Provinciaal Onderwijs Vlaanderen

Provinciaal Onderwijs Vlaanderen

LEERPLAN 3e GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS

3e graad Technisch Secundair Onderwijs Sociale en Technische Wetenschappen TV Toegepaste Biologie TV Toegepaste Chemie TV Toegepaste Fysica

Copyright © Provinciaal Onderwijs Vlaanderen

2005/37;40;41//4/O/SG/1/III//D/

INHOUDSTAFEL

Gebruiksaanwijzing .............................................................................................................................................. 3 Lessentabel............................................................................................................................................................. 6 Visie op onderwijs ................................................................................................................................................. 8 Visie op de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen.................................................................. 10 Algemene doelstellingen voor de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen.............................. 12 Algemene pedagogische en didactische wenken ............................................................................................... 13 Minimale materiële vereisten ............................................................................................................................. 14 Specifieke doelstellingen, leerinhouden, pedagogische en didactische wenken.............................................. 15 TV Toegepaste Biologie ...................................................................................................................................... 16 TV Toegepaste Chemie ....................................................................................................................................... 22 TV Toegepaste Fysica ......................................................................................................................................... 31 Evaluatie .............................................................................................................................................................. 47 Bibliografie .......................................................................................................................................................... 50

p. 2

Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen

3e graad Technisch Secundair Onderwijs

GEBRUIKSAANWIJZING

Het leerplan Statuut Een school wordt door de overheid gesubsidieerd. In ruil daarvoor moet ze bewijzen dat ze een behoorlijk studiepeil nastreeft en bij de leerlingen bereikt. Het leerplan is een middel voor de overheid om na te gaan of de school aan deze kwaliteitseisen voldoet. Daarom dient ze van goedgekeurde leerplannen gebruik te maken. Het leerplan fungeert m.a.w. als een juridisch-inhoudelijk contract tussen de overheid en de school of de inrichtende macht. Het is het officieel en bindend basisdocument waarvan de leraar uitgaat bij het vormgeven van zijn onderwijspraktijk. Goedkeuring Het leerplan wordt ontwikkeld door de leerplancommissie in opdracht van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen. De leerplancommissies worden in september samengesteld en bestaan uit vakleraren en pedagogische medewerkers van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen. Het leerplan moet voldoen aan inhoudelijke en vormelijke criteria. We verwijzen hier naar het Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de goedkeuringscriteria en indieningmodaliteiten van de leerplannen voor het secundair onderwijs (26 november 1996).

Globaal concept van het leerplan Voor de 3de graad van de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen werd een leerplan uitgewerkt. Dit werd goedgekeurd in april 2002 (nr 2002/6; 7; 8; 9//4/O/SG/1/III//D/). Dit leerplan is een aanpassing van het leerplan voor de 3de graad van de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen. Drie vakken werden uitgewerkt : TV Toegepaste Biologie TV Toegepaste Chemie TV Toegepaste Fysica In deze studierichting wordt de klemtoon gelegd op het werken met hoofd, handen en hart. Daarom is het belangrijk dat in het totale vakkenpakket van de studierichting zowel de wetenschappelijke en technische kennis als algemene vaardigheden voldoende aan bod komen.

p. 3



Er kunnen verbanden gelegd worden tussen TV Huishoudkunde, PV Huishoudkunde, TV Toegepaste Natuurwetenschappen (zie leerplan nr 2002/6; 7; 8; 9 //4/O/SG/1/III//D/, voor de laatste versie zie website www.pov.be) en Toegepaste Biologie, Toegepaste Chemie, Toegepaste Fysica, en met de vakoverschrijdende eindtermen. Dit concept beoogt een dynamische benadering van Sociale en Technische Wetenschappen, waarbij overleg en communicatie onontbeerlijk zijn en waarbij eveneens maximaal kan rekening gehouden worden met de interessesfeer van de leerlingen. Het spreekt voor zich dat de leerlingen bepaalde keuzes dan ook mee kunnen sturen. Op deze manier kan een studierichting als Sociale en Technische Wetenschappen mee bijdragen tot leerlingenparticipatie op klasniveau.

Visie op de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen Hierin vindt de leraar een situering van de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen, de beginsituatie en de algemene doelstellingen voor de studierichting.

De doelstellingen In de algemene doelstellingen staat vermeld welke competenties voor de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen gelden. Bijzondere aandacht wordt besteed aan de attitudes. De specifieke doelstellingen zijn zo operationeel mogelijk geformuleerd. De basisdoelstellingen moeten door zoveel mogelijk leerlingen bereikt worden. Zij vormen de criteria die de klassenraad ondermeer zal hanteren bij de eindbeoordeling van elke leerling. Dit betekent dat bij een juiste oriëntering van de leerling het onderwijs garant staat voor het bereiken van het vooropgestelde eindresultaat zoals geformuleerd in de basisdoelstelling. De basisdoelstellingen vormen met andere woorden het minimumprogramma. De uitbreidingsdoelstellingen zijn verrijkings-, extra-, verdiepings- of maximumdoelstellingen. Zij leiden tot gedifferentieerd werken. Niet alle leerlingen kunnen deze doelstellingen bereiken. Deze doelstellingen zijn dan ook niet verplicht aan alle leerlingen aan te bieden en bepalen niet of een leerling al of niet geslaagd is. Zij kunnen wel een aanwijzing zijn voor de verdere oriëntering van de leerling.

De leerinhouden De leerinhouden worden opgesteld door de leerplancommissie. Er wordt op gelet dat er een evenwicht is tussen ‘verplichting’ en ‘eigen inbreng’ van de leraar. De leerplannen van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen stellen de doelen centraal.

De didactische en pedagogische wenken In deze rubriek vindt de leraar hulpmiddelen om de doelstellingen te bereiken. Het zijn zowel didactische werkvormen, didactisch materiaal, audiovisuele middelen, … De wenken zijn een hulp voor de leraar, maar verplichten hem/haar geenszins om ze aan te wenden. De school en de leraar zijn autonoom bij het concretiseren van de specifieke doelstellingen en de leerinhouden.

p. 4



De evaluatie In deze rubriek vindt de leraar een concept over de wijze waarop hij/zij de beoordeling van de leerling kan verantwoorden.

De bibliografie De leraar vindt in de bibliografie een lijst van vaktijdschriften, handboeken, schoolboeken, handleidingen, standaardwerken, naslagwerken, didactische pakketten, … die hem/haar kunnen helpen bij het voorbereiden van de lessen of die hij kan gebruiken als didactisch materiaal.

Besluit Provinciaal Onderwijs Vlaanderen opteert waar mogelijk voor: open leerplannen, met veel ruimte voor de eigen inbreng van het lerarenteam en veel didactische en pedagogische tips ter ondersteuning; een hechte horizontale en verticale samenhang.

p. 5



LESSENTABEL

Sociale en Technische Wetenschappen - 3e graad - TSO Basisvorming

AV Godsdienst/N.C. - Zedenleer AV Aardrijkskunde AV Engels AV Frans AV Geschiedenis AV Lichamelijke Opvoeding AV Nederlands AV Wiskunde

2 1 2 2 1 2 2 2

14

2 1 2 2 1 2 2 2

Optioneel gedeelte

Fundamenteel gedeelte

AV Nederlands AV Plastische Opvoeding TV Toegepaste Biologie TV Toegepaste Chemie TV Toegepaste Fysica TV Toegepaste Informatica TV Toegepaste Natuurwetenschappen Labo Natuurwetenschappen TV Huishoudkunde Maatschappelijke en Sociale Vorming Toegepaste Wetenschappen voedingsleer milieutechnologie voedingstechnologie

Toegepaste Economie PV Praktijk Huishoudkunde / Stage

Complementair gedeelte

AV Nederlands Verbale expressie AV Plastische Opvoeding TV Toegepaste Informatica TV Huishoudkunde Ergonomie Textiel PV Huishoudkunde Textiel p. 6


2 1 0

2 3

1

2 0 1

1 1 1 1 1 1 2/1

1 1 1 1 1 1 2/1

6

6

4/5

4/5

0/1

0/1

0/1 0/1

0/1 0/1

0/1 0/1

0 0

0

0/2

2 3

1

18

22

4


Andere te gebruiken leerplannen Voor de volgende vakken worden de laatst goedgekeurde leerplannen van OVSG gebruikt (zie website OVSG).

Basisvorming

AV Aardrijkskunde AV Engels AV Frans AV Geschiedenis AV Lichamelijke Opvoeding AV Nederlands AV Wiskunde

Optioneel gedeelte


AV Nederlands TV Toegepaste Informatica

Complementair gedeelte Nederlands TV Toegepaste Informatica

Voor onderstaande vakken wordt het leerplan van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen (zie website POV) gebruikt.

Optioneel gedeelte


TV Toegepaste Natuurwetenschappen TV Huishoudkunde PV Praktijk Huishoudkunde Stage

Complementair gedeelte AV Plastische Opvoeding TV Huishoudkunde PV Huishoudkunde

p. 7



VISIE OP ONDERWIJS

Basisreferentiekader Het basisreferentiekader van waaruit onderwijs wordt verstrekt, vinden we terug in het pedagogisch project. Dit is het geheel van onderwijskundige en opvoedkundige uitgangspunten die vanuit een bepaald mensen wereldbeeld door de inrichtende macht worden vastgelegd. Door de ondertekening van de Gemeenschappelijke Verklaring inzake een non-discriminatiebeleid in het onderwijs en de onderschrijving van de Standpuntbepaling Provinciaal Onderwijs Vlaanderen in het kader van de opvolging van het Verdrag inzake de Rechten van het Kind vormen volgende inhoudelijke principes een rode draad in het pedagogisch project van elke inrichtende macht van het provinciaal onderwijs: •

• •

het provinciaal onderwijs is open onderwijs, toegankelijk voor iedereen, vertrekkend vanuit de idee van een pluralistische samenleving, waarbij mensen met verschillende overtuigingen en achtergronden met elkaar positief kunnen omgaan, zonder daarom hun identiteit te verliezen; het provinciaal onderwijs is gericht op de maximale ontplooiing van de persoonlijkheid, talenten en ontwikkelingskansen van alle leerlingen en op de voorbereiding van een beroepsleven; het provinciaal onderwijs is gericht op het bijbrengen van eerbied voor de rechten van de mens en op het beleven en toepassen van mensenrechten in de geest van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en inzonderheid het Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Jongeren worden, ongeacht de capaciteiten waarover ze beschikken, erkend als medeburgers en worden aangesproken om verantwoordelijkheid op te nemen voor en mee vorm te geven aan de kwaliteit van (het leven op) de school.

