Programma van Eisen MOB Veldhuizen, augustus 2010 Pagina 2 van 30

Programma van Eisen MOB Veldhuizen, Loenen

Gemeente Apeldoorn Augustus 2010

Programma van Eisen MOB Veldhuizen, augustus 2010

Pagina 2 van 30


Pagina 3 van 30

Programma van Eisen herbestemming MOB Veldhuizen

INHOUDSOPGAVE 1.

2.

COLOFON

3. 4. 5.

Gemeente Apeldoorn Augustus 2010 Projectgroep Gemeente Apeldoorn Richard Snelders – Projectmanager Hans Timmer – Programmamanager Yvet Oude Elferink – Assistent Projectmanager Michel van Unen – Stedebouwkundige Kees de Jong – Wonen Jan de Bruijne – Verkeerskundige Gert Jan Blankena – Ecologie Jeroen van der Kruit – Planeconoom Evert Leusink – Cultuurhistorie Gert Jan de Ruiter - Milieu Dienst Landelijk Gebied Regio Oost Marcel Nijhof - Projectleider Harry Boersma - OGR Procesmanager Karin Dijkstra - Procesmanager Mark Obbink - Ruimtelijk ontwerper en DTP Pieter Molenaar - Medewerker gebiedsontwikkeling Jeroen van Lenthe - Vastgoed Jan Willem Derksen - RVOB Vastgoed Leon Klein Tank - Adviseur Programma van Eisen MOB Veldhuizen, augustus 2010

6.

Intro 1.1 Te koop wegens vrede 1.2 Ruimte voor herontwikkeling met kwaliteit Het ontwikkelkader 2.1 Het programma van eisen 2.2 De ontwikkelopdracht 2.3 Opgave ruimtelijke kwaliteit De ontwikkelprincipes De ontwikkelvisie Het Programma van eisen 5.1 Functioneel programma van eisen 5.2 Ruimtelijk programma van eisen 5.2.1 Boswonen 5.2.2 Museumboulevard 5.2.3 Beplanting en terreininrichting 5.2.4 Infrastructuur Ontwerpprincipes en impressies

Bijlagen I ruimtelijke analyse plangebied a. ligging en opbouw van het plangebied b. identiteit en ruimtelijke kwaliteit c. kwaliteiten van het gebied II ruimtelijk beleid III planproces IV thematische specificatie en achtergronden a. cultuurhistorie en archeologie b. ecologie c. milieu d. civiel, openbare ruimte en water

Pagina 4 van 30

5 5 5 5 5 5 5 7 7 11 11 13 13 13 15 15 18

22 22 22 24 24 26 27 27 27 27 29

1. INTRO 2. HET ONTWIKKELKADER 1.1 Te koop wegens vrede Het militaire magazijnen en loodsen complex Veldhuizen in Loenen is verleden tijd. Waar ooit het militair materieel klaar stond voor mobilisatie ten tijden van de Koude Oorlog is het terrein nu te koop wegens vrede. In de toekomst krijgt het nabij gelegen dorp Loenen de ruimte om in een groene bosrijke enclave te wonen en wordt de Veluwse Stoomtreinmaatschappij de kans geboden om een museumboulevard tot ontwikkeling te brengen. 1.2 Ruimte voor herontwikkeling met kwaliteit De Gemeente Apeldoorn is voornemens om de ontwikkeling van een groen woonconcept met museumboulevard op het voormalige militair terrein Veldhuizen mogelijk te maken. De woningbouwlocatie is opgenomen in de structuurvisie voor het dorp Loenen. Bij deze herontwikkeling staat de identiteit en kwaliteit van de groene besloten bosenclave voorop. De kwaliteit van de bestaande cultuurhistorische en ecologische waarden dienen gekoesterd te worden en nieuwe architectonische en museale waarden moeten worden toegevoegd.

2.1 Het Programma van Eisen Bij de herontwikkeling van de locatie is het Programma van Eisen (PvE) met bijbehorend schetsontwerp het kader voor de ontwikkelde partij. Het betreft leidende en richtinggevende uitgangspunten voor de herontwikkeling. Het PvE beschrijft en verbeeldt zowel de gewenste ruimtelijke en functionele samenhang op het terrein als met de omgeving en geeft tevens aan welke waarden,kwaliteiten beschermd dan wel gecreëerd moeten worden. Het PvE is opgesteld door de verkopende partij de Dienst Landelijk Gebied en Domeinen in samenwerking met de gemeente Apeldoorn. 2.2 De ontwikkelingsopdracht Ontwikkel op basis van de bestaande lay-out van het militaire terrein een eigentijds en duurzaam woonconcept met ruimte voor ontwikkeling van een museumboulevard in samenwerking met de initiatiefnemer de Veluwse Stoomtrein Maatschappij (VSM). Het initiatief voor de ontwikkeling van de museumboulevard vraagt op basis van dit document nog om de nodige afstemming en scherpte tussen de VSM als initiatiefnemer, de gemeente Apeldoorn en de kopende partij. Wanneer het initiatief van de VSM niet haalbaar is, zal dit plandeel een groenbestemming krijgen. De rest van het gebied wordt voorzien van een bestemming wonen voor maximaal 80 woningen in het totale plangebied. 2.3 Opgave Ruimtelijke Kwaliteit Bij de herontwikkeling zijn de bestaande kwaliteiten en de historische context van de plek leidend. De belangrijkste kwaliteitsdrager is het groene en introverte karakter van de bosenclave en de lay-out van het militaire terrein. Deze lay-out wordt gekenmerkt door eenduidige ritmiek van gebouwen welke zowel verankerd is in de groenstructuur als verbonden is met de lange ontsluitingswegen die als zichtlijnen bijdragen aan de kwaliteit van de plek. Nieuwe kwaliteiten moeten gezocht worden in de nieuw en eigentijds gebruik van bestaande en nieuw te bouwen gebouwen. Belangrijke aandacht moet uitgaan naar de beeldkwaliteit van de architectuur van de bebouwing en de inpassing van de randen van het complex. Daarnaast zal de herbestemming van een deel van het gebied tot museumboulevard tot de verbeelding moeten spreken die qua uitstraling en omvang representatief is voor de historische context van deze plek.


Pagina 5 van 30


Pagina 6 van 30

3. DE ONTWIKKELPRINCIPES Voor een ecologisch, sociaal en economisch duurzame herontwikkeling van het complex zijn onderstaande zes principes opgesteld. Deze principes zijn bedoeld als inspirerend richtsnoer voor iedereen die in de komende tijd betrokken is bij de herontwikkeling van het militaire terrein en ontwikkelingen in directe ontwikkeling van het complex.

