Programma van aanpak

Programma van aanpak

2

Inhoudsopgave

Voorwoord

5

Samenvatting

7

1.

Inleiding

11

2.

Gebiedsbeschrijving 2.1 Grondgebruik 2.2 Landschap en Historie 2.3 Huidige situatie

15 15 15 16

3.

Wetgeving en beleid

19

4.

Van wens naar uitvoering 4.1 Landbouw 4.2 Infrastructuur 4.3 Natuur & Landschap 4.4 Water 4.5 Recreatie en toerisme 4.6 Duurzame energie 4.7 Leefbaarheid

23 24 28 31 35 37 40 41

5.

Procedures & Planning 5.1 Werkwijze 5.2 Werkwijze planmatige kavelruil 5.3 Kavelruil 5.4 Grondpot 5.5 Bedrijfsverplaatsing 5.6 Grondwaardering 5.7 Uitvoering van werken

42 42 43 44 44 45 46 46

6.

Organisatie & Communicatie

47

7.

Kosten en Financiering 7.1 Financieringsmogelijkheden gebiedsontwikkeling 7.2 Globale kostenraming 7.3 Financieringsbijdragen

51 51 53 54

3

inhoudsopgave

Bijlagen Bijlage I: Bijlage II: Bijlage III: emakaart

4

Totaaltabel doelen en activiteiten Overzicht ingebrachte wensen en projectideeën Topografische kaart Ferwerderadiel landbouw (eigenarenkaart) natuur infrastructuur cultuurhistorie water recreatie

56 61

Voorwoord

Integrale gebiedsontwikkeling is een proces waarbij met een integrale aanpak op een efficiënte en effectieve wijze invulling wordt gegeven aan de realisatie van de ideeën en wensen. Ook het oplossen van bestaande knelpunten is hier onderdeel van. Uitgangspunt is dat op basis van een breed draagvlak in de streek (bottom-up proces) en in een open communicatie met alle betrokkenen/belangstellenden het proces plaatsvindt. Het resultaat zal zijn dat gebiedsontwikkeling zal leiden tot een structurele verbetering en opwaardering in en van de streek en tot nieuwe mogelijkheden en kansen voor de inwoners. In de gemeente Dongeradeel is dit proces van integrale gebiedsontwikkeling een aantal jaren terug gestart. Met het oplossen van de knelpunten in de landbouw en de mogelijkheden in andere sectoren in de samenleving werden hier kansen gezien voor de toekomst. Geconstateerd kan worden dat dit proces naar tevredenheid verloopt. Ook in de gemeente Ferwerderadiel zijn er knelpunten in de landbouw. Maar ook de infrastructuur voor zowel de provinciale weg als de gemeentelijke wegen vraagt hier om oplossingen. Het landbouwverkeer speelt een grote rol in het gebied, ook in relatie tot de verkeersveiligheid. Naast de landbouw en de infrastructuur zijn in Ferwerderadiel ook natuur, landschap en water belangrijke onderwerpen. Het landschap verdient aandacht, het buitendijkse gebied wordt steeds unieker en het water vraagt door zeespiegelstijging, verzilting en wateroverlast om maatregelen. Door de hiervoor genoemde onderdelen uit te werken kan een combinatie worden gerealiseerd, waarbij tevens de ontwikkeling van recreatie en toerisme zijn voordeel kan hebben. In navolging van het proces van gebiedsontwikkeling in Dongeradeel zijn ook hier kansen voor de toekomst.

5

voorwoord

Het Programma van aanpak Integrale gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel dat nu voor u ligt, is een sluitstuk van het inventariseren van wensen en ideeën, plannen maken en draagvlak verwerven. Het is tot stand gekomen door goede samenwerking tussen alle partijen. Het Programma schetst de mogelijke projecten die we met zijn allen de komende jaren willen uitvoeren. Sommige projecten zullen worden voorafgegaan door een haalbaarheidsonderzoek. Nu is het moment aangebroken om het besluit te nemen om tot uitvoering over te gaan. Voordat er echt een schop de grond ingaat, vragen wij de streek of we op basis van dit Programma daadwerkelijk van start kunnen gaan met de uitvoeringsfase. Want we gaan alleen door met de gebiedsontwikkeling als daarvoor in de streek breed draagvlak is. Wij hebben er als Stuurgroep alle vertrouwen in, dat het gebied met dit Programma een nieuwe impuls krijgt. Wij gaan ervoor, als u ons daarvoor een brede steun geeft. Stuurgroep Integrale Gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel Anita Andriessen Haije Talsma Aaltje Rispens Jan Zijlstra Henk de Vries

6

gedeputeerde provincie Fryslân (voorzitter, overleden op 3 december 2008) wethouder gemeente Ferwerderadiel DB-lid Wetterskip Fryslân LTO Noord afdeling Ferwerderadiel It Fryske Gea

Samenvatting

In de gemeente Ferwerderadiel is op initiatief van de agrarische sector, gemeente, provincie en Wetterskip Fryslân en met instemming van de streek de gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel gestart. Het doel van het project is om de leefbaarheid in het gebied te verbeteren. Dit doel kan worden bereikt door verbetering van de landbouwstructuur, het waterbeheer, natuur- en landschapsbeheer en recreatie. Ferwerderadiel is een waddengemeente in het noordwesten van de provincie Fryslân met 9000 inwoners. De gemeente heeft een oppervlakte van 13.000 hectares. Het landschap in het gebied is gevormd door de eeuwenlange strijd tegen het water. Karakteristiek in het landschap zijn de in deze strijd gevormde terpen, die overal in het landschap zichtbaar zijn. De door het zeewater afgezette kleilaag heeft het huidige agrarische karakter sterk bepaald.

Proces, organisatie en financiën GS van de Provincie stelt een bestuurscommissie in (in het Programma van Aanpak verder gebiedscommissie genoemd). De bestuurscommissie heeft gedelegeerde taken en bevoegdheden. Belangrijke taak van de commissie is het tot uitvoering brengen van de in het Plan van Aanpak (PvA) genoemde projecten en het PvA verder uitrollen en daarmee een impuls voor plattelandsontwikkeling bewerkstelligen. De gebiedscommissie bestaat uit een brede vertegenwoordiging vanuit de streek en met betrekking tot de verschillende thema's, die bij de gebiedsontwikkeling belangrijk zijn. De betrokken partijen hebben met dit PvA de intentie uitgesproken zich in te zetten voor de uitvoering en financiering van de hieruit voortvloeiende projectvoorstellen. Herverkaveling wordt beschouwd als het belangrijkste middel voor het realiseren van de gestelde doelen. De gebiedscommissie houdt de regie over alle maatregelen en activiteiten. Herverkaveling en kavelruil zijn maatregelen waar de gebiedscommissie mee kan beginnen. Dit kan andere projecten in de gebiedsontwikkeling helpen in gang te zetten. Onderwerpen als het opstellen van een landschapsvisie, dorpsvisie, grondpot, bedrijfsverplaatsing, vaststellen van de grondwaarden en inrichtingswerkzaamheden zijn onderwerpen die opgepakt kunnen worden. Niet alle ambities kunnen gelijktijdig gerealiseerd worden. Er zullen prioriteiten gesteld moeten worden. Voor complexe projecten zal eerst een visie moeten worden ontwikkeld, voordat tot uitvoering kan worden overgegaan.

Landbouw De agrarische sector heeft een sterke positie in het gebied. Langs de kust is de grondsoort uitermate geschikt voor de akkerbouw. Naast de akkerbouw is de melkveehouderijsector goed ontwikkeld en zijn er veel graasdierbedrijven met schapen. Veel bedrijven willen schaal-

7

samenvatting

vergroting realiseren. De verwachting is dat er de komende jaren niet genoeg landbouwgrond vrijkomt om bij alle bedrijven de gewenste schaalvergroting door te voeren. Een belangrijk aandachtspunt is de beschikbaarheid van goede akkerbouwgrond. De grootte van de huiskavels laat op dit moment te wensen over, net als de ontsluiting van bedrijven en percelen en de grootte, vorm en egaliteit van de landbouwpercelen. De eerste stap in het proces van herverkaveling en structuurverbetering is het voeren van nadere gesprekken over mogelijke concrete kansen voor de landbouw en andere functies binnen het gebied. Er zal een grondpot opgebouwd moeten worden om zodoende een positie te verkrijgen op de grondmarkt en om processen in werking te kunnen zetten. Kavelruil is een goed instrument om verbeteringen in de landbouwstructuur te bewerkstelligen.

Infrastructuur De provinciale weg N357 van Stiens naar Holwerd is een belangrijke verkeersader in de gemeente Ferwerderadiel. Op een deel van het traject rijdt het landbouwverkeer op de weg en daarnaast zijn er een behoorlijk aantal kruispunten en oversteekplaatsen. Het verbeteren van de verkeersveiligheid en de bereikbaarheid is een speerpunt in het beleid van de provincie en de gemeente. Om goed te kunnen inspelen op mogelijkheden die zich voordoen rondom de N357 en gemeentelijke wegen, zouden de gewenste maatregelen eerst duidelijk in kaart gebracht moeten worden in relatie tot de eigendomssituaties. De participatie van grondeigenaren in dit traject is hierbij van groot belang. De kwaliteit van de gemeentelijke wegen hangt voor een deel samen met die van de N357. In het kader van het project 'Op en rond de weg' is in kaart gebracht welke knelpunten de aansluiting met de N357 nu oplevert en welke maatregelen er nodig zijn bij een opwaardering. De kwaliteit van de gemeentelijke wegen op zich is ook een belangrijk aandachtspunt.

Natuur en Landschap Ferwerderadiel maakt deel uit van een bijzonder cultuurlandschap. Veel van de ontstaansgeschiedenis is nog te herkennen in de karakteristieke landschapskenmerken zoals de terpen en het verkavelingpatroon. Om een goede samenhang te verkrijgen tussen landschap, cultuurhistorie en andere functies in het gebied zou een landschapsvisie opgesteld moeten worden. Bij herverkaveling en structuurverbetering ten behoeve van de landbouw kan op basis van een landschapsvisie gericht worden ingespeeld op mogelijkheden ten behoud en herstel van het agrarische cultuurlandschap. Het buitendijkse gebied is van grote waarde en maakt onderdeel uit van de Ecologische Hoofdstructuur. De provincie Fryslân heeft de wens om het hele buitendijkse gebied vrij te maken, zodat een aaneengesloten natuurgebied ontstaat. Veel van de agrariërs, die hier nog grond hebben, geven aan mee te willen werken aan een kavelruil om zo dit gebied vrij te maken.

8

Water Door klimaatverandering, zeespiegelstijging en bodemdaling wordt de kans op wateroverlast steeds groter. Bij een integrale inrichting van een gebied hoort een op de toekomst gericht duurzaam watersysteem. Essentieel in de waterbeheersing is voldoende berging en bemalingcapaciteit. Er zullen aanpassingen nodig zijn, bijvoorbeeld in de vorm van bredere watergangen met flauwe taluds en aanpassing en verbetering van de gemalen. In dit project worden, voor zover mogelijk, alle noodzakelijke maatregelen uit de Kaderrichtlijn Water meegenomen. Daarbij moet gedacht worden aan een natuurvriendelijke inrichting van de watergangen en het bevorderen van de vismigratie. De uitvoering van maatregelen kan gecombineerd worden met het creëren van mogelijkheden voor de waterrecreatie. Verzilting is een punt van aandacht in dit gebied. Momenteel wordt dit tegengegaan door doorspoeling met zoet boezemwater dat bij Holwerd aan de boezem wordt onttrokken. Het is wenselijk om minder zout water op de boezem uit te slaan. Ontwikkelingen als zeespiegelstijging en bodemdaling verergeren de verzilting.

Recreatie en toerisme De recreatie en toerisme in de gemeente Ferwerderadiel wordt gekenmerkt door kleinschaligheid. Het waddengebied wordt vooral bezocht door rustzoekers en natuurliefhebbers. De Dokkumer Ee is een belangrijke vaarroute. Daarnaast is er het aantrekkelijke cultuurlandschap met zijn terpendorpen. De gemeente zet in op verdere ontwikkeling van

9

samenvatting

recreatie en toerisme. Een opwaardering van het dag- en verblijfsrecreatieve aanbod kan ervoor zorgen dat de recreatie een steviger positie gaat innemen. Voor ondernemers biedt dit kansen op het economische vlak, maar het komt ook de leefbaarheid van het gebied ten goede.

Duurzame energie Op dit moment wordt in de gemeente Ferwerderadiel bijna de helft van de energie met behulp van windmolens, mestvergistingsinstallaties en zonnepanelen opgewekt. Binnen de gebiedsontwikkeling is het realiseren van zelfvoorzienendheid in energie een belangrijk onderdeel. Een combinatie met de verschillende functies als natuur en landbouw is hierbij een uitgangspunt. Bij de totstandkoming van het nieuwe bestemmingsplan moet deze wens, en de landschappelijke inpasbaarheid als geheel, een belangrijke rol spelen.

Leefbaarheid Bevordering van de leefbaarheid is een belangrijk doel in het PvA. Het heeft veel raakvlakken met de andere thema's. Maatregelen op het gebied van infrastructuur, recreatie en natuur en landschap dragen bij aan een vitaal platteland. Dit maakt dat iedereen met plezier in het gebied kan wonen, werken of recreëren.

10

1

Inleiding

In de gemeente Ferwerderadiel is op initiatief van de agrarische sector, provincie, de natuursector, gemeente, en Wetterskip Fryslân en met instemming van de streek de gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel gestart. Alle betrokkenen zijn ervan overtuigd dat er binnen de gemeente Ferwerderadiel goede mogelijkheden liggen voor een nieuw project met als opgave een integrale ontwikkeling van het landelijk gebied. Doel van het project is het gebied op sociaal-economisch vlak een impuls te geven. Dit doel moet bereikt worden door verbetering van landbouwstructuur, bereikbaarheid en veiligheid, waterhuishouding, natuurwaarden en recreatie en toerisme. Instrumenten die hierbij ingezet kunnen worden zijn onder andere kavelruil, plattelandsontwikkeling en natuur- en landschapsontwikkeling. In de in februari 2008 door de Dienst Landelijk Gebied (DLG) opgestelde ‘Startnotitie Integrale Gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel’, is het gewenste proces van gebiedsontwikkeling beschreven. Een aantal stappen in dit proces is nu gezet. Als eerste is bij de betrokkenen gepeild of er draagvlak is voor een dergelijk project. Tijdens de tweede stap is onderzocht welke wensen en ideeën er bij de betrokkenen leven met betrekking tot de verschillende thema’s in het landelijk gebied van Ferwerderadiel. Ook is er geïnventariseerd welke knelpunten er ervaren worden. Dit is gedaan door middel van dialoogbijeenkomsten en een landbouwenquête. Met dit rapport is de derde stap in het proces gezet. De uitkomsten van de geïnventariseerde wensen en ideeën zijn verwerkt in een Programma van Aanpak (PvA).

11

inleiding

Het PvA kan beschouwd worden als agenda voor de gebiedsontwikkeling in Ferwerderadiel voor de komende jaren. Gewenste en beoogde maatregelen worden op hoofdzaken benoemd en beschreven. Tevens wordt daarbij een globale planning, begroting en wijze van financiering aangegeven. Het besluit tot het opstellen van dit PvA is in het voorjaar van 2007 genomen in overleg met de streek tijdens de informatiebijeenkomsten op 27 maart en 3 juli. Op 27 mei 2008 is een dialoogbijeenkomst gehouden waarin wensen, kansen en mogelijkheden besproken zijn met streekbewoners en betrokkenen uit verschillende disciplines, zoals landbouw, natuur, landschap, cultuurhistorie en recreatie en toerisme. Zie hiervoor het overzicht met projectideeën in bijlage II. Een aantal genoemde wensen of projecten in dit overzicht kunnen in andere verbanden ook al eens aan de orde geweest zijn. Door deze nu in een programma op te nemen, kunnen ze integraal opgepakt worden en kan werk met werk gemaakt worden. Het PvA dient hierbij als katalysator, om ontwikkelingsprocessen op gang te brengen dan wel te houden. De gekozen benadering is relatief nieuw en houdt in dat de beoogde gebiedsontwikkeling zoveel mogelijk voor, door en met de streek uitgevoerd wordt. Vooraf is er is een gemeentebrede inventarisatie (enquête, brainstormbijeenkomsten) gedaan en er worden in de loop van het traject momenten gepland waarin men invloed kan uitoefenen op het vervolg van het proces. De organisatiestructuur en financiering van de gebiedsontwikkeling zijn mede ingegeven door een nieuwe financieringsvorm die op 1 januari 2007 van rijkswege is ingesteld, namelijk het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). Integrale planmatige kavelruil is een nieuw instrument om gestelde doelen te kunnen realiseren. Er zijn in Ferwerderadiel een aantal ontwikkelingen gaande die door middel van gebiedsontwikkeling integraal kunnen worden opgepakt. Deze zijn in de startnotitie van februari 2008 beschreven. De inventarisaties die dit jaar in Ferwerderadiel zijn uitgevoerd, onderstrepen de wens vanuit de streek om aan de slag te gaan. Vanuit de landbouw bestaat er al langere tijd behoefte aan structuurverbetering zodat de concurrentiepositie kan worden behouden of verbeterd. Deze behoefte kwam naar voren in het Provinciaal Landbouwstructuuronderzoek van oktober 2005. In het Landbouwonderzoek Ferwerderadiel (DLG Regio noord, 2008) is dit nader uitgewerkt. De gemeente Ferwerderadiel wil recreatie en toerisme verder ontwikkelen. Daarnaast liggen er op het gebied van de waterhuishouding en het landschap- en natuurbeheer belangrijke wensen en opgaven die in deze gebiedsontwikkeling meegenomen zouden moeten worden. Al met al moet de leefbaarheid van het platteland hiermee een belangrijke impuls krijgen. De landbouwenquête en de dialoogbijeenkomsten, gehouden in het voorjaar van 2008, hebben veel informatie opgeleverd. De genoemde wensen en ideeën worden in dit PvA geclusterd

12

onder de volgende beleidsthema’s: landbouw, infrastructuur, natuur & landschap, water, recreatie & toerisme, duurzame energie en leefbaarheid. Dit zijn voor een belangrijk deel ook thema’s die in het provinciaal Meerjarenprogramma (PMJP) worden gebruikt. In dit meerprogramma worden steeds per thema beleidsopgaven en te behalen doelen geformuleerd. Het PMJP is erop gericht om projecten te financieren met ambities gericht op deze doelen. Dat betekent dat bij de formulering van projecten inzichtelijk gemaakt moet worden welke doelen uit het PMJP hiermee gerealiseerd gaan worden. In dit PvA zijn op basis van de ingebrachte wensen doelen en activiteiten geformuleerd. Deze activiteiten zijn gekoppeld aan mogelijke financieringsstromen en hebben soms betrekking op meerdere thema’s. Dit maakt indelen en clusteren moeilijk, maar het onderstreept de samenhang en geeft uitzicht op meer draagvlak en mogelijkheden voor financiering. Het is geen statische lijst, maar een lijst die tijdens het proces door nieuwe ontwikkelingen en voortschrijdend inzicht kan wijzigen. Het zijn nadrukkelijk wensen, die soms ook strijdig kunnen zijn. In de loop van het planproces zullen deze wensen in onderlinge samenhang en in samenspraak met alle betrokkenen worden uitgewerkt. Op dat moment wordt duidelijk of wensen haalbaar zijn.

