PROFIELEN van PARTNERS Steunpilaren van innovatief kennisplatform IK Drenthe Toerisme en Recreatie
PROFIELEN van PARTNERS Steunpilaren van innovatief kennisplatform IK Drenthe Toerisme en Recreatie
PROFIELEN van PARTNERS een uitgave van het lectoraat Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie in samenwerking met de gemeente Emmen/IK Drenthe 4
8 Inleiding
Gezamenlijk het toerisme op een hoger plan brengen
16 Profiel Gemeente Emmen
Bedrijfsleven moet meer het stuur in handen nemen
20 Profiel Alfa-college
Overtuigd van meerwaarde IK Drenthe Toerisme en Recreatie
24 Profiel Voilà training en advies
In de toekomst kunnen we niet meer zonder elkaar
30 Profiel Hunebedcentrum
Monsterverbond in de maak
36 Profiel Breeland recreatie
Gastheer is zo dienstbaar als een ceremoniemeester
42 Profiel Hampshire Hotel Zuid-Drenthe
Duurzaam verkoopt minder dan rust en ruimte
48 Profiel CenterParcs Parc Sandur
Ondernemers zitten op sneller spoor dan onderwijs
54 Profiel Zorggroep Tangenborgh
Ook mensen met zorgvraag moeten op vakantie kunnen
58 Profiel Hotel ten Cate:
Kunsthotel als toeristische attractie
62 Profiel MaxMind
Prioriteiten stellen anders verzuip je
68 Profiel Villa van Streek
In de verwondering ligt de sleutel voor het succes
72 Profiel Geopark de Hondsrug
Haarlemmerolie voor de gebiedsontwikkeling
78 Profiel Pathuis & Partners
Bewoners en toeristen vertoeven graag gezond in Drenthe
84 Profiel Geopark Terra.vita
Biografie aardgeschiedenis is toe aan nieuw hoofdstuk
88 Profiel Zoo Osnabrück
Meerwaarde in grensoverschrijdende samenwerking
94 Profiel Osnabrücker Land
Vakantie in grensstreek biedt het beste van twee landen
98 Profiel Emsland Touristik
Grensoverschrijdend toerisme baat bij eenduidige aanpak
104
Profiel Hochschule Osnabrück
Succesverhalen levenselixer voor gebiedspromotie
108
Profiel studenten
Expeditie is kroon op samenwerking Geoparken
114 Profiel Dierenpark Emmen
Venster naar andere werelden
121 Werk in uitvoering: Het vervolg...
Partners zoeken elkaars kracht over de grens
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
5
6
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
7
Gezamenlijk het toerisme op een hoger plan brengen CIGDEM ZANTINGH
Jong en dynamisch. Energiek en inspirerend. En vooral: Werk in uitvoering. Dat zijn een paar trefwoorden die het innovatieve kennisplatform IK Drenthe speerpunt Toerisme en Recreatie goed omschrijven. Precies 2,5 jaar heeft het vernieuwende toeristenplatform in Zuidoost Drenthe er op zitten. Een mooi moment voor een tussenbalans. De werkwijze van het lectoraat ‘Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie’ schiet inmiddels wortel in de gastvrijheidsbranche, het toerisme en de recreatie. De eerste vruchten worden geplukt. Graag willen IK Toerisme en het dubbellectoraat van Stenden Hogeschool/Alfa-college de prikkelende ervaringen met onderwijs, brancheorganisaties en werkveld delen. Want uiteindelijk zijn het de ondernemers en het onderwijs, in comakership, die het samen moeten doen. ‘Profielen van partners’ beschrijft de eerste oogst.
INEKE DELIES PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
9
Het kennisplatform IK Drenthe Toerisme en Recreatie komt voort uit de goede samenwerking tussen de gemeente Emmen, Stenden Hogeschool, Alfa-college en het bedrijfsleven. Het innovatieve ontmoetingspunt fungeert als draaischijf tussen onderwijs en werkveld en werkt volgens de uitgangspunten die lector dr. Ineke Delies in haar lectoraat heeft ontwikkeld om de samenwerking tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven te versterken. Door de realisatie van de kennisalliantie met het regionale werkveld ontstaat zo ook de mogelijkheid nieuwe combinaties van leren en werken vorm te geven. De methodiek kenmerkt zich door de multidisciplinaire aanpak in clusters en netwerken bij innovaties om het toerisme op een hoger plan te brengen. Het gezamenlijk oppakken van onderzoeksvraagstukken en projecten die dankzij de inzet van mbo- en hbo-studenten het werkveld aan nieuwe inzichten en werkwijzen helpen, blijkt nu al vruchten af te werpen.
10
Vanaf de start van het lectoraat in 2009 is stelselmatig gewerkt aan het leggen van dwarsverbanden tussen kennisorganisaties en bedrijfsleven. Eerst waren de inspanningen gericht op het aangaan van allianties met toonaangevende voorlopers zoals Dierenpark Emmen, Center Parcs Parc Sandur, Geopark De Hondsrug en Van der Valk Emmen. Zij fungeerden op basis van hun omvang en sterk innovatief vermogen als trekker, waar vervolgens andere bedrijven uit de regio bij aan konden haken. Die ondernemingen worden aangeduid als volger. Nadat het zwaankleef-aan-effect succesvol bleek, is dezelfde werkwijze toegepast in de gehele grensstreek zodat ook de regio Meppen, Lingen en Osnabrück tegenwoordig deel uitmaakt van het kennisplatform. Er wordt multidisciplinair gewerkt met kenniskringleden, mbo- en hbo-docenten en studenten die samen met ondernemers op zoek gaan naar onderzoeksvragen en vormen van samenwerking en nieuwe producten en diensten op basis van het partner in ontwikkeling van elkaar zijn. Grensverleggend en grenzeloos.
Iets om trots op te zijn Medio 2014 schuilen ruim dertig bedrijven onder de paraplu van IK Drenthe Toerisme en Recreatie, waarvan een stuk of vijf opereren vanuit de Duitse buurregio. Iets om trots op te zijn. Het IK initiatief heeft daarmee een dusdanige omvang en kracht dat allerlei interessante ‘crossovers’ tussen verschillende disciplines denkbaar zijn. Dat maakt het mogelijk innovatieve grensoverschrijdende leer- en werkprojecten op te tuigen die nieuwe inzichten bieden en uitmonden in kansrijke producten en arrangementen en gekoppeld zijn aan wetenschappelijk onderzoek. Als vertrekpunt voor de innovaties is gekozen voor het veranderend gastprofiel en welke consequenties dat heeft voor werkgevers, werknemers, toekomstige werknemers en huidige studenten en het verblijfsaanbod. Vast staat dat gasten bij hun keuze voor een accommodatie of vakantiebestemming zich laten leiden door andere motieven en een volslagen andere werkwijze hanteren dan in het verleden. Zo wordt er bijvoorbeeld steeds later geboekt, zoekt de gast zelf op internet allerlei alternatieven op basis waarvan een keuze wordt gemaakt en is zijn eigen behoefte of interesse veel meer leidend dan een vast omlijnd aanbod gericht op leeftijdsgroepen. Daarnaast zorgt de voortschrijdende vergrijzing er voor dat een combinatie tussen recreatie, een gezonde levensstijl en zorgbehoefte aan gewicht wint. Niet alleen voor werkgevers en werknemers hebben die verschuivingen consequenties, ook voor studenten is het zaak andere vaardigheden
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
te ontwikkelen. Docenten kunnen door het volgen van een docentenstage nieuwe kennis verwerven en aan de studenten overdragen. Een extra uitdaging. Een belangrijke vraag voor de grensregio is wat het verband is tussen nationale- en regionale cultuur van de partners op het samen leren en werken in grensoverschrijdende netwerken. Met die boeiende onderzoeksvraag houdt projectleider Cigdem Zantingh zich binnen het kennisplatform bezig. De vernieuwende projecten die een directe relevantie voor het werkveld hebben, leiden idealiter vervolgens op hun beurt weer tot aanpassingen in het opleidingsprogramma. Daarmee levert het platform op zijn beurt ook belangrijke handvatten voor de vernieuwing van het onderwijs zodat die actueel blijft en de studenten competenties aanleert waar het bedrijfsleven behoefte aan heeft. De kruisbestuiving die in de projecten optreedt tussen zorg, welzijn, communicatie & marketing, techniek en toerisme toont dat de multidisciplinaire werkwijze hout snijdt. Als belangrijke proeftuinen van de vernieuwende aanpak fungeren de Landesgartenschau in Papenburg en het arrangement voor een grensoverschrijdend Family Event tussen de geoparken de Hondsrug in Drenthe en Terra.vita in het heuvelland rond Osnabrück.
11
Fantastische toeristenbestemming Hoewel Drenthe nu al een fantastische toeristenbestemming is met een gevarieerd aanbod, maken Duitsers slechts 9 procent uit van het totale toeristenbezoek aan de provincie. Omgekeerd ligt het niet veel anders met de belangstelling vanuit het Nederlandse grensgebied voor een korter of langer verblijf vlak over de grens bij de oosterburen. Dat is jammer. Het vraagt om nader onderzoek hoe beter en effectiever ingespeeld kan worden op de wensen en behoeften van elkaars inwoners. De nu nog tamelijk prille samenwerking krijgt steeds meer gestalte zoals blijkt uit de verhalen van de partners van beide zijden van de grens. Alleen redden ondernemers het niet, de toekomst ligt in samenwerking, niet alleen met elkaar maar ook met kennisorganisaties zoals het lectoraat en de daaraan verbonden beroepsopleidingen. Uiteindelijk leidt deze vernieuwingsslag tot een slagvaardiger en sterkere toeristenbranche die een economische impuls kan geven aan de regio. In Drenthe is het aandeel van de recreatieve en
12
toeristische sector 7,5 procent van de totale werkgelegenheid. Ondernemers staan voor belangrijke uitdagingen. Noord-Nederland, Nedersaksen en het plattelandsgebied van Noordrijn-Westfalen moeten krachtdadig het hoofd bieden aan demografische krimp in combinatie met economische krimp. Daarnaast vindt er een verschuiving plaats naar een belevenis economie waarbij immateriële zaken zoals service en vermaak, maar ook verdieping belangrijke triggers zijn bij de keuze voor een bepaald gebied of verblijfsvorm. Duurzame samenwerking is nu al en in toenemende mate in de toekomst het sleutelwoord, de partners zijn de steunpilaren die de kansrijke innovaties stutten en schragen. Vanuit de proeftuinen mogen de bloemrijke zaden ook elders wortel schieten. De ervaringen van voorlopers en volgers, hun verwachtingen en inspirerende verhalen delen wij graag met alle huidige en toekomstige relaties zodat de vernieuwing zich verder kan verspreiden. Wij wensen u veel leesplezier en hopen dat
u samen met ons blijvend nieuwe wegen wilt bewandelen om de snel veranderende wereld om ons heen goed te kunnen blijven bedienen. Het ondernemerschap dwingt tot continue vernieuwing. Een gezamenlijke aanpak biedt de beste garantie om als regionale samenleving te overleven in de concurrentiestrijd met andere regio’s. Elkaar kennen en partners in ontwikkeling willen/kunnen zijn vormt een essentiële basis voor samenwerking. ‘Profielen van partners’ is een nadere kennismaking op schrift. Een handreiking om middels deze nieuwe samenwerkingsvormen verder te gaan op de ingeslagen weg. Daar nodigen we u graag toe uit.
Dr. Ineke Delies Lector Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie Stenden Hogeschool en Alfa-college Drs. Cigdem Zantingh Projectleider IK Toerisme en Recreatie Projectleider Rijnlandacademie Kenniskringlid lectoraat Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie, speerpunt Toerisme in de regio Docent Alfa-college en Stenden Hogeschool
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
13
14
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
15
Bedrijfsleven moet meer het stuur in handen nemen
IK Drenthe Toerisme en Recreatie heeft het stadium van volwassenheid nog niet bereikt. Strategisch beleidsambtenaar Roel Folkertsma meent dat de agenda van het innovatieve kennisplatform in Zuidoost Drenthe nog te veel door het onderwijs wordt bepaald. ‘Het moet nog meer iets van het bedrijfsleven worden. Zij moeten de meerwaarde er van inzien en het stuur op den duur in handen nemen. Ik vrees dat als het onderwijs er nu mee zou stoppen het overleg weer instort.’ Toch ziet hij net als zijn collega’s Roel Kwant en Nelleke Mulder duidelijk vooruitgang. ‘Er is gelukkig al veel meer beweging. Niet de onderwijsagenda als leidraad, maar vooral inzichten en projecten leveren die het toeristische en recreatieve werkveld nodig heeft. Daar valt nog wel een slag te maken.’
R O E L F O L K E RT S M A ROEL KWANT NELLEKE MULDER
Het belang van de toeristische sector voor de gemeente Emmen is evident, schetst beleidsambtenaar toerisme en recreatie Nelleke Mulder. ‘In absolute aantallen is Emmen koploper in Drenthe waar het gaat om werkgelegenheid in de toeristische sector.’ Zo’n 6 procent van de werkende bevolking verdient haar brood in de branche. Het toekomstige Wildlands, Adventure Zoo Emmen wordt de dagattractie van Drenthe en als de ambities uitkomen PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
zelfs van Nederland. ‘Voor de gemeente Emmen is de hechte relatie tussen onderwijs en bedrijfsleven uiterst belangrijk.’ Door een goed, hoogwaardig en innovatief onderwijsaanbod dat inspeelt op de behoeften van de toeristische sector komt, zo is de achterliggende gedachte, de werkgelegenheid op een hoger peil te liggen. En vinden inwoners van Emmen makkelijker werk en blijven ze ook graag in de gemeente wonen. Het mes snijdt daarmee
aan alle kanten. Voor Nelleke ligt het accent binnen IK Toerisme vooral op het nog hechter smeden van de banden tussen onderwijs en bedrijfsleven. ‘Zodat studenten ervaringen op kunnen doen in de praktijk en gelijktijdig nieuwe inzichten kunnen doorgeven. De opleiding sluit daardoor beter aan op de sector en de bedrijven kunnen op andere sporen worden gezet.’ Ze constateert dat Zuidoost Drenthe nu niet bepaald 17
bekend staat om een vooruitstrevende ondernemersgeest. ‘Er heerst niet een cultuur om voorop te lopen. De ondernemerszin is niet bij iedereen even groot.’ Veel bedrijven zitten op een eiland en zien de meerwaarde van samenwerken nog onvoldoende in, meent de beleidsambtenaar. ‘Als gemeente hanteren wij in het nieuwe beleid het uitgangspunt dat vanuit samenwerking kansrijke vernieuwing mogelijk is.’ Als ondernemers er in slagen beter aan te sluiten op de ontegenzeggelijk aanwezige kwaliteit van het gebied en zijn karakteristieken kunnen er mooie dingen tot stand komen. ‘Als basis zou gastvrijheid en het bijbehorende gastprofiel nog steviger kunnen worden ingebed. Dat is nog een zoektocht.’ Maar wel een waardevolle exercitie, aldus Nelleke. De grote spelers op recreatie- en toeristisch gebied hoeven volgens haar niet per definitie ook de meest creatieve en innovatieve bedrijven te zijn. Een klein bedrijf kan daar juist in uitmunten. ‘Het gaat niet alleen om schaalgrootte maar ook om vernieuwingsdrang.’ Ze wijst op het kunsthotel Ten Cate dat een heel eigen filosofie hanteert om een nieuwe markt aan te boren.
18
Projecten van IK Toerisme die er voor haar uitspringen zijn het Familie Event Geopark, dat mogelijk een jaarlijks terugkerend arrangement oplevert, het doorlopend focussen op gastvrijheid en gastprofiel, de samenwerking tussen deelnemers onderling in arrangementen en kortlopende projecten en de intensievere verkenning van de mogelijkheden die de Duitse markt Zuidoost Drenthe te bieden heeft. ‘Toerisme houdt niet bij de gemeentegrenzen op. In Duitsland is nog veel meer te halen. Daarbij moet je niet te eng denken.’ Zij trekt de lijnen tot en met het Ruhrgebied in het Zuidoosten en Hamburg in het noorden. Zowel het Geopark de Hondsrug als het toekomstige dierenpark ziet ze daarbij als trekkers met allure. ‘Ik zie wel kansen voor de smaakmakers uit de regio.’ Cultuurhistorie zoals geboden in natuurpark Veenland of het Vincent van Gogh huis in Nieuw-Amsterdam bieden eveneens aanknopingspunten voor een grotere Duitse belangstelling. Het vernieuwde dierenpark Emmen moet na de verhuizing meer Duitse bezoekers kunnen trekken. Nu schommelt het bezoekersaantal rond de 800.000, een ruime miljoen moet haalbaar zijn.
Er is de gemeente Emmen veel aan gelegen dat zowel het dierenpark als de grote en kleinere recreatieve- en toeristische werkgevers een goede band met het beroepsonderwijs houden. Onderwijs vormt de sleutel tot de verhoging van de kennis. ‘In die sector fungeer je als ambassadeur van de streek. Je bent er niet meer met een kopje koffie en een koekje maar hebt ook nieuwe vaardigheden nodig. Bezoekers willen proeven en beleven.’ Volgens Nelleke zijn de rode draden het gastprofiel, gastvrijheid en de samenwerking met Duitsland. Daarnaast kent IK Toerisme ook projecten die niet met iedereen hoeven te worden gedeeld zoals het Familie Event van het Geopark of de Landesgartenschau in Papenburg. ‘Het is zaak te focussen op een paar thema’s zodat die tot een goed einde worden gebracht.’
Intensivering van samenwerking De samenwerking tussen de gemeente Emmen en het beroepsonderwijs is rond 2010 geïntensiveerd. Roel Kwant en Roel Folkersma waren als adviseur centrumvernieuwing betrokken bij de grootscheepse verhuizing van het dierenpark en de herbestemming van de vrijkomende ruimte. Gestart als het project Atalanta, maar inmiddels onderdeel van het programma Centrumvernieuwing, werkt de gemeente aan een gedaanteverwisseling van het stadshart en de creatie van een mensenpark op de plek van de oude dierentuin. Net zoals een vlinder die eerst als onaanzienlijke rups het leven ziet, dan verpopt en vervolgens als wonderschone, kleurige Atalanta door het luchtruim fladdert. Het project verkeert anno 2014 nog in het verpoppingsstadium, maar duidelijk is dat een groot deel van het centrum een metamorfose ondergaat en nu al behoorlijk op de schop gaat. ‘We wilden al die vernieuwing en innovatie een prominente en blijvende plek geven zodat ook de kennisontwikkeling beter zou beklijven’, schetst Roel Folkersma. Hij fungeerde als trekker van de werkgroep duurzame economie, innovatie en kennis. Op dat moment was lector Ineke Delies van Stenden Hogeschool en Alfa-college al bezig haar zogenaamde community of practice (CoP) op te tuigen om multidisciplinaire samenwerkingsverbanden in het zadel te helpen. Uiteindelijk mondden die twee ontwikkelingen uit in de bundeling van innovatie en kennis in IK Toerisme. ‘Het moest geen speeltje van overheden of onderwijs zijn, maar iets waar ondernemers werkelijk baat bij zouden hebben’, schetst hij de verkenningsperiode. Als kansrijk
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
speerpunt voor innovatie in de gemeenten kwam recreatie en toerisme boven drijven. Roel Kwant constateert dat voor het welslagen van het kennisplatform doorslaggevend is of de deelnemende organisaties, instellingen en bedrijven hun bedrijfsgevoelige informatie tot op zekere hoogte met elkaar willen delen. ‘Het is een vorm van open innovatie.’ Hij bespeurt nog altijd enige terughoudendheid en argwaan. ‘Ondernemers zijn bang dat als zij iets uit de eigen keuken laten zien, de ander er mee vandoor gaat. Die drempel moeten we wegnemen. Ik zie toch dat bedrijven zich al meer gaan samenvoegen. Dat is de winst die is bereikt.’ Zijn collega merkt op dat het wel zaak is dat het bedrijfsleven het project gaat ervaren als van en voor henzelf. ‘Zij moeten de agenda meer gaan bepalen.’ Roel Kwant haakt daarop in: ‘De kwaliteit van het aanbod moet verder worden geoptimaliseerd.’ De ondernemers zijn daarin leidend. Roel en Roel onderkennen als sleutelwoorden voor het welslagen van IK Toerisme het onderwerp vraagsturing waarbij ondernemers aan het stuur komen te zitten, de noodzaak tot verbinden zodat partijen met elkaar hun slagkracht en kansen vergroten, ondernemingszin omdat het platform wel business moet genereren en een intensivering van de marketing van Zuidoost Drenthe. ‘Daar liggen kansen. Dat vereist meer ondernemerschap in het onderwijs. Zuidoost Drenthe kan op al deze aspecten wel een boost gebruiken. Dat is pure noodzaak.’
19
Alfa-college overtuigd van meerwaarde IK Drenthe Toerisme en Recreatie
Geen twijfel mogelijk. ROC Alfa-college merkt dat het innovatieve kennisplatform IK Drenthe Toerisme en Recreatie in toenemende mate vruchten afwerpt. Opleidingsmanager Jan Voortman, zelf afkomstig uit de bancaire wereld, constateert dat het samenwerkingsverband tussen onderwijs, overheden en bedrijfsleven het mbo het nodige oplevert. Zoiets heeft tijd nodig en de juiste mensen die de kar trekken. Regiodirecteur Jan Berend van der Wijk sluit zich graag bij de bevindingen aan. Hij onderstreept dat het onderwijs een belangrijke rol speelt als aanjager van innovaties. Het platform fungeert daarin als inspirerende draaischijf tussen opleidingen en werkveld. ‘De resultaten zijn dusdanig dat we zin in meer krijgen.’
JA N VO O RT M A N JA N B E R E N D VA N D E R W I J K
Al geruime tijd trekt ROC Alfa-college nauw samen op met Stenden Hogeschool in het dubbellectoraat Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie van Ineke Delies. De door haar uitgewerkte methode van multidisciplinaire samenwerking in de onderwijsketen (multi-level) en het in gezamenlijkheid ontwikkelen van projecten (comakership of co-creatie) met bedrijfsleven wordt toegepast in IK Drenthe Toerisme en Recreatie. Tevens zijn er voorlopers, de harde stabiele kern binnen het samenwerkingsverband, en PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
volgers, bedrijven en organisaties die tijdelijk aanhaken en betrokken zijn bij concrete uitvoeringsprojecten. De ervaringen met het dubbellectoraat hebben Jan Berend gesterkt in zijn vertrouwen in de gevolgde innovatieve werkwijze. ‘Ik vind het belangrijk dat wij ons als onderwijsinstelling blijven vernieuwen. We moeten goed kijken naar wat de omgeving van ons vraagt. We hebben daarin duidelijk een dubbelrol, niet alleen moeten we studenten bedienen
met een goede, relevante opleiding, we moeten ook het bedrijfsleven en organisaties voorzien van dusdanig kwalitatief goed opgeleide studenten dat zij daar hun voordeel mee doen.’ Er wordt derhalve een groot appèl gedaan vanuit de samenleving op het ROC om volop mee te denken in innovaties. ‘Daarvoor moeten we goed samenwerken met het bedrijfsleven. Het lectoraat dwingt ons dergelijke innovaties op te zoeken. Wij faciliteren die noodzakelijke vernieuwing.’ 21
Het kennisplatform is een mooi podium waarop organisaties, bedrijven en onderwijs elkaar treffen, ideeën bespreken en tot vernieuwende projecten komen op het gebied van toerisme, zorg en wonen, somt Jan Berend op. Doordat docenten nauw betrokken zijn bij de uitwerking van plannen resulteert de samenwerking in levensechte opdrachten voor studenten waar bedrijven vervolgens direct baat bij hebben. ‘Los van elkaar hebben we niet de power om het zelf te doen. Het ontbreekt aan energie, tijd, mensen en voldoende geld. Toch verandert de wereld om ons heen steeds sneller, het is van belang dat bedrijven de competitie en concurrentie aan kunnen gaan.’ Studenten en docenten kunnen door het meedenken in zulke innovaties een belangrijke rol vervullen in het versterken van de kenniseconomie.
22
Toerisme kan wel wat meer sexappeal gebruiken Aangezien Drenthe bij uitstek een provincie is waar mensen heentrekken om te recreëren acht de regiodirecteur het buitengewoon plausibel om als een van de speerpunten van het lectoraat te mikken op innovaties in het toerisme. De provincie heeft zelfs de Nederlandse taal verrijkt met een woord: Drenthenieren. Waarmee wordt geduid op het maatschappelijk verschijnsel dat kapitaalkrachtige inwoners na hun pensionering uit de grote steden wegtrekken om de rust van het platteland te zoeken. Onverdeeld gelukkig is Drenthe er niet mee. Het imago van grijs en bezadigd zou het graag willen inruilen voor iets meer hedendaagse aantrekkelijkheid. Het toerisme kan wel wat meer sexappeal gebruiken. Ook daar kan IK Drenthe Toerisme en Recreatie met haar grensverleggende projecten een bijdrage aan leveren. Doordat hbo- en mbo-studenten in de praktijkopdrachten nauw samenwerken zien zowel Jan Berend als opleidingsmanager Jan Voortman de werelden van middelbaar- en hoger onderwijs naar elkaar toegroeien. ‘Heel waardevol’, memoreert de regiodirecteur van Alfa-college. Ook binnen de eigen school ziet hij in toenemende mate schotten tussen opleidingen verdwijnen en docenten elkaars vakkennis zoeken. ‘Zorg- en techniekstudenten werkten bijvoorbeeld samen aan het ontwerpen en verbouwen van een zorgvilla. Uiteindelijk resulteerde dit project in een Domotica symposium waarbij allerlei technische toepassingen werden getoond die het mogelijk maken dat ouderen langer in hun eigen huis kunnen blijven wonen. Het lectoraat en de uitwerking van de uitgangsprincipes in IK Drenthe hebben duidelijk een olievlekwerking.’ De grensoverschrijdende arrangementen waarbij studenten en toeristische bedrijven nauw samenwerken zijn een goed voorbeeld van comakership, betuigt Jan Berend. Hij denkt daarbij aan de Landesgartenschau in Papenburg en het Family Event tussen de geoparken de Hondsrug en Terra.vita bij Osnabrück. ‘Er wordt minder in hokjes gedacht.’
