Programma TRANSCULTURELE VERPLEEGKUNDE De theorie van M. Leininger en de zorg voor dementerende Indische ouderen Ine Bertens 4 oktober 2012
• Wat zijn jullie ervaringen met Indische ouderen in zorg of dementerende cliënten met een andere achtergrond ? • PowerPoint presentatie over de transculturele verpleegkundige theorie van Leininger toegepast op de zorg voor dementerende Indische ouderen. • Film; Molukse oudere dame met dementie die nog thuis woont en haar kinderen zorgen 24 uur per dag. • Reader, ervaringen, opvattingen, vragen
Culturele achtergronden in de zorg Iedere zorgsituatie kent 3 culturele achtergronden 1) culturele achtergrond van patiënt en familie 2) culturele achtergrond van hulpverleners 3) cultuur van de organisatie (ziekenhuisafdeling, thuiszorg hospice verpleeghuis.)
Vaak Nederlandse zorgverleners
Zorg op cultuurspecifieke maat • Iedere patiënt, allochtoon of niet is uniek en heeft eigen opvattingen, wat goede zorg is en wat voor hem of haar kwaliteit van leven is. • Het eigen levensverhaal, opvattingen van groepsleden en familie spelen een grote rol. • Kennis van het ziektebeeld en hoe het lichaam werkt, of eerdere ziekte ervaringen. • Maar vooral de mogelijkheid om met hulpverleners en naasten hierover te communiceren.
Emine , Farida , en de tantes
1
Wie weet wat dit is ?
Ont-moeten is ont-stempelen
We ontmoeten de hele dag, daarom is ons vak zo leuk !
MADELEINE LEININGER
• Jezelf mogen zijn met al je eigen- aardigheden • Jezelf niet hoeven te verdedigen • Je eigen opvattingen loslaten maakt ruimte voor nieuwe ervaringen • NIET: Hoe moet je voor Indische ouderen zorgen ?? • MAAR Hoe kunnen wij als • verpleegkundige, vrijwilliger, Mevrouw Yilmaz Mevrouw ATMAN en haar famili familie ondersteunen?
Doel transculturele verpleegkunde • Doel = in de iedere fase van het zorgverleningproces aandacht is voor de Culturele achtergrond van de patiënt • Zorg op (cultuur specifieke) maat.
Cultuur is volgens Leininger • Geleerde, gedeelde en overgedragen kennis van leefwijzen, opvattingen, waarden en normen van een groep, • die richting geven aan een individu of groep, in hun denken, besluitvorming en hun aan vaste regels gebonden gedrag. • Cultuurzorg is ook geleerd gedeeld en overgedragen gedrag over goede zorg.
2
Zorg is:, • Hulp ondersteuning, of bijstand • aan individu of groep • met aanwezige of te voorziene behoeften Zorgen is: • een eigen wijze van zorggedrag • gebaseerd op eigen opvattingen over zorg Verzorgen is: • Mensen (beroepsmatig) ondersteunen om – hun gezondheid te behouden – hun leefwijze te verbeteren – om te gaan met ziekte, handicap/ dood – Op voor hen cultureel zinvolle wijze
Leininger toont de relatie tussen cultuur en zorg: Het gaat om: • hoe mensen zorgen. • hoe ze verzorgd willen worden. • hoe cultuur en zorg verbonden zijn • de invloed van cultuur: – op de manier van zorgen – op de beleving van zorg in het algemeen – op de beleving van verpleegkundige zorg
sunrisemodel
Culturele zorgtheorie van Leininger Vier kernconcepten staan centraal; • Individuen, families, groepen, gemeenschappen en instanties • Omgeving • Gezondheid en ziekte • Verpleegkundige zorg
Model maakt beïnvloedende factoren zichtbaar • Als kennismap voor onderzoekers. • Als handvat voor de praktijk. • Een opkomende zon als symbool van de opkomende kennis van alle factoren die zorggedrag beïnvloeden bij patiënten en nieuwe inzichten geven aan zorgverleners.
Sunrisemodel toegepast • Volgens Leininger is het mogelijk zorg verschijnselen te ontdekken door het bestuderen van de sociale structuur, taal en het wereldbeeld van een cultuur. •
de
Zorg beïnvloedende factoren bij Indische ouderen in Nederland.
Indische Nederlanders van 1900 tot 1960.