Mensen maken de plek Mensen ontlenen mede hun trots aan de plek waarin zijn wonen en activiteiten kunnen ontplooien. Verschillende van de aanwezige gebouwen lenen zich uitstekend voor activiteiten die bij kunnen dragen aan de levendigheid en de sociale cohesie op de locatie. Wij vragen u hiervoor extra aandacht te hebben.

Verbind plaats en context De meerwaarde van de herontwikkeling moet gevonden in het samenbrengen van de verschillende verhaallijnen, tijdslagen uit de ontwikkelingsgeschiedenis van de plek en de cultuurhistorische en recreatieve verbondenheid met de Veluwe.

4. ONTWIKKELINGSVISIE

Koester diversiteit De directe omgeving kent een diversiteit aan woonlandschappen met bijbehorende identiteit en bebouwingstypologie. Het unieke karakter van een bosenclave met een strak ritmisch bebouwingspatroon dient voor Veldhuizen gekoesterd te worden. Sociale diversiteit op de locatie moet gezocht worden in het woningbouwprogramma door ruimte te bieden aan diverse doelgroepen. De ecologische diversiteit van de locatie dient gezocht te worden in het bestaande groene raamwerk waarbij extra aandacht wordt gevraagd voor het natte component. Combineer gebruiksfuncties met natuur Het beeldbepalende en ecologische aspect van de locatie is de aanwezigheid van het robuuste groene raamwerk. De uitdaging is om de nieuwe gebruiksfuncties zodanig in te passen en vorm te geven dat integratie en het vergroten van natuurwaarden mogelijk wordt in samenhang met de directe omgeving. Het in alle opzichten duurzaam instandhouden van het ecologisch raamwerk dient voorop te staan. Scheiding tussen woongebied en museumboulevard VSM Bij de herontwikkeling van het gebied is vanuit leefbaarheid en exploitatie fysieke scheiding tussen het woongebied en de museumboulevard noodzakelijk. Ontwerp gezonde en duurzame systemen De herontwikkeling van de locatie is tevens een duurzaamheidvraagstuk. Gevraagd wordt om innovatie aan te wenden bij het ontwikkelen van een duurzaam kringloopsysteem op het gebied van water, energie en bouwen. Programma van Eisen MOB Veldhuizen, augustus 2010

Wat zal het toch mooi zijn wanneer deze bosenclave herontwikkeld kan worden tot een unieke woonomgeving waar wonen nieuwe architectonische kwaliteit toevoegt, de cultuurhistorie weer tot leven wordt gebracht en de flora en fauna van de Veluwe zich verder kan ontwikkelen. Richtinggevend voor de ontwikkelingsvisie is het bijbehorende indicatieve schetsontwerp. De ontwerpuitgangspunten De herontwikkeling moet garant staan voor: - Sociaal economisch perspectief voor het dorp Loenen - Ruimtelijk kwaliteit waarbij het verleden een nieuwe ruimtelijke en functionele betekenis krijgt - Een unieke beleving van een Veluws toeristisch en recreatief product De herontwikkeling moet zijn: - Een combinatie van functies die elkaar in sociaal en ecologisch opzicht versterken - Een groen leefgebied met een eigen architectonische kwaliteit en identiteit - Een duurzaam en levensbestendig woongebied voor iedereen De herontwikkeling moet verbinden: - De cultuurhistorie van de plek met het eigentijdse van nu. - De ecologie van de beboste Veluwe met het omliggende open agrarisch gebied. - De recreatie in de omgeving, in het bijzonder het initiatief van de museumboulevard, Hotel Bosoord en in het algemeen het cultureel erfgoed in Loenen en omgeving. Bovengenoemde uitgangspunten worden in het volgende hoofdstuk nader uit uitgewerkt. Pagina 7 van 30


Pagina 8 van 30


Pagina 9 van 30


Pagina 10 van 30

5. HET PROGRAMMA VAN EISEN De herontwikkeling van het militaire terrein en het aangrenzend VSM terrein moet voldoen aan het ruimtelijk- en functioneel programma van eisen. Het betreft hier een programma van eisen op hoofdlijnen. Nader gespecificeerde, technische eisen staan in de bijlage per thema vermeld.

Realisering en fasering in de bouw De bouw van de woningen dient gestart te worden in 2013 en vervolgens gefaseerd in drie jaar gerealiseerd te zijn. Het bouwritme dat gewenst wordt betreft j1: 40% j2: 40% en j3 20%. Over realisatie van de museumboulevard worden nog nadere afspraken gemaakt. Voorlopig wordt gemakshalve uitgegaan van het woningbouwritme.

5.1 Het functioneel programma van eisen Woningbouw Een bouwprogramma van maximaal 60-80 woningen in de verhouding 30-4030. Kwantitatief betekent dit ruimte voor maximaal 24 woningen in de klasse sociale huur en koop, 32 woningen in vrije sector klasse 1 en 2 en 24 woningen in de vrije sector klasse 3+ (inclusief de 2 bestaande en vrijstaande dienstwoningen). Het betreft hier laagbouw waarvan circa 36 rijenwoningen (voor starters en gezinnen) en 44 laagbouwwoningen in het type rij-, hoekwoning, 2^kap en vrijstaand. Met de aanbeveling om naast de 8 als sociale koop bestemde woningen ook de 16 sociale huurwoningen flexibel als maatschappelijk gebonden eigendom (MGE) aan te bieden (dit vergroot de kans voor dorpsgebonden jonge bewoners om een woning binnen het dorp te vinden) en een aantal woningen als (zorg) woningen voor senioren (levensloopbestendig of 0-treden) of vormen van begeleid wonen te realiseren. Een museumboulevard Een initiatief van de VSM en nader af te stemmen tussen Gemeente Apeldoorn en kopende partij) waarbij ruimte wordt geboden voor het hergebruik van de bestaande gebouwen bestaande uit: vier loodsen (gebouw nr 26-29), twee munitiebunkers (24,25) en de bestaande infrastructuur ten behoeve van expositieruimte. Daarnaast wordt ruimte buiten het MOB complex gegeven aan de herbouw van het voormalig station Loenen ten behoeve van horeca en/of vergaderfaciliteit. Invulling van het initiatief op basis verderop te noemen eisen en in afstemming met de gemeente Apeldoorn en partijen in de omgeving. Overige maatschappelijke functies Kleinschalig, recreatief en ten dienste van de bewoners en/of aanvullend op het bestaande recreatieve arrangement. Ontwikkeling van deze functies gaan ten koste van het maximaal toelaatbaar bouwoppervlak van de 80 woningen.