Duitsland nadrukkelijker centraal stellen Grensoverschrijdende samenwerking heeft wat hem betreft de toekomst. Daar liggen voor afgestudeerde mbo-studenten legio mogelijkheden om werk te vinden. ‘Wij zouden heel graag Duitsland nadrukkelijker centraal willen stellen, ook in keuzemodules.’ Er is contact gezocht met een Berufsbildende Schule in Leer. Het lectoraat heeft al een nauwere band met de Hochschule Osnabrück, zodat er in de toekomst meer grensoverschrijdende projecten denkbaar zijn, veronderstelt de regiodirecteur. ‘Als ze praktijkervaring opdoen met opdrachten in de Euregio die voortvloeien uit IK Drenthe is de drempel voor een start van hun loopbaan over de grens minder groot. Als je begint met succesvolle projecten, krijg je zin in meer.’ Jan Voortman is als voormalig directeur van een bank gewend in termen van kosten en opbrengst te denken. Toen hij in 2010 begon zag hij nog niet direct de baten van het kennisplatform toerisme waarbij Alfa-college op dat moment al volop betrokken was. ‘In klinkende munt leverde het niet veel op’, constateert hij terugkijkend eerlijk. Inmiddels heeft hij zijn mening bijgesteld, vooral ook omdat er de nodige voortgang is geboekt. PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
‘Het contact met zowel Stenden Hogeschool als met het bedrijfsleven is toegenomen. Het werpt vruchten af.’ Dat ziet hij bijvoorbeeld aan een stijging van het aantal meldingen van studenten voor de opleiding leisure. Vier jaar geleden waren dat er een handvol, nu zit hij al op 28 aanmeldingen voor het komende jaar. Er zijn zelfs studenten die vanuit het mbo in Zwolle overstappen naar Hoogeveen omdat ze hebben gehoord van de boeiende projecten binnen de opleiding. Zowel de opzet van een Family Event Geopark en het leerbedrijf in Centerparcs vestiging Parc Sandur bij Emmen spreken jongeren aan, weet Jan. ‘Onze concurrentiepositie is versterkt.’ Beide projecten komen voort uit IK Toerisme. In Parc Sandur verzorgen vijf mbo’ers onder begeleiding van een hbo-student van Stenden Hogeschool het in- en uitchecken van gasten. Daarnaast zijn studenten ook betrokken bij de informatievoorziening over Zuidoost-Drenthe aan bezoekers van de Landesgartenschau in Papenburg. ‘Zulke projecten zijn goed voor de ontwikkeling. Zo ontdekken studenten in de praktijk dat communicatie op afstand soms best lastig kan zijn, zeker als je ook nog eens met anderstaligen
te maken hebt.’ Hij refereert daarmee aan de ervaringen met het opzetten van het Family Event in de beide Geoparken, waarbij is samengewerkt met studenten van de Hochschule Osnabrück. ‘Ze leren er veel van.’ Bijkomend effect van de intensivering van de samenwerking met Stenden Hogeschool is dat het uitvalpercentage van studenten die doorstromen van mbo naar hbo is afgenomen. Ook met het bedrijfsleven zijn de contacten geïntensiveerd. Jan wijst er op dat de meeste docenten van huis uit geen ondernemers zijn en dat het dus zaak is de juiste leerkrachten te verbinden aan zulke vernieuwende onderwijsvormen waarbij ondernemerschap is vereist. Met een glimlach: ‘Binnen het bedrijfsleven wordt wel eens gezegd dat zolang de scheidsrechter het niet ziet je ook buiten de lijnen mag voetballen.’ IK Drenthe Toerisme en Recreatie doet een beroep op flexibiliteit, creatief denken en knopen doorhakken. ‘Je moet in staat zijn over de hobbels heen te kijken. Dat vereist ook binnen het onderwijs een andere manier van denken.’
23
Op haar 24ste was ze al directeur van een hotel in Emmen, inmiddels is ze zelfstandig ondernemer en runt ze een goedlopend advies- en trainingsbureau. Haar passie is ze trouw gebleven. Bij Viola Mulder van Voilà, een geestige knipoog naar haar voornaam en het stijlvol fiksen van een klus, draait alles om gastvrijheid. Dat is haar werkterrein. Ze is een netwerker pur sang. ‘Ik sta altijd vooraan als het om samenwerken gaat. In de toekomst kunnen we niet meer zonder elkaar.’ Met hart en ziel wil ze zich daarvoor inzetten.
In de toekomst kunnen we niet meer zonder elkaar VIOLA MULDER
Na haar opleiding aan de Hogere Hotelschool in Leeuwarden en een studie bedrijfskunde aan Nyenrode, kon Viola direct het geleerde in de praktijk toepassen bij het toenmalige hotel de Giraf in Emmen. Horeca, toerisme en dienstverlening waren haar ding. ‘Ik wilde wel in Nederland werken en had de voorkeur voor een eigendomshotel waar je niet eerst de hele hiërarchie doorhoefde om iets voor elkaar te krijgen. Ik houd van snel kunnen schakelen.’ Die ambitie en handelingssnelheid komt bij een groot bedrijf minder goed tot zijn recht, weet Viola. Zeker bij een internationale hotelketen moet je bij wijze van spreken om carrière te maken eerst ‘26 PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
schijven’ langs. ‘Daar word ik niet gelukkig van. Bij de Giraf kon ik direct hoog instappen.’ Inmiddels maakt dat hotel deel uit van de Hampshire Hotels. Na een paar jaar verruilde ze het directeurschap voor een soortgelijke functie bij Hotel de Börken in Lhee bij Dwingeloo. Ondertussen groeide de behoefte naar het ondernemerschap. ‘Ik heb er altijd van gedroomd om eigen baas te zijn. Niet een horecabedrijf want dan ben je 24-7 in touw voor je eigen onderneming, maar ik wilde wel graag iets met het vak blijven doen.’ De ideale combinatie heeft ze gevonden in Voilà dat inmiddels ook
alweer zes jaar bestaat. Viola heeft als klanten bedrijven in het toerisme, de horeca, de zorg, de retail en de recreatie. Ze verzorgt gastvrijheidtrainingen, levert advies en verzorgt desgewenst ook het interim-management. Ze kan er de humor wel van inzien, want terugkijkend begon ze met haar eigen onderneming juist op het moment dat de economische crisis in Nederland inzette. In 2008 kon niemand vermoeden dat de dip zolang zou aanhouden en zoveel sectoren zou treffen. Toerisme en recreatie zijn niet bepaald branches die het sindsdien voor de wind ging. Toch wist Voilà tegen de stroom in mooie resultaten te halen, verzekert Viola. ‘Ik had een 25
heel goed eerste jaar, het tweede jaar was hobbelig en daarna bleef het booming.’ Haar agenda toont weinig gaatjes. Daarnaast kan Viola zes zelfstandige trainers inzetten die deskundig zijn op een van de werkterreinen die haar bedrijf bestrijkt. ‘We delen allemaal dezelfde passie voor het vak. Daarin verschil ik niet van de recreatie- en horecaondernemers waarmee ik werk. We snappen dat we moeten samenwerken om verder te komen. Ik probeer mijn kennis als inspiratiebron voor hen te gebruiken.’ Zo houdt ze graag prikkelende inleidingen over het veranderend gastprofiel en wat dat betekent voor werkgever en werknemers in de branche. Niet wollig en omfloerst, maar to the point. ‘Ik wil graag inspireren.’
26
Bovengemiddeld je best doen
De lat komt steeds hoger te liggen
Op de vraag wat de gast van nu zou vinden van de gast van vroeger als hij die ergens zou treffen, komt een kernachtig antwoord. Viola: ‘Ik denk dat hij die een beetje een saaie sukkel zou vinden. De gast van tegenwoordig is veel minder loyaal. Ze informeren zichzelf en kijken naar oordelen van anderen op internet. Als je de huidige gast wilt vangen, moet je bovengemiddeld je best doen. Ze weten alles, willen meer zien, nieuwe ontdekkingen doen.’ Kortom de branche zal zichzelf continue moeten verbeteren en overtreffen. Op de reactie dat het een wonder mag zijn dat niet alle ondernemers na zo’n stevige boodschap het bijltje erbij neer gooien, haalt Viola glimlachend de schouders op. ‘Ik zal niet ontkennen dat ondernemers het in deze branche zwaar hebben en ze zullen best wel eens naar adem snakken. Maar dat is nu juist het vak.’ En dat is ook voor velen de drijfveer. ‘Harder je best doen, betekent niet automatisch nog meer uren maken. Het betekent vooral goed naar de gast kijken en diens verwachtingen overtreffen. Je moet creatief zijn en je onderscheiden van de massa.’
Ondernemers moeten elkaar het licht in de ogen gunnen. Als de een doorverwijst naar de ander versterkt dat het gebied en is de kans aanwezig dat zo iemand terugkomt ‘omdat er zoveel te doen is’. De branche moppert over de ‘terreur’ van de sociale media, maar Viola houdt hen graag voor dat ze maar beter de aanwezigheid van review-sites, Twitter of Facebook kunnen accepteren. ‘Je kunt het vervolgens ook voor je laten werken door tevreden gasten uit te nodigen een positief commentaar achter te laten. Dan werkt het in je voordeel.’ Het is nu eenmaal een feit dat de mening van anderen meer vertrouwen wekt dan een heel positief stukje van eigen hand. ‘Het kost meer moeite de Nederlandse gast het naar de zin te maken dan een buitenlandse omdat Nederlanders al zoveel vergelijkingsmateriaal hebben.’ Ze zijn al behoorlijk verwend. ‘De lat verschuift en komt steeds hoger te liggen.’
Voor het werknemersprofiel heeft het veranderend gastprofiel zeker consequenties, vertelt Viola. ‘Vroeger lag de nadruk vooral op technische instructies zoals het bedienen van de kassa of de vaatwasser. Nu moet je beginnen met het aanleren van vaardigheden hoe je met de gasten omgaat.’ Het is haar ervaring dat nog veel te weinig ondernemers dat accent leggen. ‘Dienstverlening is niet zwart/wit maar hartstikke grijs. Het zit hem niet in de regeltjes maar in hoe je binnen bepaalde kaders de gast blij maakt.’ Een simpel voorbeeld. Stel dat een klant om twee over zes vraagt of hij wat kan eten terwijl de keuken om zes uur dichtgaat. Dan is flexibiliteit gewenst en niet een formele reactie. Zo’n gast zal een goede beoordeling geven, zijn verwachtingen zijn immers overtroffen door een gastvrij onthaal.
Bij buitenlanders is het meer de vraag hoe zij op de rijke verscheidenheid in Drenthe kunnen worden gewezen. ‘Drenten zijn veel te bescheiden. Als iedereen de schouders er onder zet dan kan het Duitse achterland zeker iets gaan betekenen voor Drenthe’, is haar stellige
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
overtuiging. Dat is de reden dat Viola de grensoverschrijdende samenwerking en het opzetten van gastvrijheidnetwerken onder de paraplu van IK Toerisme een warm hart toedraagt. ‘Door samen te werken kunnen we kennis met elkaar delen en veel meer mensen bereiken. Het netwerk dijt daardoor alleen maar uit.’ Het gaat er daarbij volgens haar niet om op korte termijn de investering in geld terug te zien. ‘De opbrengst ligt in de lange termijn.’ Wat nu wordt gezaaid, kan later worden geoogst. In haar eigen werk merkt Viola ook het belang van netwerken. ‘De meeste klanten komen binnen via, via. Omdat ze een positief verhaal hebben gehoord. Aan koude acquisitie doe ik niet. Daar geloof ik helemaal niet in.’ Zo’n samenwerkingsverband is een krachtig middel. ‘Als een ondernemer in de verblijfshoreca verwijst naar een leuke dagrecreatie of omgekeerd dan is dat voor de gast veel waardevoller dan dat je het over jezelf zegt.’ Zeker in Drenthe zullen de ondernemers het van elkaar moeten hebben. Multidisciplinair, dat heeft volgens Viola de toekomst. Daar ligt de kracht. ‘Ik geloof in het helpen van elkaar.’ Met haar bedrijf heeft ze heel Nederland als werkterrein, toch heeft ze haar hart verpand aan de Drentse Zuidoosthoek. ‘Hier ligt voor mij het epicentrum.’
27
Niets verouderd sneller dan een lesboek De toerist van tegenwoordig is compleet anders dan de hotel- of bungalowgast van pakweg tien jaar geleden. Konden voorheen gasten naar leeftijdscategorieën worden bediend door de gastvrijheidsbranche, tegenwoordig geven de interessegebieden en daaruit voortvloeiende behoeften veel meer de doorslag bij het maken van een boeking. Petra Bartelds, beleidsmedewerker van het Alfa-college in Hardenberg, zorgt voor de inbedding van dit ingrijpend nieuwe gastprofiel in het onderwijs. ‘Niets verouderd sneller dan een lesboek.’ Het projectonderwijs waarbij leren in de praktijk centraal staat heeft grote gevolgen voor de onderwijsinstellingen die er mee werken. De methodiek die uitgekristalliseerd is in het lectoraat voor duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie hanteert enkele strenge uitgangspunten: de projecten komen voort uit concrete opdrachten of vragen van het bedrijfsleven, richten zich op meerdere bedrijven, zijn
28
multidisciplinair en worden door teams van mbo- en hbo-studenten en docenten uitgevoerd en begeleid. Zo’n werkwijze vraagt ook om een andere inhoud, opbouw en vormgeving van het lesprogramma. Het is Petra’s taak de effecten van zo’n project voor het onderwijs in kaart te brengen, voor de borging ervan te zorgen en de resultaten inzichtelijk en toetsbaar te maken. Een uitdagende klus. Zo’n veranderend gastprofiel betekent nogal wat voor werkveld en onderwijs, schildert Petra. ‘Als potentiële gasten hun keuzes maken omdat ze meer rust zoeken, juist actief willen ontspannen of vermaak en beleving zoeken, moet je voor een hele andere benadering en insteek kiezen dan als je de onderneming inricht op leeftijdscategorieën.’ Onderliggende boodschap is dat de wereld steeds sneller verandert en dat studenten moeten leren een levenlang flexibel te blijven denken. ‘Ze
moeten niet vanuit een vast stramien naar een opdracht en de werkomgeving kijken. Het gaat vooral om het aanleren van een andere houding, benadering en manier van kijken. In de recreatieve sector moet de eerste vraag altijd zijn en blijven wie is je gast en wat wil die? Dat moet je goed verkennen in plaats van te snel uit gaan van vanzelfsprekendheden.’ Dat betekent dat een recreatie- of toeristisch ondernemer en zijn team snel op veranderingen in de markt moeten kunnen anticiperen. ‘Je moet denken in scenario’s, in ‘en-en’ oplossingen. Het veronderstelt dat je met een frisse blik kijkt naar de omgeving waarin je acteert. Je kunt niet blijven koersen op wat ooit was.’ Petra constateert dat een dergelijke boodschap voor ondernemers wel even slikken is. De neiging is groot vast te houden aan concepten die een paar jaar geleden nog succesvol waren. Daarnaast is de druk van de waan van de dag zo groot dat het lastig is een adempauze in te lassen en een stap opzij te zetten voor een analyse. Het mooie van de werkwijze binnen het innovatieve kennisplatform is dat IK Toerisme die onderzoeks-
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
mogelijkheden dankzij de samenwerking met het onderwijs wel heeft. Studenten, docenten van Alfa-college en Stenden Hogeschool en gastsprekers zoals Viola Mulder van Voilà Advies bieden nieuwe verrijkende inzichten. ‘Ondernemers moeten in toenemende mate bij investeringen in hun achterhoofd houden dat ze flexibel moeten blijven binnen de harde contouren van hun bedrijf. Ook omdat gasten niet meer heel loyaal zijn. Dat is behoorlijk lastig.’ Voor studenten geldt dat zij zich tijdens hun opleiding die flexibiliteit eigen moeten maken en over schotten van hun eigen werkveld heen moeten kijken om samenwerking op te zoeken. ‘Alleen kun je onvoldoende inspelen op de snel veranderende behoeften van gasten, maar als je het samen doet, kan het vaak wel.’ De beleidsmedewerkster ziet dat het voor ondernemers in economisch slechte tijden nog moeilijk is de concurrent als potentiële partner te ervaren. ‘Ondernemerschap wordt er niet makkelijker op. Toch ligt de toekomst in samenwerking zoals nu gebeurt in zo’n kennisplatform toerisme.’ De toekomstige gast zoekt veel meer een mix
van verschillende disciplines en werkvelden zoals toerisme, recreatie en zorg of wellness en gezondheid. ‘Hij of zij wil graag op maat worden bediend en toch een grote vrijheid hebben in het zelf volledig samenstellen. Dat verlangt een hele andere manier van slim organiseren.’ Vooral het digitale aanbod, omdat de meeste gasten via internet hun boekingen doen, moet daarop worden ingericht. Wie niet meegaat in dergelijke veranderingen, valt buiten de boot. Dat is niet alleen een harde les voor ondernemers en hun werknemers maar ook voor het onderwijs, meent Petra. ‘De opbrengst van de innovaties die voortvloeien uit het projectonderwijs moeten een plek krijgen in de lesprogramma’s. Wij moeten er voor zorgen dat het onderwijs actueel blijft. Docenten mogen niet achter de feiten aan blijven lopen. Deze onderwijsmethodiek moet verankerd zijn om er voor te zorgen dat opleidingen voorop lopen. Dat lukt alleen als we dit samenspel tussen onderwijs en bedrijfsleven zo inrichten dat het een deel wordt van de organisatie. Het is niet alleen maar een leuk speeltje. Het moet een voorbeeld zijn voor alle opleidingen.’
29
Het scheelt maar een letter en toch markeert het een wereld van verschil, constateert Hein Klompmaker veelbetekenend. Solitair of solidair, dat is de keuze waar veel toeristische- en recreatieve organisaties en ondernemers voor staan. Voor de duidelijkheid: de directeur van het Hunebedcentrum in Borger is een voorstander van de Drentse invulling van omzien naar elkaar. Naoberschap betekent voor hem op lokaal en regionaal niveau de verbinding met elkaar zoeken. ‘Door samenwerking tussen instellingen kunnen we gasten en toeristen mooie dingen laten beleven.’ Hij acteert als regisseur van een monsterverbond in wording. Een Drentse Trust naar voorbeeld van krachtige Engelse en Scandinavische bondgenootschappen.
Monsterverbond in de maak
H E I N K LO M P E N M A K E R
Hein vond het lectoraat duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie van meet af aan interessant, juist vanwege de multidisciplinaire insteek. Diverse terreinen met elkaar verbinden om op die manier vernieuwing op allerlei terreinen te verwezenlijken. ‘Dat multidisciplinaire denken zit ons in de genen. Een museum is voor mij geen gebouw met vier muren, een dak en een kassa. Wij moeten onze voelhoorns in de samenleving hebben.’ Het Hunebedcentrum geeft een boeiend kijkje in het leven van het zogenaamde PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
Trechterbekervolk. Deze verre voorvaderen vestigden zich anders dan de nomaden voor hen in kleine landbouwnederzettingen op de hoge zandgronden en bouwden vanaf zo’n 3300 voor Christus hun opmerkelijke begraafplaatsen, de hunebedden. Van de 54 bekende hunebedden in Nederland liggen er 52 in Drenthe. De grootste ligt pal naast het Hunebedcentrum. De prikkelende ontdekkingsreis die het museum de bezoekers biedt omvat een
film, een tentoonstelling, maar ook een kennismaking met het verhaal van de ontstaansgeschiedenis van de Hondsrug, een belevingstocht langs een kampement met hut en tipi over een blote voetenpad en een wandeling door de grootste keientuin van Nederland. Het centrum verbindt vanaf de nieuwbouw in 2005 de educatieve doelen met onderzoek en zoekt constant naar aansprekende vormen. Mensen kopen per slot van rekening niet voor straf een entreekaartje.
31
Zijn afkomst uit het onderwijs verloochend Hein niet en de mogelijkheden die deelname aan het lectoraat en het IK Toerisme hem boden greep hij met beide handen aan. Zo’n vier jaar geleden werden de eerste contacten gelegd. ‘Van lieverlee zijn we steeds meer gaan doen. Samenwerking is niet alleen zinnig voor de opleiding omdat wij goede stageplaatsen bieden, maar ook voor ons omdat de studenten ook onderzoeken kunnen uitvoeren.’ Een sessie met onderzoeker Johan Kasper van European Tourism Futures Institute (ETFI) dat eveneens aan Stenden Hogeschool is verbonden, mondde uit in een plan Naoberschap 2.0. ‘Wat kun je met een aantal organisaties doen in tijden van economische crisis als het water aan de lippen staat en je toch vernieuwing mogelijk wilt
32
maken.’ De brainstorm leverde zeven cases op waarmee de negen partijen die om de tafel zaten meenden door samenwerking een vuist te kunnen maken. ‘We streven naar een Drentse Trust waarin onderwijs, musea, toeristische- en natuurorganisaties en een Werkvoorzieningschap creatieve combinaties met elkaar aangaan.’
Drentse Erfgoed Delta De partijen die elkaar in het monsterverbond hebben gevonden zijn naast het Hunebedcentrum, het Recreatieschap Drenthe, het Alfa-college (mbo), Stenden Hogeschool (hbo), de gemeente Borger-Odoorn, Tourist Info Drenthe, het Geopark de Hondsrug, de Stichting Drents Landschap en de Sociale Werkvoorziening WeDeKa waarmee het Hunebedcentrum al 25 jaar intensief samenwerkt door het bieden van sociale arbeidsplaatsen. De negen organisaties opereren onder de werktitel Drentse Erfgoed Delta. ‘Belangrijker dan de uiteindelijke naam is het gedachtegoed dat er als fundament onder ligt. In samenwerking ligt de meerwaarde. Omdat wij het hebben bedacht, nemen wij voorlopig de coördinatie op ons. Ik geloof er in. Zo’n trust is een perfect voertuig om verder te ontwikkelen. In plaats van dat we elk zaaltje bij langs moeten, kunnen we door zoveel mogelijk netwerken aan ons te binden de gedachte verder verspreiden. Je moet ergens beginnen liefst niet te groot om de vaart er in te houden, maar het staat anderen vrij eveneens aan te haken.’ IK Toerisme is als netwerk een belangrijke schakel dat als project een plek kan krijgen onder de paraplu van de Trust i.o. ‘Daarmee maak je het ook voor de toekomst duurzaam.’
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
Het geheim van de smid is dat de samenwerking geen extra kosten met zich mee hoeft te brengen, maar mogelijk op termijn wel geld kan besparen. Zo is een van de projecten het opzetten van een distributiecentrum voor boeken en folders die vanuit een punt over Noord-Nederland worden verspreid, in plaats van dat de organisaties met auto’s achter elkaar aan rijden. ‘In totaal bedienen we zo’n duizend adressen. Door de routes logistiek slimmer af te stemmen kunnen we kosten besparen.’ Effectiviteit en efficiëntie gaan hand in hand. Een andere bruikbare gedachte die voor meer organisaties interessant kan zijn, is de ontwikkeling van een soort van museale rotonde. De tijdelijke tentoonstellingen worden op een centrale plek opgeslagen waaruit andere organisaties dan weer kunnen putten om een naar hun wensen en behoefte aangepaste tentoonstelling uit het beschikbare materiaal vorm te geven. ‘Vaak worden bij gebrek aan opslagcapaciteit de tentoonstellingen vernietigd, terwijl dat eigenlijk zonde is.’ In Zweden blijkt zo’n tweede leven voor een gebruikte tentoonstelling uiterst positief uit te pakken. ‘Er is dus zeker behoefte aan meer onderlinge afstemming.’
33
Ondernemers moeten cynisme afgooien Inmiddels is Hein toegetreden tot de stuurgroep ReCoMa-Lab (regionaal Co-makership laboratorium voor het ontwikkelen van innovatief onderwijs door samenwerking met het regionale bedrijfsleven) dat deel uitmaakt van het lectoraat. ‘Stenden Hogeschool en Alfa-college zijn gericht op het onderwijsproces en gezien hun achtergrond iets minder in staat om vanuit de ondernemer te denken.’ Zo blijft het vreemd dat studenten niet beschikbaar zijn voor stages in het drukste toeristenseizoen, de zomer. Dan kunnen ze juist veel leren. ‘Wij willen graag studenten de praktijk in trekken, daar hoort wel wat meer flexibiliteit bij. Ik ken het veld goed en probeer onderwijs en bedrijfsleven bij elkaar te brengen. Van de andere kant moeten ondernemers hun cynisme afgooien, een aantal heeft al direct een houding dat het nooit wat kan worden. Het onderwijs kan hen zeker wat opleveren. Ik ben er wel beducht voor dat als het project IK Toerisme voorbij is dat dan die samenwerking tussen onderwijs en werkveld weer wegzakt. Daarom zou ik de contacten graag duurzamer maken, bijvoor-
34
beeld door het onder te brengen bij de Trust. Je moet de erfenis ergens aanhaken.’ Nu al levert het netwerk oplossingen voor praktische problemen. Studenten van Stenden en Alfa verrichten promotiewerk op de Landesgartenschau in Papenburg. Ze moeten ook ergens verblijven. Inmiddels heeft Hein zijn relaties gevraagd of zij een caravan of tent beschikbaar hebben. ‘We kunnen op zo’n manier van elkaar profiteren.’
volgde een Europese prijs voor het beste educatieve concept. ‘Dat maakt niet dat we tevreden achterover kunnen leunen. We moeten constant onszelf over het voetlicht brengen. De Drentse Trust is daarin een belangrijke stap. Als we meer naar elkaar omkijken worden we er allemaal ook individueel sterker van.’ Naoberschap staat voor sociale cohesie. ‘Die wil ik graag terug, het is iets positiefs.’
Hoewel de Duitse Floriade vooral tuinliefhebbers uit heel Duitsland trekt, sluit Hein niet uit dat een enkele op het spoor komt van het Hunebedcentrum en zich verdiept in een vakantie in Drenthe. ‘Veel belangrijker dan het promoten van een individueel hotel of museum is het dat wij een heel gebied meer bekendheid geven. De Hondsrug is interessant. Daar komen bezoekers voor. Het gebied onderscheidt zich, niet de uitsmijter van een brasserie.’ Het Hunebedcentrum heeft zeker tijdelijk veel gehad aan de media-aandacht nadat het in 2008 de Nederlandse museumprijs won. Twee jaar later
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
35
De vlag kan bijna weer uit. Breeland Recreatie stevent af op haar 35 jarig bestaan. Of het een heel uitbundig feest wordt, is nog de vraag. Man van het eerste uur Piet Steenbergen heeft wel vaker pieken en dalen meegemaakt met zijn bedrijf, maar momenteel is het zwaar aan de wind zeilen, vertelt hij. De economische crisis heeft gevolgen voor de sector. Creatief zijn in het bedenken van nieuwe producten, netwerken en gezamenlijk doelgericht promotie maken is belangrijker dan ooit. Elkaar iets gunnen. Zijn belangrijkste les: ‘Je kunt beter met scherp schieten, dan met hagel.’ Meer dan ooit moeten recreatie- en horecabedrijven digitaal goed vindbaar zijn. ‘Daar is nog een hele slag te maken.’
