Projectplan Het Biografisch Portaal van Nederland
Voorzitter projectgroep: prof. dr. J.C.H. Blom Projectleiding: dr. E.M. Kloek p/a: Instituut voor Nederlandse Geschiedenis Postbus 90755, 2509 lt Den Haag Den Haag, december 2008 1
Projectplan Het Biografisch Portaal van Nederland
Voorzitter projectgroep: prof. dr. J.C.H. Blom Projectleiding: dr. E.M. Kloek p/a: Instituut voor Nederlandse Geschiedenis Postbus 90755, 2509 lt Den Haag Den Haag, december 2008 2
Inhoudsopgave Inleiding 4 Doel 5 Doelgroep 5 Ontwikkeling website 6 Participerende instellingen 7 Organisatie 8 Planning 9 Bijlage 10 Colofon 13
3
Inleiding Geschiedenis gaat over mensen, cultuur is mensenwerk. Daarom vormt biografische informatie een belangrijke sleutel tot cultureel erfgoed. Vrijwel ieder zichzelf respecterend land heeft dan ook een nationaal biografisch woordenboek.1) De internationale term voor dit genre is ‘Dictionaries of National Biography’, kortweg DNB’s. In deze naslagwerken, al dan niet gepubliceerd op internet, wordt in korte, overzichtelijke lemmata biografische informatie bijeengebracht over mensen van naam die het land ooit heeft voortgebracht. Daarmee zijn DNB’s onmisbare instrumenten van onderzoek voor iedereen die meer wil weten van de geschiedenis van een bepaald land. Nederland is een van de weinige landen dat geen actueel DNB onderhoudt. In 1937 verscheen het laatste deel van het Nieuw Nederlands Biografisch Woordenboek (NNBW), een naslagwerk met informatie over circa 23.000 Nederlanders van de vroegste tijden tot 1911, en daarmee gold het werk als voltooid. Sindsdien wordt er in Nederland alleen gewerkt aan diverse gespecialiseerde naslagwerken met biografische informatie over Nederlanders uit heden en verleden. Zo zijn er biografische woordenboeken van provincies, van beroepen, van politieke stromingen, van kunstrichtingen, perioden, etc. Een aantal makers/beheerders van deze biografische collecties en databanken heeft nu de handen ineen geslagen om deze verspreide biografische informatie bij elkaar te brengen in één gemeenschappelijke website: een portaal met nuttige zoekopties, onderzoeksinformatie en links, zodat de gebruiker over de grenzen van de specialisaties heen kan zoeken naar de personen waarin hij of zij is geïnteresseerd. Met dit Biografisch Portaal zal Nederland binnenkort wél weer over een eigen DNB beschikken. Het Biografisch Portaal wordt een digitale toegang tot levensbeschrijvingen en dataverzamelingen, inclusief portretten en zo mogelijk, foto’s, geluid en bewegend beeld, zoals te vinden in biografische lexica, databanken, repertoria, collecties e.d. Het zal een gestructureerde en geïntegreerde toegang bieden tot verspreid gepubliceerde biografische informatiebronnen. Hiermee zal het Biografisch Portaal een belangrijke plaats innemen in de infrastructuur van het Nederlands erfgoed enerzijds en een onmisbaar basisinstrument zijn voor geavanceerd wetenschappelijk onderzoek anderzijds.
Titelpagina’s van steeds het eerste deel van drie oude naslagwerken: Jacques A. de Chalmot, Biographisch woordenboek der Nederlanden van de oudste tijden af tot heden toe, 8 delen (A-Drebbel) (Amsterdam 1789-1800), A.J. van der Aa e.a. red., Biographisch woordenboek der Nederlanden, 21 delen (1852-1878), en P.C. Molhuysen, P.J. Blok red., Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek, 10 delen (Leiden 1911-1937).
In 2007 heeft NWO een startsubsidie van 34.000 euro aan het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (ING) toegekend om dit project verder te ontwikkelen. Professor dr. J.C.H. (Hans) Blom is aangetrokken als projectvoorzitter, dr. E.M. (Els) Kloek als projectleider.
