Prof. dr. Koen Caminada

Ambitie niet gehaald, gemiste kans. Enkele noties bij belastinghervorming

Nederland doet zichzelf tekort: waarom willen we

geen welvaartsverhogende belastingpolitiek?

Prof. dr. Koen Caminada Afdeling Economie Faculteit der Rechtsgeleerdheid

Seminar Wim Drees Stichting voor Openbare Financiën 18 september 2015 Den Haag Leiden University. The university to discover.

Even voorstellen -

Koen Caminada, hoogleraar Empirische analyse van sociale en fiscale regelgeving, Universiteit Leiden

-

Wetenschappelijk-directeur Fiscale en Economische Vakken

-

Coördinator onderzoeksprogramma Hervorming Sociale Zekerheid

-

Lid Belastingcommissie Inkomstenbelasting en Toeslagen

-

Onderzoeksgebieden - Empirische analyse van sociale en fiscale regelgeving - Verdeling van baten en lasten sociale zekerheid en pensioenen - Fiscaal-economisch beleid / progressie belastingstelsel - Hervorming van sociale en fiscale regelgeving - Poverty EU en OECD

Leiden University. The university to discover.

Omgeving (1) -

Discussie over hervorming belastingstelsel speelt alweer een paar jaar: Commissies Van Weeghel en Van Dijkhuizen.

-

Laatste grote herziening 2001 (start in 1997)

-

Mirrlees Review (2011)  huidig belastingstelsel belangrijkste oorzaak voor geringe prikkels arbeidsparticipatie vanwege te hoge marginale tarieven op arbeid.

-

Belastingcommissie Inkomstenbelasting en Toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel – Interimrapport (2012) en Eindrapport (2013)

-

Kamerbrief Keuzes voor een beter belastingstelsel (2014)

-

Politiek draagvlak lijkt (leek) inmiddels aanzienlijk …..

-

Europese Commissie en OECD moedigen Nederland aan het belastingstelsel aan te passen. Leiden University. The university to discover.

Belastinghervorming, belastingpakket of Belastingplan? -

Met veel tamtam aangekondigd; nu van de baan, want smeergeld wordt al weggegeven

-

Gemiste kans: kan veel eenvoudiger, activerender en eerlijker

-

Sinds 2011 lasten 19 miljard verzwaard  lastenverlichting op arbeid belangrijk voor werkgelegenheid en groei

-

Maar de timing is (steeds weer) beroerd: lastenverhoging als het slecht gaat met de economie en lastenverlaging als het goed gaat.

-

Urgentie ontbreekt. Op dit moment loopt Nederland door rommelige fiscale vormgeving welvaart mis. Hoeveel? Kwart miljoen banen!


Omgeving (2): De zolder opruimen Inkomensbeperkende regelingen en Toeslagen A: Belastinguitgaven (98 regelingen)

15,1

-Indirecte belastingen (43 regelingen)

7,2

-Directe belastingen (55 regelingen)

7,9

B: Heffingskortingen (13 kortingen)

36,4

C: Toeslagen (4 toeslagen)

10,7

D: Enkele overige grote regelingen

26,7

-Eerste eigen woning

10,1

-Pensioenen (box 1 - box 3)

13,6

-Verlaagd IB-tarief senioren

3,0

Totaal: 118 regelingen

88,9 Leiden University. The university to discover.

Omgeving (3): Belastingwetgever discrimineert volop  forse belastingdrukverschillen 1. Belastingdrukverschillen worden in NL maar zeer beperkt veroorzaakt door inkomenshoogte (progressie tarieven) 2. …. of door heffingskortingen 3. maar vooral door - leefvorm (alleenstaanden / samenwonenden) - inkomensaanbreng partners - huishoudensamenstelling (aanwezigheid van kinderen) - voorkeuren opvoeden kinderen (opvang) - voorkeuren eigen woning / huurhuis - arbeidsmarktstatus - arbeidspatronen (eenverdieners, tweeverdieners, zelfstandigen) - financiering met vreemd of eigen vermogen Leiden University. The university to discover.