Gastheer is net zo dienstbaar als een ceremoniemeester P I E T ST E E N B E R G E N
De recreatie kwam bij toeval op zijn pad, vertelt Piet. Hij had een goede baan in het onderwijs, zijn vrouw werkte in een gezinsvervangend tehuis. Zijn ouders hadden een boerenbedrijf aan de Bulten in Annen. Toen zijn vader overleed stond Piet voor de keuze of hij een toekomst als bedrijfsopvolger zag zitten. Het antwoord was ronduit ‘nee’. Humanitas achtte de plek buitengewoon geschikt voor een vakantieboerderij en kocht huis en grond. Een open schuur kreeg een dak, maar in 1979 besloot de organisatie een punt te PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
zetten achter de recreatieve poot. Op dat moment konden Piet en zijn vrouw geen tweede keer weigeren. ‘Mijn vrouw leek het leuk om met kinderen en scholen te werken. Dat hebben we uitgebouwd.’ Iedereen uit hun omgeving verklaarde ze voor gek, vertelt Piet. In de Hunzevallei viel op dat moment helemaal niets te beleven, een akkerbouwgebied tegen de flank van de Hondsrug. In de luwte van de toeristische hotspots. ‘We begonnen als pioniers.’ Er was een groepsaccommo-
datie, zonder receptie. De ontvangst van gasten en het afhandelen van de boekingen en betalingen vonden plaats aan de keukentafel. Behoorlijk basic. In 1985 en 1986 overwoog het echtpaar het bijltje erbij neer te leggen. ‘Zakelijk zat er weinig muziek in. We wilden het verkopen.’ Piet had nog altijd zijn baan in het onderwijs aangehouden, er was dus een escape. Een relatie kwam op dat moment met een gouden tip. ‘Waarom ga je niet iets bedenken waar je goed in bent en richt 37
je het bedrijf daar helemaal op in?, vroeg hij. Piet: ‘De omgang met kinderen lag ons. We bedachten een arrangement voor het onderwijs dat lager lag dan de entreeprijs voor de speeltuin of een pretpark. Dat heeft ons geen windeieren gelegd. Groepen uit het onderwijs zijn trouwe klanten. Veel van hen komen terug.’ De meereizende ouders die als begeleider meekwamen, bleken ook en masse te boeken met familie of vrienden. Breeland ging een actief- en educatief programma aanbieden met overnachting, survival of beverspeurtocht. Vanaf dat moment ging het crescendo. In 2004 besloot zijn zoon Dries, die een horeca-achtergrond heeft en de Hogeschool voor toerisme NHTV in Breda heeft gedaan, ook in het bedrijf te stappen. ‘Tot dat moment gingen gasten uit eten in restaurants in de omgeving, het leek hem mooi als we die faciliteiten ook gingen bieden.’ In 2005 kon Breeland het restaurant met bar en buitenterras openen. ‘De groepen stroomden binnen. Onze accountant kon de cijfers niet geloven.’ De vette jaren duurden tot 2010. ‘Daarna hebben we de omzet gelukkig heel vlak kunnen houden, maar het is wel alle hens aan dek.’
38
Helikopterview is prettig
Gastgerichtheid moet in je genen zitten
De helikopterview die het samenwerkingsverband IK Drenthe biedt is in elk geval al prettig, zo is zijn ervaring na enkele bijeenkomsten als voorloper te hebben bijgewoond. ‘Als deelnemer raak je bewust van zaken die andere disciplines zoals horeca of zorg aanreiken. Daar kun je iets aan hebben. Het houdt je scherp.’ Een verdere structurering kan geen kwaad. ‘Het moet niet te vrijblijvend zijn’, waarschuwt hij.
De essentie van goed gastheerschap is volgens Piet vooral de gast benaderen als een individu, een persoon. ‘Wij staan tussen de mensen in, hebben de regie, maar het is hun dag, weekeinde of vakantieweek. Wij zijn de ceremoniemeester, maar het is de gast zijn feestje. Die flexibiliteit en gastgerichtheid moet in je genen zitten.’ Voor hem zijn het de vanzelfsprekendheden in de bejegening van klanten die het verschil maken. ‘Alles kan niet via de computer of digitaal gaan. Dat is te afstandelijk. Op zeker moment moet je ook elkaars stem horen om goed af te kunnen stemmen. We houden van korte lijnen.’ Piet beschouwt het als een voordeel dat het bedrijf, ook nu zijn zoon inmiddels eigenaar is, voldoende klein is gebleven om direct contact met de gast te houden. ‘Aan fte’s bieden we voor vijf personen werk, als je alle afroepkrachten en parttimers meerekent staan er zeventien op de loonlijst.’
In het verleden heeft Breezand wel vaker studenten over de vloer gehad. Die deden dan een onderzoekje en waren weer weg. ‘Onderzoek moet leiden tot resultaat. Het moet een continue proces zijn waarbij nieuwe studenten verder kunnen gaan met het onderzoek van hun voorgangers.’ Hij verwacht van Ik Toerisme dat het die samenhang brengt. ‘We moeten ons als toeristische sector bewust zijn dat we met elkaar goud in handen hebben. Als we dat niet oppakken doen we onszelf tekort.’ Piet verwijst daarmee ook naar de aanpak in het Geopark Hondsrug waarbij de multidisciplinaire opzet vanaf de start is vormgegeven. ‘Ook de bewoners moeten de ambassadeurs worden van hun omgeving. Dat kwartje moet nog vallen.’
Door alle jaren heen is de belangrijkste les die Piet heeft geleerd om toch vooral dicht bij zichzelf te blijven. Nu is alles erop gericht het bedrijf te consolideren. ‘Wat ons onderscheidt van de grote parken is dat wij een landelijke sfeer bieden met veel persoonlijke aandacht. Bij ons zit je echt midden op het platteland.’ Hij wijst op het fenomenale uitzicht naar buiten door de hoge ramen van het modern ingerichte restaurant met grote kleurige schilderijen aan de wand. Dat zicht over de velden is inderdaad onbetaalbaar. Een levend landschapsportret ingelijst door raamkozijnen. Gasten reageren als ze eenmaal binnen zijn enthousiast en verbaasd. ‘Ze vinden het fantastisch mooi. We moeten dit speciale aanbod nog beter gaan communiceren, maar hoe vertel je zoiets. Je moet sommige dingen echt voelen en ondergaan.’
De bedrijven kunnen daar ook nog wat van leren, meent Piet. ‘Ik kan uren met de gasten over deze omgeving praten. De manier waarop je de mensen ontvangt, jouw eigen verhaal vertelt, dat wordt steeds belangrijker. Het is niet alleen een kopje koffie of geld verdienen.’ Niet elke gast vraagt om zo’n bejegening, maar als ze interesse hebben moet de gastheer dat verhaal wel kunnen bieden. ‘Wat je doet, doe dat met zorg. Gasten zijn geen nummer’, constateert Piet.
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
39
Een dimensie toevoegen Met twintig groepsaccommodaties in Drenthe is Breeland een samenwerking aangegaan om de kleinschalige, gemoedelijke familiebedrijven stevig te positioneren. Onlangs is besloten aansluiting te zoeken bij ‘het leukste uitje’ van Recronizer waarbij een koppeling is voorzien met regionale attracties en uitstapjes. ‘Voor de gast voeg je een dimensie toe door hem toegang te geven tot de evenementenagenda en horecavoorzieningen in een straal van een aantal kilometers om je eigen bedrijf heen. Ik ben ervan overtuigd dat onze aanwezigheid op zo’n portal site onze positie als groepsaccommodatie verstevigt. Mensen gaan steeds meer zelf hun product samenstellen. Daar moeten wij op inspelen. Op een landelijke site, en zelfs op Drenthe.nl sneeuwen we helaas onder.’ De laatste meldt overigens ook allerlei zaken over wonen en werken en is daarmee volgens hem te breed van opzet. ‘Een hagelgeweer werkt echt niet meer in deze tijd. We zijn de afgelopen jaren door schade en schande wijs geworden.’
40
Op het gebied van promotie en de structurering en het beheer van de digitale platforms valt naar de mening van Piet nog het nodige te verbeteren in Drenthe. Hij ziet hier ook een rol weggelegd voor het Innovatieve Kennisplatform IK Toerisme. ‘Ik hoop dat de aangesloten bedrijven en de onderwijsinstellingen een aantal essentiële zaken in kaart gaan brengen. Het is nuttig als we het gast- en bezoekersprofiel scherper in beeld krijgen en wat die eventueel voor onze bedrijfsvoering betekenen. Praktijk en opleiding moeten meer aan elkaar gaan hebben. Innovaties dienen een spin-off te krijgen.’ Het opzetten van een benchmark acht hij wenselijk. Zo’n bedrijfsvergelijking is leerzaam. ‘Het moet niet zo zijn dat we alleen samenkomen om de scholen in aanraking te brengen met het werkveld. Het moet ook voor ons wel hout snijden.’
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
41
Aan het eind van de kaarsrechte doodlopende weg door het vers omgeploegde akkerland duikt Hampshire Hotel Zuid-Drenthe op. Green Meet’s Golf & Welness ligt tegen het internationale natuurpark Veenland aan. Een oase van rust en ruimte op de Nederlands-Duitse grens, ver weg van de drukte en grootstedelijke sores. Het hotel en het aanpalende conferentieoord dat is gevestigd in een monumentale turfstrooiselfabriek, de Fijnfabriek, is een van de meest duurzame en groene gastenverblijven in Nederland. Interim General Manager Herman van der Poel gebruikt vooral de bijzondere ligging in het verstilde grensgebied als gastentrekker. Duurzaam verkoopt toch nog minder goed dan rust en ruimte in een stijlvolle ambiance.
Duurzaam verkoopt minder dan rust en ruimte H E R M A N VA N D E R P O E L
Herman is een doener, iemand die van doorpakken houdt en vooral ook resultaat wil boeken. Onder zijn leiding heeft het restaurant een uitbreiding gekregen en is er een bar toegevoegd aan de faciliteiten, die inclusief de welnessvoorzieningen en de 9-holes golfbaan tot de verbeelding spreken. In de inrichting overheersen natuurlijke tinten in de kleuren van zand en aarde, een strak design tot in de puntjes verzorgd. Het hotel maakt gebruik van aardwarmte en op het PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
dak liggen zonnepanelen voor de opwekking van stroom. Uiteindelijk is het de bedoeling dat Hampshire Hotel Zuid-Drenthe volledig zelfvoorzienend is. Het hotel heeft dan ook als klinkend motto ‘vier sterren voor u en vier sterren voor de natuur!’. De keuken kookt in de geest van het groene image en maakt volop gebruik van biologische producten. Als interim leidinggevende kan Herman bogen op een brede ervaring opgedaan in uiteenlopende hotels met name in
Noord-Nederland. Zijn opleiding genoot hij aan de hotelschool in Apeldoorn waarna hij o.a. werkzaam was in het Familiehotel in Paterswolde en de opening van het hotel in het WTC in Leeuwarden heeft begeleid. Alweer een aantal jaren werkt hij als zelfstandige zonder personeel onder de naam Marketing & Anders en laat hij zich inhuren voor boeiende tijdelijke klussen. Daarin kan hij goed de in zijn brede loopbaan opgedane leidinggevende commerciële en marketing &
43
sales vaardigheden kwijt. Herman houdt wel van een uitdaging. Toen hij anderhalf jaar geleden zijn entree deed bij Green Meet’s bedacht hij zich geen moment en haakte hij direct aan bij het net gestarte innovatie- en kennisplatform IK Toerisme dat zich juist richt op vernieuwing van de toeristische sector in Zuidoost Drenthe en het aangrenzende Duitse achterland. ‘We proberen hier vooruitstrevend te zijn, niet alleen in het gebruik van duurzame energie maar ook in het aanbod aan gasten.’ Bij aanvang van zijn deelname aan het netwerk heeft Herman zich wel voorgenomen dat zijn inzet het hotel en conferentieoord ook iets moet opleveren. ‘Ik moet er iets aan hebben, zo zit ik wel in elkaar. Het gaat uiteindelijk om het resultaat, als ik vermoed dat we er iets aan kunnen hebben wil ik me er voor inzetten.’ Hampshire Hotel Zuid-Drenthe neemt deel aan twee projecten die in zijn ogen veelbelovend zijn. ‘Ik denk dat we er handel uit kunnen halen.’
44
Gezond leven arrangement Een vernieuwend project dat hem aanspreekt is opgezet met twee bungalowparken en een camping. Tijdens een week nemen proefpersonen deel aan een speciaal life style & hospitality arrangement waarbij het effect van gezond eten, sporten, bewegen en wellness door studenten van Stenden Hogeschool en Alfa-college nauwkeurig in kaart worden gebracht. Een app houdt het calorieënverbruik in de gaten. Aan het arrangement werken diëtisten en paramedische verpleegkundigen mee. De grootste belangenvereniging voor senioren Anbo heeft in elk geval al grote interesse in de proef getoond. ‘Niet alleen ouderen die van genieten, uitgaan en gezond leven houden, maar ook mensen met een burnout of mensen die lichte zorg nodig hebben zoals diabetici kunnen baat hebben bij zo’n arrangement.’ Op basis van de uitkomsten verwacht Herman een gerichter aanbod samen te stellen. ‘Het overleg kost behoorlijk wat tijd. Daarom is het van belang dat we het gezamenlijk doen. De wil om het tot een succes te maken is er zeker. Met elkaar fungeren wij als voortrekkers.’
Het andere project waar Herman volop bij betrokken is, vindt vlak over de grens plaats bij Papenburg. De Landesgartenschau is de Duitse evenknie van de Floriade en trekt naar verwachting vanaf april tot oktober ruim een half miljoen bezoekers. Mensen die van verder weg komen en een overnachting willen koppelen aan het bezoek van de tuinbouw expo komen bedrogen uit. Alle beddencapaciteit in de directe omgeving is doorgaans al maanden eerder verzegd aan clientèle van de Meyers Werft. IK Toerisme verzon een list en heeft in samenwerking met de Hochschule Osnabrück arrangementen ontwikkeld waarbij via Duitse websites hotelcombinaties in het Nederlandse grensgebied kunnen worden geboekt. Dat levert tevens bruikbare info op over hoe Duitse gasten te werven voor een verkenning van Drenthe. ‘Mijn ervaring is dat wij met onze rust en ruimte daar nog een wereld te winnen hebben. Het is heus niet zo dat Duitsers alleen afkomen op onze eilanden en stranden.’ De Duitse gast heeft behoefte aan een kant en klaar arrangement waarbij van begin tot eind vaststaat hoe een meerdaags verblijf verloopt, het liefst inclusief entreekaartjes van musea of evenementen. ‘Een Duitser wil graag weten waar hij aan toe is. Een Nederlandse gast daarentegen boekt een overnachting en kijkt vervolgens ter
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
plekke wat er te doen en beleven valt.’ De Duitse markt neemt volgens Herman in belang toe. ‘Het is te lang onderschat. Met een combinatie van wellness, natuur en ruimte kunnen we prima meer gasten onze kant op halen. Ze hechten waarde aan kwaliteit, inrichting en vormgeving’, aldus de General Manager. Ondanks haar duurzame brevet en biologische menukaart is het groene keurmerk volgens Herman nog geen reden voor de gast om specifiek voor een verblijf in Green Meet’s meer geld over te hebben. ‘Hoewel duurzaamheid wel de toekomst heeft, is het vooral de omgeving die als trekker fungeert, inclusief de faciliteiten zoals wellness en de meest oostelijk gelegen golfbaan van Nederland. Wie de bal te hard slaat, moet hem bij wijze van spreken in Duitsland ophalen. ‘Papenpurg zal een hele interessante casus zijn om te kijken hoe wij meer Duitse gasten kunnen bereiken.’ Op dit moment komt zo’n 5 tot 7 procent van de bezetting op conto van Duitsers, nog eens 3 tot 4 procent komt uit België en de rest toch vooral uit Nederland en dan met name de Randstad en delen van Gelderland. ‘Duitsers zijn echt wel bereid om 3 tot 4 uur te rijden voor een paar dagen hotelverblijf met een mooi uitgebalanceerd arrangement.’
45
Strak omschreven gastprofiel
Gezondheidstoerisme is trend die doorzet
Bij de start van Green Meet’s in 2010 was voor het gevoel van de General Manager de sales & marketing te veel geënt op een eenzijdig gastprofiel. Een gast uit het Westen, tweeverdiener die veel geld uitgeeft voor eten en ontspanning. ‘Dat is in werkelijkheid maar een klein percentage van de markt. Daar kun je niet van leven. Heel Nederland is onze doelgroep.’ Hij is er voorstander van om met name de Nederlandse gast vooral binnen te halen op een zo laag mogelijke kamerprijs en vervolgens hen de overige opties zoals een wandeling, fietstocht of bezoek aan het Veenpark, dan wel een dagje golfen aan te bieden als ze eenmaal binnen zijn.
Binnen de gastvrijheidsindustrie komt de komende jaren de nadruk in toenemende mate op gezondheidstoerisme te liggen. Docent Horeca en dienstverlening Hanneke de Gorter van het Alfa-college in Hoogeveen meent dat studenten tijdens hun opleiding ervaring moeten opdoen met deze verschuiving in het werkveld. ‘Er is veel meer vraag naar vaardigheden op het snijvlak van toerisme, leisure, horeca en zorgverlening. Die ontwikkeling gaat door.’ Daarnaast voorziet ze ook een groeiende behoefte aan een verbinding met de Duitse markt.
Dat betekent dat de medewerker in het hotel en conferentieoord zich anders moet opstellen en in de bejegening van de gast de extra dingetjes op een prettige manier onder de aandacht moet brengen. ‘Het gaat er om dat we veel meer dan in het verleden een beleving verkopen en geen standaard pakket.’ Het maakt het werk van het personeel ook boeiender, hun opstelling en handelwijze kan direct invloed hebben op het uiteindelijke resultaat van het hotel. Voor Herman komen de werkwijze van IK Toerisme en zijn eigen doelstellingen goed samen. ‘Ik wil iets nieuws ontwikkelen en daarbij ook zoveel mogelijk omzet maken. Toekomstige arrangementen moeten ook commercieel uit kunnen. Het zou mooi zijn als bij gebleken succes ook andere ondernemers weer aanhaken.’ Dat versterkt de gezamenlijke boodschap. Namelijk dat het in Drenthe goed toeven is. En daar hebben alle ondernemers baat bij.
46
De insteek op een gezonde leefstijl dient zich volgens Hanneke te vertalen in het curriculum van de opleiding. ‘Er komen vragen van ondernemers die hun accommodaties of hotelkamers willen aanpassen voor gasten die extra zorg nodig hebben.’ Niet de zorgvraag staat daarbij centraal, maar de gezondheidsbeleving. Dat vergt ook een andere houding en bejegening van gasten door de werknemers. De doorzettende vergrijzing, maar ook de verschuiving in
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
vakantiebehoeften waarbij eco-toerisme, slow-tourism en kortere kwalitatieve uitstapjes in eigen land of regio populairder worden, maakt dat studenten zich andere competenties eigen moeten maken. Het afgelopen jaar is er volgens Hanneke de nodige ervaring opgedaan met het projectonderwijs op het vlak van toerisme en recreatie, nu is het zaak die ondervindingen te implementeren in de opleidingen. ‘Het is de uitdaging om het nu meer in te bedden in het onderwijs, zodat wij ons als ambassadeur binnen onze organisatie kunnen ontpoppen. Het is belangrijk dat collega’s deze methodiek ook gaan gebruiken en aanhaken bij de projecten die voortkomen uit het innovatieve kennisplatform IK Drenthe Toerisme en Recreatie.’ Een van de vraagstukken is de wijze van beoordeling van de deelname van studenten aan een project. Dat kan met punten worden gehonoreerd of met een extra certificering. ‘Het moet voor studenten een
uitdaging zijn om zulke praktijkprojecten te gaan doen. Dergelijke voorwaarden zijn belangrijk om de gevolgde werkwijze steviger te verankeren.’ Voor Hanneke staat vast dat haar opleiding volgend schooljaar nadrukkelijker aanhaakt bij het kennisplatform om al in een vroeger stadium bij de projecten betrokken te raken. ‘Mijn studenten kunnen dan vanaf het begin meedraaien in het uitvoerende werk.’ Het is voor de jonge studenten noodzaak zich de verlangde multidisciplinaire en multi-level vaardigheden eigen te maken ‘Als ze na de mbo-opleiding in een bedrijf werken moeten ze vanaf het begin met collega’s op verschillende niveaus en vanuit diverse achtergronden projectmatig samenwerken. Doordat ze er op school al mee hebben kennis gemaakt leren ze meer zelfverantwoording te nemen. Dat betekent soms dat ze hun neus stoten, maar daar leren ze van. Anderzijds zullen ze een opgedane positieve ervaring nooit meer vergeten.’
47
Het was wel even wennen, vertelt directeur Bert de Groot van bungalowpark Parc Sandur. Hij trekt al zo’n beetje vanaf de start van het lectoraat voor duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie nauw op met het beroepsonderwijs in de regio. ‘Ik heb altijd open gestaan voor scholing van de jeugd en het zoeken van de aansluiting met het bedrijfsleven. Dat vind ik leuk.’ Het kostte tijd voordat werkveld en onderwijs op hetzelfde spoor zaten en dezelfde snelheid ontwikkelden, merkte hij in het begin. ‘Ondernemers willen altijd van tsjak, tsjak.’ Van idee, naar plan tot uitvoering vereist snel schakelen, terwijl het onderwijs vast zit aan langjarige onderwijsprogramma’s. ‘Als ik een idee had, was de reactie uit het onderwijs: ‘Heel leuk, maar dan voor het volgend schooljaar.’ Het duurt allemaal wat langer, daarom zijn er onderweg ook mensen afgehaakt. Toch komen er mooie dingen tot stand’, luidt zijn slotsom.
Ondernemers zitten veelal op sneller spoor dan onderwijs B E RT D E G R O OT
Parc Sandur is in de bungalowparkorganisatie CenterParcs een beetje een vreemde eend in de bijt. Het park met 333 vrijstaande bungalows combineert meerdere gebruiksfuncties met de gelijktijdig aangelegde woonwijk in het groen rond de Rietplas, een meer bij Emmen. Supermarkt, sportvoorzieningen en zwembad PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
worden zowel door vakantiegangers als door de permanente bewoners gebruikt en die creatieve invulling is nog altijd behoorlijk innovatief. Bert vindt de koppeling tussen woonwijk en vakantiepark een verademing, juist omdat hij wel van vernieuwing, uitdagingen en bijzondere syntheses houdt. Hij loopt over van
ideeën en slaat graag dwarsverbanden. Zo begon hij op eigen initiatief een proef met Zorggroep Tangenborgh om enkele bungalows geschikt te maken voor zorgbehoevenden die vervolgens thuiszorg in de vakantiebungalow konden krijgen van de thuishulpen van de zorgorganisatie.
49
Het experiment heeft hem nieuwe inzichten verschaft. Zo bleek de aanname dat een groeiende groep Nederlanders gecharmeerd zou zijn van een dergelijk aanbod, niet helemaal te kloppen. ‘Een eerste onderzoek dat we een student lieten uitvoeren, wees uit dat er een markt voor was en een grote groep die er ook geld voor over zou hebben.’ Een vervolgstudie bracht echter aan het licht dat een groot deel van die mensen eigenlijk niet meer taalt naar een vakantie. ‘Het kwam onvoldoende van de grond.’ De General Manager is er de man niet naar om vervolgens bij de pakken neer te zitten. ‘We zetten nu in op een arrangement met healthy life style waarbij gezond leven en gezond eten en bewegen centraal staat, dat is een veel positievere benadering dan dat je appelleert aan zorgbehoefte. Ik verwacht dat uit dit vervolgonderzoek echt boekingen gaan voortkomen’, vertelt hij optimistisch. ‘Een zorghotel heeft een negatieve klank, maar als je het van de kant van gezondheid benadert is het opeens hip en leuk.’
50
De proef met twee bungalows, twee ingerichte tenten of twee hotelkamers per deelnemend park, camping en hotel vindt plaats in mei en juni. Studenten brengen de bevindingen van de gasten met het arrangement in kaart. ‘Dat is het aardige van de samenwerking in IK Toerisme dat ondernemers en onderwijs samen dit soort projecten kunnen opzetten. Als het aanslaat kunnen andere, ook kleinere ondernemers, zeker aanhaken. Het is mooi als we Zuidoost Drenthe het imago healthy & happy kunnen meegeven.’ Ook de gastcolleges, hoe abstract soms ook, bieden doorgaans wel ‘food for thought’, merkt Bert op. ‘Er komen heel wat dingen voorbij die je aan het denken zetten.’ Het grote voordeel van het netwerk is dat ondernemers, overheidsorganisaties en onderwijsinstellingen elkaar sneller en makkelijker vinden.
Ei van Columbus Een enkele keer zijn de verwachtingen te hoog gespannen. Zo speelde de General Manager van Parc Sandur al geruime tijd met het voornemen een hostessteam samen te stellen die bezoekers hartelijk welkom zouden heten en wegwijs konden maken. ‘Op jaarbasis vinden hier 13.000 wisselingen plaats. Die gasten wil je zeker bij topdrukte snel helpen, sleutels geven en de volgende helpen. Aan de andere kant vind ik het belangrijk dat ze zich welkom voelen.’ Samen met Alfa-college en Stenden Hogeschool dacht Bert het ei van Columbus te hebben uitgedacht. De praktijk bleek weerbarstiger want juist in de drukste periode, het zomerseizoen, vieren de scholen vakantie. ‘Praktisch bleek het niet uitvoerbaar ook al was het een machtig mooi idee.’ Uit arren moede heeft hij nu zelf een hostessteam opgetuigd met medewerkers van sport en recreatie die het tijdens de wisseldagen minder druk hebben. De gedachte om een gezelschap gastheren en -vrouwen samen te smeden die meerdere hotels en bungalowparken bestrijken en zelfs in Emmen op de markt informatie kunnen geven, lijkt hem nog steeds de moeite van het onderzoeken waard. ‘Ik zie zoiets wel uitdijen. Het zou
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
uit kunnen groeien tot een leerbedrijf van Alfa-college en Stenden Hogeschool samen. De ambitie is er wel, maar ik krijg het er op dit moment nog niet door.’ Hij vindt dat ondernemers niet altijd alleen naar de directe opbrengst in klinkende munt moeten kijken, netwerken vergt soms een langere adem. Het onderwijs doet er goed aan meer rekening te houden met de positie van ondernemers die op enig moment ook resultaat in de revenuen willen zien. ‘Als het voor mij puur werk zou zijn, was ik er al eerder mee gestopt. Er moet sprake zijn van liefde van twee kanten.’ De constructie waarbij onderwijs en ondernemers samen optrekken onder de regie van het lectoraat spreekt Bert wel aan. ‘Het is mijn verantwoording als ondernemer om een bijdrage te leveren aan een goede opleiding. En soms zit er een pareltje tussen de studenten, daar pluk ik dan ook weer de vruchten van.’ Na ruim een jaar intensievere contacten zou hij het toejuichen als docenten ook eens een dag of wat in de praktijk meelopen. ‘Als ze met ons meedraaien kan de samenwerking ook beter beklijven.’
