R. Reproductie en drukkerij Topografische Dienst
R
98
1. Reproductie en druk 2. Lithostenen 3. Koperplaten 4. Drukwerk voor derden
100 106 113 115
Bijlage: Brochure uit ± 1935
120
1. Reproductie en druk
Densitometer, nr. 5281
Degelpers, nr. 5282
100
Degelpers, detail
Degelpers, detail
101
Nietapparaat, nr. 5293
Hulpmaterialen, nr. 5292
102
Letterkast
Letterkast, detail
103
Letterkast, detail
Letterkast, detail
104
Nr. 5294
nr. 5281 5282 5283 5284 5285 5286 5287 5288 5289 5290 5291 5292 5293 5294 5295 5296 52975310
Reproductie en druk omschrijving Densitometer Gretag D200, voor meting van zwarting en rasters. Degelpers Victoria. Gereserveerd Gereserveerd Letterkast, 20 laden, lettersoort Erasmus, met zetbok. Letterkast, 20 laden, lettersoort Smalle Magere Antieke, met zetbok. Gereserveerd Letterkast, 20 laden, lettersoort Magere Nobel Antieke, met zetbok. Letterkast, 20 laden, lettersoort Nobel, zonder zetbok. Gereserveerd Letterkast, 30 laden, diverse lettersoorten. Hulpmaterialen zetterij. Nietapparaat, staand, voor het nieten van katernen. Kodak, Dust and Antistatic Removal Equipment, voor het antistatisch maken van negatieven. Electronische vochtigheidsmeter ten behoeve van de drukkerij; Suzu Seisakusho Co, nr. 3-1124. Handpers voor steendruk, 250 x 130 cm; op metalen plaatje staat: “Steinmesse & Stolberg, Maschinenfabrik, Nürnberg”, fabr. Nr. 5387. Gereserveerd
jaar 1970 ± 1910
± 1910 ± 1910 ± 1910 ± 1910 ± 1910 ± 1910 ± 1910 1960 1970 1890
105
2. Lithostenen Het woord lithografie is afgeleid van de Griekse woorden lithos = steen en grafein =tekenen/schrijven en betekent steendruk. Lithografie of steendruk maakt gebruik van de wederzijdse afstoting van vocht en vet (drukinkt). Als drager van het te drukken kaartbeeld gebruikte men de zogenaamde Solnhofer kalksteen, die vooraf geslepen en gepolijst werd. In de gepolijste steen werd het kaartbeeld gegraveerd. Vervolgens werd de steen ingesmeerd met olie die zich in het gegraveerde beeld hechtte. De overtollige olie werd weggewassen. Daarna werd de steen met water bevochtigd en vervolgens werd (vette) drukinkt over het oppervlak gewreven. De inkt hechtte zich niet aan het vocht, maar wel aan het gegraveerde beeld. Via een drukpers werd het kaartbeeld op het papier overgebracht. De steendruktechniek werd uitgevonden door Alois Senefelder (1771-1834) in 1798. Rond 1818 werden bij het Topographisch Bureau de eerste stappen gezet op het terrein van de steendruk. Karl Senefelder, de broer van Alois kwam naar Den Haag om graveurs op te leiden. Dit leidde niet tot resultaat. Vanaf 1825 heeft Van Gorkum, directeur van de Militaire Verkenningen, zich zeer ingezet voor de ontwikkeling van de steengravure en steendruk. Er werd een steendrukpers aangeschaft. In 1827 kwam het tot een uitbreiding door de aankoop van de steendrukkerij Paulmiers te Brussel. Deze drukkerij werd met personeel en al overgebracht naar Gent, de toenmalige vestigingsplaats van de Militaire Verkenningen. In 1828 werd J.M.J. Kierdorf aangesteld als eerste steendrukker, een deskundige en inventieve man. Door zijn inzet ontwikkelde zich een gerenommeerde steendrukkerij. De rivierkaart 1:10000 (in opdracht van Rijkswaterstaat) en de stafkaart 1:50000 werden de eerste grote opdrachten voor de steendrukkerij. Deze steendrukkerij van de Militaire Verkenningen werd in 1848 een zelfstandig onderdeel van het Ministerie van Orlog met de naam Topographisch Bureau. Vanaf 1878 ging dit bedrijf Topographische Inrichting heten. De steendruk werd vanaf 1932 vervangen door een moderne vorm van vlakdruk, de offsetdruk. N.B. TMK staat voor Topographische en Militaire Kaart van het Koningrijk der Nederlanden op de schaal 1:50000, de eerste stafkaart.