13

inleiding

De meerwaarde van een integraal project Door dynamiek op de grondmarkt ontstaan nieuwe mogelijkheden. Daarmee ontstaan kansen om benodigde gronden voor bepaalde functies op bepaalde plekken vrij te maken. Deze kansen liggen op het gebied van landbouw, water, natuur, landschap, en recreatie. Verschillende maatregelen kunnen elkaar aanvullen en versterken. Een voorbeeld is de verbreding van watergangen in combinatie met natuurvriendelijke oevers en aanlegplaatsen voor kano’s. Een ander voorbeeld is het vrijmaken van een dorpskern van agrarische bedrijvigheid waardoor ruimte ontstaat voor functies als wonen en vrije tijd. Bovendien kunnen zaken efficiënter worden uitgevoerd door werk met werk te maken. Uit de reacties naar aanleiding van de dialoogbijeenkomst en de landbouwenquête, blijkt dat alle betrokkenen zich bewust zijn van alle verschillende maatregelen die in de gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel een plek zouden moeten krijgen. Men ziet zowel de kansen als bedreigingen die een integrale aanpak op een hoger schaalniveau kan bieden, waarbij de voordelen opwegen tegen de nadelen. Niet alle belangen zullen in gelijke mate behartigd kunnen worden, evenmin zullen alle wensen gerealiseerd kunnen worden. Dit is ondermeer afhankelijk van het beschikbare budget. Wel zal de gebiedsontwikkeling in zijn algemeenheid leiden tot structurele verbetering en opwaardering van de streek en tot nieuwe mogelijkheden en kansen voor de inwoners.

14

2

Gebiedsbeschrijving

Ferwerderadiel is een waddengemeente in het noordwesten van de provincie Fryslân met 9000 inwoners en met een oppervlakte van ongeveer 13.000 hectare. De gemeente bestaat uit een twaalftal dorpen en uit een aantal buurtschappen. Hallum, Marrum, Ferwert, Blije en Burdaard zijn de hoofdkernen in het gebied. Ferwerderadiel grenst voor een deel aan de Waddenzee met haar kwelders en dijken en daarnaast aan de gemeenten het Bildt, Leeuwarderadeel, Tytsjerksteradiel, Dantumadeel en Dongeradeel. In bijlage III is een topografische kaart van de gemeente Ferwerderadiel opgenomen. Ook zijn in deze bijlage kaarten opgenomen van de thema’s landbouw (eigendomskaart), infrastructuur, natuur, cultuurhistorie, water en recreatie en toerisme. Het landschap van het gebied is gevormd door de eeuwenlange strijd tegen het water. Karakteristiek voor het landschap zijn dan ook de door deze strijd gevormde terpen die overal in het landschap zichtbaar zijn. De door het zeewater afgezette kleilaag heeft het huidige agrarische karakter van de gemeente sterk bepaald. De agrarische sector in Ferwerderadiel heeft een goede concurrentiepositie en is economisch gezien van groot belang voor de streek. Andere sectoren in het gebied zijn de industrie, dienstverlening en detailhandel. Deze vormen van bedrijvigheid zijn vooral geconcentreerd rondom de grotere dorpen.

2.1 Grondgebruik De agrarische sector heeft met ruim 8000 hectare de meeste grond in het gebied in gebruik. De Waddenzee en de kwelders nemen ook een behoorlijk groot gedeelte van de oppervlakte voor hun rekening, ongeveer 4500 hectare. De rest van het areaal wordt in beslag genomen door bebouwde gebieden, infrastructuur, recreatieterreinen en binnenwater (bron: CBS, 2006).

2.2 Landschap en Historie De gemeente Ferwerderadiel maakt onderdeel uit van het Friese terpenlandschap. Hiervoor was het gebied een grote kwelder. Via geulen en prielen drong de zee door tot in het binnenland en liet hier een laag vruchtbare klei achter. De landschappelijke hoofdvorm van de gemeente ontstond bij de terpenbouw van de 6e eeuw voor Christus tot de 12e eeuw na Christus. Op deze terpen werden de boerderijen gebouwd en ontstonden later de dorpen. Boeren vestigden zich in het gebied vanwege de gunstige omstandigheden voor landbouw en veehouderij. Ter bescherming tegen de zee wierp men verhoogde huisplaatsen op, de terpen. Vanaf de 10e eeuw is men begonnen met het aanleggen van dijken om zodoende meer bescherming tegen de zee te krijgen. De plaatsen Hallum, Marrum, Ferwert en Blije liggen op

15

gebiedsbeschrijving

een verhoogde rug in het landschap, een oude kwelderwal. In het buitendijkse gebied lagen en liggen de kweldergronden. Deze werden tegen de zee beschermd door een lage dijk. De drie voormalige kloosters, het Benedictijnenklooster Foswert bij Ferwert, het klooster Mariëngaarde van de Praemonstratenserorde ten zuiden van Hallum en de Cisterciënzerpriorij Genezareth in de uiterste zuidoostelijke hoek van de gemeente hebben bij de bedijkingen een belangrijke rol gespeeld. Omstreeks 1230 was Fryslân door de begrenzing van een aantal waterlopen (Stauria, Oostergo en Westergo) opgedeeld in drie kerkelijke dekenaten. Oostergo werd later opgedeeld in Bornego en Oostergo. Bestuurlijk gezien werd Oostergo opgesplitst in drie delen, Ferwerderadiel, Dongeradeel en Dantumadeel. In deze afzonderlijke deelgebieden werd recht gesproken door de ‘Nyoghen’. Deze rechtelijke macht had eveneens een bestuurlijke functie. In 1242 is er voor het eerst sprake van Grietmannen, die optraden als bestuursambtenaren en later als hoofden van de Delen. De eerste Grietman in Ferwerderadiel is Tjaard van Blija. In de 15e eeuw werden de Delen zelfstandig, op dat moment werd er gesproken van de Grietenij Ferwerderadiel. Vanouds behoorde ook Ameland tot Ferwerderadiel. In 1405 werd er een uitspraak gedaan over de zelfstandigheid van het eiland. Kerkelijk bleven er nauwe banden bestaan en het klooster Foswert had er uitgebreide bezittingen. Op kaarten uit de 19e eeuw is nog zichtbaar dat er een veer naar Ameland bestond ten noorden van Ferwert. De benaming Ferwerderadiel is ontleent aan het dorp Ferwert dat haar naam afleidt van het woord ‘feer’ of ‘ferah’, dat oude begraafplaats betekent. De gemeente Ferwerderadiel komt voor het eerst voor in een oorkonde uit 1418. Zoals gezegd werden de boerderijen gebouwd op de terpen. Tegenwoordig zijn deze boerderijen soms het enige overblijfsel van een van de vele states, die de gemeente rijk was en waar de invloedrijke families woonden. In Hallum stond bij de kerk bijvoorbeeld de Offingaburg. Twee andere states lagen aan de rand van het dorp. Ook in en om de andere dorpen hebben verschillende states gestaan. Alleen van de van Harsta State te Hegebeintum is een gedeelte bewaard gebleven. Verschillende oude kerken in de dorpen zijn wel bewaard gebleven en bepalen voor een deel het aanzicht van het gebied. Deze dorpen met hun kerktorens en hoge bomen zijn een blikvanger in het grotendeels open landschap van Ferwerderadiel.

2.3 Huidige situatie De agrarische sector heeft een sterke positie in het gebied. Langs de kust is de grondsoort uitermate geschikt voor de akkerbouw en dan vooral ook voor de pootgoedteelt. Er zijn weinig landschappelijke en natuurlijke beperkingen aanwezig die een rendabele bedrijfsvoering in de weg staan. Naast de akkerbouw is de melkveehouderijsector goed ontwikkeld.

16

In het oostelijke deel van de gemeente Ferwerderadiel is de grondsoort zwaarder. Voor akkerbouwgewassen is dit minder geschikt, maar de veehouderij kan hier goed uit de voeten. Naast specifieke melkveebedrijven zijn er veel graasdierbedrijven met schapen. Deze bedrijven maken ondermeer gebruik van de zeedijken in het kustgebied. Over het algemeen zijn dit de kleinere bedrijven in het gebied. Als neventak richten sommige bedrijven in Ferwerderadiel zich op duurzame energie. De windmolens in de gemeente zijn hier een goed voorbeeld van. Net als in de rest van Fryslân vindt er momenteel schaalvergroting plaats in de landbouw. Akkerbouwbedrijven breiden hun areaal uit en het aantal melkkoeien op veebedrijven neemt toe. Deze opschaling in het gebied is goed waarneembaar door de bouw van nieuwe bedrijfsgebouwen, maar ook doordat agrariërs her en der percelen of complete bedrijven van stoppers aankopen. Dit heeft direct tot gevolg dat de infrastructuur in het gebied zwaarder belast wordt. De N357 van Stiens naar Holwerd is een belangrijke verkeersader in de gemeente Ferwerderadiel. Op deze enkelbaansweg geldt een maximumsnelheid van 80 kilometer per uur. Op een deel van het traject rijdt het landbouwverkeer op de weg en daarnaast zijn er een behoorlijk aantal kruispunten en oversteekplaatsen. Door de toenemende versnippering van agrarische percelen neemt de druk op het wegennet verder toe. Behalve voor de N357 geldt dit ook voor de over het algemeen smalle gemeentelijke plattelandswegen. In het gebied is een redelijk netwerk aanwezig van wandelen fietspaden. Rondom een aantal dorpen is het bijvoorbeeld mogelijk om een ommetje te lopen. De bestaande voorzieningen zijn vooral gericht op dagrecreatie. Op dit moment zijn er een aantal projecten in ontwikkeling

17

gebiedsbeschrijving

gericht op de uitbreiding van het fiets-, wandelen vaarnetwerk. De plaatsen Burdaard en Bartlehiem liggen aan de oostgrens van Ferwerderadiel aan de Dokkumer Ee, een onderdeel van de zogenaamde ‘Staande Mastroute’. Aan de westkant van de gemeente trekt de waddenkust met het buitendijkse gebied ‘It Noorderleech’ vrij veel bezoekers. It Fryske Gea is hier de grootste terreinbeheerder. De graslanden en kwelders in dit buitendijkse gebied hebben een grote natuurwaarde, maar daarnaast getuigen ze ook van een stukje historie: landaanwinning en de strijd tegen het water. In het binnendijkse gebied tussen de waddenkust en de Dokkumer Ee liggen een aantal kleine specifieke natuurgebiedjes. Dit zijn bijvoorbeeld weidevogelreservaatjes en eendenkooien. Ook liggen er een aantal (ruilverkaveling)bosjes. Deze gebieden zijn bijna allemaal in eigendom bij het Staatsbosbeheer. Het typische open agrarische landschap van Ferwerderadiel met haar boerenerven, terpen, kwelderwallen en verkavelingpatroon met bijvoorbeeld de oude kreekstructuren, heeft een grote cultuurhistorische waarde. Hegebeintum heeft bijvoorbeeld de hoogste terp van Nederland. In het dorp is een bezoekerscentrum gericht op de cultuurhistorie van het terpengebied. Het aanbod van verblijfsrecreatie in Ferwerderadiel is beperkt. Er zijn een aantal kleine campings, trekkershutten, bed & brochjes en dorpslogementen.

18

3

Wetgeving en beleid

In dit hoofdstuk worden de wettelijke en beleidsmatige kaders geschetst die betrekking hebben op de thema’s binnen de gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel. De Wet Inrichting Landelijk Gebied (WILG) is een van de belangrijkste instrumenten bij gebiedsontwikkeling. Daarnaast bestaat er overkoepelend beleid en wetgeving vanuit Rijk, provincies en gemeenten met betrekking tot het landelijke gebied. Het is van belang in de voorbereiding al rekening te houden met deze kaders.

WILG Sinds 1 januari 2007 is de Wet Inrichting Landelijk Gebied (WILG) van kracht. Deze wet is in de plaats gekomen van de Landinrichtingswet en geeft van planontwikkeling tot financiële afhandeling aan hoe omgegaan moet worden met de inrichting van het landelijk gebied. Dit is nodig om resultaten te kunnen bereiken met betrekking tot de landbouwstructuur, maar ook om tegelijkertijd doelstellingen binnen de verschillende andere thema’s in het gebied te kunnen verwezenlijken. De provincie is verantwoordelijk voor de inrichting van het landelijk gebied en voor de toepassing van de WILG, Gedeputeerde Staten is beslissingsbevoegd. Via het Investeringsfonds Landelijk Gebied (ILG) zorgt het Rijk voor de financiering van de rijksdoelen in de provinciale meerjarenprogramma’s (PMJP). De doelen worden door de provincie in samenwerking met Dienst Landelijk Gebied, gemeenten, waterschappen en maatschappelijke instanties gerealiseerd.

Nota Ruimte (Rijk) In de Nota Ruimte geeft het Rijk haar visie op de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland weer. Een belangrijk uitgangspunt van de nota is de economische vitaliteit van het landelijk gebied. Daarnaast wordt ingezet op instandhouding en ontwikkeling van natuurwaarden, landschappelijke en cultuurhistorische waarden en het thema water. In de nota wordt sterk de

19

wetgeving en beleid

nadruk gelegd op gebiedsgerichte ontwikkeling. Tegelijkertijd met de Nota Ruimte is de Agenda voor een Vitaal Platteland gepresenteerd. Hierin zijn de hoofdlijnen van het beleid opgenomen en zijn de rijksdoelen vastgelegd in meerjarenprogramma’s.

Streekplan (provincie) Het streekplan is de schakel tussen het rijksbeleid en het meer concrete beleid van de gemeenten. In het streekplan van de provincie Fryslân wordt ingezet op een duurzame sociaaleconomische ontwikkeling van Fryslân. De landbouw speelt hierin een belangrijke rol. Aan de ene kant is de agrarische sector een economische drager van het platteland, aan de andere kant is zij ook de beheerder van het agrarische cultuurlandschap. Er wordt vanuit het streekplan ruimte geboden voor schaalvergroting, iets dat in Ferwerderadiel duidelijk speelt, maar daarnaast ook voor nieuwe verbredende activiteiten op het gebied van natuurbeheer, recreatie en water. Voor wat betreft de natuur is de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) een belangrijke eis vanuit de provincie. In Ferwerderadiel gaat het hierbij met name om verwerving en inrichting van het buitendijkse gebied. Daarnaast wordt ook de ontwikkeling van natuur buiten deze kerngebieden gestimuleerd. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om weidevogelbeheer of om het instandhouden van ganzengedooggebieden. Het thema water zou volgens het streekplan gecombineerd kunnen worden met de andere functies in het landelijk gebied. Recreatie is ook een belangrijke economische factor in de provincie Fryslân. Het streekplan biedt ruimte voor kwaliteitsverbetering en uitbreiding van bestaande voorzieningen en voor de ontwikkeling van nieuwe initiatieven. Een goede afstemming met de landschappelijke en natuurlijke waarden is hierbij van groot belang. Het streekplan heeft een ontwikkelingsgericht karakter. Een integrale aanpak van gebiedsontwikkeling waarin verbetering van de landbouwkundige structuur wordt gecombineerd met kwaliteitsverbetering van andere functies als recreatie, natuur, water en leefbaarheid, wordt hierbij onderstreept.

Bestemmingsplan (gemeente) De gemeente Ferwerderadiel werkt op dit moment aan een nieuw bestemmingsplan voor het buitengebied. De invulling hiervan kan deels in samenhang met de gebiedsontwikkeling ontwikkeling tot stand komen.

Overig beleid en wetgeving Behalve bovenstaande beleidskaders bestaat er specifiek beleid voor de afzonderlijke thema’s die een rol spelen in het landelijk gebied. Met betrekking tot het onderwerp water zetten Rijk en provincie in op waterberging middels de trits vasthouden, bergen en afvoeren zoals verwoord in de uitgangspunten van het Waterbeleid voor de 21e eeuw (WB21). In het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) hebben de overheden vastgelegd hoe zij om willen gaan met

20

deze wateropgave. Voor Ferwerderadiel komt dit vooral neer op het vergroten van de bergingscapaciteit. Het belang van de waterkwaliteit is in de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) vastgelegd. Concreet betekent dit voor Ferwerderadiel dat ingezet moet worden op een natuurvriendelijke manier van inrichten en beheren van watergangen. Vismigratie is hierbij een belangrijk uitgangspunt. De provincie Fryslân heeft haar waterbeleid vastgelegd in het Tweede Waterhuishoudingsplan, het Wetterskip Fryslân heeft dit vervolgens vertaald in het Integraal Waterbeheersplan (IWBP). Het tegengaan van de verzilting in het gebied van Ferwerderadiel is hierin een belangrijk aandachtspunt. Het Provinciaal verkeer- en vervoersplan besteedt ruime aandacht aan de verkeersproblematiek met betrekking tot de N357. Hierbij gaat het om het verbeteren van de veiligheid en daarnaast zal de bereikbaarheid van het gebied ten noorden van Leeuwarden gewaarborgd moeten blijven. Er is reeds een inventarisatie gehouden van alle knelpunten met aanbevelingen voor eventuele maatregelen. Het Gemeentelijk verkeer- en vervoersplan uit 1999 moet vernieuwd worden. De keuze voor een dwarsverbinding door Ferwerderadiel is hierbij belangrijk. Ook de categorisering van de wegen (80 of 60 km/u) in verband met fietsverbindingen moet worden overwogen net als uiteraard de ontwikkelingen rondom de N357. Onder de naam Fryske Fiersichten is een debat gevoerd over de toekomst van Fryslân. De inzet was om een ontwikkelingskalender te presenteren voor de lange termijn. De resultaten zijn gerapporteerd in een eindrapport ‘Fryske Fiersichten’. In de gemeente Ferwerderadiel zijn een aantal projectideeën ingediend. Deze kunnen in het kader van de gebiedsontwikkeling wellicht worden opgepakt.

