Psychosynthese Typologie. Psychosynthese Typologie

Psychosynthese Typologie

Psychosynthese Typologie

Roberto Assagioli

Roberto Assagioli

Psychosynthese Typologie

Met een voorwoord van Diederik van Rossum, directeur van het Instituut voor Psychosynthese

Eerste druk april 2010

Inhoud

Copyright © Stichting Psychosynthese 2010 Een compilatie van notities door Roberto Assagioli. Samengevoegd door het “Instituto di Psicosintesi”, Florence. Oorspronkelijke titel: I Tipi Umani Vertaling: H. Rutten en M. van der Leeuw Bewerking: A.T. Wester Vormgeving: jet grafische vormgeving en dtp ISBN 978 90 73129 02 3 Stichting Psychosynthese Biltstraat 200, 3572 BS Utrecht tel. 030-271 46 34 [email protected] www.psychosynthese.nl

Voorwoord 7 Inleiding 9 Het Wiltype 19 Het Liefdetype 31 Het Actieve type 51 Het Creatief-artistieke type 69 Het Wetenschapstype 81 Het Devotionele type 95 Het Organisatietype 109

Voorwoord De interesse van de Italiaanse wetenschapper en grondlegger van de psychosynthese Roberto Assagioli (18881974) ging met name uit naar de wijze waarop de mens omgaat met zijn diepste motieven en hoogste aspiraties. Psychosynthese heeft zich sinds het begin van de vorige eeuw dan ook geleidelijk ontwikkeld tot een methode die het meest bijzondere in elk mens bewust maakt, tot leven en tot wasdom brengt. De doelstelling hierbij is om de veelheid aan uitingen in leven en werk van elk mens af te stemmen op zijn hoogste streven en diepste verlangen. Deze hoogte en diepte in elk mens zijn nauw verbonden met een moeilijk onder de woorden te brengen en vaag besef van ‘bestemming’. Paradoxaal genoeg herinnert de mens zich dit besef in de mate van afwezigheid daarvan.

7

Dit boekje beschrijft zeven ‘typische’ manieren waarop onderzocht kan worden hoe de mens zich verhoudt tot dit vage besef. De fysieke, emotionele en mentale oriëntatie op de innerlijke en uiterlijke wereld wordt per type beschreven. Er is een dynamische onderlinge samenhang tussen de typen. Ze zijn door hun kenmerken wel te onderscheiden, maar niet te scheiden. Alle typen of constellaties maken in wezen deel uit van elk mens, maar er is in elk individu wel onderscheid in de mate waarin hun dynamiek zich meer of minder op de voorgrond doet voelen. Als we onszelf en de ander onderzoeken met behulp van deze typologie ontdekken we al spoedig dat we van alles wel iets herkennen. In die herkenning begint het leren. Dit leren is bij Psychosynthese gericht op het menselijk initiatief en de durf om in het gemiddelde van het bestaan aan het meest bijzondere dat in ons is gestalte te geven en daarbij noch aan ons zelf, noch aan de ander, noch aan de wereld schade te berokkenen. Ik ben ervan overtuigd dat Roberto Assagioli met zijn typologie een bijdrage wilde leveren aan de vrede en harmonie in de wereld die van dit leerproces uiteindelijk het gevolg zal zijn. Die vrede begint in het hart van de individuele mens, ik raad aandachtige studie van dit boekje dan ook van harte aan. Diederik van Rossum Instituut voor Psychosynthese Utrecht

8

Inleiding Het praktische belang van de wetenschap der menstypen ligt in haar toepassing op onszelf. De poging om onszelf en anderen te rubriceren of te ordenen, is een belangrijke en nuttige oefening die onze psychologische waarneming zal verfijnen. Hierbij ontdekken wij dat het soms makkelijk is om typen een plaats te geven, terwijl bij de ordening ten aanzien van andere typen de twijfel en verwarring toeslaat. Ook moeten we ons oordeel na indeling achteraf wel eens compleet wijzigen. Er zijn verschillende oorzaken voor het ontstaan van die moeilijkheid, en het is interessant ze te onderzoeken om daarmee ons begrip over dit onderwerp te vergroten.

9

Inleiding

Inleiding

In de eerste plaats zijn er individuen die iedere indeling in klassen moeilijk maken. Zij kunnen onderverdeeld worden in twee groepen: de ene van personen die weinig ontwikkeld zijn en gevoelloos, de andere van ontwikkelde individuen die veelzijdig begaafd en bekwaam zijn en op verschillende terreinen van hun persoonlijkheid een volledige uitgroei hebben bereikt. Op de tweede plaats kan het grondtype van een persoonlijkheid door een levensfase of door een bijzondere levenservaring tijdelijk verborgen blijven en ons dan de indruk geven tot een ander type te behoren. Het kan bijvoorbeeld gebeuren dat een wetenschapstype verliefd wordt (ook de meest uitgedroogde wetenschapper is niet ongevoelig voor liefde) en dit feit kan tijdelijk de indruk wekken dat hij behoort tot het liefdetype, hetgeen leidt tot een verkeerde indeling.

of te herstellen in fysieke condities en functies. Een voorbeeld daarvan is de vernuftige wijze waarop de temperatuur van het lichaam, ondanks de grote veranderingen van kou en warmte daarbuiten, blijvend op peil gehouden wordt door middel van uitzetting en samentrekking van de bloedvaten en de ademhaling. Een ander voorbeeld is de ingewikkelde wederzijdse beïnvloeding van de endocriene klieren, wier goedgeregelde polariteiten een dynamisch evenwicht vormen, dat het fysieke leven mogelijk maakt. Datzelfde beginsel werkt ook in ons psychologisch leven: daar corrigeert het overdaad en onregelmatigheden door elementen op te wekken die tegengesteld zijn aan of aanvullend op de overheersende elementen. Om verschillende redenen evenwel werkt dat vermogen van zelfregulering en compensatie niet altijd volmaakt. Noch in ons fysiek, noch in ons psychologisch leven. Soms werkt het niet voldoende, dan weer werkt het teveel door het voortbrengen van overdreven reacties, of, wat men zou kunnen noemen overcompensatie. Wij hebben inderdaad vaak de neiging teveel waarde te hechten aan de hoedanigheden die wij missen.

Tenslotte is er nog een oorzaak die tot fouten leidt. Deze oorzaak is het meest interessant, omdat deze toe te schrijven is aan een grondbeginsel van ons psychologisch leven, dat op zijn beurt de uiting is van een natuurwet. Het gaat namelijk over het bestaan van compensaties en overcompensaties. De medische wetenschap heeft in ons lichaam het bestaan ontdekt van een prachtig vermogen van zelfregulering en compenserende reacties. Dit vermogen is erop gericht om steeds evenwicht en harmonie te bewaren

10

Twee beroemde voorbeelden van overcompensatie zijn die van Nietzsche en Tolstoi. Nietzsche beschikte over een gevoelige, hartstochtelijk en nogal zwakke natuur. In zijn verwoede pogingen om zijn beperkingen te overwinnen,

11

Inleiding

Inleiding

overschatte hij de waarde van de kracht en van de harde en strenge wil. Dit bracht hem er zelfs toe om wreedheid goed te praten. Het geval van Tolstoi betreft juist het tegenovergestelde uiterste. Hij was van nature zeer levenskrachtig, impulsief en gewelddadig, en had een grote liefde voor schoonheid en fysiek welzijn. Hij trachtte zich te beheersen in zijn strijd tegen zijn uitbundige natuur. Zoals we lezen in zijn dagboek (een menselijk document van grote psychologische waarde) kwam hij ertoe geen weerstand te bieden aan het kwaad en het celibaat te verheerlijken, de moderne beschaving volkomen te veroordelen en de kunst overdreven te onderschatten. Naast deze bekende voorbeelden zijn er nog vele gevallen, soms grappig en soms triest, van zwakke angstige mensen zonder enig succes, die zich gedragen alsof ze Napoleon zelf zijn.

heid en inschikkelijkheid. Een soortgelijk geval is dat van overgevoelige typen die hun ontroeringen met geweld onderdrukken en een kille en ongevoelige houding aannemen.

Deze overcompensaties kan men vaak zien in het uiterlijk gedrag. Zo treffen we angstige personen aan die, als het ware uit reactie, zich hoogmoedig gedragen en op brutale wijze spreken. Minder bekend zijn misschien personen van de tegenovergestelde soort, die zich vreesachtig en besluiteloos voordoen, maar toch onstuimig zijn en uit vrees de uitbarstingen van hun karakter niet te kunnen beheersen, het controleren en verbergen onder een schijn van gedwee-

Het eerste wat ons te doen staat, is het type waartoe we behoren inwendig te aanvaarden. Hier gaat het niet om het passief of onbewust aanvaarden van het eigen karakter, zonder zelfkennis en zonder enige poging tot ontwikkeling, zoals we dat kunnen waarnemen in de massa personen die zich blindelings laten meeslepen door gebeurtenissen. Integendeel: het gaat om de bewuste en vrijwillige erkenning van de mogelijkheden die in ons type gelegen zijn, wat we

12

13

Na ontdekt te hebben tot welk menstype wij behoren, moeten wij het probleem onder ogen zien – of het nu praktisch of geestelijk van aard is – hoe de aldus verkregen kennis benut kan worden voor zelfrealisatie. De taken die ieder psychologisch type te verwerken krijgt, kunnen samenvattend aldus worden aangeduid: 1. uiting 2. controle 3. harmonisatie.

Uiting

Inleiding

Inleiding

ervan kunnen leren, welke de mogelijkheden en gevaren zijn en tenslotte ook welke soort hulp het ons kan geven. Het gaat om een open en verlichte aanvaarding, steunend op de erkenning van het feit dat wij ons alleen door verstandige benutting van onze huidige “uitrusting” kunnen bevrijden van zijn beperkingen. Dit doel kunnen wij niet bereiken als wij ons type niet kennen, het minachten of trachten te ontlopen, zoals sommigen bewust of onbewust doen door andere psychologische typen te imiteren of de eigen beperkingen dwangmatig te verbeteren door middel van overcompensatie. Het is de belangrijkste taak om ons type te uiten en vervolmaken op de meest zuivere en de meest ontwikkeld mogelijke wijze.

De tweede opgave betreft het controleren en bijstellen van de uitwassen van het psychologische type waartoe wij behoren. Wij hebben allemaal de neiging ‘de weg van de minste weerstand’ te volgen. Dit betekent meestal dat we doorgaan met de uiting en ontwikkeling van talenten die al in ons werkzaam zijn. Dit is een aangename, vruchtbare en, schijnbaar tenminste, ook een positieve gesteldheid. Maar toch, als er hier teveel aan wordt toegegeven, ontstaat een toenemende disharmonie en een gestoorde ontwikkeling. Dit vertraagt het bereiken van het uiteindelijke doel van deze

ontwikkeling, namelijk om volledige individuen voort te brengen met ontwikkelde vermogens op alle niveaus. Maar we kunnen nog meer zeggen. Als één kant van ons zich in overdreven mate ontwikkelt, dan komt het zó ver dat zijn eigen kwaliteiten er schade onder lijden. Bijvoorbeeld: als in een wetenschapstype de ontwikkeling en de werkzaamheid van het verstand de levenskracht volledig in beslag gaan nemen, terwijl het gevoelsleven onvruchtbaar blijft en het fysieke leven uitgeput, dan is het gevolg dat de verstandelijke werkkracht zelf vermindert. Iets dergelijks gebeurt ook bij alle andere psychologische typen. Daarom is het nodig dat er verstandig controle wordt gehouden op de kwaliteiten die de overmacht hebben en dat zij binnen bepaalde grenzen worden gehouden. Dit is geen gemakkelijke opgave, ja zelfs vaak de onaangenaamste, en zij brengt soms onze persoonlijkheid in opstand. Maar het leven zelf met zijn begrenzingen en strenge verplichtingen dwingt ons vaak tot een min of meer blijvend en volledig toezicht op ons psychologisch type. Als dit het geval is, moeten wij niet droevig worden, ons niet opwinden of vechten tegen de omstandigheden, zoals we maar al te dikwijls geneigd zijn te doen. De juiste houding is die van een verstandige aanvaarding, gebaseerd op kennis van het leven en het begrijpen van zijn rechtvaardigheden en zijn heilzame bedoelingen. Zó zullen wij onszelf leren reguleren op een meer milde en begrijpende wijze.

14

15

Controle

Inleiding

Harmonisatie Deze derde taak, vaak samenvallend met de vorige, bestaat uit het verzorgen van de tot nu toe niet in ons ontwikkelde hoedanigheden, die dus nog geen deel uitmaken van onze huidige psychologische uitrusting. Ook deze onderneming is soms onaangenaam voor onze persoonlijkheid en kan tegengestelde reacties oproepen. Dit is het geval bij individuen van het kunstenaarstype die verplicht worden praktisch werk te verrichten, bij gevoelige typen die in een onbeschaafde omgeving moeten leven, enzovoort. Ook hier kunnen wij een levensles leren en met hoe meer bereidheid wij eraan beginnen en tot het einde doorzetten, des te eerder zullen wij uit onze onaangename toestand bevrijd zijn. Zodra het doel bereikt is, is er immers verder geen reden om zich onaangenaam te voelen. Er zijn vele manieren waarop wij actief kunnen toezien op de uitwassen en zorg kunnen dragen voor de ontwikkeling van de elementen die nog niet zijn uitgegroeid. Het is voornamelijk een zaak van willen in zijn verschillende aspecten: besluitvaardigheid, doelgerichtheid, volharding en zelfbeheersing. Deze taak kan bovendien vergemakkelijkt worden door vruchtbare en levendige contacten met individuen van een ander type. Deze contacten worden vaak veroorzaakt door

16

Inleiding

het leven zelf of beter nog, door de wet van polariteit, waardoor een aantrekking tussen tegengestelde polen tot stand komt (een duidelijk voorbeeld hiervan ziet men in de aantrekking tussen de sexen, die het duidelijkst uitkomt op het fysieke vlak, maar ook elders werkt). Om deze reden is vriendschap en omgang tussen personen van verschillende typen weldadig en vruchtbaar. We zouden om deze reden allemaal in onze vrije tijd het gezelschap moeten zoeken van personen die behoren tot andere psychologische typen dan het onze. Bijvoorbeeld iemand van het wetenschapstype zou vriendschap moeten onderhouden met kunstenaars en zich interesseren voor hun werk. Een praktisch iemand zou in zijn vrije tijd gezelschap moeten zoeken van personen van het verstandstype of het kunstenaarstype enzovoort. Dit is een gemakkelijke en aangename manier om onze latente eigenschappen tot ontwikkeling te brengen en de eenzijdigheid en begrenzingen van ons type te verbeteren. De kennis, waardering en het juiste gebruik van tegenstellingen is niet alleen een grondbeginsel van de schilderkunst en de muziek, maar ook van de levenskunst. Elk mens kan en moet van het levend materiaal van zijn persoonlijkheid – of het nu zilver, marmer of goud is – een voorwerp van schoonheid maken. Op deze wijze kan ieder van ons het transpersoonlijk Zelf op bekwame wijze uiten in de wereld.

17

Het Wiltype Het is een tamelijk verrassend en in bepaald opzicht zeer betekenisvol feit, dat de bestudering en beschouwing van de wil in de hedendaagse psychologie in het algemeen verwaarloosd is. Natuurlijk kunnen gedragswetenschappers nooit waarde hechten aan dit inwendige vermogen, dat uiteindelijk het meest storende element zou vormen voor hun mythe dat de mens een geheel van reflexen is. Ook de psychoanalyse heeft aan de wil maar weinig gelegen laten liggen door zo’n waarde te hechten aan de interactie van instincten en fantasieën en aan de centrale rol van het onbewuste. Zelfs Jung en Schmitz, ofschoon zij een wijzer en meer progressief streven vertegenwoordigen, hebben weinig aandacht geschonken aan de wil.

18

19

Het Wiltype

Het Wiltype

Toch is er wel een streven in de psychologie te onderkennen geweest met betrekking tot het onderzoek naar willen en met name vrije wil. Wilhelm Wundt, grondlegger van de experimentele psychologie was aanhanger van een voluntaristische leer, maar zijn opvatting van de wil was te onbestemd. Er werd geen onderscheid gemaakt tussen andere psychologische kwaliteiten en functies, zoals waarneming en gevoel.

psychische elementen samengebracht en geordend kunnen worden. Een tweede belangwekkend resultaat van dit onderzoek is, dat de wil de meest directe uitdrukking is van het Zelf. Als we het bekende gezegde van Descartes “Ik denk dus ik ben” stellen tegenover dat van de Poolse filosoof Cieszkowsky “Ik wil, dus denk ik en besta ik” heeft dit laatste blijkbaar een grotere geldigheid. Het derde resultaat van dit onderzoek is, dat de wil geen dwangmiddel is, maar doel, keuze, beslissing, met andere woorden: een vermogen dat leidt, dat initiatief neemt, dat richting geeft. Als men deze eigenschappen van de wil voor de geest houdt, is het niet moeilijk de kwaliteiten die het wiltype bezit, te beschrijven en te begrijpen.

Er is bovendien een beperkt aantal wetenschappers geweest dat experimenteel onderzoek heeft verricht naar de wil, met zeer interessante en waardevolle resultaten. De pioniers op dit terrein waren Ach en Michotte. De laatste jaren werden hun methoden toegepast en vervolmaakt, vooral door Aveling. Door het gebruik van nauwkeurige en betrouwbare methoden kwam hij tot zeer waardevolle conclusies. De voornaamste is deze: door onderzoek van de wilsdaad wordt de directe en zekere ervaring van het bestaan van het Zelf als levende werkelijkheid wetenschappelijk bevestigd. Dit feit heeft verstrekkende consequenties. Het geeft opnieuw steun aan de stelling van hen die, dankzij de groei van hun bewuste zelfinzichten, een directe ervaring van de werkelijkheid van het Zelf hebben gehad. En de realiteit van het Zelf – als haar bestaan en haar primaire plaats in het “psychisch” leven eenmaal aanvaard zijn– kan een centraal punt vormen waaromheen alle andere

20

Fysiek niveau Op fysiek niveau wordt het wiltype gekenmerkt door snel, beslist handelen, door moed en door het vermogen de fysieke omgeving evenals andere mensen te overwinnen, over hen de baas te spelen en hen te beheersen, met neiging tot wedijver, zelfs tot geweld en vernielzucht.

21

Het Wiltype

Gevoelsniveau Op gevoelsniveau is het wiltype beslist introvert. Het ontzegt zich iedere uiting van emoties en van gevoeligheid, omdat het die beschouwt als beletsels en gevaren voor de doelmatigheid en doelgerichtheid van zijn handelen. Maar het remt niet alleen iedere uiting van ontroering af, maar probeert ze zelfs volledig te onderdrukken. Het heeft niet alleen weinig aandacht voor de gevoelens van anderen, maar ook voor die van zichzelf. Deze gewoonte kan leiden tot heldendaden, tot verheven uitingen van zelfopoffering, maar kan ook gemakkelijk tot ongevoeligheid, hardvochtigheid en wreedheid leiden bij beperkt geëvolueerde persoonlijkheden. In ieder geval leidt het tot beperking van de ontwikkeling der psychische gevoeligheid, zij het van persoonlijke of transpersoonlijke aard. In de actieve uitingen van zijn gevoelsleven heeft het wiltype een neiging om ongeduldig, agressief en gauw prikkelbaar te zijn.

