Protocol focusgroepinterview
Januari 2012
Opgesteld door studenten Jamy van Heumen en Maud Lodder (Hogeschool Arnhem en Nijmegen, opleiding Verpleegkunde)
Doel: Informatie verschaffen over het voorbereiden, uitvoeren en analyseren van een focusgroepinterview. Doelgroep: Ouders van kinderen van 0-12 jaar of kinderen in de leeftijd 12+. Documentbeheerder: GGD, afdeling JGZ. Definitie focusgroepinterview: Een focusgroepinterview is een interview dat gehouden wordt met een middel- tot grote groep mensen. Dit houdt in dat de groep gemiddeld uit 9 personen bestaat die gedurende 1,5 tot 2 uur geïnterviewd worden. Gedurende het interview wordt maar één onderwerp behandeld, namelijk klanttevredenheid ouders 0 tot 12 jaar en kinderen in de leeftijd 12+ over zorgverlening GGD. Dit onderwerp wordt behandeld door middel van een gestructureerde vragenlijst, zodat alle aspecten van het onderwerp aan bod komen. De volgorde van de vragenlijst mag gedurende het interview veranderen (Migchelbrink, 2007 & Ketelaar, Hentenaar, Kooter, 2011). Het is de taak van de GGD om de groep voor het interview samen te stellen. Hierbij dient rekening gehouden te worden met de ervaring van de deelnemers met de zorg en dienstverlening en de homogeniteit. Een belangrijk uitgangspunt van het interview is namelijk dat mensen met dezelfde gezamenlijke ervaringen deze eerder naar voren brengen en in staat zijn meer persoonlijke informatie los te laten (Migchelbrink, 2007). Bij de focusgroepen die de GGD houdt hebben alle deelnemers al gezamenlijke ervaringen, hun kind(eren) krijgen zorg van de GGD. Om betrouwbare resultaten te verkrijgen worden meerdere focusgroepinterviews gehouden. Binnen de GGD Regio Nijmegen, afdeling JGZ zal een keer per jaar één hoofdtopic uitgevoerd worden onder 3 focusgroepen van ouders of kinderen. Focusgroepen worden georganiseerd tot het ogenblik dat bij de analyse duidelijk wordt dat geen nieuwe gegevens rond de focus- of onderzoeksvraag gevonden worden. Dit wordt ook wel theoretische datasaturatie genoemd (McKee, Maher, Deen, Blank, 2009; Lucassen, Olde-Hartman, 2007 & Ketelaar et al., 2011). Voor de GGD, Regio Nijmegen zullen ook meerdere focusgroep interviews gehouden worden, zodat zij meer betrouwbare informatie hebben over de tevredenheid van cliënten en meerdere verbeterpunten kunnen verzamelen. Echter gaat het hier niet op dat saturatie optreedt, de GGD wilt namelijk bereiken velen verschillende meningen van verschillende ouders en kinderen te horen. Het interview wordt geleid door een gespreksleider. Het is de taak van de gespreksleider om de groepsleden te stimuleren en de groep bij het thema te houden. Hierbij moet de gespreksleider de groepsleden zoveel mogelijk aan het woord laten. Daarnaast is het belangrijk dat de gespreksleider respect toont, beschikt over voldoende communicatieve vaardigheden (geen beoordelend gedrag, opmerkingen/reacties terugspelen, luisterende houding, zorgt voor een natuurlijk verlopend gesprek, aanmoedigen op elkaar te reageren, deelnemers in het groepsproces betrekken) en kennis heeft van het hoofdonderwerp in het interview (Migchelbrink, 2007 & Ketelaar et al., 2011). Het focusgroepinterview wordt ingeleid met een beschrijving van het onderzoek en hiermee ook het onderwerp van het interview. Na de inleiding zal ingegaan worden op de vragen die door de gespreksleider opgesteld zijn. Het verdere verloop van de focusgroep verloopt aan de hand van deze opgestelde vragen en invulling door de cliënten (Migchelbrink, 2007 & Ketelaar et al., 2011).
2
Proces + activiteit Voorbereidingsfase Probleemformulering doel- en vraagstelling
Norm
Verantwoordelijk
Bijzonderheden
GGD, Regio Nijmegen.
Vraagstelling: Klanttevredenheid ouders 0 tot 12 jaar en kinderen in de leeftijd 12+ over zorgverlening GGD Een duidelijk vastgestelde steekproef is van belang. Opstellen van verschillende groepen. Via bestanden van de GGD. Zie bladzijde 13 voor stappenplan wervingsplan. Neutrale locatie. (Ark van Oost)
Selectie deelnemers
1 á 2 weken vooraf aan het focusgroepinterview
Manager JGZ, in overleg met staf afdeling JGZ en de afdeling kwaliteitszorg.
Werving deelnemers
1 á 2 weken vooraf aan het focusgroepinterview
Administratief medewerker, GGD.
Locatie uitzoeken
Opdrachtgever GGD.
Data opstellen focusgroepinterviews Opstellen uitnodigingen Versturen uitnodigingen en vragenlijstje ouders naar deelnemers Ontwikkelen checklist
Administratief medewerker GGD. Administratief medewerker GGD. Administratief medewerker
Kiezen gespreksleider
De GGD. Aanbeveling hierover door studenten.
Kwaliteitsfunctionaris, opdrachtgever en studenten.
Zie bladzijde 14 voor uitnodigingen. Zie bladzijde 18 voor vragenlijstje ouders.
Zie bladzijde 7 Topiclijst ouders. Na verloop van tijd wordt deze topiclijst aangepast door de organisatie. Zie bladzijde 19 eisen groepsleider.
Voorbereiding groepsleider Training groepsleider Doorgronden onderzoeksprobleem en inschatting maken van de te verwachten groepsdynamiek.
Aanbevelingen door Bekijken samenstelling studenten. (Zie groepen. bladzijde 21) Manager JGZ, gaat in overleg met staf hiermee verder. Focusgroepinterviews voor kinderen 12+ gaat over in online forums (Bladzijde 10) Randvoorwaarden regelen 3
Proces + activiteit Benodigdheden
Norm
Verantwoordelijk GGD.
Techniek
GGD.
Catering
Gemeente op locatie Ark van Oost.