21

wetgeving en beleid

Het grootste natuurgebied in de gemeente Ferwerderadiel, de buitendijkse landerijen en kwelders, maakt onderdeel uit van het Noard-Fryslân Bûtendyks. Dit gebied valt onder de EHS en is aangewezen als Natura-2000 gebied. Op Natura 2000-gebieden is de Natuurbeschermingswet van kracht waarin de Vogel- en Habitatrichtlijnen zijn opgenomen. Externe werking van deze wet op het omliggende plangebied is een aandachtspunt bij de planvorming. In het kader van het Noard-Fryslân Bûtendyks wil de provincie Fryslân de nog aanwezige particuliere eigenaren uitplaatsen. Particulier natuurbeheer in het kader van de Provinciale Subsidieregeling Natuurbeheer behoort in het buitendijkse gebied niet tot de mogelijkheden. Met betrekking tot het onderwerp recreatie heeft de gemeente Ferwerderadiel het zogenaamde Toeristisch Recreatief Ontwikkelingsplan (TROP) opgesteld. In dit plan geeft de gemeente aan dat zij de recreatiesector wil versterken op basis van de kwaliteiten die het gebied al heeft. Hierbij gaat het dan om het cultuurhistorische landschap, de waddenkust met haar natuurwaarden, kleinschalige voorzieningen voor dagrecreatie en daarnaast ook de watersport. Het doel van het plan is om Ferwerderadiel binnen het waddengebied op de kaart te zetten. De gemeente wil haar eigen unieke kenmerken in beeld brengen door middel van een samenhangend netwerk van kwalitatief hoogwaardige toeristische voorzieningen passend bij de schaal en het karakter van de gemeente. Behalve de bovenstaande beleidskaders is er bij concrete uitvoeringsprojecten aanvullende wetgeving van toepassing op het gebied van archeologie, bodem en flora en fauna. Ook dienen er dan diverse technische vergunningenprocedures doorlopen te worden.

22

4

Van wens naar uitvoering

In dit hoofdstuk zijn de ambities voor het gebied geformuleerd vanuit de ontwikkelingen die op dit moment gaande zijn. Om tot een concrete uitvoering van projecten te komen moeten de globale kosten en de financieringsmogelijkheden inzichtelijk zijn, en moet een uitvoeringsstructuur worden opgezet. Daartoe wordt in dit hoofdstuk een aanzet gegeven. Conform de WILG wordt een gebiedscommissie ingesteld, die verantwoordelijk is voor het proces en de coördinatie van de uitvoering. De gebiedscommissie bestaat uit een brede vertegenwoordiging vanuit de streek en bestrijkt gezamenlijk de verschillende thema’s die bij deze gebiedsontwikkeling belangrijk zijn. De commissieleden onderhouden contacten met hun achterban voor terugkoppeling en uitwisseling van ideeën. De commissie heeft overzicht en beslissingsbevoegdheid om zo de gewenste ontwikkelingen te sturen. Daarbij zijn ‘integraliteit’ en ‘draagvlak’ sleutelwoorden in het proces. De participatie van de inwoners van Ferwerderadiel in de gebiedsontwikkeling is een belangrijk aandachtspunt van de gebiedscommissie. Herverkaveling wordt beschouwd als het belangrijkste middel voor het realiseren van de gestelde doelen. Tijdens dit proces kunnen ook maatregelen en projecten met betrekking tot andere functies in het gebied nader omschreven en uitgewerkt worden. De gebiedscommissie houdt de regie over alle maatregelen en activiteiten die in het kader van de gebiedsontwikkeling plaatsvinden. Ten dele zal zij ook trekker zijn van de uitvoering, maar voor het overgrote deel zal de rol van uitvoerder ingevuld worden door Dienst Landelijk Gebied, de gemeente Ferwerderadiel, het Wetterskip Fryslân of particulieren. Vooral wanneer het gaat om reguliere activiteiten van deze instanties ligt dit voor de hand. De gebiedscommissie zoekt de trekker voor een project en houdt in het proces de vinger aan de pols.

23

van wens naar uitvoering

Niet alle ambities kunnen gelijktijdig gerealiseerd worden. Er zullen prioriteiten gesteld moeten worden voor de korte, middellange en lange termijn. Voor complexe projecten zal eerst een visie moeten worden ontwikkeld, voordat tot uitvoering kan worden overgegaan. Voorbeelden hiervan zijn een landschapsplan, een dorpsvisie of een visie voor een natuurgebied.

4.1 Landbouw Huidige situatie, aantal en type bedrijven De landbouw heeft een sterke positie in de gemeente Ferwerderadiel. Over het algemeen zijn de bedrijven, en daarmee de economische betekenis, groter dan het landelijk gemiddelde. In het gebied staan 164 agrarische bedrijven geregistreerd die met hun bedrijfsgebouw in de gemeente Ferwerderadiel liggen. Deze hebben in totaal 6738 hectare grond in gebruik. Daarnaast zijn er bedrijven uit de omliggende gemeenten die eigendommen hebben in het gebied. In Ferwerderadiel zijn relatief veel graasdierbedrijven met schapen. Over het algemeen zijn dit de kleinere bedrijven. De meest voorkomende bedrijfstypen zijn melkveehouderij (41%) en akkerbouw (26%). De gemiddelde oppervlakte van alle 164 bedrijven binnen Ferwerderadiel is 41 hectare. Als de graasdierbedrijven buiten beschouwing worden gelaten is de gemiddelde oppervlakte per bedrijf 53 hectare. (bron: GIAB, 2006). Op dit moment hebben de bedrijven die meegedaan hebben aan de landbouwenquête een gemiddelde oppervlakte van 56 hectare. Een gedeelte hiervan is pacht. Met name akkerbouwbedrijven zullen gebruik maken van losse pacht ten behoeve van de pootgoedteelt. Door veebedrijven wordt ook gebruik gemaakt van grond van natuurbeherende organisaties, bijvoorbeeld in het buitendijkse gebied.

Inkomenspotentieel en groei De NGE is een kengetal dat het inkomenspotentieel uitdrukt. Als gekeken wordt naar de agrarische bedrijven in Ferwerwerderadiel, valt op dat 53% in de NGE-klasse van 70 NGE of meer ligt. Van deze bedrijven kan aangenomen worden dat ze zullen blijven en verder gaan doorgroeien. Landelijk gezien valt 41% van de agrarische sector in deze klasse (bron: GIAB, 2006). Met betrekking tot de groei van hun bedrijf geven melkveehouders in de enquête aan dat de veestapel de komende 5 jaar met gemiddeld 19% zal groeien. In een periode van 10 jaar zou deze groei zelfs 78% ten opzichte van de huidige situatie bedragen. Akkerbouwers zullen vooral inzetten op vergroting van het areaal ten behoeve van de gangbare akkerbouwgewassen. Uitbreiding van de pootgoedteelt staat hierbij voorop. De grondsoort is voor de akkerbouw dan ook van groot belang, zij wenst gronden met een afslibbaarheid van 15-25%. Ook de drooglegging van percelen en de mogelijkheid om te kunnen beregenen is bij uitbreiding van het bedrijf een belangrijk punt.

24

De verwachting is dat de kleinere grondgebruikers met schapen en vleesvee op de langere termijn hun bedrijfsmatige activiteiten zullen gaan afbouwen. Vanwege mogelijke ontwikkelingen op de grondmarkt die daaruit voortvloeien is het van belang om ook deze, soms hobbymatige, bedrijven te betrekken in de gebiedsontwikkeling.

Opvolging en grondbalans Uit de resultaten van de landbouwenquête van Dienst Landelijk Gebied blijkt dat veel bedrijven schaalvergroting willen realiseren. Uit de gegevens van de GIAB over het jaar 2006 blijkt dat ongeveer 26 procent van de bedrijven in het gebied de opvolging nog niet heeft geregeld en valt in een leeftijdscategorie die de komende 10 jaar de activiteiten zou kunnen beëindigen. De bedrijven die de opvolging al wel hebben geregeld nemen 43 procent voor hun rekening. De groeiwens met betrekking tot de bedrijfsoppervlakte van de agrarische bedrijven in Ferwerderadiel ligt de komende 5 jaar boven de landelijke autonome groei van 3% per jaar. Vooral de eerste 5 jaar zal de druk op de grondmarkt hierdoor groot zijn, omdat er minder grond vrij komt dan gewenst is. Op basis van gegevens uit de enquête en het landbouwonderzoek dat DLG uitgevoerd heeft, kan echter ook op de langere termijn een overdruk waargenomen worden. Dit betekend dat er meer vraag is naar landbouwgrond dan er aanbod is. Als er gekeken wordt naar de bedrijven die hun opvolging al hebben geregeld zouden deze de komende 10 jaar ongeveer 1200 hectare nodig hebben voor bedrijfsuitbreiding. Op basis van de gegevens met betrekking tot leeftijd en gebrek aan opvolging is te constateren dat deze oppervlakte niet vrijkomt. Dit is echter een inschatting op basis van de huidige situatie. Ontwikkelingen met betrekking tot de marktprijzen en de regelgeving hebben hier een directe invloed op. De mogelijkheid tot schaalvergroting is van groot belang om rendement te kunnen

25


behouden. Naar verwachting worden de prijzen voor landbouwproducten lager en zullen de vaste kosten verder stijgen. Door te groeien in omvang (oppervlakte en quotum) kunnen deze kosten gedrukt worden. Ook wetgeving op het gebied van bemesting en de verdwijning van het melkquotum maken schaalvergroting noodzakelijk. Een belangrijk aandachtspunt binnen deze schaalvergroting is de beschikbaarheid van goede akkerbouwgrond. Een herverdeling van gronden tussen veehouderij en akkerbouw, zodat de lichtere gronden benut kunnen worden voor akkerbouwgewassen met hogere eisen aan grondsoort is een aandachtspunt binnen de gebiedsontwikkeling.

Uitwerking wensen Doordat de landbouw de grootste grondgebruiker is in het gebied, zijn projecten die gericht zijn op de andere functies afhankelijk van de grondmobiliteit in de agrarische sector. Een eerste punt van aandacht hierbij is de landbouwstructuur. In de enquêtes en in de interviews wordt aangegeven dat de verkaveling van de bedrijven verbeterd moet worden. De grootte van de huiskavels laat op dit moment te wensen over, net als de ontsluiting van bedrijven en percelen en de grootte, vorm en egalisatie van landbouwpercelen. Herverkaveling is een goed instrument om verbeteringen in de landbouwstructuur te bewerkstelligen. Ontwikkelingen op andere gebieden zoals met betrekking tot de infrastructuur, maar ook water, recreatie en natuur, kunnen hierin meegenomen worden. Vanuit de agrarische sector zijn er naast herverkaveling wensen om de waterhuishouding te verbeteren. Problemen in de waterafvoer en verzilting zijn hierbij de belangrijkste onderwerpen, evenals de kwaliteit van het beregeningswater. De ontsluiting van landbouwpercelen is een ander knelpunt voor veel bedrijven. Hierbij gaat het om te smalle plattelandswegen in de gemeente. De N357 wordt ook als een groot obstakel gezien. Wanneer hiervoor grond van agrariërs nodig is, is het van belang dat er gezocht wordt naar een goede compensatieregeling. Verder is de grootte van het bouwblok vaak niet meer toereikend. De wens is om deze te vergroten. De aanpassing van de bouwblokken moet in de gebiedsontwikkeling en in de beleidsvorming meegenomen worden. De relatie met landschappelijk inpassing is hierbij van groot belang. Behalve schaalvergroting zullen er bedrijven zijn die hun bedrijf gaan verbreden. In de enquête geeft 61% van de bedrijven aan hier iets voor te voelen. Combinaties met natuur, landschap en recreatie zijn voorbeelden van verbreding die overigens ook prima kunnen samengaan met grootschalige veehouderij- en akkerbouwbedrijven. Het onderzoeken van de mogelijkheden en het opzetten van concrete projecten op het gebied van verbrede landbouw moet dan ook een belangrijk onderdeel zijn van de gebiedsontwikkeling. De wijze van financiering van verbredende activiteiten, bijvoorbeeld groene of blauwe diensten, speelt hier een grote rol in. Ook de onderwerpen zorg en energie kunnen onderdelen zijn van de toekomstige bedrijfsvoering. Vooral het opwekken van energie is in Ferwerderadiel een actueel thema. Van

26

de geënquêteerde bedrijven zijn er verschillende die duurzame energie produceren met behulp van windmolens. Naar verwachting zal dit aantal toenemen. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor de vergisting van biomassa. Biologische landbouw neemt op dit moment nog geen grote vlucht in het gebied. De animo voor agrarisch natuurbeheer lijkt af te nemen. De ontwikkeling van de prijzen voor landbouwproducten zijn hierin voor een deel bepalend, maar ook de druk van regelgeving speelt mee. Verschillende agrarische bedrijven hebben nog grond liggen in het buitendijkse gebied. Veel van hen geven aan mee te willen werken aan een kavelruil om zodoende dit gebied vrij te maken voor de natuur. Mocht dit niet lukken, dan zou de mogelijkheid onderzocht moeten worden om de landbouw een plaats te geven in het buitendijkse gebied. Dit dient in goed overleg te gebeuren met alle betrokken partijen, om uiteindelijk een goede inrichting van het buitendijkse gebied te kunnen realiseren. Kennisversterking en innovatie op het gebied van duurzame landbouw moet ook een belangrijk onderdeel zijn van de gebiedsontwikkeling. Daarmee kan ingespeeld worden op de ontwikkelingen die zich voordoen binnen de verschillende functies van het landelijke gebied die invloed uitoefenen op de landbouw. Hierbij is te denken aan onderzoeksprojecten of concrete uitvoeringspilots gericht op bijvoorbeeld zilte landbouw of andere alternatieve teeltwijzen in relatie tot factoren als natuur en milieu. De enquêtes en interviews zijn een eerste aanzet geweest om wensen en ideeën in beeld te brengen. De volgende stap is het voeren van nadere gesprekken over mogelijke concrete kansen die herverkaveling kan bieden voor de landbouw, maar ook voor de andere functies binnen het gebied. Ook zal er een grondpot opgebouwd moeten worden om zodoende een positie te verkrijgen op de grondmarkt.

27


Tabel 1:Activiteiten landbouw Doel

Uitwerking naar

Instandhouden

- Kennisversterking en

Door

Planning

Relatie met

Gebiedscommissie,

2010-2015

Infrastructuur,

activiteit

andere thema’s

levensvatbaarheid

innovatie op het gebied

agrarische sector,

water, natuur,

bedrijven

van duurzame landbouw

onderzoeksinstellingen

landschap

- Opbouwen grondpot

Gebiedscommissie

Vanaf 2008 Infrastructuur, natuur, landschap

- Onderzoek naar mogelijk- Gebiedscommissie, heden herverkaveling

Vanaf 2009 Water, natuur,

Dienst Landelijk Gebied

landschap, recreatie, duurzame energie

- Verbeteren landbouwstructuur - Verbeteren van de waterhuishouding - Vergroten en inpassen

Gebiedscommissie,

2009-2015

Water, recreatie

2009-2015

Landschap

Gemeente

2009-2015

Infrastructuur,

Gebiedscommissie

2009-2015

Natuur, water

Gebiedscommissie,

2009-2015

provincie, gemeente, Wetterskip Fryslân, gebiedscommissie

bouwblokken - Mogelijkheden

natuur

bedrijfsverplaatsing onderzoeken en benutten - Mogelijkheden voor agrarisch gebruik in het

agrarische sector,

buitendijks gebied

IFG

onderzoeken en benutten

4.2 Infrastructuur Om de infrastructuur en de verkeersveiligheid in Ferwerderadiel te verbeteren is een integrale aanpak noodzakelijk. Doordat de bestaande problemen niet op zichzelf staan, maar een duidelijk verband hebben met andere functies in het gebied moet er in samenhang met deze functies naar oplossingen gezocht worden. ema’s als bereikbaarheid, ontsluiting, veiligheid, leefbaarheid en milieu zijn hierbij van groot belang. De grondmobiliteit is de motor om oplossingen te kunnen creëren ten behoeve van de infrastructuur. Dit vraagt eerst om een brede analyse van wensen en mogelijkheden, waarbij meerdere oplossingen in kaart gebracht moeten worden. Zodoende kan in een later stadium concreet ingespeeld worden op de mogelijkheden op bijvoorbeeld de grondmarkt. Een van de belangrijkste onderwerpen in de gemeente Ferwerderadiel is de provinciale weg N357. Het verbeteren van de verkeersveiligheid en de bereikbaarheid is een speerpunt in het

28

beleid van provincie en gemeente. Op dit moment maakt landbouwverkeer nog gebruik van delen van de weg. Dit zorgt voor vertragingen en doordat mensen gaan inhalen op onoverzichtelijke punten ontstaan er verkeersonveilige situaties. Ook de kruisingen met verschillende gemeentelijke wegen zorgen voor knelpunten met betrekking tot de veiligheid. De bereikbaarheid van het gebied en dus ook de mogelijkheden voor bedrijven om zich in het gebied te vestigen of om hun concurrentiepositie te behouden, hangt nauw samen met bovenstaande problematiek. Door een onderzoeksbureau zijn reeds aanbevelingen gedaan om de knelpunten op te lossen. Om concrete resultaten te bereiken zal er een koppeling gemaakt moeten worden met de verbetering van de landbouwstructuur omdat dit de grondmobiliteit op gang brengt. Om tijdens het herverkavelingsproces goed te kunnen inspelen op mogelijkheden die zich voordoen rondom de N357, zouden de gewenste maatregelen eerst duidelijk in kaart moeten worden gebracht in relatie tot de verschillende eigendomsituaties ter plaatse. Gelijktijdig moet er ingezet worden op participatie van betrokken grondeigenaren om te komen tot oplossingen met betrekking tot de weg. Voor de agrarische sector zelf is de N357 is ook een groot obstakel. Dit geldt ook voor maatregelen die uitgevoerd dienen te worden op de gemeentelijke wegen. De kwaliteit van deze wegen hangt voor een deel samen met die van de N357. Er is in het kader van het project ‘Op en rond de weg’ reeds in kaart gebracht welke knelpunten de aansluiting met deze weg nu oplevert en welke maatregelen er nodig zijn bij een opwaardering van de N357. Gebleken is al dat er op grote schaal zware transportleidingen moeten worden verlegd om verbreding van de weg te kunnen realiseren. Voor deze leidingen moeten de nutsbedrijven op zoek naar alternatieve leidingtracés die verder van de weg afliggen. Ook dit aspect zou in de gebiedsontwikkeling moeten worden meegenomen.