Mentaal niveau Op mentaal niveau heeft het wiltype vaak een heldere visie, niet gekleurd of verdraaid door gevoelens. Wanneer het wiltype geëvolueerd is, heeft het een open geest en een synthetische visie en ziet eerder grote lijnen dan details. Het heeft een groot concentratievermogen en een dynamische

22

Het Wiltype

doelgerichtheid. Op het mentale niveau uit het zijn strijdbaarheid in lust tot discussiëren en kritiek, wat dan een van zijn hoofdgebreken is. Zijn vermogen om te kwetsen is groot en kan zelfs even vernietigend zijn als fysiek geweld. Deze neiging tot kritiseren is uitermate ontwikkeld vooral bij hen die in hun leven geen enkele gelegenheid hebben tot intensieve lichamelijk activiteiten waarin zij hun strijdvaardige en dynamische krachten kwijt kunnen. Daarom gebruiken zij deze energie in mentale kritiek en in woordenstrijd (waartoe de gunstige gelegenheden nooit ontbreken). De neiging tot kritiek groeit nog door de zekerheid en de mentale trots, daar er bij dit type nooit enige twijfel bestaat over zijn gelijk. Het wiltype is begiftigd met een scherpe zin voor rechtvaardigheid en het heeft een gezonde rechtszin. Het kan een goede wetgever zijn en het heeft de gave de bestaande wetten rechtvaardig uit te leggen en ze onpartijdig toe te passen. Hierbij heeft het evenwel de neiging al te streng en te formeel te zijn, bij gebrek aan waardering voor het menselijke element van het geval. De misdaad abstract beoordelend en vergetend de nodige aandacht te schenken aan de psychologie van hem die misdeed en aan de bijzondere omstandigheden waarin hij leefde en handelde.

23

Het Wiltype

Het Wiltype

Op het intuïtieve niveau ontmoeten wij een schijnbare tegenstelling. De eerste indruk is dat dit in het wiltype in hoge mate ontbreekt: inderdaad begrijpt hij andere mensen gewoonlijk niet. Zijn egocentrisme, zijn gevoelsisolement, zijn gebrek aan psychische gevoeligheid maken hem tot een weinig waardevol psycholoog. Hij is niet geïnteresseerd in anderen in zoverre zij psychische wezens zijn. Maar als wij overgaan van het terrein van het menselijk leven naar dat van de symbolische en van de abstracte werkelijkheid, dan kan dit type een zeker en snel intuïtief begrip vertonen van principes, van algemene wetten en van universele verbanden.

Het voornaamste persoonlijke kenmerk van het wiltype is de wil tot macht. Deze uit zich als ambitie, zelfverzekerdheid, verlangen om anderen te beheersen en om de centrale figuur te zijn op het toneel. Dit kenmerk ontaardt gemakkelijk in egoïsme, eigenzinnigheid en koppigheid. De mens van dit type kan, om zijn doel te bereiken, gemakkelijk aanmatigend worden en zonder scrupules. Een ander fundamenteel kenmerk dat een gevolg is van de onderdrukking van de gevoelens is het isolement. Hij heeft geen behoefte aan anderen, wantrouwt hen en houdt hen daarom op een afstand. Dit ook omdat hij op die manier meer macht over hen kan hebben.

Alvorens de kenmerken van de persoonlijkheid en die van het Zelf te beschouwen, is het voor de duidelijkheid goed om te zeggen dat ik – als ik ze opnoem zowel van dit type als van de overige – als kenmerken van de persoonlijkheid beschouw die welke te zien zijn in een egocentrische separatieve menselijke persoonlijkheid zoals deze is alvorens in bewust contact te komen met het Zelf en er de invloed van te voelen. Aan de andere kant zal ik als kenmerken van het Zelf beschouwen die, welke een echte transpersoonlijke kwaliteit bezitten en uitgedrukt worden, wanneer het Zelf de persoonlijkheid doordringt en erin slaagt enigszins door haar heen te schitteren en te werken.

Een type van dit soort is eenvoudig, duidelijk omlijnd en gemakkelijk herkenbaar. Maar er zijn personen, beheerst door de wil tot macht, waarin zonderlinge complicaties en reacties aanwezig zijn. Wanneer de wil tot macht geremd wordt door een fysieke minderwaardigheid van welk soort ook, of door de tegenstand van een individu dat sterker is (vooral in de jeugd en adolescentie), of door een grote gevoeligheid of door behoefte aan genegenheid, kan er van alles gebeuren. Het meest voorkomende is de verbittering van de machtswil, die zich dan laat gelden op extreme, verschrikkelijke en wrede wijze. Dit geeft de sleutel voor het begrijpen van vele criminele handelingen. Een ander gevolg is de bewuste, of vaker onbewuste, poging om te heersen

24

25

Het Wiltype

Het Wiltype

via indirecte bedrieglijke en geheime middelen, bijvoorbeeld door neurotische symptomen en gedrag. Dit speciale type is knap beschreven door Alfred Adler.

type. Zijn heldhaftige tegenstander, Prometeus, is er een ander ideaal model van en nog een ander is Hercules. De grote heersers en veroveraars uit de geschiedenis vertonen in verschillende proporties de min of meer bewonderenswaardige trekken ervan. Wij denken hier aan Alexander de Grote, Julius Caesar en Napoleon.

De transpersoonlijke eigenschappen van dit type zijn mooi, bewonderenswaardig en weldadig, terwijl de persoonlijke afstotelijk en vaak schadelijk zijn. De transpersoonlijke wil vertoont zich voornamelijk als morele moed, als vaardigheid en bekwaamheid om verantwoordelijkheid te aanvaarden, om gevaren van aller aard te trotseren, om het eigen welzijn, reputatie en zelfs leven te riskeren voor ‘de goede’ zaak. Andere eigenschappen van het wiltype zijn: echt zelfvertrouwen en innerlijke onafhankelijkheid; standvastigheid; eenvoud in voorstellen; individuele volharing; vrijgevigheid gebaseerd op gemis aan belangstelling voor materiële dingen; brede visie en onpartijdigheid. De hoogste uitdrukking van het wiltype is: de totale overgave van de individuele wil aan de Kosmische Wil, de identificatie met het ritme van het Heelal. Het is niet moeilijk belangrijke voorbeelden van het wiltype te vinden. Verschillende mystici en enkele historische persoonlijkheden hebben het vertegenwoordigd. ZeusJupiter is de meest reusachtige projectie van wezens van dit

26

De studie van psychologische typen is niet alleen nuttig om de aard en het gedrag te begrijpen van individuen maar ook van groepen, zoals volkeren, naties, beschavingen en culturen. De Spartanen en de oude Romeinen, die veroveraars, heersers en wetgevers waren, karakteriseren dit type. Ook de Engelsen met hun wil en begaafdheid om te heersen, met hun karakter van “eilandbewoners”, hun zelfbeheersing en hun onderdrukking van gevoelens. Het type is ook in zeker opzicht te vinden bij de Duitsers en de Joden. * *

De oude Hebreeuwen (en zij die getrouw gebleven zijn aan het oorspronkelijke type), waren oorlogszuchtigen, separatisten vol trots, die zichzelf als uitverkorenen beschouwden. Zij hadden een echte verering en scherpe zin voor de Wet: zij beoefenden de zelftucht en gestrengheid. Enige kenmerken van de moderne Joden, verschillend en schijnbaar eraan tegengesteld, kunnen beschouwd worden als overcompensaties, afwijkingen en afleidingen tengevolge van bijzondere omstandigheden en uiterlijke druk.

27

Het Wiltype

Het Wiltype

In de filosofieën en godsdiensten vinden wij duidelijk kenmerken van dit type: in het Oude Testament, in de Vedantafilosofie (vooral van de school Advaita), in het Zen-Boeddisme. Onder de moderne filosofen kunnen we noemen, Nietzsche, Max Stirner en Julius Evola.

en in het algemeen van strijder op alle terreinen naar beneden, tot dat van bokser toe, en ook ontdekker. Ik zou hieraan nog willen toevoegen dat van chirurg, want er is wil en moed voor nodig om verantwoordelijkheid op zich te nemen met de plicht vaak snel te beslissen en ook omdat hij in vele gevallen optreedt als weldadige vernieler van zieke ledematen en organen. Het is ook bekend dat chirurgen in het algemeen impulsief zijn en mannen van de klok, zoals ook het wiltype probeert te zijn.

In de architectuur en in de beeldhouwkunst kunnen wij de Dorische stijl in Griekenland vermelden, die met zijn eenvoud, soberheid en strengheid de indruk wekt van ingehouden kracht. In de muziek is het Wagner’s genie dat inspireerde met motieven, die sterk doen denken aan de vibraties van wil en macht, zoals de Walkyrenrit, het motief van Siegfried en de heldhaftige vertolking van de intocht der Goden in het Walhalla.

Functies en beroepen

Psychosynthetische taken De psychosynthetische taken van het wiltype zijn te verdelen in twee groepen: 1. Afstemming, harmonisatie, integratie, vereniging; 2. Omvorming en sublimatie.

Als wij de belangrijkste functies van dit type samenvatten, kunnen wij bezigheden en werkzaamheden aanwijzen waarin het het meest bekwaam is en waarin het succes zal hebben. Zijn voornaamste functies zijn namelijk: heersen, besturen, leiden, rechtspreken, straffen, strijden, vernielen, veroveren. Hiermee zijn de betreffende beroepen aangeduid, namelijk van leider in de rol van koning, keizer, president van een staat en vervolgens van wetgever, van militair

1. Daar dit type vaak uitgesproken doelgericht is en zijn groot vermogen en behendigheid hem bekwaam maken om invloedrijke bestuursposten te veroveren, wordt hij een gevaarlijk man en heeft dus afstemming en integratie nodig. Het zó nodige fundamentele evenwicht kan hij bereiken door het opwekken van de liefde in hem. Hij heeft het inderdaad nodig om liefde, begrip, empathie en medelijden te ontwikkelen, om zo in staat te zijn, zijn goede wil te laten zien.

28

29

Het Wiltype

Andere eigenschappen die het wiltype moet aankweken zijn: gevoeligheid, intuïtie, en de vaardigheid om samen te werken, in plaats van te domineren, te dwingen en anderen leiding te geven. Hij moet juist die eenzaamheid, waaraan hij zo gehecht is, opgeven, afdalen uit zijn ivoren toren en leren leven te midden van zijns gelijken. 2. Het werk van sublimatie, dat ieder mens, begiftigd met een sterke wil, moet aanpakken, is: zijn persoonlijke, egoïstische en scheidende wil om te vormen tot een transpersoonlijke wil, gericht op actieve dienstbaarheid. Er is nog een hogere sublimatie, die bestaat in de onderwerping van de transpersoonlijke wil aan de Kosmische Wil. Deze absolute overgave, die schijnbaar de “dood” is van de persoonlijke wil, bewerkt de waarachtige spirituele bevrijding van de mens.

30

Het Liefdetype Liefde is een onderwerp van vitaal en blijvend belang voor iedereen. Het woord “liefde” is waarschijnlijk het meest gebruikte woord na “ik” en misschien “geld”. Bijna allen zijn wij ooit verliefd geweest of zullen het worden. Liefdesliederen vullen het luchtruim, liefdesverhalen worden door duizenden auteurs geschreven en door miljoenen met spanning gelezen. Men “houdt van” ongeveer alles: snoepjes, kinderen, het andere geslacht, zijn eigen land, bloemen, schilderijen, boeken en God. Het zou daarom vanzelfsprekend lijken dat wij tamelijk goed weten wat “liefde” is. En toch: als wij er eens voor gaan zitten en proberen te denken wat de betekenis is, dan moeten we al spoedig tot onze verlegenheid en onze schande ontdekken, en als we eerlijk zijn ten aan zien van onszelf, ook erkennen,

31

Het Liefdetype

Het Liefdetype

dat “liefde” ons toeschijnt als iets onbegrijpelijks, tegenstrijdigs en mysterieus. Wanneer wij er een duidelijke, juiste, en volledige definitie van willen geven, weten we niet meer wat te zeggen. Deze ontdekking verrast ons en brengt ons in verlegenheid, maar zij helpt ons ook een belangrijke psychologische waarheid te begrijpen, namelijk dat ervaring en echte kennis twee zeer verschillende dingen zijn. Gewoonlijk moeten we om iets te kennen er eerst mee experimenteren, maar toch is ervaring alleen nog geen echte kennis. Wij kunnen bijvoorbeeld een boom waarnemen. We zien hem en vinden daarin ook een esthetisch genoegen. Maar zijn inwendige structuur, de wetten van zijn groei en de kwaliteit van zijn hout blijven ons onbekend.

Op psychologisch terrein daarentegen is de directe en persoonlijke ervaring nodig om tot kennis te komen, want de informatie over kwantiteit en andere materiële factoren kan gegeven en ontvangen worden door woorden en getallen, maar de kennis van de kwaliteit en van subjectieve feiten kan niet door dezelfde middelen meegedeeld worden. Toch geeft de directe ervaring op zich, al is zij ook nodig, niet voldoende betekenis. De ervaring geeft ons alleen maar indrukken en gevoelens. Het verkrijgen van kennis hierover eist verwerking met behulp van het verstand. Terwijl synthetische kennis, die ook echt begrijpen inhoudt, het gebruik van de intuïtie vereist.

Om echte kennis te verkrijgen zullen we een nauwkeurig en systematisch onderzoek moeten doen en dan met ons verstand de verkregen gegevens interpreteren. Op het terrein van de natuur kan men kennis verkrijgen zonder directe persoonlijke ervaring, maar bij volmacht om zo te zeggen, door kennis te nemen van de ervaringen van anderen. Als wij bijvoorbeeld iets lezen over astronomie kunnen wij nauwkeurige kennis verkrijgen van de chemische samenstelling, het gewicht en de afstand van sterren die we nooit gezien hebben.

32

Daarom moeten we ons niet verwonderen dat de ervaring van hartstochtelijk verliefd zijn (geweest) ons geen verstandelijk inzicht geeft in de ware natuur van de liefde. Een dergelijk inzicht is werkelijk moeilijk te verkrijgen, want in de verschillende ervaringen met “liefde” komen verschillende en tegenstrijdige elementen voor. Wij vinden er een mengsel van verlangen, hebzucht en bezitsdrang aan de ene kant, en van edelmoedigheid, naastenliefde en altruïsme aan de andere kant. Wij vinden er instinct en intuïtie, actieve impulsen en passief gevoel, lichaam en ziel, materie en geest. Er bestaat evenwel een andere karaktertrek of grondeigenschap, die de ware natuur en het wezen van de liefde

33

Het Liefdetype

Het Liefdetype

uitmaakt. Hierdoor kunnen de verschillende en tegengestelde elementen begrepen en in zekere zin verzoend worden.

“overgeven aan” een zaak of persoon die we beminnen en ons erdoor in bezit te laten nemen en absorberen. 3. De vereniging (unificatie) kan ook het resultaat zijn van een “wederzijdse” aantrekking met erop volgende toenadering en contact. Deze aantrekking kan tot gevolg hebben dat twee of meerdere wezens samensmelten en dan een nieuwe grotere eenheid gaan vormen.

Als we de veelzijdige uitingen van liefde bekijken, vinden wij altijd dat zij de uitdrukking zijn van de wet van aantrekking, van de neiging tot toenadering, aanraking, vereniging en samensmelting. Maar deze algemene, ja zelfs universele neiging werkt op verschillende en vaak tegenovergestelde manieren: 1. De vereniging (unificatie) kan tot stand komen door de persoon of het voorwerp dat wij beminnen actief naar ons toe te halen en er bezit van te nemen. Dat doen wij vooral met gerechten die ons bevallen en die we letterlijk verslinden en in ons opnemen, maar we doen hetzelfde met geld en met alle soort materie en wij proberen hetzelfde te doen met onze vrouw of onze man, met onze kinderen en onze vrienden. Voor wie voorwerp is van zo’n gulzige en “opslurpende” liefde is het gelukkig dat wij er vaak niet in slagen ze te bezitten zoals we zouden willen. In vele – te vele – gevallen echter slagen wij erin ze te bezitten door ze tot min of meer toestemmende slaven te maken en onze kinderen tot ware psychische invaliden. 2. De verenging (unificatie) kan het resultaat zijn van een tegengesteld proces, namelijk het “gaan naar” of het zich

In de fysieke sfeer kan het liefdestype sterke seksuele impulsen vertonen. Ik zeg “kan”, want het zou een grote vergissing zijn te veronderstellen dat het altijd zo is. Vaak is het element liefde gericht op fysieke voorwerpen als geld en alle soorten van bezit. Anders drukt zij zich uit via emoties of gedachten in plaats van op fysiek gebied. Daarom zijn er wel veel

34

35

Deze analyse geeft ons een idee van de structurele en functionele aspecten van de liefde, objectief beschouwd. Ook kan zij ons ook helpen om de vele gezichtspunten tot een samenhangende structuur te ordenen die hun relatie onthult op verschillende niveaus van het menselijk leven. Dit alles moeten wij dus voor de geest houden bij de beschrijving van het type “liefde”, dat wil zeggen van de man en de vrouw in wie de hoedanigheid “liefde” overwegend en bepalend is.

Fysiek niveau

Het Liefdetype

Het Liefdetype

individuen van het liefdetype die op seksueel gebied weinig ontwikkeld zijn. Bij de studie van de kwaliteiten van verschillende typen is het belangrijk voor ogen te houden dat er individuen kunnen zijn die geen van de kenmerken vertonen die het meest natuurlijk en voor de hand liggend zijn bij dat gegeven type. Overhaaste conclusies zouden ons in dit geval kunnen brengen tot grote vergissingen in onze waarderingen. De seksuele impuls van het liefdetype – en tot op zekere hoogte van ieder individu – toont duidelijk de twee tegenovergestelde karakteristieken die de liefde kan hebben. Vele individuen, vooral mannen, verlangen naar en voltrekken de seksuele eenwording vanwege het fysieke genot dat deze henzelf geeft, met weinig of geen aandacht voor de partner. Dit is het toppunt van de egoïstische liefde.

maatschappelijke en geestelijke verantwoordelijkheid. Deze paren geven bewust aan nieuwe menselijke wezens de gelegenheid op de wereld te komen, er te leven en hun bijdrage te leveren aan de maatschappij. In deze gevallen hebben wij voorbeelden van een edele, onbaatzuchtige liefde, die haar oorsprong vindt in de hoogste geestelijke en gevoelsniveaus, uitgedrukt in de fysieke daad van de seksuele eenwording.

Aan de andere kant is er een groeiend aantal personen dat, ofwel omdat zij hun gevoel van liefde van zijn beste kanten hebben ontwikkeld, ofwel omdat zij een wijze seksuele opvoeding hebben gehad, in de fysieke omgang de meeste aandacht geven aan het genot van de partner. Dit geeft hen evenveel, zo niet meer voldoening dan hun eigen genot. Dan is er nog een groeiende minderheid van paren, die in verschillende mate, maar soms ook hoofdzakelijk, tot de seksuele omgang worden aangedreven door een gevoel van

36

Een belangrijke eigenschap van het normale liefdetype is het verlangen naar bezit van materiële goederen. Deze trek kan zich uiten in een lust naar de gemakken des levens, zoals: een mooie auto, een goede koelkast enzovoort, of ook, als die lust sterker geaccentueerd is, in een hevige neiging naar weelde, naar het beste en het kostbaarste. In andere gevallen wordt de neiging om te bezitten meer specifiek en richt zich op bijzondere klassen van voorwerpen, bijvoorbeeld bij de boekenmaniak, de verzamelaar van porselein, van kevers, postzegels enzovoort. Deze gevallen vertonen een andere eigenaardigheid van dit type en wel de belangstelling voor kleine dingen en het vermogen om te gaan met details. Op het fysieke vlak is het liefdetype dikwijls inschikkelijk en houdt van gemak. Het is niet actief, maar eerder traag en passief en laat zich graag met de stroom meegaan.