Omgeving (3): Mediane druk inkomensheffingen 2012

Bron: Caminada (2015)

€ 46.930  P10=21% P50=38% P90= 51%

€ 274.026  P10=37% P50=55% P90= 61%

Beleidskeuze: In welke mate wil de maatschappij bij belastingheffing rekening houden met inkomensdraagkracht en in hoeverre mogen allerlei andere kenmerken van huishoudens hierbij een rol spelen? Leiden University. The university to discover.

Omgeving (4): Economisch beeld 2012

2013

2014

2015

2016

Mutatie in %

-0,8

-1,0

0,1

0,9

1,3

Werkloosheid x 1000

516

647

660

620

605

in %

5,8

7,3

7,4

6,9

6,7

EMU saldo

-3,9

-2,4

-2,4

-2,1

-1,4

Structureel EMU saldo

-2,2

-0,7

-0,5

-1,1

-1,2

EMU schuld

66,1

67,6

67,9

66,4

64,5

Collectieve uitgaven

47,1

47,1

46,4

44,8

43,6

Collectieve lasten

36,0

36,6

37,5

37,0

37,1

Werkgelegenheid

Overheidsfinanciën


Omgeving (5): Spelregels rondom lastenverlichting Verdragen en spelregels zijn er met reden: 1. Structureel EMU saldo nog aan de hoge kant en loopt op: Reactie EC? Verkopen als hervorming?

Ja, want Belastingplan 2016 (blz. 36) omvat 24 maatregelen Nee, want 19 maatregelen met budgettair beslag < 500 mln Nee, want vooral fiscale fine-tuning Nee, want nauwelijks werkgelegenheidseffecten

2. Spelregels trendmatig begrotingsbeleid: meevallers lopen in het tekort.


Omgeving (6): The Political Economy of Tax Reform In the real world (i.e. not the one inhabited by tax theorists), proposals for tax reform are constrained by politics – not least the unfortunate observation that

those who lose from tax reforms tend to be vengeful while those who gain from them tend to be ingrateful. This can lead in tax policy, perhaps more than in other areas of public policy, to a ‘tyranny of the status quo’.

P. Johnson en G. Myles (2011), The Mirrlees Review, Fiscal Studies, vol. 32, no. 3, p. 323 Leiden University. The university to discover.

Van Kabinetsbrief Keuzes voor een beter belastingstelsel naar Belastingplan 2016 Brief bevat nuttige gedachten  wijst een goede algemene richting aan -

Herschikking fiscale lasten levert maatschappelijke winst op +++++

-

Keuze voor een helder doel (100 duizend extra banen) ++

-

Lijn voorstellen Cie-Van Dijkhuizen onderschreven +++

-

Vereenvoudiging is noodzaak ++++++++++++++++

-

Keuze voor een lang tijdpad + (maar dan moet je wel weten waar naartoe gewerkt zal worden …)

Op zoek naar welvaartsverbetering? -

Mirrlees Review etc. gelezen?

-

Ontbreekt: Wat vraagt “de buitenwereld” van Nederlandse fiscaliteit?

-

Geen inhoudelijke reactie op de voorstellen Cie-Van Dijkhuizen. Herhaald uitstel – late reactie, twee jaar na interim-rapport.

-

Sluit diverse “keuzes voor een beter belastingstelsel” uit: - Stilzwijgend: veel voorstellen Van Dijkhuizen blijven onbenoemd - Expliciet: HRA en pensioensparen - Halfslachtig: belasting op vermogen en ondernemerschap - Onjuiste gronden: “De commissie Van Dijkhuizen heeft geadviseerd bestaande toeslagen te bundelen in één zogenoemde huishoudentoeslag. Deze als vereenvoudiging bedoelde operatie is echter niet uitvoerbaar gebleken.”

Fundamente herbezinning ontbreekt … -

Onduidelijk hoe herschikking lasten er uit zou moeten zien

-

Brief schetst vooral reeks beperkingen en onmogelijkheden

-

Chery picking voorstellen

-

Ontbreken heldere vragen om tot politieke consensus te komen: - Consumptie zwaarder belasten? - IB-ondernemers en dga’s meer bijdragen? - Gepensioneerden meer bijdragen?

