1
Puzzeltocht “langs de versteende gastheren” Pleintje tegenover Barbizon Palace Hotel, Prins Hendrikkade; tussen St. Nicolaaskerk en begin Zeedijk. Vraag 1:
Op welk huisnummer is zowel de naam van een beroemde Nederlandse schilder als ook een (versteend) gastheerreservoir voor de ziekte van Lyme in Nederland te vinden?
Vraag 2:
Welke gastheer is afgebeeld?
Loop de Zeedijk op Op Nr. 2 vind je Café “De Ooievaar”. De ooievaar wordt vaak als symbool voor de geboorte, het nieuwe leven, gebruikt. Vraag 3:
In welk jaar is de NVP “geboren” ?
Loop rechtdoor tot aan de St Olofssteeg (rechts) en sla deze in. In de zijgevel van café Verhoeff bevindt zich een gevelsteen met een lachend luipaard. Vraag 4:
Voor welke parasiet kan het luipaard als gastheer dienen, zonder daar heel slaperig van te worden?
Loop nu door tot aan huisnummer 8 (=huis aan 3 stegen), hoog in de gevel is een steen te vinden met een liggend vat. De oorsponkelijke huisnaam was: “Het Jopenvat” Vraag 5:
Waar diende dit Jopenvat voor? En waar komt dit brouwsel oorspronkelijk vandaan?
Loop door tot St. Olofssteeg 11. In 1961 zijn in de blinde muur van het huis op nr 9 gevelstenen afkomstig uit diverse depots ingemetseld; Eén oorspronkelijk uit Elburg (De Pelikaan); de andere uit Amsterdam. Uitgebeeld zijn ondermeer: de spijkerboor (in scheepsbouw gebruikt om gaten voor pen- en gatverbindingen te maken), de leeuwin, liggend voor duin met baak, (herkenningspunt voor zeevarenden, ook wel “kaap” genoemd), de pelikaan, die op
2 haar nest gezeten, met het bloed uit haar borst haar jongen voedt; zinnebeeld van de opofferende liefde. Ook gebruikt als symbool voor Christus’ zelfopoffering aan het kruis. Ook is “DE ARCKE NOACHS” naar gravure van Chrispijn van der Passe uit 1612 te vinden. Vraag 6:
Op twee van de gevelstenen zijn symbolen te vinden welke een relatie hebben met filariasis, welke symbolen zijn dit?
Weg vervolgen langs Oudezijds Voorburgwal: Oudezijds Voorburgwal Tussen de huisnummers 8 en 18 zijn diverse gevelstenen te vinden, zo is op nr 14 het Wapen van Riga afgebeeld (handelscontacten!) en op nr 18 een beeltenis “INT SLODT VAN EGMOND” met aan weerszijden een leeuwenkop. Vraag 7:
Op welke huisnummer is een gevelsteen te vinden waarbij je aan Joke van der Giessen moet denken? Geef ook aan waarom….
Loop door langs de Oudezijds Voorburgwal tot bij de brug, de Liesdelsluis, sla rechtsaf de Lange Niezel in. In de gevel van nr 24 bevinden zich 2 gevelstenen met kratten of versterkte manden, waarschijnlijk dienend als verpakking voor breekbare waar, en nog een derde steen “ BOLWERCK” met erin afgebeeld een soldaat met gepluimde helm en lans. Vraag 8:
Wat is hier de associatie met Maiza Campos Ponce?
Overigens, ter informatie, op nr 25 (coffeeshop “Highway”): gevelsteen met aanbidding van het Gouden Kalf (Exodus 32, 1-15). Dansende menigte rond zuil met kalf erop. Links de kwade Mozes die op het punt staat de wetstafels stuk te gooien. 16e eeuws relief in 19e eeuwse gevel; onderschrift verloren gegaan . Keer terug naar Oudezijds Voorburgwal loop door naar achterkant van de Oude Kerk alwaar rechtsaf Vraag 9:
Wat was aanvankelijk de naam van de Oude Kerk?