Start focusgroepinterview (Via stappenmodel Tuckman, 1965) Voorbereiding op 1,5 uur van te voren. Gespreksleider locatie
Flip-over maken Kennismaken/oriëntatie 5-10 minuten. Aankomst, deelnemers begroeten en aan elkaar voorstellen. Opening en kennismakingsronde Voorstellen gespreksleider. Relevante achtergrondinformatie en agenda vertellen Inleiden onderwerp Vragen deelnemers zich voor te stellen
Bijzonderheden Papier, stellingen, foto’s, flip-overs, stiften, naamkaartjes. In bezit GGD: Camera met statief, Aanvragen: Geluidsverlenging (bij grote groepen) en gesloten tv-circuit (bij aanwezigheid opdrachtgever) Koffie, thee, koude dranken, versnaperingen. Controle tafelopstelling, apparatuur, catering, namenlijsten, checklists, parkeermogelijkheid en beloningen. Laatste overleg opdrachtgever. Voor de eisen die aan een gespreksleider worden gesteld zie bladzijde 19
Assistent Gespreksleider
Gespreksleider
Opname starten. Verwelkomen.
Gespreksleider Anonimiteit, belang van deelname, spelregels. Gespreksleider Gespreksleider
Aanvaarden 30-45 minuten (vanaf de start van het focusgroepinterview) Duiden op spelregels Gespreksleider (Zie hoofdstuk 3, bladzijde 36) Samenwerken 45-60 minuten Inbrengen topics en Gespreksleider
Voornaam, leeftijd, beroep, welke leeftijd kind(eren). Tijdens het gesprek mensen hierop aanspreken. Zie bladzijde 7 4
Proces + activiteit aanvullende vragen stellen Beantwoorden vragen en input op topics Pauze Vervolg topics
Norm
Verantwoordelijk
Bijzonderheden Topiclijst ouders.
Deelnemers
Gespreksleider en deelnemers Afscheid nemen en zich verplaatsen 10-15 minuten Laatste topic aangeven Gespreksleider Nagaan of iedereen Gespreksleider alles heeft kunnen zeggen Extra check of Paar minuten van te Gespreksleider iedereen alles heeft voren kunnen zeggen Overleg indien Opdrachtgever en aanwezig met gespreksleider opdrachtgever naar een laatste onderwerp om in te brengen Bedanken en afsluiten Gespreksleider
Koffie en thee.
Informatie over eventuele honoraria en/of kostenvergoeding. Aangeven waar hoe deelnemers resultaten terug zullen zien. (Zie bladzijde 23).
Meteen na afloop focusgroepinterview Schema tafelschikking Assistent opstellen Controle opname Assistent Briefing organiseren Assistent en met assistent gespreksleider Verschillende thema’s Assistent en intuities, interpretaties gespreksleider en ideeën noteren. Vergelijk en Gespreksleider contrasteer deze focusgroep met andere focusgroepen Analyse kort na focusgroepinterview enkele uren. Back-ups van tapes Secretariaat maken en deze laten uittikken Opnames beluisteren, 2 epidemiologen notities nalezen, niet relevantie passages schrappen. 5
Proces + activiteit Analyse gegevens Tekst opsplitsen in fragmenten die bij elkaar horen Labelen van de fragementen Vergelijken focusgroepinterviews.
Norm
Verantwoordelijk
Bijzonderheden
2 epidemiologen
Zie bladzijde 24 voor open coderen
2 epidemiologen 2 epidemiologen
Groeperen labels.
2 epidemiologen
Labels van beide epidemiologen naast elkaar leggen.
2 epidemiologen
Met kennis over het focusgroepinterview, de vraagstelling, logboekaantekeningen en topiclijst kijken naar labels. Conclusie en aanbevelingen formuleren
2 epidemiologen
Uitkomsten verspreiden Uitkomsten naar organisatie Uitkomsten naar deelnemers Uitkomst naar cliënten
Kijken naar overeenkomstige en verschillende labels. De overeenkomstige labels bij elkaar zetten. Zijn er overeenkomstige labels en groeperingen. Moeten er nog nieuwe labels toegevoegd worden met deze informatie?
Epidemiologen in samenwerking met de staf van de afdeling JGZ.
Hierbij eventueel topiclijst aanpassen voor vervolg van focusgroepinterviews.
Epidemiologen
Via een bijeenkomst, nieuwsbrief of digitaal. Via een bijeenkomst of schriftelijk. Via de website van de GGD Regio Nijmegen, en schermen in de wachtkamers.
Epidemiologen Epidemiologen
6
Topiclijst ouders van kinderen in de leeftijd 0-12 jaar Om informatie te verkrijgen van ouders over de zorgverlening van de GGD Amsterdam is door de GGD Amsterdam aan de ouders gevraagd om een vragenlijst in te vullen en terug te sturen. De objectiviteit, en hiermee de betrouwbaarheid en validiteit, van dit onderzoek komt in gevaar, doordat het onderzoek door de GGD Amsterdam zelf is uitgevoerd. Om de objectiviteit en de betrouwbaarheid te vergroten is het onderzoek van de onafhankelijke site Ouders Online(2011) naast het onderzoek van de GGD Amsterdam gelegd. Dit onderzoek is uitgevoerd door ouders een online vragenlijst in te laten vullen. De centrale vraag binnen dit onderzoek was ´Wat vinden ouders van het consultatiebureau en de schoolarts?