Geënt op de basisbeginselen van het pedagogisch project stuurt de school haar onderwijskundig en opvoedkundig beleid en formuleert ze haar schoolvisie. In de schoolvisie expliciteert de school haar pedagogisch referentiekader in de vorm van concrete opvoedingsdoelen, waarden en normen en beschrijft ze hoe ze haar socialisatieopdracht wil realiseren. De schoolvisie vormt de basis voor schoolwerkplanontwikkeling.

Ontwikkelingsbegeleiding Ontwikkelingsbegeleiding omvat alle lesgebonden en lesoverstijgende onderwijsactiviteiten en/of methodes die gericht zijn op waardensocialisatie. Aandacht gaat hierbij zowel uit naar leerlinggerichte activiteiten als naar het scheppen van randvoorwaarden voor een leefbare school en schoolomgeving voor alle onderwijsparticipanten. In een school is het bijvoorbeeld onmogelijk om gezondheidszorg en gezondheidseducatie van elkaar te scheiden omdat de organisatie van de zorg het eerste element van de opvoeding is én een basisvoorwaarde voor de kwaliteit van de opvoeding. Dezelfde redenering geldt voor alle andere educatievormen.

p. 8



Hiertoe rekenen we: •

relatiebekwaamheid en sociale vaardigheden We verwijzen hiervoor naar de vakoverschrijdende eindtermen “sociale vaardigheden”. Bijvoorbeeld het organiseren van leefsleutels op school, kennismakingsdagen, klasactiviteiten gericht op leren samenwerken, …

•

gezondheidseducatie Bijvoorbeeld het uitwerken van een gezondheid- en/of drugbeleid op school, het organiseren van activiteiten rond “gezonde voeding”, “roken”, … We verwijzen naar de vakoverschrijdende eindtermen “gezondheidseducatie”.

•

opvoeden tot burgerzin Bijvoorbeeld het oprichten van een leerlingenraad, leerlingen betrekken bij de herinrichting van de speelplaats, leerlingen inzicht bijbrengen in de werking van het provinciebestuur, … We verwijzen naar de vakoverschrijdende eindtermen “opvoeden tot burgerzin”.

•

milieueducatie Bijvoorbeeld meerwerken aan een project op school waarbij afval gesorteerd wordt, bereid zijn om de groene omgeving rond de school te respecteren, een actie met de leerlingenraad ondernemen om water- en warmteverspilling tegen te gaan. Ook verkeerseducatie bijvoorbeeld het verkennen van de verkeerssituatie rondom de school kan aan bod komen. Deze educatievorm vindt men beschreven bij de vakoverschrijdende eindtermen “milieueducatie”.

•

leren leren Het doel van leren op school is in de eerste plaats het leerproces en niet het cijfer. Leerkrachten moedigen hun leerlingen aan om te slagen en begeleiden hen bij dit proces. We verwijzen hier naar de vakoverschrijdende eindtermen “leren leren”.

•

interculturele vorming Bij de vorming van interculturele competentie gaat het om inzichten, vaardigheden en houdingen die integraal deel uitmaken van een sociaalvaardige houding en die we nastreven bij de leerlingen èn bij onszelf om optimaler in onze multiculturele samenleving te kunnen functioneren evenals in de context van internationalisering.

•

culturele en esthetische vorming Voor veel leerlingen is de school de enige introductie in de culturele wereld. Deze leerlingen dienen in hun leerplichtonderwijs kennis te maken met cultuur en een basis op te bouwen die hen levenslang mogelijkheden biedt voor verdere ontwikkeling. Cultuur als instrument speelt een rol bij het verwezenlijken van brede vormingsdoelen als sociale cohesie, tolerantie en maatschappelijke betrokkenheid. We verwijzen naar de vakoverschrijdende eindtermen “muzisch-creatieve vorming” en moedigen het organiseren van culturele activiteiten op school- en klasniveau aan, bijvoorbeeld actief deelnemen aan een leesbevorderingsproject.

p. 9



VISIE OP DE STUDIERICHTING SOCIALE EN TECHNISCHE WETENSCHAPPEN

Sociale en Technische Wetenschappen is een technische, polyvalente studierichting met als belangrijkste aandachtspunt de gerichtheid naar de mens als socio-cultureel en socio-economisch wezen. De toepassingen zijn gefocust op de behoeften van de mens in zijn biologische, psychologische, relationele, maatschappelijke en ecologische dimensies. De gerichtheid naar de mens wordt op een tweepolige wijze ingevuld, een mensgerichte en een exactwetenschappelijke pool. De mensgerichte pool krijgt vorm in Maatschappelijke en Sociale Vorming, terwijl de exactwetenschappelijke pool wordt gerealiseerd in Toegepaste Wetenschappen. Zowel de maatschappelijk-sociale als de toegepaste wetenschappelijke vorming worden ervaringsgericht uitgewerkt, vanuit een procesmatig probleemoplossend denken waardoor de technischtechnologische vormingscomponent gestalte krijgt. Zo werken de praktische taken ondersteunend om de theorie te verwerven. Sociale en Technische Wetenschappen behoort bijgevolg tot de theoretisch-technische studierichtingen en richt zich zowel naar jongens als meisjes. Deze studierichting wordt aanzien als een doorstromingsrichting die voornamelijk op het hoger onderwijs van één cyclus voorbereidt.

Beginsituatie en leerlingenkenmerken De leerlingen die in de tweede graad het tweede jaar Sociale en Technische Wetenschappen volgden, bezitten ruime basiskennis. Er is een belangrijke instroom uit andere basisopties. Derhalve kan de leerkracht te maken krijgen met een vrij heterogene leerlingengroep.

Profiel van de leerlingen De studierichting Sociale en Technische Wetenschappen is aangewezen voor de jongere die wel belangstelling heeft voor wetenschappen, maar niet uitsluitend voor de zuivere, abstractwetenschappelijke benadering. De interesse gaat meer uit naar de boeiende concrete toepassingen ervan, vooral naar de domeinen die gericht zijn naar de mens en zijn milieu. Het is de jongere die graag handelt en creatief bezig is. Vandaar dat de toepassingen uit de sociale en de wetenschappelijke vormingscomponent graag worden omgezet in realisaties. De “STW-leerling” is ook erg aanspreekbaar voor relationele en sociale leerprocessen. De verbale mogelijkheden van deze leerling worden op een functionele manier aangesproken.

p. 10



De leerling die deze studierichting volgt, kan heel wat bereiken mits hij/zij geconfronteerd wordt met een actuele onderwijsstrategie. Vermits veel van de jongeren die deze studierichting volgen nog geen vastomlijnde studie- of beroepskeuze gemaakt hebben, is de polyvalentie van het leerprogramma een extra troef om tot een gefundeerde keuze te komen.

p. 11



ALGEMENE DOELSTELLINGEN VOOR DE STUDIERICHTING SOCIALE EN TECHNISCHE WETENSCHAPPEN

Leren organiseren door probleemoplossend denken en handelen. Optimaliseren van product- en proceskwaliteit. Inzicht krijgen in de verschillende behoeften van mens en milieu. Op basis van objectieve criteria observeren en rapporteren. Informatiebronnen raadplegen in functie van de opleiding. Gebruik maken van moderne informatiemiddelen: informatie leren selecteren en verwerken, de snelle evolutie van de maatschappij in al haar aspecten kunnen volgen. Verschillende voedingsstoffen / voedingsmiddelen analyseren en kennen, in functie van hun rol in het voedingspatroon. Voorbereiden op professionele mobiliteit en flexibiliteit. Opdrachten analyseren, oplossingen formuleren en kiezen, een plan opstellen en uitvoeren, de resultaten evalueren en bijsturen. Inzicht hebben in de randvoorwaarden van productief en consumptief handelen. Op een kritische manier consumeren. Hygiënisch, veilig, ergonomisch, kwaliteitsbewust en milieubewust handelen. Communicatieve en sociale vaardigheden hanteren. De samenhang inzien tussen de verschillende disciplines met betrekking tot het sociaal, wetenschappelijk en technisch handelen. Gericht zijn op: •

samenwerking,

•

doorzettingsvermogen,

•

verantwoordelijkheidszin,

•

zelfstandigheid,

•

creativiteit,

•

zelfevaluatie.

p. 12



ALGEMENE PEDAGOGISCHE EN DIDACTISCHE WENKEN

Om het leerplan te kunnen realiseren moeten de volgende aandachtspunten betracht worden: vakoverschrijdend samenwerken met de leerkrachten van de studierichting; vertrekken vanuit de concrete leefwereld van de leerlingen; hiervoor de lessen constant illustreren met voorbeelden uit de realiteit en ervaringsgericht werken; gebruik maken van zoveel mogelijk interactieve werkvormen, zoals groepswerk, zelfstudie, excursies, …; gebruik maken van allerhande apparatuur die werkvormen ondersteunen bijvoorbeeld ICT, video; de grootte van de leerlingengroepen beperken om actieve werkvormen mogelijk te maken; extra aandacht besteden aan het probleemoplossend denken; de nodige materialen en infrastructuur beschikbaar stellen met aandacht voor de technische ontwikkelingen en het opvolgen van de hedendaagse evolutie; zoveel mogelijk leersituaties aanbieden waarin de leerlingen zelfstandig leren omgaan met informatie: opdrachten waar gebruik kan gemaakt worden van videotheek, internet, educatieve software,….

p. 13



MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN

Algemeen Bij voorkeur dient een ruim vaklokaal met tafels, stoelen, bord, flip-over, overheadprojector beschikbaar te zijn voor de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen. Ook dient de mogelijkheid voorzien te worden om gebruik te kunnen maken van: televisietoestel video overheadprojector projectiescherm PC en aangepaste software printer beamer internetaansluiting. Bij voorkeur zijn deze voorzieningen en de uitrusting elke les beschikbaar. Dit is echter afhankelijk van het aantal leerlingen per leerjaar. Om de genoemde doelstellingen te kunnen bereiken, dienen er in elk geval voldoende voorzieningen te zijn voor elke groep leerlingen en voor elke leerling.