29


De gemeente Ferwerderadiel zet voor wat betreft de gemeentelijke wegen in op voldoende kwaliteit en capaciteit van het wegennetwerk. De leefbaarheid van de gemeente staat hierbij voorop. De wensen van de gemeente zijn verwoord in een wegenvisie. De uitvoering van deze visie is een belangrijk speerpunt binnen de gebiedsontwikkeling. De wegen in het buitengebied en ook de dorpskernen zijn niet berekend op het zware landbouwverkeer. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om de breedte en de fundering van plattelandswegen, maar tegelijkertijd ook om de veiligheid van medeweggebruikers. Er is in de gemeente, naast de N357, één echte hoofdverbinding aan te wijzen. Dit is de weg van Marrum via Wanswert naar Burdaard. Er rijden op delen van deze weg nog fietsers op de rijbaan, wat niet past bij functie en snelheidsbeeld. Vooral in Wanswert levert het verkeer knelpunten op. Op andere wegen, de zogenaamde erftoegangswegen, zorgt sluipverkeer voor problemen. Op deze wegen wil de gemeente een ontmoedigingsbeleid voeren. Ook de recreatieve ontsluiting van sommige gebieden in Ferwerderadiel is niet optimaal. Een voorbeeld hiervan is het buitendijkse gebied. De interne ontsluiting van dit natuurgebied laat te wensen over, maar ook de aansluiting op het reeds aanwezige routenetwerk is niet optimaal. De uitbreiding van dit bestaande netwerk is in zijn algemeenheid ook een wens van de gemeente en de recreatieve sector. Bij de totstandkoming van het nieuwe gemeentelijk verkeer- en vervoersplan zijn dit belangrijke punten. De invulling hiervan moet op een integrale wijze tot stand komen. De gebiedsontwikkeling moet hier een belangrijke rol in spelen. Infrastructuur is ook een belangrijk onderdeel van dorpsvisies. Het is van belang om samen met de inwoners na te denken over de mogelijkheden om de bereikbaarheid en de veiligheid binnen en buiten de bebouwde kom te verbeteren. Dit zou binnen de gebiedsontwikkeling eventueel samen kunnen gaan met het opstellen of aanpassen van dorpsvisies. Het Projectbureau Plattelânsprojecten kan hierbij een rol spelen. Bij het aanpassen van de inrichting van wegen en het oplossen van knelpunten wordt waar mogelijk uitgegaan van de Shared Space gedachte. Deze gedachte is toe te passen in de dorpen en ook het buitengebied. Met name voor de ontwerpen voor de inrichting van de dorpen in de Flieterpen wordt aan Shared Space inrichting gedacht. ‘Shared Space’ of ‘Dielde Romte’ is de naam van een nieuwe benadering voor de inrichting van de openbare ruimte die steeds meer aandacht krijgt. Het omvat een nieuwe filosofie en uitgangspunten voor het ontwerpen, het beheer en onderhoud van straten en openbare ruimtes en is gebaseerd op het samenbrengen van het verkeer met andere vormen van menselijke activiteit. Deze nieuwe manier van ontwerpen houdt rekening met andere aspecten, zoals cultuurhistorische elementen, ruimtelijke kwaliteit en de invloed daarvan op de sociale omgeving.

30

Tabel 2:Activiteiten infrastructuur Doel

Uitwerking

Door

Planning

Relatie met

Verbeteren

- Gewenste maatregelen

Provincie,

2009

Landbouw

veiligheid en

N357 in kaart brengen

gemeente,

bereikbaarheid

op volgorde van nood-

gebiedscommissie

2009

Landbouw,

naar activiteit

andere thema’s

zaak en inventariseren bereidheid medewerking grondeigenaren - Samenhangende knel-

Gemeente

punten op gemeentelijke

recreatie

wegen in kaart brengen - Aanpassing gemeentelijk verkeer- en vervoersplan - Uitvoering onderhoud en aanpassingen N357 en

Gemeente,

2009

Leefbaarheid

gebiedscommissie Provincie,

2011-

Landbouw,

gemeente

2015

leefbaarheid

gemeentelijke wegen

4.3 Natuur & Landschap Ferwerderadiel maakt deel uit van een bijzonder cultuurlandschap. Veel van de ontstaansgeschiedenis is nog te herkennen in de karakteristieke landschapskenmerken zoals de terpen en het verkavelingspatroon. In het gebied liggen oude kwelderwallen, die ontstaan zijn onder

31


invloed van getijdenwerking. Door de goede bodemstructuur zijn deze veelal in gebruik als bouwland. Verder komen er nog restanten voor van oude kreekstructuren. Samen met de kwelderwallen zijn deze bepalend geweest voor het ontginningspatroon. Overige landschapselementen zijn de dijkpatronen, mogelijke dijkcoupures en eendenkooien. Ook staan er verschillende streekeigen en beeldbepalende boerderijen in het gebied. Rondom terpen ontstond vaak een radiale of rechthoekige verkaveling, in andere delen van het gebied is de onregelmatige blokvormige verkaveling kenmerkend. Voor een verbetering van de afwatering op de akkerbouwpercelen, werd vroeger een systeem van kruinige percelen (ofwel bolle akkers) toegepast. Met de ontwikkeling van moderne technieken om het water te beheersen zijn veel van de kruinige percelen geëgaliseerd. Ook de laatste ruilverkaveling heeft bijgedragen aan het verdwijnen van dergelijke karakteristieke kenmerken. Behoud van het huidige cultuurlandschap met een goede inpassing van de functies in het landelijk gebied is een belangrijk doel van de gebiedsontwikkeling omdat het kansen kan bieden voor alle partijen. Om een goede samenhang te verkrijgen tussen landschap, cultuurhistorie en andere functies in het gebied zou in de eerste plaats een landschapsvisie opgesteld moeten worden. Deze landschapsvisie dient gebaseerd te worden op de landschappelijke waarden die in Ferwerderadiel aanwezig zijn. In eerste instantie moet hiervoor de huidige situatie geïnventariseerd worden. De landbouw is hierin een van de belangrijke beeldbepalers. Bij herverkaveling en structuurverbetering ten behoeve van deze sector kan op basis van een landschapsvisie gericht worden ingespeeld op mogelijkheden ten behoud en herstel van het agrarische cultuurlandschap. De inpassing van agrarische bebouwing in de omgeving is hier een onderdeel van. Gezien de schaalvergroting die plaats vindt in de landbouw en de noodzaak tot de bouw van nieuwe bedrijfsgebouwen, is dit een belangrijk onderdeel van de gebiedsontwikkeling. Bij inpassing van deze bedrijven in het landschap kan gedacht worden aan het aanbrengen van erfbeplantingen, maar ook aan manieren van streekeigen bouwen. In de discussie over het vergroten van de bouwblokken kunnen deze mogelijkheden meegenomen worden. Overigens geldt de inpassing van bedrijfsgebouwen niet alleen voor de agrarische sector, ook voor bedrijventerreinen, industrie en bijvoorbeeld kampeerterreinen is de samenhang met het omliggende landschap van belang. Ook het groen in en om de dorpen heeft aandacht nodig. Het opstellen van ‘groene dorpsvisies’ zou een middel kunnen zijn voor landschappelijk inpassing. In Ferwerderadiel komen veel bebouwde, maar ook onbebouwde terpen voor. De provincie Fryslân werkt aan een regeling waarbij waardevolle terpen aangekocht kunnen worden of waarbinnen een particuliere eigenaar een beheerspakket kan afsluiten ter bescherming van de terp. Binnen herverkaveling in het gebied moet alvast rekening gehouden worden met de aanwezigheid van terpen. Om daadwerkelijk resultaten te kunnen verkrijgen bij de bescherming van de nog aanwezige terpen in Ferwerderadiel, zou een onderzoek uitgevoerd moeten worden naar de bereidheid van agrariërs om mee te werken aan een regeling ten behoud of eventueel herstel hiervan.

32

Behalve het cultuurlandschap is het buitendijkse gebied van Ferwerderadiel van grote waarde. Het maakt onderdeel uit van de Ecologische Hoofdstructuur die moet leiden tot een aaneengesloten netwerk van natuurgebieden. Tussen afzonderlijke natuurgebieden worden hiertoe ecologische verbindingszones aangelegd. In het buitendijkse gebied is It Fryske Gea op dit moment de belangrijkste terreinbeheerder, aangrenzend aan het gebied heeft zij bijvoorbeeld een boerderij in eigendom van waaruit een deel van het gebied beheerd wordt. Daarnaast zijn er nog diverse particulieren die buitendijkse eigendommen hebben. De provincie Fryslân heeft de wens om het hele buitendijkse gebied, het Noard-Fryslân Bûtendyks, vrij te maken zodat een aangesloten natuurgebied ontstaat met It Fryske Gea als terreinbeheerder. De particuliere eigenaren die hun gronden willen verkopen zullen hiervoor voldoende compensatie moeten ontvangen. Dit kan financiële compensatie zijn, maar ook compensatie in vervangende grond. Een groot struikelblok hierbij is het prijsverschil tussen de buiten- en binnendijkse grond. Hiervoor zal een oplossing gezocht moeten worden. Ook zal er gekeken moeten worden naar de mogelijkheid om agrarische percelen die niet aangekocht of uitgeruild kunnen worden te concentreren in een bepaald deel van het buitendijkse gebied. Dit zal in nauw overleg moeten plaatsvinden met alle betrokken partijen, waaronder It Fryske Gea als de grootste terreinbeheerder. De waterbeheersing van het buitendijkse gebied is hierbij een belangrijk aandachtspunt. De veiligheid met betrekking tot overstromingen speelt hier ook in mee. In planvorming over inrichting in beheer van het buitendijkse gebied moet dit meegenomen worden. Er is reeds een maatregelenplan opgesteld. Uitvoering van dit plan moet meegenomen worden in de gebiedsontwikkeling. Het in stand houden en ook het in beeld brengen van de cultuurhistorische aspecten van het buitendijkse gebied is erg belangrijk. Het handhaven van de zomerpolders is hierbij een van de wensen.

33


Voor wat betreft het agrarisch natuurbeheer valt Ferwerderadiel in het zogenaamde witte gebied. De ontwikkeling van de landbouw staat hier voorop. Er zijn echter wel mogelijkheden om via de Vrij Inzetbare Hectares natuurlijke waarden te ontwikkelen. Er zou onderzocht moeten worden wat deze mogelijkheden zijn en ook wat voor subsidieregeling hier bij zou passen. Vervolgens kan er ingezet worden op concrete uitvoeringsprojecten. Binnendijkse natuurgebiedjes zoals eendenkooien bepalen deels ook het landschap. Deze gebieden moeten geïntegreerd worden in de omliggende omgeving, zowel landschappelijk als beheertechnisch. Ook moet er nagedacht worden over de functie van de aanwezige bosjes in het gebied. Door de agrarische natuurvereniging ‘Om ‘e Koaien’ is een inventarisatie gemaakt van deze beplantingen. Ook heeft zij een weidevogeloptimaliseringsproject opgezet. Uitvoering van dit plan zou goed kunnen passen binnen de thema’s van de gebiedsontwikkeling De relatie tussen natuur en landschap en de andere thema’s in Ferwerderadiel moet een belangrijk onderdeel zijn van de gebiedsontwikkeling. Vanuit ondermeer het Fryske Gea is er de wens om een landelijk informatiepunt op te richten voor het buitendijkse gebied. Dit zou tegelijkertijd een goede impuls zijn voor de recreatie in het gebied. Op dit moment zijn er geen informatievoorzieningen met betrekking tot het cultuurhistorische kwelderbeheer en de natuurlijke waarden van het gebied. Het project omvat de bouw van een voorziening voor de medewerkers van It Fryske Gea in het gebied, gecombineerd met een informatiepunt over het kwelderbeheer en het waddengebied. Het gebouw zal tevens starten eindpunt zijn voor excursies en wandelroutes. De ontsluiting van de natuurgebieden is op dit moment nog beperkt en zou verbeterd moeten worden. Voordat tot concrete uitvoering overgegaan kan worden moet zorgvuldig onderzocht worden wat de mogelijkheden zijn hiervoor.

Tabel 3:Activiteiten natuur en landschap Doel

Uitwerking

Door

Planning

Relatie met andere thema’s

Versterking samen- - Opstellen land-

Gebiedscommissie

2009

cultuurhistorie met - Inpassing agrarische

Gebiedscommissie,

2010-2012

andere functies

gemeente

hang landschap en

Landbouw

schapsvisie bedrijven, bedrijven

Landbouw, leefbaarheid

terreinen en dorpen - Uitvoeren onderzoek bescherming terpen - Onderzoeken mogelijk-

Provincie, gebieds-

provincie, Wetterskip

natuurbeheer en

Fryslân, agrarische

uitvoering projecten

sector

natuurgebiedjes

Gebiedscommissie, gemeente, natuurorganisaties

34

Landbouw

2009-2015

Landbouw, water

2010-2015

Recreatie,

commissie Gebiedscommissie,

heden agrarisch

- Integreren binnendijkse

2009-2010

leefbaarheid

Doel

Uitwerking

Door

Afronding Noard-

- Aankoop/uitruil agrarische Gebiedscommissie,

Planning


Fryslân Bûtendyks

grond en inrichten gebied

vanaf 2008

Landbouw

2009-2015

Landbouw, water

2010-2015

Recreatie

2010

Infrastructuur

provincie

- Onderzoeken en benutten Gebiedscommissie, mogelijkheden concentratie IFG, agrarische agrarische percelen

sector

buitendijks - Opzetten landelijk kwelder- Gemeente, IFG, informatiecentrum - Onderzoeken mogelijkheden recreatieve voor-

recreatiesector IFG, gemeente, gebiedscommissie

recreatie

zieningen buitendijks - Verbeteren ontsluiting voor recreatie - Zichtbaar maken cultuur-

Gemeente, IFG,

2011-2015

gebiedscommissie IFG, gebiedscommissie

Infrastructuur, recreatie, leefbaarheid

2011-2015

Recreatie, water

historische aspecten

4.4 Water Door klimaatverandering, zeespiegelstijging en bodemdaling wordt de kans op wateroverlast steeds groter. Bij een integrale inrichting van een gebied hoort een op de toekomst gericht duurzaam watersysteem. Het is van belang dat er voldoende ruimte is voor water, dat er voldoende gemaalcapaciteit is en dat de waterkwaliteit goed is. Wetterskip Fryslân richt zich in dit project met name op het in stand houden en verbeteren van een goed watersysteem. Extra waterberging wordt meegenomen in de planvorming. Maatregelen zijn nodig om wateroverlast in de toekomst zo veel mogelijk te voorkomen. In dit gebied is de bouw van een boezemgemaal (gemaal Vijfhuizen) voorzien. Dit gemaal zal worden ingezet voor de lokale waterbeheersing. Bij het gemaal zal een vispassage gerealiseerd worden en een zoet- zoutovergang buitendijks. De uitvoering van de maatregelen kan gecombineerd worden met het creëren van mogelijkheden voor de waterrecreatie. Voor het verbeteren van de waterkwaliteit wordt rekening gehouden met de Kaderrichtlijn Water (KRW), die zich richt op de waterkwaliteit en de ecologische toestand van water. In dit project worden, voor zover mogelijk, alle noodzakelijke KRW maatregelen meegenomen. Daarbij moet gedacht worden aan inrichting van de watergangen (aanleg van natuurvriendelijke oevers met flauwe taluds) en het bevorderen van vismigratie door de realisatie van een vispassage bij de bouw van gemaal Vijfhuizen.