37

Het Liefdetype

Gevoelsniveau Het was te verwachten, dat de meesten van hen die behoren tot het liefdetype de gevoelssfeer tot centrum van hun aandacht en van hun leefkracht hebben. De hartstochtelijke en romantische liefde (vaak in verschillende verhoudingen door elkaar) hebben meestal hun voornaamste belangstelling in het leven. Dit soort liefde is zó welbekend en werd zodanig tot in kleinigheden beschreven en handig ontleed in talrijke psychologische romans en boeken, zoals “De l’amour” van Stendhal en anderen, dat we niet verder op dit onderwerp behoeven in te gaan. Hier zien we opnieuw de twee tegengestelde houdingen waarover we al hebben gesproken. Aan het ene uiterste vinden we degenen wier inwendige noodzaak het vooral is verliefd te zijn om over iemand, wie dan ook, de overvloed van hun gevoelens uit te storten, terwijl het voorwerp van hun liefde in wezen van secundair belang is. Dit blijkt duidelijk uit het betrekkelijke gemak waarmee deze individuen (een soort eigen subtype) zonder veel complicaties van liefdesobject veranderen. Men kan de personen van dit slag in zekere zin als introvert beschouwen, want hun inwendige leven is voor hen van meer gewicht dan de wezenlijke verhouding tot het object buiten hen. Van meer gewicht dan welke objectieve gebeurtenis dan ook. Dit

38

Het Liefdetype

wordt bevestigd door het feit dat zij zeer geïnteresseerd zijn in hun eigen gevoelens, die ze dan ook bekijken, ontleden en tot in het kleinste onderzoeken met een interessante vaardigheid. Enkele Franse en Russische romans geven goede beschrijvingen van dit soort individuen. Aan het andere uiterste treffen wij degenen die zeggen en eerlijk ook geloven dat zij hun man, vrouw, kinderen of vrienden “liefhebben”, terwijl wat zij eigenlijk willen is: bemind te worden door hen. Dit onbewuste egoïsme – want dat is het in werkelijkheid – ligt verborgen onder een verheven uiterlijk van gevoelens en genegenheid en is oorzaak van vele conflicten, leidend tot uiteengaan en echtscheiding. Daarom is het van het grootste belang voor ons allen op dit punt duidelijk te zijn en eerlijk en moedig een analyse te ondergaan. Wij dienen ons af te vragen: “Wanneer ik zeg of meen dat ik mijn dierbaren liefheb, welke zijn dan mijn gevoelens, mijn houding en motivering? Bemin ik ze voor wat zijzelf zijn, onafhankelijk van mijzelf, of vraag en eis ik hun liefde voor mij? Wil ik mijzelf aan hen geven of wil ik van hen liefde ontvangen zonder te letten op hun levensbelang, hun gevoelens en hun wettige rechten?” Zo’n analyse kan uitlopen op onaangename en zelfs verwarrende ontdekkingen. Maar als wij deze ontdekkingen eerlijk en moedig onder ogen zien, zullen zij een welda-

39

Het Liefdetype

Het Liefdetype

dige verheldering en een harmonieus herstel van onze verhoudingen scheppen op een veilige basis van waarheid. Met uitzondering van de kleine minderheid die op onbaatzuchtige wijze bemint, sluit de “gevoels”liefde gehechtheid in of brengt ze voort. Dit is een gemeenschappelijke karaktertrek van de persoonlijke liefde en de oorzaak van een enorme hoeveelheid lijden en ongenoegen; de hoge prijs die de mensheid betaalt voor deze manier van liefhebben. Dit hoeft ons niet te verwonderen: gehechtheid immers leidt tot bezitsdrang en deze beide zijn een van de hoofdoorzaken van angst. En angst is op haar beurt de grootste oorzaak van menselijk lijden. Zowel direct, door de angst te verliezen wat men bezit en waaraan men zich gehecht heeft, als indirect, door de domme en vaak wrede handelingen die voortkomen uit een wanhopige poging het werkelijke of ingebeelde gevaar, de “beminde” persoon te verliezen, te vermijden.

Naar de graad van transpersoonlijke ontwikkeling varieert dit van ondoeltreffend en sentimenteel medelijden tot het hoogste en verstandigste medelijden dat de ware oorzaak van het lijden ziet en probeert deze te elimineren. In degenen echter, die egocentrisch zijn, ontaardt deze neiging tot medelijden in zelfbeklag. Deze gevoelsvorm van egoïsme is zeer verspreid en niet beperkt tot het liefdetype ofschoon deze er wel krachtiger aan onderworpen zijn.

Mentaal niveau

Een andere oorzaak van de angst die de liefdetypen vaak kwelt, is hun extreme psychische gevoeligheid, waardoor zij zich afstemmen op en identificeren met de gevoelens van anderen en de gemoedstoestanden van de gemeenschap en de gemoedsgolven die door het menselijk geslacht heengaan. Deze tendens naar emotionele vereenzelviging verklaart ook het medelijden dat zij sterk voelen voor alle wezens die lijden en bang zijn, dieren niet uitgezonderd.

In de mentale sfeer vertoont het liefdetype trekken die verrassend lijken en tegengesteld zijn aan de heersende opvatting die men ervan heeft. Dit feit bewijst hoe nodig het is alle kenmerken van een bepaald type te bekijken in alle aspecten en uitdrukkingen van het menselijk leven. Niet alleen in datgene wat het lijkt te zijn en tot op zekere hoogte ook werkelijk is, namelijk de meest natuurlijk kant van dat type. Terwijl dus de “liefde” haar meest natuurlijke en voornaamste uitdrukking heeft in de gevoelssfeer, vertoont zij zich ook op mentaal niveau en dit is natuurlijk vooral het geval bij degenen die mentaal gepolariseerd zijn of met andere woorden: tot het verstandstype behoren. Op mentaal vlak openbaart de liefdesimpuls zich voornamelijk als verlangen naar kennis en begeerte naar infor-

40

41

Het Liefdetype

Het Liefdetype

matie. Dit brengt weer mee belangstelling in details, in eruditie en in het verzamelen van gegevens. Zo’n individu kan de schijn wekken koel en ongevoelig te zijn. In werkelijkheid is hij vriendelijk, maar op een nogal negatieve manier; zijn aandacht gaat immers vooral uit naar mentale voorwerpen en belangstellingen. De algemene neiging van dit type tot identificatie toont zich in de mentale sfeer als inclusieve mentaliteit, of als het vermogen om alle aspecten van een vraagstuk te zien. Dit brengt breedheid van gezichtskring en gelijkmoedigheid mee, soms samengaand met een gebrek aan flinkheid en beslistheid. De meest ontwikkelde vertegenwoordigers van het liefdetype zijn vaak intuïtief en vertonen een vriendelijk begrip, aanleg voor psychologie en een gemeenschap met het Zelf van anderen. In dit laatste geval is er sprake van heilig schouwen en universele liefde, die het hartstochtelijke verlangen en soms de bereikte extase van de echte mysticus uitmaken. Waar het verstand zó ontwikkeld is dat het de intuïtieve lichtflitsen weet te vertolken, komt de wijze liefde voor de dag. Maar waar dit ontwikkelde verstand niet aanwezig is, zijn de intuïties vaak verwrongen en vermengd met onbetekenende beelden.

De individuen die ertoe behoren zijn vriendelijk en ontvankelijk, en als zij niet al te gevoelig zijn, behoren zij ook tot de gezelschapsmensen. Zij hebben een duidelijke afkeer van en echte vrees voor eenzaamheid. Daarom zijn zij steeds op zoek naar kennissen, naar gezelschap en maatschappelijke contacten. Als zij alleen zijn vervallen zij gemakkelijk in een toestand van passiviteit, ontmoediging en lusteloosheid. Om zichzelf te uiten hebben zij de prikkel nodig van interactie met anderen. Zij verwezenlijken zichzelf door middel van relaties. Daarom laten zij zich ook gemakkelijk beïnvloeden door anderen. Zij zijn dikwijls zó wisselvallig in hun snel veranderende gemoedstoestanden en gezichtspunten, dat zij een voortdurende bron van verrassingen zijn, en soms van wanhoop voor de typen, die meer eenvoudig, concreet of strak zijn. Zoals voor hen in wie de wil of het praktisch verstand of waarbij wetenschappelijk en organisatorisch talent overheerst.

Subtypen

Als we deze verschillende karakteristieken optellen, krijgen wij het volgende duidelijk beeld van het liefdetype.

Zij die behoren tot het liefdetype kunnen beschouwd worden als fundamenteel extravert, want voor hen vormen de vitale verhoudingen met anderen hun voornaamste belangstelling. Maar sommigen zijn deels introvert, zij zijn dikwijls hevig geïnteresseerd in hun eigen gevoelens, die zij observeren, ontleden en soms met een verrassende

42

43

Het Liefdetype

Het Liefdetype

bekwaamheid beschrijven. Dit egoïsme en dit egocentrisme worden in sommige gevallen zó groot, dat het voorwerp van hun gevoelens bijzaak wordt, niets meer dan een gelegenheid om zich bezig te houden met hun eigen emoties. Bovendien moeten wij onderscheid maken tussen actieve en passieve subtypen. Zij verschillen veel van elkaar en zijn zelfs in bepaalde opzichten tegengesteld aan elkaar. Het actieve subtype wordt gekenmerkt door een hartstochtelijke liefde, door een verlangen en een gehechtheid die het begerig en expansief maken ten aanzien van het verlangde voorwerp, hetzij een persoon of een zaak. Dit drijft hem ertoe het voorwerp op een jaloerse en eisende manier als bezit te behandelen. In het slechtste geval zijn deze personen onverzadigbare bloedzuigers. Het passieve subtype is daarentegen meegaand, omvormbaar, vatbaar voor suggestie en nogal goedgelovig. Het is toegeeflijk tevreden en is het gaarne eens met de persoon die het laatst het woord heeft gehad. Het maakt de indruk van grote zwakte, die er soms ook wel is, maar toch in vele gevallen geen echt gebrek aan kracht is. De krachteloosheid van dit subtype is het gevolg van besluiteloosheid, van gebrek aan concentratie en een zucht naar breedsprakigheid. Daaruit volgt dan weer versnippering en verkwisting van krachten en van zeer deugdelijke eigenschappen. Het liefdetype en het passieve subtype in het bijzonder is niet kwaadwillend, het is goeiig en ook sympathiek. Zijn

beperkingen worden door anderen graag geaccepteerd, daar zij er gemakkelijk van kunnen profiteren. Daarom roepen zij ook geen enkele weerstand op, ja zelfs worden zij door anderen vaak bijgevallen en aangemoedigd.

44

45

De bovenbewuste eigenschappen van het liefdetype zijn voornamelijk die, welke de verschillende aspecten van de geestelijke liefde uitdrukken. Het zijn: de liefde voor het Universele Zelf, of Hoogste Werkelijkheid, en de liefde voor de kosmische uiting ervan, voor haar voortschrijdende openbaring in de natuur en in de mens. Daaruit voort komt het zoeken naar en het beminnen van het Zelf, het transpersoonlijke element dat verborgen ligt in alle wezens. Evenals het spirituele mededogen, het groepsbewustzijn, ontwikkeld door liefdevolle interactie en identificatie met anderen. Maar er is nog een tweede reeks van bovenbewuste eigenschappen. Ofschoon enigszins verbonden met het eerste, zijn zij er toch van te onderscheiden. Het zijn de eigenschappen verbonden met het verlangen naar kennis. De verbinding van psychische gevoeligheid, intuïtie, affectieve verhouding en identificatie met het “Zelf ” brengt een volledig begrip voort van anderen, van hun wezenlijke natuur, van hun noden en aspiraties en ook een begrip van het leven in al zijn aspecten. Dit betekent wijsheid in de meest brede zin.

Het Liefdetype

Het Liefdetype

Bij sommigen van de verder ontwikkelde vertegenwoordigers van dit type komt de kwaliteit “liefde” meer naar voren, bij anderen staat de wijsheid op de voorgrond. In werkelijkheid kunnen deze twee aspecten op het niveau van het “Zelf ” niet gescheiden worden. Het ene impliceert noodzakelijk het andere. Dit komt op prachtige wijze tot uiting in het leven en de leer van de twee grootste bekende vertegenwoordigers van dit type onder de mensheid: Christus en Buddha. In het leven van Buddha was de belangrijkste impuls om tot kennis te komen, de oorzaken van lijden te ontdekken en de waarheid te achterhalen, die haar hoogtepunt had in de verlichting. Maar het was de liefde voor zijn gelijken en het medelijden met hun lijden dat hem een halve eeuw door India voortdreef, onvermoeibaar de “edele Weg van de bevrijding” wijzend. In dit onderricht zit meer liefde en begrip vervat dan algemeen erkend wordt. In het leven van Christus zijn de liefde tot God, zijn leerlingen en het medeleven met het lijden van de massa de voornaamste geestelijke kwaliteiten. Het is echter duidelijk, ook uit het (waarschijnlijk onvolledig) document van het Evangelie, hoeveel wijsheid zijn liefde doordrong. Zijn woorden en zijn parabels openbaren ons zijn zeer diep begrip van de menselijke natuur en onderwijzen op een eenvoudige en duidelijke wijze enige wetten van het geestelijk leven.

De belangrijkste en meest algemene uitingen van de geestelijke kwaliteit van liefde vindt men in de grote godsdiensten en filosofieën. Het woord “religio” (godsdienst), etymologisch afgeleid van “verbinden” en “eenmaken”, geeft al aan welke een van de wezenlijke functies is van het onderhavige type. * Als we de kunst bezien, vinden we dat de mens in de muziek een wonderbaar middel heeft om de volheid van zijn liefdegevoelens tot uiting te brengen. Met geheel de

46

*

Natuurlijk vinden wij in de historische godsdiensten en instituties ook kenmerken van de andere psychologische typen, want mensen van alle slag hebben ertoe behoord en hebben bijgedragen aan de groei ervan. Daarom zullen wij nog zien hoe de mystici, die in het middeleeuwse christendom zoveel invloed hadden, voornamelijk behoorden tot het devotionele type, terwijl de ingewikkelde structuren en de nauwkeurig georganiseerde rituelen van de katholieke en van andere kerken de vruchten zijn van de organisatorische gaven van enigen van hun leden. In de grote filosofieën, vooral die een (inclusieve en) geestelijke aard hebben, vinden wij de resultaten van een dorst naar kennis en de grote maat van wijsheid, bereikt door de meest vooraanstaande denkers van de mensheid. Maar in enkele moderne filosofieën met een zeer concrete tendens vinden we ook de invloed van het wetenschapstype.

47

Het Liefdetype

Het Liefdetype

heftigheid van op en neer slaande golven en met heel de rijkdom en fijnheid van variaties en schakeringen. De muziek kan voor een goed deel beschouwd worden als een viering van de liefde. Van de eenvoudigste liefdesliedjes van de primitieven tot de talloze volksliedjes van alle naties. Van de hartstochtelijke duetten van de opera’s, tot aan de grote hymnen. Zoals in het hoogtepunt van Tristan en Isolde Wagner getracht heeft uitdrukking te geven aan de volledige fusie van liefde die over de dood heen iedere persoonlijke scheiding te boven gaat.

der langzaam, indringend, gespreid, evenwel kan zij allengs laten zien van lange adem te zijn, diepgaand en duurzaam. Het is een kalme uitstraling die op het eerste gezicht tamelijk onopgemerkt kan blijven en geen tegenstand oproept, maar juist daarom indringend kan zijn, duurzaam en doeltreffend (terwijl meer agressieve en sterke beïnvloedingen falen door de geweldreactie die zij oproepen). De roepingen en beroepen waarin dit type zijn functies kan uitoefenen zijn talrijk en verscheiden. Zij omvatten bijvoorbeeld: psycholoog, leraar, arts, verpleger en sociaal werker. In zekere zin kan de functie van moeder, met als voornaamste eigenschap haar beschermende liefde, tot dit type gerekend worden.

Op het terrein van de literatuur is de lyrische dichtkunst een geëigend middel geweest om hoop, vrees, vreugde en verdriet van geliefden te uiten.

Functies en beroepen

Psychosynthetische taken

Uit het voorgaande is het duidelijk welke de specifieke functies van het liefdetype zijn en in welke roepingen zij haar eigenschappen en talenten het beste kan uiten. Het spreekt vanzelf dat deze functies betrekking hebben op: menselijke contacten, verenigen, samensmelten, beschermen, voeden, versterken, begrijpen, onderrichten, opvoeden en verlichten. De aldus uitgeoefende invloed is noch vluchtig noch dynamisch (zoals dat het geval is bij het wiltype), maar eer-

De psychosynthetische taken welke zij die tot het liefdetype behoren te vervullen hebben, zijn gedeeltelijk aangeduid in de voorgaande beschrijving. De centrale en moeilijkste opgave is: te zorgen dat er geen gehechtheid ontstaat, om van de liefde het begerige en bezittende element te verwijderen en om te beminnen met innerlijke vrijheid en tevens volledige vrijheid latend aan de beminde. Om zo’n onthechting te verkrijgen, zal de liefde volledig omgevormd en op een hoger plan gebracht moeten worden: de persoonlijke liefde moet gezuiverd worden van zijn

48

49

Het Liefdetype

persoonlijke en egocentrische bestanddelen, zodat haar ware natuur vrij en zichtbaar wordt als die van een weldadige uitstraling, van een altruïsme dat zich oplost in een grotere eenheid, in een groot geheel. Een andere belangrijke psychosynthetische opgave waaraan dit type zich dient te wijden om beperkingen en tekorten weg te werken, is de ontwikkeling van een sterke wil. Deze wezenlijke menselijke eigenschap is over het algemeen weinig ontwikkeld in het liefdetype en dit gebrek heeft vaak ernstige gevolgen. Een niet gereguleerde liefde, ook al is ze edel, veroorzaakt verdriet van allerlei aard, terwijl een persoon die liefdevol is maar ook in staat is te willen, een spirituele kracht verkrijgen kan die uiterst weldadig is.

50

Het Actieve type De grondeigenschap die dit type kenmerkt, is verstandige werkzaamheid. Hiermee wordt dezelfde intelligentie bedoeld die de moderne natuurkundigen ontdekt hebben in de zogenaamde anorganische substantie. Preciezer gezegd betreft het hier de intelligentie die, in de verschillende uitingen van energie, de structuur vormt van wat zich aan onze zintuigen voordoet als vaste stof. Men heeft ontdekt, dat al die trillingen, golven, hoeveelheden energie, gereguleerd worden door wetten, logische samenhangen en mathematische formules die noodzakelijkerwijze het bestaan van een grote Intelligentie aantonen. Dit is duidelijk en overtuigend naar voren gebracht door grote natuurkundigen, astronomen en mathematici.

51

Het Actieve type

Deze Intelligentie is nog duidelijker zichtbaar in het functioneren van de organische stof, van levende lichamen, zowel plantaardige, dierlijke als menselijke. Voorwaarde is wel dat we hiernaar kijken zonder materialistische of behavioristische vooroordelen. In de organische wereld vinden wij overal een constant bewijs van subtiele aanpassingen, van bekwame keuzen en van het gebruik van middelen die geëigend zijn voor het bereiken van specifieke doeleinden. Bewijzen voor deze wonderbaarlijke intelligentie vinden we in de subtiele functionele coördinatie van verschillende organen, hun snelle aanpassingen, hun handige verdedigingsmechanismen en in het bijzonder in de geschiktheid om te groeien en zich te vernieuwen. Bovenal vinden we deze intelligentie in het mysterieuze proces van voortplanting. Deze ‘hogere’ intelligentie is volledig verschillend van het strenge, onveranderlijke en stereotype functioneren van zelfs onze meest gecompliceerde machines. Dit is dezelfde intelligentie die de mens vertoont in zijn geleidelijke beheersing van de natuur, vanaf de eerste lompe wapens en werktuigen tot en met de telegraaf, de radio, de televisie, de moderne chirurgie, de scheikunde en helaas ook de mitrailleurs, de bombardementsvliegtuigen en de kernwapens.