´ Tevens is er ook gebruik gemaakt van de informatie uit het theoretisch kader en zijn de contactmomenten met het consultatiebureau en de schoolarts gebruikt om topics te benoemen. Beide onderzoekers hebben onafhankelijk van elkaar de artikelen en het theoretisch kader bestudeerd en hier topics uitgehaald. Dit, om de betrouwbaarheid van de gegevens te vergroten. Vervolgens zijn deze topics met elkaar vergeleken zoals terug te lezen is in hoofdstuk 13 bijlage 6. In het kopje ´Realiseerbaarheid´ zal verder ingegaan worden op de selectie van de topics, zodat deze specifiek gericht zijn op de GGD Regio Nijmegen. De topics die uit de onderzoeken naar voren kwamen zijn in een gesprek met de kwaliteitsfunctionaris, mevrouw G. Boer, en opdrachtgever, mevrouw M. de Ruiter, van de GGD Regio Nijmegen besproken. Zij hebben hier enkele opmerkingen vanuit de praktijk bij benoemd en vanuit de GGD Regio Nijmegen gekeken naar de relevantie van de topics. Na discussie bleken veel topics overeen te komen met elkaar. In overleg met de opdrachtgever en kwaliteitsfunctionaris zijn deze daarom samengevoegd. De topics zijn onderverdeeld in een aantal hoofdonderwerpen. Dit resulteerde in de volgende topiclijst, waarbij beide artikelen en de theorie uit het theoretisch kader samen zijn gevoegd: Bejegening: De GGD Regio Nijmegen heeft al een onderzoek naar bejegening gedaan, maar wil hier graag meer over weten. De ouders en kinderen 12+ zijn hierbij een belangrijke informatiebron, omdat zij hiermee te maken hebben. Vanuit krantenartikelen en het onderzoek ‘Code Oranje’ van Ouders Online (2011), zijn veel klachten over de betuttelende houding vanuit de GGD Nederland. GGD Regio Nijmegen is daarom geïnteresseerd in de mening van ouders over de Regio Nijmegen. Betuttelend en belerend versus respectvol omgaan met de ouder/kind door de arts en de verpleegkundige Behoefte aan instanties die naast de ouders staan, niet tegenover de ouder. Hoe denken de ouders hierover? Klantgerichtheid, kindvriendelijkheid naar ouder en kind vanuit de arts, de verpleegkundige en de baliemedewerkster Er is geen ruimte voor eigen inbreng van ouders gedurende een consult Standaard vragenlijst afwerken in plaats van vragen aanpassen aan de situatie van de ouder/kind Houding arts, verpleegkundige en consultatiebureau assistente tegenover de ouder/kind Continuïteit van personeel Verwachtingsmanangement: De GGD Regio Nijmegen vindt ook dit een belangrijk punt. Ouders hebben een verwachting over de inhoud van een consult of bepaalde informatie. De GGD Regio Nijmegen wil weten of er aan deze verwachtingen wordt voldaan. Vanuit de twee onderzoeken, GGD Amsterdam en ‘Code Oranje, kwamen al onderwerpen naar voren die vallen onder deze hoofdtopic, zoals deskundigheid van de arts en de verpleegkundige. Andere topics zijn: Schoon en hygiënisch gebouw 7
Kinderen die niet worden opgeroepen. Dit komt met name door de overgang van het consultatiebureau naar de basisschool Duidelijke functieomschrijving van de arts en de verpleegkundige (verminderde) Deskundigheid van de arts en de verpleegkundige Bruikbaarheid/ nut adviezen,geen fout advies Geen duidelijke informatie of verkeerde informatie bij de leeftijdscategorie Elektrisch kind dossier (duidelijk, wordt uitgelegd, informatie wordt ook gebruikt voor best mogelijke zorg) Diversiteit in adviezen (er wordt gekeken naar de persoonlijke situatie van cliënt, respecteren van beslissingen ouders en kind) Goede inschatting van de peuterperiode Goede inschatting draaglast en draagkracht
Bereikbaarheid: Hierbij kan gedacht worden aan verschillende manieren van bereikbaarheid zoals in de volgende punten naar voren komt. Deze punten komen allen uit het Ouders Online (2011) en GGD Amsterdam (2011). Bereikbaarheid van de GGD locatie Afhandeling telefonisch contact Moeilijk om een afspraak te plannen Lange wachttijden Het is de GGD Regio Nijmegen niet bekend hoe ouders over deze punten denken voor de locaties van de regio. Vanuit de onderzoeken van de GGD Amsterdam en over GGD’en uit Nederland komen hier wel klachten over (GGD Amsterdam, 2011, Ouders Online, 2011). Deze topic zou na verloop van tijd uit de topiclijst gehaald kunnen worden wanneer zou blijken dat voor de locaties uit regio Nijmegen dit niet opgaat. Voor de kinderen in de leeftijd van 5 tot en met 19 jaar zijn naast bovengenoemde topics nog enkele specifieke topics gericht op deze leeftijdscategorie, namelijk: Betrokkenheid ouders bij consulten Terugkoppelen van het consult aan ouders (met name voor de leeftijd 12+) Lengte van de vragenlijsten zijn te lang (kinderen 12+) Omgaan met pesten en geweld Contact met kinderen (wordt het kind als gesprekspartner gezien? Hoe verlopen deze gesprekken) (Ouders Online, 2011, GGD Amsterdam 2011). De bovengenoemde topics kunnen worden gebruikt in focusgroepinterviews die door de GGD Regio Nijmegen worden uitgevoerd. Dit, omdat de topics ook uit artikelen komen met betrekking tot de extramurale JGZ. Topics die niet zijn gekozen: Na discussie over de gekozen topics door de studenten vanuit het onderzoek van de GGD Amsterdam (2011) en het onderzoek door Ouders Online (2011), zijn een aantal topics afgevallen. De voornaamste reden hiervoor was dat deze onderwerpen niet toegespitst waren op de GGD Regio Nijmegen. De onderzoeken waren dan ook gericht op de GGD Amsterdam en de GGD Nederland. Vaccinatie. Via het RIVM krijgt de GGD Regio Nijmegen feedback over het geven van vaccinaties. De GGD Regio Nijmegen vind feedback van deze organisatie voldoende om deze topic te optimaliseren. Ouders niet mee met consulten op de basisschool. Vanuit het onderzoek door GGD Amsterdam (2011), kwam voort dat ouders niet op de hoogte werden gebracht van het consult van hun kind. Het kind werd uit de klas geroepen om naar het consult te gaan. De 8
opdrachtgever gaf aan dat de GGD Regio Nijmegen kinderen niet uit de klas halen voor een consult. Vooraf aan een consult wordt dit kenbaar gemaakt aan het kind en de ouder(s).