51
Duitsland een interessante groeimarkt Aan onderzoeksopdrachten voor scripties geen gebrek. Hij schudt er zo een paar uit zijn mouw. Zoals nut en betekenis van gastenwaarderingssite Zoover en of Social Media in de marketingstrategie een rol moeten spelen. In een ander geval heeft een student onderzocht of een treffen van eigenaren van VW Kevers voor Parc Sandur interessant zou zijn. Het bleek dat die vooral een groot kampvuur en bier wilden. ‘Niets voor ons.’ Dat Duitsland een interessante groeimarkt is, daaraan twijfelt Bert niet. ‘In de beginperiode schommelde het aantal Duitse gasten op jaarbasis rond de 8 procent, dat is gegroeid tot 30 procent. ‘Voor ons is het van belang de grensoverschrijdende samenwerking verder uit te bouwen.’ Dat de projecten die in IK Toerisme worden geboren wel eens een wat ‘hap snap’ karakter hebben, vindt hij niet erg. ‘Je weet nooit van te voren wat een gouden idee is. Dit is juist het effect van brainstormen.’ Inmiddels heeft TIP Emmen een dagtrip voor gasten in de regio samengesteld met een busreis naar de Landesgartenschau in Papenburg. ‘Dit kan voor meerdere partijen vruchten afwerpen. Dat is het mooie van zo’n samenwerking.’
52
Dat ondernemers en onderwijs soms in verschillende snelheden denken en handelen, is ook geen ramp. ‘Je moet in zo’n project van elkaar leren, maar ook elkaar beter leren begrijpen.’ Zijn ervaring is dat gasten zo mondig zijn geworden en zo vaardig zijn in het boeken van een lastminute dat zij steeds later een vakantie vastleggen. ‘Met alle luxe die wij gasten bieden vraag ik me wel eens af waar het eindigt. We bieden gratis internet in het hele park met een prima dekking, flatscreen televisies en Dolce Gusto apparaten. We hebben in plaats van het vroegere parkkrantje nu een app met daarop de laatste nieuwtjes. De cyclus wordt steeds korter.’ Met een zucht: ‘Misschien dat de trend in de toekomst wel is terug naar af. Bescheiden Drenten zeggen: ‘Waar komen de mensen toch voor, er is hier niets.’ Ik vind dat juist een groot goed. Rust, ruimte, stilte, natuur, authenticiteit, tijd voor elkaar, elkaar groeten op straat, naoberschap, een praatje bij de bakker. Dat is onze werkelijke kracht.’ Ook dat zou een nader onderzoek waard zijn. Invallen en invalshoeken genoeg. Het kenmerkt het ondernemen in de gastvrijheidsindustrie. Ik Toerisme kan volgens Bert nog heel veel moois voortbrengen.
Succesfactoren IK Toerisme Het innovatieve kennisplatform heeft Parc Sandur het nodige opgeleverd. General Manager Bert de Groot zet de succesfactoren op verzoek nog eens bondig op een rij: • Bijdragen aan de opleiding van studenten zodat zij op de arbeidsmarkt starten als beter geschoolde werknemers. • Door het netwerk in aanraking gekomen met andere voor Parc Sandur interessante projecten: - Tangenborgh Zorggroep (realisatie zorgbungalows in het park) inclusief afstudeerproject. - Tijdens bijeenkomst Geopark de Hondsrug kennis gemaakt met kunstenaar Geke Hoogstins, die vervolgens prachtige kunstwerken in bungalows heeft gerealiseerd. - Het opzetten van een classic ATB tocht door Geopark de Hondsrug met een bungalowarrangement met een compleet verzorgd randprogramma. - Gezamenlijk Papenburg project. - Project Healthy Lifestyle Hospitality. • Zekerheid voor invulling van stageplaatsen. • Stageproject voor studenten resulterend in de opzet van een hostess team en een gastvrije service voor onze gasten. • Interessante gastcolleges voor ondernemers. • Betere samenwerking onder plaatselijke en regionale ondernemers. • praktische ondersteuning bij projecten zoals ‘boats & m(o)ore’ en fietstocht Rotary.
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
53
De waarde van de betrokkenheid van Zorggroep Tangenborgh bij IK Toerisme schuilt niet in de grote aantallen, maar juist in de kwaliteit van de individuele aandacht. Na een succesvolle proef met Parc Sandur aan de Grote Rietplas bij Emmen bieden thuiszorgteams in het hele werkgebied van Tangenborgh thuishulp aan toeristen die Zuidoost Drenthe voor een verblijf verkiezen. Teamleidster Roelie Snippe: ‘Zorgbehoevenden moeten niet denken dat ze niet op vakantie kunnen. Ook zij hebben recht op een verblijf in een andere omgeving. Ik vind het leuk om ook die gasten onze service te bieden. Wij passen ons aan aan hun wensen.’
Ook mensen met zorgvraag moeten op vakantie kunnen ROELIE SNIPPE
Zoals wel vaker ontstond het prachtige idee om zorg op locatie aan vakantiegangers te bieden tijdens een ontspannen kennismakingsgesprek. Roelie ging naar Parc Sandur omdat de bijzondere combinatie van wonen en verblijfsrecreatie die in de groene wijk gestalte heeft gekregen, betekende dat zij de vaste bewoners in de toekomst ook thuiszorg kon bieden. Tijdens het gesprek met recreatieparkdirecteur Bert de Groot opperde deze eens mee te gaan naar een bijeenkomst van het lectoraat van Ineke Delies van Stenden Hogeschool/Alfa-college. De kenniskring verdiepte zich namelijk in de mogelijke PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
dwarsverbindingen tussen zorg, wonen en recreatie. ‘Het ijzer is na die eerste ontmoeting heel snel gesmeed.’ Binnen de kortste keren werd een proef opgetuigd waarbij Parc Sandur enkele bungalows geschikt maakte voor de speciale doelgroep. Mensen die er wel eens uit wilden, op zich ook daarvoor voldoende geld over hadden, maar vanwege hun zorgvraag daar niet aan toe kwamen. ‘Wij kunnen de zorg bieden op de plek waar ze verblijven. In die zin verandert er voor de gast helemaal niets.’ Het thuiszorgteam van Tangenborgh verricht precies dezelfde
handelingen, hulp en ondersteuning die de thuiszorg in de vaste woonplaats ook levert. Roelie: ‘Het is mooi dat we door de samenwerking die mogelijkheid konden bieden. Het kan.’ In 2013 hebben zeven gasten van CenterParcs Parc Sandur gebruik gemaakt van het bijzondere aanbod. Naar alle tevredenheid, constateert Roelie met een glimlach. ‘Het zijn geen gigantische aantallen. We zijn als organisatie flexibel genoeg om op zo’n vraag in te spelen.’ Inmiddels is de proef omgezet in een blijvend aanbod vanuit de Zorggroep aan alle B&B’s, 55
hotels, bungalowparken en campings. Na aanmelding komt de teamleider uit het betreffende rayon langs voor een grondige inspectie van de accommodatie. ‘Een kamertje van drie bij vier is niet geschikt, evenmin als dat iemand in een rolstoel een trap op zou moeten of zich in een toilet van een vierkante meter moet zien te redden. Het mag geen martelgang worden. Niet voor de gast, maar ook niet voor de thuishulp die langs komt.’ De gast kan zich vervolgens met de specifieke zorgvraag aanmelden via een intakeformulier op de website van Tangenborgh. Als de toerist vervolgens in de accommodatie is gearriveerd kunnen ze bellen met de teamleider die vervolgens langs komt. ‘Dan spreken we door wat ze nodig hebben’, verduidelijkt Roelie. ‘Zelfs voor een dag bieden wij deze service.’ De betaling loopt gewoon via de zorgverzekeraar. Een indicatiestelling is wel nodig. ‘De medewerkers vinden het ook erg
56
leuk om bij zo’n cliënt langs te gaan. Een vakantieganger is toch wat anders dan de vaste klanten die we hebben.’ Van twee gasten die vorig jaar op Parc Sandur van het aanbod gebruik maakten weet Roelie dat ze anders niet op vakantie hadden gekund. ‘Desgewenst regelen we zelfs een nachtdienst als de gasten eerst nog naar het theater willen. Zij zijn onze gast, daar doen we alles voor.’ Het valt haar op dat betrekkelijk weinig families een vakantie boeken met alle generaties. ‘Terwijl dat juist zoveel gezelligheid en genegenheid geeft. Ik vind dat een mooi plaatje.’ Tangenborgh is er helemaal klaar voor. Het is aan de gastvrijheidsindustrie in Zuidoost Drenthe om de gasten op de mogelijkheden te wijzen. Roelie: ‘Er is helemaal niets ingewikkelds aan. Een vakantie mag om reden van de zorgvraag niet worden geschrapt. Een uitstapje moet altijd doorgaan. Die behoefte verdwijnt niet.’ Daar is de teamleidster van overtuigd. Iedereen heeft recht op vakantie.
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
57
Als een kat met negen levens is Hotel ten Cate in Emmen begonnen aan een nieuw bestaan. De grootouders van Hans ten Cate startten in de jaren vijftig met een hotel. De periode van gestage wederopbouw viel samen met een groeiende vraag naar overnachtingsmogelijkheden. Het Noorderdierenpark ontwikkelde zich van een Noord-Nederlandse, tot een nationale attractie, daarnaast was er de industriële groei van Emmen. De ouders van Hans namen de exploitatie over, zijn wieg stond er en later runden hij en zijn vrouw Anita Hotel ten Cate. Een begrip in de regio. In 1991 verkochten ze hun levenswerk. Tien jaar later kochten ze het pand terug en voorzagen het van een compleet nieuwe look als opvallend kunsthotel. Het bloed kruipt...
Kunsthotel als toeristische attractie L I N DA P I E N I N G
Het buitenaanzicht is een opvallende verschijning in het straatbeeld van Emmen. De gevel is een nogal opmerkelijk geval van openbaar kunstbezit. Een vrolijke noot tussen het saaie beton van kantoorpanden. Hans en Anita hebben in 2010 het bedrijf teruggekocht, nadat dit failliet was verklaard, en kwamen in aanraking met plaatsgenoot en kunstenaar Dejo. Hij had in 1992 de aanzet gegeven tot een wereldwijde kunststroming die inmiddels PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
bekend staat als het Toyisme. Het gebruik van contrasterende kleuren en een bloemrijke beeldtaal die zich openbaart als een vrolijke, psychedelische strip springen er uit. Een van de kenmerken is dat de toyisten niet onder eigen naam opereren, maar als collectief en dus geen eigen roem nastreven. Elke toyist kiest een pseudoniem dat begint met één van de letters van het alfabet, die nog niet in gebruik zijn. Hans en Anita hadden al langer een
voorliefde voor de schone kunsten, een verknochtheid die zij in Frankrijk naar hartelust verder konden ontplooien. Hun ontmoeting met Dejo die in 1992 in het manifest ‘Moeder’ de grondslag voor het Toyisme had gelegd, kwam op een moment dat zij het hotel een boost wilden geven. De ondergang van het hotel had diepe sporen getrokken, ze moesten eigenlijk de clientèle vanaf de grond weer opbouwen en dat terwijl de markt door 59
de financiële crisis uiterst ongunstig was. In 2010 beschilderden toyisten een gasbol in Emmen, schuin tegenover de campus van Stenden Hogeschool. De extravagante stijl, een vrolijk statement in een industriële setting, sprak het echtpaar buitengewoon aan. Hans vond dat het buitenaanzicht van Hotel ten Cate ook wel een oppepper kon gebruiken, dat was de aanzet tot het project ‘Dreams for Breakfast’ het tweede grote toyisme project wereldwijd. Dertien toyisten hebben in krap vijf weken de gevel voorzien van een figuratieve vertelling over slapen en eten, de komst van het nieuwe Wildpark, Adventure Zoo Emmen op een steenworp afstand en de wortels van het oude buurtschap Noordbarge. Enkele hotelkamers ondergingen eveneens een opzienbarende metamorfose zodat het eerste officiële Toyisten hotel van de wereld op 16 mei 2012 het licht zag nadat onder grote belangstelling de enorme doeken zakten die het werk aan het zicht onttrokken. Emmen was een kunstwerk rijker. Het buitenaanzicht is een speelse weergave van wat er zich allemaal in een hotel 60
Vrolijke uitstraling
Persoonlijke bejegening
Het hotel is een attractie op zich. Hans en Anita lieten een auto ompimpen tot rijdend schilderij vol bonte toyistische motieven. Op den duur willen zij nog enkele van de 53 hotelkamers een kunstig aanzien geven. De vrolijke uitstraling past de eigenaren volgens assistent hotelmanager Linda Piening heel goed. ‘Het zijn echte Bourgondiërs. Anita’s lievelingskleur is paars, dus die kleur komt zowel binnen als buiten overal terug.’ De eerste jaren na hun terugkeer bleken niet zo makkelijk. ‘Na het faillissement van de vorige eigenaren was er veel goodwill weg.’ Niet alleen de kamers kregen een facelift, ook de bar en het restaurant werden grondig onder handen genomen. ‘Het was een behoorlijke investering.’ Anita ten Cate is na een ernstige zieke in de zomer van 2014 overleden. IK Drenthe Toerisme en Recreatie dankt haar voor haar grote toewijding aan en betrokkenheid bij het samenwerkingsverband. Het kunsthotel met zijn bonte motieven is haar vrolijk stemmende nalatenschap in het straatbeeld van Emmen. Een hommage aan het leven.
Als relatief klein familiehotel dat grote waarde hecht aan persoonlijke begroeting en ontmoeting met de gast legt Hotel ten Cate ook weer andere accenten dan grotere hotels die deel uitmaken van een keten. ‘Die persoonlijke benadering raakt aan onze kern.’ Het sluit goed aan bij de persoonlijke kunstsmaak. Op verzoek verzorgt het personeel een rondleiding door het hotel om het verhaal achter het Toyisme toe te lichten. Tot nog toe trekt het hotel vooral relatief veel zakelijke klanten, terwijl Linda meent dat er nog een wereld te winnen valt op de toeristische markt. ‘Binnen IK Toerisme kunnen we de krachten bundelen om de regio veel nadrukkelijker op de kaart te zetten. Daar profiteren we allemaal afzonderlijk ook van.’
Gestaag blijkt de zakelijke gok zich uit te betalen in klinkende munt. De naamsbekendheid van Ten Cate groeit, de klantentevredenheid is ongekend hoog en de waardering voor de keuken is tot ongekende hoogten gestegen met een score van 9,5. ‘Daar word je bijna verlegen van’, merkt Linda op. Sinds haar komst in 2012 is zij betrokken bij IK Toerisme. ‘Wij geloven in de waarde van samenwerken. Daarnaast hebben we ook altijd veel studenten van Stenden Hogeschool en Alfa-college rondlopen. Op die manier kunnen we hen ook meegeven hoe de praktijk werkt. De hotellerie staat vreselijk onder druk, dat moet je meemaken om werkelijk te beseffen wat het van medewerkers vergt.’ Op hun beurt verrichten studenten waardevol onderzoek. Zo heeft een van hen uitgezocht hoe Sociale Media het best kunnen worden aangewend. Daaruit bleek dat Twitter het meeste respons oplevert doordeweeks in de namiddag, terwijl Facebook juist ’s avonds of in de weekeinden meer resultaat oplevert. Een Duitse studente studeert af op de wensen van de Duitse gast. De samenwerking levert zowel het beroepsonderwijs als het werkveld waardevolle inzichten op.
kan afspelen. Een minnend paar dat is omgeven door allerlei lekkernijen die in Hotel ten Cate worden genuttigd. De geliefden hebben hun kleren opgeborgen in een koffer, de vrouwfiguur houdt de kamersleutel stevig vast en het stel wordt vergezeld van enkele droomwandelaars.
Vooral in Duitsland valt nog zendingswerk te bedrijven. De assistent hotelmanager refereert aan de gezamenlijke website waarop Duitsers die de Landesgartenschau in Papenburg bezoeken een arrangement kunnen boeken. ‘We leren van elkaar. Alle pijlen zijn gericht op de opening van het nieuwe dierenpark. Op het moment is er nog sprake van een beddenoverschot in Emmen.’ De consument kiest domweg voor de laagste prijs en daarin kunnen ketens weer scherper concurreren dan een kunstzinnig familiehotel zoals Ten Cate. ‘Toch merken we dat de vraag aantrekt.’ Het hotel gaat niet voor bodemprijzen, maar blijft kwaliteit hoog in het vaandel houden. ‘We distantiëren ons van de standaard door een kunstzinnige beleving te creëren.’ In alle hotels kun je slapen of eten, er is er maar een die aan de kunststroming Toyisme is gewijd. En daarmee heeft Emmen er nog een attractie bij.
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
61
MaxMind is voor de digibeet een beetje een mysterie. Toch maakt vrijwel iedere Nederlander wel eens gebruik van de slimme ‘tools’ die het bedrijf ontwikkelde voor online reserveringen. Met zes werknemers bereidt het bedrijf zich voor op een verdere verovering van de wereld. Een kantoor in Rusland is een opmerkelijk wapenfeit en volgens woordvoerder Harry Poel volgen er zeker meer. ‘Er zijn ondernemers in Drenthe die bij boekingen nog met aanvragen werken.’ Hij schudt verbijsterd zijn hoofd. ‘We zitten in een snelle tijd. Mensen willen direct boeken, dat kun je niet meer met paard en wagen regelen.’
Prioriteiten stellen anders verzuip je H A R RY P O E L
Net als aansprekende voorbeeld Apple begon de digitale zegetocht voor MaxMind in de slaapkamer van eigenaar Nico van der Veen. Inmiddels is het de status van starter allang ontgroeid en zint het bedrijf op een verhuizing naar een aansprekend pand op industrieterrein Waanderveld aan de rand van Emmen. Want voor softwareontwikkeling en implementatie hoef je echt niet in het centrum van een metropool te zitten. Enig nadeel van de rustieke vestigingsplaats is volgens Poel dat het zo moeilijk is goede programmeurs te vinden om de expansie van MaxMind verder gestalte te geven. ‘We PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
zoeken er twee en doen dat al een tijd.’ Harry fungeert na een baan van 25 jaar bij Honeywell als elektrotechnicus al een tijdlang als adviseur en heeft de marketing in zijn portefeuille. ‘We zijn een specialist op het gebied van reserveringssoftware in de gastvrijheidsindustrie. Op booking.com na verwerken onze programma’s de meeste boekingen in Nederland.’ Zo maakt vakantieveilingen.nl, maar ook de hotelketen Sandton gebruik van de gebruiksvriendelijke software. Ieder hotel, B&B of restaurant kan de programmatuur van MaxMind aanwenden.
Het hotel of restaurant moet feitelijk 24 uur per dag en dat zeven dagen in de week bereikbaar zijn voor de potentiële klant. Die wil snel en makkelijk boeken, tegelijk moet er een goede en betrouwbare informatieoverdracht plaats vinden tot aan de betaling toe. Daar komt heel wat digitale informatie-uitwisseling aan te pas. ‘Op zondagavond na het journaal lopen er over onze servers in Groningen honderd tot tweehonderd informatieaanvragen per seconde. Mensen zijn ook zo verwend dat ze niet 3 tot 4 seconden willen wachten tot een scherm geladen is. Alles moet direct beschikbaar zijn.’ 63
De kunst is om een potentiële gast die zich via internet aan het oriënteren is op een zakelijk- of vrijetijdsverblijf binnenboord te houden. ‘De conversiefactor, dus dat die mensen echt overgaan tot boeken is maar 1 tot 2 procent.’ De reservering moet snel en makkelijk verlopen, anders is de ondernemer zijn gast voor de digitale voordeur alweer kwijt. Doorgaans zitten de verdiensten niet op de verhuur van de hotelkamer, maar in de extra’s die bijgeboekt kunnen worden zoals een duurder type kamer en supplementen zoals een bloemetje of een entreeticket. ‘90 procent van alle hotels in Nederland zit in onze database’, vertelt Harry met gepaste trots. Het bedrijf heeft ook software ontwikkeld voor speciale acties waarbij met kortingscodes wordt gewerkt. ‘Dat is een vak apart omdat het niet fraudegevoelig mag zijn.’
64
Achilleshiel van het platform
Reserveringssysteem op praktijk geënt
Een slordige berekening wijst volgens Harry uit dat er voor Drenthe zeker 1 miljoen euro valt te verdienen aan de 500.000 bezoekers die zomer 2014 Papenburg bezoeken. ‘Hoteliers willen wel graag Duitse gasten, maar vergeten wel eens dat een Duitse tekst op hun website dan ook wel handig is.’ De achilleshiel van het platform is in zijn beleving dat er wel veel wordt gepraat, maar dat het aan concrete vervolgstappen schort. ‘Drenthe laat nog heel veel kansen liggen. De provincie is hartstikke mooi, maar dan moet je het wel aan de man brengen.’ Toegegeven hij preekt voor eigen parochie, maar het is een welgemeende preek zo verduidelijkt hij. ‘Ik zou er graag samen met IK Toerisme achter willen komen hoe ondernemers zijn te motiveren om het anders te gaan doen dan ze tot nog toe hebben gedaan. Communiceren is een gigantisch machtig middel. Regeringen worden er mee omver geworpen. Dat bewijst wel dat niemand meer zonder communicatietechniek kan.’
Duitse gasten gaan vooral voor de uitgebreide arrangementen, terwijl Nederlanders de voorkeur geven aan louter kamerhuur, de rest boeken ze wel als ze eenmaal de koffers hebben uitgepakt. Op verzoek van Sandton Hotels heeft Nico vanuit een van hun hotels een systeem opgezet voor de boekingen. ‘Het is op de praktijk geënt, pas daarna is de software gebouwd’, aldus Harry. Daarna is er ook een reserveringsmogelijkheid gecreëerd voor bedrijven die voor hun medewerkers met een korting boeken. ‘Wij zijn specialist in Business to Business.’ Duitsland met zijn 80 miljoen inwoners is ook een interessante markt voor MaxMind, evenals Zuid-Amerika, Spanje, Frankrijk en België. ‘Via vakantieveilingen hebben we al honderden hotels in ons systeem zitten. We willen ons netwerk graag verder uitrollen. Eigenlijk doen we alles op afstand, dus onze vestigingsplaats is niet zo belangrijk’, verduidelijkt hij.
Het zou Harry’s voorkeur hebben als de onderwijsorganisaties in IK Toerisme nog meer de sturende rol op zich nemen. ‘Er wordt nog te veel geleund op de expertise in de markt, terwijl de andere organisaties en ondernemers waarschijnlijk de aanbevelingen vanuit het kennisinstituut sneller accepteren dan van een marktpartij. De Hogeschool is onafhankelijk.’ Momenteel vindt slechts 4 procent van het aantal toeristische overnachtingen in Nederland in Drenthe plaatst, constateert hij fijntjes. ‘Dat moet toch makkelijk te verveelvoudigen zijn. Daar hoef je echt niet het buskruit voor uitgevonden te hebben om dat te kunnen bedenken.’ Het gaat er vooral om prioriteiten te stellen. ‘Anders verzuip je. Toerisme is belangrijk om economisch van te profiteren. Met elkaar moeten we ons daarop op concentreren. Marketingtechnisch is er nog een inhaalslag nodig.’ Aan het nut van het netwerk twijfelt Harry geen minuut. Harrie Wolters van Geopark de Hondsrug heeft MaxMind in contact gebracht met een Geopark in Noorwegen om een digitaal verzamelpunt voor hoteliers in het uitgestrekte bergachtige gebied te ontwikkelen. ‘Samen creëren ze een haal- en brengservice voor bagage zodat gasten onbekommerd van hotel naar hotel kunnen wandelen. Je moet de kracht bij elkaar zoeken.’ Niet bang zijn voor elkaar, maar juist willen leren van elkaar.
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
Rusland is een veelbelovende partner, tevens leerzaam omdat het internetten daar nog onder volledig andere omstandigheden plaats vindt. ‘Het is allemaal niet zo sophisticated. Online betalen bestaat daar nog niet.’ Ook daar lopen alle boekingen via het datacenter in Groningen. Nieuwste stap is de ontwikkeling van software die het de hotels mogelijk maakt het reserveringsportaal zelf te integreren in hun website. ‘Die techniek bestond nog niet.’ Voor elke geslaagde boeking rekent MaxMind een fee van 1 euro. ‘Daarvoor onderhouden we de software en bieden we ondersteuning middels onze helpdesk’, vertelt Harry. Nadat hij iets las over IK Toerisme heeft de marketingmanager zich direct aangemeld, ook om meer bekendheid te geven aan de mogelijkheden die MaxMind de toeristische en recreatieve ondernemers in Drenthe
biedt. Voor de Landesgartenschau in Papenburg is een website ontwikkeld waarop zij hun aanbiedingen en arrangementen kunnen zetten. ‘We proberen daarmee iets van de grond te tillen. Het blijkt moeilijk iets op te bouwen, in Drenthe is het nog altijd ieder voor zich, ieder eist voor zich de eerste plek op ook op zo’n website.’ Het zit hem zichtbaar dwars. Hij kiest zijn woorden zorgvuldig: ‘Als je de koek van het toerisme groter wil maken, moet je samenwerken. Het is de enige manier om meer publiek te trekken. Zelfstandig lukt je dat niet. Je moet mensen bij je digitale voordeur zien te krijgen, veel ondernemers beseffen dat niet.’ Ze vergeten dat de hamvraag is hoe ze de mensen binnen halen en houden.
65
Kennisplatform initieert deelname Drenthe aan Landesgartenschau Met een eigentijdse woonboot promoot Drenthe haar toeristische en recreatieve veelzijdigheid deze zomer op de Landesgartenschau in Papenburg. Het initiatief van IK Drenthe Toerisme en Recreatie bracht ondernemers, organisaties en overheden snel bij elkaar. Het idee voor een gezamenlijke profilering kreeg brede steun waardoor in relatief korte tijd de bijzondere samenwerking gestalte kon krijgen in de ‘Drenthe hausboot’. Aangezien de Duitse evenknie van de Floriade de scheepvaartgeschiedenis als centrale thema heeft, was de keuze voor een drijvend paviljoen snel gemaakt. In de vervening woonden veenarbeiders vaak op woonboten. Op 16 april doopten de projectleiders Bea Venema van Tourist Info Emmen en Miranda Pathuis van Magisch Drenthe met een fles champagne de Drenthe hausboot. De Landesgartenschau trekt naar verwachting
66
zo’n half miljoen bezoekers naar het expo sitieterrein bij Papenburg. De manifestatie voor tuinkunst en -cultuur duurt tot 19 oktober. Projectleider Cigdem Zantingh van IK Drenthe had aangedrongen op een gezamenlijke presentatie. Zij zag mogelijkheden om eendrachtige promotie van de provincie bij de oosterburen te koppelen aan inzet van studenten Leisure van Stenden en Alfa-college. Vanaf 1 juni 2014 lopen drie studenten van de opleiding Leisure en Hospitality van het Alfa-college in Hoogeveen 20 weken stage in Papenburg. Zij zullen op de in Drentse stijl ingerichte woonboot bezoekers ontvangen en op hun vragen antwoord geven. De presentatie wil potentiële Duitse toeristen op actieve wijze laten ontdekken en beleven wat Drenthe te bieden heeft. Volgens Cigdem ontdekken de samenwerkende partners van IK Drenthe dat Duitsland hen
volop kansen biedt. De doelgroep waar ‘Papenburg’ op mikt, mensen die korte vakanties houden en die graag fietsen en wandelen in een afwisselend landschap, vinden dat niet alleen in Emsland, maar ook in Drenthe. ‘Het zou fantastisch zijn als onze ondernemers er een boost van krijgen. Het gaat er om de provincie bij Duitsers op de kaart te zetten.’ De website die MaxMind heeft gebouwd voor Drentse ondernemers die arrangementen onder de aandacht willen brengen bij bezoekers van de Landesgartenschau is volgens haar een mooi voorbeeld van hoe die gezamenlijke aanpak ook op de langere termijn vorm kan krijgen.