52

Het Actieve type

Fysiek niveau Uit de voorgaande beschouwingen volgt natuurlijk, dat mannen en vrouwen in wie deze specifieke eigenschap overheerst, sterk praktisch zijn. Zij hebben een ingeboren handigheid om stof te bewerken en deze te onderwerpen voor verschillende gebruiken. Zij hebben vaak een grote handvaardigheid en zijn vaardig en succesvol in het maken en herstellen van voorwerpen. Zij voelen zich op hun gemak in de buitenwereld, die voor hen “werkelijk” en interessant is. Onder de materiële voorwerpen waarin zij geïnteresseerd zijn, is er één dat zij boven welk ander ook waarderen en dat daarom het doel is van hun meest hardnekkige inspanningen: geld. Dat moet ons niet verwonderen, want het is de meest voor de hand liggende en tastbare “waarde” en het middel waardoor alle materiële waarden verzekerd zijn. Daarom ziet men dat het actieve type in de regel begerig streeft naar winstgevende werkzaamheden en geïnteresseerd is in welstand en in materieel succes. In dit opzicht kan dit type lijken op het liefdetype. Maar als men goed kijkt, is er een groot verschil tussen die twee: het liefdetype verlangt geld en andere bezittingen om het plezier, de welstand, de veiligheid om of andere voordelen die eraan verbonden zijn en zijn verlangen is deze zaken zonder moeite of zorg te bezitten en ze te krijgen via een erfenis, als geschenk of uit de loterij.

53

Het Actieve type

Het Actieve type

Het actieve type evenwel is voornamelijk geïnteresseerd in het proces van geld verwerven. De interesse gaat uit naar het spel, naar de handel, de bank en soortgelijke zaken. Hij waardeert het geld ook als een symbool en een toetssteen van zijn handigheid, van zijn succes en van zijn “sociale waarde”. De Amerikaanse spreuk “Die man is zoveel dollar waard” is een eenvoudige en kenmerkende uitdrukking van zo’n houding.

dringbaar geheim. Zijn praktische geest slaagt er niet in er enige betekenis in te zien. Zo handig als hij is in het behandelen van zaken, cijfers en ook andere mensen, zo onhandig en falend is hij in de psychologische omgang met vrouwen. Het komt vaak voor dat een succesvol zakenman zijn vrouw alle mogelijke luxe genoegens bezorgt, aan al haar materiële verlangens voldoet, maar haar laat sterven van de honger op het emotionele belevingsniveau. Hij vraagt zich dan met droefheid en leedwezen af waarom zij onvoldaan, onrustig en neurotisch is en waarom zij, zoals vaak voorkomt, van hem wilt scheiden.

Gevoelsniveau Op gevoelsniveau heeft het actieve type als waardevolle trekken het impulsieve en het actieve verlangen. Dit type is totaal extravert. Al zijn emoties roepen onmiddellijk motorische reacties op. Daarom is hij dikwijls efficiënt, soms edelmoedig, maar ook onbezonnen, onrustig, onstuimig, ongeduldig. Wachten, het gunstige ogenblik afwachten is misschien wel hetgeen hem het meeste moeite kost.

Mentaal niveau

Op het gebied van de subjectiviteit, in het ingewikkelde leven van gevoelens, in de fijnzinnigheid van het gevoelsleven, in de vluchten van esthetische verbeelding heeft het actieve type de neiging bot, verward en onverschillig te zijn. Deze functies zijn bij hem over het algemeen ingeslapen of zijn te weinig ontwikkeld. Het “vrouwelijke” aspect van de psyche, veranderlijk en plastisch, is voor hem een ondoor-

In de mentale sfeer vertoont dit type een merkwaardige tegenstelling. Hij is vaak verstandig, mentaal actief, ondernemend en vlug in het vinden van de juiste methoden. Dit echter alleen maar in het behandelen van concrete en praktische problemen. Wanneer het gaat over algemene ideeën of principes, dan is hij niet geïnteresseerd. Hij laat gewoonlijk zijn aandacht voor het onderwerp los als oppervlakkig, niet praktisch, te abstract, “waar je niets voor koopt”. Eenzelfde onverschillige houding neemt hij ook aan ten aanzien van kunstvoorwerpen, literatuur en “culturele” zaken. Soms verzamelt hij antiek of kunst. Hij doet dat

54

55

Het Actieve type

Het Actieve type

dan als hobby, omdat het “in de mode” is en om zich een hogere sociale positie in de gemeenschap te verzekeren. Zelden doet hij het uit werkelijke waardering en met oprecht genoegen.

danken. Algemeen gesteld danken we aan dit type de materiële uiting van het immateriële. Het beste in onze hedendaagse beschaving, de ongelofelijke vooruitgang en verbetering van de levensstandaard, het opruimen van veel kwaad, de verhoging van de beheersing van de materie en nog veel meer is voor het grootste deel te danken aan de kwaliteiten van dit type.

Ook in de intuïtieve sfeer voelt het actieve type zich zelden op zijn gemak. De zogenaamde “intuïtie” van de succesvolle zakenman heeft weinig te maken met echte intuïtie. Deze houdt rekening met transpersoonlijke kwaliteiten en waarden, met de waarneming van de zin der dingen, het liefdevolle begrip en de wijsheid van het Zelf. Deze korte analyse levert voldoende gegevens om een beeld te schetsen van de goede kanten welke met de persoonlijke begrensdheid van het actieve type verbonden zijn. De goede kanten kunnen als volgt worden samengevat: sociaal vaardig, doelmatig, snel, handig in het manipuleren en vindingrijk. Dit type gebruikt en beheerst de “wet van de economie” tot in zijn vingertoppen. In zijn handigheid weet hij het grootste resultaat te bereiken met de minste moeite en de minste kosten aan tijd en materiaal. Deze kwaliteiten stellen hem in staat zijn belangrijkste functie te vervullen in het bijdragen aan de ontwikkeling van de mensheid en aan het benutten en verbeteren van alles wat er in de uitwendige wereld bestaat. Aan het actieve type hebben wij de praktische uitwerking van de menselijke ideeën en idealen te

De beperktheden van dit type zijn even duidelijk als zijn kwaliteiten. Het basisgebrek is de neiging naar een materialistische visie, die gemakkelijk voert tot een overschatting van uiterlijke veroveringen en aards succes. Een andere beperking, verbonden aan de eerste, is een overdreven en onvruchtbare gejaagdheid, overdreven ambitie, intense gejaagdheid, agressieve en lastige opdringerigheid. Vele vertegenwoordigers van dit type handelen indirect en proberen het verlangde doel te bereiken door “manipuleren” en door het gebruik van listige middelen, intriges en uitbuitingen van andermans zwakheid. Hij heeft hierbij geen last van scrupules. Hij is ongetwijfeld de vertegenwoordiger van de beste kwaliteiten én van de grootste gebreken van de huidige beschaving. Dit type kan op zijn eigen manier – even goed als de andere – transpersoonlijke waarden uitdrukken. Beheersing van de materie, kennis en gebruik van de natuurwetten, de inventieve en constructieve begaafdheden zijn onge-

56

57

Het Actieve type

Het Actieve type

twijfeld transpersoonlijke krachten, die tot het hoogste welzijn van veel mensen strekken, als men ze gebruikt voor dat doel – en dat gebeurt vaak zo – met onbaatzuchtige motieven. De zeer toegenomen verbetering van de levensomstandigheden, de verspreiding van kennis, de vermeerdering en vervolmaking van communicatiemiddelen zijn de materiële basis voor de interrelatie, samenwerking en mondiale eenwording. Dit zijn de onschatbare gaven die dit type, vaak in combinatie met het wetenschapstype, heeft gegeven en nog steeds blijft geven aan de mensheid.

haar bij uitstek praktisch karakter (ofschoon dit voor ons hedendaags begrip zeker niet praktisch overkomt). De Chinezen waren het volk van de Oudheid dat het grootste aantal uitvindingen en praktische toepassingen op zijn naam had (denk maar aan het papier, de boekdrukkunst, het kompas). Zij hadden de gave van een scherpe zin voor de vorm en hun schilders tonen een prachtige “artistieke economie” met hun kundigheid een geheel landschap op te roepen met weinige eenvoudige trekken. Ook hun dichters suggereren met 4 of 5 korte regels een fijne gemoedstoestand, een uitgelezen schakering van gevoelens.

Voorbeelden van het actieve praktische type zijn welbekend. Wij vermelden er maar één, die inderdaad zeer typisch is: Henry Ford. Als men zijn autobiografie leest ontkomt men er niet aan zijn genie te bewonderen in het manipuleren van de “wet der economie”, in het ontdekken van machines en van kleine bezuinigingen die een hogere productie mogelijk maakten, door de prijs van de auto’s te verlagen en de winsten te verhogen. (Men zou misschien kunnen zegen, dat Ford een goed voorbeeld was van een combinatie van het actieve en het organisatietype). Als men de algemene kenmerken van de hedendaagse beschaving buiten beschouwing laat, zijn enige volkeren en naties er collectieve voorbeelden van, met name de Chinezen in het verleden en de Fransen in de moderne tijd. Als we de oude Chinese beschaving bestuderen, bemerken wij

58

De Fransen belichamen het actieve type met hun juiste zin voor vorm en de exacte structuur van hun taal: ook met de soberheid en de geldzucht van hun boeren (of, anders gezegd: de Fransen kunnen beschouwd worden al een combinatie van het actieve type en het wetenschapstype. Vele Franse kunstenaars en dichters hebben en cultus gemaakt van het vormgevende principe bijvoorbeeld de Parnassers). De psychologische analyse van de respectievelijke filosofieën bevestigt deze zienswijze. De filosofie van Confucius met zijn concreet en praktisch karakter en zijn bewonderenswaardige levenswijsheid behoort duidelijk tot het actieve type en ditzelfde kan gezegd worden van de positivistische neiging van vele moderne Franse denkers, van Auguste Comte tot Hyppolite Taine.

59

Het Actieve type

Functies en beroepen Functies van het actieve praktisch type zijn: openbaren, belichamen, produceren, aanpassen, uitvinden. Deze functies kunnen uitgeoefend worden bij verscheiden beroepen, waarvan er enige altijd bestaan hebben als zijnde de noodzakelijke grondslag voor een minimum van beschaafd leven. Andere evenwel zijn nieuw en een specifiek product van onze tegenwoordige beschaving. Zij omvatten de werkzaamheden van alle soorten handwerkers, vanaf de eenvoudige maar fundamentele bezigheid van de boer tot aan die van de handigste ingenieurs en ambachtslieden, vanaf ijverige bezigheden van een huisvrouw en huisknechten tot aan de volmaakte kundigheid van de kant- en gobelinkunstenaars. Zij betreffen tevens de bouwactiviteiten van ingenieurs, het werk van kooplui, de agressieve opdringerigheden van straatverkopers en de diensten van sociaal werkers.

Psychosynthetische taken De psychosynthetische taken waarmee het individu van dit type te maken krijgt, zijn: 1. Zijn eigen ingeboren beperkingen overwinnen door het vastberaden aankweken van kwaliteiten van andere typen: vooral van het liefdetype en creatieve type. Door het erkennen van de wereld van het onaanraakbare, van

60

Het Actieve type

psychologische kwaliteiten, van schoonheid. Door het ontwikkelen van meer verheven gevoelens, de kunst van de beschouwing welke leidt tot het peilen van diepten en beklimmen van hoogte der gevoelens, der gedachten, van het transpersoonlijke leven, beter dan zich te haasten van de ene richting naar de andere, en steeds aan de oppervlakte te blijven. Dit zal hem helpen het teveel aan “activeitendrang” te beheersen en te elimineren. Hij moet de waarde en de kunst van kalmte, ontspanning en stilzwijgen aanleren: een kunst die voor hem moeilijk en niet prettig is. 2. De praktische en transpersoonlijke aspecten van zijn natuur één maken door de verheffing van zijn activiteit. Dit verkrijgt men door er een nieuwe betekenis en een hogere waarde mee te verbinden. Dit doel kan op verschillende wijzen vorm worden gegeven al naar gelang de mentale en emotionele verscheidenheid van de persoonlijke ervaring van ieder. Het kan nuttig zijn verschillende formuleringen aan te geven zodat men in de verscheiden uitdrukkingswijzen één zelfde houding herkent. De Christenen spreken van “zijn eigen daden aan God toewijden” of “werken voor zijn glorie”. De Indianen noemden het “werken zonder gehechtheid aan de persoonlijke vruchten van de arbeid” en “Karma yoga” dat is transper-

61

Het Actieve type

Het Actieve type

soonlijke realisatie en vereniging met het Opperwezen, verworven door een onthechte en altruïstische vervulling van zijn eigen taak. Een filosofische en objectieve manier om hetzelfde uit te drukken is: “Werken voor het grotere welzijn van het grootst mogelijke aantal mensen”. Tegenwoordig is de meest gebruikte term “dienst verlenen”. Maar dan niet verstaan in de weinig diepe en algemene zin waarin het vaak gebruikt wordt. Wat men ermee wil aangeven is niet een of andere sociale dienst (ofschoon dit al een stap in de goede richting is voor hen die niet meer kunnen of willen doen) maar het sluit ook in de “toewijding” van al zijn werken en van geheel zijn persoonlijke leven, ook van de fysieke functies.

teiten door zich te wijden aan transpersoonlijke doeleinden en de activiteiten in harmonie te brengen met de machtige vloed van de wereldevolutie en met het welzijn van het Geheel. Dit is geen algemene houding van toewijding maar een zeer precies proces, een omvorming van de eigen manier van leven en werken die revolutionaire resultaten voortbrengt.

Zo’n wijding of “heelmaking” vereist een bepaalde innerlijk houding. Zij vooronderstelt op de eerste plaats een spirituele vrijheid, die vrij is van alle soorten gehechtheden, met inbegrip van polariserende gesteldheid, afkeuring, vijandigheid en verkeerde wil. Dit zijn allemaal vormen van een negatieve gehechtheid die niet minder binden en gevangen houden dan de gehechtheid in haar positieve vormen. Het geestelijk ontwaakte individu staat innerlijk ver boven alle activiteiten en is in staat ze bewust te kiezen, te richten, te regelen in plaats van erdoor geleid en volledig ingepakt te worden. Op deze wijze legt hij bewust en vrijwillig een hogere zin en waarde in de activi-

62

Deze resultaten vertonen zich in hun toepassingen op drie grote gebieden van het persoonlijk leven, namelijk seks, voeding en geld. De toewijding van het seksuele en het persoonlijke leven is in het kort aangeduid in de beschrijving van het liefdetype. Zij is gebaseerd op de erkenning van de heelmakende functie waaruit door de geslachten heen het fysieke leven vereeuwigd wordt. De wijding van de voeding is gebaseerd op de kennis van het zelfde feit, namelijk dat het ware doel is het ontwikkelen en in stand houden van het fysieke instrument dat het Zelf nodig heeft voor de verwerkelijking van zijn doeleinden. Dit is ook gebaseerd op de erkenning van het feit, dat voeding voornamelijk is gevormd uit vegetale en animale levende schepsels. Deze “lagere” rijken in de natuur behoren tot hetzelfde universele leven waar wij deel van uitmaken. Wij zullen dus planten en dieren die ons voeden met

63

Het Actieve type

Het Actieve type

eerbied en dankbaarheid moeten behandelen, wanneer zij aan ons worden opgeofferd. *

iets waarvan het actieve type met zijn haast en ongeduld gemakkelijk het slachtoffer wordt. Ten overvloede dit: een gevoel van vreugde is een opbeurend middel met digestieve kracht en goed voor een juiste verwerking van de spijzen.

Bij het eten zouden wij vraatzucht, kieskeurigheid en nonchalante haast moeten vermijden en daarvoor in de plaats dankbaarheid en waardering voor de smaak en de schoonheid van vormen waarmee de vitaliteit van de natuur voor ons gebruik wordt aangeboden stellen. Deze gewoonte zou bijzonder bijdragen aan het bestrijden van de neiging om voedsel zonder het noodzakelijk kauwen door te slikken, *

Deze beschouwingen kunnen de vraag opwerpen, of vanuit dit gezichtspunt het gerechtvaardigd is dieren te doden of niet. Dit probleem kan niet op een passende wijze, in zo´n kort bestek behandeld worden, want er zijn meerdere belangrijke punten mee gemoeid. Men kan alleen maar zeggen dat een volledig afzien van voedsel uit dieren moeilijk te realiseren is in de praktijk, vooral in de Noordelijke streken en in koude klimaten. Van de andere kant zou de algemene oriëntatie naar een geleidelijke vermindering van dierlijk voedsel kunnen gaan. Ook de manieren om dieren te doden zouden zodanig gekozen moeten worden dat zo min mogelijk pijn wordt gedaan en, wat nog belangrijker is, de gehele manier van “gebruik” van dieren zou met meer zorg en menselijkheid moeten gebeuren, zodat zij schadeloos gesteld worden voor het offer dat zij ondergaan.

64

Als we tenslotte het gebied van het geld bezien en onszelf onderzoeken met die moedige oprechtheid die onmisbaar is voor een geestelijk leven, die naam waardig, dan worden wij ons bewust dat de gedachte aan geld in ons een diepe en intense weerklank wekt. Dit tumult van obscure emoties, van hartstochtelijke reacties, toont aan dat het geld zeer gevoelige snaren in onze persoonlijkheid aanroert. Het is nodig licht te brengen in die chaos en daarom in ons bewustzijn, zonder enige censuur, alles uit de onderwereld naar boven te laten komen. Dan komt een troebele vloed naar boven waarin door elkaar gemengd zijn stromen van vrees, van verlangen, van hebzucht en gehechtheid, en dan nog gevoelens van schuld, afgunst en wrok. De basis van het juiste individuele gebruik van geld bestaat uit het afzien van het idee het bezit als een persoonlijk recht te beschouwen. Het juridische eigendom is een zaak die psychologisch en praktisch te rechtvaardigen is, gezien het gemiddelde niveau van de morele ontwikkeling van de mensheid. Het verlangen te bezitten is een kracht van de eerste rang waarmee men degelijk rekening moet

65

Het Actieve type

Het Actieve type

houden: men kan die niet doden of met geweld onderdrukken. Maar spiritueel gezien neemt het eigendom heel andere aspecten en betekenissen aan. Daar is het geen persoonlijk recht meer, maar wel een verantwoordelijkheid. Vanuit spiritueel gezichtspunt kan men de mens alleen maar zien als beheerder, bestuurder, “vertrouwensman” van de materiële goederen wier juridisch bezit hij op een of ander manier verkregen heeft. Deze goederen betekenen voor hem een ware, eigen “proef ” waaraan hij zich onderwerpt, een spirituele, morele en sociale verantwoordelijkheid. Het is zeer moeilijk om die waardig te dragen.

Om deze resultaten te bereiken zijn natuurlijk goede wil en liefde nodig. Zoals Verlaine zo juist gezegd heeft: “La vie humble, aux travaux ennuyeux et faciles est une oeuvre de choix qui vaut beaucoup d’amour”. En het is de moeite waard, want een liefdevolle en begripvolle houding transformeert het leven van iedere dag en verandert de vervelende eentonige routine van het dagelijkse werk in vreugdevolle straling. Dankzij deze consecratie die in haar wezen in het bereik van eenieder ligt, zou de hele karakteristiek van onze beschaving kunnen veranderen en van “wereldlijk” en materialistisch zou deze een heilig karakter kunnen krijgen. Dit is gebeurd in enige oude beschavingen toen ze op hun hoogtepunt waren. En dit kan nu gebeuren op een hogere draai van de spiraal met een veel grotere reikwijdte, want het kan de gehele technische vooruitgang omvatten, die het voornaamste kenmerk is van ons tijdperk.

