiteiten van medewerkers levert inzicht op in de manier waarop mensen hun werk doen. Creëren, bundelen, reflecteren, coördineren en
verwerken doe je al dan niet samen met collega’s, klanten of gasten van Rabobank. Deze activiteiten vormen de basis onder een ‘vlekken-
en drinken een ondergeschikte rol spelen. In andere clubhuizen ligt het accent juist op het culinaire aspect.
te gaan. De ervaring bij soortgelijke projecten leert dat er wel enige ordening gaat ontstaan waar mensen werken. Soms is die ordening bepaald door het soort werk dat iemand doet, soms door het feit dat een bepaalde groep mensen vaak samenwerkt.
Door het hele complex heen vind je clubhuizen en werkplekken, waardoor het daadwerkelijk mogelijk is om overal in het gebouw aan de slag
15
plan’, dat op zijn beurt weer een uitgangspunt biedt voor het inrichten van de ruimte.
Open en transparante werkplekken maken het gemakkelijk om samen te werken. Op basis van de activiteiten die een groep gaat uitvoeren wordt een geschikte ruimte gekozen. Daarnaast komen er ruimtes waar iemand in alle stilte kan werken.
Er zullen geregeld sociale evenementen worden georganiseerd, die het contact tussen medewerkers en managers onderling stimuleren. In het nieuwe gebouw worden hiervoor speciale ruimtes gereserveerd.
16
17
18
19
20
Focus op de lange termijn
21
Toonbeeld van duurzaam bouwen
Het innovatieve karakter van de nieuwe Rabo-campus komt niet alleen tot uitdrukking in het uiterlijk, maar ook in de manier waarop wordt omgegaan met omgeving, gebruikers en duurzaamheid. Mensen presteren beter als ze in een prettige omgeving werken. Het nieuwe bestuurscentrum wordt dan ook een aangename plek om te verblijven. Een locatie waar mensen met plezier naartoe gaan. Aan de bouw en de inrichting van de Rabo-campus worden hoge kwaliteitseisen gesteld. Er wordt gewerkt met toonaangevende architecten en ontwerpers, die de opdracht hebben materialen te gebruiken met een lange levensduur. Zo ontstaat er een hoogwaardig en esthetisch complex, dat de tand des tijds moet doorstaan. De ambitie is om met het gebouw een monument voor het nieuwe werken neer te zetten, dat door vele generaties met plezier zal worden gebruikt. Energiezuinig Het nieuwe Rabo-complex moet een van de meest energiezuinige kantoorgebouwen van Nederland worden. De gebouwen zullen veel daglicht binnenlaten, waardoor de behoefte aan elektrische verlichting kan worden verminderd. Een transparante, goed geïsoleerde, tweede ‘huidfaçade’ moet voorkomen dat er te veel warmte of koude verloren gaat. Momenteel wordt onderzocht hoe met innovatieve toepassingen het klimaatsysteem kan worden geoptimaliseerd. Zo levert het laten groeien van
vegetatie op de daken niet alleen warmte-isolatie op, maar zorgt het daarnaast ook voor een demping van de afvoer van regen, die grotendeels kan worden gebruikt voor de besproeiing van de binnentuinen. De interne klimaatbeheersing kan mede worden bepaald door deze binnentuinen, waarin planten op natuurlijke wijze micro-organismen en vluchtige organische stoffen uit de lucht filteren. Bovendien zorgen de planten voor een juist vochtigheidsgehalte van de binnenruimtes, terwijl ze in de zomer verkoeling brengen.
22
Zonder overlast geen nieuwbouw. Aan- en afrijden van materialen, geluid, stof… Buurtbewoners, medewerkers en gasten zullen merken dat er wordt gebouwd.
Hergebruik sloopmaterialen Er zijn ambitieuze doelstellingen geformuleerd met het oog op onderhoudsfrequenties, geluidsniveaus en visueel comfort. Daarnaast is voorzien in warmteopslag in de bodem en afzuiging van warmte afkomstig van verlichting. Ook tijdens de bouw wordt er gelet op duurzaamheid. Dat betekent dat er bij het bouwen zo zuinig mogelijk wordt omgesprongen met brand- en grondstoffen en dat er zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van geprefabriceerde materialen. De sloop van het voormalige EDS-gebouw (UC-Wit), dat moest wijken voor de nieuwe torens, is er een goed voorbeeld van. 98 procent van het materiaal dat daar is verwijderd, kon worden hergebruikt. De nieuwe campus en de flexibele manier waarop daar wordt gewerkt, moet ten slotte een aanzienlijke vermindering van het aantal autokilometers opleveren. Belangrijkste oorzaken zijn de toegenomen mogelijkheden van tele- en flexwerken en de concentratie van de verschillende locaties op één campus in Utrecht. De verwachting is dat het uiteindelijk zal gaan om een afname van zo’n 8 miljoen zakelijke autokilometers op jaarbasis.
Aanvankelijk stonden in het ontwerp de twee torens parallel aan elkaar. Door een van de torens een slag te draaien, staat deze nu in het verlengde van de Van Zijstweg.
23
24
De nieuwbouw is van meet af aan beschouwd als onderdeel van een compleet nieuw in te richten campus.