Software MaxMind vindt weg naar andere Geoparken promotie de provincie mogen vertegenwoordigen is ook voor hen een geweldige ervaring.’ Zij hoopt dat de samenwerking tussen ondernemers en toeristisch- recreatieve lokale- en provinciale organisaties zo’n positieve impuls geeft dat ook deze gelegenheidsalliantie vaste vorm krijgt. ‘Zodat we in de toekomst prachtige nieuwe toeristische activiteiten en productontwikkeling in gezamenlijkheid vorm kunnen geven. Voor onze studenten en docenten levert het een waardevolle leer- en werkomgeving op. We willen in de toekomst nog meer inzetten op het ontwikkelen van een grensoverschrijdende expertise.’
De teller staat na een maand al op 50.000 bezoekers, waarmee de gartenschau de toch al hoog gespannen verwachtingen zelfs nog overtreft, aldus een opgetogen Cigdem. ‘Dat onze studenten in de
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
Een van de concrete succesfactoren die deelname aan het innovatieve kennisplatform IK Toerisme het internetbedrijf MaxMind heeft opgeleverd is een opdracht in Noorwegen. Harrie Wolters van Geopark de Hondsrug bracht de onderneming uit Emmen in contact met Magma Geopark dat besloot gebruik te gaan maken van de software van MaxMind. Mogelijk hebben ook andere Geoparken interesse. De succesfactoren op een rijtje: • Bekendheid krijgen bij plaatselijke ondernemers • Uitbreiden van het eigen netwerk • Gebruikmaken van netwerken van anderen • Toegang tot informatie over de marktsituatie in Drenthe • Informatie over de wensen van plaatselijke ondernemers • Inzicht opbouwen over mogelijke verbeterpunten voor eigen bedrijfsvoering • Inzicht verkrijgen in verbeterpunten voor de sector • Meewerken aan IK projecten waardoor persoonlijke contacten en inzichten ontstaan • Realisatie van website met arrangementen Gartenschau Papenburg met mogelijk spin-off • Kennisuitwisseling tussen lectoraat en de deelnemers • Informatie-uitwisseling door specifieke lezingen • Diepte-investering door software gratis aan te bieden aan studenten Stenden/Alfa-college • Mogelijkheden voor stage en afstudeerprojecten aan studenten • Betere sollicitantenselectie onder studenten via IK Toerisme projecten
67
Zelfs een granieten hunebed gaat glimmen van trots als Hans Agterberg de loftrompet zou steken over de kunstig opgestapelde verzameling sobere keien. Welbespraakt, dat mag je de initiatiefnemer, uitbater en gastheer van Villa van Streek in Borger gerust noemen. Levensgenieter, bon vivant en fijnproever passen evenzeer bij zijn breed uitwaaierende interessegebieden die samenkomen in de liefde voor de streek rond de zelfbenoemde hoofdstad van de hunebedden. Vanuit de ‘concept store’ preekt Hans zijn passie; mensen van heinde en verre een warm welkom bieden en vooral een gastvrij onthaal.
In de verwondering ligt de sleutel naar het succes H A N S AG T E R B E R G
De sleutel van het succes ligt volgens Hans in de kunst om als ondernemer jezelf te verplaatsen in de bezoeker die voor het eerst Borger of omstreken aandoet. ‘Je moet je leren verdiepen in de buitenstaander en dan met diens ogen naar het aanbod kijken. Veel Drenten zijn zo bescheiden dat er geen plaats meer voor verwondering is. Het is zoals het is, denken ze te vaak. Maar als je het verhaal van deze streek vertelt, je daar oprecht in verdiept, dan kunnen we de gasten kwalitatief veel meer bieden dan tot nog toe gebeurt.’ En toegegeven: ‘Ik ben een uitbundig iemand, die niet op zijn mondje PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
is gevallen. Ik roer me graag.’ De Utrechtenaar woont inmiddels al 42 jaar in Drenthe, runde twaalf jaar een kunstgalerie in hetzelfde pand waar nu Villa van Streek is neergestreken en combineert dat met een advies- en communicatiebureau. Met zijn vrouw Joke besloot hij de voormalige kazerne van de marechaussee te kopen en ingrijpend te verbouwen. Zo gaven ze vorm aan een nieuwe toekomst in het Drentse dorp. ‘We wilden wel iets nieuws. Als klant hebben we veel ervaring met de horeca, we houden van een mooie ambiance, weten lekker eten te waarderen en zijn
cultuurgevoelige mensen. We hebben het zo ingericht dat we ons er zelf ook in thuis voelen.’ De brasserie & winkel doet dienst als gezellige uitstalkast van kwalitatieve streekproducten, toeristisch informatiepunt, tuin met terras en inspiratiebron voor wie zich daar maar aan wil laven. Daarnaast biedt Villa van Streek een keur aan activiteiten en vergaderruimten. Voordat de deuren in het najaar van 2012 openden heeft Hans zich breed georiënteerd op soortgelijke concepten waarbij verschillende functies in een zaak ondergebracht zijn. ‘Randstedelingen reageren 69
stomverbaasd. Het publiek is heel enthousiast over onze aanpak.’ Met trots wijst hij op de oorkonde van de nominatie voor meest gastvrije restaurant van Nederland. ‘Soms word ik wel verlegen van alle mooie recensies op sociale media.’ De keuken werkt met producten uit de omgeving zoals Gras varkens van GrasDier Dorp, kaas van biologische geitenhouderij de Kruidenwei en jam van Kwekerijtje de Kwakel die herkenbaar op de menukaart een plek krijgen. ‘We volgen de biologische agenda van de streek en zijn na zestien maanden toe aan onze achtste kaart. De koks nemen het eten en de gast met zijn of haar eigen voorkeur uiterst serieus. Er is geen ruimte voor smoesproducten. Mooi eten, daar gaat het om.’ De open keuken maakt dat de eters precies zien wat er op hun bord komt en hoe het is bereid. ‘Desnoods krijgen ze het recept mee.’
70
Respect voor de geschiedenis
Institutionele mastodonten
De voormalige kazerne heeft met respect voor de geschiedenis een herbestemming als erfgoed gekregen. De opvallende dieprode kleur geeft een vrolijk accent aan de winkelstraat en is opmerkelijk positief door de plaatselijke middenstand ontvangen. ‘De straat ziet het als een aanwinst. Het geeft reuring.’ Hans wijst er op dat de gemeente Borger-Odoorn op jaarbasis 1,2 miljoen overnachtingen haalt. ‘Er liepen hier veel mensen rond, soms ook letterlijk met de ziel onder de arm omdat ze, excuseer me, maar het is niet anders, met zoveel middelmatigheid tegemoet werden getreden. Wij willen ze mooie dingen laten ontdekken.’ Gelijktijdig startte in het monumentale kerkje een Brasserie en cultureel podium met een verfrissend aanbod onder de naam Van Slag. Tevreden: ‘In Borger is weer wat te doen. Dat brengt mensen op de been.’ Als gastheer neemt Hans de disgenoten niet alleen mee op een culinaire reis door de streek door hen te vertellen over de achtergrond van de genuttigde wijn en spijs, desgewenst dist hij ook het luisterrijke verhaal van de streek op. In drie korte intermezzo’s schildert hij in brede halen het verleden, heden en de toekomst van het gebied rond Borger. Wie het landschap leest en begrijpt, ziet tevens
IK Toerisme is voor Hans een leuk ontmoetingsplatform, hoewel het voor hem als plaatselijke entrepreneur nog lastig is tussen de institutionele mastodonten een plek te vinden. ‘Marketing Drenthe, Stenden Hogeschool, Alfa-college gemeenten en Hunebedcentrum hebben allemaal hun eigen belangen. Er is veel dynamiek en dat moet op de een of andere manier nog landen in de kleinheid van Borger. Sommige thema’s spelen vooral op dat systeemniveau zoals healthy ageing, de plaatselijke ondernemers hebben er nog niet zoveel mee.’ Hij zou er een voorstander van zijn als ook het lokale talent een podium krijgt. ‘1 op de 4 arbeidsplaatsen in Borger is gerelateerd aan toerisme en recreatie. Daarmee zijn we koploper in Drenthe. Daar moeten we ook iets moois uit smeden.’ Het is van belang dat de voorlopers in de gevestigde organisaties de voeten aan de grond krijgen in de alledaagse werkelijkheid, meent Hans. ‘Voor ondernemers kan het namelijk heel veel betekenen. Daar moet de aansluiting worden gezocht.’
de gelaagdheid. ‘De mensen zijn stomverbaasd als ik hen uitleg dat de canon van de Nederlandse geschiedenis hier begint. De hunebedden die ze hier aantreffen vormen de eerste tekenen van bewoning in ons land.’ In het heden staat hij stil bij de enorme natuurlijke variëteit van de omgeving met zijn afwisseling van beekdalen, veenkoloniën, heide, kleinschalige akkers, Natura 2000 gebieden, esdorpen en bossen. Met nadruk: ‘Het landschap is wat mij betreft de drager van alle kwaliteiten die je het gebied kunt toedichten.’ Voor Hans is de streek rond Borger de tuin van de metropool Nederland. ‘Mensen komen hierheen om te ‘chillen’. De natuur schenkt mensen een enorm herstelvermogen. Ze kunnen hier letterlijk op adem komen.’ De bezoekers hebben daar wel een handje bij nodig om ze de schoonheid van de streek te laten leren kennen, ervaren en proeven. ‘Ik vind het leuk om ze een zetje te geven.’ Lofar, de grootste radiotelescoop ter wereld die bestaat uit een netwerk van duizenden antennes verspreid over Drenthe, verbeeldt voor hem de toekomst. Vanaf de vroegste geschiedenis tot de hightech vooruitblik naar de oorsprong van het heelal, Drenthe biedt het allemaal. ‘Er gebeuren hier heel veel dingen. Ik maak de gasten nieuwsgierig.’
Als kritische waarnemer wil hij zijn vaardigheden als communicatieadviseur graag inzetten voor de vertaalslag van de mooie intenties naar de basis. ‘Dat lukt nog onvoldoende. De introvertie van de Drent is een charmante karaktertrek maar is soms een nadeel omdat hij ertoe neigt alles boven het maaiveld minder op prijs te stellen.’
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
Het lectoraat van de duurzame multidisciplinaire keten van Stenden Hogeschool en Alfa-college en de wijze waarop lector Ineke Delies en haar secondant Cigdem Zantingh invulling geven aan de vernieuwing van het toerisme, valt volgens Hans te prijzen. ‘Zulke mensen moet je koesteren. Het is nu tijd om hun verhaal verder uit te dragen. Als het ons lukt in Borger meer mensen op de been te brengen, vaart heel de streek daar wel bij.’ Villa van Streek geeft daartoe mee graag een aanzet. ‘We proberen de sfeer van het gebied het bedrijf in te trekken. Daarbij moet je dingen durven doen die afwijken van het geijkte. Mensen zijn de middelmatigheid zat. Als het ons lukt gasten te tonen wat nog verscholen blijft, dan kunnen we er met elkaar echt iets heel goeds van maken.’ De voormalige samenlevingsopbouwwerker heeft er aardigheid in zijn bedrijf te verbinden met de gemeenschap. Zo heeft de school een eigen moestuin in een hoek van de tuin die is geïnspireerd op het Drentse boerenerf en stond hij aan de basis van een culinaire activiteit waar elf vluchtelingen een dag met de koks van Villa van Streek lekkernijen uit alle windstreken bereiden. ‘Het was bomvol en heel gezellig. Op die manier kun je betekenisvol zijn in het maken van maatschappelijke verbindingen die ook het bedrijf versterken.’
71
Aan dadendrang en zeggingskracht ontbreekt het niet. Geopark de Hondsrug mag in aantal bezoldigde werknemers klein zijn, als netwerkorganisatie is het een inspirerend voorbeeld voor anderen. De conduitestaat spreekt tot de verbeelding. Binnen een paar jaar wist Harrie Wolters van het projectbureau het idee om voor het Hondsrugsysteem een aparte status te bedingen, te verzilveren. Najaar 2013 mocht de zandrug toetreden tot een select gezelschap van 59 Geoparken in Europa met zo’n Unesco predicaat. Belangrijker nog: Steeds meer organisaties in de streek haken aan en ondernemers raken doordrongen van het belang om gezamenlijk de duurzame ontwikkeling van de streek en het behoud van het unieke landschappelijke karakter te schragen. ‘We zijn even effectief als Haarlemmerolie.’
Geopark als Haarlemmerolie voor gebiedsontwikkeling
H A R R I E W O LT E R S
Geopark de Hondsrug vertelt het verhaal van het ontstaan van een landschap in een aantal zinnenprikkelende hoofdstukken. Het boek begint met de geologische vormgeving, waarbij in de drie opeenvolgende IJstijden de ondergrond haar huidige karakteristieken heeft verworven. Het landijs schoof keileem, rotsblokken en zand voor zich uit. In de laatste IJstijd woeien poolwinden over de vlakten en stuwden het zand op sommige plekken PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
verder op. Het Hondsrugsysteem is de tastbare erfenis van een proces dat vele honderdduizenden jaren in beslag nam. Vervolgens begonnen de Hunebedbouwers gebruik makend van de relatieve veilige hoogte in een omliggend moerasgebied het land voorzichtig in cultuur te brengen. En daarna waren het de landbouw, vervening en industrialisatie die een nadruk-
kelijk eigen stempel zetten op de streek. ‘Het is een uniek verhaal dat zich nog altijd aan de hand van die geologische onderlegger prachtig laat vertellen’, constateert Harrie enthousiast. Het hoeft geen wonder te heten dat Geopark de Hondsrug als netwerkorganisatie onderdak heeft gevonden in het mooie Hunebedcentrum dat in Borger verrees. Door samenwerking tussen overheden, onderwijsinstellingen, toeristische orga73
nisaties en ondernemers te bevorderen, hoopt Harrie een integrale toekomstvisie voor het gebied tot stand te brengen. Zeker nu de erkenning als Geopark binnen is, merkt Harrie dat de oorspronkelijke scepsis omslaat in enthousiasme. ‘Drenten kijken van nature de kat uit de boom. Eerst maar eens kijken wat het wordt, is een aangeboren houding. Nu willen allerlei partijen zich graag verbinden aan het Geopark.’ Een volgende stap is dat de status van Geopark omgezet wordt in een officieel onder Unesco ressorterend gebied, vergelijkbaar met de Werelderfgoed status. Anders dan die kwalificatie is een Geopark minder op louter bescherming en behoud gericht en veel meer een model of receptuur voor duurzame gebiedsontwikkeling. ‘De mensen die er wonen krijgen ideeën aangereikt om het landschappelijke verhaal een economische vertaling te geven. Het gebied staat niet op slot, maar krijgt juist een krachtige impuls.’
74
Boodschap tussen de oren brengen
Lichtend voorbeeld grensoverschrijdende samenwerking
Het effect blijkt. Er is een aansprekende spin-off door de multidisciplinaire aanpak die het project kenmerkt. Elk hoofdstuk van het verhaal is vertaald in een spannende expeditie met een bijbehorende expeditiepoort. Zo vormt het Hunebedcentrum de toegang tot de geschiedenis van prehistorie en ijstijden. Het Veenpark belicht de vervening, het Van Gogh huis in Nieuw Amsterdam vertelt het verhaal van de kunst in het gebied en Coevorden dient jaarlijks als decor van het beleg door de bisschop van Münster, de eigengereide vechtjas Bommen Berend. Bij veel uitwerkingen van de onderdelen van het samenhangende gebiedsverhaal zijn studenten van het Alfa-college en Stenden Hogeschool betrokken. Voor Wolters is het een uitgemaakte zaak dat in de vertaalslag van zo’n spannende belevenis het onderwijs een cruciale rol speelt. ‘Zij helpen ons de boodschap tussen de oren te brengen.’ Alles draait om regionale identiteit.
Het Geopark dient tevens voor veel initiatieven als lichtend voorbeeld bij de grensoverschrijdende samenwerking. Al sinds het prille begin van de aspiraties om uit te groeien tot een internationaal keurmerk onder de vlag van Unesco, liet de Hondsrug zich adviseren door het vlak over de grens liggende Geopark Terra.vita dat al sinds 2001die status heeft. ‘Die relatie is de afgelopen jaren alleen maar sterker geworden’, vertelt Harrie. ‘We zijn nu echte vriendjes.’ Zo is er met medewerking van IK Toerisme en het dubbellectoraat duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie een heuse Geopark expeditie in de maak. Daarbij gaan dertig mensen uit zes geselecteerde families een week lang op een avontuurlijke gebiedssafari. Drie Duitse families bezoeken de Hondsrug, en drie Nederlandse Terra.vita. ‘Door op bezoek bij de buren te gaan, ontdekken ze hoeveel moois er vlak over de grens ligt. Ze maken van alles mee onderweg. Gelijktijdig geeft het heel bruikbare inzichten in hoe het gastprofiel van de Duitse en Nederlandse reiziger er uitziet en waar het juist verschilt.’
Met drie werknemers, waarvan Harrie ook nog eens in deeltijd, aangezien hij zijn baan combineert met die van adjunct directeur van het Hunebedcentrum, weet het Geopark het merk de Hondsrug gewiekst uit te buiten. ‘Voor veel ondernemers fungeren wij inmiddels als een marketing instrument voor hun eigen promotie. Wij zijn de kapstok voor de regionale ontwikkeling en dat is precies wat onze rol ook moet zijn.’ Daarnaast fungeert het project als kenniscentrum en innovatieaanjager waarbij het beroepsonderwijs zoals gezegd een belangrijke rol speelt. Het kennisplatform IK Toerisme waarin het dubbellectoraat een belangrijke taak als regisseur voor regionale toeristische- en recreatieve ontwikkeling heeft, sluit volgens Harrie prachtig aan op de doelstelling van het Geopark. ‘We vertegenwoordigen beide een groot netwerk. Als we die weten te verknopen, kunnen er mooie dingen uit voorkomen.’ Samenwerken brengt een stuk meer, dan ieder voor zich alleen kan realiseren.
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
Harrie is tevens met IK Toerisme en andere betrokkenen in gesprek over de invulling van het nieuwe Mensenpark in Emmen dat op de plek verrijst van de oude dierentuin die verhuist naar het buitengebied. ‘Mijn ideaal is dat het lectoraat daar een fysieke plek krijgt zodat het een proeftuin kan zijn voor evenementen en de gebiedsontwikkeling op het terrein van zorg, wonen en toerisme. Studenten kunnen dan direct in hun onderwijsomgeving met de praktijk aan de slag.’ Het is belangrijk om heel scherp gast- en ondernemers- en werknemersprofiel op elkaar aan te laten sluiten. ‘Als we in Drenthe zaken gaan ontwikkelen en aanbieden aan Duitse en Nederlandse gasten terwijl die daar helemaal geen behoefte aan hebben, komt het niet goed.’ Bij al die inspanningen staat voorop dat in alle uitingen het coherente verhaal van de landschapsvorming en de economische dynamiek die dat geeft, tot zijn recht komt. ‘Het Hondsrug verhaal is niet exclusief van mij, of van wie dan ook, iedereen vertelt een stukje van het totale verhaal. Het is een ontwikkeling van onderaf. We hebben iedereen daarbij nodig.’
75
Europees wildpark Als ideaal smeermiddel brengt het Geopark alle betrokkenen bij elkaar. Zo is het projectbureau betrokken bij een zandsculpturen festival waar het verhaal van de Hondsrug centraal staat, de realisatie van een Europees wildpark in de bossen bij Gasselte met de grootste berenopvang van Europa en de bouw van een 100 procent duurzaam bungalowpark in Schoonloo. Daarnaast heeft het kenniscentrum als een soort relatiemakelaar het lectoraat en de Rijksuniversiteit Groningen aan elkaar gekoppeld. ‘Fundamenteel en toegepast onderzoek vinden straks in samenhang met elkaar plaats. Het staat in de steigers, maar het is mooi te zien dat er heel veel gebeurt.’ De eigen bevolking wordt niet vergeten. Via de Hondsrugacademie kunnen bewoners lezingen volgen over de geologische vorming, de geschiedenis en de rijke natuur. ‘In acht avonden groeien ze uit tot experts. Zij zijn de feitelijke ambassadeurs die het verhaal inhoud geven en verder brengen.’ Het vervlechten van al die netwerken doet Harrie deugt. Vooral omdat hij ziet dat de ideeën vrucht dragen en tot boeiende initiatieven leiden. Hij zou het toejuichen als het onderwijs nog nadrukkelijker aanhaakt bij de praktijk in het bedrijfsleven. ‘De actualiteit gaat zo snel, dat het ook aanbeveling verdient dat docenten eens een paar dagen meelopen om hun eigen kennis verder bij te spijkeren. Wat de gast wil, verandert doorlopend. Het onderwijs moet daar wel verbinding mee houden.’ Harrie zoekt vooral vernieuwing in het spannender maken van het toch wat bezadigde beeld dat bestaat van het toerisme in Drenthe. ‘Door het avontuurlijke karakter te benadrukken, moet het lukken om nieuwe groepen aan te trekken. Drenthe staat nu bekend als wat oubollig.’ Voor hem staat vast dat de streek genoeg spanning te bieden heeft. Geopark de Hondsrug is daarvan het bewijs. ‘We hebben ijstijden gehad, hier hebben mammoeten gelopen. Doe daar iets mee.’
76
Volop kansen en mogelijkheden
Grootste nationale mountainbikewedstrijd terug in Geopark de Hondsrug
Het Geopark fungeert als motor achter initiatieven, inspirator en probeert anderen vooral te enthousiasmeren. ‘Er zijn volop kansen en mogelijkheden voor andersoortige arrangementen met Geo-caching, digitale speurroutes of de ontwikkeling van app’s die het verhaal van het gebied vertellen of spannende games. We moeten mee in de tijd. Bij veel van die zaken kan het onderwijs een ondersteunende rol spelen. Als netwerken moeten we dat soort zaken samen op de rails zien te houden.’ De daadwerkelijke uitvoering laat de projectleider graag aan anderen. ‘Wij roepen iedereen op met ideeën te komen. ‘Nee’, bestaat voor ons niet. Vervolgens proberen we het aan te haken bij anderen in het netwerk.’ De Hondsrug fungeert steeds meer als spin het web. En dat was nu juist de bedoeling van het Geopark.
Jarenlang was de Hondsrug Classic een toonaangevende mountainbikewedstrijd in Nederland. In 2007 trok de najaarsklassieker ruim duizend wielerenthousiastelingen. In 2012 ging de wedstrijd niet door bij gebrek aan sponsoren. Onder de nieuwe naam Geopark Hondsrug Classic maakte zondag 12 oktober 2014 de populaire mountainbikewedstrijd een revival. De stichtingen Jansen Event-Sportmanagement en Pro Cycling Nederland haakten met de nieuwe naam voor het evenement in op de status van het Hondsruggebied als Geopark, waarmee het deel uitmaakt van een prestigieus Europees netwerk. ‘Een dergelijk evenement vergroot onze bekendheid’, aldus Harrie Wolters van Geopark de Hondsrug. ‘De sport past ook nog eens prachtig bij ons natuurlijke, glooiende landschap.’
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
Voor veel wedstrijdrijders, recreanten en hun equipage is het mogelijk een eerste kennismaking met het gebied. In het verleden sierden vele grote namen de uitslagenlijst zoals Richard Groenendaal, Sven Nys, Bas Peters en Kevin van Hoovels. Met maar liefst zeven overwinningen, sleepte Bart Brentjens de meeste zeges in de wacht. Publiciteit en aandacht voor Geopark de Hondsrug lijkt hoe dan ook verzekerd nu het evenement weer neerstrijkt op het Drents plateau.
overeenkomst tussen Geopark Hondsrug Classic en het bungalowpark. De samenwerking voorziet in wederzijdse promotie, een aantrekkelijk bungalowarrangement voor deelnemers en bezoekers aan het evenement, een ‘clinic’ door een professioneel mountainbiker, de organisatie van een wielercafé en diverse activiteiten rondom het weekeinde van de klassieker. De Groot beschouwt de samenwerking als een bewijs dat het kennisplatform constructieve nieuwe allianties in Zuidoost Drenthe bevordert.
Harrie Wolters praatte tijdens een bijeenkomst van het innovatieve kennisplatform IK Toerisme de partners bij over de wedergeboorte van de mountainbike klassieker. Voor Bert de Groot, General Manager van Parc Sandur, was dat direct aanleiding met de organisatie contact op te nemen. Dat resulteerde in een
77
Aan schotten heeft Bert Pathuis een broertje dood. De projectontwikkelaar uit Zeijen denkt graag in creatieve combinaties. Wonen, welzijn, zorg en toerisme liggen voor hem in het verlengde van elkaar. Bewoners en toeristen delen doorgaans dezelfde voorliefde voor bijzondere landschappelijke en karakteristieke kwaliteiten. ‘In veel gevallen valt dat samen. Vanouds was ik de man die wonen, welzijn en zorg wilde combineren. Toerisme is daar bijgekomen.’ Zijn opus magnum krijgt volgend jaar in Zeijen gestalte. Een B&B in het Huis te Zeijen waar ook zestien levensloopbestendige woonappartementen in een hofje verrijzen.