3
. Bovenste deel sunrisemodel • Het model van de opkomende zon staat symbool voor de kennis van alle factoren die zorggedrag van mensen (individuele, groepen) beïnvloeden en nieuwe inzichten kunnen geven aan zorgverleners. • Deze factoren zijn verdeeld in 7 vakken.
Familiale en sociale factoren • Racistische samenleving in Indonesië. – Volbloed Nederlanders (Totoks) – Indo-europeanen – Indonesiërs . -Nederlanders stuurden zonen naar Nederland voor een studie en meisjes werden thuis beschermd opgevoed. -Indische gezinnen hadden altijd andere familieleden in huis aanwezig. Vader als gezinshoofd, moeder regelt
• Culturele en sociale structuur dimensies wijst op onderling beïnvloedende factoren. • Wereldbeeld wijst op hoe mensen kijken.
-Heerlijk klimaat, -huizen met grote tuinen, -hulp in huis.
Culturele waarden en opvattingen
Religieuze - filosofische factoren • In Nederlands-Indië was 90 % moslim. • Overige Christen of Hindoe (Bali) • Bij huwelijken met Europese man werden inlandse vrouwen tot Christen gedoopt. • Kinderen kregen Islamitische invloeden mee van hun baboe en schoolvriendjes. • In Islam is gezondheid een gunst van God • Zo kan ziekte en lijden gezien worden als een manier om zonde goed te maken.
Politieke - wettelijke factoren • Tot 1900 koloniale uitbuiting-> latere ereschuld • Ethische politiek pakte gezondheidszorg en onderwijs aan. Irrigatie en wegen aangelegd. • Tot 1918 waren politieke partijen verboden dus “culturele” verenigingen werden opgericht. • In WO II kwam onafhankelijkheidsstrijd. • Oorlog met Japan (1941) na Pearl Harbor • Krijgsgevangenkampen, burgerinterneringskampen, en na de oorlog de Bersiap-tijd • Repatriëring en opvang in Nederland in kampen.
• Alle factoren in ’t sunrisemodel hebben met culturele waarden - opvattingen te maken. • • • • • • •
Gastvrijheid altijd eten klaar en meegeven) Eigen taal (petjo) bij- en voornaamwoorden weglaten Krontjong-muziek Beleefdheid. (niet kwetsen met kritiek) Aloes (fijngevoelig) en kasar (grof) Ander werktempo dan in Europa Mannen naar de sociëteit. Groot uitgaansleven
Economische factoren • Tot 1930 zeer welvarend. • Wereldcrisis beïnvloed grondstofhandel. • Welvaartsdiensten zoals gezondheidszorg onderwijs, moesten flink bezuinigen. • Grote werkloosheid wereldwijd. • Vooral de inlandse bevolking had armoede • Vooral op Ambon werden veel mannen gerekruteerd als KNIL militair uit armoede.
4
Scholingsfactoren • Door de Ethische politiek van de ereschuld kwam de nadruk op volksontwikkeling en dus op onderwijs te liggen. • Er was volksonderwijs en hoger onderwijs • Nederlanders hadden hun eigen scholen. • Zending en missie, en ook ”wilde” scholen. • Thuisonderwijs met de Clerkx- methode. • Rijke Indiërs stuurden zonen naar Leiden.
Technologische factoren • • • • •
Ook hier door ethische politiek verbetering Technische hoge scholen werden gestart Goede wegen / irrigatie werden aangelegd In 1900 al stroomtrams en auto’s op Java. Bioscopen en de NIROM radio omroep om de Europese cultuur en nieuws te verspreiden in afgelegen gebieden.
.
