Programmaoverzicht Transitiearena 19 april 2012
Voormiddag:
Sessie 1: 10u-11u
A1. Philippe Van de Velde, OVAM - Demontabel bouwen: blik op materialenbeheer – “OVAM richt zich o.a. op een zuinig gebruik en maximaal hergebruik van primaire en secundaire grondstoffen, materialen, gebouwen en bouwsystemen waardoor het verbruik van grondstoffen en emissies minimaal is. Hiertoe zijn er experimenten nodig op het gebied van flexibel en demontabel bouwen en rond het opzetten van gesloten materiaalketens op lokaal en regionaal niveau. Philippe Van de Velde van OVAM belicht flexibeler gaan bouwen vanuit materiaalperspectief.” Anne Paduart, VUB - Demontabel bouwen: hoe aanpakken? – “Demontabel bouwen houdt rekening met hergebruik, liefst op een zo hoog mogelijk niveau (elementen), maar waar dit niet mogelijk is op een lager niveau (materialen). Het uitgangspunt van demontabel bouwen is dat de verbindingen tussen de verschillende gebouwelementen demontabel ontworpen en gerealiseerd zijn. Zo kunnen de componenten zoveel mogelijk onbeschadigd, zo min mogelijk vervuild met andere materialen en met zo min mogelijk schade aan omliggende componenten verwijderd worden. Dat maakt de gedemonteerde elementen met minimale inspanning van mens en machine geschikt voor hergebruik. ” Wim Debacker, VITO - Dynamisch ver-bouwen – “Zowel bij vernieuwbouw als bij nieuwbouw houden gebruikers én bouwprofessionals te weinig rekening met de realiteit dat gebouwen tijdens hun volledige levensduur moeten voldoen aan veranderende noden. Bovendien moeten gebouwcomponenten tijdens die periode regelmatig vervangen worden. De huidige aanpak leidt tot statische bouwoplossingen: gebouwen en componenten waarvan de transformatiecapaciteit laag is. Dynamische alternatieven – gebouwontwerpen en industriële bouwproducten waardoor gebouwen gemakkelijk aangepast kunnen worden en bouwcomponenten gemakkelijk vervangen en/of hergebruikt worden – vinden beperkt hun weg naar de bouw(materialen)- en vastgoedmarkt. VITO, KU Leuven en VU Brussel bundelen de krachten in een grootschalig onderzoeksproject en leggen de basis voor het structureel integreren van innovatieve dynamische oplossingen in de bouw. Een brede samenwerking tussen onder andere producenten, ontwerpers, vastgoedmakelaars, sleutel-op-dedeurbedrijven, beleid en gebruikers is nodig om tot totaaloplossingen te komen, waarin niet alleen
een meerwaarde gecreëerd wordt voor de bouwprofessionals, maar ook voor de gebruiker. Gaan we naar ‘mass customisation’ - efficiënte industriële productie voor zeer specifieke wensen?
B1. Petri Ven, Federplast: Duurzaam bouwen met Kunststoffen. Natuurlijk. – “Petri Ven stelt een boek voor dat Violette Goethals recent schreef met steun van de sector voor life sciences, rond de relatie tussen kunststoffen en bouwchemicaliën enerzijds en duurzaam bouwen anderzijds. Daarin gaat de auteur op zoek naar wat duurzaam bouwen betekent voor de verschillende stakeholders in de bouw. Ze bekijkt hoe verschillende bouwwerken op basis van die zienswijze ook duurzaam zijn. Tot slot screent ze de sector en haalt ze de meest belovende en vernieuwende concepten aan die kunststoffen helpen overgaan naar steeds duurzamere bouwmaterialen – nu en in de toekomst.
C1. Trui Maes, stedenbouwkundige, en To Simons, Centrum Duurzaam Bouwen: PADDS: ProjectAdvies Duurzaam Dorps- en Stadsvernieuwing – “Binnen DuWoBo werd enkele jaren geleden een aanbod van wijkadvies opgezet – een initiatief dat werd gedragen door en uitgevoerd samen met verschillende relevante NGO’s. Door het stopzetten van subsidies werd het moeilijker om deze adviesprojecten betaalbaar te houden. Recent wordt gebruik gemaakt van de nieuwe structuur van provinciale steunpunten voor duurzaam bouwen om het model nieuw leven in te blazen. De ervaringen uit het vorige opzet zijn meegenomen om een kwaliteitsvol en betaalbaar aanbod op te stellen waarmee steden en gemeenten, OCMW’s, projectontwikkelaars, VMSW, enz. hun voordeel kunnen doen. Ze kunnen bij PADDS terecht voor projectadvies wanneer ze straten en wijken op duurzame wijze willen gaan aanleggen of herinrichten. Daarbij kan de klemtoon liggen op verschillende specifieke aspecten, zoals ruimtegebruik en mobiliteit, energie en materialen, toegankelijkheid, kindvriendelijkheid, lokale economie, bottom-up-participatie, enz.”