Bewoners en toeristen vertoeven graag gezond in Drenthe B E RT PAT H U I S
Van huis uit is Bert een bouwkundige met een voorkeur voor de ontwikkeling van huisvesting in de gezondheidszorg. Het zette hem op het spoor van een volledig andere kijk op de toekomstige woonvraag van ouderen. Uit statistieken van het CBS blijkt dat vooral het aantal ouderen op hoge leeftijd verdubbelt. Een groot deel is nog bijzonder vitaal, die hebben geen zorgvraag, maar op latere leeftijd kan die wel ontstaan. Bert werkt als vastgoedadviseur als zelfstandig ondernemer bij Pathuis en Partners. Hij zet zich in om innovatief te bouwen voor de toekomst PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
en wil daarbij sociaal-maatschappelijke betrokkenheid en multidisciplinaire inzichten combineren. Als concept- en projectontwikkelaar is hij in staat nog meer vaart te kunnen zetten achter de realisatie van zijn nieuwe concepten. ‘Mensen moeten zo lang mogelijk zelfstandig kunnen wonen, daarbij hoort dan wel de integratie van een vangnet in het woonconcept. Wonen en welzijn staan centraal.’ Anderhalf jaar geleden liet een Drentse gedeputeerde zich ontvallen dat hij
geporteerd zou zijn van verbindingen tussen toerisme en zorg. ‘Dat heeft me getriggerd’, zegt Bert. De samenwerking binnen IK Toerisme en de door lector Ineke Delies gepredikte multidisciplinaire aanpak om innovaties tot stand te brengen, pasten naadloos bij zijn invalshoek. ‘De kwaliteit van de leef- en woonomgeving is voor mensen die in Drenthe wonen en voor de recreanten even belangrijk. De voortschrijdende vergrijzing houdt in dat er een totaal nieuwe economie gaat ontstaan. Voor mij is het uitgangspunt leefplezier, en niet 79
de hulpvraag. Ik draai het 180 graden om. Ik ga niet uit van zorg, maar van gezond wonen.’ Het lijkt hem contraproductief om Drenthe te afficheren als een provincie waar je zorg kunt krijgen, het is in zijn beleving een regio waar je gezond kunt vertoeven. Dat sluit goed aan bij zijn uitgangspunt om vooral veel kleinschaliger te bouwen en de zelfredzaamheid te vergroten. ‘Het perspectief van de klant moet echt leidend zijn.’ Niet dus seniorensteden en dorpen maken of zoals in de ‘Greybelt’ Florida complete enclaves van pensionado’s stichten, maar aansprekende generatiebestendige ‘healthcare’ woonvormen.
In zijn aanpak combineert Bert werken, zorg, toerisme en wonen met onderwijs. De gastvrijheidsindustrie laat zich volgens hem prima combineren met woonzorgcombinaties. Die creëren op hun beurt nieuwe werkgelegenheid. Juist omdat de toeristische sector gewend is vanuit de gast te denken, kunnen hoteliers de zorgverleners op een ander spoor zetten. Het samenwerkingsverband van IK Toerisme is een platform waar hij graag zijn ideeën mee deelt. Met Beter Thuis Wonen, een thuiszorgorganisatie in Noord-Nederland, Zorgbelang Drenthe, Healthy Ageing Netwerk Noord-Nederland, de brede overleggroep kleine dorpen en het lectoraat van Delies heeft Bert inmiddels een hecht samenwerkingsverband gesmeed.
Proeftuin Huis te Zeijen Door kwalitatief hoogstaande kleinschalige woningbouwprojecten te combineren met een hotelfunctie is er gelijk een 24-uurs achtervang aanwezig, een keuken en eventueel wellness. In een dorp is een dergelijke combinatie goed denkbaar met een B&B. Volgend jaar hoopt Bert een start te maken met het Huis te Zeijen dat verrijst op een kavel naast het Landgoed te Zeijen dat tegen een uitgestrekt natuurgebied aanligt. De zestien geschakelde huurwoningen in een hofje zijn van alle gemakken voorzien en beschikken over twee slaapkamers, een tuin en keuken en bieden elk plek aan twee personen. De vastgoedadviseur rekent op een investering van 3,7 miljoen euro. Het is de bedoeling dat de bewoners zich verenigen in een bewonerscollectief dat zelf de touwtjes in handen neemt. Mocht iemand een klein klusje in huis hebben, zou het gedroomde scenario zijn om eerst burenhulp in te schakelen. Naoberschap in optima forma. Voor professionele zorgondersteuning tekent Beter Thuis Wonen. Rabobank wil graag als huisbankier fungeren. Op korte termijn gaat Bert potentiële huurders zoeken in Zeijen en omgeving. Een onderzoek heeft al uitgewezen dat er voldoende animo is. De huur van de appartementen bedraagt minimaal 750 euro per maand. Landgoed Zeijen krijgt een duurzaam karakter met stroom uit zonnepanelen en
80
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
warmte van een eigen energiecentrale gestookt op gedroogd olifantsgras. Exploitant is stichting De Gildeborg waarmee Bert hoopt meerdere van dergelijke concepten in het land te realiseren. ‘Mensen die geen zorg of hulpvraag hebben zullen er naast bewoners wonen die wel meer ondersteuning nodig hebben. Zelfredzaamheid is het uitgangspunt.’ Bert zoekt nog een exploitant voor de B&B met acht kamers waarvan de helft geschikt is voor mensen die minder mobiel zijn. ‘Mensen die revalideren kunnen hier dan een paar weken op krachten komen en natuurlijk zijn gewone toeristen ook welkom.’ Het levert een interessante mix op, verwacht hij. Hij voorziet op iets langere termijn tevens een dergelijk initiatief in een stedelijke omgeving van de grond te krijgen. Het plan voorziet in de bouw van een hotel met zestig kamers, een goede keuken, wellness en veertig woningen midden in het centrum van Meppel. De investering bedraagt 20 miljoen euro. In beide gevallen zijn de gemeenten enthousiast over de plannen en hebben zij hun steun toegezegd bij de noodzakelijke procedures en vergunningverlening. ‘Het zijn voor mij inspirerende proeftuinen, zodat ik kan laten zien dat het werkt en dat het nieuwe inzichten oplevert.’ Drenthe als etalage voor de rest van Nederland. Dat is wat Bert voor ogen staat. Geen zorgtoerisme, maar toerisme met zorg.
81
Gezond oud worden past in gastprofiel Zuidoost Drenthe Er liggen groeikansen voor recreatie- en toeristenondernemers die weten aan te haken bij de snel stijgende vraag naar gezondheidstoerisme. Judith VeldmanDam, docente verpleegkunde, is ervan overtuigd dat de combinatie van vrije tijd, wonen en zorg een vruchtbaar onderzoeksterrein is voor het innovatieve kennisplatform IK Toerisme. ‘Die werkvelden gaan intensiever samenwerken om beter in te kunnen steken op de oudere doelgroep.’ Ze denkt daarbij ook aan arrangementen en accommodatie voor opa’s, oma’s en hun kleinkinderen. ‘Nu al zie je de vraag daarnaar in Drenthe toenemen.’ Het is een nog tamelijk onontgonnen terrein. Judith is al ruim vier jaar betrokken als lid van de kenniskring bij de werkzaamheden van het lectoraat duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie. De docente zorg van het Alfa-college raakte vervolgens be-
82
trokken bij cross-overs tussen vrije tijd en wonen en zorg. ‘Precies waar IK Toerisme zich ook mee bezig houdt. Daar liggen heel veel mogelijkheden. Het kan niet anders dan dat ondernemers in toenemende mate moeten samenwerken op die verschillende gebieden om tegemoet te komen aan de wensen van gasten.’ De zorgorganisaties kunnen op hun beurt weer veel leren van de gastgerichtheid in de horeca, de recreatie en het toerisme. ‘De oudere mens die wil recreëren is een groeiende groep.’ De Landesgartenschau in Papenburg bewijst dat alleen door eendrachtige samenwerking een dusdanig plan gemaakt kan worden dat ook overheden hun medewerking er aan geven. Het gezamenlijke Drenthe-paviljoen voor toeristische promotie van de provincie bewijst dat er in korte tijd veel mogelijk is. ‘Anders krijg je het niet voor elkaar.’ Bij de organisatie van
Verschillende culturen bij elkaar brengen het Family Event ziet Judith raakvlakken met de gezondheidsvraag. ‘Zorg is in mijn optiek ook veel breder dan alleen gezondheidszorg, maar raakt ook aan een gezonde, actieve levensstijl.’ De door IK Toerisme opgestelde gastprofielen wijzen duidelijk op een tendens bij een grotere doelgroep om de gezondheidsbeleving bij het maken van keuzes zwaarder te laten wegen. Het project Healthy Lifestyle Hospitality, een initiatief van het Center of expertise waarbij Stenden Hogeschool en Alfa-college betrokken zijn, is daarom voor het innovatieve kennisplatform interessant. Onder de noemer ‘Fit & Fun’ krijgen toeristen een arrangement aangeboden met gezonde voeding, sport en bewegen en wellness. ‘Er is veel belangstelling voor. De wachtlijst groeit met de dag.’
ze gezond oud kunnen worden, terwijl ze ondertussen ook vanwege hun leeftijd worden geconfronteerd met beperkingen. ‘We ontwikkelen concepten die complementair zijn en waarvan de uitkomsten dus ook voor IK Toerisme interessant zijn. Een recreatiebedrijf is minder deskundig op het gebied van gezondheidszorg, intensievere samenwerking met zorgorganisaties ligt dan ook voor de hand. Die hebben er verstand van.’ Als begeleidster van studenten ziet ze van dichtbij dat het projectonderwijs vrucht afwerpt. ‘Ze leren in dwarsverbanden te denken, daar hebben studenten later profijt van. In hun werk zullen ze ook vaker projectmatig werken.’
Bij de planontwikkeling en de vooronderzoeken maakt hij dankbaar gebruik van zorg-, hotel- en bouwkundestudenten uit Noord-Nederland. ‘Door dergelijke disciplines in een vroeg stadium bij elkaar te zetten, leren zij op een hele vanzelfsprekende manier multidisciplinair te werken. Dat vinden de studenten inspirerend. Het zijn hele verschillende culturen die dan bij elkaar komen.’ Leerzaam en vernieuwend. Een innovatief laboratorium, zo staat het hem voor ogen. Zorgorganisaties die vanwege veranderend overheidsbeleid steeds vaker verpleeg- en verzorgingscentra moeten sluiten, hoopt Bert te kunnen helpen in het veranderen van koers. ‘Op de vrijkomende locaties kun je soortgelijke innovatieve woonconcepten ontwikkelen. Het is een andere manier van denken en dat leidt tot verrassend nieuwe verbindingen en samenwerkingsvormen.’ Bert denkt niet in het stapelen van stenen, maar in toegevoegde maatschappelijke waarde. Ook dat is voor een vastgoedadviseur tamelijk revolutionair. Een platform zoals IK Toerisme helpt om de benodigde netwerken uit te breiden en contacten te leggen. De praktijk mag weerbarstig zijn en de bestuurlijke angst een forse hinderpaal, toch verwacht hij in 2015 zijn gelijk te kunnen bewijzen met de creatie van Huis te Zeijen. ‘Een plek waar ontmoeting en gezelligheid centraal staat.’ Gezond vertoeven voor toeristen en bewoners.
Veel mensen worstelen met de vraag hoe
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
83
De naam alleen al vertelt een verhaal. Geopark Terra.vita verwijst letterlijk naar de beschrijving van de levensloop van de aarde. Welgekozen, want het bosrijke en heuvelachtige gebied rond Osnabrück herbergt een geschiedenis van 300 miljoen jaren. De lieflijke bergjes zijn eindmorenen uit de voorlaatste ijstijd toen de ijsmassa vanuit Scandinavië tot aan Noord-Duitsland reikten. Het park was het eerste natuurgebied in Duitsland dat tevens erkenning kreeg als lid van het prestigieuze UNESCO netwerk. Sinds jaar en dag is Hartmut Escher de drijvende kracht achter de grote broer van het veel jongere Geopark Hondsrug in Drenthe.
De biografie van de aardgeschiedenis is toe aan nieuw hoofdstuk H A RT M U T E S C H E R
Het multidisciplinair denken zit Hartmut in de genen. In 1998 kwam hij in dienst van de Landkreis Osnabrück als hoofd van de natuurbescherming. De afdeling was verwikkeld in een moeizame discussie over de toekomst van het ‘voorbeeldlandschap’, de samenwerking tussen twee betrokken deelstaten, diverse gemeenten en hoe recreatie, natuureducatie en regionale werkgelegenheid beter tot hun recht konden komen. ‘We zochten een overkoepelend thema, een gemeenschappelijk verhaal, waarin al die deelfacetten tot hun recht zouden komen.’ Iedereen kon zich vinden in het uitdiepen PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
van de aardgeschiedenis omdat de regio op diverse plekken bijzondere geologische formaties openbaart. ‘Zo’n karakteristiek verhaal mag niet uitwisselbaar zijn’, beseft Hartmut. De gemeenschappelijke oergeschiedenis die de streek heeft gevormd brengt ook samenhang in de toeristische- en recreatieve uitingen. Het welslagen staat of valt met samenwerking en de creativiteit om nieuwe projecten op te tuigen onder de noemer van Terra.vita. Een kolfje naar de hand van de directeur van het Geopark. Hij zit nooit verlegen om nieuwe ideeën. Het schept een band met zijn evenknie aan Drentse zijde, Harrie
Wolters, die ook overal mogelijkheden ziet. Ze weten elkaar goed te vinden. De band ontstond zo’n vijf jaar geleden toen in Drenthe de gedachte post vatte of het niet mogelijk zou zijn om met de karakteristieke Hondsrug aan te haken bij de eredivisie van Geoparken wereldwijd. ‘Er is toen contact gezocht met ons en wij hebben onze ervaring graag gedeeld met de Drentse partners.’ Hartmut was oprecht blij dat alle energie die in de aanvraag is gestoken vorig jaar uitmondde in een officiële erkenning als Geopark. ‘Hoewel we vlakbij elkaar liggen, zijn we toch landschappelijk en wat betreft bodemge85
steldheid heel verschillende parken. Door samen te werken kunnen we het merk Geopark verder uitbouwen. We kennen elkaar goed. Ik zie volop mogelijkheden om de samenwerking te intensiveren.’ De Geopark Expeditie die is ontwikkeld onder auspiciën van IK Toerisme door studenten van opleidingen aan Stenden Hogeschool, het Alfa-college en Fachhochschule Osnabrück is een van de eerste concrete uitvloeisels. ‘Voor de samenwerking is het resultaat belangrijk. Ik wil de ervaringen met dit actieve toeristische programma goed evalueren zodat we de komende jaren een commercieel product in de markt kunnen zetten.’ In 2016 houdt Duitsland het jaar van het natuurtoerisme. Aangezien de belangrijkste buitenlandse markten Nederland en Polen zijn, wil hij dan een dergelijke vakantiebestemming vanuit Terra Vita kunnen aanbieden.
86
Net een zak vlooien Niet altijd blijkt een idee voor samenwerking levensvatbaar. Zo is het project om de acht partners die een belangrijke speler zijn op de drie bergen waarop Osnabrück is gegrondvest, bij elkaar te brengen uiteindelijk doodgebloed. ‘Het was net een zak vlooien. Iedereen had eigen belangen en het lukte niet om die bij elkaar te brengen.’ Hartmut zucht diep. ‘De dierentuin loopt als een tierelier en trekt grote horden bezoekers. De andere deelnemers aan het overleg zouden er bij gebaat zijn bij hun succes aan te haken. Toch heb ik ze daar niet van kunnen overtuigen.’ Mogelijk wreekte zich het feit dat de samenwerking van buitenaf was opgelegd. ‘Het was geen ontwikkeling van onderop.’ Dat in tegenstelling tot de samenwerking met Zuidoost Drenthe en Geopark de Hondsrug in IK Toerisme. De negatieve ervaring heeft Hartmut alleen maar verder gesterkt in zijn overtuiging dat in nauwere samenwerking de toekomst ligt. ‘Er is een sterke behoefte aan regionale verankering.’ In het voorjaar 2014 voegde Terra.vita een onderaardse ontdekkingstocht bij een kalksteengroeve bij de Silbersee toe aan de reisdoelen. De getrainde gidsen vertellen het verhaal van
de ontdekte grot, het nabijgelegen meer en de speciale flora en fauna in de omgeving. Ze doorspekken de groepstour die vooraf moet worden geboekt met spannende anekdoten geput uit de vele mythen en sagen die de ronde doen over de Silbersee. In de herfst opent in het noordelijke deel van het Geopark een bezoekerscentrum in Bippen bij een grote vindplaats van fossiele haaientanden. Nog noordelijker bij Herzlake is een uitkijktoren over het hoogveen opgericht met informatie over het Natura 2000 gebied en de vroegere turfwinning. Terra.vita bouwt gestaag het verhaal van de regio verder uit. Authenticiteit staat daarbij centraal. Hartmut: ‘We zoeken geen grootschalige attracties, die kunnen overal staan, maar sluiten aan bij de typische kenmerken van het gebied. De landschappelijke geschiedenis en regionale karakteristieken zijn bijzonder genoeg om bezoekers te boeien.’ Vaak blijven kleine unieke ervaringen langer hangen dan uitwisselbare genoegens. Geoparken Terra.vita en de Hondsrug reiken elkaar daarin de hand. ‘We vormen samen belangrijke stapstenen in de geschiedenis van de aarde.’
Beleidsstrategie voor de komende jaren ‘Het is een belangrijke testcase en mijlsteen als de Geopark Expeditie er in slaagt tot een van onze successen uit te groeien’, zegt de directeur. Een masterplan moet de beleidsstrategie voor de komende jaren vastleggen. ‘Uit een recente enquête is gebleken dat 90 procent van de ondervraagden instemt met onze focus op de aardgeschiedenis. De helft van hen heeft ook wel eens van Terra.vita gehoord. Dat vind ik eerlijk gezegd al een mooie score.’ Hij wil in het nieuwe masterplan alle facetten van het park nog eens tegen het licht houden. ‘In grote lijnen gaan we minder het accent leggen op harde infrastructuren maar meer op het netwerken. Alleen doe je niet zo veel, samen kunnen we veel meer bereiken.’ Hartmut acht samenwerking met hotels, B&B’s en ambachtslieden kansrijk, vooral als het Geopark hen als partner een keurmerk verleent waar zij voor betalen. Wandelen en fietsen bieden volop groeimogelijkheden. ‘Ons bureau telt slechts vier medewerkers, dat noodzaakt ons ook om verbindingen met andere partijen zoals de horeca en restaurants te leggen. Die hebben er ook baat bij om zich regionaal meer te onderscheiden door lokale gerechten op hun kaart te zetten.’ Ook een duurzame certificering als groen etablissement kan daaraan bijdragen.
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
Een lange afstand wandelpad van Groningen over Borger en Emmen naar Meppen en Osnabrück staat hoog op zijn verlanglijst. ‘De route door het moeras, door bossen, over heide, langs hunebedden en middeleeuwse dorpen eindigend in de heuvels rondom Osnabrück is een mooi concreet project met heldere doelen. Dat heb je nodig om verder te komen.’ De grote landschappelijke variatie is een plus. Bij het vooronderzoek naar dergelijke ideeën maakt Hartmut graag gebruik van studenten van de hogescholen aan weerszijden van de grens. ‘Zij helpen ons om een stevige basis te leggen onder een toekomstbestendige samenwerking. In de zomermaanden is het misschien wel haalbaar een buslijn te exploiteren die beide Geoparken met elkaar verbindt en waar mensen op bepaalde wandelknooppunten naar believen in en uit kunnen stappen als zij een ticket daarvoor kopen. Dat moet wel flexibel zijn. Studenten kunnen de aanzet geven tot een lonend bedrijfsmodel.’ Ook de kansrijkheid van regionale producten, bij uitstek een interdisciplinaire aangelegenheid, vereist een gedegen voorstudie. ‘Bezoekers komen niet jaar in jaar uit af op louter geologische belevenissen zoals fossielen zoeken. Niet iedereen vindt dat leuk. Het aanbod moet breder gestalte krijgen. Karakteristieke regionale kenmerken fungeren ook als publiekstrekkers.’ Dat geldt voor Zoo Osnabrück, voor stadsrondleidingen, musea, wandelgidsen, een gevarieerd winkelbestand.
87
Bomvol is het op de parkeerplaats. Woordvoerder Lisa Josef van Zoo Osnabrück straalt. ‘Het is een goede dag voor ons, zo hebben we het graag.’ De auto’s rij aan rij en het ruim opgezette dierenpark in het bos op de Schölerberg gezellig druk, maar zonder storende filevorming. Jaarlijks trekt de dierentuin rond de 1 miljoen bezoekers en is daarmee verreweg de grootste attractie in Osnabrück en wijde omgeving. Zoo Osnabrück zoekt graag de samenwerking met hoteliers in de Nederlandse grensstreek en het dierenpark Emmen voor gezamenlijke acties en promotie. ‘We hopen door het platform IK Toerisme wederzijds meerwaarde te creëren.’
Zoo Osnabrück zoekt meerwaarde in grensoverschrijdende samenwerking
LISA JOSEF
De deelstaten Niedersachsen en Nordreinwestfalen hebben nog vakantie. Het verklaart de drukte op een doordeweekse dag. De in heuvelachtig terrein aangelegde dierentuin beslaat ruim 23 hectare en is daarmee met afstand de grootste dierentuin van Niedersachsen. Door de hoogteverschillen en de lommerrijke ligging in het groen, oogt Zoo Osnabrück veel intiemer en maakt het geen overlopen indruk ondanks de hoge bezoekersaantallen. Net als in Emmen is er voor gekozen de ruime dierenverblijven en uitloopgebieden te clusteren naar continenten en thema’s. De dierentuin verleidt de bezoeker tot een PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
fascinerende reis door de dierenwereld. Zoo Osnabrück is vorig jaar toegetreden tot het innovatieve kennisplatform IK Toerisme. Lisa geeft grif toe dat het vooral te doen was om de band met het dierenpark Emmen te versterken. ‘We liggen vlak bij elkaar en hanteren dezelfde filosofie in presentatie van dieren in een natuurgetrouwe, diervriendelijke en ruime omgeving. Ik kan me voorstellen dat we bijvoorbeeld de jaarkaarthouders van beide parken over en weer kortingen kunnen aanbieden.’ Ook lijkt het haar denkbaar in de toekomst een arrangement samen te stellen met een overnachting en
een stadsbezoek. ‘Er zijn volop mogelijkheden’, meent Lisa. Hoewel de wil er is, lukte het helaas nog onvoldoende de goede intenties om te zetten in concrete vervolgstappen. ‘Voor zo’n grote dierentuin hebben we een relatief kleine staf van nog geen negentig mensen. Al onze inkomsten vloeien ook rechtstreeks terug in de dierentuin. We moeten ons sterk focussen op onze kernactiviteiten en dat betekent dat we niet vaak aan overleggen kunnen deelnemen, hoe interessant en waardevol ze ook zijn.’ Volgens Lisa heeft dat alles te maken met 89
de ontstaansgeschiedenis van Zoo Osnabrück. In 1936 namen enkele inwoners van Osnabrück het initiatief tot de vorming van een wildpark met inheemse diersoorten. Veel andere dierentuinen zijn gegrondvest door of in samenwerking met een stad, gemeente of deelstaat. ‘Die krijgen jaarlijks subsidie, wij vrijwel niet. We moeten ons bedruipen uit fondsenwerving en de inkomsten van de entreekaartverkoop.’ Het onderhoud van een dierentuin is nu niet bepaald een bagatel. En dus gaat er veel energie zitten in campagnes die geld in het laatje moeten brengen. Begin mei is er een sponsorloop door en om de dierentuin, daarnaast is er een verloting
opgezet met twee verkooppunten in de stad om de bouw van een verblijf voor de mensenapen te financieren. Orang-oetan Buschi en zijn partner Astrid, die voor veel inwoners van Osnabrück een goede bekende is, krijgen daarin ook een nieuw onderkomen. De inzamelingsactie‘Wij voor Buschi’ legt daarmee het fundament onder de uitbreiding van het in Aziatische stijl opgetrokken onderkomen. Het tijgerverblijf in hetzelfde complex is eind april 2014 geopend. Er is gekozen voor de creatie van een spannende tempelruïne met nissen in de muren en stenen zuilen waar de dieren zich achter kunnen verstoppen zodat bezoekers ook moeite moeten doen om de exoten te spotten.
Vernieuwende grensoverschrijdende arrangementen Naast gezamenlijke kortingsacties lijkt het Lisa interessant om samen met Dierenpark Emmen wervings- en promotieacties op te zetten bijvoorbeeld gericht op het Roergebied. ‘Daar moeten we het binnenkort maar eens over hebben.’ De hotelbranche in Zuidoost Drenthe acht ze eveneens interessant om vernieuwende grensoverschrijdende arrangementen mee te ontwikkelen. ‘In Duitsland is er nog steeds veel vraag naar dat soort pakketreizen die via reisbureaus worden aangeboden. Duitsers hebben, waarschijnlijk meer dan Nederlanders die wat individueler zijn aangelegd, behoefte aan persoonlijk advies en aanbevelingen. Dat weten ze op waarde te schatten. Wij staan open voor dit soort spannende samenwerkingsprojecten.’ Studenten van Stenden Hogeschool en Alfa-college kunnen behulpzaam zijn bij het in kaart brengen van wat Nederlandse bezoekers van Zoo Osnabrück vinden en of er aanbevelingen zijn om het voor hen nog interessanter te maken. ‘Het is mooi als bezoekers bij terugkomst in Nederland hun ervaring delen met anderen zodat die ook een dagje naar onze dierentuin gaan. Er komen nu al veel Nederlanders uit de grensstreek, maar dat aantal mag verder toenemen.’ Tevens is er gespeeld met de gedachte om met speciale kortingscoupons bezoek aan de regio te stimuleren. In Emmen kunnen dan kortingscoupons worden verspreid voor Osnabrück en om-
90
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
gekeerd. ‘Wij willen graag zulke vernieuwende ideeën meer handen en voeten geven. In je eentje is zoiets een kansloze missie, maar ik zie wel mogelijkheden als we de handen ineen weten te slaan.’ Het beroepsonderwijs kan daarbij helpen door onderzoek om zo vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen.. Lisa is er van overtuigd dat een uitje Osnabrück de Nederlanders positief zal verrassen. ‘We hebben veel te bieden wat de moeite waard is.’ De bosrijke, heuvelachtige omgeving en de gezellige binnenstad met de uit karakteristiek zandsteen opgetrokken monumentale dom en het raadhuis , fungeren als trekkers van formaat. Zoo Osnabrück heeft goede ervaring met onderzoeksprojecten die studenten van de Hochschule Osnabrück al jaar en dag uitvoeren. Dat heeft bijvoorbeeld in 2012 geleid tot de opzet van een eerste kerstmarkt in de dierentuin die het jaar daarop is herhaald. ‘Ook houden sommige opleidingen een deel van hun moduul in de dierentuin zodat wij onze kennis met studenten kunnen delen. Wij blijven op die manier ook op de hoogte van de nieuwste onderwijskundige inzichten op het gebied van marketing of events. Daar profiteren we beide van, het is een kwestie van geven en nemen’, aldus Lisa. Studenten nemen graag deel aan dit soort praktijkonderdelen omdat vooral het werk in de dierentuin hen aanspreekt.
91
Bieden van een spannende belevenis De dierentuin stelt zich ten doel om als het even kan elk jaar een nieuw of vernieuwd onderdeel te openen zodat vaste bezoekers steeds iets hebben om naar uit te kijken. ‘We gaan mee met de trend om vooral gasten een belevenis te bieden, de fantasie te prikkelen. Het is al lang niet meer genoeg om zoveel mogelijk dieren te laten zien. De omgeving moet ook boeiend zijn, evenals de landschappelijke inpassing. Hoe mooier de omgeving, hoe groter de waardering van bezoekers’, constateert Lisa. ‘Het is net alsof de mensen bij ons op safari zijn, alleen dan wel in Niedersachsen. Wat dat betreft gaan we met de tijd mee. De dieren moeten bijna zo leven als in de vrije natuur.’ Ook aan kleine kinderen is gedacht. Er zijn vier grote speeltuinen in de stijl van de continenten waar zij naar hartelust kunnen ravotten.