Toewijzingsbeleid wonen Sociale huurwoningen op basis van convenant Woonkeus Stedendriehoek. Zorggerelateerde woningen worden op voorspraak van de wachtlijst beheerder Woonkeus Stedendriehoek toegewezen door Woningstichting Beter Wonen (eventueel met mogelijke tussenkomst van de gemeente Apeldoorn). Kwaliteitseisen duurzaam bouwen Bij de bouw zijn de kwaliteitseisen de DAF en GPR-Gebouw met minimaal 80m2 GBO uitgangspunt. Daarnaast is het consument gericht bouwen door het in vroeg stadium inschakelen van bewoners in het bouwproces gewenst. Kwaliteitseisen groene ruimte Groene raamwerk moet ecologisch kunnen functioneren en bijdragen aan de leefbaarheid in het gebied. Onderhoud en beheer van de groene ruimte, in het bijzonder het groene raamwerk in één hand. Deelname aan een op te richten vereniging van eigenaren in dit gebied is gewenst. Infrastructuur - Scheiden van bestemmingsverkeer; het verkeer van het woongebied mag niet vermengd worden met (bezoekers) verkeer van de museumboulevard - Vermenging van verkeersstromen en dubbelgebruik beide functiegebieden niet toegestaan. - Duurzaam veilig inrichten verblijfgebied met een 30 km zone. - Waterhuishouding gebaseerd op ecologische principes; principe hanteren van bergen, vasthouden en afvoeren door gebruik van de bestaande greppels en laagten in het terrein. - Verlichting duurzaam en innovatief toepassen. - Lichtvervuiling zoveel mogelijk beperken door terughoudend te zijn met aanbrengen van armaturen in de buitenruimte.

Pagina 11 van 30


Pagina 12 van 30

5.2. Het ruimtelijk programma van eisen 5.2.1 Boswonen Aan het wonen worden de volgende ruimtelijke en kwalitatieve eisen gesteld. Hergebruik bestaande bebouwing - Continueren gebruik van de bestaande dienstwoningen en tuinen onder voorwaarde dat de in bruikleen uitgegeven ondergrond teruggevorderd wordt en beschikbaar wordt gesteld van de herontwikkeling. - Hergebruik van het poortgebouw (gebouw 4) en de verzamelloods (gebouw 8) ten behoeve van sociale woon- en werkfuncties passend bij het karakter van het gebied en in gezamenlijk beheer onder te brengen bij de bewoners. - Wenselijk hergebruik van wapenkamer (gebouw 3), vergaderruimte, documentenopslag (gebouw 6) Stedenbouwkundige verkaveling - Aansluiten op de stedenbouwkundige opzet van het militaire terrein - Bebouwing situeren ter hoogte van bestaande voetprint bebouwing (incl. beton/asfaltplint) - Hanteren van strakke doorlopende rooilijn per bouwblok (van maximaal 6 woningen) - Vaste bebouwingsritmiek overeenkomstig de bestaande situatie - Maximaal bouwblok van 1 tot max 6 woningen - Woningen beschikken over voor- en achtertuin - Vaste nok en goothoogte per bouwblok (van maximaal 6 woningen)

5.2.2 Museumboulevard Hergebruik bestaande loodsen en infrastructuur - herbestemming van alle gebouwen en bestaande infrastructuur is mogelijk - hergebruik van de bestaande 4 loodsen (gebouw nr. 26-29) en de 2 munitiebunkers (24,25) - wegen mogen op basis van de bestaande lay-out omgezet worden in sporen Stedenbouwkundige verkaveling - de bestaande lay-out van het militaire terrein is sturend voor de herontwikkeling - authentieke herbouw van het historisch station Loenen op basis van de historische voetprint Nieuwbouw en Architectonische kwaliteit - Historische overkappingen toegestaan; gebogen transparante overkappingen zijn toegestaan, mits deze vanuit de historische context aantoonbaar zijn. - Nieuwe overkappingen zijn toegestaan mits deze een verbindend element vormen de expositieruimte tussen de bestaande loodsen, de oriëntatie evenwijdig verloopt met de bestaande infrastructuur. - De afmeting van de kap bedraagt maximaal 3x de lengte en 2x de breedte van de bestaande loodsen. De nokhoogte van de gebogen kap in het midden is max. 1,5 de hoogte van de bestaande loodsen.

Nieuwbouw en architectonische kwaliteit - Eigentijds handschrift met verwijzing naar de loodsen (in materiaal en textuur) - Eén ontwerp DNA gebaseerd op de toepassing en afwisseling van maximaal 3 bouwmaterialen - Gevarieerde architectuur voor ieder bouwblok van rijwoningen.


Pagina 13 van 30


Pagina 14 van 30

5.2.3 Beplanting en terreininrichting Algemeen Het in stand houden en aansluiten op het inheemse boskarakter van de plek. Groen raamwerk - duurzaam in standhouden van bestaande bosstroken, open plekken en houtsingels - minimale breedte van de bosstroken in de toekomstige situatie 20 meter - doorsnijding van de groenstrook in de lengte richting niet toegestaan - doorsnijding in de dwarsrichting tot een minimum beperken zoals indicatief aangegeven in het schetsontwerp Ecozone in de noordrand plangebied - beschermen en het in standhouden van het foerageergebied van de Das - aanleg van natuurcompensatie - inrichting op basis een nader op te stellen ecologisch Beplanting langs wegen en randen van het complex - aanleg van een inheemse en opgaande transparante beplanting met een groenstrook breedte van minimaal 10 meter - aansluiten op het boskarakter - gebruik van inheems plantmateriaal Bijzondere ontwerpopgave terreininrichting Onderstaande plekken vragen om extra aandacht bij de uitwerking van het ontwerp en de inrichting van de plek. a. Hoofdentree naar beide functiegebieden; representatieve entree van het gebied rekening met een beeldbepalende groene middenberm als duidelijke (erf)scheiding tussen de verkeersstromen woongebied en museumboulevard b. Collectieve buitenruimte; afstemming van het maatschappelijk hergebruik van de gebouwen 4, 6, 8 met de inrichting van de buitenruimte met de wens van een openbare speelvoorziening c. Overgangen beide functiegebieden; de overgangen van stationsomgeving naar museumboulevard en woongebied. Hierbij dient met name rekening gehouden te worden met de inpassing van een fysieke afscheiding en de inpassing van verkeersvoorzieningen. d. Inpassing van aantrekkelijke langzaam verkeersverbindingen als dwarsverbinding tussen de woonstraten en gekoppeld aan open plekken in de groenstructuur. Programma van Eisen MOB Veldhuizen, augustus 2010