Specifieke inrichting voor de vakken TV Toegepaste Biologie, TV Toegepaste Chemie en TV Toegepaste Fysica Infrastructuur: labo wetenschappen met uitrusting, o.a. - watervoorziening; - elektriciteitsvoorziening voor de aansluiting van toestellen en apparatuur; - gasvoorziening voor experimenten in labo’s; - zuurbestendige demonstratietafel met aansluiting voor gas, water en elektriciteit; - zuurkast; - koelkast (met diepvriesvak); - balans; - nodige glaswerk; - nodige chemicaliën. Specifieke uitrusting voor: TV Toegepaste Biologie: microscopen, preparaten, didactische modellen TV Toegepaste Chemie: molecuulmodellen TV Toegepaste Fysica: elektroscoop, geleiders en isolatoren, spanningsbron, ampèremeter, milliampèremeter, voltmeter, ohmmeter, lampen, schakelaars, snoeren, weerstanden, spoelen, thermometer, magneten, magneetmodel, weekijzeren en stalen staven, elektrische bel, zekeringen, veren, chronometers, meters, koord, massa’s, statieven, klemmen, dynamometer, rimpeltank, weekijzeren kern. p. 14



SPECIFIEKE DOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN, PEDAGOGISCHE EN DIDACTISCHE WENKEN

p. 15



TV TOEGEPASTE BIOLOGIE

Fundamenteel gedeelte TV Toegepaste Biologie

p. 16


1


1

3de graad Technisch Secundair Onderwijs Sociale en Technische Wetenschappen Specifieke leerplandoelstellingen

TV TOEGEPASTE BIOLOGIE

B/U

Leerinhouden

Didactische en pedagogische wenken

1 De cel De verschillen tussen een plantencel en dierlijke cel kunnen aantonen op een figuur en kunnen toelichten.

B

•

Onderscheid tussen plantencel en dierlijke cel.

Onderscheid kunnen maken tussen de delen van de cel te zien met een lichtmicroscoop en met een elektronenmicroscoop.

B

•

Lichtmicroscopische en elektronenmicroscopische bouw van de cel.

De bouw van de cel zowel lichtmicroscopisch als elektronenmicroscopisch in grote lijnen kunnen toelichten. Elektronenmicroscopische bouw van de cel kan hier worden behandeld, bv. door de cel te vergelijken met een bedrijf waar verschillende eenheden met aparte taken belast zijn: beheer, productie, transport, energie. Uitleg kan gegeven worden over de uitvinding van de microscoop, ontdekking van de cel, inzicht dat de cel een fundamenteel niveau is in alle levensprocessen.

De bouw en functie van de voornaamste celorganellen kunnen beschrijven.

p. 17

B


•

Bouw van de organellen en hun functies

TV Toegepaste Biologie

vnl.membraan, kern, mitochondriën, endoplasmatisch reticulum, Golgi-apparaat, lysosoom, ribosoom, centrosoom, chloroplast,…


Specifieke leerplandoelstellingen

B/U

Leerinhouden 2 Celmetabolisme

De verschillen tussen anabolisme en katabolisme kunnen opsommen.

B

Voorbeelden van anabolische en katabolische processen kunnen beschrijven.

B

Inzicht hebben in de verschillende processen die instaan voor de energievoorziening van de cel.

B

Het belang en de functie van enzymen kunnen omschrijven.

B

Voorbeelden van homeostase kunnen beschrijven.

B

• •

Opbouwstofwisseling of anabolisme Afbraakstofwisseling of katabolisme

•

Enzymen

•

Biologisch evenwicht: homeostase

Didactische en pedagogische wenken Werk samen met de leerkracht TV Toegepaste Chemie en Tv Huishoudkunde (TW-Voedingsleer: celstofwisseling). Informeer over de huidige kennis bij de leerlingen over koolstofchemie.

Aan de hand van voorbeelden homeostase toelichten: bvb thermoregulatie, hyperventilatie

3 De celdeling Het proces van mitose en meiose kunnen beschrijven.

B

De fasen kunnen herkennen op een afbeelding of in een microscopisch preparaat.

B

De verschillen tussen mitose en meiose kunnen toelichten en het belang van beide soorten delingen kunnen aantonen.

B

Het onderscheid tussen de begrippen diploïd en haploïd kunnen verwoorden.

B

p. 18


• •

Verband aantonen met geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting. Onderverdeling van de profase van meiose I in verschillende fasen hoeft niet in dit kader.

Mitose Meiose

Practicum microscopie. Mitose: leg de link met kanker. Meiose: leg de link met punt 4: voortplanting bij de mens. Gevolgen van een foutieve meiose: bvb Down-syndroom, Klinefeltersyndroom, Turner-syndroom.




B/U

Leerinhouden 4 De voortplanting bij de mens

Didactische en pedagogische wenken De voortplanting werd reeds in de eerste graad behandeld. Ook lessen levensbeschouwelijke vakken hebben er meestal aandacht aan besteed. De leerkracht biologie dient in elk geval na te gaan dat de leerlingen dit onderwerp reëel kennen: dikwijls overschatten ze zichzelf. Wijs ook op tertiaire geslachtskenmerken: cultuurgebonden rollenpatronen.

•

Primaire, secundaire en tertiaire geslachtskenmerken.

B

• •

Vorming gameten. Menstruatiecyclus.

Methoden van regeling van de vruchtbaarheid kunnen beschrijven en hun betrouwbaarheid kunnen bespreken.

B

•

Regeling van de vruchtbaarheid.

Verschillende bijsluiters van ‘de pil’ laten vergelijken. Berekenen van de vruchtbare periode. In vitro (IVF) bespreken. Geef aan dat technieken van geboortenbeperking de leefomstandigheden van de mens grondig hebben beïnvloed. Ethische discussie over “ongeboren leven”,…

Het verloop van de bevruchting, de ontwikkeling van de vrucht en de geboorte kunnen beschrijven en de invloed van externe factoren op de ontwikkeling kunnen bespreken.

B

•

Bevruchting, embryologie, geboorte.

Het is de bedoeling de nadruk te leggen op enkele belangrijke aspecten in de ontwikkeling van de vrucht. Bv.: rol van de placenta, verschil tussen eeneiige en twee-eiige tweelingen. Bij externe factoren aangeven op welke fase van de zwangerschap ze een invloed hebben.

Het belang en de mogelijkheden van prenataal onderzoek kunnen toelichten.

B

•

Prenataal onderzoek.

Verschillende manieren van overdracht van SOA kunnen toelichten.

U

Belang van prenataal onderzoek aantonen bv. vruchtwaterpunctie, vlokkentest. Ethische discussie doel van prenatale diagnostiek,…

•

SOA’s.

Primaire, secundaire en tertiaire geslachtskenmerken bij man en vrouw kunnen beschrijven en hun betekenis kunnen toelichten.

B

De geslachtelijke voortplanting bij de mens biologisch grondig kunnen bespreken.

B

De rol van de geslachtshormonen bij de menstruatiecyclus en bij de gametogenese kunnen toelichten.

p. 19





B/U

Leerinhouden


5 Genetica De terminologie van Mendel kunnen gebruiken.

B

•

Basisbegrippen: gen-allel; dominant-recessief; genotype-fenotype; homozygoot-heterozygoot.

Een overzicht kunnen geven van de vorderingen die in de genetica werden gemaakt van Mendel tot nu. Inzicht hebben in de uitgangspunten van het onderzoek van Mendel.

B

•

Onderzoekmethode van Mendel.

Wijzen op het belang van de wetenschappelijke aanpak: uitgangsmateriaal, verwerking, besluitvorming.

B

De wetten van Mendel kunnen toepassen op voorbeelden, ook bij de mens.

B

•

Wetten van Mendel.

Voorzie oefeningen om de terminologie in te oefenen. Gebruik vnl oefeningen (kruisingen, stamboomoefeningen) met menselijke kenmerken. Beperk de leerstof i.v.m. Mendel zodat er voldoende tijd overblijft voor de actuele genetica.

Weten wat koppeling van genen betekent.

B

•

Koppeling van genen

Werk van Morgan toelichten.

Het verschijnsel ‘overkruising’ aan de hand van voorbeelden kunnen toelichten. Weten hoe genenkaarten worden opgesteld op basis van overkruising. Voorbeelden van geslachtsgebonden kenmerken kunnen bespreken.

B

•

Overkruising

B

•

Genenkaarten

B

•

Geslachtsgebonden kenmerken

•

DNA o ontdekking o structuur o replicatie

•

de genetische code

•

proteïnesynthese

De bouw van DNA kunnen beschrijven.

B

De genetische code kunnen beschrijven.

B

De proteïnesynthese kunnen beschrijven.

B

p. 20



Kleurenblindheid, hemofilie Informatie laten opzoeken op het internet, geschikte websites aangeven. 1944: Avery, DNA = erfelijk materiaal 1953: Watson & Crick, structuur van DNA Modellen van DNA: ruimtelijke structuur laten bespreken. Verband met DNA-stucturen en eiwitsynthese aangeven. Videomateriaal gebruiken.



B/U

Leerinhouden

Weten welke types mutatie (genmutatie, chromosoommutatie, genoommutatie) kunnen voorkomen, welke gevolgen ze hebben.

B

•

mutaties

Een overzicht hebben de hedendaagse ontwikkelingen in de genetica en de impact hiervan op de maatschappij kunnen toelichten.

U

•

recombinant DNA en mogelijke toepassingen

Didactische en pedagogische wenken De aandacht vestigen op ethische en sociale aspecten, ook milieuaspecten. Link met TV Toegepaste Natuurwetenschappen: erfelijke ziekten.

6 Evolutie Feiten kunnen opsommen die kunnen wijzen op biologische evolutie

B

•

Feitenmateriaal

Een overzicht kunnen geven van de voornaamste gebeurtenissen in de evolutie.

B

•

Overzicht van de ontwikkeling van leven op Aarde

De theorieën van Lamarck, Darwin en de synthesetheorieën kunnen vergelijken

B

•

Evolutietheorieën

Kunnen uitleggen hoe, volgens hedendaagse opvattingen over evolutie, nieuwe soorten ontstaan.

B

Enkele voorbeelden van voorouders van de mens kunnen opsommen.

B

•

Onderwerpen uit de wetenschappelijke actualiteit op een eenvoudige, genuanceerde wijze kunnen uitleggen.

U

7 Actualiteit

p. 21


Proces van fossilisatie en dateringsmethoden kunnen hier aan bod komen. Gebruik gepast videomateriaal.

Evolutietheorieën vergelijken kan een groepswerk zijn. Een klasgesprek over verschillende opvattingen over evolutie kan hier aan bod komen.

Biologische evolutie van de mens

Interessante onderwerpen zijn o.m. discussies tussen milieugroepen en industrie of tussen klassieke geneeskunde en alternatieven. Het komt erop aan dat leerlingen in staat zijn berichten uit de media kritisch te benaderen, zich vragen te stellen en antwoorden te zoeken op rationele basis. TV Toegepaste Biologie


TV TOEGEPASTE CHEMIE

Fundamenteel gedeelte TV Toegepaste Chemie

p. 22


1


1

3de graad Technisch Secundair Onderwijs Sociale en Technische Wetenschappen Specifieke leerplandoelstellingen doelstellingen voor de ganse leerstof organische chemie: - de verschillende functionele groepen in een gegeven molecule kunnen herkennen; - eenvoudige voorbeelden van elke functionele groep correct kunnen benoemen; - voorbeelden uit het dagelijkse leven per functionele groep kunnen opsommen.