92
Omdat Zoo Osnabrück in grote mate haar eigen broek moet ophouden, is het de enige dierentuin in Duitsland die er in is geslaagd een netwerk van 140 regionale sponsoren te vormen. Jaarlijks stellen die 800.000 euro beschikbaar. ‘Ondanks de financiële crisis is die voor ons zo belangrijke bijdrage aan de instandhouding van de dierentuin stabiel gebleven. We organiseren als tegenprestatie bijeenkomsten en happenings zoals zakelijke speeddates.’ Met Geopark Terra.vita zijn nog niet veel zaken gezamenlijk opgepakt. Lisa: ‘Wij richten ons liever op de werving van bezoekers verder weg. Dat is voor ons interessanter.’ Een schot voor open doel. IK Toerisme en de partners in Zuidoost Drenthe vormen voor Zoo Osnabrück de gedroomde brug naar een grotere bekendheid: ook in het Nederlandse grensgebied. Een nauwere samenwerking ligt dan ook zeker in het verschiet. Aan Lisa zal het niet liggen.
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
93
Het toerisme in Osnabrück zit al jaren stevig in de lift. De middeleeuwse vredesstad met zijn gezellige historische stadscentrum ingeklemd tussen beboste heuvels trekt steeds meer bezoekers. Petra Rosenbach is dan ook een tevreden directeur van de toeristische organisatie Osnabrücker Land en de stadmarketing. Na vijftien jaar werkzaam te zijn geweest bij het toeristenbureau in het noordelijk gelegen Emsland, trekt ze vanaf 1 december 2013 de kar in Osnabrück en omgeving. Grensoverschrijdende samenwerking is voor de grensregio’s lucratief, zo weet ze uit ervaring. ‘Tijdens een vakantie bieden we het beste van twee landen.’
Vakantie in grensstreek biedt het beste van twee landen P E T R A R O S E N B AC H
Haar baan in Emsland combineerde ze lange tijd met het directeurschap van het natuurpark Bourtangermoor. Dit grensoverschrijdende beschermde gebied met zeldzame flora en fauna en een van de meest uitgestrekte veenmoerassen van Nederland en Noord-Duitsland bracht heel wat bilateraal overleg met zich mee. De Nederlandse partners in Zuidoost Drenthe en hun Duitse confraters hebben langjarig samengewerkt om het park ook toeristisch en recreatief verder te ontwikkelen. De provincie Drenthe en gemeente Emmen waren bij de aanvragen van PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
subsidies en planontwikkeling nauw betrokken, vertelt Petra. Dankzij bijdragen van de Eems-Dollard Regio (EDR) is met name de toeristische infrastructuur en de digitale informatievoorziening rond het veenpark aanzienlijk verbeterd. ‘Een hele waardevolle ervaring’, memoreert ze als ze op die interessante tijd terugblikt. Leerzaam, ook omdat haar bleek dat Nederlanders en Duitsers nogal verschillen en elkaar daarin juist ook goed kunnen aanvullen. Petra typeert haar landgenoten die betrokken waren bij de bijeenkom-
sten als heel consequent, planmatig, goed gestructureerd met veel kennis op bepaalde gebieden zoals bijvoorbeeld de landbouw en bedrijfseconomische aspecten. De Nederlanders blonken juist weer uit in flexibiliteit, losheid en inzicht in de waterhuishouding en natuurontwikkeling. ‘Soms is het goed om een beetje van het voorgenomen pad af te wijken omdat de omstandigheden daar nu eenmaal om vragen. Heel verrijkend om zo’n uitwisseling van vakkennis en samenwerking van nabij mee te maken en om te zetten in concrete projecten.’ Het vereist wel dat alle partijen 95
water in de wijn wensen te doen en zich coöperatief opstellen, is haar ervaring. In haar nieuwe rol als toeristische aanjager in Osnabrück en omgeving is Petra meer op de Eurregio met Gelderland en Overijssel gericht, bekent ze. Die switch in aandacht bevalt haar ook wel, want anders dan EDR legt de Eurregio een veel zwaarder accent op de marketingkant van het toerisme. Onder het motto ‘Geheim over de grens’ bieden Osnabrücker Land, Münsterland, Grafschaft Bentheim en Emsland arrangementen aan voor Nederlanders die het Duitstalige gevarieerde grensgebied willen verkennen. Omgekeerd worden de Duitse toeristen en dagjesmensen bedient met tips voor trips onder de noemer ‘Het andere Holland’. ‘Een hele mooie etalage om ons aanbod over de grens meer bekendheid te geven.’ Een aanpak die werkt en die volgens de directeur van het toeristenbureau navolging verdient in Zuidoost Drenthe. De samenwerking met die regio is voor Petra op een lager pitje komen te staan ook vanwege de grotere afstand tussen de grensstreek rond Emmen en Osnabrück. Toch ziet ze in de toekomst nog wel mogelijkheden om de banden weer verder aan te halen.
96
Band met onderwijs verder aanhalen Petra hoopt de band met de universiteit en Hochschule Osnabrück op korte termijn aan te halen. ‘Op het gebied van onderzoek en het monitoren van informatie over bezoekers valt er nog heel wat werk te verrichten. Daarvoor zullen we meer moeten gaan samenwerken. De data, zeker als ze langjarig beschikbaar blijven, leveren belangrijke informatie op. Het contact wil ik graag intensiveren en tot een vast samenwerkingsverband omvormen.’ Daarna ziet ze ook mogelijkheden soortgelijke initiatieven te ontplooien met onderwijsinstellingen aan de Nederlandse kant van de grensstreek. ‘Vooral als het gaat om enquêtes onder Nederlandse toeristen en marktonderzoek heeft Osnabrück daar belang bij. Daar valt nog veel meer uit te halen. De Nederlandse markt is voor ons buitengewoon interessant.’ Het is een groeimarkt. In de toekomst kan het Geopark uitgroeien tot een toeristische trekpleister. ‘Dan moet de bekendheid groeien. De focus op de aardgeschiedenis is een Unique Selling Point. Als we het verhaal goed uitwerken, hebben we een spannend thema te pakken.’ Dat vereist dat beloften worden waar gemaakt. ‘Niets is zo frustrerend als een slechte ervaring. Dan komen mensen nooit weer.’ Antireclame is de nachtmerrie voor een marketingbureau. Een goed product is meer dan het halve werk. Tegen de trend in de deelstaat Niedersachsen in, is het toerisme in Osnabrück en Emsland gegroeid. ‘We hebben voor optimale omstandigheden gezorgd om bezoekers te trekken en vervolgens hebben ondernemers de bal opgepakt door te investeren in uitbreiding van het aantal bedden. Dat samenspel levert het beoogde resultaat.’ Wat aan Duitse kant is gelukt, moet ook in Zuidoost Drenthe aan kunnen slaan. ‘Duitsers houden van fietsen en wandelen. Dat biedt kansen voor korte vakanties omdat ze Nederland en Nederlanders in het algemeen gezelliger en charmanter vinden. Dat is een groot voordeel.’
Gezamenlijk belang bij nauwer optrekken De Geoparken Terra.vita en de Hondsrug delen een gezamenlijk belang om nauwer met elkaar op te trekken omdat het over en weer meer toeristen kan opleveren. Projecten zoals de Geopark-expeditie zijn daarvan een goed voorbeeld, constateert Petra. De wijze waarop het Hunebedcentrum in Borger exposeert en educatieve programma’s ontwikkelt is volgens haar een voorbeeld voor Duitse organisaties. ‘Het is heel vernuftig en creatief. Boeiend van begin tot eind.’ Het Drents museum is voor haar nog zo’n topattractie die als inspiratiebron voor museale collecties kan dienen. Dat het Wiehengebirge en Teutoburger Waldes de eerste heuvels zijn voor Nederlanders die oostwaarts trekken legt het Osnabrücker Land geen windeieren. ‘Vooral wandelaars en fietsers uit Holland komen in steeds grotere aantallen onze kant op.’ De koopzondagen in de attractieve binnenstad die wordt gedomineerd door de torens van monumentale kerken vormen een andere trekker van jewelste voor korte uitstapjes. ‘Voor ons is heel Nederland een potentiële markt’, zegt ze. De behoefte van ondernemers om te participeren in publiekprivate projecten is volgens haar beperkt. ‘In de praktijk komt het vaak moeizaam van de grond.’ Ze waarschuwt ook voor de vorming van teveel organisaties en structuren die zich op het toeristisch-recreatieve vlak begeven. Nu al is het vaak moeilijk door de bomen het bos te zien,
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
zeker voor ondernemers in de gastvrijheidsindustrie. ‘In Zuidoost Drenthe zijn heel veel relatief kleine bedrijven actief die én de tijd én het geld niet hebben om zwaar op nieuwe projecten in te zetten.’ Het idee van Geopark Terra.vita om een keurmerk te ontwikkelen waar ondernemers voor moeten betalen, raadt ze af. ‘Er zijn al zoveel keurmerken en certificeringsystemen dat ondernemers het beu zijn overal voor te betalen.’ Beter is het de hoteliers en restaurants te stimuleren regionale producten te ontwikkelen waarvoor ze in ruil partner van het Geopark kunnen worden. ‘Daarmee stimuleer je innovaties en bevorder je eveneens de kwaliteit.’ Het toerismebureau en de marketing van de stad richten zich niet op het aanhalen van de banden met de bedrijven in de sector door samenwerkingsprojecten. Het verbeteren van de marketing en promotie van het bestaande aanbod, levert al genoeg werk op. Een gids met al het aanbod verschijnt een keer per jaar evenals enkele brochures. Voor de vermelding in het overzicht betalen de ondernemers een kleine bijdrage en daarbij blijft het. ‘Op zich snap ik de gedachte wel dat degenen die van de marketing profiteren zich ook moeten verbinden aan zulke initiatieven, maar de mogelijkheden van met name de kleine bedrijven moeten niet worden overschat. Grote hotels maken juist weer veelal gebruik van hun eigen kanalen.’
97
Toerisme in de grensstreken biedt goede groeimogelijkheden, maar het vergt een lange adem, intensieve samenwerking en een concreet op elkaar afgestemd aanbod. Directeur Uwe Carli van Emsland Touristik combineert zijn functie met die van directeur van het internationale natuurpark Moor & Veenland. De promotor van toerisme in de Duitse landkreis die grenst aan Groningen en Drenthe, heeft de nodige goed bedoelde pogingen voor gezamenlijke marketing zien mislukken. Het Nederlands-Duitse natuurgebied is voor hem de ideale proeftuin om een innovatieve, werkelijk geïntegreerd toeristisch-recreatieve aanpak te realiseren. Een voorbeeld voor andere regio’s die hun gebied voor grensoverschrijdend toerisme willen ontsluiten.
Grensoverschrijdend toerisme baat bij eenduidige aanpak UWE CARLI
Al tien jaar trekken de provincies Groningen en Drenthe, het recreatieschap Drenthe, Emsland Touristik en de landkreis Emsland en Grafschaft Bentheim nauw met elkaar op om het toerisme naar de grensstreek te bevorderen. Met vallen en opstaan, zo bekend Uwe. In 2006 vond de aftrap plaats voor de vorming van het grensoverschrijdend natuurpark, toen nog een mondvol zijnde het ‘internationaler naturpark bourtanger moor - bargerveen’. PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
Inmiddels op aandringen van de huidige directeur teruggebracht tot het beter behapbare Natuurpark Moor & Veenland. ‘We claimen die naam, want er is in Duitsland geen ander veenpark. Vroeger maakte dit gebied deel uit van het grootste moeras- en hoogveenlandschap van midden Europa. Daarvan is dit stuk tussen Emmen en Meppen overgebleven. Echt wonderschoon.’
Tussen 2009 en 2013 voorzag de internationale toeristische samenwerking vooral in het opzetten van goede online marketing voor het gebied en doorgaande fietsroutes. De komende jaren wil Uwe het accent leggen op een werkelijke eendrachtig toeristisch aanbod waarbij het Nederlandse systeem voor fiets- en wandelknooppunten ook doorloopt aan Duitse kant, er een gemarkeerd veenpad komt dwars door het Bargerveen en de Duitse 99
veengebieden naar Meppen. Die route fungeert dan tevens als aanhaakpunt vanaf Emmen op het lange afstandwandelpad Hünenweg naar Osnabrück. ‘Delen van het natuurpark zijn nu alleen maar per fiets of auto bereikbaar, ook die moeten voor wandelaars en natuurliefhebbers aan elkaar worden gekoppeld.’ Er moet meer samenhang komen, vindt hij om de uitgestrektheid en variatie van ‘Moor & Veenland’ recht te doen.
100
De bestaande negen musea en bezoekerscentra in het gebied, vijf aan Nederlandse zijde en vier aan de Duitse kant, fungeren in zijn optiek als informatiepunten. ‘Het is onzin en in mijn ogen geldverspilling om een apart bezoekerscentrum in het veenpark te bouwen. Dan krijg je vast ruzie over waar zo’n gebouw precies moet komen te staan, aan de Duitse of Nederlandse kant van de grens. Door gebruik te maken van de voorzieningen die er al zijn, creëren we een win-win situatie. De musea trekken daardoor meer bezoekers. Zij op hun beurt benadrukken de landschappelijke schoonheid en de bijzondere flora en fauna in het natuurgebied.’
Informatie afstemmen op internationale doelgroep Doorslaggevend voor het succes is dat de informatieverstrekking op alle infopunten zowel Duitstalig als Nederlandstalig is en ook is afgestemd op de internationale bezoekersgroepen. Recent was Uwe nog op bezoek in het Drents museum voor de expositie van de Dode Zeerollen en hoewel hij veel waardering heeft voor de publieksvriendelijke presentaties, ging het hierbij toch mis. ‘Er was geen Duitstalig verklarend audio programma en de lappen tekst bij de vitrines boden weinig houvast. Jammer.’ Dichter bij huis viel het hem op dat het Van Gogh huis in Nieuw-Amsterdam wel heel veel ruimte overlaat aan de ontdekkingsgeest van de bezoeker. ‘Een Duitster heeft behoefte aan concrete informatie en structuur.’ Die andersoortige behoefte openbaart zich volgens hem al in de wijze waarop folders of brochures zijn opgesteld. De Nederlandse informatie met veel foto’s kan sfeervol uitwijden in algemene bewoordingen terwijl een Duitser allereerst houvast wenst en concrete informatie. ‘Het is nog een hele kunst om dat goed op elkaar af te stemmen. Maar het is wel te doen.’
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
De natuurontwikkeling rond het Bargerveen, met 2400 hectare het grootste beschermde natuurgebied in veenland, startte al vijftig jaar geleden, terwijl het Duitse deel pas sinds tien jaar een bijzondere status heeft. ‘Doordat we nog maar zo kort bezig zijn om een aansluitend- en samenhangend park te realiseren zijn er elk jaar weer interessante veranderingen te zien.’ Het is een bizar landschap, enorm weids, karig en deels nog altijd ontoegankelijk met meer dan 280 vogelsoorten waaronder kiekendief en boomvalk en naast uitgestrekte heidevelden, zeldzame planten zoals nachtorchis, zonnedauw en wollegras. ‘Grandioos’, verzucht Uwe die als gepassioneerd wandelaar al eens met een vriend ruim 30 kilometer over paden en verlaten smalspoorrails dwaalde door het park. Een onvergetelijke ervaring, zo memoreert hij met een glimlach. De gerealiseerde uitzichtpunten op strategische plekken in veenland geven de bezoekers een goede indruk van de uitgestrektheid en roepen daarmee een treffend beeld op van het vroegere karakteristieke landschap in het grensgebied.
101
Eenduidige routebewegwijzering Om toeristen over en weer te verleiden om niet bij de grens te stoppen en terug te gaan maar ook de andere zijde van het gebied te genieten, is het zaak eenduidige routebewegwijzering en informatie te gebruiken. ‘Het moet een en dezelfde sfeer ademen’, aldus Uwe. Ook de informatie op app, internet, brochures en routekaarten moet daarop worden afgestemd. Wie nu bijvoorbeeld de website bezoekt van Staatsbosbeheer ziet bij Veenland alleen het Nederlandse deel afgedrukt. ‘Wij gaan daarin het goede voorbeeld geven door het hele Nederlandse gebied van het park mee te nemen in onze informatieverstrekking’, belooft de directeur. ‘Er komt geen dubbele structuur. Beide gebiedsdelen profiteren daarvan. Als deelgebied is het voor ons niet makkelijk om met beperkte middelen toeristen in het Roergebied te werven, gezamenlijk zie ik wel mogelijkheden. Een grensoverschrijdend product is ook onderscheidend.’ Een op elkaar aansluitend routenetwerk is onontbeerlijk. ‘Een beetje marketing alleen is niet genoeg.’ Op deelaspecten streeft Uwe samenwerking na met ondernemers, maar dan alleen bij concrete projecten waar de bedrijven ook baat bij hebben. Zo wil hij ronde-
102
tafelgesprekken in het najaar organiseren om toeristische ondernemers die belang hebben bij het vergroten van de bekendheid van het natuurpark met elkaar in contact te brengen. Daarvoor is aan Nederlandse zijde de stichting Het Drentse Veenland in het leven geroepen, een soortgelijk Duits initiatief ligt voor de hand. Uiteindelijk kunnen die dan onder een vlag opereren. ‘Als er dertig tot veertig ondernemers mee gaan doen, ben ik blij.’ Doel is om het toeristisch aanbod verder te vergroten, zo is er behoefte aan meer gastronomie. Hij kan zich goed voorstellen dat in de toekomst het beroepsonderwijs een rol gaat spelen in praktijk gericht onderzoek dat de ontwikkeling van het hoogveenpark en de toeristische ondernemers nieuwe inzichten verschaft. ‘Belangrijk voor mij is dat het ook praktisch toepasbaar moet zijn en tot concrete verbeteringen leidt.’ Nu al heeft hij met enige regelmaat studenten van Stenden Hogeschool die stage bij hem lopen. ‘Als aansprekend internationaal natuurgebied moeten we ons de komende jaren nadrukkelijk verder profileren. Dat kost energie, maar het kan iets heel moois opleveren.’ Een voorbeeld voor grensoverschrijdend toerisme. Een stapsteen naar elkaar.
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
103
Zijn staat van dienst spreekt tot de verbeelding. Günter Valjak heeft zijn sporen verdiend in het organiseren van evenementen. Eerst in Düsseldorf, later dertig jaar onafgebroken als directeur van het congres- en evenementencentrum in Osnabrück. In 1990 nam hij het initiatief tot een opleiding evenementmanagement aan de Hochschule. Sinds 2004 is hij als ‘honorarprofessor’ verbonden aan dezelfde opleiding. De wijze waarop in Zuidoost Drenthe IK Toerisme als platform onderwijs en werkveld verbindt en gezamenlijk innovatieve projecten vorm geeft, sloeg hem met stomheid. ‘Er is zoveel engagement, enthousiasme en betrokkenheid bij elkaar. Daar kunnen we in de regio Osnabrück een voorbeeld aan nemen.’
Succesverhalen levenselixer voor gebiedspromotie G Ü N T E R VA L JA K
Günter stelt de bijeenkomsten van IK Toerisme op prijs. De ontmoetingsplaats van praktijk en onderwijs levert vooral energie op, meent hij. Projecten die nieuwe wegen bewandelen, innovaties paren aan concrete doelen om het gebied nadrukkelijker op de kaart te zetten. Drijvende kracht en projectleidster Cigdem Zantingh-Akcelik weet volgens hem op de juiste momenten de themabijeenkomsten van nieuwe prikkels te voorzien en de deelnemers op koers te houden. Vol bewondering: ‘Ik ben een man van de praktijk, dus die werkPR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
wijze spreekt mij heel erg aan.’ Tot 1990 bestond er nog geen verdiepende richting in het management van evenementen aan de faculteit van de sociale wetenschappen en bedrijfseconomie in Osnabrück. Een gemis, vond Günter. Hij beweegt zich het liefst op het snijvlak van onderwijs en ondernemerschap. ‘Creativiteit is daarbij zeker vereist.’ In zijn laatste jaren als directeur van het congres- en evenementencentrum ging zijn aandacht vooral uit naar de financiële kant van de organisatie, daardoor
was de ruimte voor innovaties beperkt. Na zijn afscheid in 2007 kon hij zijn vernieuwingsdrang de ruimte geven bij de hogeschool. ‘De praktijkprojecten die ik met studenten doe zijn altijd relevant, hebben een concreet doel en richten zich op een bepaalde doelgroep. Op den duur moeten ze ook economisch levensvatbaar zijn. Studenten zijn daar volop bij betrokken, zeker omdat we vaak ook een competitie-element inbouwen.’ Hij splitst de groep op in tweeën die in de presentatie tegen elkaar moeten concurreren. 105
‘De beste wint. Ik heb daar veel lol in. Het draait om de vraag hoe je ideeën kansrijk kunt maken, dat vereist bepaalde vaardigheden van studenten.’ Zijn studenten waren betrokken bij verschillende onderzoeken voor Geopark Terra Vita zoals naar de rol die een bezoekerscentrum bij Bippen zou kunnen spelen om de vindplaats van fossiele haaientanden meer bekendheid te geven. De studenten komen van verschillende opleidingen en kennen elkaar niet. De vereiste intensieve multidisciplinaire samenwerking in een concreet project, dwingt hen tot samenwerken. Zo leren de studenten over hun eigen schotten heen te kijken en nieuwe mogelijkheden te verkennen. Twee docenten begeleiden hen, de ene vanuit communicatiemanagement, Günter neemt de evenementkant op zich. ‘Het gaat vooral om algemene managementvaardigheden zoals marketing, hrm, belastingrecht, maar ook conflict- en risicomanagement, tijdmanagement, presentatievaardigheden en protocol. Het is veelomvattend. Alle facetten uit het management komen aan bod. Dat maakt het ook zo spannend en interessant om die theoretische concepten aan de praktijk te toetsen.’ 106
Samenwerking leidt tot vernieuwing De wijze waarop onder de vlag van IK Toerisme de projecten van meet af aan op multidisciplinaire wijze tot stand komen heeft indruk gemaakt op Günter. ‘Zelfs intern lukt het mij niet om mijn collega’s te betrekken bij gezamenlijke projecten. In Duitsland is meer in het algemeen de houding als het mijn idee niet is, werk ik ook niet met anderen samen. Het is helaas ieder voor zich, terwijl samenwerking juist veel vernieuwing kan brengen.’ De Geopark Expedition is ook voorbereid door een groep studenten van hem, let wel de Duitse kant van het familie-event. Zijn ogen stralen: ‘Er is een goede prestatie geleverd. Veel voorstellen zijn uiteindelijk overgenomen in het arrangement. Nu moet het nog een successtory worden om werkelijk voet aan de grond te krijgen.’ Je moet iets anders bieden dan doorsnee om toeristen of bezoekers naar het gebied te trekken, doceert Günter. De fossiele vindplaats van haaientanden heeft het in zich uit te groeien tot zo’n hoogtepunt. Voor het museum Varusschlacht bij Bramsche dat exposities organiseert rond de opgraving bij Kalkriese, is door studenten de bekendheid van een andere belangrijke Romeinse veldheer Germanicus onderzocht. Ook die heeft een mislukte veldtocht ondernomen om de Germanen definitief te onderwerpen aan het Romeins gezag. In 2015 is het tweeduizend jaar geleden dat op grond van die slag de Romeinen zich definitief terugtrokken achter de Rijn en Main. ‘Uit ons onderzoek bleek dat veel Duitsers Germanicus kennen, daarop heeft het museum besloten volgend jaar een grote tentoonstelling aan deze veldheer te wijden.’ De nadruk ligt daarbij op een programma voor scholen. ‘Via de kinderen bereiken we daarmee ook de ouders.’
Toeristen kiezen vaker bestemming dichtbij Günter meent dat de regio’s in hun poging om meer toeristen te trekken in elk geval de tijdgeest mee hebben. ‘Steeds meer toeristen kiezen voor een bestemming dichtbij. Zeker nu de vergrijzing toeneemt, zijn er meer mensen die niet meer zo nodig op avontuur willen in verre oorden en barre streken. Die hebben echt geen zin meer om urenlang dicht op elkaar gepakt in een vliegtuig te zitten.’ Het binnenlandstoerisme plukt de vruchten van die trend. De Geopark Expeditie speelt in op de behoefte aan actieve en sportieve vakanties. ‘Er wordt gebruik gemaakt van verschillende vervoersmiddelen zoals fiets, kano, bus en benenwagen. Dat is beslist niet alledaags en zoiets doet van zich spreken.’ Volgens de evenementendeskundige profiteert Osnabrück van de bereidheid van Duitsers om hooguit op een paar uur rijden van huis te recreëren. ‘Fiets- en wandelvakanties hebben de wind in de rug. Het binnenland van Drenthe heeft ook veel waterwegen. In Ierland en Frankrijk zijn kanaaltochten heel populair, dat moet in Nederland ook kansrijk zijn.’ De grensgebieden delen een gezamenlijke cultuurhistorie in de hunebedden of Megalithkultur. ‘Het is de kunst toeristen te verleiden niet klakkeloos door te rijden naar de Noordzeekust, maar voor korte of langere tijd het binnenland dat ze doorkruisen te verkennen.’ De vergrijzing is een pluspunt omdat rijpere toeristen ontvankelijk zijn voor cultuurhistorische bezienswaardigheden, schoonheid en geschiedenis van hun eigen omgeving, meent Günter. Zaak is daarbij wel te focussen op doelgroepen. Zo hebben studenten de streek Artland ten noorden van Bramsche eens onder de loep PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
genomen om te zien hoe die ook voor jongeren interessanter kon zijn. Senioren waarderen het platteland met grote boerenhoeven en mooie fietspaden, maar voor de jeugd valt er weinig te beleven, vertelt de professor. Hij vond een aanknopingspunt. De stad Quakenbrück beschikt over een professioneel basketbalteam, de Artland Dragons, dat al jaren in de top meedraait. Daarop is door studenten een promotieplan geënt. Jeugdteams basketball in heel Duitsland kunnen een trainingskamp opslaan in Artland en krijgen onderricht van coaches van het succesteam. Buiten de dagelijkse drie uur training blijft er dan nog volop tijd over om de streek te verkennen. ‘Als je doelgroep te breed is, kun je geen gerichte promotie ontwikkelen.’ ‘Iedereen’ is domweg te breed. ‘Hoe beter je erin slaagt te preciseren hoe minder duur de marketing is.’ De Geopark Expeditie richt zich mogelijk ook nog te breed op alle families, waardoor in feite niemand zich aangesproken voelt. ‘Mijn advies is om ook daar te specificeren door wandelverenigingen aan te schrijven.’ Bovenal moet een nieuw evenement of toeristisch initiatief vanaf het prille begin de lat hoog leggen. ‘De eerste keer hoeven nog geen zwarte cijfers te worden geschreven, de tweede keer hoort het eigenlijk quitte spelen en de derde keer moet het geld in het laatje brengen’, zegt Günter. ‘De mensen moeten vanaf het eerste moment enthousiast zijn. Een slechte ervaring is dodelijk, dan komen gasten of bezoekers niet meer.’ Succes van innovaties hangt volgens hem vooral af van de individuele kwaliteiten van de initiatiefnemers. ‘Je hebt een trekker nodig.’