Het is goed het volgende op te merken: terwijl de “sacralisatie” van alle functies het middel bij uitstek is van het actieve type, moet zij toch gepraktiseerd worden door alle typen, daar wij allen functioneren via een lichaam en actief zijn in de wereld. Daarom is het handelen vanuit de juiste houding iets dat ieder van ons aangaat. Bijzondere aandacht moet aan dit feit geschonken worden door hen die een tekort hebben aan de kwaliteiten van het actieve type. Voor degenen die overmatig introvert zijn, is dit een noodzakelijk trainingsmiddel en een manier om hun persoonlijkheid te vervolmaken. De “sacralisatie” van hun activiteiten zal hun een goede hulp zijn om het praktisch werk te waarderen en het graag en met genoegen te verrichten (wat voor dit soort mensen zeer moeilijk is).

66

Terwijl deze manier van leven, zoals we al zeiden, in het bereik is van iedereen, zal er toch wat dit betreft een fundamenteel verschil zijn tussen de verschillende typen, omdat hun motieven van handelen verschillend blijven. In andere typen is de prikkel tot activiteit, tot werk, tot iets afronden in de wereld daarbuiten, niet primair en spontaan. Deze impuls wordt bezeten door – of beter de impuls zelf bezit het actieve type. Zo zal voor het wiltype de drijvende prikkel

67

Het Actieve type

ambitie zijn, voor het liefdetype zijn dierbaren of zijn eigendom of zijn land, voor het devotionele type de toewijding aan een of ander ideaal enzovoort. Dit feit moet men goed begrijpen om de anderen echt te verstaan en om de dwaling te vermijden dat al degenen, die wij actief en met inspanning zien werken, gezien moeten worden als behorend tot het actieve type. Dat wat het echte verschil is en de basis vormt van de typologische classificatie, is de kracht van de diepe motieven. Deze kracht vormt de essentiële aard en het “specifieke kenmerk” van elk afzonderlijk individu, niet de uitingen van die drijfveren. Deze laatste kunnen immers bepaald en geconditioneerd zijn door een verscheidenheid aan factoren. Een zelfde type activiteit kan worden opgewekt door vele motieven, terwijl hetzelfde motief zich kan bedienen van vele verschillende uitingen.

68

Het Creatief-artistieke type Het creatief-artistieke type is moeilijker te beschrijven en te herkennen dan de andere typen. Dit komt vooral omdat het minder helder is begrensd en verschillende uitingen heeft die aan elkaar tegengesteld kunnen lijken. Toch is het een echt en eigen type met een eigen kenmerkende psychologische kwaliteit. Om dubbelzinnigheden en vergissingen te vermijden, is het goed meteen duidelijk te maken, dat het woord “artistiek” niet betekent dat alle kunstenaars en zij alleen tot dit type behoren. Vele personen zijn op verschillende manieren creatief en bezitten enkele trekken van het artistieke type zonder ook maar enige mate “artistiek” te zijn. Terwijl er kunstenaars zijn die tot andere psychologische typen kunnen behoren, tenminste in bepaalde opzichten. Dit is toe te schrijven aan een belangrijk feit, namelijk

69

Het Creatief-artistieke type

Het Creatief-artistieke type

het bestaan van gemengde typen. Eenzelfde persoon kan in het diepste van zijn wezen de kwaliteiten van het ene type wezenlijk bezitten, terwijl zijn uiterlijke persoonlijkheid de trekken van een ander type vertoont.

De laatste zin stelt het grote probleem van polariteiten, het mysterie van de dualiteit en de eenheid, dat gezien kan worden als het centrale mysterie van heel het universele leven. Dit belangrijke onderwerp kan ik hier niet op adequate

wijze behandelen. Ik zal alleen enkele punten aangeven die direct in verband staan met het creatief-artistieke type. 1. Beheersing door een derde element, dat in het midden ligt of superieur is en resulteert in evenwicht en in het volgen van de gulden middenweg. 2. Synthese door een intieme versmelting van de twee tegenovergestelde elementen. Het eenvoudigste voorbeeld hiervan is de elektrische vonk, waar twee ladingen van statische elektriciteit, een positieve en een negatieve, zich vermengen en dan verloren gaan. Andere voorbeelden zijn zekere chemische combinaties, zoals zuren en basen die zouten voortbrengen, of ook de fusie van twee geslachtscellen bij de conceptie. 3. Schepping van een derde kwaliteit of entiteit door wisselwerking en de vereniging (vaak tijdelijk en gedeeltelijk) van de tegenovergestelde principes, substanties of wezens. Hiervan is een voorbeeld het tijdelijke eenworden van een mannelijk en vrouwelijk lichaam (in tegenstelling tot de fusie van de voortplantingscellen) waaruit zich eerst een nieuw organisme vormt, dat dan geboren wordt. Alle vormen van menselijke schepping zijn het resultaat van dit laatste proces. Bijvoorbeeld een kunstwerk of een machine is het product van een wisselwerking tussen een idee, een beeld of een model en een of ander soort materiaal of substantie, gevormd naar dit model.

70

71

Het kenmerk van het creatief-artistieke type is de harmonie. Het resultaat van een bereikte harmonie is de openbaring van de schoonheid. Maar in de mensenwereld is de harmonie niet iets dat tevoren al bestaat. Harmonie is niet zelden het resultaat van een zware strijd, bereikt na langdurige en smartelijke conflicten. Het is een eindpaal, bereikt door intense inspanning van vormen, verfijnen, verbinden en samensmelten van vele elementen, die tevoren los van elkaar en zelfs tegenover elkaar stonden. Het is de diepe en ingewikkelde opdracht om orde te scheppen vanuit de chaos. Daarom, ofschoon de wezenlijke natuur van dit type, volledig gerealiseerd, harmonie, vrede, schoonheid is, zijn toch hun meest voorkomende uitingen onvoldane verlangens, innerlijke en uiterlijke conflicten, strijd tegen weerbarstige materialen en rebellerende krachten en schommeling tussen polariteiten.

Het Creatief-artistieke type

Het Creatief-artistieke type

Het probleem van de tegenstellingen raakt ons allen, maar voor het creatieve type is dit probleem van fundamenteel belang, daar dit het centrale thema van zijn leven vormt en zijn voornaamste functie is.

seld met ontmoediging en zelfs van wanhoop. Deze schommelingen worden nog overdreven door hun verbeelding, die bijzonder levendig is en de waarheid kleurt, vervormt en verandert, soms zelfs door er eigen scheppingen voor in de plaats te stellen. (Graaf H.A. Keyserling. South American Meditation, hoofdstuk VIII.)

Fysiek niveau Op het fysieke niveau vertoont het creatief-artistieke type een verfijnde waardering voor schoonheid, een uitstekende zin voor kleur en heeft het dientengevolge een zeer goede smaak. Hun liefde voor fysieke schoonheid en hun scheppingsdrang leiden tot versterking van hun seksuele verlangens en impulsen. De uitingen hiervan zijn over het algemeen geraffineerd. De uitdrukking van het instinct gaat gepaard met de bekoring van schoonheid en esthetische kwaliteiten. Dit type probeert van de seksuele liefde een geraffineerde kunst te maken en evenzeer van iedere andere vitale expressie.

In dit opzicht kunnen zij beschouwd worden als introvert op gevoelsniveau. Maar het is ook waar dat zij uiterst gevoelig zijn voor de indrukken uit de buitenwereld en voor de invloed van andere personen. Zij worden sterk beïnvloed door de omgeving waarin zij leven en raken gemakkelijk verontrust door onenigheden, door ruzies en grofheid. Zij hebben een fijne gevoeligheid of liever, zij zijn gegrepen door die “delicadeza”, een kenmerkende trek van de ZuidAmerikaan en vooral van de Braziliaan.

Het gevoelsleven van dit type is zeer actief en veroorzaakt in hen vaak een gebrek aan evenwicht. Deze individuen zijn zeer veranderlijk, schommelen vaak tussen de uitersten van optimisme en pessimisme, momenten of perioden van ongecontroleerde levendigheid en opgewektheid, afgewis-

Het creatieve type is vaak gevoelig voor zwakke psychische impulsen, voor paranormale fenomenen, voorzien in de toekomst enzovoort. Deze gevoeligheid hoort niet alleen toe aan het creatieve type. Ook het liefdetype met zijn grote ontvankelijkheid bezit ze dikwijls en eveneens de mystieke subtypen van het devotionele type. De wiltypen, de actieve typen, de wetenschaps- en organisatietypen missen daarentegen deze gevoeligheid. (Deze zijn in het algemeen positivistisch en objectief.)

72

73

Gevoelsniveau

Het Creatief-artistieke type

Het Creatief-artistieke type

In dit opzicht lijken de artistieke typen passieve extraverten te zijn. De tegenstelling is slechts schijnbaar, want de twee feiten hebben verschillende oorzaken, die elkaar wederkerig helemaal niet uitsluiten: een actieve verbeelding kan zeer goed samengaan met een grote gevoeligheid. Hiermee wordt duidelijk aangetoond, dat wij op psychologisch terrein het gebruik van vaste regels, van strakke en algemene evenals eenvoudige classificaties moeten vermijden.

De persoonlijkheid van dit type is veelzijdig, gevarieerd en veranderlijk en daardoor vaak ondoorgrondelijk en ontwijkend. Geen enkel statisch beeld of foto kan er een juiste voorstelling van geven. We zouden een hele film nodig hebben om al zijn veranderlijke aspecten en hun snelle opeenvolging te pakken te krijgen en weer te geven. Een van de meest in het oog vallende contrasten van dit type is de afwisseling van perioden van uitwendige passiviteit en luiheid met andere van koortsachtige werkzaamheid. Dit lijkt het gevolg te zijn van het gemis aan discipline en zelfcontrole en in vele gevallen is dat ook zo. Maar er is vaak ook een gedeeltelijke rechtvaardiging voor de schijnbare wanorde en gebrek aan organisatie. Vooral voor creatieve kunstenaars, voor denkers en uitvinders. Gedurende de periode van uitwendige passiviteit kan van binnen hard gewerkt worden. Er kan een “onbewuste zwangerschap” plaats hebben, welke daarop gevolgd wordt door een toevloed aan inspiratie, waarin het innerlijk geschapene het licht ziet. Dan kan het gedicht of het essay worden geschreven, het lied gecomponeerd, de nieuwe uitvinding uitgewerkt. In zulke gevallen heeft het individu welbewust een inwendig ritme gevolgd, een verborgen discipline of hij is gedwongen geworden eraan te gehoorzamen.

Mentaal niveau Ook op mentaal niveau vinden wij een schijnbare tegenstelling. De grote neiging is die van harmoniseren, insluiten, eenmaken, de volmaaktheid bereiken, maar het contrast tussen de schoonheid van het ideaal en de werkelijkheid (die verre van ideaal is), brengt hem er gemakkelijk toe om de domheid en de blindheid te bestrijden van hen die verantwoordelijk zijn voor deze onvolkomenheden. De meest ontwikkelde vertegenwoordigers van het creatieve type hebben een zeer actieve intuïtie welke vooral gebruikt wordt om de ware zin te begrijpen die achter iedere schijn en ieder gebeuren ligt. Het creatieve type gebruikt bewust of onbewust als motto het diep intuïtieve devies van Goethe: “Alles Vergängliche ist nur ein Gleichnis”. Hij is steeds op zoek naar de verborgen zin van al wat hij waarneemt.

74

Scheppers van dit soort kunnen beschouwd worden als werktuigen van hun onbewuste of bovenbewuste psycholo-

75

Het Creatief-artistieke type

Het Creatief-artistieke type

gische werkzaamheden waaraan zij bijna volkomen onderworpen zijn, terwijl zij er geen enkele echte controle over kunnen uitoefenen. Dit werpt een veelomstreden vraag op: moet zo’n beheersing gezocht en bereikt worden? Vele kunstenaars hebben ernaar verlangd. Enigen hebben het bereikt, een bewijs dat het mogelijk is. Ik zal alleen Maurice Maeterlinck aanhalen. Zijn geschriften, vooral de eerste, zoals het wondermooie “La Sagesse et la Destinée” zijn de vruchten van lange en diepe reflecties en een ontwaakte intuïtie, die zichzelf uitdrukt in precieze artistieke stijl, rijk aan instructieve analogieën en heldere synthetische verwoordingen. En toch was hij gewend zijn boeken te schrijven in een volmaakt regelmatig ritme: hij begon iedere morgen op hetzelfde uur en eindige na 2 uren gemakkelijke en overvloedige compositie. Vervolgens wijdde hij de rest van zijn dag aan zijn tuin, zijn bijen, aan fietsen en aan ander tijdverdrijf.

Dientengevolge maakte de administrateur de nodige voorbereidingen voor de uitvoering en kondigde deze publiekelijk aan. Die datum kwam al nader, maar Rossini had hem nog steeds maar een gedeelte van de muziek gegeven en antwoordde niet op dringende aanmaningen. Toen nam die man drastische maatregelen: hij sloot Rossini op in zijn kamer en weigerde hem zijn maaltijden totdat hij een bepaald gedeelte van de partituur had ingeleverd. Rossini raasde en protesteerde, maar moest zich tenslotte gewonnen geven en in die toestand componeerde hij snel enige van zijn meest schitterende en humoristische aria’s en melodieën en gooide iedere pagina van het manuscript, zodra deze af was, uit het raam naar beneden. Beneden waren drie mannen die ze in haast kopieerden zodat ze door het orkest, dat zat te wachten, gebruikt konden worden.

Bovendien tonen vele gevallen aan dat uitwendige noden een voldoende stimulans zijn om slapende of luie creatieve werkzaamheid op te wekken en de inspiratie en “de geboorte” te forceren. Een vermakelijk voorbeeld toont ons Rossini. Deze was tamelijk traag en hij hield zodanig van goed eten, dat hij op het laatste van zijn leven even geïnteresseerd was in, en trots was op zijn handigheid als kok als op zijn muzikaal genie. Eens had hij beloofd vóór een bepaalde datum de muziek voor een opera te schrijven.

Het probleem van discipline en spontaniteit in de creatieve activiteit is inderdaad zeer moeilijk en kan hier niet voldoende besproken worden. Daarom beperk ik mij ertoe te stellen, dat verwacht kan worden dat al naar gelang zijn psychosynthese vordert, hij steeds beter in staat zal zijn zijn creatieve vermogens te reguleren en te sturen en dat hij, dank zij een betere kennis van de psycho-spirituele wetten en technieken en een beter begrip van cycli, beter in staat zal zijn ritmisch in plaats van chaotisch te leven en zich op verstandige wijze creatief uit te drukken.

76

77

Het Creatief-artistieke type

Het Creatief-artistieke type

De afwisseling tussen activiteit en passiviteit, die we reeds vermeldden, vindt men ook in andere typen, omdat zij een algemeen kenmerk van het menselijke, ja zelfs van het kosmische leven zijn.

geld hebben als het nodig is. Deze praktische vrouwen slagen er echter vaak niet in de eigenschappen van verfijndheid, veelzijdigheid, edelmoedigheid en idealisme die deze “artistieke temperamenten” vaak bezitten, te waarderen; en vooral begrijpen zij niet, dat deze personen ook een probleem zijn voor zichzelf en dat zij onder de oppervlakte van een duidelijke onverantwoordelijkheid verscheurd worden door ernstige conflicten en door echt lijden. Natuurlijk is het erg moeilijk hen op de juiste manier te behandelen, want men moet hen tegemoet treden met een combinatie van standvastigheid, begrip en sympathie. In zekere zin is de beschreven situatie het omgekeerde van die van de zakenman en zijn gevoelige echtgenote. In dit laatste geval echter vertoont het “artistieke temperament” vrouwelijke psychologische kenmerken, terwijl de vrouw “mannelijke” hoedanigheden en beperktheden heeft.

De persoonlijkheid van het creatief-artistieke type is gewoonlijk fantasierijk, dromerig en weinig praktisch. Zij is geneigd de harde werkelijkheid van de feiten te ontlopen door zich voor eigen rekening een fantasiewereld op te bouwen en daarin te leven. Zulke personen zijn vaak excentriek, zij hebben geen begrip van geld noch van bezit en zijn geneigd tot grilligheid en onbezonnenheid. De omstandigheden kunnen ze een ogenblik wakker schudden en dan maken zij oprecht goede voornemens en beginnen eraan te werken. Maar hun instelling verandert weer gemakkelijk en spoedig vluchten zij weer terug in hun fantasiewereld. Deze zogenaamde “artistieke temperamenten” (vaak eigen aan individuen die geen enkel artistiek talent bezitten) zijn een probleem en wekken de verontwaardiging op van zekere praktische en evenwichtige vrouwen, die – door één van de vele ironieën van het leven – hun eigen lot verbonden hebben aan een van hen, zonder te weten welke toekomst zij tegemoet gingen. Uit een objectief gezichtspunt van gezond en nuchter verstand hebben deze vrouwen zeker gelijk, in het bijzonder als deze “artistieke” personen vergeten hun schulden te betalen en niet genoeg contant

78

De transpersoonlijke hoedanigheden van het creatieve type zijn: intuïtie, diepe mensenkennis, solidariteit en scherpe waarneming van contrasten waaruit een fijne zin voor humor voortkomt. Alsmede een “goddelijke onvoldaanheid” die altijd dringt naar groeien, naar ontwikkelen, naar zich vervolmaken, naar het scheppen van steeds mooiere vormen van schoonheid en verfijndheid. Zijn motto zou kunnen zijn: “zoeken zonder einde”. Eenmaal geestelijk ontwaakt, heeft dit type de grote gaven van verlichting en

79

Het Creatief-artistieke type

van echt spirituele inspiratie. Hij slaagt erin de eenheid, die ligt onder de veelheid van vormen waar te nemen en de diepe betekenis van ieder fenomeen en “symbool” en van ieder fragment van de kosmische openbaring te onthullen. Voorbeelden van dit creatief-artistieke type zien we makkelijk voor ons. Neem nu bijvoorbeeld Shakespeare. Hij wist, met zijn aan magie grenzende creatieve vermogens, historische persoonlijkheden, fabels en situaties te doordringen met een nieuwe betoverende levendigheid. Het creatieve genie Shakespeare gaf hen een dramatische, schilderachtige en intense gestalte. Denk ook aan Leonardo da Vinci met zijn buitengewone begaafdheid om fijne en mysterieuze betekenissen te leggen in de gezichten en de panorama’s die hij schilderde. En vele andere individuen van minder kaliber op soortgelijke gebieden. Misschien is het meest volkomen en juiste beeld van het artistieke type in zijn fijnste en delicaatste kenmerken dat van het “Journal intime” van Fréderic Amiel, terwijl enige van zijn kwaliteiten en excessen te zien zijn in “Mario de epicuriër” van Walter Pater. Onder de culturele perioden die de kenmerken van dit type het meest uitdrukken, zijn de twee belangrijkste: Het Gouden Tijdperk van het Oude Griekenland en de Italiaanse Renaissance. Een andere periode van minder gewicht maar psychologisch misschien interessanter want veelzijdiger was de “Sturm und Drang” periode van het Duitse Romanticisme.

Er is één eigenschap die het wetenschapstype onderscheidt van al de andere. Als hij een onvervalst en volledig type is, dan is hij modern en is hij beslist een precies product van de Westerse beschaving van na de Renaissance. Dat wil niet zeggen dat Europa dit type heeft voortgebracht en dat er tevoren en elders geen personen van dit type waren, maar in de oude tijden en in andere beschavingen bestond het scherpe onderscheid en de verdeling van de verschillende takken van kennis nog niet. De Ouden zochten met niet minder hartstochtelijke belangstelling naar de waarheid dan wij, maar zij deden dat met heel hun wezen en met een gecombineerd gebruik van al hun hoedanigheden: intuïtie en verstand, toewijding en verbeelding. Er waren geen scheidslijnen – om niet te spreken van conflicten – die

80

81

Het Wetenschapstype

Het Wetenschapstype

Het Wetenschapstype

godsdiensten, filosofie, wetenschap en kunst van elkaar afgrensden. In onze moderne cultuur, begonnen in de 15e eeuw, hield de eenheid tussen deze vier menselijke activiteiten op te bestaan. Zij ontwikkelden zich steeds meer in scherp omlijnde vertakkingen van kennis. Wanneer deze noodgedwongen tegenover elkaar kwamen te staan, ontstonden er zware conflicten. Dat gebeurde in de hoogste mate tussen godsdienst en wetenschap. Het volstaat te vermelden dat Galilei door de kerk werd veroordeeld omdat hij had durven beweren dat de aarde zich beweegt in het heelal. En de meer recente twistpunten, tot enige tientallen jaren geleden voortdurend, over het onderricht van de evolutieleer in de scholen.

zijn de bijzondere eigenschappen te omlijnen die het wetenschaptype vertoont in zijn verscheiden aspecten.