B/U

Leerinhouden


1 Organische Chemie B Wijs er op dat van eenzelfde stof vaak verschillende benamingen (wetenschappelijke naam en gebruiksnaam) gebruikt kunnen worden.

B B

Inzien dat de meeste biologische stoffen behoren tot de koolstofverbindingen.

B

Weten dat de koolstofverbindingen opgebouwd zijn uit C en H, in combinatie met O, N, S, P, …

B

Kunnen uitleggen waarom er veel verschillende koolstofverbindingen zijn.

B

p. 23

TV TOEGEPASTE CHEMIE


•

eigenschappen van C

TV Toegepaste Chemie



B/U

Lineaire ketens tot tien koolstofatomen lang kunnen benoemen.

B

Weten dat een koolstofatoom met vier enkele bindingen kan voorgesteld worden door een tetraëder.

B

Zijketens tot vier koolstofatomen lang kunnen tekenen en benoemen.

B

De verbrandingsreactie van een alkaan kunnen uitschrijven.

B

Het belang van alkanen in de petrochemie (o.a. brandstoffen, …) kunnen uitleggen.

U

Van een gegeven alkeen kunnen bepalen of het cis-trans-isomerie vertoont en deze isomeren kunnen tekenen.

B

De hydrogenatiereactie van een alkeen kunnen uitschrijven.

B

De halogeneringsreactie van een alkeen kunnen uitschrijven.

U

De structuur van ethyn kunnen tekenen.

B

p. 24


Leerinhouden


•

alkanen o naamgeving tot C10 o isomerie o verbranding o petrochemie

Werk met molecuulmodellen.

•

alkenen o cis-trans-isomerie o additie

Leg de link met het rijpen van fruit.

•

alkynen




B/U

De structuur van benzeen en tolueen kunnen tekenen.

B

De effecten van poly-aromatische koolwaterstoffen op de gezondheid kunnen bespreken.

U

De invloed van de hydroxylgroep op het kookpunt en de oplosbaarheid in water van koolstofverbindingen kunnen bespreken.

B

De eigenschappen van ethyleenglycol en glycerol kunnen bespreken.

B

De eigenschappen van diëthylether kunnen bespreken.

Leerinhouden •

aromatische koolwaterstoffen Hier kan men de actualiteit bij betrekken (vervuiling, roken, …)

•

alcoholen (tot C4)

B

•

ethers

De eigenschappen van formaldehyde kunnen bespreken.

B

•

aldehyden en ketonen

De eigenschappen van aceton kunnen bespreken.

B

De additie van alcoholen aan een carbonyl kunnen uitschrijven.

B

p. 25



Leg het verband met de bereiding van alcoholische dranken.

Dit is noodzakelijk om de cyclische vorm van suiker te kunnen verklaren.




B/U

Een eenvoudige zoutvormingsreactie met een carbonzuur kunnen uitschrijven.

B

Weten dat carbonzuren zwakkere zuren zijn dan anorganische zuren.

B

Weten dat vetzuren lange, onvertakte carbonzuren zijn.

B

Het verschil tussen onverzadigde en verzadigde vetzuren kunnen uitleggen.

B

De reactie tussen geziene alcoholen en carbonzuren kunnen uitschrijven.

B

De reactie tussen glycerol en vetzuren kunnen uitschrijven.

B

Het verschil tussen een mono-, di- en triglyceride kunnen uitleggen.

B

De verzepingsreacties van een lipide kunnen uitschrijven.

B

p. 26


Leerinhouden •

carbonzuren

•

esters en lipiden


Hier kan een link met het vak TV Huishoudkunde (Toegepaste Wetenschappen: voedingstechnieken) gelegd worden.




B/U

Het verschil tussen primaire, secundaire en tertiaire amines kunnen uitleggen.

B

De reactie tussen een carbonzuur en een amine kunnen uitschrijven.

B

De structuur van een aminozuur kunnen tekenen.

B

De verschillende ladingstoestanden van aminozuren kunnen beschrijven.

U

De peptidebinding tussen twee aminozuren kunnen beschrijven.

B

De primaire, secundaire, tertiaire en quaternaire structuur van eiwitten kunnen definiëren.

B

De scheiding van eiwitten via elektroforese kunnen beschrijven.

U

De werking van enzymen via hun primaire, secundaire, tertiaire en quaternaire structuur kunnen beschrijven.

U

p. 27


Leerinhouden •


amines, amiden en eiwitten

Hier kan de link gelegd worden met TV Toegepaste Biologie en TV Huishoudkunde (Toegepaste Wetenschappen: voedingsleer).




B/U

Een asymmetrisch koolstofatoom in een gegeven structuur kunnen terugvinden.

B

De open structuur van fructose en glucose kunnen tekenen.

B

De eigenschappen van fructose en glucose kunnen bespreken.

B

De ringvorming van glucose kunnen uitleggen als een acetaalreactie.

B

De bouwstenen van saccharose, maltose en lactose kunnen benoemen.

B

De eigenschappen van zetmeel en cellulose kunnen bespreken.

B

Leerinhouden •

sacchariden

B

De algemene gaswet kunnen toepassen in eenvoudige vraagstukken.

B

p. 28


Gebruik molecuulmodellen.

Leg de link met TV Huishoudkunde (Toegepaste Wetenschappen: voedingsleer).

2 Chemisch rekenen De begrippen massa, mol, volume en concentratie kunnen toepassen in berekeningen.


• • • • •

atoommassa-eenheid relatieve atoommassa het begrip mol molariteit de algemene gaswet


De basisbegrippen uit de 2e graad kunnen kort herhaald worden indien de leerlingen blijk geven dat ze de nodige begrippen niet machtig zijn.



B/U

Leerinhouden


3 Reactiesnelheid De factoren die de reactiesnelheid bepalen kunnen omschrijven. (temperatuur / concentratie / katalysator / verdelingsgraad)

B

De orde van een reactie kunnen afleiden uit een gegeven snelheidsvergelijking.

U

Een chemische reactie zien als een gevolg van effectieve botsingen tussen deeltjes.

B

Het begrip activerings-energie kunnen beschrijven.

U

• • •

factoren snelheidswet botsingstheorie

4 Chemisch evenwicht De chemische evenwichtstoestand omschrijven als een dynamisch stabiele toestand gekenmerkt door een zelfde reactiesnelheid van twee reacties die gelijktijdig verlopen in tegengestelde zin.

B

De evenwichtsconstante kunnen uitschrijven in functie van de evenwichtsconcentraties voor homogene evenwichten.

B

Een evenwichtsconstante van een eenvoudige chemische reactie kunnen berekenen.

U

De verschuiving van het chemisch evenwicht kunnen voorspellen en verduidelijken.

B

p. 29


• • •

evenwichtsreacties evenwichtsconstante het principe van Le Chatelier-van’t Hoff




B/U

Leerinhouden 5 Zuren en basen • • • • • • • •

Didactische en pedagogische wenken De basisbegrippen uit de 2e graad kunnen kort herhaald worden indien de leerlingen blijk geven dat ze de nodige begrippen niet machtig zijn.

De ionisatie van water kunnen uitleggen als basis voor de theorie van zuren en basen.

B

De begrippen pH, zuurconstante en baseconstante kunnen uitleggen.

B

De pH van een sterk zuur en een sterke base kunnen berekenen in eenvoudige oefeningen.

B

De pH van een zwak zuur en een zwakke base kunnen berekenen.

U

Om pH-berekeningen te kunnen uitvoeren, moeten de leerlingen het begrip logaritme gezien hebben. Overleg met de leraar Wiskunde is gewenst.

Het begrip buffer kunnen uitleggen.

B

o.a. in bloed, bij hyperventilatie, …

Het belang van buffermengsels kunnen toelichten

B

p. 30


ionisatie van water zuur- en baseconstante begrip pH pH van een sterk zuur pH van een sterke base pH van een zwak zuur pH van een zwakke base begrip buffer

Men kan hiervoor de definities van Brönsted gebruiken. Een goed voorbeeld is H3PO4, omdat je daarmee ook een link kunt leggen met TV Huishoudkunde. Fosforzuur is het zuur in cola en tast het tandglazuur aan.

6 Keuzeonderwerpen

Deze onderwerpen kunnen uitbreiding gegeven worden.

• • • •

Bij veel keuzeonderwerpen is het mogelijk om een link te leggen naar vakken uit de 2e graad (TV Huishoudkunde, PV Praktijk Huishoudkunde en TV Toegepaste Natuurwetenschappen)

kunststoffen en kunstvezels kleurstoffen zepen en detergenten drugs



TV TOEGEPASTE FYSICA

Fundamenteel gedeelte TV Toegepaste Fysica

p. 31


1


1

3de graad Technisch Secundair Onderwijs Sociale en Technische Wetenschappen Specifieke leerplandoelstellingen

B/U

TV TOEGEPASTE FYSICA

Leerinhouden 1 HERHALING BASISLEERSTOF

Didactische en pedagogische wenken Korte herhaling, maximaal 2 lestijden.

Het onderscheid kennen tussen grootheden en eenheden.

B

•

Onderscheid tussen grootheden en eenheden

De naam, het symbool en de grootte van de voorvoegsels bij eenheden kennen en kunnen toepassen.

B

•

Voorvoegsels bij eenheden

Tabel met Grieks alfabet ( namen, hoofdletters en kleine letters) ter illustratie aan leerlingen bezorgen.

Basisformules uit de 2de graad kennen en kunnen opvormen.

B

•

Basisformules + omvormen formules

Leerlingen zelf vroeger geziene formules (druk, dichtheid, arbeid, energie, vermogen, kracht,…) laten opsommen.

Aantal beduidende cijfers kunnen bepalen Rekenregels i.v.m. afronden van meetresultaten kunnen toepassen.

B

•

Beduidende cijfers bij berekeningen

In oefeningen kunnen toepassen.

p. 32


TV Toegepaste Fysica

3de graad Technisch Secundair Onderwijs


B/U

Leerinhouden


2 ELEKTRICITEIT 2.1 Elektrostatica Steunen op lessen chemie 2e graad, atoommodel van Bohr

De bouw van het atoom schematisch kunnen voorstellen en de lading van de elementaire deeltjes kennen.

B

•

Atoomstructuur, vorming ionen

Voorbeelden van elektrostatische verschijnselen uit het dagelijkse leven kunnen opnoemen.