- Hoe belangrijk is neutraliteit (óók van leefvorm)? - Relatie Vpb / klassieke stelsel / renteaftrek? - Lastendruk vermogensbestanddelen / erfenissen? - Hoe verbetering prikkels onderkant van de arbeidsmarkt? - Mate van rondpompen van geld – fiscale balansverkorting?

Kabinetsbrief 19 juni 2015: diverse pakketten Pakket 1: feestpakket - lastenverlichting (te weinig targetting): 5 mld 1. Inkomensafhankelijke combinatiekorting (+€ 0,3 mld), verhoging kinderopvangtoeslag (+ € 0,3 mld)  bevordering arbeidsparticipatie van werkende ouders met jonge kinderen te bevorderen.

2. Gericht loonkostenvoordeel (LIV) aantrekkelijk voor werkgevers mensen met lage inkomens aan te nemen (+€ 0,5 mld). 3. Verlaging tarief 2 en 3 van IB met 1,85%-punt (+€ 2,60 mld). 4. Verhoging schijfgrens toptarief 52% naar € 66.421 (+€ 0,90 mld). 5. Verhoging arbeidskorting relevant inkomensgebied (+€ 2,60 mld). Afbouw = tariefverhoging met 4%. 6. Medefinanciering door volledige afbouw algemene heffingskorting (-€ 2,0 mld). Afbouw = tariefverhoging met 4,8% Lastenverlichting deels gericht op werkenden werkgelegenheid: + 35.000

Kabinetsbrief 19 juni 2015: diverse pakketten Onderdeel pakket 1??? a) Aanpak belastingontwijkingsmogelijkheden / emigratielek dga’s (moet opleveren = 65 mln). b) Hervorming VRH (box 3). Progressieve tarieflijn op basis van toegerekend rendement per vermogenstitel - R1: spaarsaldo 1,63% - R2: aandelenportefeuille, onroerend goed en obligaties: 5,50% Periodieke herijking obv in markt gerealiseerde rendementen. Vermogensmix belastingplichtigen wordt langs forfaitaire maatstaven gedifferentieerd. Tarief blijft 30% Schijf Box 3-vermogen RI (sparen) + RII (beleggen) Vermogensheffing 1

0-100.000

0,67*1,63% + 0,33*5,5% = 2,9%

0,87%

2

100.000 – 1 mln

0,21*1,63% + 0,79*5,5% = 4,7%

1,41%

3

> 1 mln

0*1,63%

1,65%

+ 1,00*5,5% = 5,5%

Empirische basis voorstel opmerkelijk (1) Rendementen per 10%-vermogensgroep, 2006-2011 Spaargeld Obligaties Onderste 50% 6ᵉ 10%-groep 7ᵉ 10%-groep 8ᵉ 10%-groep 9ᵉ 10%-groep Top 10% Top 1%

1,8 2,0 2,0 2,1 2,1 2,3 2,3

3,8 4,3 5,1 4,2 4,2 3,1 2,8

Aandelen

2ᵉ woning

Totaal

Na CPI

2,5 1,5 1,6 1,3 1,5 0,7 0,2

-1,5 -0,8 -0,5 -0,4 -0,5 -0,3 -0,7

1,3 1,7 1,6 1,5 1,5 1,2 0,8

0,0 0,4 0,3 0,2 0,2 -0,1 -0,5

Lange-termijn rendement 1990-2012 3,7 3,7 3,8 3,8 3,9 4,3 4,6

0,7 0,7 0,8 0,8 0,9 1,3 1,6

Bron: CPB / CPI van CBS

•

SER (1998): keuze matig forfaitair rendement houdt rekening met inflatie.

•

Toenmalig minister Zalm: ‘De vier procent beoogt te zijn het reële rendement dat je op langere termijn met beleggen risicovrij moet kunnen halen. Dan kom je inderdaad uit bij de staatsobligaties als benchmark.’

•

Er is met 4% een te hoog forfaitair rendement toegerekend door de belastingwetgever  ‘gelegaliseerde belastingroof’ Leiden University. The university to discover.