1. Een handig overzicht van biografische lexica in verschillende landen is opgesteld door de Neue Deutsche Biographie te München en te vinden op: http://www.ndb.badw.de/eb_lexika.htm
4
Doel De algemene doelstelling van het project is het opbouwen, ontwikkelen en onderhouden van een zo volledig mogelijke en duurzame website met biografische informatie over de bewoners van Nederland van de vroegste tijden tot heden: een digitaal naslagwerk met bestaande informatie en nieuw onderzoek over Nederlanders wier levensbeschrijving vanwege hun prestaties en/of reputaties onderdeel vormen van de geschiedenis van Nederland. Informatie over hen kan daarom gerekend worden tot het cultureel erfgoed van Nederland. Het Biografisch Portaal van Nederland moet hét digitale startpunt worden voor iedereen die op zoek is naar biografisch materiaal over personen die een rol hebben gespeeld of nog steeds spelen in de Nederlandse samenleving – zowel individueel als collectief. Onder ‘Nederland’ wordt verstaan: het gebied dat tegenwoordig binnen de staatkundige grenzen van Nederland ligt plús die gebieden die in het verleden (en alleen voor die periode) koloniaal bezit van Nederland waren. Onder ‘bewoners’ verstaan we ook mensen die in Nederland zijn geboren maar elders actief zijn geweest én niet-Nederlanders die in Nederland actief zijn geweest. Aan de informatie die de site biedt, zullen kwalificaties van betrouwbaarheid worden gegeven, zodat de gebruiker direct inzicht krijgt in de wetenschappelijke stand van zaken. In de loop van het project zal aanvullend historisch en genealogisch onderzoek verricht worden om een zo hoog mogelijk niveau van betrouwbaarheid te bereiken. Bovendien zullen leemtes in het bestand worden aangevuld door het opnemen van nieuwe collecties en het schrijven van nieuwe lemmata. Zo zal Biografisch Portaal in zowel inhoudelijke als technische zin worden bijgehouden en aangevuld. In de toekomst hopen we een samenwerking met de Belgische zusterprojecten tot stand te brengen, zodat het Biografisch Portaal van Nederland ook informatie biedt over inwoners van de zuidelijke Nederlanden.
Doelgroep Wetenschappelijk onderzoekers, journalisten, tentoonstellingen theatermakers, docenten, studenten, politici, genealogen, schrijvers, beleidmakers en algemeen-geïnteresseerden zoeken voortdurend informatie over personen uit heden en verleden die voor hen relevant zijn. Soms gaat het daarbij niet eens zozeer om één persoon, maar om groepen mensen. Men is op zoek naar informatie over personen die iets met elkaar hebben gedeeld: een ambacht, een loopbaan, een kerkgenootschap, een politiek conflict of wetenschappelijk debat, een bepaalde culturele stroming, een literair genootschap of politieke partij, een vakbond of een economische vernieuwingsbeweging. Ook wil men weten wie tijdgenoten van elkaar waren: werkten kunstenaars tegelijkertijd in een stad, is het mogelijk dat geleerden elkaar gekend hebben, hoe waren regenten aan elkaar geparenteerd, et cetera. In deze zoektocht naar personen wil de gebruiker basale gegevens vinden zoals namen, leefjaren, activiteiten en beroep, én concrete zaken
5
zoals afbeeldingen, geschriften, en documentatie in de brede zin van het woord. Bovendien heeft men behoefte aan een snelle manier om de gezochte personen te kunnen kenschetsen: wat voor persoonlijkheden waren het, welke reputaties genoten zij en waaraan dankten zij hun naamsbekendheid. Men zoekt betrouwbare, actuele en snel toegankelijk informatie, en het internet biedt de mogelijkheid om daarin te voorzien. Dankzij de doorzoekbaarheid én de veelzijdigheid van het Biografisch Portaal zal een bijzonder breed publiek bediend kunnen worden. Allen zullen baat hebben bij deze integrale toegang tot het biografisch erfgoed van Nederland. Bovendien zal de collectie zelf interessant materiaal opleveren voor diegenen die in de vorming van biografisch erfgoed zijn geïnteresseerd. Doordat oude en nieuwe levensbeschrijvingen naast elkaar gelegd worden, biedt de site immers een uitstekend vertrekpunt voor onderzoek naar processen van canonisatie en decanonisatie. Kortom: van scholier tot geleerde, van genealoog tot journalist, van amateurhistoricus tot imagoloog, zij zullen allemaal met hun onderzoeksvragen terecht kunnen bij het Biografisch Portaal.