B

•

Elektrostatische verschijnselen uit het dagelijkse leven

De soorten elektrische ladingen kennen, weten dat gelijksoortige ladingen elkaar afstoten en ongelijksoortige elkaar aantrekken.

B

•

Elektrische ladingen: opwekken, soorten, aantonen, overdragen, eenheid van lading

Het symbool en de eenheid van lading kennen.

B

Verplaatsen van ladingen door wrijving en lading door contact kunnen verklaren aan de hand van een eenvoudig atoommodel.

B

De functie en het werkingsprincipe van een elektroscoop kunnen uitleggen.

B

Isolatoren en geleiders met behulp van een model of schema kunnen voorstellen en hiermee de eigenschappen kunnen verklaren.

B

•

Geleiders en isolatoren: onderscheid, voorbeelden

Toepassingen van elektrostatica in het dagelijkse leven kunnen opsommen en toelichten.

B

•

Toepassingen op elektrostatische verschijnselen Voorbeelden: rookgasreiniging, sorteren erwten, overpompen brandbare vloeistoffen.

p. 33



Ladingen opwekken door over verschillende materialen te wrijven met verschillende materialen: papier, wollen doek, kattenhuid. Ladingen opwekken met de elektriseermachine.



B/U

Leerinhouden


2.2 Elektrodynamica Weten dat een elektrische stroom het gevolg is van een potentiaalverschil tussen 2 punten van een geleider.

B

Weten dat een elektrische stroom een verplaatsing is van elektronen in metalen of van ionen in vloeistoffen.

B

Weten dat een spanningsbron nodig is voor het onderhouden van de elektrische stroom en voorbeelden van spanningsbronnen kunnen opsommen.

B

De grootheden spanning en stroomsterkte kunnen definiëren, het symbool en de S.I.-eenheid ervan kunnen geven en in de formule kunnen toepassen.

B

Wisselspanning en gelijkspanning met elkaar kunnen vergelijken.

U

Kunnen afleiden welke energieomzettingen in verschillende spanningsbronnen optreden.

B

Meetinstrumenten, zowel analoog als digitaal, voor spanning en stroomsterkte kunnen gebruiken en aflezen.

B

p. 34


•

Basisbegrippen i.v.m. elektrische stroom: o stroming van ladingen o stroomsterkte o conventionele en werkelijke stroomzin o ampèremeter o elektrische spanning o voltmeter o onderscheid tussen gelijkspanning en wisselspanning o voorbeelden van gelijkspanningsbronnen en wisselspanningbronnen + optredende energieomzettingen


Stroming van ladingen aantonen met 2 elektroscopen die een verschillende lading dragen en met een geleider verbonden worden. Eventueel vergelijken met verbonden vaten waarin water op een verschillend peil staat. Verschillende soorten spanningsbronnen tonen Eenvoudige stroomkring met bron, weerstand, lamp, ampèremeter en voltmeter laten bouwen en meettoestellen laten aflezen.



B/U

De wet van Ohm kennen en kunnen toepassen.

B

De grootheid weerstand kunnen definiëren, het symbool en de S.I.-eenheid ervan kunnen geven.

B

Een eenvoudige elektrische schakeling schematisch kunnen voorstellen en opbouwen.

B

Weten welke factoren de grootte van een weerstand beïnvloeden.

U

De formule van Pouillet kennen en kunnen toepassen.

U

Een eenvoudige serie- en parallelschakeling kunnen opbouwen en schematisch kunnen voorstellen.

B

De wetten van de serie- en parallelschakeling van weerstanden in woorden en symbolen kunnen formuleren.

B

Eenvoudige vraagstukken i.v.m. serie- en parallelschakeling van weerstanden kunnen oplossen.

B

De vervangingsweerstand bij een serieschakeling, parallelschakeling kunnen berekenen.

B

De vervangingsweerstand van een eenvoudige gemengde schakeling kunnen berekenen.

U

p. 35


Leerinhouden


•

Verband tussen stroomsterkte en spanning

Experimenteel aantonen, leerlingen zoveel mogelijk bij het experiment betrekken.

•

Invloed van temperatuur, aard materiaal, lengte Experimenteel aantonen. en doorsnede op de weerstand van een geleider.

•

Schakeling van weerstanden: o vervangingsweerstand o serieschakeling o parallelschakeling o eenvoudige gemengde schakeling

Experimenteel aantonen voor 2 weerstanden. Ook de totale weerstand bepalen met een ohmmeter. Bij oefeningen het belang benadrukken van een degelijke tekening van de schakeling en het gebruik van indexen bij de verschillende spanningen, weerstanden en stroomsterkten. Kerstverlichting: analyse probleem bij het niet branden van de verlichting.




B/U

Het onderscheid kennen tussen elektrisch vermogen en elektrische energie.

B

De formule van Joule kennen en kunnen toepassen.

B

De grootheid vermogen kunnen definiëren, het symbool en de S.I.-eenheid ervan kunnen geven.

B

Energieomzettingen in elektrische schakelingen met voorbeelden kunnen illustreren en het vermogen kunnen berekenen.

B

Toepassingen van de warmtewerking van de elektrische stroom kunnen bespreken.

B

Leerinhouden •

Energie en vermogen in een stroomkring: o omzettingen van energie o Joule-effect o elektrisch vermogen o toepassingen: gloeilamp, smeltzekering, elektrische verwarming

Didactische en pedagogische wenken Experimenteel aantonen.

Bijvoorbeeld - de hoeveelheid warmte geproduceerd in een strijkijzer berekenen; - de energiekost van een lift berekenen.

3 ELEKTROMAGNETISME Weten dat magneten een krachtwerking uitoefenen op voorwerpen uit ijzer, nikkel en kobalt.

B

•

Magnetische krachtwerking op voorwerpen uit verschillende materialen

Het verschijnsel magnetisme kunnen verklaren aan de hand van een eenvoudig model van de materie.

B

•

Verschijnsel magnetisme verklaren steunend op aanwezigheid van gebieden van Weiss in ferrometalen

Weten dat er 2 soorten magnetische polen bestaan die niet van elkaar gescheiden kunnen worden. Weten dat gelijksoortige polen elkaar afstoten en ongelijksoortige elkaar aantrekken.

B

•

Bestaan van magnetische polen aantonen en verklaren met materiemodel

p. 36

B


Experimenteel aantonen, verschillende magneten (staafmagneet, magneetnaald, hoefijzermagneet, magnetisch erts …) en verschillende materialen ( ijzer, nikkel, aluminium, koper …) gebruiken.

Eventueel aantonen door het breken van een goedkope speelgoedmagneet. Proefondervindelijk aantonen.




B/U

Leerinhouden


De begrippen magnetisch veld en magnetisch spectrum kunnen omschrijven.

B

•

Begrippen magnetisch veld en magnetisch spectrum

De eigenschappen van magnetische veldlijnen kennen.

B

•

Eigenschappen van magnetische veldlijnen

Het magnetisch spectrum van een staafmagneet en hoefijzermagneet kunnen tekenen.

U

•

Uitzicht magnetisch spectrum bij verschillende Experimenteel aantonen met ijzervijlsel of met modellen die in de handel te verkrijgen zijn vormen van magneten

Het begrip magnetische influentie kennen.

U

•

Magnetische influentie

Het onderscheid tussen permanente magneten en elektromagneten kennen.

B

•

Permanente magneten en elektromagneten

Toepassingen van permanente magneten en elektromagneten kunnen bespreken.

B

•

Toepassingen van magneten

Het magnetisch spectrum rond stroomvoerende geleiders kunnen tekenen

U

•

Experimenteel aantonen met ijzervijlsel of magneetnaaldjes Magnetisch spectrum bij een rechte stroomvoerende geleider, bij één winding en bij op overhead-projector een solenoïde

Bestaan van een magnetisch veld in de nabijheid van een magneet en stroomvoerende geleider aantonen met behulp van magneetnaaldjes

Aantonen met bv. spijkers die onder elkaar aan een permanente magneet worden gehangen. Experimenteel aantonen door een weekijzeren staaf en stalen staaf te magnetiseren en bij ijzervijlsel te brengen. Eventueel een schaar van een leerling magnetiseren Model van een elektrische bel tonen en bel laten rinkelen Voorbeelden van toepassingen: aardmagnetisme, bankkaart, elektrische bel, luidspreker, elektromotor …

4 ELEKTRISCHE INSTALLATIES Weten hoe een inductiespanning wordt opgewekt.

B

•

Het elektromagnetisch inductieverschijnsel

De wet van Lenz kennen en kunnen toepassen

B

•

Wet van Lenz

p. 37



Exp. aantonen door een magneet snel in en uit een spoel te verplaatsen, stroomsterkte meten met milliampèremeter Toepassing: inductiekoken (zie PV Praktijk Huishoudkunde) Exp. aantonen met mA die zowel links als rechts kan uitwijken.



B/U

Het principe van de werking van een generator kennen.

Leerinhouden •

Opwekken van elektrische energie


De begrippen effectieve waarde, periode en frequentie van een wisselspanning kennen en kunnen toepassen.

B

•

Wisselspanning

Eventueel aantonen met oscilloscoop Leerlingen wijzen op verschillen in frequentie van wisselspanning tussen o.a. Europa en Amerika en op de toename van de grootte van de wisselspanning voor huishoudelijk gebruik door de jaren heen. Gevolgen van overbelasting kunnen inschatten.

De bouw van een transformator kunnen beschrijven.

U

•

De transformator

Het nut van een transformator kennen.

U

Experimenteel aantonen door zelf een eenvoudige transformator te bouwen met behulp van een hoefijzermagneet en 2 spoelen met een verschillend aantal windingen

Verband tussen aantal windingen en spanning bij een transformator kennen.

U

De bouw van een thermische centrale kunnen beschrijven.

B

•

De thermische centrale

De verschillende onderdelen van een thermische centrale op een figuur kunnen aanduiden.

B

Wijzen op het feit dat een koeltoren typisch is voor een thermische centrale en dus niet noodzakelijk wijst op een kerncentrale. Niet in detail ingaan op de kernsplijting in de kernreactor. Deze leerstof wordt later behandeld.

Verschillende soorten thermische centrales kunnen opsommen en met elkaar vergelijken.

B

De nadelen van een thermische centrale kennen.

B

p. 38





B/U

Leerinhouden


Alternatieve energiebronnen kunnen opsommen en kunnen toelichten.

U

•

Alternatieve energiebronnen: windenergie, zonne-energie, waterkrachtcentrale, geothermische energie ….

Leerlingen eventueel individueel informatie laten opzoeken over een alternatieve energiebron en dan de informatie klassikaal bundelen.