35


Verzilting is een punt van aandacht in dit gebied. Zowel langs de kuststreek als in de relatief laaggelegen deelgebieden, zogenaamde onderbemalingen, komt een behoorlijke hoeveelheid zoute kwel aan de oppervlakte. Momenteel wordt dit tegengegaan door doorspoeling met zoet boezemwater dat bij Holwerd aan de boezem wordt onttrokken. Het is wenselijk om minder zout water op de boezem uit te slaan. Ontwikkelingen als zeespiegelstijging en bodemdaling verergeren de verzilting. In Ferwerderadiel vindt bodemdaling plaats door gaswinning bij Blije. Volgens de huidige prognose tot 2050 zal er maximaal 5 cm daling plaatsvinden. Deze daling heeft een geringe invloed op het functioneren van het watersysteem. Mocht de prognose veranderen en er meer bodemdaling gaan optreden, dan zijn er wel maatregelen nodig aan het watersysteem. Essentieel in de waterbeheersing zijn voldoende berging en voldoende bemalingcapaciteit. Het watersysteem moet voorbereid zijn op de toekomst. Er zullen aanpassingen aan het systeem nodig zijn, bijvoorbeeld in de vorm van bredere watergangen met flauwe taluds en aanpassing en verbetering van de gemalen. De aanleg van gemaal Vijfhuizen zal ook een bijdrage leveren aan de verbetering van het watersysteem. Aanwezige schouwpaden in het gebied kunnen benut worden voor dergelijke maatregelen. Een punt van aandacht binnen het gebied is de wateroverlast rondom de Hegebeintumer Mieden en Ginnum als gevolg van problemen met betrekking tot de afvoer. Tabel 4: Activiteiten water Doel

Uitwerking

Door

Planning

Vergroten

- Verbreden hoofdwater-

Wetterskip Fryslân,

2010-2015


waterberging

gangen en kavelsloten

gebiedscommissie

Landbouw, natuur en landschap

i.c.m. aanleg vaarroutes - Benutten schouwpaden Wegnemen knel-

- Maatregelen t.b.v. knel-

punten huidig

punten in het water-

watersysteem

systeem (drijfverstuwen,

en optimalisatie

slootafmetingen, duiker-

t.b.v. de verschil-

afmetingen, bouw gemaal

lende functies

Vijfhuizen) - Verbeteren waterkwaliteit en waterpeil

36

Wetterskip Fryslân

2010-2015


2009-2015

Landbouw

2009-2015

Landbouw, natuur

gebiedscommissie

Wetterskip Fryslân, agrarische sector

Doel

Uitwerking

Door

Planning

Relatie met

Verziltings

- Bij veranderen van


2009-2015

Landbouw

2009-2015

Landbouw, natuur

2009-2015

Natuur

andere thema’s -bestrijding

prognose bodemdaling

provincie, gemeente

aanpassingen aan het watersysteem. Maatregelen m.b.t. - Inrichting natuur-


Kader Richtlijn

gebiedscommissie

vriendelijke oevers

Water - Bevorderen

Wetterskip Fryslân

vismigratie

4.5 Recreatie en toerisme Recreatie en toerisme in de gemeente Ferwerderadiel worden gekenmerkt door kleinschaligheid. Aan de ene kant van het gebied bevindt zich de waddenkust met het buitendijkse gebied, ‘It Noorderleech’, en aan de andere kant de Dokkumer Ee. Het waddengebied wordt vooral bezocht door rustzoekers en natuurliefhebbers. De Dokkumer Ee is een belangrijke vaarroute. Daarnaast is er het aantrekkelijke cultuurlandschap met zijn terpdorpen. In Hegebeintum is bijvoorbeeld een bezoekerscentrum aanwezig gericht op de cultuurhistorie van het gebied. In de gemeente Ferwerderadiel wordt ingezet op verdere ontwikkeling van recreatie en toerisme. Dit kan een belangrijke economische impuls aan het gebied geven. Door de gemeente is een Toeristisch-Recreatief Ontwikkelingsplan opgesteld waarin de gewenste ontwikkelingen zijn opgenomen. De gebiedsontwikkeling kan bij de invulling van dit plan een belangrijke rol spelen. Er moet worden ingezet op de bevordering van de toeristisch-recreatieve mogelijkheden waarbij rekening gehouden moet worden met de bestaande natuur- en cultuurhistorische waarden. Een opwaardering van het dag- en verblijfsrecreatieve aanbod kan ervoor zorgen dat de recreatie in het gebied een steviger positie gaat innemen. Voor ondernemers biedt dit kansen op het economische vlak, maar het komt ook de leefbaarheid van het gebied ten goede. Om te beginnen zal er een inventarisatie gemaakt moeten worden van de huidige situatie. Hiermee kan in kaart gebracht worden wat voor initiatieven er op dit moment zijn en tegen welke problemen men nu eventueel aanloopt. Door behalve het inventariseren van knelpunten na te gaan wat de wensen vanuit de recreatieve sector zijn, kan hier effectief op ingespeeld worden bij het concreet maken van het TROP van de gemeente Ferwerderadiel. Het uitvoeren van projecten uit of aansluitend op dit TROP zou gelijktijdig met de gebiedsontwikkeling opgepakt moeten worden.

37


Bij de totstandkoming van het nieuwe bestemmingsplan buitengebied moeten de mogelijkheden voor recreatie en toerisme een belangrijke plaats innemen. Uit de enquête die gehouden is onder de agrarische sector blijkt dat veel ondernemers kansen zien in de verbreding van hun bedrijf. Het aanbieden van recreatieve activiteiten is hierbij een van de genoemde onderwerpen. Bij de realisatie hiervan loopt men echter vaak tegen beperkingen aan. Voor een deel heeft dit te maken met de regelgeving, maar ook met het feit dat het beleid van verschillende instanties en functies in het gebied niet op elkaar is afgestemd. Via een integrale gebiedsontwikkeling kunnen er stappen gezet worden om te komen tot een samenhangend geheel van recreatieve voorzieningen waarbij rekening gehouden wordt met de betrokken partijen. De gemeente heeft hierin een voorwaardenscheppende en stimulerende rol. Een samenhangend netwerk van routestructuren en voorzieningen draagt bij aan de toeristischrecreatieve ontwikkeling van het gebied. Optimalisatie van dit netwerk is een uitgangspunt van de gebiedsontwikkeling. De realisatie hiervan hangt nauw samen met de andere thema’s in het gebied. Bij de aanleg van nieuwe fietsen wandelpaden is de agrarische sector een van de belangrijkste partijen omdat er in de meeste gevallen landbouwgrond benodigd is voor de realisatie. Ook de natuur is een belangrijke factor. Vanuit de recreatiesector en de plaatselijke bewoners is er de wens om de natuurgebieden in Ferwerderadiel beter te ontsluiten en daarmee toegankelijk te maken voor recreanten. Om in te kunnen spelen op ontwikkelingen in de grondmarkt die te maken kunnen hebben met recreatieve structuren, moet er een duidelijk overzicht komen van de kwaliteit van het bestaande fietsen wandelnetwerk en de schakels die er nu nog ontbreken. De gemeente Ferwerderadiel is hierin een belangrijke actor omdat zij veel kennis heeft van de mogelijkheden die het gebied zou kunnen bieden. In het TROP is dit voor een deel al verwoord. Bij herverkaveling kunnen deze kansen waar mogelijk benut worden door structuurverbetering van de landbouw te koppelen aan recreatieve doelen. Door Landschapsbeheer Fryslân is bijvoorbeeld een zogenaamde ‘knelpuntenkaart wandelpaden’ gemaakt. Ook kan er aangesloten worden op het project ‘oude paden, nieuwe wegen’. De aansluiting bij het buitendijkse gebied en het agrarische cultuurlandschap met haar terpen en weidse uitzichten is een belangrijk uitgangspunt voor de ontwikkeling van een kwalitatief hoogwaardig toeristisch-recreatief product. Het aanbod van toeristisch-recreatieve voorzieningen zou gericht moeten zijn op deze thema’s. Er zijn plannen om een bezoekerscentrum op te richten nabij het buitendijkse gebied. Voor de recreatie biedt dit mogelijkheden. Het is van belang dergelijke plannen in goed overleg met alle betrokken en verwante partijen af te stemmen. Alleen op die manier kan er een eenheid ontstaan in het recreatieve aanbod met een meerwaarde voor het gebied. Met betrekking tot de routestructuur voor de waterrecreatie geldt in principe hetzelfde als bij het netwerk van wandelen fietspaden. In het TROP is al een aantal concrete projecten voorgesteld. Rondom Burdaard zijn er redelijke mogelijkheden aanwezig voor de vaarrecreatie.

38

Deze zouden verder uitgebouwd moeten worden, afgestemd op de andere functies in het gebied, maar ook op de aanvullende wensen die er eventueel nog zijn. De Noordelijke Elfstedenroute is een belangrijke vaarroute die door het gebied loopt. Gekeken zou moeten worden naar initiatieven die hierbij kunnen aansluiten en die een meerwaarde opleveren voor het gebied. Een groot aantal op de Noordelijke Elfstedenvaarroute aansluitende wensen is opgenomen in het projectenboek Regio In Actie (RIA). Wat ook van belang is bij het realiseren van projecten op het gebied van recreatie en toerisme is het zoeken van aansluiting bij het gehele Friese (en Groningse) waddengebied. Door een aaneengesloten netwerk te creëren van kwalitatief hoogwaardige toeristisch-recreatieve voorzieningen wordt heel Noord-Fryslân op de kaart gezet. Tabel 5: Activiteiten recreatie en toerisme Doel

Uitwerking

Door

Planning


Bevorderen kwali- - Inventariseren knelpunten Gebiedscommissie, tatief hoogwaardige en wensen vanuit de secdag- en verblijfs-

2009

gemeente


tor en vanuit het gebied

recreatie - Initiatieven binnen gebieds- Gebiedscommissie, ontwikkeling stimuleren - Ruimte bieden in beleid en wetgeving en jaarlijkse

2009-2015

gemeente Gebiedscommissie,


2009-2015

gemeente


evaluatie Vergroten samen-

- Inventariseren huidige

hang en kwaliteits-

situatie en ontbrekende

verbetering infra-

schakels, kansen koppeling

structuur

aan concrete projecten - Verbeteren recreatief routenetwerk - Koppeling zoeken met

Gebiedscommissie, ge-

Gebiedscommissie, geGebiedscommissie, gemeente, natuurorgani-

educatie

saties

- Uitbreiden mogelijkheden Gebiedscommissie, ge-

Landbouw, infrastructuur, water, natuur

Vanaf 2009 Landbouw, infrastruc-

meente, recreatiesector

natuur en cultuurhistorie,

waterrecreatie

2009

meente, recreatiesector

tuur, leefbaarheid 2010-2015

Natuur, landschap, leefbaarheid

2010-2015

Water

2009-2010

Natuur, landschap

meente, recreatiesector provincie,Wetterskip

- Onderzoeken mogelijkheden bezoekerscentrum

Gemeente, recreatiesector, IFG

39


4.6 Duurzame energie Op dit moment wordt in de gemeente Ferwerderadiel bijna de helft van de energie met behulp van windmolens, mestvergistingsinstallaties en zonnepanelen opgewekt. Naar aanleiding van recente onderzoeken blijkt echter dat er nog meer mogelijk is in de gemeente. Het groene imago van Ferwerderadiel kan hiermee verder ontwikkeld worden. Binnen de gebiedsontwikkeling is het realiseren van zelfvoorzienendheid in energie een belangrijk onderdeel. Er zijn verschillende mogelijkheden om dit te bereiken. Er worden in Nederland al diverse proeven gedaan met het op een natuurvriendelijke manier opwekken van energie. Ook in Ferwerderadiel zijn er mogelijkheden om dergelijke projecten op te zetten. Een combinatie met de verschillende functies als natuur en landbouw is hierbij een belangrijk uitgangspunt. Op dit moment wordt er gewerkt aan het project Burdaard waarbij een biomassacentrale fungeert als energiebron. Hierbij is het de bedoeling dat Burdaard CO2 neutraal gaat worden. De discussie over landschappelijke inpasbaarheid van vormen van duurzame energie moet binnen de gebiedsontwikkeling een belangrijke plaats innemen. Vanuit de streek is er bijvoorbeeld de wens om grote windturbines te bouwen. De gemeente staat hier gereserveerd tegenover. Bij de totstandkoming van het nieuwe bestemmingsplan buitengebied moet dit, en de landschappelijke inpasbaarheid als geheel, een belangrijke rol spelen. Burgerparticipatie en draagvlak zijn belangrijke sleutelwoorden in het proces van de zelfvoorzienendheid. Inwoners zijn geïnteresseerd in deelname in energieprojecten. Er zou onderzocht moeten worden hoe de bevolking kan worden betrokken bij de ontwikkelingen op het gebied van duurzame energie. Tabel 6: Activiteiten duurzame energie Doel

Uitwerking

Door

Planning

Nastreving zelf-

- Onderzoeken

Gemeente, gebieds-

2010-2015


voorzienendheid

mogelijkheden

qua energie - Onderzoeken inpasbaar-

Landbouw, natuur,

commissie, Dienst

landschap, leef-

Landelijk Gebied

baarheid

Gemeente, gebieds-

2010

Natuur, landschap

2010-2015

Leefbaarheid

heid vormen van duurzame commissie, Dienst energie in landschap Betrekken bevolking in projecten

- Onderzoeken mogelijkheden hiertoe

Landelijk Gebied Gemeente, gebiedscommissie, Dienst Landelijk Gebied

40

4.7 Leefbaarheid Bevordering van de leefbaarheid is een belangrijk doel in het PvA. Het heeft veel raakvlakken met de andere thema’s. Maatregelen op het gebied van infrastructuur, recreatie en natuur en landschap dragen bij aan een vitaal platteland. Dit maakt dat iedereen met plezier in het gebied kan wonen, werken en recreëren. De sociale en economische structuur van Ferwerderadiel kan met behulp van een integrale gebiedsontwikkeling verder uitgebouwd worden. Het belangrijkste doel is dan ook de bevordering van een leefbaar en vitaal platteland. In samenhang met de gebiedsontwikkeling zou dit verder uitgewerkt moeten worden. Aan de ene kant gaat het om de invulling van het buitengebied, aan de andere kant zijn ook de dorpskernen een aandachtspunt. Voor sommige dorpen zijn bijvoorbeeld al dorpsvisies opgesteld. Met behulp van de gebiedsontwikkeling zou verder geïnvesteerd moeten worden in de dorpen. Plattelânsprojecten neemt in dergelijke projecten het initiatief. De leefbaarheid van de dorpen hangt voor een groot deel samen met de infrastructuur en de veiligheid op de weg. De gebiedscommissie moet bij herinrichting en herverkaveling in het buitengebied de mogelijkheden hiervoor meenemen. Door de verbetering van plattelandswegen kan het landbouwverkeer bijvoorbeeld uit de dorpen geweerd worden. De sociale en economische structuur van het platteland wordt voor een groot deel bepaald door de landbouw. Naast schaalvergroting en verbreding zullen er echter agrarische bedrijven zijn die hun activiteiten beëindigen. De grond van deze bedrijven zal merendeel door de blijvers benut worden. De bedrijfsgebouwen komen echter leeg te staan. Hiermee verliest het landelijk gebied een stuk van haar economische activiteit en de daarmee samenhangende leefbaarheid. Een risico is dat het agrarisch cultuurgoed zo verdwijnt. Binnen de gebiedsontwikkeling kan gezocht worden naar nieuwe functies voor deze bedrijven. Tabel 7: Activiteiten leefbaarheid Doel

Uitwerking naar activiteitDoor

Planning

Relatie met

Bevorderen van

- Opstellen ruimtelijk

2010

Landbouw, natuur,

andere thema’s een leefbaar en

beleid

Gebiedscommissie, gemeente

landschap, water,

vitaal platteland

recreatie, duurzame energie - Investeren in

Gemeente

2009-2015

Infrastructuur,

Gebiedscommissie,

2009-2015

Infrastructuur,

2010-2015

Landbouw

dorpskernen - Realiseren veilige infrastructuur - Creëren mogelijkheden voor nieuwe functies

recreatie gemeente, provincie Gebiedscommissie,

landbouw

gemeente

agrarische bebouwing

41

5 Procedures & Planning Wanneer bewoners, rechthebbenden en andere belanghebbenden instemmen met het PvA, kan de Gebiedscommissie aan de slag. De rol van de gebiedscommissie in het proces is vooral een faciliterende: zij inventariseert, initieert en zorgt ervoor dat projecten van de grond komen. Deze rol wordt in hoofdstuk 6 verder uitgewerkt. Om de uitvoering mogelijk te maken, stellen de verschillende betrokken overheden geld en menskracht ter beschikking. Het proces kan echter alleen slagen door een actieve inbreng vanuit de streek.

5.1 Werkwijze Met dit PvA is een balans gezocht tussen planproces en realisatie: beginnen met een deel van de uitvoering waar het kan en tegelijkertijd andere maatregelen voorbereiden voor de periode daarna. In de voorgaande hoofdstukken is hiertoe reeds een aanzet gegeven. In de loop van het proces kunnen er door allerlei ontwikkelingen nieuwe activiteiten aan toegevoegd worden. Dit maakt dat het plan dynamisch is en kan inspelen op actuele onderwerpen. Herverkaveling is een van de maatregelen waar de gebiedscommissie mee kan starten. Dit kan namelijk andere processen in de gebiedsontwikkeling helpen in gang te zetten. Om de grondmobiliteit op gang te brengen is er een grondpot nodig. Voordat de grondmarkt echter actief benaderd kan gaan worden om deze grondpot te vullen, zal er een Aankoop Strategie Plan (ASP) opgesteld moeten worden. In dit plan wordt onder andere aangegeven hoe er ingespeeld moet worden op kansen die zich voordoen met betrekking tot de aankoop van grond. Behalve activiteiten op de grondmarkt kan er bijvoorbeeld ook al gestart worden met het opstellen van een landschapsplan of een dorpsvisie, evenals met voorbereidende activiteiten

42

op het gebied van de infrastructuur. Na een voorbereidingsperiode moeten de plannen uitgewerkt worden tot concrete maatregelen. Door een partij als het Wetterskip Fryslân zijn uit te voeren maatregelen ingebracht waarover de gebiedscommissie zich ook zou moeten buigen en een standpunt moet innemen. Het gaat hier dan om knelpunten op het gebied van water die een integrale aanpak vereisen. Door tussenkomst en regie van de gebiedscommissie kan waar mogelijk werk met werk gemaakt worden. Dit geldt ook voor uitvoeringswensen van andere overheden als provincie en gemeente en voor wensen vanuit bijvoorbeeld de agrarische sector of natuurorganisaties. De proces- en onderzoekskosten die de gebiedscommissie maakt worden in eerste instantie gefinancierd vanuit het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). Voor wat betreft de uitvoering en de financiering van de hieruit voortvloeiende projectvoorstellen hebben de betrokken partijen met dit PvA de intentie uitgesproken zich hiervoor in te zetten. Uit de kavelruilactiviteiten en de verschillende deelprojecten kunnen weer nieuwe projecten en activiteiten ontstaan. Deze projecten zal de gebiedscommissie dan eerst op haalbaarheid moeten toetsen, alvorens tot realisatie kan worden overgegaan. Schetsmatige ideeën kunnen in een later stadium verder uitgewerkt en ingediend worden ten behoeve van subsidieaanvragen.

5.2 Werkwijze planmatige kavelruil Bij planmatige kavelruil wordt een gebiedscoördinator aangesteld die de spin in het web is als het gaat om het bij elkaar brengen van de wensen en ideeën uit de streek. De gebiedscoördinator legt de verbanden tussen kansrijke initiatieven en mogelijkheden tot herverkaveling en structuurverbetering en kan processen vervolgens in gang zetten. Door middel van herverkaveling ontstaan mogelijkheden voor de realisatie van andere grondgerelateerde wensen, zoals de aanleg en aanpassing van routestructuren en het creëren van ruimte voor water, natuur, landschap en recreatie. De gebiedscoördinator werkt nauw samen met een grondcommissie die bestaat uit leden van de gebiedscommissie.

De rol van de gebiedscommissie en het secretariaat bij kavelruil De gebiedscommissie kan een initiërende rol spelen vanwege haar brede kijk op de wensen en mogelijkheden van het gebied. Zij kan een veelbelovende locatie voor herverkaveling identificeren en vervolgens gericht actie ondernemen om problemen in dergelijke gebieden op te lossen. De gebiedscoördinator wordt aangestuurd door de gebiedscommissie. Terugkoppeling naar en eventuele sturing vanuit deze commissie verloopt via haar secretariaat. Zodra er een voorstel voor een kavelruilplan is, wordt deze ook via het secretariaat voorgelegd aan de gebiedscommissie, die ermee moet instemmen. Op deze manier kan zoveel mogelijk draagvlak verkregen worden en kunnen ook bredere doelstellingen voldoende worden meegenomen.