Feitelijk rendement box 3 cf Cie-Van Dijkhuizen (2)

Kabinetsvoorstel: Sparen (5 jaar): 1,63%

Beleggen:

Aandelen Onroerende zaken Obligaties Gewogen

8,25% 4,25% 4,00% 5,50%

Box 3-voortstel overig -

Feitelijk rendement gemiddeld lager dan 4%  idem voorstel progressief tarief. Illustratief (MvT blz. 50): tegenbewijsregeling  erosie grondslag. Lastendruk > 100%

-

Gedragsreacties / fiscale arbitrage (partners)  niet budgettair neutraal

-

Buitenlandse belastingplichtigen: Europeesrechtelijk houdbaar?

-

Realisatiebeginsel lastig toepasbaar. Van-Dijkhuizen was zo gek nog niet.

-

Goede stap voorwaarts? Fictie op fictie gestapeld. Complex. Illustratie MvT blz. 50: “De langetermijnrendementen op onroerende zaken, aandelen en obligaties worden bepaald ….

Kabinetsbrief 19 juni 2015: diverse pakketten Pakket 2 = zuur; heeft het (nog) niet gehaald -

Uniformering btw-tarieven, maar voedingsmiddelen blijven in 6%-tarief . Compensatie: lasten van ’mensen’ omlaag.

-

Meer gelijke behandeling van eigen en vreemd vermogen

-

Verdere vergroening (verhoging energiebelastingen)

-

Verruiming gemeentelijk belastinggebied (€ 2- 4 mld)  lasten op arbeid verder omlaag. Wel hogere lokale lasten via OZB (gebruikers) en ingezetenenheffing.

-

Zorgtoeslag (analyse van mogelijke vereenvoudigingen …)

Lastenverschuiving: compensatie gericht op ‘mensen’ (geen targetting)  beoogde winst werkgelegenheid: + 25.000 (maar vermoedelijk nihil).

Er is veel te zeggen voor een minder verstorende mix van belastingen Mate verstoringen belastingen:  weinig Vermogensbelasting (mn.‘immovable property’)

 veel Indirecte belastingen

Inkomstenbelastingen

Vennootschapsbelastingen

Mirrlees Review, OECD, EC, nationale literatuur

Welvaartsverhogende belastingpolitiek: forse verhoging OZB (gelijktijdige daling middelen gemeentefonds), afbouw HRA, uniforme én hogere btw, hogere erfbelasting; lagere lasten IB. Start filmpje. Leiden University. The university to discover.

Belastingmix internationaal perspectief, 2012 Total Taxes as % GDP Denmark Belgium France Sweden Finland Italy Austria Norway Luxembourg Hungary Germany Netherlands Slovenia Iceland Croatia

2012 48,1 45,4 45,0 44,2 44,1 44,0 43,1 42,2 39,3 39,2 39,1 39,0 37,6 36,8 35,7

Ranking 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Source: EC, Taxation trends in the European Union, 2014 edition

UK Cyprus Czech Rep. Greece Malta Spain Poland Estonia Portugal Ireland Slovakia Romania Latvia Bulgaria Lithuania

2012 35,4 35,3 35,0 33,7 33,6 32,5 32,5 32,5 32,4 28,7 28,3 28,3 27,9 27,9 27,2

Ranking 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30


Ranking NL belastingmix in EU-28, 2012 Structure of revenues Indirect taxes VAT Excise duties and consuption taxes Other taxes on products Other taxes on production Direct taxes Personal Income Corporate Income Other Social contributions Employers Empoyees Self- and non-employed Total Source: EC, Taxation trends in the European Union, 2014 edition

2000 12,5 6,9 2,6 2,0 1,0 12,0 6,0 4,3 1,6 15,4 4,5 7,9 3,1 39,9

% GDP 2012 change 11,9 -0,6 7,0 0,1 2,2 -0,4 1,5 -0,5 1,2 0,2 11,2 -0,8 7,7 1,7 2,1 -2,2 1,4 -0,2 16,0 0,6 5,4 0,9 7,0 -0,9 3,6 0,5 39,1 -0,9

