PSYCHOGERIATRIE & DIEREN IN HET VERPLEEGHUIS drs. Lonneke Schuurmans
specialist ouderengeneeskunde bioloog
Opbouw
Deel 1: psychogeriatrie
definitie dementie ziektenbeelden fases van dementie probleemgedrag bij dementie interventies
Deel 2: dieren in het verpleeghuis
literatuurstudie robotherapy & pluche dieren
Deel 1: Psychogeriatrie
Mevr. Thoonen 82 jaar slechthorend en slechtziend Alzheimer dementie verblijft op een PG afdeling niet mobiel: rolstoel of bed contractuur van een hand probleemgedrag: onrust en roepgedrag, weinig initiatief, apathie dementiefase?
Wat is dementie?
een syndroom met:
geheugenstoornissen
én
cognitieve stoornissen afasie: verstoorde taalfunctie en begrip apraxie: stoornis in handelingen agnosie: stoornis in herkennen van objecten stoornis in uitvoerende functies
consequenties:
problemen in werk, sociale activiteiten, relaties verschil met voormalig niveau van functioneren
Oorzaken van dementie
infecties: HIV, neurosyphillis, Lyme, Creutzfeld-Jacob metabole oorzaken: anemie, vitamine tekorten, schildklierproblemen
toxische oorzaken: alcohol, zware metalen, medicatie
psychiatrische oorzaken: depressie
neurologische beelden: MS, Parkinson, Huntington
progressieve degeneratieve aandoeningen: ziekte van Alzheimer vasculaire dementie lewy body dementie frontotemporale dementie ziekte van Korsakov (alcoholdementie)
Ziekte van Alzheimer (AD) (1) 70% van nieuwe gevallen (RIVM) neerslagen van eiwit (amyloid) in hersencellen begin meestal tussen 70-80 jaar geleidelijk progressief beloop jongere leeftijd = sneller beloop erfelijke component toename van afhankelijkheid
Ziekte van Alzheimer (2)
beginfase:
middenfase:
korte termijn geheugen moeite met: TV kijken, gesprek volgen, plannen maken, beslissingen nemen, problemen oplossen karakterveranderingen oriëntatiestoornissen: tijd, plaats, persoon afasie, agnosie, apraxie oordeels- en kritiekvermogen gestoord stemmingswisselingen lichamelijke problemen: incontinentie, vermagering
eindfase:
geheel afhankelijk, bedlegerig, verlies van spraak en contact, lichamelijke complicaties
Vasculaire dementie (VD) (1) 15% van de nieuwe gevallen (RIVM) doorbloedingsstoornissen in hersenen
CVA (herseninfarct/hersenbloeding) TIA (transient ischemic attack)
zelfde risicofactoren als hart- en vaatziekten begin 65-75 jaar mengbeeld met AD mogelijk
Vasculaire dementie (2)
beloop:
abrupt begin stapsgewijze achteruitgang
symptomen:
geheugenproblemen minder op voorgrond cognitieve stoornissen meer op de voorgrond:
lichamelijke problemen:
afasie, apraxie, agnosie apathie (verminderd initiatief) traagheid van informatieverwerking parese of loopstoornissen parkinsonisme urine-incontinentie
vaak lang bewustzijn van achteruitgang emotionele labiliteit
Lewy Body dementie (DLB) stapeling van Lewy bodies in het brein pathologie vergelijkbaar met ziekte van Parkinson parkinsonachtige klachten (parkinsonisme)
maskergelaat, stijfheid, tremoren, traagheid, loopstoornis
sterke schommelingen in cognitief functioneren:
subtiel: kortdurend minder alert ernstig: verlies bewustzijn
visuele hallucinaties slaapstoornis:
actief beleven van dromen
Frontotemporale dementie (FTD) Ziekte van Pick 40-60 jaar frontaalkwab degeneratie symptomen:
impulsief en onaangepast gedrag ontremd eetgedrag stereotiepe gedragingen & dwanghandelingen karakterverandering gedragsproblemen: agressie
subtype: progressieve afasie