43

procedures & planning

Zodra alle betrokken partijen akkoord zijn kan er een kavelruilakte passeren en kunnen er eventueel werken worden uitgevoerd. De gebiedscommissie is verantwoordelijk voor de grondpot. De daadwerkelijke uitbetaling van verrekeningen in grondwaarde en het budget voor kavelaanvaarding en kavelverbetering vindt plaats via het secretariaat van de gebiedscommissie zodra de werkzaamheden zijn uitgevoerd en gecontroleerd.

5.3 Kavelruil De kavelruil verloopt in principe vrijwillig, maar kan wanneer nodig en als de betrokkenen ermee instemmen ook wettelijk geregeld worden tijdens het proces. Projecten zullen zoveel mogelijk integraal opgepakt worden om te bewerkstelligen dat er meerdere doelen tegelijkertijd gerealiseerd kunnen worden. Kavelruil is een instrument om herverkaveling te kunnen realiseren. Op basis van een initiatief uit de streek wordt door de gebiedscoördinator een kavelruil opgestart. Samen met de betrokken partijen wordt er een kavelruilplan gemaakt waarbij inbreng en toedeling en de bijbehorende verrekenposten en inrichtingskosten inzichtelijk worden gemaakt. Voorwaarde van een kavelruilplan is dat ook de mogelijkheden voor andere functies als infrastructuur, water, natuur en landschap en recreatie worden doorgelicht. Dit wordt gedaan via een zogenaamde ‘maatschappelijke toets’ waarbij afgewogen wordt of deze thema’s voldoende worden meegenomen. De waarde van de inbreng en toedeling van grond wordt bepaald door een taxateur. De eventueel toe te passen inrichtingswerkzaamheden worden ook vastgelegd. In het kavelruilplan wordt een afrekening opgesteld waar de partijen mee moeten instemmen en waarover na de aktepassering direct moet worden afgerekend. De verschillende partijen binnen de kavelruil krijgen een eigen budget om eventuele werkzaamheden ten behoeve van kavelaanvaarding uit te voeren. Deze uitvoering kan in eigen beheer gedaan worden, maar ook via derden.

5.4 Grondpot Uit het opgestelde overzicht van onder- en overdrukgebieden (Landbouwonderzoek Ferwerderadiel, Dienst Landelijk Gebied, 2008) voor wat betreft de beschikbaarheid van landbouwgrond, valt op te maken dat er in de eerste 5 jaar een tekort aan grond zal zijn om de landbouw te kunnen bedienen. Om ruimte te creëren voor kavelruil en voor grondbehoevende integrale projecten, moet de grondmobiliteit vergroot worden. Bedrijven die op relatief korte

44

termijn (binnen 5 jaar) van plan zijn om te stoppen, zouden daarom benaderd moeten worden om bedrijfsbeëindiging versneld te activeren. Dit is mogelijk door actief de boer op te gaan om grond aan te kopen en zodoende een grondpot te creëren. Deze activiteit mag echter geen prijsopdrijvend effect hebben. De streek moet ervan doordrongen zijn dat grond aangekocht wordt ten behoeve van structuurverbetering van de landbouw. Hierbij is het van belang dat de grondpot ook ruimte biedt voor gestelde doelen binnen de andere thema’s. Op basis van het ASP gaat de gebiedscommissie actief op zoek naar mogelijkheden om de grondpot te vullen. Ook na een periode van 5 jaar blijft er volgens het Landbouwonderzoek Ferwerderadiel weinig grond beschikbaar. Inplaatsing van nieuwe agrarische bedrijven van buiten Ferwerderadiel zal daarom in eerste instantie niet aan de orde kunnen en mogen zijn. Wel ligt het voor de hand inplaatsingblokken te creëren voor bestaande bedrijven uit het gebied. Hiermee kan er een herverdeling plaatsvinden tussen over- en onderdrukgebieden.

5.5 Bedrijfsverplaatsing Er kunnen verschillende redenen zijn om agrarische bedrijven te verplaatsen. Een hiervan is de in de vorige paragraaf genoemde verplaatsing van een overdrukgebied naar een onderdrukgebied. Hierbij moet de verplaatser een soort verhuisvergoeding krijgen en daarnaast bijvoorbeeld een hectaretoeslag. Hiermee kan het interessant worden om aan een dergelijke regeling mee te doen. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat er toch al geïnvesteerd moet worden in bedrijfsgebouwen of dat er geen uitbreidingsmogelijkheden meer zijn op de huidige locatie. De Gebiedscommissie zal nagaan of een vergelijkbare regeling kan worden toegepast voor bedrijven die om milieukundige redenen niet meer op de juiste plek zitten, bijvoorbeeld doordat het bedrijf vlak bij een bebouwingskern ligt. Het verplaatsen van bedrijven naar andere

45

procedures & planning

delen van Fryslân of Nederland behoort ook tot de mogelijkheden om ruimte te creëren in de grondpositie. Het onderzoeken van dergelijke regelingen dient in nauw overleg met de provincie Fryslân plaats te vinden.

5.6 Grondwaardering Om de grond op waarde te schatten moet er geen rekening gehouden worden met onder- en overdruk gebieden of ‘buurmansland’. Grond met een blijvende agrarische bestemming wordt op zijn agrarische waarde getaxeerd, waarbij rekening wordt gehouden met de ontsluiting, de cultuurtechnische omstandigheden (waterhuishouding en bewerkbaarheid) en het opbrengend vermogen in combinatie met de grondkwaliteit. Ook de nog op het ruilperceel rustende ruilverkavelinglasten of andere bezwaringen moeten verwerkt worden in de waardebepaling. Grond met een mogelijke andere bestemming (per direct of binnen 10 jaar) als agrarisch wordt op de economische c.q. afkoopwaarde getaxeerd, waarbij een meerwaardeclausule gedurende 10 jaar kan worden opgenomen. Deze waarden worden dan meegenomen in een eventuele grondruil tussen of aan/verkoop tussen de verschillende partijen.

5.7 Uitvoering van werken Er dient rekening gehouden te worden met de agrarische inrichtingswerkzaamheden met betrekking tot kavelaanvaarding. Hierbij valt te denken aan nieuwe ontsluitingsdammen, maar ook aan perceelsvergroting en egalisatie. Voor de deelnemers aan kavelruil moet van tevoren duidelijk zijn waar men recht op heeft of wat men moet bijbetalen.

46

6

Organisatie & Communicatie

In de Wet Inrichting Landelijk Gebied (WILG) is opgenomen dat Gedeputeerde Staten (GS) besluiten tot toepassing van landinrichting en tevens zijn belast met de uitvoering ervan. Tevens is in de WILG opgenomen dat GS de hun toegekende bevoegdheden kunnen delegeren (zie kader) aan een bestuurscommissie als bedoeld in artikel 81 van de Provinciewet of aan een ander orgaan. Bij gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel is ervoor gekozen een dergelijke bestuurscommissie in te stellen. Hoewel dit niet de formeel wettelijke benaming is wordt hier de voorkeur gegeven aan het gebruik van de benaming gebiedscommissie omdat dit in de communicatie beter aangeeft waar een dergelijke commissie zich mee bezig houdt. Dus waar in dit PvA gesproken wordt over gebiedscommissie wordt hier de Bestuurscommissie bedoeld. Belangrijkste component van onderstaand organisatiediagram (zie figuur 6.1) is de gebiedscommissie. Het is de bedoeling dat zij de leiding neemt en de coördinatie verzorgt van die delen van het PvA die door hen rechtstreeks opgepakt kunnen worden. Het is echter niet noodzakelijk alles aan de gebiedscommissie toe te vertrouwen. Er zijn immers veel projecten die sectoraal van karakter zijn en uitstekend kunnen worden getrokken en tot uitvoering worden gebracht door andere partijen, al dan niet met ondersteuning vanuit het Bureau Plattelânsprojecten. Het is wel van belang dat de gebiedscommissie op de hoogte is en blijft van wat er speelt in Ferwerderadiel. Om dat te bevorderen en geen projecten tussen wal en schip te laten verdwijnen is Plattelânsprojecten vertegenwoordigd in de ambtelijke ondersteuning van de bestuurscommissie. Bestuurscommissie krachtens de Provinciewet De provincie (in dit geval GS) kan op grond van artikel 81 van de Provinciewet haar publiekrechtelijke taken en bevoegdheden, door middel van delegatie, overdragen aan een ander orgaan of rechtspersoon die deze onder eigen verantwoordelijkheid uitoefent. Delegatie impliceert tevens dat het bezwaar en beroep meegaat naar de gedelegeerde (de bestuurscommissie is dus partij in het beroep). Delegatie is uitsluitend toegestaan als dit wettelijk is voorzien, in dit geval op grond van artikel 81 van de Provinciewet en artikel 2 van de WILG. Na delegatie kan GS de gedelegeerde bevoegdheid niet meer zelf uitoefenen. Wel kan GS in bijzonder geval besluiten om beslissingen van een dergelijke commissie te vernietigen indien deze in strijd zijn met ‘het recht’ of ‘het algemeen belang’. Een bestuurscommissie is enkel verantwoording schuldig aan GS. GS stellen daarom regels voor een dergelijke commissie waarin taken, samenstelling, zittingsperiode, besluitvorming, werkwijzen, vergoedingen e.d. zijn vastgelegd. Deze regels worden gepubliceerd in de vorm van een reglement. Een bestuurscommissie kan tevens bevoegd worden tot het verlenen van opdrachten aan DLG en Kadaster.

47

organisatie & communicatie

De gebiedscommissie wordt door de provincie Fryslân ingesteld als Bestuurscommissie. Deze wordt bijgestaan door een ambtelijk projectteam. Het ambtelijke projectteam zorgt voor de voorbereiding van besluiten en voorstellen, legt ze aan de gebiedscommissie voor, en verzorgt na besluitvorming de uitvoering en de rapportage. Het secretariaat van zowel gebiedscommissie als het ambtelijk projectteam wordt gevormd door een en dezelfde provinciale secretaris. Deze laat zich technisch en financieel/administratief ondersteunen door de Dienst Landelijk Gebied die de uitvoering verzorgt. De provincie maakt hiervoor prestatieafspraken over onder meer de ureninzet met DLG. Ook de andere betrokken partijen leveren de noodzakelijke menskracht voor het ambtelijk projectteam, zie hiervoor hoofdstuk 7. Wanneer extra menskracht wordt gevraagd zullen hiervoor aanvullende afspraken worden gemaakt. De gebiedscoördinator en de grondcommissie nemen een belangrijke positie in met betrekking tot het initiëren van herverkaveling en de voortgang hiervan. Behalve kavelruil zijn er ook projecten die rechtstreeks via het secretariaat en met eventuele hulp van deskundigen opgezet kunnen worden. Het PvA is een soort gebiedsconvenant. De gebiedscommissie is opdrachtnemer met een concrete opdracht: genoemde activiteiten uit dit PvA tot uitvoering brengen. Maar behalve dat heeft de commissie ook als taak om het PvA verder uit te bouwen en daarmee een impuls voor plattelandsontwikkeling te bewerkstelligen.

Wat zijn de taken Gebiedscommissie? • In stappen, werkende wijs, het PvA uitwerken en uitbouwen. Daarbij staat de procesmatige aanpak voorop. Dit is een nieuwe manier van gebiedsgericht werken met maximale flexibiliteit. • Vraagbaak en meldpunt voor ideeën en suggesties. De geïnventariseerde projectideeën in dit PvA zijn eigenlijk een momentopname die actueel gehouden moet worden. Dit als het ware een hulpmiddel. De gebiedscommissie heeft als taak de genoemde ideeën waar mogelijk handen en voeten te geven en te garanderen dat bij een geplande herverkaveling wensen op andere vlakken dan landbouw integraal worden meegenomen. • De commissie zal ruilplannen beoordelen en het ruilproces en de uitvoering waar nodig begeleiden. Dat doet zij in nauwe samenwerking met de gebiedscoördinator die het herverkavelingproces gaat trekken in een gebied dat om herinrichting vraagt. • Initiatieven vanuit de streek stimuleren, organiseren van voorlichtingsbijeenkomsten en gericht actie ondernemen ten aanzien van ondersteuning van projectideeën (bijvoorbeeld actief doorverwijzen naar Bureau plattelânsprojecten) • Ontwikkelen van deelgebiedsvisies voor ruimtelijk meer complexe situaties. Dit zijn situaties waarbij maatregelen voor verschillende functies in een integraal plan moeten worden gecombineerd.

48

• Zorgen dat er strategische keuzen worden gemaakt, niet alleen binnen de commissie, maar ook indien nodig door andere partijen. Met name zaken die een ruimtelijke component of een grondclaim hebben liggen ter sturing op het pad van de gebiedscommissie. • Zorgdragen voor integrale afstemming met andere partijen die zich bezig houden met relevante ontwikkelingen (deze afstemming wordt ook gewaarborgd door vertegenwoordiging in de gebiedscommissie). • Naast herverkaveling kan de commissie ook op andere gebieden projecten initiëren. Dat kan zij doen door: - trekkers/probleemeigenaren zoeken voor bestaande ideeën; - nadere uitwerking maken van bestaande ideeën in de vorm van concrete projectvoorstellen; - onderzoek opstarten met het oog op benodigde projectfinanciering of onderzoek naar de haalbaarheid voor bestaande projectideeën. • Het in goede banen leiden van het verdere planproces, waarbij nauw overleg met de streek voorop staat. • Begeleiding van de uitvoering van projecten (via het secretariaat). Figuur 6.1 Organisatie gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel Grondcommissie

Gebiedscommissie Samenstelling: • Onafhankelijk voorzitter • Secretaris (provincie) • Gemeente Ferwerderadiel (1) • Wetterskip Fryslân (1) • Natuur, milieu, landschap, cultuurhistorie en leefbaarheid (2) • Landbouw (3) • Dorpsbelangen (1) • ANWB/VVN (1) • Overige vertegenwoordigers (2)

• Gebiedscoördinator

Technisch en fin./adm. Ondersteuning DLG • Projectleider • Technisch medewerker • Inhoudelijk specialisten • Gebiedscoördinator

Deelproject A

Deelproject B

Deelproject C

Ambtelijk projectteam • Secretaris gebiedscommissie • Projectleider DLG • Gemeente Ferwerderadiel (1) • Wetterskip Fryslan (1) • Natuur, milieu, landschap, cultuurhistorie en leefbaarheid (1) • Landbouw (1) • Projectbureau Plattelânsprojecten (1) • Overig (1)

49

Randvoorwaarden Een gebiedscommissie heeft voor deze taken het PvA nodig, waarin de inrichtingsopgaven (ambities en doelen) voor Ferwerderadiel zijn verwoord. Daarnaast heeft ze secretariële ondersteuning nodig en werkkapitaal (proceskosten). Voor de opzet van kavelruilen in het gebied is een grondpot een noodzakelijke voorwaarde. Het PvA moet flexibel opgepakt worden. Er wordt een voorstel gedaan om nu bepaalde zaken in gang te zetten. Maar tijdens het proces opkomende nieuwe ideeën kunnen meegenomen worden en de gebiedscommissie moet inspelen op nieuwe kansen.

50

7

Kosten en Financiering

In dit PvA is geen gedetailleerde begroting van maatregelen en projecten opgenomen. Enerzijds is dit namelijk afhankelijk van de uitvoeringsagenda die door de gebiedcommissie wordt vastgesteld en anderzijds van het detailniveau waarop genoemde ambities, ideeën, wensen en projecten zijn uitgewerkt. Wel wordt in dit hoofdstuk een overzicht gegeven van de financieringsmogelijkheden bij gebiedsontwikkeling en is een globaal beeld gegeven van kosten en inzet van meewerkende partijen.

7.1 Financieringsmogelijkheden gebiedsontwikkeling Er bestaan verschillende mogelijkheden om de uitvoering van gebiedsontwikkeling te financieren. Naast subsidies zijn dit bijdragen van samenwerkende partijen of bijdragen van derden. De belangrijkste financieringsbronnen zijn: • rijksoverheid (ILG (investeringsbudget landelijk gebied)) • provincie Fryslân (FYLG (Frysk Ynvestearringsbudzjet Lânlik Gebiet)) • Europese Unie (POP, Structuurfondsen, LIFE, etc.) • overige fondsen, zoals het waddenfonds • gemeente Ferwerderadiel • Wetterskip Fryslân Om voor subsidie in aanmerking te kunnen komen dient een project te passen binnen de kaders en doelen van de betreffende fondsen. Deze zijn bijvoorbeeld verwoord in het Rijks- en het provinciaal meerjarenprogramma (resp. MJP2 en pMJP) en het Plattelands Ontwikkelings Plan (POP2). Ook van andere partijen kan (mede)financiering van projecten verlangd of verwacht worden, zoals van natuur- en landschapsorganisaties en particulieren. In het provinciaal meerjarenprogramma Fryslân zijn de rijksdoelen benoemd, waarvoor budget is gereserveerd. Enkele voorbeelden van rijksdoelen zijn: • inrichten EHS • landbouwstructuurverbetering • waterkwaliteit • waterkwantiteit • landschap Het budget om deze doelen te realiseren bestaat uit Europees (POP2), nationaal (Investeringsbudget Landelijk Gebied) en provinciaal geld. De provincie bepaalt welk geld naar welke doelen en gebieden gaat.

51

Vanuit het pMJP worden niet alle kosten voor gebiedsontwikkeling in Ferwerderadiel gedekt. Daarom wordt ook aanspraak gemaakt op andere subsidies. De twee belangrijkste voor Ferwerderadiel zijn het Waddenfonds en synergiegeld Kader Richtlijn Water (KRW).

Waddenfonds Ter compensatie van de gevolgen van gaswinning onder de Waddenzee is de subsidieregeling Waddenfonds ingesteld ter financiering van extra investeringen in met name het Waddengebied. Doel van de regeling is het bewerkstelligen van een duurzame bescherming en ontwikkeling van de Waddenzee als natuurgebied en het behoud van het unieke open landschap. Nieuw in de regeling van 2008 is dat er ook subsidie aangevraagd kan worden voor een project met economische activiteiten (marktgericht/winstgericht). Andere subsidies worden dan in mindering gebracht op het Waddenfonds subsidiebedrag. Ook voor landbouwproductieactiviteiten en visserijactiviteiten kan subsidie worden aangevraagd, hiervoor geldt een aantal afwijkende voorwaarden. De looptijd van het waddenfonds is twintig jaar en de omvang van het fonds bedraagt 800 miljoen euro. Elke 5 jaar zal er een nieuw uitvoeringsplan geschreven worden. Aanvragen kunnen ingediend worden door lagere overheden, niet-gouvernementele organisaties en particulieren. Er wordt elk jaar een tender opengesteld. Op dit moment zijn er binnen de gemeente Ferwerderadiel al een aantal projecten ingediend.