3 U loop nu langs de buitenmuur van de collegekamer (=verbouwd portaal Mariakapel); in deze muur is de jaartalcartouche ‘1571’ te zien met erboven uitgebeeld de ‘Annunciatie’ (engel Gabriël vertelt Maria dat ze een zoon zal baren; Lucas 1, 26-38) Sla nu uw ogen neer en loop helemaal om de Oude Kerk heen, gaandeweg de tocht zult u een kunstwerk zien dat gemaakt en aangebracht is door een anonieme arts-kunstenaar. Vraag 10.
Hoe ziet dit kunstwerk eruit? Geef een korte beschrijving.
Vraag 11:
Welke parasiet kun je in deze zeer specifieke omgeving heel gemakkelijk oplopen?
Vraag 12:
In welk jaar werd in de Oude Kerk een parasitologisch congres georganiseerd?
Loop weer om de kerk tot u bij de St. Annendwarssstraat komt en ga deze in. Op Nr 1 is een gevelsteen te zien met stapel “webben” en onderschrift “INT STAPEL WEBBEN”. Webbe is stuk weefsel van 75 el, opgerold en dichtgehouden door touwtjes (is te zien). Loop door naar de St. Annenstraat; op Nr.12 vind je de gevelsteen met klimmende leeuw. Vraag 13:
Wat is de relatie tussen een voormalig directeur van Artis en de parasiet die in zijn dierentuin voor het eerst werd geïdentificeerd bij een gestreepte verwant van deze katachtige?
Dit huis is overigens het oudste stenen woonhuis in Amsterdam (1565, gerest. 1994). Op nr 10 vind je een gevelsteen met 3 rollen stof in hoezen waar beer bovenuit kijkt, in de volksmond beschreven als bloedworsten. De spekjes staan dan voor de lakenloodjes die door de staalmeesters als kwaliteitskenmerk werden gebruikt. In deze buurt met o.a. de Blauwlaken- en Zwartlakensteeg woonden veel lakenhandelaren. Vraag 14:
Aan welke parasiet doet deze afbeelding je direct denken?
4
Straatje teruglopen, richting Oudezijds Voorburgwal en sla rechtsaf In de houten deurbekroning van het huis op nr 136 (= pand uit 1733) is een beeltenis te zien van admiraal Cornelis Tromp en zijn vlaggenschip “De Gouden Leeuw. Loop door tot aan nr 204 (in zijgevel aan St Jansstraat is gevelsteen te zien met doop Jezus in de Jordaan. Boven hoofd van geknielde Jezus: een duif, symbool vd Heilige Geest). Ga hiervandaan de brug op en loop rechtdoor de Stoofsteeg in. Stoofsteeg doorlopen en brug over, rechtsaf slaan (= Oudezijds Achterburgwal), loop voorbij de Koestraat tot aan de Bethaniënstraat. Op Bethaniënstraat nr 9: gevelsteen met gaperachtige morenkop geflankeerd door twee zwanen. Opschrift: ACT. 8 V 37-38, dwz Handelingen 8, vers 37-38: doop Ethiopische kamerling. Vraag 15:
Vanwege welke infectieziekte wordt het welzijn van zwanen momenteel sterk in de gaten gehouden?
Aan het eind van de straat linksaf de Kloveniersburgwal op en sla linksaf de straat in vernoemd naar de tussengastheer van Taenia saginata. In deze straat zijn vele gevelstenen te zien bijvoorbeeld op nr 44 steen met staande man bij zuil (Samuel bij de door hem uit dank voor de overwinning op de filistijnen opgerichte steen Eben-Haëzer) en op nrs 7, 9, en 11 panden met in de deurkalven in houtsnijwerk de drie goddelijke deugden met haar symbolen (het Geloof, met bijbel, de Hoop, met anker en de Liefde, met twee kinderen) Ter hoogte van de nrs 5 en 7 bevond zich vroeger de Latijnse School die gevestigd was in de kapel van het Bethaniënklooster. Na de verhuizing van deze school (1678) naar het Singel werd het pand in tweeën gesplitst. De Westelijke helft kwam in handen van onze eigen Leonardo da Vinci, de kunstschilder en uitvinder Jan van der Heyden. Bij diens 200e sterfdag (1911) werd de steen met zijn beeltenis weer teruggeplaatst in het inmiddels, niet al te fraai, verbouwde pand. Vraag 16:
Door welke uitvinding is Jan van der Heyden vooral beroemd geworden?