Weten waaruit een elektrische huisinstallatie bestaat en de verschillende onderdelen kunnen herkennen.

U

•

De elektrische huisinstallatie

Leerlingen eventueel zelf met een geaarde draad een verlengsnoer laten maken.

De bouw van een wandcontactdoos, een schakelaar en lampfitting kunnen beschrijven.

U

De functie van de verschillende onderdelen van een huisinstallatie kunnen beschrijven.

U

De elektriciteitsfactuur kunnen analyseren en controleren.

U

•

De elektriciteitsfactuur

Facturen van verschillende leveranciers met elkaar vergelijken.

Een kostprijsberekening kunnen maken.

U

Weten dat de energiemarkt vrij is en iedereen zijn energieleverancier vrij kan kiezen

B

•

Vrije energiemarkt

Leerlingen, op basis van een persoonlijke afrekening van de elektriciteit, thuis of in de school via het internet laten bepalen welke leverancier voor hen thuis het voordeligst is.

Verschillende soorten lampen kennen, hun bouw kunnen bespreken en hun toepassingen.

U

•

Soorten lampen: gloeilamp, halogeenlamp, spaarlamp, TL-lamp

Voor de gloeilamp ook verwijzen naar de thermische werking van de stroom. Overleggen met leerkracht TV Huishoudkunde (MSV)

p. 39





B/U

Weten dat niet de spanning maar wel de elektrische stroom de oorzaak is van een elektrische schok.

B

Weten welke factoren de grootte van de elektrische schok beïnvloeden.

B

Weten wat de fysiologische effecten zijn van de elektrische stroom op het menselijk lichaam en dat deze afhankelijk zijn van de grootte van de elektrische stroom.

B

De veiligheidsmaatregelen die getroffen worden bij een huisinstallatie om een elektrische schok te vermijden kunnen opsommen en bespreken.

B

Weten dat de bedrading in een kring berekend is op een maximale stroomsterkte.

B

De oorzaken van een te grote elektrische stroom in leidingen kunnen toelichten.

B

Het onderscheid kennen tussen kortsluiting en overbelasting.

B

p. 40


Leerinhouden •

Gevaren van elektriciteit

•

Afzonderlijke elektriciteitskringen, soorten beveiliging


Didactische en pedagogische wenken Verwijzen naar PV Praktijk Huishoudkunde: juist gebruik van huishoudtoestellen.

Verschillende soorten zekeringen tonen. Voldoende aandacht voor het gebruik van een verliesstroomschakelaar.



B/U

Leerinhouden


5 PERIODIEKE VERSCHIJNSELEN 5.1 Harmonische trillingen De grootheden periode en frequentie kunnen definiëren, het symbool en de S.I.-eenheid kennen en het verband tussen beide kennen.

B

•

Periode en frequentie

Via eenvoudige voorbeelden, periode grote wijzer uurwerk,periode beweging Aarde rond de Zon, … tot de definitie komen. Eventueel periode van verschillende harmonische trillingen experimenteel bepalen: slingerende massa, trillende massa aan een veer.

Een eenparig cirkelvormige beweging kunnen definiëren.

B

•

Eenparig cirkelvormige beweging

Begrip eenparig herhalen.

De formules voor hoeksnelheid en baansnelheid kunnen afleiden en kunnen toepassen in eenvoudige vraagstukken.

B

•

Hoeksnelheid en baansnelheid

Afleiden uit de definitie van snelheid bij een eenparige beweging.

Verband tussen hoeksnelheid en baansnelheid kunnen afleiden.

B

Inzien dat een E.C.B. slechts uitgevoerd kan worden door de inwerking van een centripetale kracht.

B

•

De centripetale kracht

Herhalen dat een kracht noodzakelijk is om de richting waarin een voorwerp beweegt te veranderen. Leg verband met een aantal huishoudtoestellen (bv.centrifuge). Onderzoek van de krachtwerking op een touwtje dat een E.C.B. uitvoert in een horizontaal vlak.

p. 41





B/U

Leerinhouden


•

Invloed van massa, hoeksnelheid en afstand op de centripetale kracht

Experimenteel aantonen. Steunen op ervaringen van leerlingen op een zweefmolen.

B

•

Harmonische trilling

De voorwaarde voor een harmonische trilling kennen en kunnen definiëren

B

•

De wet van Hooke, terugroepende kracht, krachtconstante van een veer

E.C.B. loodrecht projecteren op een rechte. Voorbeelden laten geven van harmonische trillingen : trillende duikplank, snaar die uit evenwicht is … Experimenteel de krachtconstante van een veer bepalen.

De grootheden elongatie en amplitude kunnen definiëren, het symbool en de S.I.-eenheid kennen.

B

•

Elongatie

De elongatie in functie van de tijd bij een harmonische trilling kunnen weergeven.

U

•

Weergave van de elongatie in functie van de tijd is een sinusfunctie y = A .sin (ϖt)

Uitwijking bij E.C.B. in functie van de tijd tekenen.

Weten dat de periode van een slingerend voorwerp onafhankelijk is van de amplitude en de massa.

B

•

Slingerwetten afleiden

B

Experimenteel afleiden dat bij een wiskundige slinger de periode niet beïnvloed wordt door de massa van het slingerend voorwerp en de amplitude.

• •

Periode van een slingerend voorwerp Periode van een harmonisch trillend deeltje

Weten welke factoren de grootte van de centripetale kracht bepalen.

U

De formule voor de berekening van de centripetale kracht kunnen afleiden en kunnen toepassen in eenvoudige vraagstukken.

U

Een harmonische trilling kunnen definiëren.

De formule voor de berekening van de periode/frequentie van een harmonisch trillend deeltje kennen.

p. 42





B/U

Leerinhouden


5.2 Golven Weten wat een golf is.

B

Een golf grafisch kunnen voorstellen.

B

Grootheden golflengte en amplitude kunnen definiëren, het symbool en de S.I.-eenheid kennen.

B

Golflengte en amplitude kunnen aanduiden op een grafische voorstelling

B

De voortplantingssnelheid van een golf kunnen definiëren, het symbool en de S.I-eenheid kennen.

B

De voortplantingssnelheid van golven kunnen berekenen.

B

Voorbeelden kunnen geven van transversale en longitudinale golven.

B

Weten wat transversale en longitudinale golven zijn, het onderscheid tussen beide kunnen uitleggen.

B

p. 43


•

Golven

Aan de hand van eenvoudige experimenten of voorbeelden tot de definitie van een golf komen : - een steentje in het water gooien - een touw dat aan één uiteinde vastgemaakt is aan het trillen brengen - golven opwekken in een slinky-veer - golven opwekken met toestel van Weller

•

Golflengte en amplitude

Verschillende golven waarop de amplitudes en golflengten aangebracht zijn op transparant plaatsen en de leerlingen hieruit de definitie laten afleiden

•

Golfsnelheid

•

Transversale en longitudinale golven

Vanuit eenvoudige voorbeelden tot definities komen: Transversale golven: golven in een koord, watergolven Longitudinale golven: verdichtingen die zich voortplanten in een lange veer, geluidsgolven Het onderscheid tussen beide kan zeer duidelijk getoond worden met een slinky-veer.




B/U

Het onderscheid kennen tussen mechanische golven en elektromagnetische golven en van beide voorbeelden kunnen opsommen.

U

Het elektromagnetisch spectrum kennen.

B

Soorten UV-straling en infraroodstraling kunnen bespreken.

B

Toepassingen van UV-straling en infraroodstraling kunnen bespreken.

B

Het principe van Huygens kennen en kunnen toepassen.

Leerinhouden •


Mechanische en elektromagnetische golven Elektromagnetisch spectrum bespreken, wijzen op gevaren van UV-straling. Plaats van microgolven, radiogolven, GSM-stralen … in het spectrum benadrukken. Verband tussen plaats in het elektromagnetisch spectrum en energie van de straling bespreken.

•

Het elektromagnetisch spectrum

B

•

Golffront en golfstraal

Leerlingen zelf een volgend golffront laten construeren van een vlakke golf.

Weten wat terugkaatsing, breking, buiging en interferentie van golven betekent.

B

•

Eigenschappen van golven: terugkaatsing, breking, buiging en interferentie

Eigenschappen demonstreren bij watergolven in een rimpeltank.

Toepassingen van eigenschappen van golven kennen. Weten wat staande golven zijn en hoe ze ontstaan.

U

•

De golfbreker, echografie

U

•

Staande golven als toepassing van interferentie

5.3 Geluid Het verschil kennen tussen toonklank, toonsterkte en toonhoogte

U

•

Kenmerken van een toon

De geluidssnelheid kunnen definiëren en weten dat ze afhankelijk is van de aard van de middenstof en de temperatuur

B

•

Geluidssnelheid

p. 44



Experimenteel aantonen met oscilloscoop die verbonden is met een microfoon. : stemvork aanslaan, zacht of luid praten, toonladder zingen ….



B/U

Leerinhouden


De grootheid geluidsintensiteit kunnen definiëren, het symbool en de S.I.-eenheid kennen.

B

•

Geluidsintensiteit, decibel, audiofrequentiegebied

Zich bewust zijn van te grote geluidsintensiteiten en de gevolgen ervan.

U

•

Lawaai en storingen in het gehoor.

Weten wat ultrasonen zijn en toepassingen van ultrasonen kunnen bespreken.

B

•

Ultrasonen

Toepassingen in de dierenwereld: honden, vleermuizen, dolfijnen. Toepassingen in de geneeskunde: echografie, bepaalde scanners. Toepassingen in de voedingsindustrie: mengen van mayonaise, chocolade.

Doppler-Fizeau-effect kunnen uitleggen aan de hand van een voorbeeld..

U

•

Doppler-Fizeau-effect

Demonstreren met een stemvork die je loodrecht heen en weer op een muur beweegt, beluisteren van een verslag van een motorrace, sirene van een voorbijrijdende wagen …

6 KERNFYSICA De bouw van de atoomkern kennen.

B

•

Structuur van de atoomkern

Rekening houden met de reeds verworven kennis uit de lessen chemie en toegepaste fysica ( elektrostatica).

Het begrip massadefect kunnen definiëren en een massadefect kunnen berekenen.

B

•

Massadefect

Massadefect laten berekenen voor kernfusiereacties of kernfissiereacties.

De wet van Einstein, ∆E =∆m . c2, kennen en kunnen toepassen.

B

•

Wet van Einstein

Het onderscheid kennen tussen kernfusie en kernfissie.

B

•

Kernfusie en kernfissie

p. 45





B/U

Leerinhouden •


Weten dat er 3 soorten straling zijn en deze kunnen opsommen.

B

Eigenschappen van α-, β- en γ-straling kennen.