D1. David Wintershoven, Lessius Hogeschool: Ontwikkeling van gids voor actieve gebouwen + demonstratieproject - “David Wintershoven van campus de Nayer (Lessius) keek samen met collega’s Willy Van Passel en Koen Claes en met mensen van Sint-Lucas Architectuur en KaHo SintLieven naar de beste manier om een actief gebouw te gaan ontwerpen. Die inspanningen hebben zich vertaald in een gids die de architecturale, bouwkundige en technische aspecten van het realiseren van een actief gebouw behandelt. De ontwikkelde methode wordt bovendien toegepast door een bestaande woning om te vormen tot een energieneutrale actieve woning van 200 m² vloeroppervlak en een energiebehoefte van ± 75 kWh/m² vloeroppervlak met gebruik van een aantal innoverende niet-standaardtechnieken.”
E1. Karel Van Kouteren, energieconsultant, en Tom Van Bel, De Energiedokter bvba: Debat: Scholen renoveren als voorbeeld voor buurten of wijken – “Is er een beter voorbeeld van community building dan het doorgedreven renoveren van een schoolgebouw? Welke hefbomen – o.a. financieel en organisatorisch - kunnen worden ingezet om schoolgebouwen een beter energieprestatieniveau te bezorgen en tegelijkertijd de schoolgaande jeugd en hun ouders bij het project te betrekken?
Energiespecialisten Karel Van Kouteren en Tom Van Bel dienden dit thema in en verzorgen de inleiding van een ongetwijfeld vinnig debat.”
Sessie 2: 11u15-12u15
A2. Arne Daneels, LNE: Maatstaf duurzame woningbouw: klaar voor gebruik? – “De Vlaamse administratie ontwikkelde samen met evr Architecten, Daidalos Peutz, SUM en WTCB een maatstaf voor duurzame woningbouw. Deze kwam tot stand in samenspraak met een hele reeks belanghebbenden. Na een aantal praktijktests werd de maatstaf o.a. ook uitgebreid tot appartementen. Arne Daneels bespreekt de totstandkoming van het instrument en de aanloop naar het gebruik in de bouwpraktijk.”
B2. Peter Thoelen, VIBE: Bio-ecologisch bouwen in Vlaanderen: een stand van zaken en VIBEaanbod voor de bouwsector - “Bio-ecologisch bouwen is stilaan een vertrouwde term in Vlaanderen. Peter Thoelen, directeur van het Vlaams Instituut voor Bio-ecologisch bouwen en wonen (VIBE), praat over de actuele situatie van zijn Instituut en van de bouwwijze in Vlaanderen. Hij heeft het ook over het toenemend aantal opleidingen, internationale samenwerkingsverbanden en een project over herinrichten en renoveren dat VIBE momenteel in samenwerking met een aantal middenveldorganisaties uitrolt. Hij werpt ook een blik in de nabije toekomst.”
C2. Isabelle Verhaert, Stad Antwerpen: Bouwcode Stad Antwerpen volledig vernieuwd – “Voorjaar 2011 werd in Antwerpen een nieuwe stedenbouwkundige verordening 'bouwcode' van kracht voor het stedelijk gebied. Deze bepaalt hoe in de stad Antwerpen gebouwd of verbouwd mag worden. De oude Antwerpse Bouw- en Wooncode was aan herziening toe. Nieuwe stedelijke ruimtelijke ontwikkelingen, nieuwe inzichten rond duurzaamheid, welstand, veiligheid, waterhuishouding, fietsparkeren, publiciteit, terrassen, gewijzigde regelgeving en nieuwe bouwtechnieken en ontwikkelingen vroegen om een grondige aanpassing. De nieuwe versie stimuleert duurzaam en milieuvriendelijk bouwen en verbouwen. Bouwers en verbouwers die de code naleven, zorgen mee voor een leefbare omgeving waar het aangenaam wonen is. Ontdek op de Transitiearena de Antwerpse bouwcode voor de 21ste eeuw.”
