Productengids 2011-2012 Ambulante Dienst Ambulante Dienst partner in passend onderwijs
InterDisciplinair Team
1
Voorwoord Het verhaal van de bruggenbouwer “U heeft een mooi beroep”, zei het meisje tegen de oude bruggenbouwer. “Het moet wel zwaar zijn, om bruggen te bouwen.” “Als je het vak eenmaal geleerd hebt, is het niet lastig meer”, zei de bruggenbouwer. “Bruggen van beton en staal bouwen is makkelijk, maar andere bruggen, die ik in mijn dromen bouw, die zijn veel moeilijker.” “Welke andere bruggen?”, vroeg het meisje. De oude bruggenbouwer keek het kind nadenkend aan. Hij wist niet of het meisje het wel zou begrijpen. Toen zei hij: “Ik wil een brug bouwen naar de toekomst. Ik wil een brug bouwen van de ene naar de andere mens, van het donker naar het licht, van wanhoop naar hoop. Ik wil een brug bouwen van nu naar de eeuwigheid over al het vergankelijke heen.” Het meisje had goed geluisterd. Het had niet alles begrepen, maar merkte dat de oude man verdrietig was. Om hem weer op te vrolijken zei het meisje: “Ik geef u mijn brug!” En het meisje schilderde voor de bruggenbouwer een kleurrijke regenboog. De medewerkers van de Ambulante Dienst en het Interdisciplinair Team willen ook bruggen bouwen. Geen bruggen van beton of staal, hoewel die prachtig en constructief zeer boeiend kunnen zijn. Wij geloven in de droom van de oude bruggenbouwer en bouwen bruggen van de ene naar de andere mens, van het speciaal naar het regulier onderwijs. Onze bruggen worden zichtbaar in wat de ander met onze ideeën, opmerkingen, vragen, adviezen etc. kan bouwen. Wij bieden onze kennis, ervaring en vaardigheden als bouwmateriaal aan. Een brug bouwen echter kan niemand alleen. Daar heb je de ander voor nodig. Middels deze productengids, reiken we de hand om er samen iets moois van te maken. Een kleurrijke regenboog. Namens Ambulante Dienst en InterDisciplinair Team van SSONML, De tekening is gemaakt door Funs Janssen.
2
Waltred Jacobs Teamleider Ambulante Dienst
3
Inhoudsopgave Voorwoord 3 Inhoudsopgave 5 Inleiding 9 Kalender 13 01. Peuters en motoriek informatie- 17 bijeenkomst 02. Klein motorische ontwikkeling cursus 18 03. Lijntekenen workshop 19 04. Schrijfles in groep 3-4-5 workshop 20 05. Schrijfles in groep 5-6-7-8 workshop 21 06. Consultatie schrijfproblemen dienst 22 07. Een schrijfmethode kiezen dienst 23 08. Teamvoorlichting schrijven voorlichting 24 09. Screening schrijven dienst 25 10. Schrijftraining training 26 11. Screening algemeen motorische dienst 27 vaardigheden 12. Werken met homogene workshop 28 subgroepen bij spel 13. Individueel handelingsplan motoriek dienst 29 14. Passend bewegingsonderwijs workshop 30 15. CO-OP workshop 31 16. DCD workshop 32 17. Kinderyoga, beleef het zelf workshop 33 18. Van NAH? Naar N “Ah” voorlichting 34 19. NAH workshop workshop 35 4
20. Gedragsproblemen? Wat kan ik ermee mini-cursus 36 37 21. Psychosociale ontwikkeling van kinderen training 22. Een doos vol gevoelens workshop 38 23. Het huis vol gevoelens en axen workshop 39 40 24. Ho, tot hier en niet verder training 25. Rots en Water workshop 41 26. Remweg voorlichting 42 43 27. Remweg training 44 28. Remweg 12+ training 29. Iédereen lekker aan het werk! workshop 45 30. Is Taakspel iets voor mij? voorlichting 46 47 31. Naar een fijne groepssfeer training middels Taakspel 48 32. Jongeren met oppositioneel gedrag cursus/ training/ workshop 33. Autisme in het MBO studiedag 49 34. NLD: ja of nee workshop 50 35. Meten = weten workshop 51 36. Neuropsychologisch onderzoek workshop 52 37. Is dit plekje passend? begeleiding 53 38. Themamiddag ZMLK workshop 54 39. Hoe leert een ZMLK workshop 55 56 40. Intervisie ZMLK intervisie 41. Leespraat voorlichting 57 42. Leespraat studiedag 58 43. Leespraat workshop 59 5
