Psychosociale aspecten Leo Gualthérie van Weezel psychiater NVvO 5-2-9
Gevecht tegen kanker van apoptose tot zingeving • Kanker voorheen – Ziek worden en doodgaan – Betekenisgeving: magisch/ religieus – Heldere rituelen van zwijgen en doodgaan
• Behandelbaarheid van kanker – Iatrogeen probleem: aanpassen aan • kanker • kanker behandeling, late gevolgen • (lang) overleven
Psychosociale aspecten vanuit patiënt 1 • Hoop & Vrees – Hoop: artsen en behandelingen • ‘systeem van de hoop’ 1974 – De doodsangst wordt onzichtbaar gehouden – Hoop wordt levend gehouden
– Tussen wetenschap en magie • Curatief opgezette protocollaire behandelingen • Psychologie rond kleine kans trials
Psychosociale aspecten vanuit patiënt 2 • Coping patiënt gedurende ziekte traject – Controle verlies, Angst – Opeenvolgende aanpassingsklussen • Fasen van de ziekte
– Afhankelijkheid • ‘Nieuwe verplichte p kennissen’ • Vertrouwen op eigen geestkracht
Psychosociale aspecten voor de dokter cs – Vertegenwoordiger van Hoop op overleven • Idealiseren, verguizen
– Gebonden aan wetenschap • Patiënt een nummer,grenzen aan de Empathie • Teambehandelingen
– Polarisatie invalshoeken • bv trials in palliatieve fase & zorg
– Coping dokter gedurende loopbaan
Daarom PSO in cursus psycho-sociale oncologie
• Coping van patiënt met ziekte en behandeling g – Rol van naasten
• Coping van artsen in bestrijden/ behandelen/ begeleiden van ziekte en patiënt & naasten
inho d inhoud • Strijd tegen kanker: – tussen hoop en vrees – Iatrogene aanpassingsklussen (stressoren)
• • • •
Psychologische klussen en ziekte Uit de spreekkamer Bespreking Toekomst dromen
Normale beloop • Meeste patiënten in staat tot goede coping p g – Veerkracht van mensen indrukwekkend – Valt er iets te optimaliseren?
• Meest dokters in staat tot goede begeleiding – Valt er iets te optimaliseren?
Gradaties voorlichting Veerkracht van patiënten optimaliseren • Algemene informatie over kanker bv – intensieve en agressieve behandelingen – lange l overleving, l i palliatieve lli ti zorg en euthanasie th i
• Voorlichten specifieke ziekte & psychologische impact – Aard en beloop ziekte, behandeling,revalidatie – Stressoren in verschillende fasen van ziekte • Acute fase : diagnose en behandeling • Chronische fase • Palliatief -Terminale fase
Gradaties voorlichting Veerkracht van patiënten optimaliseren 2 • Educatie specifiek beloop en reacties – unieke beloop van individuele ziekte bij unieke patiënt – van educatie tot psychotherapie p y p • Unieke ziekte kenmerken – bv hoge dosis chemo, wait and see
• Unieke persoonlijkheid kenmerken – bv verdragen controle verlies
Competentie van dokter optimaliseren – ‘Doe het voor contact met patiënt ‘ – Contact met arts bepaalt p mede QOL • Team behandeling
– Klassieke weerzin tegen in communicatie training • Kritische psychologen – betweters, jargon,vaag, hebben we geen tijd voor
• De leermeester als rolmodel
Veranderingen Nacontrole & Nazorg gezondheidsraad • effectiviteit nacontrole door oncologen – Vaak geen oncologische evidentie • Overleving & vroege opsporing recidief
– Angst g beheersing g en revalidatie ?
• Nazorg evidence based – Screening op late gevolgen , oa psychologisch, reïntegratie – Revalidatie
Hoge verwachtingen tav ‘dokters’ dokters basale PSO zorg Nationaal Programma Kankerbestrijding • 80% van patiënten voldoende aan begeleiding basale oncologische zorg • Screening op PSO problemen • Adequate doorverwijzing naar specialistische i li ti h PSO zorg
Oncologie & psychologische symptomen • Organisch:door ziekte of behandeling – Delier, cognitieve stoornissen, persoonlijkheid verandering.
• Psychiatrische co-morbiditeit: – pre morbide bestaande psychiatrische problematiek zoals – Schizofrenie, angststoornis, persoonlijkheidsstoornissen
• Coping C i – aanpassingsproblemen aan ziekte en behandeling – Stepped care : • Begeleiding basale PSO zorg • Gespecialiseerde PSO zorg – psycholoog, psychotherapeut,maatschappelijk werk, gv
Verwijzing van de oncoloog uit de spreekkamer van de psychiater Oncoloog: gedrag g van p patiënte is wel sterk veranderd “het g na staken tumorgerichte therapie ” Mevrouw Boersma (40): “ouderlijk gezag over de kinderen moet naar mijn zus” Meneer Boersma (42) “ ik laat me mijn kinderen niet afnemen”
M Mevrouw B Boersma • Sinds 5 jaar uitgezaaid mammacarcinoom • Behandeling: chemotherapie, hormonen gericht op afremming tumor • Sinds 2 maanden: progressie; prognose enkele maanden; wil doorgaan met experimentele chemotherapie, h th i ondanks d k vermoeidheid idh id • Gesprek met oncoloog: – (tumorgerichte) behandelingsmogelijkheden uitgeput; – tijd besteden aan gezin
• ‘Hij heeft de handdoek in de ring gegooid!’’