Deze ontwikkeling leidde tot het ontstaan van een welomlijnd, eenzijdig menstype: de mens wiens ideaal en voornaamste taak het is om onbaatzuchtig te zoeken naar concrete en objectieve kennis. Dit menstype houdt zich niet bezig met metafysica, met de laatste natuur van het zijn en met het doel van het bestaan. Hij stelt geen belang in waarden van morele, esthetische of andersoortige aard. Hij is enkel geïnteresseerd in de verschijning van de dingen, dat wil zeggen in de manier waarop zij de vijf zintuigen bereiken: direct of door onze waarnemingsinstrumenten, in hun interacties en transformaties en in de wetten die hen besturen. Als we dit alles voor ogen houden zal het gemakkelijk

82

Fysiek niveau Hij is even oplettend en scherp geïnteresseerd in de buitenwereld als het actieve type, maar de motieven van de twee die hun belangstelling opwekken zijn totaal verschillend. De motivatie van het actieve type is de dingen te benutten en ze goed te gebruiken, terwijl het wetenschapstype geïnteresseerd is in de fenomenen als zodanig, in het kennen van hun natuur en het functioneren van het kosmisch mechanisme, zowel in zijn grootste en verst verwijderde delen als in zijn kleinste bijzonderheden.

Gevoelsniveau Wat de emoties betreft lijkt het wetenschapstype koud, ongevoelig en zelfs onmenselijk en wreed te zijn. Het vertoont vaak een eigenaardig onvermogen om menselijke ‘trekjes’ aan te voelen en er uitdrukking aan te geven. In de onverschilligheid en koelbloedigheid van iemand die vivisectie pleegt, vertoont hij juist een fundamenteel gebrek aan de meest elementaire gevoeligheid. Maar als we het type dieper bestuderen ontdekken wij dat dit in vele gevallen toe te schrijven is aan het feit dat heel zijn ver-

83

Het Wetenschapstype

Het Wetenschapstype

mogen voor gevoel en toewijding, al zijn “liefde” – en die kan groot zijn – gericht is op onpersoonlijke voorwerpen. Hij bemint hartstochtelijk de waarheid, hij verlangt naar kennis boven alles, hij is sterk gehecht aan theorieën en ideeën. Daarom draait hij de situatie, zoals die in doorsnee bestaat bij mannen en vrouwen, om. Hierbij wordt het functioneren van het verstand gekleurd en verwrongen door gevoelige reacties en persoonlijke sentiment, terwijl in het wetenschapstype de emoties en gevoelens onpersoonlijk zijn en op zuiver intellectuele doeleinden gericht worden.

Het wetenschapstype is over het algemeen, òf niet intuitief, ofwel wordt zijn intuïtie verstikt onder zijn overdreven verstandelijke activiteit. Maar in sommige van zijn meer ontwikkelde vertegenwoordigers is de intuïtie levendig en functioneert en openbaart de grote wetten van de natuur, de grondprincipes van het denken, de universele begrippen die ten grondslag liggen aan de zichtbare wereld.

Mentaal niveau Het ligt voor de hand dat het rijk van het verstand het natuurlijke gebied van de wetenschapper is. Zijn onvermoeibare geest is altijd op zijn hoede, onderzoekend, vragend, problemen opwerpend, peilend, experimenterend, beproevend en ontdekkend. Hij heeft een groot vermogen om langdurig zijn aandacht en zijn concentratie gespannen te houden, een onvermoeibaar uithoudingsvermogen in zijn onderzoekingen, een vlugge nauwkeurigheid en een wonderlijke bekwaamheid in het schatten van gegevens, in het ontdekken van wetten, in het uitvinden van theorieën om de feiten in een samenhangend systeem te classificeren.

84

De gebreken van dit type vertonen zich in een persoonlijkheid die uitsluitend beheerst wordt door het concrete denken, in een materialistische visie en een overdreven analyseren. Beide leiden hem tot de illusie en de absurde overmoed te denken het levende organisme te leren kennen door sectie op het lijk. Bovendien vinden wij in hen vaak een destructief criticisme, mentale hoogmoed, arrogantie en overdreven preciesheid in details, uitmondend in betweterigheid en een groot gebrek aan psychologisch inzicht, hetgeen men ondenkbaar zou wanen in een intelligent menselijk wezen. Wanneer het gaat om een persoon die geestelijk ontwaakt is en wanneer het licht van het Zelf het wetenschappelijk denken doorlicht, wordt het beeld volkomen anders. Dan zijn de prominente hoedanigheden een ware nederigheid, eigen aan het begrip van het mysterie van het leven. Een begrijpen dat toeneemt in verhouding tot de veroverin-

85

Het Wetenschapstype

Het Wetenschapstype

gen van de menselijke kennis, een absolute eerlijkheid en een mentale openheid, waardoor hij steeds bereid is vergissingen te erkennen, af te zien van een theorie als zij in strijd komt met de feiten. Een bijna bovenmenselijke onpersoonlijkheid en onpartijdigheid, een innerlijke en uiterlijke onafhankelijkheid die hem ertoe brengen geen afgoden, partijdigheden of gezag van buitenaf te erkennen. Hij is moedig en weet zich op te offeren, onthecht en als het ware ascetisch. Hij kan ook – zoals het echtpaar Curie dat gedaan heeft – zijn leven wijden aan het ontdekken van een nieuw en kostbaar chemisch element, door zich te onderwerpen aan alle soorten fysieke ongemakken en aan vermoeidheid, te midden van een algemeen scepticisme en vijandigheid. Terwijl de meerderheid zich inspant in een ongebreidelde zucht naar werelds succes en rijkdom of in hartstochtelijke maar nutteloze politieke twisten, kan de sterrenkundige zijn leven wijden aan het meten van de afstand of de eigenschappen van verre sterren.

ook in combinatie met andere kenmerken. Ik zal enkel één groot man aanhalen die geen groot wetenschapper is, maar wel de kenmerken vertoonde van het wetenschapstype in de verhevenste graad en in het zuiverste aspect: Immanuel Kant. Zijn twee belangrijkste boeken “Kritiek van het reine verstand” en “Kritiek van het praktische verstand”, tonen duidelijk aan hoe het onderscheidingsvermogen van de geest zich kan richten op zichzelf, duidelijk het terrein kan aanwijzen dat hem toekomt en de juiste grenzen kan trekken van de menselijke geest als orgaan van afzonderlijke en onafhankelijke kennis. Op dit punt heeft Kant een nuttige verduidelijking gebracht. Evenwel heeft de geest noch de behoefte noch de plicht op deze afgezonderde en onafhankelijke manier te functioneren. Zoals we al aangegeven hebben is zijn taak eerder de directe kennis, verkregen door intuïtie, uit te leggen en mede te delen.

Het is niet nodig individuele voorbeelden van wetenschappers te geven omdat alle echte mensen van de wetenschap er per definitie toe behoren. Maar het is goed eraan te herinneren dat ook vele personen die geen wetenschappelijke loopbaan volgen, er uit psychologisch gezichtspunt toe kunnen behoren. Bovendien is het gemakkelijk een wetenschapstype te vinden dat niet alleen zuiver dit type is, maar

Een andere filosoof die wel tot hetzelfde type behoort, maar tot heel andere conclusies kwam, was Descartes. Zijn aandringen op duidelijke grenzen en definities en op methoden in het onderzoek naar de waarheid, toont het ware karakter van de Franse geest en wijst er dus op dat de Franse cultuur een uitdrukking is van het type dat we behandelen. Ook de Franse taal met haar logische, tamelijk stijve opbouw, en met het vermogen iets duidelijk, precies, helder als kristal uit te drukken, wijst op dezelfde eigen-

86

87

Het Wetenschapstype

Het Wetenschapstype

schap en is uitstekend geëigend de ontdekkingen en resultaten van het wetenschappelijk onderzoek gemakkelijk en begrijpelijk uit te drukken.

ten spontaan uitgaan naar natuurwetenschappen, zoals fysica, chemie en mathematica, maar er zijn ook andere wetenschappen zoals filologie, waarin de geest van onderzoek en de gaven van analyse en classificatie een even vol werkterrein hebben.

Functies en beroepen De bezigheden bij dit type passend, kan men in twee klassen verdelen: de eerste is gericht op het verwerven van nieuwe kennis, de tweede erop om bestaande kennis door te geven en te verspreiden. Tot de eerste behoren de echte wetenschappers en enkele typen filosofen. Tot de tweede hoogleraren in de wetenschappen en in de filosofie en tal van leraren in de strikte zin van het woord. Dit in tegenstelling tot pedagogen, die werken aan het vormen van karakters. De eigenlijke functies van het wetenschapstype zijn allereerst het objectief beschrijven van de fenomenen zoals die rechtstreeks geregistreerd worden door onze zintuigen of indirect door instrumenten; vervolgens het ontdekken van hun metamorfosen en de wetten die ze regelen door observatie en experimenteren; tenslotte het vinden en aanwijzen van middelen waarmee de mens deze kennis kan benutten om al deze fenomenen meester te worden tot het hoogste voordeel of om ten volle de krachten en wezens in het heelal te benutten. Vervolgens is op te merken dat als wij van wetenschap spreken onze gedach-

88

Het is ook vermeldenswaard dat ons verstand in het verkrijgen van wetenschappelijke kennis twee verschillende en zelfs tegengestelde functies moet verrichten. Vóór alles moet het analyseren en daarom onderscheid zien en verschil maken tussen de verscheiden indrukken van de buitenwereld. Dan de voorwerpen opdelen in stukken waaruit ze zijn samengesteld en zo proberen te geraken tot hun kleinste en meest eenvoudige elementen. De meest voor de hand liggende voorbeelden van dit proces zijn de chemische analyse en de anatomie. Deze laatste neemt voor onderzoek een uiterst gecompliceerd organisme en ontleedt het door eerst de hoofdorganen te scheiden, dan verder de verschillende weefsels en lagen (niveaus) die ieder orgaan samenstellen om tenslotte microscopisch de afzonderlijke cellen van ieder weefsel te bestuderen. De tweede functie van de geest is een coördinerende en synthetische in het opnieuw groeperen van indrukken en feiten. De eerste en eenvoudigste van deze synthetische functies is reeds onbewust door ieder van ons verricht. Bij-

89

Het Wetenschapstype

Het Wetenschapstype

voorbeeld: wij bekijken een groep honden, wij scheiden de kenmerken die zij gemeen hebben af totdat we het algemene begrip “hond” overhouden. Door een soortgelijk proces uit te strekken over andere dieren komen wij tot een steeds algemener begrip van “viervoeter”, “zoogdier” en “dier”. Op ongeveer dezelfde manier bouwt de wetenschappelijke geest door het observeren van opeenvolgende feiten, concepten en wetten, theorieën op. Deze zijn erop gericht grote groepen fenomenen en gebeurtenissen te verduidelijken of minstens met elkaar in verband te brengen, tot steeds meer uitgebreide aspecten van de werkelijkheid, om uiteindelijk te komen tot een globale synthese. De wetenschappelijke geest houdt hier gewoonlijk op met de gedachte de hoogst mogelijke mijlpaal bereikt te hebben. Maar er is nog een verdere trede waarop de geest, misschien samen met de intuïtie, kan stijgen. Het is de trede van de wetten naar het Universele Verstand of de Universele Geest, waarvan alle wetten zijn afgeleid: van de feiten van de schepping naar het scheppende beginsel waaruit zij ontstaan zijn, of, om een Oosterse uitdrukking te gebruiken, van het “terrein van de kennis” of de kennis zelve naar de kenner, in één woord: van de materie naar de geest.

materiële voorwerpen naar het beginsel en de oorsprong van harmonie en schoonheid. Bij de wetenschap evenwel loopt de trap langs de lijn van kennis en waarheid en komt vanaf de concrete fenomenen door de treden van begrippen en ideeën tot wetten en principes en uiteindelijk tot de waarheid en de werkelijkheid zelve.

Langs een andere lijn hebben wij hier een duidelijke analogie met de platonische trap van schoonheid over wiens treden het creatieve type opklimt van de schoonheid der

90

De bezigheden waardoor het wetenschapstype zijn functies kan verwerkelijken zijn de werkzaamheden van wetenschappers en filosofen. De hartstochtelijke manier waarop deze het mysterie dat hen omgeeft aangrijpen en hun onvermoeibare en vernuftige inspanningen om het ene raadsel na het andere op te lossen, vormen een van de meest bekoorlijke aspecten van de geschiedenis der mensheid. In sommige gevallen geeft dit alles de interessante combinatie van een avontuur en een probleem, als een fascinerende detective. Het is een analogie, goed getekend door prof. A.S. Ellington in zijn boek “Stars and Atoms”. In het verhaal van de dwaalster Algol zegt Ellington dat het een waar en echt politieverhaal kon zijn met de naam “Het ontbrekende woord en de bedrieglijke aanwijzing”, en de geschiedenis van de ster gezellin van Sirio zou als titel kunnen hebben: “De dwaze boodschap”. Maar niet allen die tot het wetenschapstype behoren hebben de kracht, de bekwaamheid en de gelegenheid echte

91

Het Wetenschapstype

Het Wetenschapstype

wetenschappers en filosofen te worden. Voor hen ligt evenwel een soort werkzaamheid open van meer bescheiden aard, maar evenzeer nuttig en nodig en waarvoor zij veel geschikter zijn, namelijk de bestaande kennis doorgeven middels onderwijs. In de vele soorten scholen, van de lagere tot de universiteit, en ook middels verspreiding in meer populaire artikelen in weekbladen, tot bibliografische navorsingen en tot volslagen tekstboeken toe. Voor dit type is er nog een breed terrein van werkzaamheden in andere beroepen, namelijk de technische en praktische toepassingen van de verschillende wetenschappen. Daarom behoren vaak artsen, chirurgen, ingenieurs, elektriciens, uitvinders enzovoort tot dit type.

De eerste en meest directe psychosynthetische taak van het wetenschapstype is die van het beheersen en sublimeren van zijn verlangen naar kennis. Zo’n dominerende neiging die zich vaak uitput in een zee van eindeloze en onbelangrijke details of ontaardt in nutteloze of schadelijke nieuwsgierigheid, kan gericht worden op de belangrijke functie van “openbaren”. Zoals met iedere neiging het geval is, gaat het erom het niveau van expressie omhoog te brengen en de nodige concentratie, volharding en geestelijke overgave te bezitten.

Dan is er de taak een vruchtbare integratie tussen deze neiging en de andere menselijke hoedanigheden te bewerken. De meest betekenisvolle van deze integraties is die tussen verstand en liefde, tussen de twee principes die de Grieken Logos en Eros noemden. Een zuiver objectieve kennis is uit haar aard koel, onvruchtbaar, inhumaan en leent zich – wat nog erger is – om toegepast te worden, individueel en collectief, voor egoïstische en vernietigende doeleinden. De verschrikkelijke en wrede wapens, uitgevonden en gebruikt in de laatste oorlogen, zijn het gruwelijke resultaat van kennis, wel toegepast, maar niet gereguleerd door liefde, medelijden en goede wil. Van de andere kant zagen wij bij het beschrijven van het liefdetype, dat ook liefde die blind is en begrip mist, ongelukkige gevolgen kan hebben. Daarom is wederzijdse beheersing en evenwicht van verstand en liefde en juiste samenwerking onontbeerlijk, zowel voor een harmonieus individueel leven als voor een weldadig gedrag ten overstaan van anderen. Hetzelfde geldt voor het leven van de groep, zoals een gemeenschap of land, zowel binnen de respectievelijke grenzen als ten opzichte van andere groepen. De integratie waaraan het wetenschapstype behoefte heeft, is die met andere hoedanigheden ontwikkeld in het liefdetype en het creatieve type. De wetenschappelijke geest, zo bezig met kwantitatieve maten en met objectieve betrekkingen, moet ook het waarderen van subjectieve hoedanigheden aankweken, zoals het begrip voor diepere betekenis-

92

93

Psychosynthetische taken

Het Wetenschapstype

sen, het beheersen van intuïtie en synthese. Alleen deze combinatie levert een volledige en inclusieve kennis op en met haar kan het gegeven zijn dat wij raken tot identificatie met de waarheid die ons vrijmaakt.

Het Devotionele type De specifieke psychologische eigenschap van het devotionele type en tevens de hoofdbron waaruit al zijn verschillende en soms schijnbaar tegenstrijdige kenmerken voortkomen, is de toewijding aan een ideaal. Om dit type beter te begrijpen is het goed zijn twee aspecten afzonderlijk te bezien, namelijk het ideaal zelf en de erdoor geïnspireerde toewijding. Het ideaal is vaak concreet en wordt vertegenwoordigd door een “persoonlijkheid” die begiftigd is of het schijnt te zijn (wat subjectief hetzelfde is) met grote en bewonderingwaardige kwaliteiten. Een “ideale” persoonlijkheid kan van elk soort of slag zijn. Op het hoogste niveau vinden wij geïncarneerde ware en echte idealen, met name Christus en Buddha; iets lager de genieën, over wie Carlyle zo praktisch geschreven heeft;

94

95

Het Devotionele type

Het Devotionele type

en verder afdalend atleten en filmsterren en tenslotte “grote” misdadigers. Het andere soort idealen is onpersoonlijk. Hun wezen wordt gevormd door een idee, groot of klein, echt of onwaarachtig. De verbeelding en de emoties van hen die erin geloven, maken er een levend en dynamisch ideaal van, dat tot elke prijs verwezenlijkt moet worden. Het kan een religieus ideaal zijn, zoals het in gemeenschap treden met God of het bekeren van primitieven. Het kan een menslievend ideaal zijn, zoals het doen verdwijnen van de onderwereld. Het kan ook een van de vele politieke ideologieën zijn waarvoor de mensen elkaar blijven bevechten en met veel geweld strijd voeren. Het kan ook een intellectueel ideaal zijn, bijvoorbeeld een filosofische of theologische opvatting.

minologie om haar te beschrijven. De toewijding kan beschouwd worden als een vorm van liefde, maar zij heeft een specifieke hoedanigheid die van dynamische en agressieve aard is. Zij sluit in zich een beweging van “streven naar”. Zij vooronderstelt een gevoel van bewondering dat kan uitgroeien tot verering. Maar de toewijding vertoont vaak behalve inspanning naar boven, tevens een beweging in tegenovergestelde richting, dus naar beneden. De ontembare zucht om het ideaal concreet te maken. Als dit ideaal persoonlijk is, uit de toewijding zich als de dwingende noodzakelijkheid zo gelijk mogelijk te worden aan deze persoon en om in de wereld een voorpost of een spreekbuis van en een antwoord op dat ideaal te worden. In de Middeleeuwen bijvoorbeeld hadden vele ontwikkelde personen zich nederig en stoutmoedig het hoge doel van ‘navolging van Christus’ gesteld.