B

Het ioniserend vermogen en het doordringend vermogen van α-, β- en γ-straling met elkaar kunnen vergelijken.

B

Transmutatieregels bij α-, β- en γ-straling kennen en kunnen toepassen.

B

•

Transmutatieregels van Soddy

Weten wat een natuurlijke transmutatiereeks is en voorbeelden kunnen geven.

B

•

Natuurlijke transmutatiereeksen

Verschillende detectiemethodes voor het opsporen van nucleaire straling kunnen opsommen en toelichten.

U

•

Detectiemethodes : fotografische plaat, Geiger- Eventueel een studiebezoek organiseren aan Isotopolis, er worden o.a. proefjes met radioactieve stoffen uitgevoerd, er Muller teller, nevelvat kan een nevelkamer in werking bekeken worden.

De grootheid halveringstijd kunnen definiëren, het symbool en de S.I.-eenheid kennen

B

•

Halveringstijd

Grafisch laten voorstellen.

Toepassingen van natuurlijke en kunstmatige opgewekte radioactieve straling kunnen beschrijven

B

•

Toepassingen van radioactiviteit : dateringsmethoden, in de geneeskunde, de techniek, bestraling van voedingsmiddelen …

Verwijzen naar TV Huishoudkunde (bewaartechnieken) en TV Toegepaste Biologie (dateringsmethoden).

p. 46


Soorten radioactieve straling

Experimenteel aantonen met Geiger-Muller teller en verschillende soorten radioactieve bronnen



EVALUATIE

Studiebegeleiding, remediëring en evaluatie Met studiebegeleiding bedoelen we het geheel van activiteiten waarbij de leerling hulp bij het leren ondervindt. Deze activiteiten worden vanuit gerichte doelstellingen opgezet en kunnen georganiseerd worden voor individuele leerlingen, voor klasgroepen, voor alle leerlingen op schoolniveau. Studiebegeleiding houdt in dat het lerarenteam aandacht heeft voor de hele ontwikkeling van de leerling en oog heeft voor verstandelijke en emotionele factoren bij het leren. Het betekent eveneens dat het team rekening houdt met de verschillende leerstijlen. Met remediëring bedoelen we het bieden van hulp om tekorten op te vangen of weg te werken. Ook hier is het belangrijk om de doelstelling van de activiteiten precies te omschrijven. Studiebegeleiding en remediëring zijn uitnodigingen voor de leerling tot zelfevaluatie, tot reflexie over eigen studie- en leergedrag en hier op constructieve wijze iets aan te veranderen. Op die manier wordt de leerervaring van de leerling verruimd. Studiebegeleiding en remediëring maken met de evaluatie deel uit van het evaluatie- of feedbacksysteem op school. De didactische evaluatie, afgestemd op de doelstellingenniveaus in het leerplan biedt informatie over de wijze waarop de leerling deelneemt aan het leren op school maar biedt eveneens informatie over de wijze waarop de leraar hen bij het leerproces begeleidt. Ook voor de leraar is de didactische evaluatie een bron voor zelfevaluatie. Openheid, tolerantie en humor t.a.v. het eigen leer- en lesgedrag bieden een goede garantie om samen met de leerlingen te onderzoeken op welke wijze hun leerproces het best kan verlopen, en om feedback te geven en te ontvangen.

Afstemming op doelstellingenniveaus Evaluatie heeft pas zin als er gewaardeerd wordt vanuit criteria: vanuit doelstellingen. Daaruit kunnen twee kwaliteitseisen worden afgeleid: - hoe nauwkeuriger de na te streven lesdoelstellingen worden geformuleerd, hoe makkelijker het wordt om ze te evalueren; - hoe eenduidiger de lesdoelstellingen (afgeleid uit de leerplandoelstellingen) zijn geformuleerd des te preciezer de didactische evaluatie kan verlopen.

p. 47



In de leerplandoelstellingen komen volgende niveaus voor. De evaluatie dient afgestemd te worden op deze doelstellingenniveaus: - voor het niveau weten/kennen kan gebruik gemaakt worden van kennisvragen die peilen naar het precieze kennen en weten; - voor het niveau inzien wordt gewerkt met inzichtvragen of -opdrachten waarbij de leerlingen kunnen aantonen dat zij belangrijke relaties inzien en begrijpen; - voor het niveau toepassen zijn toepassingsvragen en -opdrachten aan de orde waarin de leerlingen hun kennis, vaardigheden en inzicht kunnen gebruiken, toepassen en uitvoeren in de leersituaties uit de klaspraktijk; - voor het niveau integreren kunnen opdrachten gebruikt worden waarin de beheersing van de kennis en de vaardigheden aangetoond wordt in verschillende toepassingen, ook los van de leersituatie in de klas; - voor het niveau zijn, wordt voortdurend gestreefd naar het stimuleren van het zelfvertrouwen en de motivatie van de leerlingen.

Fasen van het evaluatieproces Het evaluatieproces is meer dan het geven van een eindcijfer. Het is belangrijk om dit eindcijfer te onderbouwen door: 1. het verzamelen van gegevens - dit gebeurt door het observeren en evalueren van opdrachten, taken, oefeningen, groepswerk. 2. het interpreteren - de gegevens worden getoetst aan de criteria die de leraar vooraf duidelijk heeft bepaald en aan de leerlingen meegedeeld; - de leraar houdt hierbij rekening met de vakgerichte doelen en met de vakoverschrijdende eindtermen die hij in zijn vak heeft geïntegreerd; - bij voorkeur worden de criteria bepaald door de vakwerkgroepen of minstens in samenspraak met de collega's zodat er een verticale afstemming kan gebeuren. 3. het beslissen - in eerste instantie zal de individuele leraar een beslissing nemen over de vorderingen en de eindresultaten van de leerlingen; - die individuele beslissing wordt besproken en geïntegreerd in de besluiten van de klassenraad. 4. het rapporteren - de leerling krijgt duidelijke informatie over zijn / haar vorderingen; - dit gebeurt enerzijds in geregelde momenten van feedback voor de leerling en anderzijds in een schriftelijke rapportering (rapport, …).

Evaluatie van de technische vakken De leraar onderbouwt de evaluatie van de technische vakken door allerlei gegevens zoals: 1. taken en opdrachten - leerlingen lossen vragen, oefeningen en opdrachten op. Hierbij kunnen ze bijvoorbeeld gebruik maken van hun cursussen en schriften. - hierbij aansluitend kan de leraar hetzij klassikaal, hetzij individueel de oefeningen en opdrachten verbeteren en bespreken. - na elke opdracht is het belangrijk om de leerling zo snel mogelijk op de hoogte te stellen van het resultaat. Bij duidelijke tekorten is een bijsturing aangewezen.

p. 48



2. toetsen - na het afwerken van afgebakende gehelen kan de leerling getoetst worden. - het is belangrijk om na de individuele correctie door de leraar een klassikale bespreking van de toets te voorzien zodat leerlingen uit hun fouten kunnen leren. - op basis van de individuele resultaten kan de leraar beslissen om bepaalde onderdelen van het leerproces voor een bepaalde leerling (of leerlingengroep) te herhalen of uit te breiden. 3. evaluatie van grotere leerstofgehelen - grote overhoringen dienen duidelijk afgebakend te zijn waarbij de leerlingen precies weten welke doelstellingen en leerinhouden getoetst zullen worden.

p. 49



BIBLIOGRAFIE

TV TOEGEPASTE BIOLOGIE Naslagwerken ASPERGES, M., e.a. Planten & andere niet-dierlijke organismen Van In, Wommelgem, 2002 ISBN 90 306 2944 4 BANNINK, G.B., VAN RUITEN, Th. M., BioData Nijgh Versluys, Baarn, 1999 ISBN 90 425 12261 Bio-Skoop Pelckmans, Kapellen DE CRAEN, J., e.a. Planten, dieren en ook mensen Van In, Lier PUNIE, J., In jaarboek VOB 2001, Evolutie van de mens, pp. 223-243 ISBN 0250-7714 WETENSCHAPPELIJKE BIBLIOTHEEK, Natuur & Techniek o.a.: De levende cel, deel 1 en 2 (De Duve) en Genen en gezondheid (P. Raeymaekers) DE SCHUTTER, P. , Lutgard NEELS, Rik PALMANS, Mon VAN DER MEUREN: Bioskoop 5/6 A Uitgeverij Pelckmans (Kapellen) ISBN 9028931732 D/2004/0055/89 CRUNS, J., V.CASTEELS, M.EVENS, H. VANDENDRIES: Macro/mico in de biologie 6 Uitgeverij Plantyn (Antwerpen-Deurne) ISBN 903016028A D 1994/0032/202 DELBAERE, M. en DUBOIS, D: Leven in evolutie, biologie 6, 2 lestijden; Standaard Educatieve Uitgeverij (Antwerpen) ISBN 9002 155409 D/1991/0034/51

p. 50



Tijdschriften ARGUS, het milieupunt van KBC, (www.argusmilieu.be) VOB, Vereniging voor het onderwijs in de biologie, de milieuleer en de gezondheidseducatie (www.vob-ond.be) Tijdschrift BIO: tweemaandelijks Jaarboek Mens Driemaandelijks populair wetenschappelijk tijdschrift (www.2mens.com) Niche, bulletin voor het onderwijs in de biologie Tweemaandelijks tijdschrift Abonnement, NIBI secretariaat (www.nibi.nl) Natuur, Wetenschap en Techniek EOS

cd-roms en video’s Aan genen zijde, overerving bij de mens. Video van het centrum voor Menselijke erfelijkheid, K.U., Leuven, 1995 BIO TROM 2003, een rondje Biotechnologie bij: V.I.B, (Vlaams Interuniversitair instituut voor de Biotechnologie) Rijvisschestraat 120, 9052 Gent (o.a. genetische manipulatie in virtuele laboratoria, inforeeks over Genen en gezondheid, video’s, tentoonstelling ‘Eet es genetisch’). www.vib.be Encyclopedia Brittanica Encarta Het ontstaan van het leven, door Lennart Nilson Leerlingenpracticum DNA-technologie www.luc.ac.be/scholennetwerk TELEAC uitzendingen (te bestellen bij: EPO, Lange pastoorstraat 25-27, 2600 Berchem, tel.: 03 239 68 74, e-mail: [email protected]) Biobits bovenbouw Blokken 55 t.e.m. 62: opbouw en werking cellen. Blokken 73 t.e.m. 82: voortplanting en communicatie. Science bank Blokken 1 t.e.m. 3: kringloop; cellen en weefsels. www.teleacnot.nl Natuur en Techniek: Het digitale archief Spectrum encyclopedia. p. 51