Ontwikkeling website
Voorbeeldpagina Biografisch Portaal (concept)
Het Biografisch Portaal zal een eigen url krijgen: www.biografischportaal.nl. Naast het beschikbaar stellen van zoveel biografische gegevens uit zoveel mogelijk bronnen, zal de site ook nog andere biografische informatie over Nederland bieden. Zo zal er dagelijks informatie zijn te vinden over bekende Nederlanders die op die dag zijn geboren, er zal altijd actuele informatie worden geboden over lezingen, pas verschenen biografieën of discussies, en via een algemene reactieknop zullen gebruikers worden opgeroepen om te reageren op de geboden informatie. Voor alle geïnteresseerden die een gebruikersnaam hebben aangevraagd is het mogelijk om via een intranet met elkaar informatie uit te wisselen en commentaar te leveren op elkaars bijdragen. Ook zullen er links zijn naar belangrijke instellingen, tijdschriften, handboeken, digitale fora, beeldbanken etc. Het uiteindelijke doel is dat gebruikers niet alleen kunnen zoeken op naam in het totaal van de collecties, maar ook op tijdvak, plaats, regio of rubriek. Een gebruiker die bijvoorbeeld op zoek is naar kunstschilders of dichters, kan direct de relevante collectie vinden. Zo zal men zowel kunnen zoeken naar de levensbeschrijvingen van een individu met de daarbij behorende literatuur, archivalia en portretten als specifieke selecties kunnen genereren van bepaalde groepen met behulp van een naar eigen inzicht samengestelde zoekvraag. Voor het project zal, in overleg met zoveel mogelijk betrokken instanties, een uitwisselingsstandaard voor biografische gegevens ontwikkeld worden, de zogenaamde BIODES-standaard. Hiermee worden de vorm en structuur van de gegevens in het Biografisch Portaal vastgesteld. Deze standaard maakt het mogelijk om de gegevens uit de databanken van de verschillende betrokken instellingen met elkaar te combineren en op uniforme wijze te presenteren.
6
Een belangrijk onderdeel van het Biografisch Portaal wordt gevormd door het ontwikkelen van een unieke identifier voor iedere persoon van wie een biografische beschrijving is opgenomen. Zo worden gegevens over een specifieke persoon uit diverse bronnen aan elkaar gekoppeld. Het koppelen van verschillende bronnen van biografische informatie door middel van een unieke identifier helpt niet alleen de kwaliteit van de aangeboden informatie op het Biografisch Portaal te verbeteren, maar kan ook voor de participerende instanties van nut zijn om hun eigen informatie aan te vullen en te verbeteren. Discrepanties tussen bijvoorbeeld toegekende levensjaren in verschillende databanken kunnen automatisch worden opgespoord en aan de betreffende instellingen worden gemeld.
Participerende instellingen Het initiatief voor het Biografisch Portaal van Nederland is uitgegaan van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (ING) te Den Haag. Het ING heeft zusterinstellingen benaderd met de vraag of ze bereid waren tot samenwerking om het plan te verwezenlijken. Zo is een samenwerkingsverband ontstaan dat bestaat uit de volgende instellingen (in alfabetische volgorde): ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■
Het Biografie Instituut, Groningen Het Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag De Digitale Bibliotheek van Nederlandse Letteren, Leiden Het Data Archiving and Networked Services (DANS), Den Haag Het Huygens Instituut, Den Haag Het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis Het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam Het Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Cultuur, Universiteit Utrecht Het Parlementair Documentatie Centrum, Den Haag Het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, Den Haag
We streven ernaar dat meer instellingen met biografische informatie over Nederlanders zich in de nabije toekomst bij ons samenwerkingsverband zullen aansluiten.