Ziekte van Korsakov alcoholdementie oorzaak:
ernstig thiamine (vit B1) gebrek bij alcoholisten
symptomen:
geheugenverlies (KTG & LTG) confabuleren: ‘eerlijk liegen’, gokken = waarheid oriëntatiestoornis (tijd, plaats, persoon) gedragsproblemen: apathie, agressie, dwangmatigheid
niet progressief structuur! (concreet, kort, consequent en continu)
Fases van dementie (1)
fase 1: ‘bedreigde ik’
besef van achteruitgang gevoel van onveiligheid en angst, verminderd eigenwaarde en zelfvertrouwen rouwproces realiteitsoriëntatie training (ROT)
fase 2: ‘verdwaalde ik’
besef gaat langzaam weg, heden en verleden lopen door elkaar herbeleven van negatieve levenservaringen angst door onbegrip van wereld om hen heen valideren
Fases van dementie (2)
fase 3: ‘verborgen ik’
steeds moeilijker om zich uit te drukken nog wel behoefte aan contact vaak gevoel van isolement valideren, proberen contact te maken
fase 4: ‘verzonken ik’
totaal hulpbehoevend vaak foetushouding vooral lichamelijke factoren bepalen welbevinden zintuiglijke ervaring van de wereld ‘snoezelen’
Belangrijk: in welke fase zit mevr. Thoonen?
Probleemgedrag bij dementie (1)
apathie:
roepgedrag:
overprikkeling onderprikkeling kan verslavend werken
agitatie:
verminderd initiatief en contact, wegzakken in slaap/sufheid wordt vaak over het hoofd gezien!
onrust: verbaal (geluiden/praten), lichamelijk (tikken, lopen etc).
agressie:
kleine groep, maar veel impact vaak tijdens de zorg
Probleemgedrag bij dementie (2) lichamelijke oorzaak (pijn, jeuk, obstipatie) uiting van onvervulde behoefte (‘unmet needs’ model)
evolutionaire ‘fight or flight’ principe
lichamelijk of psychisch
zorg/contactmomenten worden als bedreigend gezien
overtrokken reactie op kleine stress-situaties (‘catastrophic reactions’
voor wie is het een probleem?
Interventies bij dementie
medicatie:
psychosociale interventies
remmen van dementieproces (beginfase) beïnvloeding van nevensymptomen zoals angst, wanen/hallucinaties, depressie video-interactiebegeleiding benaderings- en begeleidingsadviezen psycholoog individueel activiteitenplan
prettige en passende woonomgeving
Deel 2: dieren in het verpleeghuis
Inleiding A small pet animal is often an excellent companion for the sick, for long chronic cases especially. A pet bird in a cage is sometimes the only pleasure of an invalid confined for years to the same room. If he can feed and clean the animal himself, he ought always to be encouraged to do so.’ Florence Nightingale, 1860
Inleiding animal assisted therapy (AAT) 1960: kinderpsychiater Levinson fysiologisch:
1984: bloeddrukverlaging bij aaien hond 1995: overleving na hartinfarct hoger met huisdier 2000: veranderde hormoonspiegels bij aaien hond
psychologisch:
1989: > 65 jr minder depressie met huisdier 1999: > 65 jr langer behoud ADL met huisdier
Actueel
‘van mij mogen de dieren hier blijven!’ (ED 6/2/09) huisdieren in verpleeghuizen, doen! (IDé, 12/2008) verpleeghuis Kerkrade neemt paard en eigenares op (L1 12/2008) ‘mensen kennen Safira inmiddels beter dan mij’ (BD 23/11/09) zorgboederijen van groeiende betekenis (11/2008) zorgdier als therapie voor dementen Midden-Brabant (BD 11/10/08) knuffelen met kameel als therapie (AD 03/06/08) kat Oscar ruikt of de dood langs komt (NRC 26/07/07)
Vraagstelling
Is er empirisch bewijs voor een meerwaarde van animal-assisted therapy in het verpleeghuis?