107
Expeditie is kroon op samenwerking Geoparken H E N R I E K E S C H A D E N B E R G , C I R ST E N K R E U Z E ,
De eerste aanmeldingen voor de kick off van de avontuurlijke expeditie door de Geoparken Hondsrug en TERRA.vita zijn binnen. Vanaf Hemelvaartsdag 29 mei gaat het echt gebeuren. Vier dagen lang strijden Duitse en Nederlandse families om de eer wie als winnaar van de eerste Geopark Expeditie de boeken in gaat. Spannend is het nu al voor de studenten Henrieke Schadenberg, Cirsten Kreuze, Jasmijn Hollander en Lucas Schipper. Zij hebben vanaf de Nederlandse kant de vernieuwende Geopark Expeditie voorbereid, terwijl Melanie Schnieders aan Duitse zijde het gevarieerde programma heeft opgesteld. De kandidaten krijgen gegarandeerd een adrenaline stoot, zoveel is wel duidelijk. ‘Het is een combinatie van een unieke reis met een enerverende competitie’, belooft Henrieke Schadenberg. ‘Het spelelement zorgt voor een extra uitdaging.’ Het plan voor de expeditie begon met een idee van Harrie Wolters van Geopark Hondsrug en Hartmut Escher, zijn evenknie bij TERRA.vita. De gezamenlijke briljante gedachte was een levensvatbaar arrangement te laten opstellen door studenten en die daadwerkelijk als proef met enkele families te verwezenlijken. Het maximaal aantal deelnemers was vanwege
de opzet als proefballon gezet op dertig, waarvan de helft idealiter zou bestaan uit Nederlandse en de andere helft uit Duitse kandidaten. Een dergelijke avontuurlijke reis verbindt op originele wijze de Geoparken in Drenthe en die in het Osnabrücker Land met elkaar. Iets volledig nieuws. Eindelijk kunnen voor het eerst toeristen de gebieden in samenhang ervaren.
De aanzet is gegeven door Lucas. Vorig jaar mocht hij met een groepje mbostudenten van het Alfa.college een lijst met interessante activiteiten opstellen. Op basis van die informatie gingen vervolgens Cirsten en Henrieke aan de slag om de aardigste attracties er uit te filteren en die in een programma samen te smeden. ‘Een prima project’, zo verwoordt Lucas zijn
JA S M I J N H O L L A N D E R E N LU C A S S C H I P P E R PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
109
ervaring als werkvoorbereider. ‘We hebben geprobeerd allerlei uitjes en bezigheden in Drenthe op een rijtje zetten die gelijktijdig ook typisch Nederlands zijn en een goed beeld geven van de vakantiemogelijkheden op de Hondsrug.’ Hij vond het onderzoek zo leuk, dat het hem heeft geholpen in zijn keuze van de vervolgopleiding. Hij doet nu het associate degree programme van leisuremanagement. Daarna hoopt hij een soortgelijke hboopleiding te doen. ‘Ik ben het nieuwsgierige type. Het onderzoek heeft mij over de streep getrokken.’ Cirsten vertelt dat de kennismaking met de beide karakteristieke Geoparken in de vorm van een challenge is gegoten om er een snufje extra spanning aan toe te voegen. De start van de expeditie vindt plaats in Annen bij groepsverblijf annex outdoor specialist Breeland Recreatie. De deelnemers gaan op een ‘outdoor cooking challenge’ waarbij ze verstopte ingre-
110
diënten voor een voedzaam maal langs een van te voren bepaalde route moeten oppikken per fiets en kano. Daarna mogen de vakantiegangers hun culinaire kookkunsten tonen. Cirsten en Henrieke mochten pas vorig najaar aan de slag met het samenstellen van het programma nadat zij een ‘pitch’ hadden gewonnen. Ze hebben alles op alles gezet om als winnaars uit de bus te komen. ‘Wij wilden heel graag als winnend team de expeditie gaan samenstellen omdat er allerlei elementen in zitten die wij later in het vak kunnen gebruiken. Er komen organisatorische zaken bij kijken, maar ook onderzoek, promotie en het bedenken van een attractief pakket voor een geslaagd evenement. Een mix van serieuze wetenswaardigheden en vermaak. De vrijheid die we daarbij kregen voor het bedenken van een levensvatbaar en uitvoerbaar arrangement stond ons ook aan’, vertelt Cirsten opgewekt.
De belangrijkste hotspots van het gebied Voor de studenten is de Geopark Expeditie de afstudeeropdracht voor hun associate degree Leisure management. ‘We laten de deelnemers de belangrijkste hotspots in het gebied zien’, legt Henrieke uit. Als vervoermiddel tussen alle attracties en activiteiten is gekozen voor een Oldtimerbus. Bij elkaar wordt er toch zeker ruim 200 kilometer gereisd in het Nederlands-Duitse grensgebied. Daarnaast leggen de deelnemers delen van de tocht per fiets, step, wandelend of in de huifkar af. Een gids vertelt over de ontstaansgeschiedenis van het bijzondere landschap op de Hondsrug bij Gasselte en aan de boorden van recreatieplas Nije Hemelriek mogen de expeditiegangers gewapend met elastieken en bamboe een bouwwerk realiseren. Dat belooft de nodige hilariteit. Expeditie Robinson maar dan op de Hondsrug. Vervolgens doet de tocht gastenverblijf Alinghoek bij Drouwen aan voor een buffet, daarna gaan de families gezellig klompen beschilderen die ze aansluitend dragen tijdens de door henzelf bedachte klompendans. De volgende dag staat er in alle vroegte een safari in het bos met een natuurgids op het programma, een onderhoudend bezoek aan het Hunebedcentrum en een stadsbezichtiging van Coevorden met een afsluitende barbecue aan het Ermerstrand.
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
Na twee dagen op de Hondsrug vindt de oversteek naar het tussen Bramsche en Osnabrück gelegen natuur- en Geopark TERRA.vita plaats. Als aftrap van deze tweedaagse ontdekkingsreis mogen de deelnemers naar fossiele haaientanden zoeken in een groeve, vervolgens maken ze een tocht per draisine van Bippen naar Nortrup door het hoogveen, een fietstocht, krijgen ze van een expert een survivaltraining, bezoeken ze een pottenbakkerij en volgt er een treinreis per smalspoor. Als afsluiting van het enerverende programma dient een expeditie naar een onlangs toegankelijk gemaakte grot in een heuvel bij Osnabrück. De prijs waarop de deelnemers kans maken bestaat uit een volledig verzorgd weekeinde weg naar een van beide Geoparken. ‘Waar de reis naar toe gaat is afhankelijk van de winnaar en of die uit Duitsland of Nederlandse komt’, zegt Henrieke. ‘We leren er veel van. We verbeteren ons zelf omdat we gedwongen zijn echte oplossingen te bedenken als er zich een probleem voordoet. We moeten ook heel exact de planning doornemen zodat de tijdstippen waarop activiteiten plaats vinden echt kloppen en we niet gaan uitlopen met het programma.’
111
Zelfs de plaspauzes staan in het draaiboek Alles is nauwgezet opgenomen en verwerkt in een draaiboek dat van minuut tot minuut een overzicht biedt van het programma. Cirsten met een lach: ‘Zelfs de plaspauzes en de tijd nodig voor het in- en uitstappen van de bus zijn meegenomen in het tijdschema. Als je dat over het hoofd ziet, loop je snel achter de feiten aan en moet je onderweg jakkeren met de bus om tijd in te halen. Dat is niet de bedoeling. We gaan zelf ook mee op expeditie, dus als we iets zijn vergeten dan merken we het direct. We komen er echt wel achter.’ Een snelkookpan voor het leren. Van de opdracht hebben Cirsten en Henrieke al bij voorbaat veel opgestoken. De studenten hopen dat de ervaringen met deze eerste Geopark Expeditie uitmonden in een commercieel arrangement voor toeristen. ‘Het zou mooi zijn als er een doorstart komt en dat reisbureaus met het aanbod de boer opgaan.’ Volgens Henrieke zijn de ondernemers in Zuidoost Drenthe enthousiast. ‘Die hebben het idee met open armen ontvangen. In het recreatieaanbod in Drenthe mag ook wel wat meer actie komen, het is nu over het algemeen allemaal behoorlijk kneuterig en gezellig. Iets meer power mag wel.’ Nu al staat vast dat de deelnemers een ongekend originele kijk op de gebieden aangereikt krijgen. Succes verzekerd. Alle betrokken partijen hopen dat de Expeditie een blijvertje blijkt.
112
De praktijk moeten studenten aan den lijve ervaren Voor Sandra Hoekstra is projectonderwijs een verademing. De docente aan de Associate Degree opleiding Leisure Management van Stenden Hogeschool in Emmen ziet het als een ideale methodiek om de connectie met het werkveld steviger vorm te geven. Ze is enthousiast over de wijze waarop de innovatieve toeristische netwerkorganisatie IK Drenthe Toerisme en Recreatie vernieuwende projecten mogelijk maakt waarin studenten een cruciale rol spelen. De Family Event en de Landesgartenschau Papenburg springen er wat haar betreft uit. ‘Het gevoel dat studenten krijgen kun je in het onderwijs op een school niet nabootsen. Ze ervaren aan den lijve hoe het in de praktijk van het latere werk toegaat. Dat geeft een ‘wow’ effect.’
Sandra heeft de hbo-studenten Cirsten Kreuze, Jasmijn Hollander en Henrieke Schadenberg begeleid bij het opzetten en organiseren van het meerdaagse evenement in de twee geoparken aan weerszijden van de grens. Die studentes moesten als onderdeel van hun stageopdracht op hun beurt de tien betrokken mbo-studenten van het Alfa-college in Hoogeveen aansturen en ook contact onderhouden met de vijftien studenten van de Hochschule Osnabrück die het Duitse deel van het actieve belevingsarrangement voorbereiden. Dat niet alles altijd even soepel verliep, hoort volgens de docente bij de leerervaring. Zo ervoeren de studenten dat het onderling contact houden via mobieltjes in de praktijk niet voldoende blijkt om de klus te klaren. Fysiek contact is nodig om te checken of taken goed zijn uitgevoerd en de doelstelling wordt gehaald. ‘Beide partijen hebben onderschat hoe moeilijk het samenwerken op afstand is.’ In de toekomst wil Sandra ook de betrokkenheid van alle studenten bij het geheel van het project beter waarborgen. ‘Nu hebben vooral de hbo-studenten er een goed gevoel
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
bij omdat zij tot aan de uitvoering bij het arrangement betrokken zijn. Zij voelen zich meer gewaardeerd.’ De mbo-studenten waren bij het bedenken van het Family Event vooral ingezet bij het voorwerk en deskresearch. Daardoor hebben ze zich minder verantwoordelijk voor het totaal gevoeld. ‘Die studenten hebben de voortgang gemist. Dat is jammer.’ Het is de kunst om als docent dan niet te snel in te grijpen. Want juist de praktijkervaring is een exceptioneel leerelement waar de theorie in de schoolbanken of een praktijkopdracht binnen de setting van de school niet tegenop kan. Doordat het project uit de koker van het innovatie kennisplatform IK Drenthe kwam konden ook relatief makkelijk Duitse partners aanhaken, meent de docente. ‘De samenwerking met Geopark de Hondsrug en Terra.vita aan Duitse zijde is heel goed bevallen. Zij verstonden de kunst om de studenten voldoende vrij te laten, maar op relevante momenten ook de hardheid van de praktijk te laten zien. Studenten mogen ook leren, niet elk bedrijf kan dat voldoende vrijlaten en begeleiden. Absoluut een mooie manier van werken.’ Sandra gaat er van uit
dat het Event volgend jaar een vervolg krijgt maar dan met de opdracht aan studenten om arrangementen voor andere doelgroepen te bedenken. ‘Prachtig om te zien en ervaren dat Duitsers alles van A tot Z hebben geregeld, terwijl de Nederlandse studenten in hun opzet vrijer en creatiever zijn. Duitsland is echt veel meer gestructureerd.’ Ze ziet volop mogelijkheden om de samenwerking met de oosterburen in de komende jaren verder uit te werken. ‘Studenten leren daardoor ook iets over omgaan met cultuurverschillen. Dat is hartstikke waardevol. Ik ben heel blij met dit soort praktijkprojecten. Studenten ervaren daardoor dat het best lastig kan zijn om met meerdere opdrachtgevers te maken te hebben.’ Bovenal hebben ze een werkervaring opgedaan waaraan ze een goed gevoel overhouden. En dat dankzij een onderwijsmethodiek die er toe doet. Zowel de toeristische sector als de opleidingen varen er wel bij en voor studenten en docenten voegt het een extra dimensie toe.
113
Jarenlang was het Noorder Dierenpark in Emmen, dat in 2004 verder ging onder de naam Dierenpark Emmen, het visitekaartje van Drenthe. De dierentuin gold in de jaren negentig van de vorige eeuw in Europa als toonaangevend vanwege de vernieuwende wijze waarop flora en fauna uit alle werelddelen aan het bezoek werden gepresenteerd. Die innovatieve en smaakmakende rol als koploper gaat het park vanaf 2016 weer vervullen. Roelinus Reurink, accountmanager bij Dierenpark Emmen, schetst dat de plannen een geheel nieuwe dimensie aan ‘een dagje dierentuin’ geven. ‘Ik ben er heel enthousiast over.’
Venster naar andere wereld ROELINUS REURINK
In zijn hoogtijdagen trok de dierentuin 1,5 miljoen bezoekers, dat aantal daalde gestaag tot onder een miljoen. Een ontwikkeling die te maken had met het uitblijven van noodzakelijke vernieuwing, de beperkte ruimte in het centrum van Emmen en een achterblijvende exploitatie. In 2010 balanceerde het dierenpark op het randje van een faillissement, maar zelfs dat was voor een park dat in dat jaar tevens haar 75 jarig bestaan vierde niets nieuws. Ook in de jaren zestig van de vorige eeuw verkeerde het dierenpark in een crisis door dalende bezoekersaantallen. Het gaf toen de impuls tot een PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
grootscheepse herinrichting, waarbij de herschepping van een Afrikaanse savanne bewondering oogstte. Roelinus is al 45 jaar werkzaam bij de dierentuin. De geboren en getogen inwoner van Emmen heeft in al die jaren de nodige pieken en dalen in het bestaan meegemaakt. Onder de nieuwe naam Wildlands, Adventure Zoo Emmen voorziet hij een terugkeer naar de top. ‘Het wordt heel mooi. Alles klopt van A tot Z.’ Zijn ogen glimmen bij het vooruitzicht. Eigenlijk kan hij niet wachten tot de officiële opening in het voorjaar van 2016. Niet alleen
verdubbelt de dierentuin in omvang aan de Es, de groene situering aan de rand van Emmen past ook beter. Daarnaast maakt de attractie gebruik van de nieuwste communicatietechnieken om bezoekers zo getrouw mogelijk uiteenlopende exotische werelden te laten beleven. Kosten nog moeite worden gespaard in de ingrijpende operatie om Emmen landelijk als meerdaagse attractie op de kaart moet zetten. ‘Wildlands’ dat tevens een congrescentrum en stadstheater herbergt, verbeeldt na de verhuizing van alle dieren naar hun nieuwe onderkomens drie 115
onderscheidende werelden. ‘Serenga’ neemt de bezoekers mee naar het hete, droge landschap van de Sub-Sahara, met de wilde dieren op de savanne. ‘Jungola’ krijgt onderdak in een grote kas van 2,5 voetbalvelden omvang. De tropische, vochtige hitte van de oerwouden rond de evenaar zal zelfs hartje winter het gevoel geven in Thailand te zijn. ‘Nortica’ is o.a. de thuisbasis van de ijsberen die na jarenlange afwezigheid weer tot de blikvangers van het dierenpark mogen uitgroeien. Zij spelen ook de hoofdrol in een fantasievolle 4D animatie die volgens Roelinus het neusje van de zalm belooft te zijn. ‘Op dat gebied hoeven we echt niet het wiel opnieuw uit te vinden. We verfijnen de animatie tot een zinnenprikkelende belevenis die mensen nergens anders op die manier mee kunnen maken.’
116
Drenthe als gastvrije provincie Het is nu al het handelsmerk van het personeel om exceptioneel gastgericht te handelen en behulpzaam te zijn. In trainingen wordt er op gehamerd bezoekers te verrassen door hun waar mogelijk zo dicht mogelijk bij de natuur te brengen. ‘Gasten moeten zich thuis gaan voelen. We hebben er allemaal baat bij als zij Drenthe als gastvrije provincie ervaren. We zullen het in de toekomst nog meer toe moeten spitsen op de beleving van de gast. Ik ben er van overtuigd dat het beter en anders kan en ook moet. Daarin kan IK Toerisme een rol spelen.’ Als voorbeeld noemt Roelinus de door studenten in samenspraak met de Geoparken Hondsrug en Terra Vita ontwikkelde arrangement voor een Family Event. ‘Heel leuk. Dat soort activiteiten spreken tot de verbeelding. Daarmee versterken we elkaar.’ In de jaren negentig ontving Noorder Dierenpark een prijs als ‘Museum of the year’, een toonaangevende Europese onderscheiding. Met ‘Wildlands’ heeft de grootste attractie van Noord-Nederland weer een prijswinnend concept in huis. ‘Nederlanders zijn niet moe van nieuwe attracties, als ze je maar in een volledig andere wereld voeren. Alles draait om beleving, dat is de hoofdmoot.’
Expeditie in het dierenrijk Wildlands wil een venster bieden op andere werelden. Een bezoek aan de dierentuin voert de gast mee op een spannende expeditie in het dierenrijk die zijn weerga niet kent. Het eerste jaar mikt Emmen op 1,3 miljoen bezoekers, waarmee de attractie zich als voorheen kan nestelen in de top tien van dagattracties in Nederland. Samenwerking binnen de recreatiesector in Noord-Nederland en het Duitse achterland helpt volgens Roelinus om de hele regio een stevige impuls te geven. ‘Wildlands fungeert daarin als pijler. Heel veel toeristische partijen kunnen baat hebben bij de realisatie van de nieuwe dierentuin. Iedereen kan meeprofiteren.’ Het toeristisch platform IK Toerisme dat door Stenden Hogeschool en Alfa-College is ingericht volgens de principes van multidisciplinaire samenwerking en ‘regionale comakership’ tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven biedt volgens Roelinus zicht op een goede en vooral gezonde samenwerking tussen belanghebbende partijen. ‘We weten van elkaar welke doelen wij willen bereiken. De verschillende partijen die aan IK deelnemen kunnen gebruik maken van studenten van opleidingen van Stenden Hogeschool en Alfa-College. Dat zijn straks de mensen die leiding gaan geven of zaken organiseren die van belang zijn voor de verdere groei van het toerisme in Drenthe.’ Voor Dierenpark Emmen, straks Wildlands, is het Duitse achterland een interessante substantiële groeimarkt. Duitstalige studenten kunnen bij het aanboren van toeristenstromen een belangrijke rol spelen. Daar valt nog een wereld te winnen. ‘Op subtiele wijze kunnen we Duitsers over de grens op ons attent maken en omgekeerd kunnen we onze bezoekers de Duitse regio tonen. Het mes snijdt aan twee kanten. Duitse studenten weten bij uitstek wat een Duitse toerist verwacht. Heel PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
vaak gaan wij toch bij het bedenken van een aanbod of arrangementen uit van een Nederlandse invalshoek, die kan behoorlijk verschillen met de verwachtingen van Duitsers. Door kennis te delen, kunnen leuke dingen ontstaan’, voorziet de accountmanager. De samenwerking van Stenden Hogeschool en Alfa-College met de Hochschule Osnabrück is in dat opzicht veelbelovend, meent Roelinus. Zo is een lunch tussen de middag bestaande uit een belegd broodje voor een Duitser een geheel nieuwe ervaring. ‘Ik zou wel eens onderzocht willen hebben of Duitsers bij voorkeur vasthouden aan hun eigen gewoonte of het juist leuk vinden om een Nederlandse culinaire ervaring op te doen. Een andere vraag is hoever een Duitser bereid is te reizen voor een dagtrip. Wederzijds zijn dit belangrijke inzichten. Ook attracties in Duitsland zullen willen weten wat de Nederlandse gast verwacht. We vormen een Eurregio.’ Omdat de belevingswerelden van dierentuin 2.0 zich lenen voor een meerdaags bezoek is het voor Wildlands interessant samen met hoteliers en bungalowparken arrangementen te ontwikkelen voor bezoekers aan beide zijden van de grens. ‘Een goede samenwerking is een vereiste’, aldus Roelinus. ‘Ook een hotel in Meppen kan een arrangement met ons maken.’ De ontsluiting naar het nieuwe dierenpark wordt gevormd door een imponerend stadsplein dat zich tevens leent voor grote activiteiten zoals Serieus Request of een uitvoering van The Passion, oppert hij. Een belangrijke rol, zo niet een cruciale, is er voor de medewerkers die moeten uitmunten in de juiste toon en benadering van de bezoekers. ‘Niet alleen op z’n quasi Amerikaans ‘hello, how are you’ maar welgemeend hartelijk, betrokken en geïnteresseerd.’
117
WERK in
UITVOERING het vervolg
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
119
PARTNERS zoeken elkaars kracht over de grens
120
Bij het opmaken van de balans na 2,5 jaar van het project Community of Practice Toerisme (CoPT), waarvan vanaf begin 2013 de naam is gewijzigd in IK Drenthe speerpunt Toerisme en Recreatie, constateerden de ruim dertig partners die onder de paraplu van het project CoPT vallen, dat de samenwerking tussen het lectoraat en de bedrijven zoveel perspectief biedt dat een vervolg wenselijk is. Het project, waarin beroepsonderwijs, brancheorganisaties en werkveld samenwerken, heeft in haar projectplan staan dat de innovatieve methodiek van het dubbellectoraat ‘Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie’ van Stenden Hogeschool/Alfacollege’ een vervolg zal krijgen in de Euregio. Projectleidster en kenniskringlid drs. Cigdem Zantingh verwacht in oktober 2014 met de nazomerschouw haar rapport te presenteren waarin de voornaamste resultaten, conclusies en aanbevelingen voor de toekomst van het project beschreven staan. ‘Hopenlijk kunnen we doorgaan’,
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
121
concludeert ze vooruitlopend op dat tussentijdse document. Vooral in de Euregio liggen volop mogelijkheden is de mening van de samenwerkende bedrijven, het lectoraat en de gemeente Emmen. De realisatie van kennisallianties met het regionale toeristische werkveld leverde nieuwe combinaties van leren en werken op.
innovatieve arrangementen met onze Drentse en Duitse partners in de Euregio’, aldus Cigdem. Met name de twee Geoparken, De Hondsrug en Terra Vita, waren daarin vaak voorlopers. ‘In de gezamenlijkheid, ook met de gemeente Emmen, hebben we aangegeven een doorstart te willen met deze CoPT, maar dan sterk Euregionaal verbonden. We doen een poging tot doorstart.’
In de huidige vorm heeft het succesvolle project CoPT (Community of Practice Toerisme), in het IK (Innovatiekennisplatform) netwerk Drenthe, niet het eeuwige leven. Hoewel zeer duurzaam, heeft het een tijdelijk karakter. Per 1 juli is namelijk de SNN subsidie op en moeten de initiatiefnemers op zoek naar een duurzaam vervolg om het prachtige en krachtige netwerk (een van de weinige groeiende netwerken met zeer actieve partners op het gebied van Leisure en Toerisme in de regio) toekomstbestendig te houden. ‘De betrokkenen in dit netwerk zijn zeer enthousiast over de lijn die we ingezet hebben op het gebied van 122
Het project zou daarmee het gedroomde vervolg krijgen dat ook goed past bij de intenties en doelstellingen van het dubbellectoraat. De multidisciplinaire aanpak in clusters en netwerken van voorlopers en volgers volgens het principe van comakership, zoals de samenwerking tussen mbo en hbo met het werkveld wordt aangeduid, blijkt vrucht te dragen. De partners die met hun profiel in het boek zijn belicht, blijken allen op eigen wijze baat te hebben gehad bij de vernieuwende werkwijze.
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
123
Het vervolg van het project zal sterker dan voorheen ook de samenwerking over de grens heen betrachten. Het fundament daarvoor is al gelegd in enkele concrete projecten zoals de succesvolle Geopark Expeditie, de Landesgartenschau Papenburg en de betrokkenheid daarbij van Hochschule Osnabrück. De regio Meppen, Lingen en Osnabrück met vestigingen van deze beroepsopleiding is nadrukkelijk in beeld bij het uitstippelen van de routekaart voor de toekomst. De voorlopers nodigen geïnteresseerde volgers in de toeristische- en recreatieve sector van harte uit aan te haken. ‘Door de samenwerking in projecten en onderzoeksvragen uit te breiden versterken we elkaar. Dat is de kracht van het kennisplatform die we graag met zoveel mogelijk relevante partijen willen delen’, zegt Cigdem. ‘In die ontwikkeling nemen we elkaar mee. Betrokkenheid en vertrouwen zijn belangrijke ingrediënten gebleken om innovaties tot stand te brengen.’ 124
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
125
126
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
127
128
PR OF I EL EN
VA N
PA R TN ER S
129
Colofon Redactie Cigdem Zanting, projectleider IK Drenthe Toerisme en Recreatie Tekst Fokko Bosker, Bosker tekstwerk Fotografie Willem Jan Kleppe Vormgeving Kuenst (Meinte Strikwerda) / Flam (Pieter Malfiet) Druk Flyer Alarm Uitgave lectoraat duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie
Oktober 2014
130
Lectoraat Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie Professorship Sustainable innovation in the regional knowledge economy
Gezamenlijk het toerisme op een hoger plan brengen Jong en dynamisch. Energiek en inspirerend. En vooral: Werk in uitvoering. Dat zijn een paar trefwoorden die het innovatieve kennisplatform IK Drenthe speerpunt Toerisme en Recreatie goed omschrijven. Precies 2,5 jaar heeft het vernieuwende toeristenplatform in Zuidoost Drenthe er op zitten. Een mooi moment voor een tussenbalans. De werkwijze van het lectoraat ‘Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie’ schiet inmiddels wortel in de gastvrijheidsbranche, het toerisme en de recreatie. De eerste vruchten worden geplukt. Graag willen de gemeente Emmen/IK Toerisme en het dubbellectoraat van Stenden Hogeschool/Alfa-college de prikkelende ervaringen met onderwijs, brancheorganisaties en werkveld delen. Want uiteindelijk zijn het de ondernemers en het onderwijs, in comakership, die het samen moeten doen. ‘Profielen van partners’ beschrijft de eerste oogst.