e. Inrichting voormalige wasplek tankmaterieel als ecologische verbindingsschakel tussen het plangebied en de aangrenzende groenstrook in het buitengebied. Inrichting met oog voor het de gegevenheden van de plek (combi ecologie en militairverleden) f. Inpassing fundaties in de eco-zone; combinatie van natuurontwikkeling en inpassing van de fundaties van de te slopen loodsen (16, 17, 18) en een recreatieve fiets- en wandelverbinding. 5.2.4 Infrastructuur Algemeen: - verwijderen van ontsluiting ter hoogte van de eco-zone; ten behoeve van natuurontwikkeling - gezamenlijke entree beide bestemmingen voor autoverkeer alleen mogelijk via de entreeweg Veldhuizen - verkeersveilige aanpassing van de Hoofdweg N789 vereist ter hoogte van de kruising Veldhuizen- Molenallee - respecteren en gebruik maken van de bestaande lay-out; verwijderen, minimaliseren van de infrastructuur ter hoogte van de geplande eco-zone en bestaande keerlussen toegestaan. De achter ingang MOB complex komt te vervallen. - Heroriëntatie parkeergelegenheid Hotel Bosoord; in verband met rechtstreeks kruizen van het toeristisch fietsverkeer door bezoekers van het Hotel aan de Hoofdweg gaat de voorkeur uit naar het achterom of aan de zijkant inpassen van de bestaande parkeervoorziening eventueel in combinatie met de VSM. Hierdoor neemt de verkeersveiligheid van het (toeristisch) verkeer toe en is het tevens mogelijk om tot een kwalitatieve inpassing van hotel en omgeving te komen.

Pagina 15 van 30


Pagina 16 van 30

Boswonen

Museumboulevard

Ontsluiting autoverkeer - bestaande entree en lay-out gebruiken als hoofdontsluiting - hoofdwegen, rechtstanden vrij houden van objecten in verband met gewenste zichtlijnen - één extra dwarsverbinding toegestaan als verbinding tussen twee rijwegen (op basis van schetsontwerp)

Spoorverkeer - gebruik van bestaande sporen en aanvullend alleen mogelijk op basis van de bestaande lay-out van het MOB complex en als compensatie van de te verwijderen sporen ter hoogte van huidige opstelplaats van treinmateriaal.

Achtertuin ontsluiting rijwoning - aanleg van een halfverhard pad met een maximale breedte van 1,5 meter als scheiding tussen de groenstrook en de tuinafscheiding in verbinding met de hoofdweg. Ontsluiting fiets- en wandelverkeer - via bestaande lay-out en aanvullend als dwarsverbinding toegestaan in oost west richting zoals indicatief aangegeven in het schetsontwerp - aansluiting maken op het bestaande en door de ontwikkelaar te verbeteren zandpad aan de noordzijde van het plangebied Parkeervoorzieningen - op eigen terrein buiten de rijbaan; 2 parkeerplaatsen per woning - in parkeerkoffers parallel aan de rijbaan, ter hoogte van de bouwblokken en buiten de rijbaan; 1 parkeerplaats per 4 woningen voor bezoekers - inpassing met een landelijke, bosuitstraling (bv gras) Verlichting - armaturen, indirecte verlichting gekoppeld aan de rijbaan en/of gebouwen in een herkenbaar ritme

Autoverkeer - hoofdontsluiting via bestaande entree - eigen entree, gescheiden van het woongebied Fiets- en wandelverkeer - Voorwaarde bij de herontwikkeling is de aanleg van een toeristische ontsluiting voor fiets- en wandelverkeer die de museumboulevard en het station met de omgeving verbindt. - verbinding aanleggen tussen station, museumboulevard en de dorpskern Loenen Parkeervoorzieningen - aanscherping parkeereis bij verdere invulling van de VSM - geconcentreerd op eigen terrein van de VSM met een landelijke uitstraling - twee plekken; permanent en incidenteel (bij evenement) 1. permanent; evenwijdig langs het spoor ter hoogte van de huidige opstelplek materieel en grenzend aan het MOB complex in gepast in de gewenste groenstructuur 2. incidenteel; in het weiland ten westen van de spoorlijn en alleen bereikbaar via de aan te leggen parkeerplaats middels een extra aan te leggen spoorovergang - parkeernorm van 1,2 parkeerplaats per 100m2 BVO - maximaal 150 parkeerplaatsen te realiseren op eigen terrein VSM - bij evenementen incidentele uitbreiding met 100 personenauto’s tot maximaal 250 parkeerplaatsen Verlichting - armaturen beperken tot de gebouwen. Uniforme routebegeleidende verlichting geïntegreerd in het maaiveld, verhardingsoppervlak (o – 40 cm boven maaiveld).


Pagina 17 van 30

6. ONTWERPPRINCIPES EN IMPRESSIES


Pagina 18 van 30


Pagina 19 van 30


Pagina 20 van 30


Pagina 21 van 30

Bijlagen I RUIMTELIJKE ANALYSE TERREIN a. Ligging en opbouw van het plangebied

b. Identiteit en ruimtelijke kwaliteit

Ligging Het militaire complex ligt in het buitengebied van de gemeente Apeldoorn, op loopafstand van de Veluwe en het dorp Loenen. Het terrein wordt vanaf de N789, de Hoofdweg via een secundaire weg Veldhuizen ontsloten. Direct grenzend aan het complex ligt het landhotel Bosoord, de toeristische spoorlijn Apeldoorn - Dieren en het opstelterrein voor treinmaterieel van de Veluwse Stoomtrein Maatschappij (VSM). Planologisch ligt het militaire complex buiten de Ecologische Hoofdstructuur, is het aangemerkt als zoekzone wonen en maakt het onderdeel uit van het nationale landschap Veluwe.

De Veldhuizen, een betekenisvol gebied Een plaats op de Veluwe waar ooit de houtvesterij zich bosrijk uitstrekte en de stoomtrein station Loenen begroette. Waar nu nog afgeschermd van de omgeving de magazijnloodsen uit de Koude Oorlog staan en waar wonen een nieuw wenkend perspectief biedt.