Welke uitkomstmaten zijn gebruikt in de beoordeling van AAT en wat is hun effect?
Is er een plek voor AAT bij bewoners van een psychogeriatrische afdeling?
Resultaten studies (1/2) auteur, jaar Fick, 1993 CrowleyRobinson, 1996
N
diagnose
interventie
uitkomst
resultaat
36
niet vermeld
sociale interactie
95
niet vermeld
verbale interactie 2x verhoogd met hond inwonende hond geeft verbetering op meer dimensies dan andere interventies
Kaiser, 2002
6
sociale interactie
behalve het gedrag ‘aaien’ (meer bij hond), is overige interactie gelijk
McCabe, 2002
22
somatische diagnose, geen dementie dementie, speciale unit
groepsactiviteit met en zonder hond inwonende of bezoekende hond controle: alleen bezoek vrijwilliger bezoek hond bezoek vrijwilliger
inwonende hond
probleemgedrag
probleemgedrag overdag significant verlaagd met hond
stemming
Resultaten studies (2/2) auteur, jaar Banks, 2002
N
diagnose
interventie
uitkomst
resultaat
45
AAT geeft vermindering van eenzaamheid, frequentie maakt niet uit
62
Richeson 2003
17
1x per week of 3x per week AAT (hond) controlegroep (geen AAT) aanwezigheid van een aquarium in de eetkamer dagelijks AAT (hond) in een groepssessie van een uur
eenzaamheid
Edwards, 2002
somatische diagnose, geen dementie dementie, speciale unit
voedingsintake gewicht bijvoeding agitatie sociale interactie medicatie
kanarie plant controlegroep
kwaliteit van leven psychische klachten
voedingsintake en gewicht nemen toe met aquarium, benodigde bijvoeding daalt agitatie neemt af en sociale interactie toe met AAT, effect verdwijnt bij stoppen geen verschil in medicatie verbetering van kwaliteit van leven en vermindering van psychische klachten in groep met kanarie
Colombo, 144 2006
dementie, speciale unit
geen dementie of ernstige somatiek
Beelden zeggen meer.......
Beelden zeggen meer.........
Beelden zeggen meer.......
Kernpunten: AAT in het verpleeghuis
stimulus voor aandacht en gesprekken
aaien als belangrijke meerwaarde
intensiteit maakt niet uit
positieve effecten op personeel
kostenbesparing?
Kernpunten: AAT bij dementie
complementaire therapie
stimulatie en dagbesteding
snoezelen
universele taal
kleinschalig wonen / wonen als thuis
Veiligheid en hygiëne letsel door bijten of krabben, allergie, verspreiden van parasieten of zoönosen goede hygiëne en veterinaire controle goed getrainde en gesocialiseerde dieren alternatieven bij allergie:
pluche dieren robotdieren
Robotherapy & pluche dieren auteur, jaar Tamura, 2004
N
diagnose
interventie
uitkomst
resultaat
13
dementie
interactie met de stimulus
de pluche hond lokt meer interactie uit dan AIBO©
Libin, 2004
9
dementie
agitatie stemming
Banks, 2008
38
geen dementie
pluche beweegbare speelgoedhond AIBO© (robot hond) blootstelling aan pluche kat of Robocat© (robot kat) hond AIBO© controlegroep
beide katten zijn vergelijkbaar in effect: verbetering op stemming en agitatie eenzaamheid verminderd bij zowel hond als AIBO©
eenzaamheid
Aanbevelingen AAT:
Ja!
positieve effecten zowel bij somatiek als PG kleinschalig wonen / wonen als thuis snoezelen
AAT
kan ook simpel!
goede
afspraken omtrent verantwoording
individuele
afstemming
dieren opnemen in biografie / zorgleefplan
Meer info? www.alzheimernederland.nl www.dementia.nl www.diereninzorgenwelzijn.nl www.zorgdier.nl www.innovatiekringdementie.nl www.pets4care.nl www.deltasociety.org www.dieren-helpen.nl www.wikipedia.org
mail:
[email protected]