Al deze idealen, persoonlijk of onpersoonlijk (of een combinatie van beide, zoals bijvoorbeeld wanneer een persoon het symbool en de vertegenwoordiger wordt van een principe of van een ideologie) oefenen op sommigen een eigenaardige betovering uit en brengen daarbij een toegewijde gehechtheid teweeg. Zo’n toewijding wordt dikwijls liefde genoemd. Maar in werkelijkheid heeft zij een eigenaardigheid en een kwaliteit waardoor zij duidelijk van de liefde te onderscheiden is. Dit wettigt dan ook, ja eist zelfs een andere ter-

96

Wanneer het devotionele type zich wijdt aan een theorie of aan een opvatting, denkt het verplicht te zijn anderen te overtuigen die ook te aanvaarden. Diezelfde neiging naar feitelijke realisatie vindt men terug bij ieder soort toewijding aan een model, cultus, “isme” en ideologie. Deze trek brengt in degenen die het bezitten zeer bepaalde kenmerken voort die verschillend zijn al naar gelang de verscheiden niveaus van hun wezen.

97

Het Devotionele type

Fysiek niveau Het devotionele type heeft vaak een strenge en ascetische houding ten aanzien van zijn lichaam. Een houding die in vele mystische en religieuze devoten zich omgevormd heeft tot een afkeer van het lichaam, dat door hen beschouwd wordt als een hindernis en vijand van hun geestelijke aspiraties. Dientengevolge leggen zij het een grote discipline op en mishandelen het op de meest drastische manieren, soms lijkend op complete opoffering. Maar ook andere soorten aanbidders, die in theorie het lichaam niet veroordelen, aarzelen vaak niet om het lichaam zware ontberingen op te leggen als het nodig lijkt om hun idealen te verwerkelijken.

Het Devotionele type

zijn voor die persoon en kan hem in moeilijkheden brengen om zijn goedmenende maar onrustige volgelingen binnen bepaalde grenzen te houden. Als de gevoelens van het devotionele type gericht zijn op een transpersoonlijk en meer verheven ideaal, dan nemen zij gewoonlijk de vorm aan van een brandend verlangen en van een mystieke liefde die kan voeren tot vereniging met het beminde ideaal.

Mentaal niveau

We kunnen ons gemakkelijk voorstellen, dat het devotionele type zeer emotioneel is. Zijn gevoelens zijn vaak hartstochtelijk en tot het uiterste opgevoerd. Het houdt van een persoon of een ideaal tot vererens toe en met dezelfde kracht weerstaat en haat het iedere zaak die tegenstand biedt. In deze zin overdrijft het graag of is, zoals de Fransen zeggen “plus royaliste que le roi”. Het kan zijn dat zijn haat en vijandigheid niet gedeeld worden door de persoon voor wiens zaak zij ijveren, die hopelijk een evenwichtiger en serener houding heeft. De overdreven ijver kan schadelijk

Op mentaal niveau valt dit type meer op door zijn beperkingen dan door zijn kwaliteiten, want zijn verstand wordt vaak beheerst en geactiveerd door zijn sterke hartstochten. Daardoor wordt hij gemakkelijk bekrompen van geest, onverdraagzaam en kritisch. Zijn inzichten zijn eenzijdig en star, en telkens als hij een mening of theorie aanvaardt, valt het hem moeilijk van idee te veranderen. Toch kan het gebeuren dat hij echt van mening en van gevoelen verandert, maar dan springt hij over naar het andere uiterste. Wanneer zijn idool zijn, vaak te hoge, eisen teleurstelt of zijn meest geliefde theorie brutaal genegeerd wordt, dan verandert hij totaal van houding. Hij haalt het idool van het voetstuk waarop hij het had geplaatst en breekt het in duizend stukken. Ofwel hij neemt met eenzelfde hartstocht en exclusivisme een opvatting over, volledig tegengesteld aan

98

99

Gevoelsniveau

Het Devotionele type

Het Devotionele type

de voorgaande en schakelt dan over van bijvoorbeeld orthodox religieus tot volledig godloochenaar, of van uitgesproken materialist tot vurig spiritualist. Hoe dan ook, in al zijn buitensporigheden en met al zijn beperkingen toont hij altijd een bewonderenswaardige eerlijkheid. Geen egoïstische opvatting of gevaar zullen hem ertoe brengen compromissen te sluiten met zichzelf of met anderen, of om zijn mond te houden. Hij is altijd een krachtige steunpilaar van de waarheid of van wat hij daarvoor houdt en wat dus subjectief zijn waarheid is.

neming van de Werkelijkheid. De kwaliteiten van dit type in zijn hoogste graad zijn even opmerkenswaard als de beperkingen van zijn gewone en minder ontwikkelde vertegenwoordigers. Behalve oprechtheid treffen wij aan betrouwbaarheid, eerbied, offervaardigheid, tolerantie, lijdzaamheid en onbevreesdheid. Vele grote heiligen, apostelen, martelaren en religieuze helden behoren tot de ontwikkelde voorbeelden van dit type.

Het devotionele type is vaak eenzijdig en moeilijk in de omgang. Over het algemeen hebben zij geen gevoel voor verhoudingen en dus ook niet voor humor. Zij hebben de neiging om utopisten en maniakken te zijn, en in hun pogingen hun gezichtspunten aan anderen op te dringen zijn zij intriganten en indringers, soms zelfs grenzend aan gewelddadigheid en wreedheid. Een vreselijk voorbeeld van de uitersten waartoe zij kunnen komen is dat van de inquisiteurs, die ketters martelden en verbrandden om hun zielen te redden. Enige van de meest ontwikkelde vertegenwoordigers van dit type zijn zeer intuïtief. Het zijn degenen, die de lijn van het zuivere mysticisme volgen en verschillende graden van eenheid met het zelf bereiken met de daaruit volgende bewustzijnsverruimingen, vergezeld van de intuïtieve waar-

Er is nog een andere onderscheiding en kwalificatie, waard om belicht te worden, en wel die van het passieve en actieve subtype. Deze onderscheiding geldt in het bijzonder voor het devotionele type. Er is een duidelijk omschreven subtype dat een algemeen passieve houding heeft en vrouwelijke psychologische kenmerken vertoont (en een duidelijk vrouwelijke psychologie heeft). Dat is duidelijk zichtbaar bij die orthodoxe mystici die hun liefde tot God voelden en uitdrukten in termen van een mystiek huwelijk van de ziel met Christus. Diezelfde houding vindt men bij de vele devote “volgelingen” die zich groeperen rond een willekeurige dominerende persoonlijkheid. Het actieve subtype biedt daarentegen een totaal ander beeld, dat de gebreken en kenmerken vertoont van strijdbaarheid en mannelijke agressiviteit. Dat was in het verle-

100

101

Subtypen

Het Devotionele type

Het Devotionele type

den de rondtrekkende ridder, altijd klaar om voor een goede zaak te strijden.

gen in zijn veelzijdige facetten en op alle niveaus. Het zijn het Christendom en de Islam. Door de eeuwen heen hebben deze twee elkaar tot bloedens toe bestreden – in de kruistochten en in Spanje. Dit bevestigt hun overeenkomst en toont aan, dat ook op psychologisch terrein vaak de wet geldt dat twee gelijken elkaar afstoten.

Het is niet nodig historische voorbeelden te geven van individuen van dit type, want zij zijn gemakkelijk te herkennen; maar het kan interessant zijn twee van zijn belangrijkste vertegenwoordigers te bezien. De ene is Paulus van Tarsus. De volledige omwenteling van zijn gevoelens en van zijn handelingen tengevolge van zijn bekering, zijn vurige toewijding aan Christus, zijn strijdlustige apostolische ijver, zijn onbreekbare moed, zijn diepe oprechtheid die soms grensde aan hardheid, zijn intense en verheven stijl. Het zijn allemaal kenmerken van het onderhavige type. Wat het tweede voorbeeld betreft wil ik er vóór alles de aandacht op vestigen, dat het niet gaat over een historische figuur (persoonlijkheid) maar over een literair persoon. Wanneer zo’n persoon in het leven geroepen en beschreven wordt door een letterkundig talent, is hij in zekere zin echter en wezenlijker dan welk historisch individu ook en beeldt het wezen en de synthese van vele concrete gevallen uit. Dit is het geval bij Don Quichotte. De fascinerende roman van Cervantes met zijn humoristische en aandoenlijke kenschetsen geeft ons een diep en invoelend begrip en tegelijkertijd een echte beschrijving van de idealist bij uitstek. Onder de historische godsdiensten zijn er twee waar het devotionele type een volledige uitdrukking heeft gekre-

102

In de architectuur is de gotische stijl de uitdrukking van het streven van de menselijke ziel naar God. Zijn rechte en slanke spitsen lijken inderdaad versteende golven van gebed en hymnen van lof. In de schilderkunst zijn de statige heiligen en feestelijke engelen van Fra Angelico een wel zeer verschillende uiting van diezelfde kwaliteit.

Functies en beroepen Het devotionele type draagt op dynamische wijze bij tot de ontwikkeling en de geestelijke vooruitgang van de mensheid. Zijn wezenlijke functie is zich, met behulp van zijn vurig streven, inwendig te verheffen tot de toppen van het bewustzijn. Hier schouwt het de schoonheid van enige grote transpersoonlijke principes, om die beginselen dan te doordringen met zijn liefde, zijn toewijding en zijn enthousiasme tot deze een levend ideaal worden. En tenslotte om dit ideaal koste wat kost te verdedigen, er alles aan op te offeren, ervoor te leven en zelfs te sterven.

103

Het Devotionele type

Het Devotionele type

In zijn maatschappelijke omgeving is het devotionele type vaak een storend element, maar het kan werken als gist. Het heeft de weldadige functie om luie en zelfgenoegzame individuen en gemeenschappen wakker te schudden en ze op te wekken tot verantwoordelijkheden en plichten en hen er met zachte drang toe te brengen aan het werk te gaan. Evenwel is dit type, vooral het actieve subtype, intens individualistisch. Wanneer het ertoe kom zich te identificeren met, of geheel in beslag genomen wordt door een groep, bijvoorbeeld een sekte, een partij, een natie, dan zal door zijn invloed de groep zich geïsoleerd en exclusief op gaan stellen. De beroepen waarin dit type zich gewoonlijk uit, kan men onderscheiden in twee categorieën, in overeenstemming met de bovengenoemde subtypen. Het introverte of “vrouwelijke” subtype vinden wij terug in het kloosterleven, in conventen en kloosters waar het mystieke visies heeft en zich wijdt aan het beschouwende leven. Het actieve subtype vinden wij bij priesters, predikanten, redenaars, bendeleiders, en pioniers op de meest verscheidene terreinen van menselijke activiteiten.

door zijn specifieke kenmerken. Op de eerste plaats presenteert dit type zich als psychologisch geïntegreerd, en in zekere zin is dat ook zo. Het vertoont geen enkele dualiteit, geen conflicten, of innerlijke gecompliceerdheid. Zijn gedachten, zijn gevoelens, zijn handelingen zijn gecoördineerd en doelgericht. De tweede reden is, dat zowel zijn doeleinden als zijn motivaties goed schijnen te zijn. Het is eerlijk, aan iemand of aan iets toegewijd en tracht eerlijk zijn ideaal te realiseren met veel zelfverloochening. Daarom gelooft het ook sterk en intens op de juiste weg te zijn en voelt daarom geen behoefte stil te staan en zichzelf te verbeteren, terwijl het anderzijds zoveel moeite doet om de uiterlijke omstandigheden en andere mensen te veranderen en te verbeteren.

De psychosynthetische taken die dit type op zich dient te nemen zijn zeer verschillend en vaak moeilijk voor hemzelf te begrijpen en te verwezenlijken. Dit heeft vele oorzaken

En toch, ondanks al hun kwaliteiten, maken deze typen vaak brokken en het resultaat van hun inspanningen kan destructief of ten minste onvoldoende, onharmonisch zijn en nutteloos blijken. De reden is dat hun synthese te beperkt is, onvolledig en niet geproportioneerd, omdat zij enkele vitale en noodzakelijke aspecten van de menselijke natuur uitsluiten. Zij missen ruimte, inclusiviteit en echt begrip. Bijvoorbeeld iets dat zij moeilijk begrijpen en met verontwaardiging ontkennen is: dat hun toewijding ertoe neigt liefdeloos te zijn.

104

105

Psychosynthetische taken

Het Devotionele type

Het Devotionele type

Een nauwkeurige analyse laat zien, dat wat zij vaak “beminnen” hun ideaal is of het subjectieve beeld van een persoon, van een idee of van een menslievende vooruitgang, maar dan zoals zij er in hun gedachten uit zien en niet zoals zij in werkelijkheid zijn. Dit wordt bevestigd door hun innerlijke reactie en hun gedrag in bepaalde situaties, bijvoorbeeld als de persoon die zij vereren niet voldoet aan hun verwachtingen of wanneer de leemten en de beperkingen van hun ideaal door hen ontdekt worden. Hierin blijken zij nogal verschillend van het liefdetype en zo kunnen we duidelijk onderscheid zien tussen de een en de ander, ondanks het feit dat zij oppervlakkig op elkaar lijken. Als een liefdetype ontdekt dat de beminde persoon onvermoede gebreken heeft, of zich slecht gedraagt, dan maakt hem dat bedroefd, maar hij zal zich niet tegen die persoon keren. Hij zal proberen hem te verontschuldigen en op alle manieren te verdedigen; het kan zelfs gebeuren dat juist dit hem brengt tot een meer intense liefde. In het devotionele type roept een dergelijke situatie een wraakreactie op. Wanneer de geïdealiseerde persoon niet volledig beantwoordt aan zijn verwachtingen, die vaak te verheven en onredelijk zijn, dan voelt hij zich persoonlijk beledigd door dit feit. Hij staat er niet bij stil en probeert niet te begrijpen, hij heeft geen zin om te vergeven of te helpen. Zijn reactie is in opstand komen tegen de oorzaak van zijn teleurstelling. (Het is waar dat men somtijds in het-

zelfde individu een gemengde houding en reactie aantreft. Dit komt door het bestaan van gemende typen en door het feit, dat de combinatie van het liefde en devotionele type gelukkig geen zeldzaamheid is.)

106

107

Uit dit alles blijkt duidelijk wat dit type zou moeten doen om de harmonie en de ware synthese te bereiken en zijn grote kracht en kwaliteiten weldadig te gebruiken. Zijn eerste taak is zijn toewijding omvormen tot echte liefde of tenminste deze doordringen met liefde en wijsheid en aldus zich bevrijden van exclusiviteit en overdreven strijdlust. Bovendien zou hij meer onpersoonlijk en objectief moeten worden, zodat de waarheid en de vele idealen met hun intrinsieke waarde in juiste proportie komen en geleidelijk aan de plaats kunnen innemen van het door hem gemaakt beeld en opvatting van een enkel voorkeurideaal. Dit vraagt een geleidelijk mentaal opengaan, het verkrijgen van een zekere mate van ware wetenschappelijk geest en vooral het ontwikkelen van inclusieve liefde. Hieronder verstaan we de bekwaamheid om overal het stukje waarheid te zien dat te vinden is. In ieder gezichtspunt en ook in schijnbaar tegengestelde gezichtspunten. Zo wordt de basis gevormd van ware wijsheid. Een dusdanige horizonverbreding impliceert de ontwikkeling van verdraagzaamheid en van intellectuele bescheidenheid. Dit laatste zowel ten aanzien van anderen als, in hogere mate, met betrekking tot het

Het Devotionele type

grote geheim van het Heelal, waarvan ook de meest geniale geesten slechts een oneindig klein deeltje kunnen begrijpen. Een andere weg van ontwikkeling en ontplooiing is voor dit type de sublimatie van het verlangen en van de aspiratie. Hierdoor ontstaat de afstemming op hogere doeleinden en op idealen van een hogere orde. Deze richting is, in vergelijking met de voornoemde, betrekkelijk gemakkelijk te volgen voor dit type. Want in zekere zin is het zijn weg van de minste weerstand, of met andere woorden, de weg van zijn inwendige natuurlijke en spontane groei, zijn specifieke “ladder naar het Zelf ”.

108

Het Organisatietype Dit type vraagt om bijzondere aandacht omdat het snel in omvang toeneemt en steeds meer zijn stempel drukt op de huidige beschaving. Generaliserend kunnen we zeggen dat de grote veranderingen die zich nu in het menselijk leven voordoen en de grote crisis die de mensheid doormaakt, grotendeels toe te schrijven zijn aan het feit dat de mensen steeds minder dan in het verleden bezield worden door idealen en aan het feit dat op vele terreinen van menselijke werkzaamheid personen van het organisatietype invloedrijk zijn. Dit type heeft geheel andere ideeën en uitgangspunten ten aanzien van de bedoeling van het leven en hoe het geleefd moet worden. Het organisatietype drukt zich vooral uit in actie en is heel zakelijk. Daarom kunnen wij zijn aard en specifieke

109

Het Organisatietype

Het Organisatietype

karakteristiek beter begrijpen uit zijn waarneming en wijze van handelen, dan uit de analyse van zijn innerlijk leven. Het dominerend kenmerk zou men kunnen betitelen als “gereguleerde groepsactiviteit” of ook “zakelijke manifestatie door middel van georganiseerde activiteit”. De kenmerken zijn duidelijk en gemakkelijk te onderkennen. Het is nodig deze kenmerken nauwkeurig te analyseren, om ze te onderscheiden van soortgelijke kenmerken van ander typen.

type aangezien kunnen worden of een mengeling van hen kunnen schijnen, zonder enig onderscheidend kenmerk. Zijn wil brengt hem dicht bij het wiltype, zijn heldere geest bij het wetenschapstype, zijn constructieve activiteit bij het creatieve type, zijn praktische activiteit bij het actieve type en toch verschilt hij van ieder van hen. Het wiltype is vooral geïnteresseerd in het ten toon spreiden van zijn macht of in het krachtig en onbuigzaam sturen van zichzelf en van anderen naar een precies doel. Het organisatietype daarentegen gebruikt zijn wil op een nauwgezette, langzame en volhardende wijze om gaandeweg zijn eigen doel of dat van een ander op de meest effectieve manier te verwerkelijken. Met het wetenschapstype heeft hij gemeenschappelijk een heldere en nauwkeurige geest, maar terwijl het wetenschapstype die voornamelijk gebruikt om iets te ontdekken of te leren kennen, is het organisatietype er vooral op gericht iets te doen, dat wil zeggen om tastbare resultaten te bereiken.

Men kan zeggen dat de doeleinden en interesses van het organisatietype praktisch alleen liggen op mentaal en fysiek niveau. Het behoort dus tot het mentaalzintuigelijke type van de classificatie van Jung. Zijn mentale activiteit wordt uitgeoefend in het nauwkeurig en gedetailleerd ontwerpen, in het uitdenken en schetsen van precieze en zorgvuldig uitgewerkte modellen van dat wat hij wil doen. Op fysiek niveau verwerkelijkt hij zijn plannen door het organiseren van samenwerking en groepsarbeid, nodig om het gestelde doel te bereiken en verder door het bij elkaar brengen en ordenen van de geëigende materialen. Wanneer hij zich geheel waar kan maken vertoont hij daadkracht, doelgerichtheid en een heldere geest, is actief opbouwend en bezit praktische vaardigheid. Met deze hoedanigheden lijkt hij op andere typen. Hij zou voor een ander

Hij is in zekere zin een schepper, want door zijn werkzaamheid ontstaan nieuwe elementen. Zijn wijze van handelen is echter volledig verschillend van die van het creatieve type. Het onderscheid komt naar voren in twee woorden: scheppen en bouwen. Ware schepping is een levend en mysterieus proces, geïnitieerd aan gene zijde van

110

111

Het Organisatietype

Het Organisatietype

het gewone bewustzijn. Bouwen daarentegen bestaat in het bewust bij elkaar brengen van materialen, meestal behorend tot de zogenaamde anorganische wereld, en in het coördineren daarvan tot een objectieve structuur. Het creatieve type is over het algemeen een kanaal of een spreekbuis van het bovenbewuste, een ontvanger van inspiratie afkomstig uit het rijk van de intuïtie en verbeelding. Het organisatietype begint zijn activiteiten juist bewust en met overleg en gaat in de uitvoering methodisch the werk.