Lithosteen
106
Handpers voor steendruk, nr. 5296
107
Detail nr. 5296
Lithostenen nr. 5311 5312 5313 5314 5315 5316 5317 5318 5319 5320 5321 5322 5323 5324 5325 5326 5327 5328 5329 5330 5331 5332 5333 5334 5335 5336 53375345
108
omschrijving TMK Blad 11 Steenwijk TMK Blad 12 Assen TMK Blad 20 Enkhuizen TMK Blad 27 Hattem TMK Blad 40 Arnhem TMK Blad 46 Vierlingsbeek TMK Blad 58 Roermond 1 : 25.000 Blad 639 Sint Maartensdijk 1 : 200.000 Blad 7 Meppel 1 : 200.000 Blad 9 Amsterdam 1 : 200.000 Blad 12 Zierikzee Afstandswijzer Nederland Postroutekaart Nederland, met afdruk op papier. Rivierkaart Blad nr. 3 Huissen Rivierkaart Blad nr. 33 Zeeuwse wateren Paramaribo Overzichtskaartje van Nederland Koningin Wilhelmina Veldgeschut Mitrailleur Genist Stenenkar, 2-wielig Stenenkar, 2-wielig Houten tekenbankje met verstelbare zitting, voor de steengraveur en nadien de tekenaar Houten tekenbankje met verstelbare zitting, voor de steengraveur en nadien de tekenaar Kaartsysteem met gegevens over destijds bij de Topografische Dienst aanwezige lithostenen. Gereserveerd
jaar 1860 1860 1860 1858 1850 1857 1859 1880-1890 1880-1890 1880-1890 1880-1890 1862 eind 19e eeuw Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem 1915 1915 ?
Stenenkar
Lithosteen
109
Detail nr. 5296
Overzichtskaartje, nr. 5327
110
Afstandwijzer Nederland, nr. 5322
Foto van handpers
111
Nr. 5320
Tekenbankje voor steengraveur, nr. 5334
112
3. Koperplaten
Nr. 5350
113
Detail nr. 5350
Tot de jaren 1825-1830 werden kaarten in koperplaten gegraveerd en door middel van koperdruk vermenigvuldigd. Uit de beginjaren van het Topographisch Bureau en de Militaire Verkenningen, tussen 1806 en 1830 resteren o.m. de negen koperplaten van de kaart van Kraijenhoff, een koperplaat met de bladindeling van de kaart van Kraijenhoff, een koperplaat met het driehoeksnet van Kraijenhoff, een koperplaat met de postroutekaart van Nederland en een koperplaat met de Landen van Heusden en Altena. Verder werden onder leiding van Van Gorkum nog diverse tekenmodellen op koper gegraveerd, die bedoeld waren voor het -nooit geschreven- Boek der Topographie. De koperplaten van de kaart van Kraijenhoff zijn nog bijgehouden tot 1878.
Koperplaten nr. 5346 5347 5348 5349 5350 5351 5352 5353 5354 5355 5356 5357 5358 5359a 5359b 5360 5361 5362 5363
114
omschrijving Choro-Topographische Kaart van het Koningrijk der Nederlanden (kaart van Kraijenhoff), 98 x 89 cm, Blad I Idem, Blad II Idem, Blad III Idem, Blad IV Idem, Blad V Idem, Blad VI Idem, Blad VII Idem, Blad VIII Idem, Blad IX Bladwijzer van de Choro-Topographische Kaart van het Koningrijk der Nederlanden, 79 x 48 cm. Carte de Triangulation de la Hollande, 49 x 36 cm. Stedenwijzer van de voornaamste plaatsen van Holland, 87 x 87 cm. Kaart van de Landen van Heusden en Altena, 115 x 77 cm. Spezial-Karte von dem Fürstenthum Ost-Friesland, rechterblad, 55 x 82 cm Idem, linkerblad, 46 x 82 cm. Choro-Hydrographische kaart van de Environs van Amsterdam, 45 x 59 cm. Eerste bevestigingsmanier van Coehoorn, 73 x 55 cm. Itineraire kaart van het Koningrijk der Nederlanden, 41 x 49 cm., met afdruk op papier. Kaartje van het land tusschen Maas en Waal, door M.J. de Man, 45 x 23 cm. Met papieren afdruk.
jaar 1809-1822 Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem 1822 1811 1837 1804 1804 1815 1818 1799
5364
5365
5366 5367 5368 5369 5370 5371 5372 5373 5374 5375 5376 5377 5378 53795385
4.