D2. Pieter Verstraete, architect: Bouw van een CO2-neutrale nulenergiewoning – ‘Pieter Verstraete, architect en energiedeskundige, zette voor zijn gezin een fraai vormgegeven woning neer die volgende elementen weet te bundelen: CO2-neutraal, nulenergie en bio-ecologisch. Geïntrigeerd? Pieter zet op de Transitiearena voor u zijn complete aanpak uiteen.’
E2. Alexis Versele, DOMUS MUNDI: Debat: Duurzaam bouwen voor kwetsbare groepen – “Een groot deel van de groep van de sociaal meest kwetsbaren valt uit de boot bij sociale huisvestingsmaatschappijen (SHM). Alexis Versele, architect en bezieler van Domus Mundi, stelt de vraag of er geen extra dimensie kan gecreëerd worden door ‘casco’ woningen en appartementen ter beschikking te stellen. Deze kunnen dan verder afgewerkt worden met en/of door potentiële bewoners, er kan worden samengewerkt met sociale werkplaatsen of andere (sociale economie) bedrijven, enz. Maar zijn SHM wel gestructureerd om bedrijven uit de sociale economie te betrekken bij hun bouwprojecten? Is het mogelijk om te starten met één of meerdere pilootprojecten waarbij de lokale mogelijkheden van circulaire economie, Material Flow Management en tewerkstelling maximaal worden benut? Een debat!”
Namiddag:
Sessie 3: 13u40-14u45
A3. Bouwteams: de toekomst van bouwprojecten? – “In de loop van 2011 hield DuWoBo een rondetafel rond de mogelijkheden van het werken in bouwteams. Het gesprek bracht een hele reeks voor- en nadelen en vooral knelpunten en hinderpalen aan de oppervlakte. Het verslag van deze rondetafel zal kort gepresenteerd worden als inleiding van het debat. Het is tegelijk ook het voorwerp van discussie, omdat het als kritiek kreeg dat het standpunt van de architecten onderbelicht zou blijven. Het debat is dan ook de ideale mogelijkheid om te komen tot een evenwichtige visie op deze benadering, die door velen beschouwd wordt als een natuurlijke evolutie van de aanpak van bouwprojecten.”
B3. Björn Bracke, OMGEVING: Pocket Park als instrument voor duurzame stadsontwikkeling – “Een latent gebrek aan ruimte bemoeilijkt duurzame initiatieven in sterk verstedelijkte gebieden. Vooral de 19de-eeuwse gordel in onze Vlaamse steden, met zijn strak keurslijf van bouwblokken, kampt met een hoge druk op het publiek domein. Het pocket park, een druppel groen in de stad, kan mogelijk een antwoord bieden. Al in de jaren ‘60 werden pocket parks, vaak niet groter dan een bouwperceel, in de VS ingezet om speelruimte te creëren voor kinderen. Vandaag bieden ze een aantal bijkomende mogelijkheden om duurzame initiatieven te organiseren in onze steden: composteren, afvalbeheer, fietsenberging, fietsherstelplaats, wateropvang, boomgaard, hondenperk, zitgelegenheid enz. Het kan gaan om tijdelijke, vaste of veranderende functies. Maar het is vooral belangrijk dat bewoners in dialoog gaan en zelf de parkjes beheren. Zo kunnen pocket parks een katalysator zijn voor een ruimere verduurzaming van het stedelijk weefsel. Een transitie naar een open bouwblokstructuur met gesloten kringlopen biedt een toekomstperspectief voor die wijken het hard nodig hebben.”
Benedicte Swennen, Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen: Cycle Chic stimuleert de Vlaamse fietscultuur – “Vele steden zetten fors in op veilige fietsinfrastructuur om hun inwoners aan te zetten om te fietsen. Volgens Bond Beter Leefmilieu is dit een basisvereiste, maar moeten steden en gemeenten ook focussen op marketing van de fietscultuur. Cyclechic.be is een levende blog over fietscultuur in Vlaanderen. Naar analogie met het bekende Copenhagen Cycle Chic en in overleg met bedenker Mikael Colville-Andersen focussen ze op stijl, mode, uitstraling en cultuur op de fiets. Het doel is bezoekers te tonen dat fietsen in de stad niet alleen snel en efficiënt is, maar ook modieus en hip. In plaats van het belerende vingertje of rationele argumenten als gezondheid, kostprijs of milieu komt de nadruk op identiteit en status, een insteek die heel sterk werkt voor fietspromotie. De blog bestaat sinds 2009 en krijgt wekelijks een 1000-tal bezoekers. Het project ‘Cycle Chic in de stad’ wil de filosofie van Cycle Chic, nl. een bloeiende fietscultuur pompt zuurstof in de stad, tot leven brengen. Men stapt uit de virtuele wereld en in de reële stadsomgeving door middel van ‘Cycle Chic interventies’ in de stad. Zo krijgen de fietsers in Vlaamse steden een gezicht, worden inwoners bewust van hun verplaatsingsgedrag en versterkt de fietscultuur.