9
Focusgroepinterviews bij kinderen 12+ De GGD Regio Nijmegen afdeling Jeugdgezondheidszorg wil in dit protocolleringsverslag zich ook specifiek richten op de leeftijdscategorie 12-19 jaar. De jeugd zal zelf benaderd worden in focusgroepinterviews door de GGD Regio Nijmegen. Om aan te sluiten bij deze leeftijdsgroep is gekeken naar de mening van jongeren in de leeftijd 12-19 jaar. Via de jongerenorganisatie, Young Inspirations (Younginspirations, 2011), is aan kinderen 12+ de volgende vraag voorgelegd: ‘Studenten voor studenten. Jamy en Maud, studenten van de HANV houden zich voor hun afstudeerproject bezig met het opstellen van een protocol voor een focusgroepinterview (groepsinterview met een aantal hoofdonderwerpen) voor jongeren tussen de 12 en 19 jaar. Waar moeten ze op letten? Wat vind jij belangrijk?’ (Young Inspirations, 2011).` Antwoorden die hieruit voortkwamen zijn: Duidelijk te zijn in je aankondiging In de omgeving van jongeren het interview te doen Structuur Verwachtingen duidelijk scheppen Iedereen horen en zien – het woord geven Focus! (bv in de onderwerpen die je naar voren brengt) Doel van de bijeenkomst communiceren Vooraf vertellen waarom juist jij gevraagd bent voor het interview Duidelijk vertellen wat we gaan doen Niet een te grote groep – max 10 personen Groepsleider die ook de stillere personen aan het woord laat Niet te lang, niet te kort. Focus op relevantie Snelheid in de discussies behouden Terugkoppeling geven na het interview – wat doe je met de resultaten? Deze meningen van de kinderen 12+ zijn opgenomen in het protocol om het focusgroepinterview bij deze doelgroep zo goed mogelijk te laten verlopen. Er is gezocht naar benaderingswijze voor jongeren in deze leeftijdscategorie. Door zoekwoorden in de database van het studiecentrum van de HAN in te voeren werden twee boeken gevonden, waarin werd vermeld hoe het beste gecommuniceerd kan worden met kinderen 12+ (Mol, J.,2010, Pardoen J. & Pijpers R., 2006). Daarnaast is nog gebruik gemaakt van een artikel van het NIVEL (2009)waarin ook het online houden van een focusgroepinterview wordt besproken. Tijdens het jaarcongres Jeugdgezondheidszorg 2011, waar beide onderzoekers naartoe zijn geweest, werd een presentatie gehouden door de Nederlandse Organisatie voor Toegepast-Natuurwetenschappelijk Onderzoek (TNO) over focusgroepinterviews. Vanuit de presentatie en de site van de TNO is informatie verkregen over hoe een focusgroep te houden. Tevens hebben de sprekers van het congres documenten ter beschikking gesteld met betrekking tot focusgroepinterviews. De bruikbare informatie uit deze documenten zal in de volgende tekst behandeld worden. Een reguliere manier voor het uitvoeren van een focusgroepinterview, face tot face, kan met deze leeftijdsgroep, kinderen 12+, lastig zijn om te voeren. Enerzijds komen deze kinderen met betrekking tot het begripsvermogen dichter bij de volwassenen wat het gesprek makkelijker maakt. Anderzijds hebben de kinderen behoefte aan hun eigenheid en zetten ze zich af tegen volwassenen. Tevens vinden de kinderen het moeilijk om op zichzelf te reflecteren en ontwijken ze vragen over hun eigen handelen door vage uitspraken te doen of de verantwoordelijkheid van hun probleem bij anderen te leggen. De volwassene in het gesprek zal bewust moeten zijn dat voor kinderen in de leeftijd 12-19 jaar het oordeel van leeftijdsgenootjes even of zelfs belangrijker is dan het oordeel van de volwassene (CBO, 2004, L’ Hoir M.P.L., Boere-Boonekamp M.M., Beltman M., Bruil J., Dijkstra N. & Engelberts A.C., 2006).. Internet blijkt wel een goede manier om te communiceren met jongeren van 12-19 jaar. ‘Online focusgroepgesprekken blijken goed bruikbaar om informatie te krijgen van moeilijk te bereiken 10
groepen patiënten en over gevoelige onderwerpen’ (NIVEL, 2009). Jongeren in deze leeftijdsgroep zijn opgegroeid met internet waardoor dit voor hen net is als een telefoongesprek. Ruzies en vriendschappen worden beleefd als in het echte leven. Bij kinderen 12+ is veelal de belangrijkste emotie angst, angst om er niet bij te horen en bang zijn voor eenzaamheid. Door te communiceren via het internet kun je jezelf ‘verstoppen’ achter het beeldscherm voor je gesprekspartners. Kinderen 12+ van ‘Young Inspirations’ (2011), geven aan dat iedereen aan het woord moet komen, dat de gespreksleider stillere personen aan het woord moet laten. Via de anonieme weg van het internet is dit een manier om kinderen 12+ aan te spreken. Volgens Pardoen & Pijpers (2006), zijn vooral 13 en 14 jarige openhartig op internet. Met deze informatie valt te zeggen dat een focusgroepinterview door middel van internet te gebruiken, zou aansluiten bij deze leeftijdsgroep en zou zorgen voor, vanuit jongeren, een echte communicatie met een anonieme achtergrond (TNO, 2011). Vragen worden eerlijk en bedachtzaam beantwoord door anonimiteit. Via het internet zijn naast anonimiteit nog anderen voordelen, namelijk: Gemakkelijk toegang tot doelgroepen die in de regel moeilijk te werven zijn. Hierbij kan gedacht worden aan allochtonen groepen die in buurthuizen bij elkaar komen en hier dus ook gezamenlijk aangesproken kunnen worden om deel te nemen aan een focusgroepinterview Vanuit de eigen omgeving kunnen inloggen. Het interview wordt hierdoor uitgevoerd in de omgeving van jongere. Dit vinden jongeren van ‘Young Inspirations’ (2011) belangrijk De opkomst van de deelnemers is groter Antwoorden van de deelnemers worden in een database opgeslagen. Waardoor de data betrouwbaarheid is. Deze kan namelijk terug gelezen worden (TNO, 2011) De kosten zijn laag Personen zijn op (verre) afstand van elkaar te bereiken. Al is dit voor de GGD Regio Nijmegen minder van belang De interviews kunnen in een korter tijdsbestek worden afgenomen. Er kunnen namelijk meerdere interviews tegelijk worden uitgevoerd (TNO, 2011) Focusgroepinterviews via het internet heeft ook nadelen, namelijk: De deelnemers moeten beschikken over internet De doelgroepen kinderen 12+ en hoge SES worden veelal bereikt. De doelgroep lage SES wordt minder goed bereikt, doordat zij soms niet de beschikking over een computer hebben. Voor de GGD Regio Nijmegen afdeling JGZ is het bereiken van kinderen 12+ geen nadeel. Juist de doelgroep 12-19 jaar wil de GGD Regio Nijmegen bereiken De informatieve