7
Organisatie Het ING is verantwoordelijk voor het beheer (financiën, personeel), treedt op als penvoerder en stelt zich garant voor het technisch en inhoudelijk onderhoud van het portaal, ook na voltooiing (DANS draagt zorgt voor digitale archivering). Het projectmanagement is als volgt opgebouwd: Projectteam Het team bestaat voorlopig uit een projectleider, een projectcoördinator en ICT-ondersteuning (ontwikkelaar, ICT-assistent) en vanaf september 2009 een webredacteur. Bestuur Er zal een Stichting Biografisch Portaal van Nederland worden opgericht. Het stichtingsbestuur, onder voorzitterschap van prof. dr. J.C.H. Blom, zal bestaan uit vertegenwoordigers van de deelnemende partners. Redactie De redactie zal bestaan uit deskundigen, liefst verspreid over diverse disciplines, om het proces inhoudelijk te begeleiden. De redactie helpt het projectteam met het inhoudelijk uitstippelen van het beleid ten aanzien van de op te nemen collecties, de wijze van ontsluiting etc. ICT-steungroep De ICT-steungroep, bestaande uit ICT-ers van de deelnemende instellingen die als contactpersoon voor het project zijn aangewezen, adviseert het projectteam over het ontwikkelen van de functionaliteiten van de website. Dit gebeurt zowel bilateraal als in gemeenschappelijk overleg.
8
Planning Fase 1 ■ ■ ■
■ ■ ■ ■ ■ ■ ■
Fondsenwerving (PBCF, SenterNovem, NWO, VSB-Fonds, etc.) Ontwikkeling van beschrijvingsstandaard, ID-systeem (workshop: 30-1-2009) Pilot metadatering, harvesting van data en redactiewerk op basis van een eerste tranche van biografische databanken en collecties (BWN, BWSA, DVN, PDC). Pilot bewerking NNBW (100 lemmata). Workshop van potentiële gebruikers/onderzoekers over mogelijke onderzoeksvragen en gebruikersvriendelijkheid Ontwerp van algemene rubriekenindeling tbv thematische zoekoptie (ahv uitkomsten gebruikersworkshop) Ontwerp en productie demo-site Verzamelen van biografische databestanden die opgenomen gaan worden in het Biografisch Portaal Verkenning van uitbreidingsmogelijkheden samenwerkingsverband (waaronder Koninklijke Bibliotheek en Nationaal Archief) Verkenning van mogelijkheden van internationale samenwerking
Fase 2 ■ ■ ■
■ ■ ■
Lancering van site www.biografischportaal.nl Instelling van een redactie Opname van een nieuwe set van collecties (zowel oude als nieuwe naslagwerken en databanken), aan te wijzen door de redactie Aanvullend genealogisch onderzoek tbv kerngegevens Beeldresearch tbv toevoegen van portretten bij levensbeschrijvingen Uitbreiden van internationale contacten en samenwerking Voortzetting fondsenwerving (o.a. gespecialiseerde fondsen voor deelprojecten en vertaalsubsidie)
Fase 3 ■
■ ■ ■
Opname van een volgende set van collecties (zowel oude als nieuwe naslagwerken en databanken), aan te wijzen door de redactie Aanvullend genealogisch onderzoek tbv kerngegevens Inventarisatie van leemtes in het gemeenschappelijke corpus Begin maken met vertaling in het Engels
Fase 4 ■ ■ ■ ■
Opname van een laatste set van collecties (zowel oude als nieuwe naslagwerken en databanken), aan te wijzen door de redactie Aanvullend genealogisch onderzoek tbv kerngegevens Uitzetten van schrijfopdrachten om te voorzien in leemtes Voorzetting vertaalwerkzaamheden
Na afronding van module 4 zal het Biografisch Portaal voortbestaan als de centrale koepelorganisatie voor het bijhouden, ontwikkelen en bij elkaar brengen van het biografisch erfgoed van Nederland.