Aan einde van de straat rechtsaf, Oudezijds Achterburgwal op en dan weer rechts, de Barndesteeg in.
5 Op Barndesteeg nr 11 steen met bok (vertegenwoordiger van de nu bijna uitgestorven Nederlandse landgeit) en op nr 15 (gildehuis van de huidenvetters of wel zeemleermakers) cartouche met drie lopende vossen… Barndesteeg uitlopen, tot Kloveniersburgwal, waar linksaf. Loop, aangekomen op de Nieuwmarkt, linksaf de Bloedstraat in. Vraag 17:
Is het bloed van de tussengastheren van schistosomen ook rood?
Vraag 18:
In de Bloedstraat zijn twee gevelstenen te vinden met gastheren die ons – direct of indirect - Toxoplasma gondii kunnen geven. Welke twee?
Ga weer terug naar de Nieuwmarkt. Daar vind je het Waaggebouw. Dit gebouw was oorspronkelijk als stadspoort gebouwd in 1488. Vanaf 1618 in gebruik als waag met op bovenverdiepingen gildenkamers. In de torens van het gebouw zijn de ingangen tot de gildenvertrekken te vinden met aanduidingen van het Lucasgilde (schilders, beeldhouwers en glazenwassers): St. Lucas boven de deur; het Metselaarsgilde: borstbeeld man met gekroonde troffel en ander gereedschap eromheen, het Chirurgijnsgilde , en het Smidsgilde. Vraag 19:
Welke tekst staat boven de ingang die leidt tot de vertrekken van het Chirurgijnsgilde?
Loop nu de Zeedijk op Op Zeedijk nr 125 is een moderne gevelsteen te vinden duidend op de overschrijding van het budget gereserveerd voor de restauratie van het pand: omgekeerd spaarvarken waar muntgeld uit valt…. Vraag 20:
Aan welke, ook voor de mens vervelende wormsoort, doet deze gevelsteen je denken?
Links vind je overigens de door een Chinese zakenman gebouwde boeddhistische tempel Loop door over de Zeedijk tot aan de Stormsteeg en loop hierdoor naar de Geldersekade
6
Op de hoek Stormsteeg – Geldersekade (bij nr 84) vind je in de gevel van de apotheek een gaper met pilletje op de tong Vraag 21:
Naar de therapie van malaria is veel onderzoek gedaan…Echter..in welk land werd de eerste placebo gecontroleerde studie uitgevoerd?
Sla nu linksom de Geldersekade op en loop door tot huisnummer 8 “Ship Chandlers Warehouse” (tabakshandelattributen in deurkalf). Rechts is de Schreierstoren te zien, gebouwd als ver in IJ uitstekende verdedigingstoren waar 15e E. stadsmuur eindigde. Het verhaal gaat dat de naam van het gebouw ontleend is aan de gevelsteen met schreiende vrouw, wegzeilend schip en opschrift SCRAYER HOVC 1569. Vraag 22:
Wat is waarschijnlijk de echte betekenis van deze naam?
Sla vanaf de Schreierstoren linksaf Pr. Hendrikkade op naar pleintje tegenover Barbizon Palace Hotel. U passeert de St. Nicolaaskerk, architect A.C. Bleijs, 1885-1887.
BRON:
Onno Boers, De Haas, de Bok en andere Gevelstenen, Twee Wandelingen in Amsterdam, De Heeren Keyser, Amsterdam, 2001