non-verbale signalen blijven uit De geschreven woorden kunnen verkeerd geïnterpreteerd worden Een focusgroepinterview op het internet wordt uitgevoerd via een forum of een chat. In de aanbevelingen wordt er verder ingegaan op het opstellen van een forum of een chat. Dit zijn twee manieren om via het internet een focusgroepinterview te voeren. Hierbij kan het gesprek via de forum of chat op twee manieren verlopen, namelijk: synchronisch en asynchronisch. Synchronisch (via chat)stelt de gespreksleider op een afgesproken tijd een aantal vragen aan de deelnemers. De deelnemers reageren tegelijk op de vragen. Voordelen hiervan zijn: Verbinding tussen personen die zich op afstand van elkaar bevinden Nadelen zijn: Deelnemers die goed kunnen typen zijn in hun voordeel Op een afgesproken tijd moeten deelnemers op het internet aanwezig zijn Asynchronisch (via forum) stelt de gespreksleider een aantal vragen, dit kan elke dag een vraag zijn of aan het begin van het focusgroepinterview alle vragen. Voordelen: Deelnemers bepalen zelf op welk moment de vragen beantwoord worden 11
Deelnemers bepalen zelf hoeveel tijd zij willen besteden aan de vragen. Het focusgroepinterview wordt hiermee niet te lang voor kinderen 12+. Deze leeftijdscategorie gaf aan een focusgroepinterview niet te lang en niet te kort te doen (Young Inspirations, 2011). Deelnemers hebben de mogelijkheid om uitgebreider en dieper op vragen te reflecteren Nadelen: Na verloop van tijd worden minder reacties verkregen. (NIVEL, 2009, Sleeboom, van de Vijfeijken & Hellendoorn, 2010, TNO, 2011)
12
Stappenplan werving Screenen: Vooraf aan het deelnemen aan het focusgroepinterview zal achtergrond informatie van de deelnemers verworven moeten worden. Dit kan door iedere deelnemer een vragenformulier te laten invullen tijdens een bezoek aan het consultatiebureau. Ook kan dit formulier wordt verstuurd met de eerste brief om zo rekening te kunnen houden met de selectie van groepen die de GGD Regio Nijmegen graag tijdens het dan aankomende focusgroepinterview wil zien. In het bestand van de GGD Regio Nijmegen kunnen waarschijnlijk niet alle gegevens van de deelnemers gevonden worden. Als deelnemers tijdens het bezoek van een consult gevraagd worden deel te nemen aan het focusgroepinterview kunnen deze vragen tijdens het werven voorgelegd worden. Deelnemers zullen gescreend worden op de volgende punten: Regio Nijmegen Kinderen van 12-19 jaar of ouders 0-12 jaar Opleiding/Beroep ouders Leeftijd ouders Geslacht ouders Nationaliteit ouders Informeren: Het informeren gebeurd via een brief of email. Hierin wordt vermeld wat voor soort interview het is, wat het onderwerp van het interview is, het belang van deelname, de locatie, de datum, de tijdsduur, de begin- en eindtijd en de beloning. (Zie hoofdstuk 9 bijlage 2) Bevestig van de afspraak: Ook dit gebeurt via een brief of email. Hierin wordt de bereidheid van de betreffende personen bevestigt en onderhouden tot het moment van deelname. Hierbij wordt ook een routebeschrijving meegestuurd, nog een keer de datum en het tijdstip en de tijdsduur van de bijeenkomst. Hierin wordt ook vermeld dat de sessie wordt opgenomen, maar dat anonimiteit wordt gewaarborgd. (Zie hoofdstuk 9 bijlage 2) Herinneren aan de afspraak: Op de dag van het focusgroepinterview nagaan of alle deelnemers kunnen komen. Dit kan door middel van telefonisch of sms contact en/of door een e-mail te sturen (Ketelaar et al., 2011).
13
Uitnodiging ouder(s) of kind.
Betreft: focusgroepinterview klanttevredenheid GGD. Geachte ouders, De GGD, Regio Nijmegen wilt focusgroepinterviews gaan organiseren met betrekking tot klanttevredenheid van ouders met kinderen in de leeftijd 0-12 jaar en kinderen in de leeftijd 12+, over de geleverde zorg. Voor dit onderzoek worden groepsgesprekken gehouden met ouders van kinderen in de leeftijd 0-12 jaar of met kinderen in de leeftijd 12-19 jaar. Doel van deze focusgroepinterviews is een vorm van cliëntenraadpleging binnen de GGD, Regio Nijmegen. Op deze manier wilt de GGD afstemmen met de ervaringen van de doelgroep. Binnenkort zal contact met u opgenomen worden om te vagen of u, dan wel uw partner, zoon of dochter, aan dit onderzoek wil meewerken. Het focusgroepinterview met ouders of kinderen zal plaats vinden in ‘Ark van Oost’. En duurt ongeveer 1,5 á 2 uur. Voor goede rapportage en verwerking van de gegevens zullen de gesprekken in beeld en geluid worden vastgelegd. De gegevens zullen in rapportage anoniem weergeven worden. Voor nadere informatie over dit project kunt u contact opnemen met < naam + e-mail>. Wij stellen het op prijs om zeer binnenkort contact met u op te nemen om te vernemen of u wilt meewerken. Wanneer uw kind gevraagd zal worden mee te werken, zal dit in overleg met u en/of uw partner gaan. Met vriendelijke groet, .
14
Bevestiging deelname ouder(s). Betreft: bevestiging afspraak deelname focusgroepinterview. Geachte mevrouw/mijnheer , Nogmaals hartelijk dank dat u wilt deelnemen aan het focusgroepinterview met betrekking tot klanttevredenheid van ouders met kinderen in de leeftijd 0-12 jaar en kinderen in de leeftijd 12+, over de geleverde zorg. Hierbij bevestigen wij uw deelname. Wij verwachten u op in ‘Ark van Oost’. In de bijlage treft u een routebeschrijving aan. Voor parkeren raden wij u aan om . Voor vragen of opmerkingen kunt u bellen naar . Als dank voor uw medewerking ontvangt u een vergoeding ter waarde van <noem bedrag>. Wij danken u voor uw deelname en zien uw komst naar GGD, Regio Nijmegen graag tegemoet. Met vriendelijke groet, .
15
Bevestiging deelname kind. Betreft: bevestiging afspraak deelname focusgroepinterview. Geachte mevrouw/mijnheer , Hierbij bevestigen wij de deelname van uw zoon/dochter aan het focusgroepinterview met betrekking tot klanttevredenheid van ouders met kinderen in de leeftijd 0-12 jaar en kinderen in de leeftijd 12+, over de geleverde zorg. Wij verwachten hem/haar op in ‘Ark van Oost’. In de bijlage treft u een routebeschrijving aan. Voor parkeren raden wij u aan om . Voor vragen of opmerkingen kunt u bellen naar . Als dank voor uw medewerking ontvangt u een vergoeding ter waarde van <noem bedrag>. Wij danken u voor de deelname van uw zoon/dochter en zien zijn/haar komst naar GGD, Regio Nijmegen graag tegemoet. Met vriendelijke groet, .