9
Bijlage: Een eerste selectie van collecties (databestanden en naslagwerken)
Online biografische lexica/databanken ■
Biografisch Woordenboek van Nederland http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/BWN
■
Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/DVN
■
Bio- en bibliografisch lexicon van de Neerlandistiek http://www.dbnl.org/tekst/anro001bioe01_01/index.htm
■
bwnw - Biografisch Woordenboek van Nederlandse Wiskundigen http://www.bwnw.nl/
■
bwsa - Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland http://www.iisg.nl/bwsa/
■
Biografisch Archief van het Parlementair Documentatie Centrum http://www.parlement.com/
■
Levensberichten van leden der Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden http://www.maatschappijdernederlandseletterkunde.nl/mnl/ levens/
■
Biografieën van Nederlandse ondernemers http://www.iisg.nl/ondernemers/
■
RKD-artists http://www.rkd.nl/rkddb/
■
Brabantse biografieën http://62.221.199.220/noordbrabant/next/biografieen.asp
Gedrukte biografische lexica ■
Jacques A. de Chalmot, Biographisch woordenboek der Nederlanden van de oudste tijden af tot heden toe, 8 delen (A-Drebbel) (Amsterdam 1789-1800).
■
A.J. van der Aa e.a. red., Biographisch woordenboek der Nederlanden 21 delen (1852-1878).
■
Kobus, Jan Christiaan en W. de Rivecourt, Beknopt biographisch handwoordenboek van Nederland, 3 delen (Zutphen 1854-1861).
■
Frederik Nagtglas, Levensberichten van Zeeuwen, ..., 2 delen (Middelburg 1888-1893).
10
■
C.A.L. van Troostenburg de Bruijn, Biographisch Woordenboek van Oost-Indische predikanten (Nijmegen 1893).
■
Alfred von Wurzbach, Niederländiches Künstler-Lexikon, 3 delen (Wenen 1906-1911).
■
J.H. Letzer, Muzikaal Nederland, 1850-1910. Bio-bibliographisch woordenboek van Nederlandsche toonkunstenaars en toonkunstenaressen, alsmede van schrijvers en schrijfsters op muziek-literarisch gebied (Utrecht 1911).
■
P.C. Molhuysen, P.J. Blok red., Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek, 10 delen (Leiden 1911-1937).
■
J.P. de Bie, J. Loosjes e.a. red., Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland, 6 delen (’s-Gravenhage 1919-1949).
■
J. Loosjes, Naamlijst van predikanten, hoogleeraren en proponenten der Luthersche Kerk in Nederland. Biographie en bibliographie (‘s-Gravenhage 1925).
■
F.G. Waller, Biographisch woordenboek van Noord Nederlandsche graveurs (‘s-Gravenhage 1938).
■
G.A. Brouwer, Historische gegevens over onze vroegere ornithologen en de avifauna van Nederland (Leiden 1954)
■
J.M. Coffeng, Lexicon van Nederlandse tonelisten (Amsterdam 1965).
■
J.M.G.A. Dronkers, De admiraals van het Koninkrijk Holland (1806- 1810). Een bijdrage tot de studie van de maritieme geschiedenis van Nederland (’s-Gravenhage 1967).
■
J.M.G.A. Dronkers, De generaals van het Koninkrijk Holland, 1806-1810. Een bijdrage tot de studie van de krijgsgeschiedenis van Nederland (’s-Gravenhage 1968).
■
Pieter A. Scheen, Lexicon Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1950, 2 delen (’s-Gravenhage 1969-1970).