C3. Jeanneke van de Ven: Transition Towns in Vlaanderen – “De afgelopen jaren zijn er in Vlaanderen naar analogie met verschillende buitenlandse voorbeelden heel wat zgn. Transition Towns ontstaan. Het gaat daarbij steeds om lokale gemeenschappen - zowel dorpen, kleine steden als wijken in grote steden - die zelf aan de slag gaan om hun manier van wonen, werken en leven meer duurzaam en minder olieafhankelijk te maken. Daarbij wordt er beroep gedaan op de eigen inzichten, wijsheid, creativiteit en ervaringen van gewone mensen. De kracht zit met andere woorden in de gemeenschap zelf. Jeanneke van de Ven duidt het fenomeen, in de Britse pers al omschreven als 'het meest grensverleggende sociaalecologische experiment van deze tijd’, geeft een stand van zaken in Vlaanderen en focust op enkele specifieke Towns.”
D3. Leen Peeters, Th!nk E en VUB: smart low energy renovation – “In het kader van de VEAdemonstratieprojecten is een groep bedrijven bezig met het opzetten van een 'slimme bijna-nulenergierenovatie' van een oude woning. Er wordt geprobeerd de hele zaak open te trekken om actief bij te dragen aan de transitie naar een duurzaam kader voor renovaties. Daarbij is er specifieke aandacht voor informatie, ondersteuning, wettelijk kader, enz. Leen Peeters van Th!nk E stelt het project (www.zehr.be) voor.”
Peter De Smet, Clean Energy Invest: Het potentieel van groene warmte uit rioolwater – “In enkele Europese landen is al volop ingezet op het winnen van restwarmte uit afvalwater. Momenteel loopt een haalbaarheidsstudie voor toepassing van deze technologie in Vlaanderen. Peter De Smet schetst de innovatieve aanpak, waarbij rioolwater aangewend wordt om groene warmte te creëren.”
E3. Eddy Janssen, Karel de Grote-Hogeschool: De ‘energiecirkel’: een schematisch overzicht van de verschillende vormen van energieconversie – “Eddy Janssen, docent aan de Karel de GroteHogeschool en leider van de onderzoeksgroep ‘Energie & Duurzame Ontwikkeling’ geeft in deze
presentatie praktisch toepasbare duiding bij de verschillende warmtestromen, thermodynamische kringprocessen en combinaties. Inzicht in deze materie wordt steeds belangrijker nu de link tussen arbeid en warmte meer ingang vindt in gebouwen - denk aan WKK, warmtepompen, gasabsorptiewarmtepompen en trigeneratie. Ook vrije koeling, warmterecuperatie, hernieuwbare energie en zelfs warmtevernietiging passen in de ‘energiecirkel’. Eerst worden de thermodynamische hoofdwetten kort toegelicht, met de nadruk op hun praktische betekenis. Het begrip ‘rendement’ wordt besproken met betrekking tot de benodigde primaire energie. Met deze presentatie wordt inzicht in ‘oude’ en ‘nieuwe’ energiesystemen beoogd.”
Sessie 4: 15u-16u
A4. Luk Vandaele, WTCB: Vlaanderen renoveert: horizon 2020-2050 – “In het jaar 2020 zijn er in Vlaanderen geen energieverslindende woningen meer. Dit is de ambitieuze doelstelling die de Vlaamse overheid heeft vooropgesteld in het Energierenovatieprogramma 2020. Om dat te realiseren focust de overheid op drie actiepunten: alle daken en/of zoldervloeren degelijk isoleren, geen enkele beglazing meer en alle verouderde verwarmingsinstallaties vervangen door efficiënte toestellen. Luk Vandaele bespreekt het Vlaamse Energierenovatieprogramma 2020 in het licht van het Europese beleid met 2050 als horizon.”
B4. Pieter Verbist, architect: Living earth building structures – ‘Vertrekkend vanuit het respect voor de aarde en omgeving, wil architect Pieter Verbist onderzoeken of het mogelijk is om meer te gaan werken met hernieuwbare en natuurlijke lokale bouwmaterialen of woonelementen. Slow architecture als deel van het cultureel landschap.’