16
Bevestiging deelname kind. Betreft: bevestiging afspraak deelname focusgroepinterview. Hallo , Nogmaals hartelijk dank dat je wilt deelnemen aan het focusgroepinterview over klanttevredenheid van kinderen in de leeftijd 12-19 jaar, over de geleverde zorg. Hierbij bevestigen wij jouw deelname. Wij verwachten je op in ‘Ark van Oost. In de bijlage treft je een routebeschrijving aan. Voor parkeren raden wij je aan om . Heb je nog vragen of opmerkingen, dan kun je bellen naar . Als dank voor jouw medewerking ontvangt je een vergoeding ter waarde van <noem bedrag>. Wij danken je voor jouw deelname en zien jouw komst naar GGD, Regio Nijmegen graag tegemoet. Met vriendelijke groet, .
17
Vragenlijst ouders Ter werving van nadere informatie van de deelnemers willen wij als GGD een aantal gegevens van de deelnemers weten. Dit ter indeling van de focusgroepinterviews. Geslacht ouder: Leeftijd ouder: Opleiding/Werk: Nationaliteit: Hoeveel kinderen: In welke leeftijd de kinderen:
18
Gespreksleider kiezen In Nederland is tijdens een focusgroepinterview vaak een gespreksleider aangesteld vanuit de organisatie. Het komt echter steeds vaker voor dat de gespreksleider extern wordt ingehuurd. Beide opties zijn dus mogelijk binnen de GGD Regio Nijmegen. Het is echter wel belangrijk dat de gespreksleider zich kan afstemmen op de doelgroep. Om ervoor te zorgen dat de gesprekleider aan de eisen voldoet is het volgende profiel opgesteld: De gespreksleider weet op vriendelijke wijze deelnemers in het groepsproces te betrekken Kan deelnemers aanmoedigen op elkaar te reageren Zorgt voor een natuurlijk verlopend gesprek Heeft een open diepgaande luisterhouding Kan opmerkingen en reacties terugspelen voor goede formulering van gedachten en verklaringen Heeft geen autoritair of beoordelend gedrag Begeleid de groep met zachte hand Bij afdwalen weet de groepsleider de groep terug naar het onderwerp te leiden Zorgt voor vloeiende overgangen Houdt de groep enthousiast Moet iets weten over het onderwerp Moet met de doelgroep overweg kunnen Duidelijk en precies kunnen communiceren Geen eigen mening of verdediging hebben Vermijd knikken en andere non-verbale uitingen Heeft geen commentaar van afkeuring of goedkeuring (CBO, 2004 & Ketelaar et al., 2011) Naast de bovengenoemde punten is het van belang om te letten op: leeftijd, geslacht, persoonlijkheid, opleidingsachtergrond, training en mate van ervaring als groepsleider bij focusgroepinterviews. De gespreksleider moet bij de deelnemers passen om een interactie en een open communicatie op te wekken in de groep. Vanuit de GGD Regio Nijmegen kwamen twee specifieke communicatievaardigheden naar voren die de gespreksleider moet bezitten, namelijk: kunnen afstemmen op verschillende groepen en het spiegelen van mensen. Uit eigen ervaring weet de GGD Regio Nijmegen dat spiegelen effectiever werkt. Hiermee komen er namelijk meer reacties voort uit personen omdat personen zich op hun gemak voelen. De groepsleider die binnen de GGD Regio Nijmegen het focusgroepinterview zal leiden zal van een andere afdeling komen, zodat deze niet teveel met een ‘gekleurde’ achtergrond het interview leidt. De functie van gespreksleider zal dus intern ingevuld worden, zoals is besproken met de GGD Regio Nijmegen. Non-verbale communicatie is een nuttige aanvulling op verbale communicatie. Deze communicatie heeft gevolgen voor de selectie en training van gespreksleiders en voor het leiden van focusgroepinterviews. Oogcontact is een belangrijk onderdeel van non-verbale communicatie. Oogcontact heeft de volgende functies: uitdrukken van attituden, gemeenschappelijkheid of aanvaarding, het vaststellen van informatie over hoe andere personen reageren op een visie, mening of uitleg, en het zowel reguleren als synchroon laten verlopen van het gesprek tussen meerdere personen (CBO, 2004 & Ketelaar et al., 2011). Technieken voor een gespreksleider: Vijf seconde pauze is een manier om als gespreksleider het woord bij de deelnemers te laten. Andere deelnemers hebben tijdens deze pauze de mogelijkheid om in te gaan op wat ervoor gezegd is. Verdieping is een techniek om vage uitspraken en commentaren te verduidelijken. Bruikbare vragen bij deze techniek zijn: 19
Wilt u dit wat verder uitleggen? Wilt u mij een voorbeeld geven van wat u bedoelt? Kunt u er iets meer over zeggen? Beschrijft u alstublieft wat u bedoelt? Ik begrijp het niet helemaal... Het is goed om verdieping in zo vroeg mogelijk stadium toe te passen. Dit voorkomt een vage groepsdiscussie (Ketelaar et al., 2011). Stadia van Tuckman De stadia van Tuckman kunnen gedurende het focusgroepinterview aan de orde komen. Het is van belang om hier voor aanvang van het interview van op de hoogte te zijn, zodat hier tijdig op ingegaan kan worden. Kennismaken/oriëntatie (forming 5-10 min): Tijdens de kennismaking ligt de nadruk onder andere op de volgende aspecten: iedereen stelt zich voor om elkaar een beetje te leren kennen. Dit verminder tevens de spanning. Andere aspecten zijn: uitleggen van spelregels, ingaan op vragen over het onderzoek, rekening houden met gevoelens en verwachtingen van de deelnemers, duidelijk maken dat er geen sprake is van enige impliciete of expliciete afwijzing of verdediging ten aanzien van anderen. Ontdekken (storming 10-20 min): Op elke moment van het focusgroepinterview kan zich dit stadium afspelen. De groep gaat zichzelf ontdekken en de deelnemers willen weten wie wat weet. Bij elke topic kan de verhouding van deelnemers veranderen. Deze fase houdt in: uitdagingen door gespreksleider of deelnemers, sterk persoonlijke uitspraken of fysieke verstoring door van tafel op te taan en wat drank te halen. Vooral dominante deelnemers ontpoppen zich en passieve deelnemers trekken zich terug. De gespreksleider moet hierin gelijke mate van input proberen te verkrijgen van alle deelnemers. Aanvaarden (norming 30-45 min): Direct vanaf het begin dat de normen voor het focusgroepinterview uitgelegd worden start deze fase. De groep krijgt identiteit en ontdekt gemeenschappelijkheden. Als een deelnemer misbruik maakt van een regel is de gespreksleider degene die de deelnemer hierop aanspreekt. Samenwerken (performing 45-60 min): Na duidelijkheid over de verwachting van de deelnemers kan er gericht worden op de inhoud. Deelnemers zijn bereid taken of werkzaamheden uit te voeren, stellen zich constructief op en zijn bereid samen te werken. Afscheid nemen en zich verplaatsen (mourning/adjourning 10-15 min): Het afsluiten van het focusgroepinterview doet de gespreksleider door een laatste topic aan te kondigen 10 minuten voor het einde. Hierna gaat de gespreksleider na of iedereen heeft kunnen zeggen wat hij/zij wilde. Als laatste worden alle deelnemers bedankt (Ketelaar et al., 2011).