Opbouw van het plangebied De huidige situatie van het te ontwikkelen plangebied bestaat uit: 1. MOB complex; een 13,5ha groot terrein bestaande uit: 1,3 ha bebouwing, 1,2ha infrastructuur en 9 ha (camouflage) groen. 2. Dienstwoningen en erven Woningen uit de jaren zeventig met tuin en kleine opstallen

Het MOB Veldhuizen, een introverte bosenclave In de loop van de tijd is het bos omgevormd tot agrarisch land. Wat nog resteert van de houtrijke omgeving is een bosenclave, gelegen temidden van weilanden en statige lanen, grenzend aan de spoorlijn Dieren – Apeldoorn. In deze bosenclave gaat het militaire Mobilisatiecomplex Veldhuizen schuil. Door de afgeschermde en bosrijke omgeving heeft het terrein een introvert karakter. De planmatige opzet van het terrein bepaalt in sterke mate de identiteit en beeldkwaliteit van de plek en bestaat uit een compositie van langgerekte bospercelen met de daar aan gelegen wegen, greppels en bebouwing. De bebouwing bestaan uit loodsen en magazijnen. Deze zijn geplaatst in een strak ritme en hebben in vorm en maat dezelfde familiaire verschijningsvorm. Het introverte en bosrijke karakter met de beeldbepalende compositie is het behouden waard.

3. VSM terrein Het VSM terrein bestaat uit: - een opslagterrein met sporen voor treinmaterieel - een perceel met verhard perron tevens historische locatie treinstation Loenen - een weiland


Pagina 22 van 30


Pagina 23 van 30

c. Kwaliteiten van het gebied

II. RUIMTELIJK BELEID

De herontwikkeling van het plangebied moet leiden tot een kwaliteitsimpuls voor Loenen en omgeving. Hieronder worden de sterke en zwakke punten en potenties genoemd. Uitgangspunten voor de herontwikkeling zijn: het behouden en versterken van de sterke punten, het programmatisch ombuigen van zwakke punten en het benutten van potenties.

Rijksproject Ontwikkeling Militaire Terreinen, LNV en Domeinen

Te behouden bestaande kwaliteiten - Groene boskarakter; - Besloten en introverte karakter; - Subtiele doorzichten naar het agrarisch gebied; - Ontsluitingspatroon van het terrein. Zwakke punten om te buigen tot kwaliteit - Afwezigheid van fraaie, uitnodigende gebouwen (veel van hetzelfde); - Buitenopslag en terreininrichting VSM; - Slechte bereikbaarheid en toegankelijkheid vanaf lokale en regionale wegen; - Beperkte gebruiksmogelijkheden als gevolg van milieuhinder (hotel Bosoord en melkveehouderijbedrijf). Potenties; te genereren kwaliteiten - Architectonische kwaliteiten bebouwde omgeving; - Recreatieve en cultuurhistorische potentie voor een museumboulevard (afstemming met het VSM initiatief voor de herbouw van het station Loenen); - Kwaliteitsimpuls rond hotel Bosoord; het combineren van parkeerfaciliteiten met de VSM; (dubbelgrondgebruik) kan leiden tot een betere herinrichting van het gebied en daarmee ruimte sparend, waardoor een betere uitstraling, inpassing van het hotel (bv middels aangelegd terras met groenvoorziening) mogelijk wordt; - Aanwezigheid van een recreatief aantrekkelijk uitloopgebied in de omgeving (waaronder kasteel Ter Horst).


In 2004heeft DLG van het ministerie van LNV de opdracht gekregen om, in nauwe samenwerking met Domeinen Onroerende Zaken, voor 53 overtollig geworden militaire terreinen (in totaal 2100 ha) een nieuwe bestemming te vinden. Per terrein zoeken provincies, gemeenten, DLG en andere betrokkenen naar een bestemming die het beste bij het gebied past. De meeste terreinen liggen binnen de Ecologische Hoofdstructuur en krijgen daarom ‘groene functies’ als natuur en recreatie. DLG en Domeinen willen de kosten voor sloop beperken en monumentale gebouwen behouden. Met de opbrengsten uit de terreinen die geschikt zijn voor nieuwe ‘rode functies’ wordt de realisatie van de groene functies en het behoud van monumenten gefinancierd. Voorbeelden van rode functies zijn woningbouw, bedrijventerrein, landgoederen of culturele evenementen. Zodra de planvorming en de inrichting van de terreinen ver genoeg is gevorderd, draagt DLG de terreinen over aan een nieuwe eigenaar. Ruimtelijk ontwikkelingskader (ROK) Militaire Terreinen Gelderland ‘Voldoende munitie voor ontwikkelingen?’ Ontwikkelingsrichting en opgave Veldhuizen - Intensieve gebruiksvormen in combinatie met culturele gebruiksvormen; - Ontwikkeling van verblijfsrecreatie (groei en krimp) in combinatie met activiteiten rond de Veluwse Stoomtrein Maatschappij en Koetsenmuseum zou een optie kunnen zijn; - Wonen blijft voor dit terrein een optie indien blijkt dat een recreatieve invulling op termijn niet mogelijk is. Uitvoeringskader Provinciaal Meerjarenprogramma Vitaal Platteland Het complex ligt binnen de begrenzing van de Beekberger Poort, een gewenste ecologische verbindingszone die de Veluwe met de IJssel(vallei) moet gaan verbinden.

Pagina 24 van 30


Pagina 25 van 30

III PLANPROCES In de afgelopen jaren hebben de volgende activiteiten en besluiten plaats gevonden om tot een kwalitatieve herbestemming te komen van het MOB Veldhuizen: Proces met omwonenden en gemeenteraad Ontwerpatelier Loenen Met de ontwikkelingskoers uit het ROK als vertrekpunt is in maart 2006 door DLG een interactief ontwerpatelier georganiseerd waarin zowel de ontwikkelingskoers voor het MOB complex Veldhuizen als het MMC (munitiemagazijncomplex) Scherpenberg vanuit de context van de ontwikkeling van de Beekbergerpoort in samenhang zijn verkend. In het ontwerpatelier is een keuzepallet voor beide terreinen in beeld gebracht. Diverse partijen waren hierbij betrokken waaronder de dorpsraad Loenen, Natuurmonumenten, de gemeente Apeldoorn de Provincie Gelderland en het waterschap Veluwe. De voorkeur van de betrokken partijen ging uit naar het uitwerken van een combinatie van wonen, werken en maatschappelijke functies (model mixed uses) Standpunt/Besluit gemeenteraad De gemeenteraad heeft 5 juli 2007 besloten (ingestemd) met de functiewisseling van het militaire complex naar wonen in combinatie met werken en recreatie (bijvoorbeeld inpassen van de VSM). In hetzelfde besluit is ook het woningbouwprogramma opgenomen van maximaal 80 woningen met een verdeling van 1/3e deel sociale huur, 1/3e deel middeldure koop en 1/3e deel dure koop. Ten aanzien van de recreatieve invulling is door de VSM verzocht de mogelijkheden van inpassen op deze locatie langs het spoor te onderzoeken.