Ranking 2012 22 24 26 8 14 13 13 20 6 2 19 2 1 11


Ranking NL in belastingmix in EU-28, 2012 Structure by level of government

Structure by economic function Consumption

20

Labour

8

Employed

6

Paid by employers

19

Paid by employees

2

Non-employed Capital Capital and business income Income of corporations

19 20 20 28

Income of self-employed (incl. SSC)

7

Total

16

Local government

22

Social security funds

4

EU Institutions

2

Total

11

7

Income of households

Stocks of capital wealth

Central government

Environmental taxes Environmental taxes

3

Energy

12

of which transport fuel taxes

22

Transport (excl. fuel)

3

Pollution/resources

2

12 11

Source: EC, Taxation trends in the European Union, 2014 edition

Property taxes

14


Fiscale behandeling DGA’s en zelfstandigen Box 2: Meer evenwicht AB-houder, IB-ondernemer, belegger en werknemer Er zijn veel fiscaal-gedreven DGA’s (chirurgen, partners Big 4)

AB-houder: meer dan 5% aandelen in een vennootschap Meestal ook werkzaam in de vennootschap, dan DGA: • werknemer (box 1)  vergelijkbaar met IB-ondernemer • aandeelhouder  vergelijkbaar met belegger 1. Breng gebruikelijk loon DGA meer in lijn met werknemer = verlaag doelmatigheidsmarge van 25% naar 10% 2. Beperkt belastinguitstel in box 2 = forfaitaire voorheffing over fiscaal vermogen 3. Verlaag box 2-tarief van 25% naar 22% (conform verlaging toptarief) Leiden University. The university to discover.

ZZP: veel armoede én solidariteit onder druk

Zelfstandigenaftrek MKB-winstvrijstelling Oudedagsreserve (FOR) Startersaftrek Stakingsaftrek Aftrek voor Speur & Ontwikkelingswerk Meewerkaftrek Startersaftrek arbeidsongeschiktheid Willekeurige afschrijving starters Totaal ondernemersfaciliteiten

Aantal

Budgettair belang

(x 1000)

2013 (mln euro)

713 718 78 163 14 1 27 1 40 721

1.859 1.170 120 107 16 8 7 1 8 3.296

Resultaat: • 400 dzd zzp-gezinnen onder de armoedegrens (<12 mille) • Tot 21 mille (= 2/3 modaal inkomen) géén bijdrage aan belastingen 

wél recht op AOW-uitkering Leiden University. The university to discover.

To Do list -

Vereenvoudiging toeslagen en heffingskortingen

-

Vennootschapsbelasting: fiscale behandeling van vreemd en eigen vermogen blijft ongelijk / fiscale constructiewerk multinationals

-

Subsidies op eigen huis en pensioen

-

Regime dga verandert niet

-

Fiscale behandeling zzp-ers (IBO?)

-

Erfenisbelasting verandert niet wezenlijk

Onzeker (tot zeer onzeker) -

Uniforme btw-tarieven

-

Gemeentelijk belastinggebied vergroot

De lasten op arbeid blijven (veel) hoger dan zonder hervorming  Louter pakket 1 ≠ belastinghervorming. Conclusie: teleurstellend; weinig extra banen

Als Koen Caminada het mocht doen …. Opbrengst maatregelen x mld

Bestedingen xld

Woningen (koop en huur)

25,5 Verlaging tarieflijn LB/IB (incl. premie ZVW)

49,9

Afschaffen HRA en eigenwoningforfait Extra opbrengst box 3 na vrijstelling van 2 ton Afbouw subsidies huurwoningen met 50%

14,5 Aanpassing 1ste, 2de, 3de schijf tot 30,2% 3,8 Aanpassing 4de schijf tot 40,2% 7,3 Verkorting nieuwe 1ste schijf

42,3 7,7 -0,8 2,7

Ongedaan maken inkomensafhankelijke AHK Stroomlijning

14,3 Fiscalisering AOW-premie

Schrappen aftrekposten waarvan de effectiviteit niet vast staat

9,5

Stroomlijning toeslagen (richten op laagste inkomens) Resterende aftrekposten tegen laag tarief

2,5 Arbeidsmarktprikkels 1,5 Verhoging arbeidskorting

Belasten van vrijstellingen (tegen laag tarief)