Daan Dessers, Earthship Belgium VZW: Earthships in België: wind in de zeilen? - ‘Een Earthship is een duurzaam en ecologisch verantwoord huis, dat geheel onafhankelijk in alle behoeften van zijn bewoners kan voorzien. Het concept van het Earthship is gebaseerd op drie ideeën: autonomie van de bewoners, het toepassen van duurzame technologie en het hergebruik van afgedankte producten. Daan Dessers geeft toelichting bij deze uitgangspunten, maakt een stand van zaken op en ontvouwt de verdere plannen van Earthship Belgium VZW.’
C4. Stefan Siffer, Vlaams Architectuurinstituut (VAi): Dierbaar is duurzaam, zes stellingen rond architectuur, cultuur en ecologie – ‘Stefan Siffer, projectleider bij het VAi, geeft duiding bij het vlugschrift ‘Dierbaar is duurzaam’ dat het Vlaams Architectuurinstituut eind 2011 publiceerde. Vandaag wordt het duurzaamheidsbegrip binnen architectuur en stedenbouw vaak zuiver bouwtechnisch benaderd. Het vlugschrift behandelt niet alleen het ecologische, maar ook de culturele en sociale aspecten van duurzaamheid.’
Pat De Wit, Bij’ De Vieze Gasten: Theatergebouw als duurzame culturele ontmoetingsplaats – ‘Bij’ De Vieze Gasten is een sociaalartistiek project en is het kloppend culturele hart van de buurt de Brugse Poort in Gent. Enerzijds is Bij' De Vieze Gasten een prachtige zaal voor theater- en familievoorstellingen, muziekconcerten, cabaret en comedy. Anderzijds is Bij’ De Vieze Gasten een ontmoetingsruimte en broedplaats voor talrijke artistieke buurtprojecten. Via sociaal geëngageerde artistieke projecten streeft de organisatie naar een duurzame wereld waar mensen vrij en respectvol met elkaar samenleven. Vanuit dit gedachtegoed werd tijdens de verdere uitbreiding van het bestaande theatergebouw geopteerd voor een passiefhuis. Eind januari 2007 werd de nieuwe foyer plechtig ingehuldigd. Voor de realisatie van dit bescheiden maar verrassend bijgebouw, is geopteerd voor een passiefhuis. Pat De Wit vertelt over het eigen gebouw als voorbeeld van een steeds breder gedragen stroming naar meer duurzaamheid in de culturele sector, die vorm begint te krijgen in het transitietraject Eco-cultuur. Het houtskeletgebouw zorgt voor een rationeel energieverbruik, passieve warmte en kwaliteitsvolle ventilatie – mét oog voor het financieel rendement.’
D4. Filip Dobbels, WTCB: Luchtdichtheid van gebouwen, grote uitdaging voor alle bouwberoepen – ‘Filip Dobbels presenteert een paper die WTCB recent samenstelde. Daarin worden alle aspecten van luchtdichtheid op een overzichtelijke manier in de kijker gezet. De gewestelijke regelgevingen voor de energieprestaties van gebouwen verstrengen aan een razend tempo. Naast een doorgedreven thermische isolatie van de gebouwschil en het gebruik van performante technische installaties (bv. ventilatiesystemen) zal ook een goede luchtdichtheid binnenkort onontkoombaar worden. Filip Dobbels loodst u door het thema.’ Herman Paesen, Sypa: live-demonstratie blowerdoortest – ‘Namens de firma Sypa demonstreert Herman Paesen live een blowerdoortest. Sypa is het eerste Belgische bedrijf met de nodige Europese certificaten inzake luchtdichtheid. Hij getuigt daarbij ook over de zaken die zijn firma in de praktijk tegenkomt.’
E4. Andries Gryffroy, Erbeko: het Vlaams Energiebedrijf: doel en aanpak – ‘Energiespecialist Andries Gryffroy werd recent aangesteld als voorzitter van de raad van bestuur van het nieuwe Vlaams Energiebedrijf. Op deze Transitiearena stelt hij het Vlaams Energiebedrijf voor en geeft hij een stand van zaken. De focus ligt daarbij vooral op de aanpak van de Vlaamse overheidsgebouwen volgens het ESCO-model. Wat houdt het ESCO-model in? Wat zijn de eventuele voor- en nadelen? En wat zijn de ambities van het Vlaams Energiebedrijf?’