Structuurvisie Loenen 2020, Loenen een dorp om te zoenen! In januari 2009 is door de gemeente Apeldoorn in samenspraak met het dorp Loenen een structuurvisie opgesteld. Deze structuurvisie geeft een beeld van de gewenste ontwikkeling van het dorp en de directe omgeving waaronder ook het MOB terrein Veldhuizen. De visie moet nog worden vastgesteld door de gemeenteraad van Apeldoorn en zal na besluitvorming ingepast worden in de Regionale Structuurvisie van het Stedendriehoek. Belangrijk onderwerp in de structuurvisie is de wijze waarop kan worden voorzien in de woningbehoefte van Loenen. Het MOB terrein is aangewezen als woningbouwlocatie voor maximaal 80 woningen, te realiseren in de periode 2013-1016. Naast het wonen besteedt de visie ook aandacht aan de landschappelijke en recreatieve kwaliteitsaspecten van Loenen zoals het koesteren van beken en sprengen en het aanpassen van openbare ruimte rond het dorpshuis. Ambtelijk werkatelier DLG en Gemeente Apeldoorn Op 26 mei 2009 heeft een werkatelier plaats gevonden tussen de verschillende disciplines van beide organisaties. Doel van deze bijeenkomst was om te komen tot een gedragen Programma van Eisen (PvE) waarbij het PvE de basis moet zijn voor (1) het borgen van de belangrijkste kwaliteiten en opgaven op het gewenste detailniveau, (2) de basis om exploitatieberekeningen te kunnen uitvoeren en (3) voldoende ruimte te geven aan de creativiteit uit de markt. De uitkomsten van dit werkatelier vormen de basis van dit voorliggende document.

Ontwikkeling van modellen en stedenbouwkundige verkenning Tijdens het ontwerpatelier Loenen in maart 2006 is met vertegenwoordigers van verschillende belanghebbende organisaties de programmatische bandbreedte verkend van het militaire MOB complex in relatie tot de omgeving en het dorp Loenen. Het atelier heeft geleid tot een ambtelijk en bestuurlijk gedragen voorkeursmodel bestaande uit een programmatische mix van wonen, werken en recreëren. Met deze mix is, aan de hand van een stedenbouwkundige verkenning, een eerste planconcept opgesteld als input voor het verdere planproces Programma van Eisen MOB Veldhuizen, augustus 2010

Pagina 26 van 30

IV THEMATISCHE SPECIFICATIE en ACHTERGRONDEN a. Cultuurhistorie en archeologie

b. Ecologie

Cultuurhistorie In oorspronkelijke doel, opzet en architectuur is het complex representatief voor de wederopbouwperiode als de maatschappelijke aspecten van de koude oorlog. Als zodanig heeft de het complex cultuurhistorische waarde. Het complex rechtvaardigt vooralsnog geen bescherming als monument of beschermd gezicht, maar is wel een inspiratiebron voor nieuwe ontwikkelingen. Bron: Stoas advies, drs. Pauline Opmeer, 12 december 2005

Flora & Fauna Het complex ligt buiten de EHS en binnen de invloedsfeer van het Natura 2000- gebied de Veluwe. Een quick-scan van de gemeente Apeldoorn heeft aangetoond dat in het gebied beschermde en bedreigde natuurwaarden te verwachten zijn. Met deze natuurwaarden dient bij de planontwikkeling rekening te worden gehouden. Door Arcadis is een natuurtoets uitgevoerd. Op het terrein zijn een aantal soorten flora en fauna aanwezig met verschillende beschermingsniveaus. Zo komen er drie soorten voor die op de Rode Lijst staan: dubbelloof, stijve ogentroost en de heivlinder. Naast deze soorten komen er een groot aantal soorten voor die vermeld staan in tabel 1, 2 en 3 van de Flora- en faunawet. Bron: Veldinventarisaties Veldhuizen, d.d. 24 augustus 2007, 110302/OF7/1M7/HB, uitgevoerd door Arcadis

Uit historisch oogpunt is het van nationaal belang dat enkele MOB-complexen als wezenlijk restant van de Koude Oorlog bescherming genieten van Rijkswege. Veldhuizen is een complex waar de oorspronkelijke structuur in hoofdzaak aanwezig is, maar waarvan grote delen zijn bestraat en waar nieuwe loodsen zijn gebouwd. Bij de totale eindwaardering van de 53 MOB complexen (waarbij gekeken is naar de ensemble waarde, gaafheid, zeldzaamheid) heeft het complex Veldhuizen een eindwaardering 8 gekregen samen met nog 28 andere terreinen. Bron: RA CM, Militair erfgoed, categoriaal onderzoek wederopbouw 19401965, Michel Kruidenier, maart 2007 Conclusie Op basis van bovengenoemde onderzoeken, is het advies om de cultuurhistorische betekenis en opzet van het complex als inspiratiebron te gebruiken bij de herontwikkeling van de locatie. Hiermee wordt tevens invulling gegeven aan de Belvedere Nota, een gezamenlijk rijksbeleid van de ministeries OCW, VROM, LNV en V&W dat beoogt om de cultuurhistorie meer richtinggevend te laten zijn in de ruimtelijke inrichting van Nederland. Archeologie Indicatief gaat het om een gebied waar men hoge verwachtingen van heeft. Er is geen informatie voorhanden wat ten tijde van de aanleg van het MOB complex aan archeologisch waardevol materiaal is aangetroffen. Alterra heeft een database van kaarten van het landelijk gebied van Nederland. De archeologische waarden die Alterra aan het projectgebied heeft toegekend zijn hoog. Bron: Alterra, auteursrechten en databankrechten Programma van Eisen MOB Veldhuizen, augustus 2010