TV TOEGEPASTE CHEMIE Boeken BRUGGEMANS, K., e.a. Fundamentele begrippen van algemene chemie Uitgeverij De Boeck, Antwerpen BRUGGEMANS, K., e.a. Organische chemie Uitgeverij De Boeck, Antwerpen CHALMET, M., e.a., Chemie eenheid, organische chemie Standaard Educatieve uitgeverij (nu uitgeverij De Boeck), Antwerpen, 1995 ISBN 90 02 17162 5 DE VROEY, J.-C., Handboekenreeks Explosief Uitgeverij De Boeck, Antwerpen PUT, J., ONKELINCKX, E., Chemie in-zicht Uitgeverij Wolters-Plantyn, Leuven VAN YPEREN, H., Cosmetica: een wetenschap op zich Nederlandse Cosmetica Vereniging, Zeist, 2003 ISBN 90 9017329 3

Tijdschriften Chemie-Actueel tijdschrift voor chemieonderwijs, KPC Groep, Postbus 482, 5201 AL ’s-Hertogenbosch (bestelnummer 2.453.00) Chemie-Magazine tweemaandelijkse uitgave van de Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging, Leuven Clickx http://www.clickx.be COS (computers op school - Nederlands tijdschrift) DPN postb 666, 3990 DR Houten tel.: 030 635 97 77 http://195.85.156/cos/index/htm Eos Wetenschap en Technologie voor Mens en Maatschappij Uitgeverij Cascade, www.eos.be

p. 52



Laboratorium-Praktijk Kluwer Editoriaal, Diegem Nature http://www.nature.com Natuur, Wetenschap en Techniek Postbus 34, 3620 Lanaken tel: 00 31 43 254044 www.natutech.nl NVOX Tijdschrift voor natuurwetenschappen op school, Uitgave van NVOM, de Nederlandse vereniging voor het onderwijs in de natuurwetenschappen, http://home.svm.nl/natwet/nvox/index.htm Science http://www.sciencemag.org Tijdschrift van Velewe Vereniging Leraars Wetenschappen. http://velewe.be

Brochures en repertoria Lesbladen Water en Lucht Vlaamse Milieumaatschappij, Aalst Chemiekaartenboek Kluwer Editorial, Diegem EchO Essays voor Chemie-Onderwijs, KVCV, Leuven DE TEY, M., CORNELIS, K., Chemie en veiligheid Uitgeverij De Boeck, Antwerpen KVCV Veiligheid in de schoollaboratoria, Leuven KVCV Chemie voor de burger van morgen, leerinhouden en vaardigheden voor de minorrichtingen in het ASO Leuven, 1991 VOLLMER, G., FRANZ, M., Chemische Produkte im Alltag München, 1985 Chemische feitelijkheden. Actuele encyclopedie over chemie in relatie tot gezondheid, milieu en veiligheid, e.d. Commissie Voorlichting en Publiciteit van de Kon. Ned. Chemische Vereniging, Alphen a.d. Rijn, Losbladige uitgave met aanvullingen. p. 53



WEERDT (van de), J., Tabellenboekje voor Chemie Uitgeverij, De Boeck, Antwerpen

Naslagwerken en didactisch materiaal ATKINS, P.W., Moleculen: chemie in drie dimensies Natuur en Techniek, 1990 ATKINS, P.W., De chemische reactie Natuur en Techniek BENSAUDE-VINCENT B., STENSERS, I., Histoire de la chimie La Découverte, Paris, 1993 BRANDT, L., Dieper inzicht in chemische bindingen en reacties Uitgeverij Wolters-Plantyn, Leuven BRANDT, L., Dieper inzicht in organische stoffen Uitgeverij Wolters-Plantyn, Leuven BRANDT, L., Dieper inzicht in chemische evenwichten Uitgeverij Wolters-Plantyn, Leuven BROEK (VAN DE), J., Over sneeuwballen en glaasjes melk (100 alledaagse onderwerpen chemisch ontmaskerd) Uitgeverij ten Hagen & Stam, Den Haag, 2000 CHALMERS, A.F., Wat heet Wetenschap? Boom, Amsterdam, 1994 COURTIJN, ANDRIES, Chemie Actief DREXLER, E., Nanosystems; Molecular Machinery, Manufacturing and Computation John Wiley, 1992 HONDEBRINK, J.G., Scheikunde de basis Uitgeverij ten Hagen Stam, Den Haag, 1999 ISBN 070 304 58 88 MEADOWS, J., Geschiedenis van de Wetenschap Natuur en Techniek, Amsterdam ISBN 90 68251 902 p. 54



NUNN, A., The essential chemical industry The Salters Institute of Industrial Chemistry, Department of Chemistry, University of York, Heslington, YO1 500 York, Third Edition, 1995 ISBN 185 342 556 7 SELINGER, B., Chemistry, The Market Place London (HBJ), 1988 SIMMONS, J., De Top-100 van wetenschappers Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht, 1997 ISBN 90 2746 185 6 STÖRIG, H., J., Geschiedenis van de Wetenschappen, 3 delen Prisma, Utrecht Van Nostrand Reinhold encyclopedia of chemistry ed. Considine, New York Prisma van de scheikunde Utrecht, 1990 (Prisma: 26654)

Multimedia (cd-roms, video’s, … ) Chemie interactief Edichem www.edict.be Encyclopedia of Science Dorling Kindersley Multimedia Encarta Microsoft Het beheer van radioactief afval Isotopolis Chem-bits: VRT www.vrt.be Teleac, Nederlandse televisie NOS www.teleac.nl EPO, Lange Pastoorstraat 25-27, 2600 Berchem

p. 55



TV TOEGEPASTE FYSICA Boeken BALCK C., e.a. Impuls Wolters Plantijn, Mechelen www.woltersplantijn.be CHALMET M, e.a. Fysica eenheid De Boeck, Antwerpen www.uitgeverijdeboeck.be DE BELIE H., e.a. Fysica 4 b 1 wekelijkse lestijd 6de jaar ASO Den Gulden Engel, Wommelgem www.deguldenengel.be DE BELLEYR J.P., e.a. Dynamix Wolters Plantijn, Mechelen www.woltersplantijn.be DE CRAEMER S, e.a. Sirius De Boeck, Antwerpen www.uitgeverijdeboeck.be DE LAENDER, H, e.a. (werkgroep De Garve) Fysica DOEN (Deel lesfiches, Deel handleiding en oplossingen) De Garve , Brugge ( nu uitgeverij Vanin) www.vanin.be DEPOVER, A., e.a., Fysica Vandaag De Nederlandsche Boekhandel/Pelckmans, Antwerpen/Kapellen www.pelckmans.be DE VALK, L., e.a. Wetenschappelijk werk Fysica, Pulsar Novum, Mechelen www.novum.be DE WERKGROEP Leerwerkboek fysica 1 en 2 uur handleiding + cd-rom Van In, Lier, www.vanin.be HAHN, J., Wetenschap ontdekken Davidsfonds / Infodok Leuven, 1991 ISBN 90 6565 618 2/CIP

p. 56



HELLEMANS, J., e.a. Standaard Fysica. De Boeck, Antwerpen www.uitgeverijdeboeck.be HELLEMANS, J., e.a. Kwantum. De Boeck, Antwerpen www.uitgeverijdeboeck.be HELLEMANS, J., e.a. Fysica labo. De Boeck, Antwerpen www.uitgeverijdeboeck.be KORTLAND, K., e.a. Newton, reeks voor Natuurkunde. ThiemeMeulenhoff, Zutphen,1998 www.thieme.nl NACHTEGAEL, M., e.a. Wetenschappelijk vademecum : een synthese uit de leerstof chemie en fysica DNB Pelckmans, Kapellen www.pelckmans.be NIJS F., e.a. Tijd voor fysicavraagstukken (cahiers voor didactiek 4) Wolters Plantijn, Mechelen www.woltersplantijn.be PERGOOT, J., Fysica Van In, Lier, www.vanin.be VAN ECHELPOEL, L., Fysica met TI 83 Plus voor 3de Graad ASO en TSO Die Keure, Brugge www.dekeure.be VAN ECHELPOEL, L., Interactie Die Keure, Brugge www.dekeure.be VAN HAUTE, Fysica 3a,3b,3, 4a, 4b, 4 + handleiding leerlingenpracticum 3de graad ASO Van In, Lier www.vanin.be

p. 57



ICT FYSIQUEST - softwarepakket, menugestuurd programma met oefeningen voor zelfevaluatie COMPUDIDAC Bleekhoefstraat 1, 2300 Turnhout Praktisch gebruik van het internet in de fysica (cd-rom, Wim Peeters, [email protected])

Uitgeverijen De Boeck, Lamorinièrestraat 31-37, 2018 Antwerpen tel.: 03 200 45 00 http://www.uitgeverijdeboeck.be Die Keure, Oude Gentweg 108, 8000 Brugge tel.: 050 471272 www.dekeure.be Novum, Motstraat 32, 2800 Mechelen tel.:015 363635 http://www.novum.be Pelckmans, Kapelsestraat. 222, 2080 Kapellen tel.: 03 660 2700 http://www.pelckmans.be/catalogus/ ThiemeMeulenhoff, Industrieweg 85, 7202 Zutphen, Nederland tel.: 0575594911 http://thieme.nl Van In, Nijverheidsstraat 92/5, 2160 Wommelgem tel.: 03 480 55 11 http://www.vanin.be Wolters Plantijn, Motstraat 32, 2800 Mechelen tel.:015 363636 http://www.woltersplantijn.be

Tijdschriften Eos http://www.eos.be Kijk www.kijk.nl Science http://www.sciencemag.org Nature http://www.nature.com

p. 58



Natuur, Wetenschap en Techniek www.natutech.nl Zozitdat http://www.probeernu.nl/item.php?zozitdat&bladen National Geographic Magazine http://www.nationalgeographic.be Tijdschrift van Velewe Vereniging leraren Wetenschappen http://velewe.be

Video’ s Teleac bij EPO Lange Pastoorstraat 25-27 , 2600 Berchem tel.: 03 329 68 74 Mijlpalen in de natuurwetenschap Natuurkunde 1-3, 4-5 Video’s over moeilijk uitvoerbare experimenten Zie www.teleac.nl

Interessante adressen Isotopolis, Gravenstraat 73, 2480 Dessel tel. : 014 334031 www.isotopolis.be Technopolis, Technologielaan, 2800 Mechelen Tel. : 015 342000 www.technopolis.be Website met info handboeken, tijdschriften, ICT … http://www.ping.be/~pin45664/fysica/go/links.htm

p. 59



Provinciaal Onderwijs Vlaanderen

Recommend Documents