52

Synergiegeld KRW Projecten die passen in het Nederlandse waterbeleid en raakvlakken vertonen met andere nationaal ruimtelijke doelstellingen kunnen in aanmerking komen voor synergiegeld. Het gaat hierbij om de beleidsdossiers: Kader Richtlijn Water (KRW), Waterbeheer 21e eeuw (WB21), adaptatie aan klimaatverandering, EHS en verdrogingsbestrijding. Projecten worden beoordeeld op ondermeer de volgende criteria: • de projecten dienen meerdere rijksdoelen op gebied van water, in ieder geval KRW en WB21/klimaat (maar niet persé altijd ook natuurdoelen) • de projecten vergen/bevorderen samenwerking tussen verschillende partijen, waaronder meerdere rijkspartners (V&W, VROM, LNV en/of lagere overheden die door deze rijkspartners aangestuurde dossiers uitvoeren) • samenwerking en koppeling van rijksdoelen leidt tot meerwaarde: een hogere ruimtelijke kwaliteit en/of robuustere ruimtelijke oplossingen die vanuit de afzonderlijke dossiers niet tot stand zou komen • met alleen de met die doelen samenhangende afzonderlijke budgetten, dus zonder extra investering uit het fonds, zou die meerwaarde niet bereikt kunnen worden • andersom is het ondenkbaar dat de projecten alleen met synergiegeld worden uitgevoerd: er moet sprake zijn van cofinanciering uit die andere budgetten • de synergiegelden moeten worden besteed aan concrete maatregelen: het is geen ‘procesgeld’ Het synergiegeld bedraagt landelijk 115 miljoen. Gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel is opgenomen in de lijst van projecten welke voor synergiegeld in aanmerking kunnen komen. Er is maximaal 1,6 miljoen euro gereserveerd voor de gebiedsontwikkeling Dongeradeel en Ferwerderadiel. Voor alle genoemde subsidieregelingen geldt dat projecten in het kader van gebiedsontwikkeling in Ferwerderadiel afgestemd zullen worden met de ontwikkelingen in Dongeradeel zodat eventueel gecombineerde aanvragen kunnen worden gedaan.

Cofinanciering Gemeente Ferwerderadiel en Wetterskip Fryslân reserveren in hun begroting een bedrag voor cofinanciering over de periode 2009 – 2013. Zie hiervoor hoofdstuk 7.3.

7.2 Globale kostenraming Onderstaand een tabel met een eerste globale kostenraming en –verdeling voor de komende 5 jaar. Deze is gebaseerd op aannames naar aanleiding van ondermeer de uitkomsten van dialoogbijeenkomst en landbouwenquête. De zeer indicatieve raming in deze startfase van de planvorming is gebaseerd op ervaringen met soortgelijke projecten.

53

Een aantal kostenposten is nog niet geraamd. In aanvulling op de indicatieve kosten genoemd in deze tabel, zullen er op projectbasis werkende weg vervolgprojecten geformuleerd worden, waarvoor t.z.t. aanvullende financiering gezocht zal moeten worden. Tabel 8: Globale kostenraming gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel periode 2009 - 2013 Omschrijving

Doel

Maat

Raming (€)

Kavelruil

Landbouw

3500 hectare

1.500.000

Natuur (uitruil buitendijks –

165 hectare

100.000

Landbouw

7 stuks

5.000.000

100 hectare

3.500.000

binnendijks, exclusief aankoop) Bedrijfsverplaatsing Kosten grondaankoop

Landschap, natuur,

t.b.v. diverse functies

recreatie, etc

Infrastructuur

Verbeteren N357 t.b.v. ontsluiting,

9.596.000

veiligheid en bereikbaarheid Verbeteren gemeentelijke wegen

8.500.000

Water

PM

PM

PM

Recreatienetwerken

Wandelen en fietsen

20 km

1.500.000

Varen

30 km

3.500.000

PM

PM

Duurzame energie Inrichting natuur en landschap/Leefbaarheid

2.000.000

Aanvullend onderzoek

300.000

In de volgende paragraaf wordt ingegaan op de financieringsbijdragen vanuit de verschillende partijen.

7.3 Financieringsbijdragen De Provincie Fryslân financiert het proces (de activiteiten van de gebiedscommissie, de ondersteuning ervan en het kavelruilproces) via het Provinciaal Meerjaren Programma 2007-2013. Daarnaast stelt de provincie geld vanuit het rijksbudget ILG (Investeringsbudget Landelijk Gebied) en de provinciale FYLG (Frysk Ynvestearringsbudget Landelijk Gebied) beschikbaar voor cofinanciering van projecten die de gebiedscommissie gaat ontwikkelen. De aard van het project en de functies die ermee worden gediend, bepalen de hoogte van de bijdrage. De gemeente Ferwerderadiel heeft vanaf 2009 jaarlijks een bedrag gereserveerd van € 150.000 voor cofinanciering van projecten waarin de gemeente een duidelijk belang heeft. Wetterskip Fryslân heeft voor cofinanciering van watergerelateerde projecten in 2009 een bedrag gereserveerd van € 100.000,-.

54

Naast deze financiële bijdragen dient er vanuit de verschillende meewerkende partijen menskracht beschikbaar te worden gesteld ter ondersteuning van het proces en de inzet in het projectteam (zie tabel 9 en 10). Volgens planning zal het in de eerste helft van 2009 vooral gaan om planvoorbereiding en het doorlopen van vaststellingsprocedures. In de tweede helft van 2009 en de jaren daarna gaat het ook om de uitvoering van gebiedsontwikkeling. Tabel 9 Inzet projectteam (jaarlijks in uren) Provincie Wetterskip Gemeente Fer- It Fryske Overleg projectteam (6x)

LTO

Plattelâns

DLG

Fryslân

werderadiel

Gea

Noord

Projecten

36

36

36

36

36

36

36

160

80

80

80

80

80

160

Interne terugkoppeling/ inzet specialisten Communicatie en PR Totaal

64

32

32

32

32

32

64

260

148

148

148

148

148

260

Tabel 10 Kosten ondersteuning project Kostenpost Procesgeld (euro) Apparaatskosten DLG (uren)

2009

2010

2011

2012

2013

25.000

25.000

25.000

20.000

20.000

1.800

1.800

1.800

1.400

1.400

Het procesgeld en de apparaatskosten DLG (tabel 10) worden gefinancierd vanuit het ILG. De provincie maakt hierover prestatieafspraken met DLG. Een belangrijke taak voor de gebiedscommissie is om plannen/projecten op te stellen en de hiervoor noodzakelijke financiering te regelen. In elk geval zijn de provincie Fryslân, de gemeente Ferwerderadiel en Wetterskip Fryslân zich bewust van hun verantwoordelijkheid om zich maximaal in te zetten om voor projecten voldoende financiering te vinden.

55

Bijlage 1

Totaaltabel met doelen en uitwerking naar activiteit Doel Landbouw Instandhouden levensvatbaarheid bedrijven

Uitwerking naar activiteit

Door

pMJP-doel

Financiële dekking vanuit pMJP

* Kennis, innovatie en versterking * Duurzaam ondernemen * Grondgebonden landbouw: - nieuwe projecten * Grondgebonden landbouw: - nieuwe projecten

ILG, prov. BTW-comp. Fonds, EU-POP2 (prov. en rijk), derden

1. Kennisversterking en innovatie op het gebied van duurzame landbouw 2. Opbouwen grondpot

Gebiedscommissie, 2009-2015 agrarische sector, onderzoeksinstellingen Gebiedscommissie, provincie

Vanaf 2008

3. Onderzoek naar mogelijkheden herverkaveling

Gebiedscommissie

Vanaf 2009

4. Verbeteren landbouwstructuur

Gebiedscommissie, provincie, gemeente,

2009-2015

5. Verbeteren waterhuishouding

Wetterskip Fryslân, gebiedscommissie

2009-2015

6. Vergroten en inpassen bouwblokken 7. Mogelijkheden bedrijfsverplaatsing onderzoeken en benutten 8. Mogelijkheden voor agrarisch gebruik in het buitendijkse gebied onderzoeken en benutten

Gemeente

2009-2015

Gebiedscommissie, agrarische sector

2009-2015

Gebiedscommissie, agrarische sector, IFG

2009-2015

* Grondgebonden Idem. landbouw: - nieuwe projecten * Realisatie EHS: ILG, prov. BTW-comp. - oplossen knelpun- Fonds ten (ontsnippering)

2009

* Verbeteren bereikbaarheid

Provincie, gemeente

2009


Idem.

Infrastructuur Verbetering veiligheid 9. Gewenste maatrege- Provincie, gemeente, len in kaart brengen gebiedscommissie en bereikbaarheid op volgorde van noodzaak en inventariseren bereidheid medewerking grondeigenaren 10. Samenhangende Gemeente knelpunten op gemeentelijke wegen in kaart brengen

56

Planning

* Grondgebonden landbouw: - nieuwe projecten * Grondgebonden landbouw: - nieuwe projecten * Grondgebonden landbouw: - nieuwe projecten * Grondgebonden landbouw: - nieuwe projecten

Extra ILG (rijk), FYLG, EU-POP2 (rijk), EU overig, derden ILG, FYLG, prov. BTWcomp. Fonds, EU-POP2 (prov.), gemeente, Wetterskip Fryslân, derden Idem.

Idem.

Idem.

Idem.

11. Aanpassing gemeentelijk verkeer- en vervoersplan 12. Uitvoering onderhoud en aanpassingen N357 en gemeentelijke wegen Natuur en landschap Versterking 13. Opstellen samenhang landschap landschapsvisie en cultuurhistorie met andere functies

Afronding NoardFryslân Bûtendyks

Gemeente, gebiedscommissie

2009


Idem.

Provincie, gemeente

2011-2015


Idem.

Gebiedscommissie

2009

* Landschap: - behouden en versterken landschappelijke, cultuurhistorische en natuurlijke kwaliteiten - Herstellen karakt. landschappelijke elementen

FYLG, EU-POP2 (prov.) gemeente, derden

* Behouden en versterken landschappelijke, cultuurhistorische en natuurlijke kwaliteiten * Veiligstellen archeologische objecten


* Natuurbeheer buiten EHS,

ILG, prov. BTW-comp. Fonds, Rijk (overig)

* Natuur (beheer/ inrichting) overig

ILG, prov. BTW-comp. Fonds, FYLG, Prov. (overig), Rijk (overig), gemeente,Wetterskip Fryslân, derden ILG, prov. BTW-comp. Fonds, FYLG, Prov. (overig), Rijk (overig), gemeente,Wetterskip Fryslân, derden ILG, prov. BTW-comp. Fonds, FYLG, Rijk (overig)

14. Inpassing agrarische bedrijven, bedrijventerreinen en dorpen


2010-2012

15. Uitvoeren onderzoek bescherming terpen

Provincie, gebiedscommissie

2009-2010

16. Onderzoeken mogelijkheden agrarisch natuurbeheer en uitvoering projecten

Gebiedscommissie, provincie,Wetterskip Fryslân, agrarische sector

2009-2015

17. Integreren binnendijkse natuurgebieden

Gebiedscommissie, Gemeente, natuurorganisaties

2010-2015

* Natuur (beheer/ inrichting) overig

18. Aankoop/uitruil agrarische grond en inrichten gebied

Gebiedscommissie, provincie

Vanaf 2008

* Realisatie EHS: - verwerven,

- inrichten

Idem.


ILG, prov. BTW-comp. Fonds

57

Water Vergroten waterberging

19. Onderzoeken mogelijkheden concentratie agrarische percelen buitendijks 20. Opzetten landelijk kwelderinformatiecentrum 21. Onderzoeken mogelijkheden recreatieve voorzieningen buitendijks

Gebiedscommissie, IFG, agrarische sector

2009-2015

* Realisatie EHS, oplossen knelpunten (ontsnippering)

ILG, prov. BTW-comp. Fonds

Gemeente, IFG, recreatiesector

2010-2015

* Erfgoed en monumentenzorg

IFG, gemeente, gebiedscommissie

2010

22. Verbeteren ontsluiting voor recreatie 23. Zichtbaar maken cultuurhistorische aspecten

Gemeente, IFG, 2011-2015 gebiedscommissie IFG, gebiedscommissie 2011-2015

* Ontwikkelen en versterken toegankelijkheid: - ontw. en instandhouden prov. aaneengesloten netwerk Idem.

Rijk (overig), FYLG, EU-POP2 (prov.), gemeente, derden FYLG, EU-POP2 (prov.) gemeente, derden

24. Verbreden hoofdwatergangen en kavelsloten i.c.m. aanleg vaarroutes


25. Benutten schouwpaden

Wegnemen 26. knelpunten huidig watersysteem en optimalisatie t.b.v. de verschillende functies

Maatregelen t.b.v. knelpunten in het watersysteem (drijverstuwen, slootafmetingen, duikerafmetingen) 27. Verbeteren waterkwaliteit en waterpeil

58

2011-2015

Wetterskip Fryslân

2010-2015


2009-2015

Wetterskip Fryslân, agrarische sector

2009-2015

Idem.

* Landschap: FYLG, EU-POP2 - behouden en ver- (prov.) gemeente, sterken landschap- derden pelijke, cultuurhistorische en natuurlijke kwaliteiten * Regionale watersystemen: - vergroten waterberging

FYLG, EU-POP2 (prov.) EU (overig), Wetterskip fryslân

* Ontwikkelen en versterken toegankelijkheid: - varen

ILG, prov. BTW-comp. Fonds, Rijk (overig), prov. (overig), EU (overig), gemeente, Wetterskip Fryslân FYLG, EU-POP2 (prov.) EU (overig), wetterkip Fryslân

* Regionale watersystemen: - vergroten waterberging * Grondgebonden landbouw: - nieuwe projecten

Idem.

ILG, FYLG, prov. BTWcomp. Fonds, EU-POP2 (prov.), gemeente, Wetterskip Fryslân, derden Idem.

Verziltingsbestrijding 28. Bij veranderen van prognose bodemdaling aanpassingen aan het watersysteem Maatregelen m.b.t. 29. Inrichting natuurvriendelijke Kader Richtlijn oevers Water

30. Bevorderen vismigratie Recreatie en Toerisme Bevorderen kwali- 31. Inventariseren kneltatief hoogwaardige punten en wensen dag- en verblijfsvanuit de sector recreatie 32. Initiatieven binnen gebiedsontwikkeling stimuleren en begeleiden en uitvoeren projecten 33. Aanpassen beleid en jaarlijkse evaluatie Uitbreiding en 34. Inventariseren knelpunten en wensen kwaliteitsverbetering vanuit de sector en infrastructuur vanuit het gebied

Wetterskip Fryslân, provincie, gemeente

2009-2015


2009-2015

Waterkwaliteit

Wetterskip Fryslân

2009-2015

Idem.

ILG, prov. BTW-comp. Fonds, extra ILG (Rijk), FYLG, EU (overig), gemeente,Wetterskip Fryslân, derden Idem.


2009


2009-2015

Versterken/verbeteren kwaliteit toeristisch voorz. niveau Idem.

FYLG, EU-POP2 (prov.), EU (overig), gemeente, derden Idem.

Gemeente, gebiedscommissie Gebiedscommissie, gemeente

Vanaf 2010

(*Gemeentelijk doel) Gemeente

2009

* Ontwikkelen en versterken toegankelijkheid: - ontw. en instandhouden prov. aaneengesloten netwerk Idem.


* Recreatief Groen

FYLG, EU-POP2 (prov.) gemeente

* Ontwikkelen en versterken toegankelijkheid: - varen

ILG, prov. BTW-comp. Fonds, Rijk (overig), prov. (overig), EU (overig), gemeente, Wetterskip Fryslân Rijk (overig), FYLG, EU-POP2 (prov.), gemeente, derden

35. Verbeteren recreatief Gemeente, gebiedsVanaf 2010 routenetwerk commissie, recreatieve sector 36. Koppeling zoeken met Gemeente, natuur2010-2015 organisaties, natuur en cultuurhistorie, educatie gebiedscommissie 37. Uitbreiden mogelijk- Gemeente, provincie, 2010-2015 heden waterrecreatie Wetterskip Fryslân, Gebiedscommissie, recreatieve sector 38. Onderzoeken mogelijkheden bezoekerscentrum Duurzame energie 39. Onderzoeken Nastreving mogelijkheden zelfvoorzienendheid qua energie

Wetterskip Fryslân

Idem.

Gemeente, recreatieve 2010-2015 sector

* Erfgoed en monumentenzorg


* Duurzaam Extra ILG (rijk), FYLG, ondernemen EU-POP2 (rijk), EU (*Gemeentelijk doel) overig, derden

2010-2015

59


2010-2015

* Landschap: FYLG, EU-POP2 - behouden en ver- (prov.) gemeente, sterken landschap- derden pelijke cultuurhistorische en natuurlijke kwaliteiten (*Gemeentelijk doel)

Gemeente, gebiedscommissie Gemeente

2010

(*Gemeentelijk doel)

2009-2015

Gemeente, provincie, gebiedscommissie Gemeente, gebiedscommissie

2009-2015

* Verbetering fysieke Rijk (overig), FYLG, prov. woonomgeving (overig), EU-POP2 (prov.), gemeente, derden PM * Verbetering bereikbaarheid * Stimulering en ver- FYLG, EU-POP2 breding plattelands- (prov.) gemeente, economie derden

40. Onderzoek inpasGebiedscommissie, baarheid vormen van gemeente duurzame energie in landschap

Betrekken bevolking 41. Onderzoeken in projecten mogelijkheden hiertoe Leefbaarheid Bevorderen van een 42. Opstellen ruimtelijk leefbaar en vitaal beleid platteland 43. Investeren in dorpskernen

44. Realiseren veilige infrastructuur 45. Creëren mogelijkheden voor nieuwe functies agrarische bebouwing

60

2010

2010-2015

Bijlage 2 Overzicht ingebrachte wensen en projectideeën In het onderstaande overzicht worden alle ingediende wensen en projectideeën vanuit de streek weergegeven. In totaal zijn er ongeveer 130 ideeën ingediend. Al deze onderwerpen zouden binnen de gebiedsontwikkeling opgepakt kunnen worden. Dit is echter afhankelijk van de mogelijkheden zich voordoen. De gebiedsontwikkeling is een dynamisch proces. Na verloop van tijd kunnen de inzichten met betrekking tot de diverse thema’s en onderstaande activiteiten veranderd zijn. Ook kunnen er nieuwe ontwikkelingen gaande zijn van waaruit aanvullende projectideeën ontstaan. Al met al is onderstaand overzicht een handvat voor de uitvoering van de gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel. In het overzicht worden de wensen en ideeën gekoppeld aan activiteiten die horen bij de doelen zoals deze omschreven zijn in hoofdstuk 4 van dit Programma van Aanpak en de samenvattende tabel in bijlage I. De onderstaande wensen kunnen in principe onder meerdere activiteiten vallen, hier wordt in het overzicht dan naar verwezen. Niet alle activiteiten zijn gekoppeld aan concrete ideeën vanuit de streek. In sommige gevallen komen deze activiteiten voort uit beleidswensen vanuit bijvoorbeeld provincie, gemeente en Wetterskip Fryslân.