Klein team levert overtuigend resultaat ‘Ongelofelijk hoe je met een relatief kleine groep medewerkers zo’n overtuigend resultaat kunt neerzetten’, vindt projectdirecteur Nieuwbouw Jan de Graaf. Hij is bijzonder tevreden met de plannen voor de nieuwbouw en de wijze waarop zijn Rabo-team eraan heeft gewerkt. ‘Ik ben ervan overtuigd dat we hier iets bijzonders aan het presenteren zijn. Met name het duurzame karakter en de wijze waarop we de nieuwbouw in de omgeving laten integreren maken het een bijzonder project. De komende jaren moet blijken of we de plannen kunnen waarmaken. Ik heb er alle vertrouwen in.’
Bijgaande doorsnede van een van de torens is inmiddels achterhaald: de plannen voorzien nu in vides aan twee zijden. Op deze manier kan een optimale lichtinbreng in
de torens worden gerealiseerd, een van de aspecten van het duurzaam bouwen.
25
26
Deze schets uit een vroege fase van de planvorming laat zien hoe de hele campus bij de verbouwing wordt betrokken. Volgens planning wordt in december 2009
de nieuwbouw opgeleverd. De renovatie van Croeselaan 18 start vervolgens in 2010. De uitwerking daarvan moet nog worden opgesteld.
27
Aanpak parkeergarage Tussen gebouw Zilver en Croeselaan 18 wordt tot 20 meter diepte een damwand ingegraven (gelijk aan zeven woonlagen), dieper dan de fundering van de beide gebouwen. De ruimte die tussen deze wanden ontstaat, wordt vervolgens uitgediept. In deze ruimte komt grondwater te staan. Om te zorgen dat wanden niet naar binnen instorten, worden stempels aangebracht. In dit water wordt op de bodem een betonnen vloer gestort om de bak waterdicht te maken. Hierna kan het water eruit worden gepompt en worden begonnen met de aanleg van de parkeerlagen.
28
Of er daadwerkelijk bomen komen te staan in de nieuwbouw is nog de vraag, maar binnentuinen komen er zeker wel. Deze fungeren als de groene longen van het
gebouw en dragen op natuurlijke wijze bij aan een optimaal binnenklimaat. Zo dragen planten bij aan het welzijn van de bewoners en bezoekers van het gebouw.
De normen voor duurzaam bouwen zijn in Nederland omschreven in het Nationale Pakket Duurzaam Bouwen. Daarin worden uitspraken gedaan over het gebruik van materialen, het omgaan met energie en water en de bevordering van een optimaal binnenklimaat. Op basis
hiervan is een lijst maatregelen opgesteld die gelden voor duurzaam bouwen in gebouwen als deze. Rabobank heeft alle verplichte maatregelen gehonoreerd en voorziet daarnaast in de invoering van een groot aantal variabele maatregelen.
Een interessant plan in het kader van duurzaam bouwen: het regenwater dat op de daken valt, gebruiken voor het besproeien van de binnentuinen.
29
30
31
32
Op straatniveau kijkt de voorbijganger door grote glazen wanden de Plaza in; een warme en uitnodigende ruimte. Op afstand bepalen de twee torens het beeld.
Grondverzet: ca.100.000 m3 Te storten beton: ca. 50.000 m3 Gebruikt betonstaal: ca. 5.600 ton Totaal glasoppervlak: 20.000 m2 Bruto vloeroppervlak: 56.000 m2 Oppervlakte totale campus: 120.000 m2 Hoogte van de torens: 105 meter
33
34
35
36
37
Duurzaam en transparant Wat maakt het nieuwe bestuurscentrum onderscheidend? Architect Rob Ligtvoet van het Rotterdamse bureau Kraaijvanger.Urbis: ‘Met name de ambitie van Rabobank om zowel duurzaam als transparant te bouwen. Dat uitgangspunt heeft bijvoorbeeld de glazen façade rond de torens opgeleverd. Daarmee brengen we het daglicht optimaal het gebouw in, terwijl de ruimte tussen de façade en de torens ook dienstdoet als warmtebuffer. Vanzelfsprekend voel ik mij bijzonder aangesproken door de wens van Rabobank om een gebouw neer te zetten dat de tand des tijds kan doorstaan en ook aan toekomstige generaties een aantrekkelijke leef- en werkomgeving biedt.’
38
39
Blikvangers Blikvangers van de nieuwbouw zijn de twee met elkaar verbonden ranke torens die Rob Ligtvoet van architectenbureau Kraaijvanger. Urbis ontwierp. 105 meter hoog, slechts 7 meter lager dan de Domtoren, zullen ze een opvallende verschijning in het Utrechtse stadsbeeld worden.
40
41
42
April 2007 Start fundering
Mei 2008 Hoogste punt
43
Augustus 2009 Torens wind- en waterdicht
December 2009 Oplevering nieuwbouw
Juli 2010 In gebruikname nieuwbouw
44
Colofon
Basisontwerp Beukers Scholma, Haarlem
© Rabobank Nederland 2007 Rabobank Nederland heeft geprobeerd alle rechthebbenden van het illustratiemateriaal te achterhalen. Mochten personen of instanties desondanks van mening zijn dat rechten niet zijn gehonoreerd, dan kunnen zij zich wenden tot Rabobank Nederland.
Programmabureau Huisvesting Rabobank Nederland p/a Interne adrescode UC R 513 Postbus 17100 3500 HG Utrecht
[email protected]
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Rabobank Nederland. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means withhout written permission from Rabobank Nederland.