Als wij proberen nauwkeuriger te bepalen welke de meest op de voorgrond tredende hoedanigheden zijn waardoor het organisatietype slaagt in het uitvoeren van zijn plannen, dan zien wij dat het discipline is. Dit geldt ook voor innerlijke discipline. Dank zij haar groeit een nietgecoördineerd individu dat zich heen en weer laat slingeren tussen irrationele en tegenstrijdige impulsen en zijn tijd en energie verdoet aan allerlei zaken die onderling geen verband hebben, langzamerhand uit tot een geïntegreerde persoonlijkheid met psychische functies die alle harmonisch samenwerken en die geregeld worden door een centraal vermogen, gericht op nauwkeurig omschreven doeleinden.

Het actieve type is vormbaar, aanpassingsbereid en zelfs een beetje oneerlijk en intrigerend. Het organisatietype is eerder geneigd naar strengheid en formalisme. Het actieve type wil liever onafhankelijk zijn en verkiest alléén te werken. Het organisatie type werkt liever met of door middel van anderen door hen opdrachten te geven. Het actieve type is slechts geïnteresseerd in resultaten, in resultaten en succes en hij is in staat ieder middel te gebruiken dat daartoe goed lijkt. Het organisatietype evenwel interesseert zich vooral voor het organiseren, dat in zijn ogen zo belangrijk kan worden, dat het hem zijn doel bijna kan doen vergeten en een doel op zichzelf worden. Het actieve type werkt op een actieve, agressieve en vaak ongeordende wijze. Het organisatietype werkt kalm vanuit zijn bureau, plannen makend voor het werk dat nog gedaan moet worden en de resultaten van het gedane werk registrerend en coördinerend.

112

Discipline is niet alleen een kenmerk van het organisatietype. Dit komt ook voor bij het wil- en het devotionele type. En vaak op een nog krachtiger wijze. Maar bij hen heeft de discipline een verschillend karakter. Bij het wiltype is deze hard, onverbiddelijk en zelfs wreed, zowel ten aanzien van zichzelf als van anderen. Zijn enige doel is het gewenste resultaat te bereiken, kost wat kost, met de grootst mogelijke spoed en volmaaktheid. De discipline die het devotionele type zichzelf of anderen oplegt kan even streng en hard zijn, maar deze heeft een ascetisch karakter en doel, namelijk ware of vermeende schulden en zonden te delgen om de persoon te zuiveren en te verbeteren en naar hij veronderstelt zich meer aangenaam bij en bemind te maken

113

Het Organisatietype

Het Organisatietype

door God. In één woord: om zijn ziel te redden. De discipline van het organisatietype is over het algemeen meer gematigd en eerbiedig ten opzichte van anderen. Zijn bedoelingen zijn versnippering en verkwisting van tijd, energie en materialen uit te schakelen, onenigheden te voorkomen en uiteindelijk om een vruchtbare samenwerking tot stand te brengen.

Het wiltype zal de wetten graag toepassen en staat altijd klaar degenen die ze overtreden te straffen. Het wetenschapstype is geïnteresseerd in het ontdekken van de bestaande natuurwetten. Het organisatietype heeft belangstelling òf in het spitsvondig formuleren van wetten òf in het juiste benutten ervan voor constructieve doeleinden. Het actieve type streeft ernaar het grootste voordeel te trekken uit de wetten of er zich handig aan te onttrekken. Het creatieve type trekt zich in het algemeen de wetten aan waarvan het zich bewust is, terwijl zijn scheppingen onbewust tot stand komen volgens wetten die hem onbekend zijn.

Uit het voorgaande wordt het volgende duidelijk: terwijl discipline één van de kwaliteiten van het wil- en het devotionele type is, is dit het centrale en specifieke middel waarmee het organisatietype werkt en ook zijn doeleinden bereikt. Heel zijn organisatie en orde lijken een product van uiterlijke en innerlijke discipline. Als het organisme en de organisatie volmaakt kloppen en vlot functioneren, wordt de discipline niet meer van buitenaf opgelegd en merkt men geen zichtbare druk meer om deze te versterken, maar de discipline is er dan van binnenuit, in de vorm van een traditie, een gewoonte of een procedure. Dit blijkt uit het feit dat – zodra de traditie verzwakt of de situatie ertoe leidt dat de gewoonte gewijzigd moet worden – de organisatie in stukken uiteen kan vallen, tenzij een nieuwe disciplineinjectie haar redt. Een andere manier om naar de houdingen van de verschillende typen te kijken is hun reactie te bezien ten opzichte van eenzelfde aspect en wel: wetten.

114

Het onderscheid tussen de verschillende types kan ook symbolisch beschreven worden door verschillende soorten lijnen. Het wiltype door een rechte lijn, die in een pijl eindigt, afgeschoten van boven naar beneden of horizontaal naar het doelwit. Het liefdetype kan gesymboliseerd worden door een cirkel, die alles omarmt. Het actietype door een horizontale lijn met onregelmatige bochten, zich aanpassend aan de toestand van de grond, zoals die van een waterloop die zich baan breekt door een onregelmatig terrein. Het creatieve type door een groep dunne lijnen die zich ineenvlechten en zo een arabesk vormen. Het wetenschapstype door enige bochten die in de vorm van een gra-

115

Het Organisatietype

Het Organisatietype

fiek de gevolgen van een of andere natuurwet of mathematische wet voortellen. Het devotionele type door een recht opgaande lijn. Het organisatietype door een regelmatige en meetkundige tekening als die van een kristal.

beeld van ritueel van dit soort is de theeceremonie in Japan, vooral bij de Zen-boeddisten. *

Als het eenzijdig is, en het de minder ontwikkelde aspecten van zich laat zien, zijn de begrenzingen van het organisatietype, het teveel waarde hechten aan het formele aspect, dat leidt tot formalisme, tot eigenwijsheid en tot overdreven preciesheid. Hij is graag geheel ingebed in gewoontes, die hij koppig en met welbehagen volgt, omdat hij vaak trots en ook zelfverzekerd is. Daardoor heeft hij een neiging tot emotionele dorheid en gebrek aan takt in de omgang met anderen. Zijn overschatting van ceremonieel en vorm brengt hem tot formalisme en kwezelarij in het godsdienstige. Maar ter onderscheiding van het devotionele type ontbreekt hem zowel fanatisme als zendingsdrang. De uiterlijke en collectieve uitingen van die neiging tot formalisme in het organisatietype in zijn meer of minder ontwikkelde aspecten kan men zien in de pronkerige riten van de grote kerken, zowel in het Oosten als het Westen, in de symbolen en functies van de Vrijmetselarij, in de zeer geraffineerde en uitgewerkte etiquette van de Chinezen en in zekere mate ook van de Japanners. Een tekenend voor-

116

In de tegenwoordige overgangsperiode naar een nieuw en volledig ander cultuurtype uit zich deze hoedanigheid op een heel andere wijze dan vroeger en oppervlakkig gezien lijkt zij er weinig mee te maken te hebben. Deze uitingen zijn: de reglementering van het individuele en het collectieve leven en een snel groeiende gang naar standaardisatie in de industrie, in het zakenleven en op andere terreinen van het sociale leven. Er zijn gevallen dat een eigenschap, oorspronkelijk dezelfde in verschillende tijden, plaatsen en situaties, dermate andere uitdrukkingsvormen krijgt, dat zij met de andere niets gemeen schijnen te hebben. Een diepere analyse echter toont aan dat zij tot een gemeenschappelijke bron teruggebracht kunnen worden. *

Een zeer goede beschrijving van deze ritus is te vinden in het boek van D.T. Suzuki, Zen and Japanese Culture. Dezelfde hoedanigheid toonde zich in de verfijnde en soms belachelijke ceremonieën aan het hof van de Franse koningen te Versailles, waar de adel het als een grote eer beschouwde tegenwoordig te mogen zijn bij en kleinste diensten te mogen aanbieden aan de koning als hij wakker werd en zich kleedde.

117

Het Organisatietype

Het Organisatietype

De erkenning van de moderne of eigentijdse uitingen van het organisatietype is van groot belang omdat zij er toe bijdraagt de betekenis en doelen ervan te begrijpen. En daarmee helpt vermijden er de zorgen over te maken of er een volledig negatieve houding tegenover aan te nemen, zoals velen dat tegenwoordig doen. Twee categorieën personen in het bijzonder hebben een neiging tot zo’n houding. In de eerste plaats veel mensen van middelbare leeftijd en bejaarden, die het er moeilijk mee hebben zich aan te passen aan de snel veranderende wereld. Zij trachten actief of passief weerstand te bieden aan de vooruitgang en praten over en denken niet anders dan met verdriet en heimwee aan de mooie oude tijd, toen het leven veel gemakkelijker was, de mensen vriendelijker en attenter en de geestelijke en materiële waarden vaster en zekerder waren. Tot op zekere hoogte kunnen en moeten wij met hen instemmen, omdat hun moeilijkheden reëel zijn en hun toestand moeilijk is. Maar we moeten ons geenszins laten inpakken door hun steriel geklaag en hun negatief oordelen. De andere (beter definieerbare) categorie personen die over het algemeen een houding van protest of zelfs van openlijke strijd tegen de groeiende trend naar massaorganisatie aannemen, wordt gevormd door het devotionele type. Dit houdt tengevolge van hoedanigheden en beperkingen die hem eigen zijn, star vast aan idealen, die hem dierbaar zijn in de vormen waarin hijzelf of anderen ze hebben vorm

gegeven. Zij zijn niet bij machte dezelfde geest te herkennen in een andere vorm, dat andere en verschillende wegen naar hetzelfde doel kunnen leiden. De moeilijkheid wordt nog groter door het feit dat de meest-ontwikkelden van het devotionele type graag zeer individualistisch zijn en daardoor rechtstreeks in botsing komen met hen die voorstander zijn van samenwerking binnen een organisatie.

118

119

De situatie wordt nog moeilijker door het feit dat de eerste aanzetten naar een nieuwe soort beschaving, cultuur en leven en de schepping van nieuwe vormen onvermijdelijk lomp, ruw en bijna barbaars aandoen. Op het terrein van de techniek valt dit al aanstonds op. Men behoeft maar naar de eerste auto’s te kijken of naar de eerste grammofoon te luisteren. Datzelfde treft men op ieder gebied van menselijke activiteit aan en daarom is het niet eerlijk de rijpere en hogere uitingen van vervlogen tijden te vergelijken met de eerste onbeholpen pogingen, het blinde tasten en de ongeduldige overdrijvingen van een volledig nieuwe mode en levensstijl . De harmonische verhouding tussen de plichten van het individu en zijn vrijheden, vooral die van het uiten van zijn ideeën en idealen en het verdedigen ervan, en ook het groeiende belang van integratie in groepen van steeds grotere afmetingen, vormen een zeer moeilijk probleem en

Het Organisatietype

Het Organisatietype

kunnen beschouwd worden als het centrale probleem van de mensheid in de toekomst. Ieders onderlinge afhankelijkheid van het geheel, niet meer op plaatselijke, provinciale of zelfs nationale schaal, maar ook continentaal en planetair, verbreedt de actieradius en de invloed van ieder individu onmetelijk. Van de andere kant leggen zij hem noodzakelijkerwijs ook meer begrenzingen en beperkingen op. Mogelijk zullen er nog talrijke, min of meer hevige schommelingen in de twee richtingen, tussen het belang van het individu en de groep, plaats hebben, voordat een oplossing gevonden wordt en, wat nog meer telt, een minnelijke schikking algemeen wordt aanvaard en opgevolgd.

ten van de dokter laat onderhouden. Wij treffen er de kamerheer van het hof aan, zwaar geïnteresseerd in een ingewikkelde precedentenkwestie en de taaie trainer die een voetbalclub regelmatig oefeningen oplegt. Ook de energieke legercommandant die door zijn organisatorische bekwaamheid aan de manschappen in de verst afgelegen loopgraven regelmatig vers brood en warme koffie laat bezorgen. Eveneens de uitgelezen filoloog, die met veel geduld probeert het levende lichaam van een taal te vangen in een structuur van syntactische en grammaticale regels, maar wel moet bekennen dat er veel uitzonderingen zijn. Ook nog de archivaris, bezig de koortsachtige activiteiten van zijn firma te bevriezen in talloze veelkleurige schema’s met zeer precieze etiketten. Tenslotte het individu dat de spelregels voor een nieuw kaartspel uitvindt of er het systeem van aan een ander leert. En nog vele anderen.

De persoonlijke kwaliteiten van het organisatietype zijn, behalve voorkeur voor orde: aandacht voor details, nauwgezetheid, geduld, volharing, vriendelijkheid en, op mentaal vlak, een helder en onpersoonlijk denken.

De beroepen van dit type hebben een zeer brede sfeer en vertonen een veelvormigheid die grenst aan het vermakelijke. Zij omvatten de hogepriester aan het hoofd van een pronkerige processie, de verpleegster die de pols voelt en de temperatuur van een patiënt op regelmatige uren opneemt en ordelijk noteert op een lijst en de patiënt alle voorschrif-

Een diepergaand begrip van dit type en van zijn onschatbare bijdrage tot de vooruitgang van de mensheid in de loop van de eeuwen, vooral heden ten dage, kan bereikt worden als wij zijn hoofdfunctie begrijpen. Deze kan men als volgt formuleren: “het vestigen van juiste verhoudingen”. Dit heeft een diepere zin en bredere draagwijdte dan men op het eerste gezicht zou zeggen. Juiste verhoudingen vestigen tussen dingen of wezens die eerst nog geen verband met elkaar hadden of in niet-harmonische relaties leefden,

120

121

Functies en beroepen

Het Organisatietype

Het Organisatietype

dat is én de basis én het gevolg van ieder proces van synthese. Zo’n functie van regeling en ordening is te vinden in alle uitingen van zowel het menselijke als het niet-menselijke leven en schijnt inderdaad een van de fundamentele processen van het heelal te zijn. Als wij de aspecten bezien die ons het meest nabij en van direct belang voor ons zijn, bemerken wij dat de opbouw van juiste verhoudingen in twee hoofdrichtingen schijnt te werken: - Horizontaal in het harmonisch samenvoegen van een groeiend aantal min of meer gelijke eenheden, die in ieder geval op hetzelfde niveau van existentie functioneren. Dat omvat alle problemen van interrelatie en sociale samenwerking tussen individuen en groepen mensen; - Verticaal met een harmonische wederzijdse actie tussen eenheid en bestaande krachten op verschillend niveau, bijvoorbeeld het lichaam, het gevoelsleven, het verstand en het transpersoonlijke Zelf. Maar er is nog een derde belangrijke richting waarin juiste verhoudingen moeten worden opgebouwd, namelijk in de tijdsdimensie. De gunstige afwisseling van activiteit en passiviteit, van spanning en ontspanning, de juiste opeenvolging van verschillende activiteiten, goed geordend naar een doel, zijn essentieel in het leven van organismen, in het leven van ieder individu en in ieder type van menselijke

organisatie. Er wordt terecht gesproken van “levensritme” en dit eist juist een diep begrip van de tijd en van de aard en functie van cycli.

122

123

Dit onderscheid tussen de verschillende niveaus of richtingen of relaties, moet in geen geval als absoluut worden gezien. In de realiteit van het leven moet een aanpassing, om te slagen, juiste verhoudingen in verschillende dimensies hebben, maar vaak heeft de ene ervan de overmacht over de andere. Deze beschouwing zal duidelijk worden als wij ze toepassen op de psychosynthese. De psychosynthese van een individu is vooral een persoonlijk feit en een basis, nodig voor al zijn sociale aanpassingen. Een mens die verdeeld is in zichzelf, draagt noodzakelijkerwijs zijn innerlijk conflict en zijn gebrekkige aanpassing mee in al zijn verhoudingen met anderen. Overigens, het geïsoleerde individu is enkel een abstractie. Vanaf het begin van zijn leven heeft iedereen vitale betrekkingen met andere menselijke wezens en heeft daarom in de praktijk voortdurend te maken met verhoudingsproblemen met anderen. Gewoonlijk gebeurt dat op een onbewuste, blinde, ongedisciplineerde manier met de vreselijke gevolgen van ongeluk en scheuring in het familieleven, van conflicten tussen klassen en oorlogen tussen naties.

Het Organisatietype

Het Organisatietype

De wetenschap van juiste verhoudingen heeft als een van haar aspecten de wederzijdse invloed tussen het Zelf, de psyche als geheel met al haar subjectieve processen, en het lichaam. Dit omvat verschillende aspecten van de psychologie, de studie van problemen verbonden aan het psychologisch ontstaan van ziekten en de praktijk van de psychotherapie. Al deze functies moet men niet zien als uitsluitend te behoren tot het organisatietype. Deze heeft wel een aangeboren begaafdheid om ze te vervullen en daarom ook grote mogelijkheden op alle vermelde terreinen.

Hij zou in zich de kwaliteiten van het liefdetype en van devotie terdege moeten aankweken. Dit met de bedoeling de gevolgen te neutraliseren van zijn neiging al te praktisch en zakelijk te zijn en concreet zichtbare resultaten te overschatten. Hij zou ervoor moeten zorgen dat zijn “beweegreden” altijd is het aan allen liefdevolle dienstbaarheid te bewijzen en hun ware welzijn te bevorderen, en zijn methoden steeds toepassen zonder dwang of gestrengheid. Zijn ideaal van samenvoeging en synthese dat hij graag naar buiten draagt, naar de wereld om zich heen tot in de wijde kring, zou hij vóór alles moeten toepassen op zichzelf, als voltooiing van én zijn persoonlijke én zijn transpersoonlijke psychosynthese. Als hij dat doet zal zijn organisatorische vaardigheid een grote hulp kunnen zijn en kan hij dat doel met betrekkelijk meer gemak bereiken dan zij die behoren tot andere typen. Zo zal hij tegelijkertijd zeer veel nuttigs leren, dat hij dan in zijn werk met groot voordeel toe kan passen. Hij kan inderdaad voortdurend interessante analogieën vinden tussen twee terreinen.

Psychosynthetische taken De psychosynthetische taken van het organisatietype zijn duidelijk. Om zelf niet het gevaar te lopen van al te zeer geïdentificeerd te worden met het formele aspect van al zijn activiteiten en er dus de gevangene van te worden, moet hij zich voortdurend dwingen bewust te blijven van het vitale aspect. Hij zou steeds het doel van de hele georganiseerde activiteit voor ogen moeten houden en erop toezien dan aan dit doel altijd de meeste aandacht wordt geschonken. De organisatie moet steeds ten dienste staan van het doel, of, met andere woorden, het organisatietype zou zich steeds helder bewust moeten blijven van het verschil tussen een levend organisme en een dode organisatie, namelijk een organisatie die doel geworden is op zichzelf.

124

Een van de psychosynthetische opgaven van het organisatietype is het begrijpen van de waarde en het doel van zijn kwaliteiten. Zo zal hij vermijden ze toe te passen op manieren die onbetekenend, waardeloos en formalistisch zijn, maar ze integendeel wijden aan belangrijke en verbindende taken.

125

Het Organisatietype

Een andere psychosynthetische taak voor dit type is de uitbreiding van zijn horizon. Dit kan hij bereiken door zijn blik af te wenden van persoonlijke en beperkte organisatieactiviteiten, waarin hij individueel verwikkeld is, en te zien naar wat hij presteert voor het grootse werk van reorganisatie en reconstructie, dat zich aan het voltrekken is op ieder terrein van menselijke werkzaamheid en in ieder land, als voorbereiding op een nieuw tijdperk. Hij is in staat zo’n taak te begrijpen en op prijs te stellen en er daarom ook beter dan anderen aan mee te werken. Hij zou deze gunstige gelegenheid ten volle kunnen benutten. De vreugde te behoren tot de groep pioniers van de echte wereldeenheid, de vrede en harmonische samenwerking, kan de zijne zijn, indien hij bereid is zichzelf en zijn capaciteiten in te zetten voor dit schitterende doel.

126