20
Selecteren van deelnemers Selectie van de deelnemers zal gedaan worden in overleg met de afdeling JGZ binnen de GGD Regio Nijmegen. Mevrouw H. Hoogeveen zal kijken naar de opgestelde aanbevelingen die hieronder volgen over het samenstellen van de groep deelnemers. Een opgesteld plan hiervan wordt voorgelegd aan het managementteam JGZ voor besluitvorming (Ruiter, M., Stafverpleegkundige GGD Regio Nijmegen). Vanuit de GGD Regio Nijmegen heeft zij namelijk te maken met aspecten waar rekening mee gehouden dient te worden bij de selectie naast de standaard aanbevelingen vanuit literatuur. Een aspect is het meerjarenplan van de GGD Regio Nijmegen waarin is opgenomen dat verschillende ouders en kinderen aangesproken moeten worden. Hierbij kan gedacht worden aan het benaderen van verschillende wijken, niet alleen de wijken die al veel aandacht van de GGD Regio Nijmegen krijgen. Tevens is het van belang dat het beleid van de JGZ wordt meegenomen in de verschillende aspecten. Deze aspecten worden door mevrouw H. Hoogeveen voorgelegd bij de staf en de afdeling kwaliteitszorg. Bij elke focusgroepinterview zal hierdoor elke keer gekeken moeten worden naar alle aspecten voor het samenstellen van een groep deelnemers voor het focusgroepinterview. Naast de bovengenoemde aspecten is het van belang om alleen deelnemers uit te nodigen die zelf kinderen hebben in de leeftijd van 0-12 jaar en consulten binnen de GGD Regio Nijmegen, afdeling JGZ hebben gehad of kinderen 12+ die schoolonderzoeken hebben gehad. Interpersoonlijke kenmerken van deelnemers Samenhang van de groep: Volgens Pennington (2002) is de samenhang in de groep, de mate waarin leden van een groep zich tot elkaar aangetrokken voelen, elkaar aanvaarden, de doelen van de groep delen en een bijdrage leveren om die doelen te willen bereiken. Factoren die van invloed kunnen zijn op de samenhang van de groep zijn: Achtergrondkenmerken (geslacht, status en attitude) Mate van aard van communicatie tussen de deelnemers Beïnvloeding van deelnemers door andere deelnemers Reageren op reacties of terugkoppelingen van andere deelnemers De samenhang bepaalt de interactie tussen deelnemers en is dan ook een kritische factor in een focusgroepinterview. Afstemming: Met afstemming worden de kenmerken bedoeld die de deelnemers van een groep met elkaar gemeen hebben. Gekeken wordt naar relaties tussen kenmerken: zijn deze homogeen of heterogeen? Bij voldoende afstemming van deelnemers worden taken effectiever uitgevoerd. Bij een groep waarin minder afstemming is moeten deelnemers meer hun best doen om zich te kunnen handhaven in de groep. Dit gaat ten koste van de productiviteit in het focusgroepinterview. Intrapersoonlijke kenmerken van deelnemers. Geslacht: Bij het kiezen van de deelnemers kan gekeken worden naar het geslacht. Verschillen tussen mannen en vrouwen zijn vaak dat mannen beter kunnen overtuigen van hun bekwaamheid, wenden zich tot één persoon en spreken meer over zichzelf binnen een gemengde groep. Vrouwen uiten makkelijker emoties, hebben waarde aan groepsdruk en zijn minder dominant in gemengde groepen. Op het gebied van agressiviteit, afhankelijkheid, sociale oriëntatie en emotionaliteit verschillen mannen en vrouwen ook van elkaar. Een evenwichtige groep zorgt voor een beter verloop van een focusgroepinterview (Ketelaar et al., 2011).
21
Socio-economische status: Interactie blijkt volgens Ketelaar et al. (2011) gemakkelijker te verlopen wanneer deelnemers ongeveer een gelijke socio-economische status hebben. ‘Overeenkomsten in deskundigheid, vaardigheden, intelligentie en kennis leiden tot een waardevolle interactie en communicatie.’ (Ketelaar et al., 2011). Een hoger opgeleid persoon kan een minder hoog opgeleid persoon ‘omver lopen’ met kennis. Fysiek: Lengte, postuur, voorkomen, uitstraling, kledingstijl en gezondheid. Deze kenmerken kunnen van invloed zijn waardoor fysiek aantrekkelijke personen kansrijker zijn tijdens het focusgroepinterview. Echter dit kenmerk is niet van te voren in te delen. De gespreksleider moet ter plekke nagaan of er mogelijke problemen zijn met betrekking tot deze fysieke aantrekkelijkheid (Ketelaar et al., 2011 & Slocum N., 2006). Persoonlijkheid: Goede afstemming van de groep is een onderdeel voor de gespreksleider. Ook persoonlijkheid van de deelnemers die aan het focusgroepinterview deelnemen kunnen niet vooraf bekend zijn bij de GGD Regio Nijmegen. De onderstaande punten geven de verschillende kenmerken weer van personen die deel kunnen nemen aan een focusgroepinterview: Interpersoonlijke oriëntatie: wijze waarop deelnemers kijken naar of reageren op anderen; een oriëntatie gericht op goedkeuring. Sociale gevoeligheid: de mate waarin deelnemers reageren op de behoeften en emoties van anderen; empatisch vermogen en sociaal inzicht. Dominantie: de mate waarin deelnemers zich weten te handhaven of over anderen willen domineren; zelfverzekerdheid en opvallendheid. Afhankelijkheid: de mate waarin deelnemers zich afhankelijk opstellen tegenover anderen. Emotionele stabiliteit: de mate waarin deelnemers zich emotioneel dan wel mentaal gezond voelen, goed in hun vel zitten. Deze kenmerken van deelnemers zouden vooraf door middel van een korte persoonlijkheidsvragenlijst in kaart gebracht kunnen worden. In de meest gevallen worden deelnemers echter op demografische kenmerken (geslacht, leeftijd en beroep) uitgekozen. Hierbij kan voor een deel diversiteit gecreëerd worden (CBO, 2004, Ketelaar et al., 2011). De vragenlijst die in het protocol opgenomen is, zie hoofdstuk 10 bijlage 3, heeft ook betrekking op de demografische kenmerken.