c. Milieu Bodem Op het terrein van MOB Veldhuizen zijn in het verleden door middel van bodemonderzoek meerdere verontreinigingsbronnen aangetoond. Bron: Besluit op evaluatierapport van de deelsanering; door GS provincie Gelderland, d.d. 9 september 2009. In 1998 is op een viertal plekken de verontreinigde bodem gesaneerd: • De verontreinigde grond is ontgraven en afgevoerd. Onder gebouw 12 is een sterke restverontreiniging aan minerale olie achtergebleven. Overigens is bij sanering de verontreiniging volledig verwijderd • De verontreiniging in het grondwater is gesaneerd door het onttrekken van grondwater uit drains en lozen op de riolering. Uit de bemonstering van de controlepeilbuizen blijkt dat op 1 locatie (deellocatie 6) sprake is van een lichte restverontreiniging met gechloreerde verbindingen en minerale olie. • Geconcludeerd is dat gesaneerd is in overeenstemming met het goedgekeurde saneringsplan.

Pagina 27 van 30

Kadastraal bericht object (uitdraai 10-6-2009) Op de locatie (BEEKBERGEN C 2433) is sprake van een publieke beperking; kennisgeving, verordening, bevel of beschikking, Wet Bodembescherming. In het Besluit vaststelling ernst en urgentie bij volledig onderzoek (d.d. 21 mei 2001) is door GS van de provincie Gelderland vastgesteld dat op het perceel sprake is van een ernstig en niet urgent geval van bodemverontreiniging, die op een natuurlijk moment (o.a. verkoop) gesaneerd kan worden. Het besluit is genomen op basis van de volgende bodemonderzoeken: Verkennend bodemonderzoek; Oranjewoud d.d. 22 mei 2000, 15068-16271B Nader bodemonderzoek; Oranjewoud d.d. 2 november 2000, 1500906665.NB Bron: bodemonderzoek Tauw 2008, 4570423 Bodem: Op basis van de onderzoeksresultaten is geen sprake van een omvangrijke bodemverontreiniging. De sterk verhoogde concentraties zink en cadmium, die in het grondwater bij peilbuis 22 zijn aangetoond, zijn afgeperkt. Er is geen sprake van een geval van ernstige bodemverontreiniging. Niet uitgesloten kan worden dat in de dichtbegroeide bosrand alsnog een batterijstort aanwezig is. Deze zal dan, gezien de omvang van de grondwaterverontreiniging, zeer beperkt van omvang zijn. Puin: Op die plaatsen waar barakken zijn gesloopt zijn puinlagen in de bodem waargenomen. Asfalt: De meest oostelijke weg bestaat uit een asfaltverharding. De dikte van de verharding bestaat uit 8 tot 12cm asfaltbeton met daaronder een laag van circa 20 cm gewapend beton. Uit analyse blijkt dat er geen sprake is van teerhoudend asfaltgranulaat (TAG). Verontreinigingssituatie: Op de locatie is sprake van een niet-ernstige grondwaterverontreiniging (en mogelijk een batterijstort in de dichtbegroeide bosrand). Asbest Met uitzondering van de gebouwen 3, 5, 11, 13, 16, 17, 19, 21, 23, 24, 25, 31, 34, 36, 37- waar tijdens de visuele inspectie geen asbesthoudende elementen zijn waargenomen - is in elk gebouw asbesthoudend materiaal aangetroffen. Bij sloopwerkzaamheden dienen de vrijkomende asbesthoudende materialen door een erkende aannemer verwijderd te worden. Bij de parkeerplaatsen bij gebouw 18 en 26is asbest aanwezig in de halfverharding. Bron: AIBV incotte/Ascor Analyse d.d. 16.12.1998/1.7.1999 nr. 99260102, Volledige risico- en asbest-Inventarisatie. Programma van Eisen MOB Veldhuizen, augustus 2010

Ondergrondse tanks Vrij van ondergrondse tanks verklaard door Defensie Radioactief materiaal Voor zover bekent ontwikkelaar.

niet

van

toepassing,

eventueel

onderzoek

door

Munitie Vrij van munitie, EOD verklaring. Munitie Milieuzonering, lucht en geluid Bij de ontwikkeling van het militaire complex Veldhuizen tot woningbouwlocatie moet rekening worden gehouden met mogelijke milieubelemmeringen van omliggende bedrijven en infrastructurele werken. Factoren die van invloed zijn op de te ontwikkelen woningbouwlocatie zijn de hierna volgende: • Landhotel Bosoord, Hoofdweg 109 te Loenen, zonering 50 meter; • Molen-allee zwembad, Molen-allee 3 te Loenen; • Melkveehouderij Schurenburg, Veldhuizen 28 te Loenen, zonering 100 meter; • VSM, spoorlijn Apeldoorn – Dieren; • Provinciale weg N789. In dit plan is sprake van meer dan één ontsluitingsweg. Indien het totaal aantal te realiseren woningen minder dan 1000 bedraagt, is nader onderzoek van de luchtkwaliteit niet noodzakelijk. Spoormuseum VSM Uit advies van de afdeling milieu van de gemeente Apeldoorn blijkt dat er in verband met mogelijke geluid/lucht/ geurhinder er in principe een zone van 100 meter nodig is tussen museum met werkplaats en gevoelige (woon)bebouwing. Uit het akoestisch onderzoek voor het VSM terrein in Lieren blijkt dat een invloedssfeer van 100 meter voor een terrein waar aan stoomlocs wordt gewerkt en gereden niet onrealistisch is. Nader onderzoek is noodzakelijk om de desbetreffende situatie te bepalen welke milieuzone reëel is. Het inrichtingsplan en waar welke activiteiten zullen plaatsvinden zullen bepalend zijn voor de uitkomsten van de benodigde milieuzone, dit vanwege de mogelijke afschermende werking. Daarnaast zal e.e.a. moeten worden vastgelegd in een bestemmingsplan zodat de te hanteren milieuzonering verdedigbaar is en zal er voldaan moeten kunnen worden aan de nog op te stellen milieuvergunning. Pagina 28 van 30