Landbouw 1. Kennisversterking en innovatie op het gebied van duurzame landbouw • Onderzoeken mogelijkheden op het gebied van alternatieve gewassen en teelten (bijvoorbeeld zilte groenten, vis- en schelpdierkwekerijen), alternatieve energiebronnen en innovatie. • Mogelijkheden beregening onderzoeken. • Opzetten van projecten op het gebied van agrarisch natuur- en landschapsbeheer en onderzoeken van mogelijkheden voor financiering. • Stimuleren verbrede landbouw, het onderzoeken van mogelijkheden, adviseren en uitvoeren van concrete projecten. • Stimuleren biologische landbouw. • De mogelijkheden voor schaalvergroting behouden en inspelen op de toekomstige ontwikkelingen. Relatie met activiteit: 5, 8, 16, 17, 19, 39, 40

2. Opbouwen grondpot • Opzetten regeling voor bedrijfsbeeindigers. • Actief benaderen grondmarkt. Relatie met activiteit: 18

3. Onderzoek naar mogelijkheden herverkaveling • Voeren van gesprekken om kavelruil te realiseren.

61

4.Verbeteren landbouwstructuur • • • •

Vergroten huiskavels. Verminderen doorsnijding N357. Verbeteren algehele ontsluiting van landbouwkavels en agrarische bedrijven. Benutten van mogelijkheden voor perceelsvergroting en vormverbetering in relatie tot de landschappelijke structuren. • Herinrichten van onder- en overdrukgebieden. • Bedrijven verplaatsen om zodoende verkavelingsproblemen op te lossen en groeimogelijkheden te bieden. • Herverdeling van grond tussen akkerbouw en veehouderij. • Kleinere grondgebruikers goed inpassen in een herverkaveling. Relatie met activiteit: 7, 12

5.Verbeteren waterhuishouding • • • • •

Verbeteren waterafvoer in het algemeen. Verziltingproblematiek aanpakken. Capaciteit gemaal uitbreiden. Verbreden bestaande watergangen en aanleggen nieuwe watergangen. Zoeken van compensatiemogelijkheden voor maatregelen op het gebied van de waterhuishouding. • Kwaliteit van het oppervlaktewater verbeteren. • Riooloverstorten saneren. • Lozingen boerenbedrijven / erfafspoeling verminderen. Relatie met: 24, 26, 27, 29

6.Vergroten en inpassen bouwblokken • De grootte van bouwblokken per situatie bekijken en aanpassen aan de huidige eisen. Relatie met activiteit: 14

7. Mogelijkheden bedrijfsverplaatsing onderzoeken en benutten • Verplaatsen van bedrijven uit overdrukgebieden of uit gebieden Relatie met activiteit: 4

8. Mogelijkheden voor agrarisch gebruik in het buitendijkse gebied onderzoeken en benutten • De gebruiksmogelijkheden van landbouwgrond in het buitendijkse gebied behouden en zo mogelijk optimaliseren. • Waterhuishouding in het buitendijkse gebied verbeteren. Relatie met: 1, 19, 23

62

Infrastructuur 9. Gewenste maatregelen in kaart brengen op volgorde van noodzaak en inventariseren bereidheid medewerking grondeigenaren 10. Samenhangende knelpunten op gemeentelijke wegen in kaart brengen 11.Aanpassing gemeentelijk verkeer- en vervoersplan 12. Uitvoering onderhoud en aanpassingen N357 en gemeentelijke wegen • • • •

• • •

• • •

• • •

Opwaardering van de N357. Aanleggen van een ‘langzaamverkeerroute’ langs de N357. Aanpassen van de aansluitingen met gemeentelijke wegen. Verbeteren van de ontsluiting van industrieterrein Doniaweg te Hallum. De gewenste situatie is het Industrieterrein Doniaweg in Hallum via een nieuwe ontsluitingsweg aan de zuidzijde ontsluiten met een rotonde ter hoogte van de woonwijk ‘Hallum oer de Feart’. De aansluiting van de Zuidermiedweg kan vervallen waardoor het sluipverkeer op de deze weg verminderd kan worden en een gevaarlijk kruispunt wordt opgeheven. Aanleggen tunnel onder N357 ter hoogte van Westernijkerk. Opwaarderen Nieuweweg, Herjuwsmanwei en Mieden. Er is één langsverbinding in Ferwerderadiel (N357) en diverse dwarsverbindingen die deels ook door sluipverkeer gebruikt worden. In de visie van de gemeente bestaat de wens om na het aanbrengen van een bypass bij Wânswert de hoofdroute (dwarsverbinding) naar Burdaard te maken via Marrum (Nieuweweg) en Wânswert. Hier is een vrijliggend fietspad in verband met de veiligheid nodig en ook in het kader van een aantrekkelijke recreatieve fietsroute tussen Burdaard en het buitendijks gebied een gewenste optie. Het verwijderen van een deel van de Iedyk en een rotonde bij Marrum behoren bij de visie. De overige wegen kunnen waar nodig afgewaardeerd worden. Aanleggen bypass om Wanswert. Inrichten 60 km zones. Aandacht voor het (landbouw)verkeer in de dorpen, wegbeeld optisch aanpassen ten behoeve van de veiligheid. Bij de herverkaveling moet rekening worden gehouden met het verminderen van het agrarisch verkeer. Er zijn knelpunten met vrachtverkeer in de dorpen. Dit is deels ook agrarisch gerelateerd verkeer dat als gevolg van navigatiesystemen een route door de dorpen neemt. Verder wordt ervaren dat er een parkeerdruk in de dorpen ontstaat. Verminderen van de belasting door zware landbouwvoertuigen op wegen in het buitengebied door herverkaveling of door het aanpassen van wegen. Aanpassen bewegwijzering in het kader van duurzaam veilig. Aanpassen van het wegennet richting de zeedijk i.v.m. het nieuwe gemaal en het toekomstige bezoekerscentrum.

63

• • • •

Verbeteren van het openbaar vervoernetwerk (buurtbusroute). GVVP aanpassen in het kader van Integrale gebiedsontwikkeing. Bij het kruispunt van de Doniaweg en de N357 een veilige fietsoversteek realiseren. In Jislum loopt een doorgaande verkeersweg waarbij in de kern een maximumsnelheid van 30 km/uur geldt. Het doel is om het wegbeeld aan te passen door middel van het toepassen van de Shared Space gedachte in samenspraak met de bewoners. Ditzelfde geldt ook voor Reitsum en Lichtaard. • In het kader van duurzaam veilig de bewegwijzering aanpassen. • Realiseren veilige oversteekplaatsen Ljouwerterdyk voor fietsers en voetgangers, ter hoogte van Hallum, Marrum, Westernijkerk, Ferwert. Relatie met activiteit: 4, 35, 46, 47

Natuur en Landschap 13. Opstellen landschapsvisie • Uitvoeren landschapsinventarisatie en opstellen landschapsvisie. • Uitvoeren onderzoek en opstellen visie Ee en omgeving.

14. Inpassing agrarische bedrijven, bedrijventerreinen en dorpen • Inpassen van bebouwing in het landschap. Relatie met activiteit: 6

15. Uitvoering onderzoek bescherming terpen • Behoud van bebouwde en onbebouwde terpen en zoeken naar manieren om dit behoud te kunnen realiseren. • Cultuurhistorie zichtbaar maken in het landschap. Hierbij is te denken aan voormalige states en kloosters, maar ook aan bijvoorbeeld de terpen in het gebied.

16. Onderzoeken mogelijkheden agrarisch natuurbeheer en uitvoering projecten • Ontwikkelen van regelingen voor agrarisch natuurbeheer (bijvoorbeeld akkerrandenbeheer, weidevogelbeheer en groene en blauwe diensten). • Oude landschapsstructuren in stand houden en waar mogelijk terugbrengen (bijvoorbeeld oude zeeslenken, kreekpatronen en landschapselementen als dobben). Relatie met activiteit: 1

17. Integreren binnendijkse natuurgebieden • Kleinere natuurgebieden in het binnendijkse gebied versterken en onderzoeken of nieuwe functies mogelijk zijn. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om de bosjes in het gebied. • Behoud en herstel eendenkooien. • Cultuurhistorisch groen in dorpen herstellen. Relatie met activiteit: 1, 36

64

18.Aankoop/uitruil agrarische grond en inrichten gebied • Afronding natuurgebied Noard-Fryslân Bûtendyks. • Creëren van een predatie-eiland in het buitendijkse gebied. • Herstellen kleiputten in het buitendijkse gebied. • Inrichting en beheer kwelders optimaliseren. • Handhaven zomerpolders. Relatie met activiteit: 26, 27

19. Onderzoeken mogelijkheden concentratie agrarische percelen buitendijks • De gebruiksmogelijkheden van landbouwgrond in het buitendijkse gebied behouden en zo mogelijk optimaliseren. • Waterhuishouding in het buitendijkse gebied verbeteren. Relatie met activiteit: 1, 8

20. Opzetten landelijk kwelderinformatiecentrum • Recreatie aan de waddenkust stimuleren. • Realiseren informatie- en bezoekerscentrum Noarderleech. Relatie met activiteit: 36

21. Onderzoeken mogelijkheden recreatieve voorzieningen buitendijks • De haalbaarheid in relatie tot natuurwaarden onderzoeken.

22.Verbeteren ontsluiting voor recreatie • Aanleggen wandelpaden in het buitendijkse gebied en verbeteren van de ontsluiting in het algemeen. Relatie met activiteit: 38

23. Zichtbaar maken cultuurhistorische aspecten • Zichtbaar maken van het proces van landaanwinning. Dit kan in samenhang met recreatie en educatie gerealiseerd worden (bijvoorbeeld in combinatie met een bezoekerscentrum). • Behoud van zomerpolders en cultuurelementen in het buitendijks gebied. Relatie met activiteit: 8

Water 24.Verbreden hoofdwatergangen en kavelsloten i.c.m. aanleg vaarroutes • Onderzoeken / ontwikkelen vaarroutes in combinatie met KRW maatregelen. • Behoud en uitbreiding van de bergingscapaciteit. • Verbreden Dokkumer Ee. Relatie met activiteit: 5, 37

65

25. Benutten schouwpaden • Mogelijkheden om schouwpaden voor andere functies te benutten onderzoeken. • Bestaande schouwpaden inrichten ten behoeve van waterberging en natuurfunctie. Relatie met activiteit: 29

26. Maatregelen t.b.v. knelpunten in het watersysteem • Oplossen problemen m.b.t. waterafvoer • Verbetering en optimalisatie van de waterafvoer in het gebied (kunstwerken, bestaande en nieuwe watersystemen). • Bouw gemaal Vijfhuizen. Relatie met activiteit: 5, 18, 19

27.Verbeteren waterkwaliteit en waterpeil • Maatregelen om verzilting in het gebied tegen te gaan. • Zoet-zout overgangen herstellen. • Ontkoppeling van het riool en regenwater in de bebouwde kom. Relatie met activiteit: 5, 18, 19

28. Bij verandering van prognose bodemdaling aanpassingen aan het watersysteem 29. Inrichten natuurvriendelijke oevers • Aanleggen van natuurvriendelijke oevers.

30. Bevorderen vismigratie • Maatregelen op het gebied van vismigratie. Relatie met activiteit: 26

Recreatie 31. Inventariseren knelpunten en wensen vanuit de sector m.b.t. dag- en verblijfsrecreatie • Onderzoeken van de mogelijkheden voor verblijfsrecreatie en het stimuleren van ondernemers om het aanbod te vergroten. • Onderzoeken mogelijkheden toeristisch-recreatief aanbod voor minder validen. • Onderzoeken vraag en aanbod van de toeristisch-recreatieve sector in Ferwerderadiel. • Mogelijkheid voor realisatie grote expositieruimte verzorgd door particulieren onderzoeken. • Onderzoeken toeristisch-recreatieve vervoersmogelijkheden. • Onderzoeken van de mogelijkheden voor recreatie in de Ee-zone en uitvoering van concrete projecten combineren met bijvoorbeeld natuurontwikkeling en boezemuitbreiding.

66

32. Initiatieven binnen gebiedsontwikkeling stimuleren en uitvoeren projecten • Toeristisch recreatief medegebruik vrijkomende agrarische bebouwing stimuleren. • Stimuleren verbetering informatie- en promotiestructuur. • Stimuleren 2e tak op toeristisch-recreatief gebied. • Ontwikkelen totaalconcept Hegebeintum met buitenplaats Harsta State en Harstahoeve. • Upgraden oprijlaan Herjuwsma State te Ferwerd. • Realisatie naamplaatjes woonhuizen Vrijhof te Ferwerd. • Realisatie educatieve informatiepanelen in de dorpen. • Aanleggen speelbos bij Blija en onderzoeken mogelijkheden bij andere plaatsen. Relatie met activiteit: 1, 31, 36, 38, 45

33.Aanpassen beleid en jaarlijkse evaluatie • Ontwikkelen evenementenbeleid Ferwerderadiel

34. Inventariseren knelpunten en wensen vanuit de sector en vanuit het gebied m.b.t. het recreatieve netwerk. • Onderzoeken haalbaarheid realisatie fietspad van Ferwerd naar Burdaard (langs vaart).

35.Verbeteren recreatief routenetwerk • • • • • • • • • • • •

Het ontwikkelen van een netwerk van alle recreatieve voorzieningen. Realisatie van toeristische open afstapplaatsen (TOP’s). Uitbreiden van het netwerk van historische wandelpaden. Realiseren wandelpad tussen Ferwert en Hogebeintum langs de Ferwerter vaart. Realiseren fietspad van Ferwerd naar Burdaard. Men- en ruiterroutes aanleggen. De infrastructuur langs de zeedijk en in het buitendijkse gebied verbeteren. Aanleggen fietsroute bij Wanswert Aanleggen voetpad van molen Marrum naar Pantsjewier. Aanleggen pad tussen Wiggeleweg en Jousmabuorren. Aanleggen pad tussen Voerdeweg en Hoge Herenweg. In beeld brengen van de voormalige spoorlijn en het recreatief benutten van het stationsgebouw in Marrum. Relatie met activiteit: 32

36. Koppeling zoeken met natuur en cultuurhistorie, educatie • De cultuurhistorie van het gebied moet een belangrijk speerpunt zijn binnen het thema recreatie en toerisme. • Aanleggen van een fietsen wandelpad langs de slaperdijk bij Vijfhuizen. Relatie met activiteit: 32

67

37. Uitbreiden mogelijkheden waterrecreatie • Inspelen op de ontwikkeling van de Noordelijke Elfstedenvaarroute, waaronder de projecten zoals genoemd in het projectboek Regio in Actie (RIA). • Onderzoeken mogelijkheden voor een vaarroute tussen Wanswert en de Dokkumer Ee. • Aanleggen van een vaarroute tussen Burdaard en Hogebeintum voor kano’s en kleine motorboten, aanleggen van een doorgaande vaarroute (Traanroute). • Aanleggen van een kanoroute tussen Bartlehiem, Hallum en de zeedijk met een doorsteek naar Finkumervaart. Dit zou in combinatie met de aanleg van het gemaal Vijfhuizen kunnen gebeuren. • Kanoroutenetwerk realiseren. • Onderzoek naar het aanleggen van een vaarroute tussen Hallum en Oude Leije in het kader van ‘Regio in actie’. • Ferwerter vaart geschikt maken voor kleine bootjes, creëren van aanlegplaatsen bij het bezoekerscentrum van Hogebeintum. Relatie met activiteit: 24, 38

38. Onderzoeken mogelijkheden bezoekerscentrum • Opwaardering van het bezoekerscentrum in Hogebeintum. Relatie met activiteit: 32, 37

Duurzame energie 39. Onderzoeken mogelijkheden duurzame energie • Onderzoek naar zelfvoorzienendheid. • Onderzoek naar vogelvriendelijke verlichting. • Uitwerken energiescan voor gemeentelijke gebouwen. Relatie met activiteit: 1

40. Onderzoek inpasbaarheid vormen van duurzame energie in landschap • Onderzoek naar landschappelijke inpasbaarheid van vormen van duurzame energieopwekking. Relatie met activiteit: 14

41. Onderzoeken mogelijkheden betrekken bevolking • Opzet energieprojecten met burgerparticipatie.

68

Leefbaarheid 42. Opstellen ruimtelijk beleid • Uitvoeren leefbaarheidsonderzoek.

43. Investeren in dorpskernen • • • •

Maken dorpsvisies. Verbeteren voorzieningen in de dorpen (multifunctionele centra). Investeren in kernen, herstructurering op basis van cultuurhistorie. Uitvoeren van een herstructureringsplan voor Burdaard met aandacht voor verschillende functies als wonen, water en toerisme. • Onderzoeken mogelijkheden drijvend wonen bij Bartlehiem. Relatie met activiteit: 24, 26, 37

44. Realiseren veilige infrastructuur • Shared Space inrichting dorpen en bebouwing in het buitengebied. • Herstructurering Burdaard. Relatie met activiteit: 9, 10, 11, 12

45. Creëren mogelijkheden voor nieuwe functies agrarische bebouwing • Vrijkomende agrarische gebouwen behouden en benutten voor andere activiteiten • Toeristisch recreatief medegebruik vrijkomende agrarische bebouwing stimuleren Relatie met activiteit: 32

69

70

Programma van aanpak

Recommend Documents