■
Fölting, H.P., ‘De Landsadvocaten en Raadpensionarissen der Staten van Holland en West-Friesland, 1480-1795. Een genealogische benadering’, Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie 27 (1973) 28 (1974), 29 (1975).
■
Biografisch lexicon van de geschiedenis van het Nederlands protestantisme, 6 delen (1978-2006).
■
Hubert Dethier en Hubert Vandenbossche, Woordenboek van Belgische en Nederlandse vrijdenkers 1-…(1979-…).
■
Hindle S. Hes, Jewish physicians in the Netherlands, 1600-1940 (Assen 1980).
11
■
Piet Hein Honig, Acteurs- en kleinkunstenaarslexicon. 3200 namen uit honderd jaar Nederlands toneel (Diepenveen 1984).
■
G.A. Lindeboom, Dutch medical biography. A biographical dictionary of Dutch physicians and surgeons 1475-1975 (Amsterdam 1984).
■
Joh. de Haas, Gedenkt uw voorgangers, 5 delen (Haarlem 1984-1989).
■
Predikanten en oefenaars. Biografisch woordenboek van de kleine kerkgeschiedenis, 5 delen (Houten 1988-1999).
■
J. Bos, W. Foorthuis red., Drentse biografieën: levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Drenten (Meppel 1989-...).
■
J. Folkerts, J.M.M. Haverkate, F. Pereboom red., Overijsselse biografieën: levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Overijsselaars (Meppel 1990-...).
■
R.E. van Ditzhuyzen, Oranje-Nassau. Een biografisch woordenboek (Haarlem 1992).
■
J.D.R. van Dijk, W.R. Foorthuis red.,Vierhonderd jaar Groninger Veenkoloniën in biografische schetsen (Groningen 1994).
■
J. Aalbers, W. van den Broeke, H. Buiter red., Utrechtse biografieën. Levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Utrechters (Amsterdam/Utrecht 1994-...).
■
Karel H. Voous, In de ban van vogels. Geschiedenis van de beoefening van de ornithologie in Nederland in de twintigste eeuw, tevens Ornitologisch Biografisch Woordenboek (Utrecht 1995).
■
Biografisch woordenboek Gelderland: bekende en onbekende mannen en vrouwen uit de Gelderse geschiedenis (Hilversum 1998-...).
■ Wim van Sinderen red., Fotografen in Nederland. Een anthologie 1852 - 2002 (Amsterdam etc. 2002). ■
Wiep van Bunge e.a. red., Dictionary of seventeenth and eighteenth-century Dutch philosophers (Bristol 2003).
■
J.C. Streng, Zwols biografisch woordenboek. Een draagbaar mausoleum (Hilversum 2004).
■
Paul Begheijn red., Nijmeegse biografieën (Hilversum 2004 -….).
12
Colofon
Biografie Instituut Rijksuniversiteit Groningen Faculteit der Letteren Postbus 716 9700 as Groningen www.biografieinstituut.nl
Centraal Bureau voor Genealogie Postbus 11755 2502 at Den Haag www.cbg.nl
Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren Postbus 78 2300 ab Leiden www.dbnl.org
Data Archiving and Networked Services Postbus 93067 2509 ab Den Haag www.dans.knaw.nl
Huygens Instituut Postbus 90754 2509 lt Den Haag www.huygensinstituut.knaw.nl
Instituut voor Nederlandse Geschiedenis Postbus 90755 2509 lt Den Haag www.inghist.nl/
Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis Postbus 2169 1000 cd Amsterdam www.iisg.nl
Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Cultuur Universiteit Utrecht Janskerkhof 13 3512 bl Utrecht www.let.uu.nl/ogc
Parlementair Documentatie Centrum van de Universiteit Leiden p/a Lange Voorhout 86 unit 15 2514 ejDen Haag www.parlementairdocumentatiecentrum.nl
Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie Postbus 90418 2509 lk Den Haag www.rkd.nl
Tekst: Els Kloek en Anne-Marie Mreijen
13