Onderste deel sunrisemodel
• 3 in elkaar geschoven ringen • Traditionele of ’’folk”’systeem (emic kennis)
• Professionele systeem(en) (etic kennis) • Verpleegkundige zorg (etic en emic kennis) • • • •
Cultureel zorgbehoud • Cultureel zorgbehoud verwijst naar die assisterende, ondersteunende, voorwaarden scheppende of in staat stellende professionele acties en beslissingen, die mensen van een bepaalde cultuur helpen relevante zorgwaarden te behouden en/ of te beschermen, zodat zij hun welzijn kunnen handhaven, herstellen van ziekte of handicap of de dood onder ogen kunnen zien. Eigen cultuur bepaald gedrag in stand houden
Cultuurpassende zorg kent 3 zorgvormen: - Cultureel zorgbehoud -> (handhaving) - Culturele zorgaanpassing-> (Onderhandelen) - Culturele zorgreconstructie-> (Herstructurering)
Voorbeelden van zorgbehoud Eigen cultureel bepaald gedrag in stand houden. • Behoud van door klant gewenste leef –verzorgingswijzen • Zorg wordt verleend vanuit respect voor de culturele opvattingen en rituelen van de patiënt en familie. • • • • •
Schoenen uitdoen in de huiskamer of slofjes dragen. Sekse gebonden lichamelijke verzorging regelen. Lichaamshaar scheren bij Islamitische patiënten. Klant verzorgen voor de heilige mis begint op zondag. Bed steeds verplaatsen zodat de moslim patiënt met het gezicht naar het oosten ligt en toch wisselligging krijgt. • Specifieke kruiden en zalfjes toepassen bij de verzorging. • Eigen voedingsmiddelen gebruiken of mee laten brengen .
5
Culturele zorgaanpassing • Culturele zorgaanpassing verwijst naar die assisterende, ondersteunende, voorwaarden scheppende of in staat stellende creatieve professionele acties en beslissingen, die mensen van een bepaalde cultuur helpen zich zelf aan te passen aan, of te onderhandelen met anderen om met professionele zorgaanbieders te komen tot een heilzaam of bevredigend gezondheidsresultaat. Onderhandelen over aanpassingen zorggedrag
Voorbeelden van zorgaanpassing Onderhandelen over zorggedrag aanpassingen • Zorgverlener en patiënt passen zich aan als dit beter is voor het welbevinden van de patiënt. • De culturele opvattingen van de klant / patiënt worden gerespecteerd,en op punten aangepast. • • • • • •
Culturele zorgreconstructie • Culturele zorgreconstructie verwijst naar die assisterende, ondersteunende, voorwaarden scheppende of in staat stellende professionele acties en beslissingen, die patiënten helpen hun manier van leven te herordenen, veranderen, of grotendeels te wijzigen in een nieuw, ander en heilzaam gezondheidspatroon, waarbij onder het respecteren van de culturele waarden en overtuigingen van de klant niettemin een heilzamer of gezondere leefstijl wordt aangeboden dan de verandering die met de klanten samen is ingesteld.
Bespreken van medicatiebeleid tijdens de ramadan. Voedingsadviezen bij diabetes patiënten. Afspraken maken over zorgtijden door thuiszorgwerkers Afspraken maken over bezoekregelingen Afspraken maken over zorghandelingen bij klant thuis. Afspraken maken over gender specifieke zorgverlening
Voorbeelden van zorgreconstructie • Helpen bij nieuw zorggedrag aanleren. • Dat zorggedrag moet als zinvol ervaren worden • Als het professionele- en het folks-systeem met elkaar in strijd zijn en er schade voor de patiënt / omgeving dreigt. • Vanuit respect de tijd nemen om te adviseren • Voorlichten, adviseren, op niveau van de patiënt • • • • •
Diabetes patiënten instrueren rondom regelmaat. Wisselingen bij langdurige bedrust. Revalidatie oefeningen na een beroerte. Zorgprofessionals inschakelen bij overbelaste families Vitamine D tabletten in de wintermaanden slikken (bedekte kleding)
• Nieuw zorggedrag aanleren
Theorie toepassen op de eigen praktijkervaringen
De grenzen van mijn taal zijn de grenzen van mijn wereld...
Bespreek in subgroepjes een casus en besprek per casus :
• Zorgbehoud Welke activiteiten van jou als zorgverlener sluiten aan bij door de zorgvrager gewenste verzorgingspraktijken.
• Zorgaanpassing, Welke activiteiten onderneem je als zorgverlener om een gedeelte van de door de zorgvrager gewenste verzorgingspraktijken op onderdelen aan te passen.
• Culturele zorgreconstructie Welke activiteiten van jou als hulpverleners helpen de zorgvrager om hun gezondheid, leef- en verzorgingspatronen geheel te veranderen op een voor hen zinvolle wijze.
[email protected]
06 22 94 93 68
Wat ik niet in taal kan uitdrukken, bepaald de grens van wat ik begrijp, van mijn wereld En wat niet in mijn wereld is kan ik niet in taal uitdrukken . * filosoof Ludwig Wittgenstein.
6