Meneer Boersma (42)
• Betrokken bij zijn vrouw • Houdt al langer rekening met naderend overlijden wil de resterende tijd zo goed overlijden, mogelijk samen doorbrengen
Dokter • In de steek gelaten? • Patiënte is in terminale fase gekomen g – Overgang van tumor gerichte behandeling naar symptoom gerichte • beheersing bv pijn, benauwdheid,angst
• Veranderd contact – Coöperatief, toegankelijk vriendelijk
• Verwijzing naar PSO
Reactie gespecialiseerde PSO psychiater,psycholoog, psychotherapeut, maatschappelijk werk
• Persoonlijke eerste reactie – – – –
Schrik, pijn ´Dat huwelijk zal wel nooit gedeugd hebben´ ´Die man zal wel onbetrouwbaar zijn´ ´Wat een kreng van een vrouw ´
• Attitude –S Symptoom t van radeloosheid d l h id rond d existentiële i t tiël bedreiging: de terminale ziekte
Partner/Gezin • Nooit ideale balans gevonden tav werk en zorg taken. – Vrouw V migrant; i t geen gelijke lijk kkansen – Carrière man voorspoedig
• Zorgtaken toenemend bij man door ziekte • Verschil in opvoedingsstijl versterkt: – verwenning g van kinderen – geef alle liefde aan kinderen
• Woede en jaloezie
opdracht • • •
Groep 1: mevrouw Boersma: hoe denkt u dat mevrouw Boersma zich in deze situatie voelt? Wat heeft zij nodig van de oncoloog?
• • •
Groep 2: meneer Boersma: Hoe denkt u dat meneer Boersma zich in deze situatie voelt? Wat heeft hijj nodig g van de oncoloog? g
• • •
Groep 3: internist-oncoloog: Hoe denkt u dat de internist-oncoloog zich in deze situatie voelt? Hoe kan hijj het echtpaar p Boersma helpen? p
• •
Groep 4 : psycholoog Coaching van de oncoloog: wat kunt u voor hem betekenen
Kolk van gevoelens bij alle betrokkenen • • • • • •
Angst,Wanhoop Schuld Machteloosheid Schuld, Opstand,woede,jaloezie V di t Verdriet Dankbaarheid, opluchting Hoe daar vat op krijgen?
Empatisch exploreren • Open,niet veroordelend contact maken • Draaglast – Ordenend Od d – Steunend: altijd positieve vraag: • Veel mensen hebben in deze situatie…………………. hoe is dat voor U? • Erkenning van knelpunt/ stressor
• Veerkracht • Hoe bent u door de eerder fasen van ziekte heen gekomen? • Van de kracht moet je het hebben!
Patiënte, waar het specialistisch wordt • Vroeg Vader aan kanker verloren • Moeder daardoor ook kwijt geraakt aan werk als kostwinster • De geschiedenis gaat zich herhalen; dat mag mijn kinderen niet overkomen
Meervoudige loyaliteit van de PSO • • • • •
Patiënt Partner (naasten) ( ) Dokter (medische wereld) Kanker:de gemeenschappelijke vijand Doel: minder pijn in de – aanpassing van de verschillende betrokkenen individueel – onderlinge g relaties
Interventie 1 Psychoeducatie: voorlichten,normaliseren,exploreren • algemene aspecten van terminale fase: – een dramatische overgang in het beloop van de ziekte:vele jaren de hoop op overleven met behandelingen, en nu ineens de mededeling dat uw perspectief nog maar kort is. – Bij veel mensen roept dat een kolk aan gevoelens en gedachten op. bijvoorbeeld de angstt voor watt je j in i zo’n ’ laatste l t t levensfase l f nog te wachten staat . – Hoe gaat dat bij u?
Interventie 2 Psychoeducatie: voorlichten,normaliseren,exploreren
• algemene reactie vanuit levensfase – Patiënten in uw situatie, geven vaak aan dat hun grootste, bijna niet te verwoorden, pijn is de kinderen achter te moeten laten . – Hoe gaat dat bij u ?
Interventie 3 Psychoeducatie: voorlichten,normaliseren,exploreren
• Woede en jaloezie – Veel mensen in uw situatie denken wel eens: – ‘Waarom ik? Ik mag het niet denken, maar toch gaat het door me heen: ‘Zou het voor de kinderen niet beter geweest zijn wanneer mijn j man ziek was g geworden in plaats van mijzelf’’ – Hoe is dat voor u?
Resultaten n= 1 familie Boersma • Communicatie hersteld – Wederzijdse empathie, inclusief jaloezie – Samen t o kwaadaardigheid ziekte
• Verdriet & zorg g tav ouderschap p – Wensen,vertrouwen en bezorgdheid
• Relatie tot arts – Kunnen we op hem vertrouwen in de stervensfase?
toekomstdroom die te verwezenlijken is • Basis PSOzorg die zijn taak kan waarmaken op p het g gebied van de begeleiding van patiënten met kanker • Gespecialiseerde PSOzorg – Optimaal volume – Biedt complexe zorg – Coaching van de basiszorg
toekomstdroom die aan het uitkomen is • Expert verpleegkundigen – herkennen verschillende facetten van psychologische reacties binnen hun specialisatie – kunnen ‘normaliserend’ begeleiden
• Met coaching en intervisie door gespecialiseerde PSO