0,8

Minder verstorende belastingheffing (BTW en decentrale heffingen)

10,5 Overige aanwendingen

Uniform btw-tarief (opbrengst 50/50 voor lager btwtarief én lagere tarieflijn arbeid)

4,1

Beperken vrijstellingen btw (zolder opruimen) Ruimer lokaal belastinggebied (besparing GF) DGA: afslag gebruikelijk loon naar 10%

0,7 5,0 0,8

Beperking faciliteiten pensioensparen

3,8

Totaal opbrengsten

Lastenverlichting kabinet

Belastingfaciliteiten richten op prikkelbare groepen

Aanpassing forfaitair rendement Box 3 (5-jaar gemiddelde risicovrije spaarrente)

54,1 Totaal besteding / aanwending

5,0

-2,0

8,3 6,8 1,5

1,0 1,0

59,1

Als Koen Caminada het mocht doen (2) …. Centraal tarief inclusief premie ZVW Opslagtarief inclusief premie ZVW Schijfgrens Uniform btw-tarief

29,3% 39,3% € 55.000 18%

Werkgelegenheidseffecten: ruw via spoorboekje MICSIM (Jongen) van het CPB Arbeidsmarktprikkels - Verhoging arbeidskorting

32.500

- Belastingfaciliteiten richten op prikkelbare groepen

25.000

Stroomlijning toeslagen

45.000

Verlaging tarieflijn LB/IB (inclusief premie ZVW) - Aanpassing 1ste, 2de, 3de schijf - Ongedaan maken inkomensafhankelijke algemene heffingskorting Lastenverlichting generiek 5 miljard TOTAAL

121.000 10.000 14.000 247.500

Als Koen Caminada het mocht doen (slot) De inkomensverdeling kan tegen een stootje … Aandelen bruto huishoudinkomen per 10%-groep, 1990-2013


Piketty and Netherlands TABLE 7.2 Inequality of capital ownership across time and space Share of different groups in total capital

Top 10% "upper class" Including top 1% ("dominant class") Including next 9% ("well-t-do-class") The middle 40% ("middle class") The bottom 50% ("lower class") Corresponding Gini (synthetic inequality index)

Low inequality (never observed: ideal society?)

Medium inequality (= Scandinavia, 1970s-1980s)

Mediumhigh inequality (= Europe 2010)

High inequality (= US 2010)

Very high inequality (= Europe 1910)

30%

50%

60%

70%

90%

61%

50%

10%

20%

25%

35%

50%

25%

17%

20%

30%

35%

35%

40%

37%

33%

45%

40%

35%

25%

5%

41%

46%

25%

10%

5%

5%

5%

-2%

4%

0,33

0,58

0,67

0,73

0,85

0,742

0,626

Source: Piketty (2014, p. 248) and calculations based on CBS IPO and CBS microdata on pensioenaanspraken, -uitkeringen en vermogen

Netherlands Idem, 2010 including Caminada et pension al (2014) savings

Verder lezen over fiscaal inkomensbeleid … via www.economie.leidenuniv.nl 1. Discrimineren of een leefvormneutraal belastingbeleid?, Vakstudie Nieuws (2014) 2. Vermogen in Nederland, Me Judice (2014) 3. De ontwikkeling van inkomensongelijkheid en inkomensherverdeling in Nederland 1990-2012, Working Paper (2014) 4. Inkomensherverdeling door sociale uitkeringen en belastingen: een internationale vergelijking’, Tijdschrift voor Openbare Financiën (2013) 5. Belastingcommissie Inkomstenbelasting en Toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel (2012 en 2013) 6. Belastingfaciliteiten, Jaarboek Overheidsfinanciën 2012 7. How strong are Piketty’s trends, Leiden Law Blog (2015) 8. Keuzes voor een beter belastingstelsel 2.0, Tijdschrift voor Openbare Financiën (2015) 9. Belasting aan de top, Me Judice (14 maart 2015) 10. De tragiek van gefaalde ambities en gemiste kansen rond belastinghervorming, Me Judice (23 september 2015)

Prof. dr. Koen Caminada

Recommend Documents