Conclusie - Er zijn enkele belemmeringen om woningen te realiseren. De belemmeringen zijn van dien aard, dat er voldoende mogelijkheden zijn om woningen te realiseren. Hieronder staan de belemmeringen waarmee rekening gehouden dient te worden: - Het betreft de huidige activiteiten van Hoofdweg 109 en de zowel huidige als planologisch toegestane activiteiten van Molenallee 3 en Veldhuizen 28. Een mogelijke oplossing hiervoor is om de te projecteren woningen buiten de bovengenoemde milieuzones te plaatsen en middels een akoestisch onderzoek aan te tonen dat het zwembad geen belemmering vormt voor de gewenste woningbouw; - Hiernaast zal een onderzoek noodzakelijk zijn om het groepsrisico van het transport van gevaarlijke stoffen over de N789 te verantwoorden. De verwachting is dat dit geen problemen zal opleveren. Dit dient echter wel aangetoond te worden; - Een andere mogelijke belemmering zou de stoomtrein van VSM kunnen zijn in het kader van mogelijke luchtverontreiniging en geluid. Het is niet duidelijk wat de stand van zaken is omtrent de plannen uit 2006. Bij de uiteindelijke planvorming dient hiermee wel rekening gehouden te worden; - Indien woningen binnen de 20 meter van de spoorlijn worden geprojecteerd, dan is een positieve beschikking op de aanvraag Hogere Waarde noodzakelijk. Bron: Interne mededeling Gemeente Apeldoorn, advies zoekzones loenen d.d. 18-06-2008, van L. Jorritsma


d. Civiel, openbare ruimte en water Verkeer Veiligheid: inrichting van de weg • De inrichting van het openbare terrein zal op het verblijfskarakter geënt moeten zijn: 30 km, verkeersdrempels, geen lange rechtstanden voor autoverkeer. Parkeren De verschillende functies zullen moeten voorzien in eigen parkeermogelijkheden. Parkeereis bij wonen: 2 parkeerplaatsen per woning. Tevens moet voorzien worden in parkeerplaatsen voor bezoekers, in het openbare gebied: 1 pp per 4 woningen. • Voor het terrein van VSM is een parkeereis moeilijk te formuleren. Bij een perronlengte van 300 m en een terreinbreedte van 50 m, incl. gebouw, en een parkeernorm van 1,2 parkeerplaats per 100 m2 (CROW handboek) zouden 180 parkeerplaatsen nodig zijn. Afhankelijk van verdere invulling van het VSM terrein wordt de parkeereis verder aangescherpt. Ontsluiting • De Hoofdweg, Aansluiting N789 op Veldhuizen De gemeente Apeldoorn is van plan een oud defensieterrein nabij Loenen te gaan inrichten als woonwijk. Hiervoor wordt het bestemmingsplan aangepast en het terrein wordt geschikt gemaakt voor 60 – 80 woningen. De gemeente vraagt daarbij of ze de ontsluiting van het terrein via de bestaande weg Veldhuizen kunnen ontsluiten op de N789. Daarnaast vraagt de gemeente of de huidige aansluiting gehandhaafd kan blijven. Problematiek De functie van de N789 is toegang bieden. Daarom is het geen probleem een ontsluiting van een nieuwe woonwijk te creëren op de N789. Zeker in dit geval niet omdat de aansluiting er al ligt. Door de woningen zal het verkeer wat uit de Velhuizen zal komen in de toekomst in intensiteit toenemen. Door de toename van auto- en fietsverkeer wordt de oversteek van de N789 belangrijker en dan met name voor het fietsverkeer. Daarnaast gaat het beleid van de provincie steeds meer naar het “voorkomen” van mogelijke verkeeronveilige locaties in plaats van het opheffen van bestaande verkeersonveilige locaties. Gezien dit feit is het verstandig om een middengeleider neer te leggen om een veilige oversteek voor het fietsverkeer, ook in de toekomst te garanderen. Een linksafvak lijkt gezien de intensiteit op de N789 geen noodzaak. Pagina 29 van 30

Waterhuishouding/riolering Regenwater eigen terrein • Regenwater afkomstig van daken wordt niet afgevoerd naar het gemeentelijke rioolstelsel maar zichtbaar afgekoppeld (regenpijp eindigt dus altijd boven maaiveld). • Regenwater aan voorzijde van de woning wordt geïnfiltreerd op eigen terrein of bovengronds afgevoerd naar openbare weg. • Regenwater aan achterzijde van de woning wordt: - Afgevoerd naar voorzijde woning en bovengronds afgevoerd naar openbare weg, of - Geïnfiltreerd op eigen terrein aan de voor- of achterzijde van de woning (uitgangspunt is een bergingscapaciteit van 15mm per m² van het verharde perceelsoppervlakte), of - Bovengronds afgevoerd naar achterpaden. In verband hiermee dient het peil van eventuele schuurtjes voldoende hoog te zijn. Ook dienen de achterpaden hoger te liggen dan de aangrenzende openbare weg. Achterpaden mogen ook als waterdoorlatende bestrating worden uitgevoerd.

Aanbeveling De gemeente zal een goed ontwerp leveren (autocad schaal 1:500) van de aansluiting met een middengeleider van minimaal 3 meter breed. Bron: Provincie Gelderland (dhr. A.M. Blok, d.d. 08/10/2009)

Regenwater openbaar terrein Regenwater van wegen en overige gemeentelijke verhardingen wordt bovengronds afgevoerd en geïnfiltreerd in de bodem. De mogelijkheden daarvoor zijn: vrije afstroming naar de bermen, groenstroken of wadi’s. Het toepassen van waterdoorlatende bestrating is eveneens mogelijk. Bron: gemeente Apeldoorn

• Voor autoverkeer kan de ontsluiting van het gebied via de weg Veldhuis blijven lopen. • Indien inpasbaar, zou de voorkeur van de gemeente uitgaan naar heroriënteren van de parkeergelegenheid van Bosoord: niet meer rechtstreeks op de Hoofdweg (kruisend (toeristisch) fietsverkeer) maar aan de zijkant, of achterom. • Een tweede aansluiting voor autoverkeer, direct naast de spoorovergang, is niet wenselijk. Het huidig gebruik van deze inrit voor fietsverkeer, en incidenteel gebruik voor de VSM (transporten van groot en zwaar materieel kan wel blijven bestaan. • In verband met de ontsluiting van het VSM-terrein verdient het de aanbeveling richting Scherpenberg om aan te sluiten op het toeristisch fietsroutenet. Bron: gemeente Apeldoorn, januari 2009. Programma van Eisen MOB Veldhuizen, augustus 2010

Pagina 30 van 30

Programma van Eisen MOB Veldhuizen, augustus 2010 Pagina 2 van 30

Recommend Documents