Koperplaatjes met voorbeelden/modellen, behorende tot het 3e Boek der Topographie van J.E. van Gorkum: gedrukte lijst der modellen, enkele gedrukte voorbeelden en koperplaatjes, gemerkt “van Gorkum Top. No. 3”, nrs. 2, 6, 7, 8, 10, 13, 15, 16, 17, 25, 27. Koperplaatjes met modellen voor terreinweergave en beschrifting. Behoort niet bij de serie voor het 3e Boek der Topographie (Van Gorkum, 1830) of het Voorschrift ter vervaardiging van kaarten (KB 1856): koperplaatjes, gemerkt nrs. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18. Koperplaatjes met kopieën van de modellen, behorende tot het 3e Boek der Topographie (Van Gorkum). Oefenwerk van de kopergraveurs Huijgens en Leijdenroth; plaatnrs. 3, 6, 8, 18. Pl. II, doorsneden Kazernegebouw. Modellen Fortenbouw; plaat 1. Modellen Fortenbouw; plaat 2. Aanleg vesting, Le Commendant-Bernadotte. Vestingbouw Vauban. Ontwerp van een ophaalbrug. Figuratieve aanvallen op vesting Maastricht en Ath. Gereserveerd Tableau Tiendelige Teekenschalen. Plattegrond geschutsopstellingen. Voorstelling van barometers in gebruik bij de verkenningsbrigade. Overzicht van koperplaten, destijds aanwezig bij de Topografische Dienst. Koperplaten van o.a. Kraijenhoff, J.E. van Gorkum (12 blz.) Gereserveerd
1825-1830
1825-1830
Drukwerk voor derden Drukwerk voor derden nr. 5386
5387
5388 5389
5390
5391 5392
5393 53945399
omschrijving Tekening in 6 delen van het gebouw van de Topographische Inrichting te ’s-Gravenhage, Prinsessegracht 15; schaal 1 : 100 Exposition Internationale de Paris en 1900; produits cartographiques de l’Institut Topographique Militaire des Pays-Bas; 3 documenten Enveloppen, briefkaarten, bestelkaart Exposition Universelle et Internationale de Bruxelles (boekje in het Frans en het Nederlands met tentoongestelde kaarten) Programma fotogrammetrisch congres in Scheveningen Oorkonde van het Regiment Grenadiers bij de geboorte van Prinses Beatrix; 2 exemplaren Oorkonde van Garde Regiment Prinses Irene en Garderegimenten Grenadiers en Jagers, bij 50-jarig regeringsjubileum Koningin Wilhelmina Oorkondes inzake eretekenen Oorkondes van de Gouverneur van Curaçao inzake trouwe dienst Tevredenheidsbetuiging Provincie Zuid-Holland Brief van Koning Willem I Programma herdenking 125-jarig bestaan der Grenadiers en Jagers Nieuwjaarswensen Topografische Dienst en Regiment Grenadiers Diverse afbeeldingen in kleur van vlaggen, standaarden en vaandels Militaire documenten, o.a. portretten van militairen, tekening van zeemijnen, herkenning van vliegtuigen, monument ter gedachtenis van gesneuvelden in Atjeh, reünie van oud-cadetten, schets van bivakkeuken, drieplanksbootje, militaire huisvlijtcursus Diverse drukwerken, o.a. herdenking 100 jaar vrijheid in 1913, 24 kaarten van de restauratie van Tjandi Djago (ruïne bij de desa Toempang, in de residentie Pasuruan, Oost-Java, Indonesië), foto kabinet Heemskerk in 1887, schema’s fabrieken, “verzend uw telegrammen via Hollandradio Schetsontwerp kazernebouw te ’s-Gravenhage; rode map (75 x 55 cm) met 13 kaarten, met ontwerp voor kazerne Oorkonde “als uiting van onze bijzondere dank en waardering voor de krachtige medewerking en onverdroten ijver, betoond bij de hulpverlening tijdens de watersnood van februari 1953. Soestdijk, 7 maart 1953 (get.) Juliana Drukplaat (met foto in lijst) van oorkonde bij de inhuldiging van Koningin Juliana. Gereserveerd
jaar 1915 1900 20e eeuw 1910 1948 1938 1948 ± 1900 1911-1918 20e eeuw 1815 1954 ± 1939-1972 1908-1921 ± 1900
± 1887-1920
begin 20e eeuw 1953
sept 1948
115
116
117
Nr. 5392
118
Lithosteen Koningin Wilhelmina, nr. 5328
119
Bijlage: Brochure uit ± 1935
120
121
122
123
124
125