22
Overzicht kosten focusgroepinterview De benodigde personen (de onderstaande plaatsen worden intern ingevuld): Administratief medewerker Mevrouw H. Hoogeveen (manager jeugdgezondheidszorg) Kwaliteitsfunctionaris (mevrouw G. Boer) Gespreksleider Assistent Twee epidemiologen van de GGD Regio Nijmegen Secretariaat van de GGD Regio Nijmegen In het protocol wordt verder ingegaan op de inhoudelijke taken van de bovenstaande functies. Bijvoorbeeld de analyse die wordt gedaan door de epidemiologen van de GGD Regio Nijmegen. Benodigdheden: Locatie ‘Ark van Oost’ Papier Stiften Camera met statief: Is aanwezig binnen de GGD Regio Nijmegen. Geluidsverlening (bij grotere groepen) Tv-circuit (wanneer opdrachtgever aanwezig is) Koffie, thee, koude dranken en versnaperingen Honoraria: Oppas: Per focusgroepinterview een of twee medewerkers als oppas. Kostenvergoeding: TNO (2011), geeft personen die deelnamen aan een focusgroepinterview een vergoeding van €15,-. Dit geldt voor zowel een ‘face tot face’ focusgroepinterview als een focusgroepinterview via internet. De kostenvergoeding bij een focusgroepinterview op het internet kan via een online waardebon, die verstuurd kan worden naar een e-mailadres (McKee, D., Maher, S., Dee,n D. & Blank, A.E., 2009). Reiskostenvergoeding: Hier zijn standaard programma’s voor. Per kilometer wordt een bepaald bedrag gerekend. Resultaten doorgeven aan medewerkers en deelnemers Binnen de organisatie, GGD Regio Nijmegen, zullen de resultaten van een focusgroepinterview door middel van een nieuwsbrief aan medewerkers bekend worden gemaakt. Deze nieuwsbrief kan worden voorgelegd in een bijeenkomst/vergadering of digitaal worden verstuurd. De deelnemers van het focusgroepinterview kunnen op twee manieren geïnformeerd worden over de resultaten van het focusgroepinterview. De eerste manier is via een bijeenkomst. Een bijeenkomst kost echter voor de GGD Regio Nijmegen en de deelnemers veel tijd en voor de GGD Regio Nijmegen zal het ook duurder zijn. Dit, omdat er weer een locatie gehuurd moet worden, iemand van de GGD Regio Nijmegen extra ingepland moet worden, en er een vergoeding aan de deelnemers gegeven moet worden, omdat anders weinig mensen zullen komen. Een andere manier om aan de deelnemers de resultaten bekend te maken is schriftelijk. Dit kost minder tijd voor zowel de GGD Regio Nijmegen als de deelnemer en is minder duur dan een bijeenkomst. Deze manier is dus voor beide partijen aantrekkelijker (CBO, 2004 & Ketelaar et al., 2011). Het kenbaar maken van kwaliteitszorg is op dit moment erg actueel. Cliënten willen namelijk erg graag weten wat er speelt bij de zorg verlener. In het gesprek met de kwaliteitsfunctionaris en de opdrachtgever is bekend geworden dat de GGD Regio Nijmegen de uitkomsten van een focusgroepinterview beknopt wil presenteren op de eigen website. Tevens zou het ook mogelijk zijn om de resultaten te tonen op een scherm in de wachtkamer van het consultatiebureau of te vermelden in een informatieboekje. 23
Open coderen Alle opnames van het focusgroepinterviews worden goed beluistert. Deze kunnen eventueel exact uit getypt worden. Al lezend worden eventuele niet-relevante passages (bijvoorbeeld ‘de telefoon gaat’) geschrapt en wordt de tekst opgesplitst in fragmenten die bij elkaar horen (CBO, 2004, Migchelbrink, 2007). Vervolgens worden drie tot vijf interviews bestudeerd en wordt gekeken wat er opvalt in de tekst en dit door middel van een trefwoord (label of codes) gemerkt. Deze labels worden aan de linkerkant in de kantlijn geplaatst, of in de open ruimte na of voor het desbetreffende tekstfragment. Het is van belang dat het label zoveel mogelijk met het betreffende stuk tekst te maken heeft. Nadat bovengenoemde is uitgevoerd moeten de gebruikte labels nog een worden vergeleken met de andere gebruikte labels. Hierbij is belangrijk dat gekeken wordt of bij vergelijkbare fragmenten hetzelfde label is gebruikt. Vervolgens moet er gekeken worden of de labels in zijn te delen in groepen of categorieën. Deze labels kunnen vervolgens worden benoemd onder een nieuw (vaak abstracter) label. Een tweede persoon gaat bovengenoemde stappen ook uitvoeren. Vervolgens kunnen beide documenten met de labels langs elkaar gelegd worden. Door middel van discussie kan er dan besloten worden welke labels behouden blijven. Nadat besloten is welke labels behouden blijven is het van belang dat degene die de analyse heeft gedaan eigen kennis over het onderwerp van het focusgroepinterview, de vraagstelling en de logboekaantekeningen erbij betrekt. Hierdoor kunnen nieuwe labels worden toegevoegd. Aan de hand van de labels kan gekeken worden naar onderlinge verbanden. Vervolgens kan er een antwoordt worden gegeven op de vraagstelling (McKee, D., Maher, S., Dee,n D. & Blank, A.E., 2009). In de bovengenoemde stappen wordt erover gesproken om met de gegevens uit de eerste drie tot vijf focusgroepinterviews te kijken naar de overige focusgroepinterviews. Zo kan gekeken worden of de groeperingen en labels zo zijn opgesteld dat deze bij alle focusgroepinterviews gebruikt kunnen worden. Bij de GGD Regio Nijmegen, afdeling JGZ willen wij deze stap niet toepassen. De GGD Regio Nijmegen heeft, zoals eerder is gezegd, belangstelling voor alle antwoorden, ook de uitzonderingen. Wanneer er gebruikt wordt gemaakt van een lijst waarmee geanalyseerd wordt, zullen deze uitzonderingen minder snel meegenomen worden bij het labelen van de gegevens. Elk focusgroepinterview zal bij de GGD Regio Nijmegen gevolgd worden aan de hand van de vorige stappen van het open coderen (Migchelbrink, 2007).
24