Inhoudsopgave
6
44. Leespraat begeleiding 45. Ook ik ga rekenen! workshop 46. Reken op Maatwerk workshop 47. Doen wat werkt workshop 48. Begeleidingstraject met beelden coaching 49. Intervisie met beelden intervisie 50. Zonder doel kun je niet scoren workshop 51. Transitie coaching: voorlichting van onderwijs naar werk 52. Een kijkje over je schouder: PAB dienst
60 61 62 63 64 65 66 67
Wat is voor mij interessant? Tenslotte
71 75
68
7
Inleiding De Ambulante Dienst en het InterDisciplinair Team van SSONML verzorgen al jaren workshops, trainingen en cursussen. Tot de dag van vandaag hebben we hierover gecommuniceerd via flyers, mond op mond reclame en onze Dienstbode. We willen onze kennis en vaardigheden delen met het regulier en speciaal onderwijs en anderen. Hier en daar staken we al de weg over naar ouders of naar de zorg. Ons aanbod is nu van een dusdanige omvang, dat we besloten hebben om alle producten te bundelen in een gids. Met gepaste trots presenteren we die. In ontwikkeling We blijven altijd in ontwikkeling. Niet alles is al zover doorontwikkeld dat het een plekje kon krijgen in deze gids. We noemen er enkelen: • Training transitiecoaching: enkel medewerkers worden opgeleid als transitiecoach. De overgang van leren (school) naar werk staat hierin centraal. We willen een training ontwikkelen richting stagen en arbeidstoeleiding. Een voorlichtingsbijeenkomst is in maart 2012 gepland: zie verder in deze gids. • Assessment, arbeidskundig onderzoek • Het jonge kind met ASS-problematiek • Kurzweil en Claroread • Uitleen en verhuur van ondersteunende materialen Op onze website www.ssonml.nl staat een actueel aanbod. Op locatie: bij jou of bij mij In deze gids staat bij elk product vermeld welke de training, workshop of cursus we het liefst op onze eigen locatie aanbieden. Een aantal trainingen en workshops bieden we bij voorkeur aan op de locatie van je eigen organisatie. Dat staat duidelijk vermeld in de gids. In voorkomende gevallen kunnen we, in gezamenlijkheid en tegen meerprijs kiezen voor een andere, externe locatie. De prijzen in deze gids zijn exclusief BTW.
8
9
Inleiding Op maat Alle workshops, trainingen en cursussen kunnen bij voldoende belangstelling vanuit jouw organisatie op je eigen locatie geboden worden. We willen ons aanbod graag afstemmen op wensen vanuit jouw organisatie. We nodigen je van harte uit om met ons in gesprek te gaan over mogelijkheden. We verzorgen graag een (team)presentatie over specifieke stoornis, ziektebeeld of beperking. Ook kunnen we een sova-training op maat bieden. We stemmen dit af op de doelgroep. Kun je in deze gids niet precies vinden wat je zoekt, neem dan contact met ons op. We onderzoeken graag samen met je wat je vraag is en hoe wij kunnen bijdragen aan het vinden van een antwoord. Inschrijven Inschrijven kan via de website: www.ssonml.nl. Wanneer de webaanmelding ontvangen is, wordt een bevestiging van de inschrijving en een factuur toegezonden. Contact Zijn er vragen over ons aanbod of is er behoefte aan meer informatie, neem dan contact op met ons Servicebureau tel: 0900-4387766.
10
11
Kalender scholingsaanbod 2011 - 2012
September 2011 8 september 8 september 28 september
123 4 5 6 12
09.30 - 10.45 uur 16.00 - 17.15 uur 09.00 - 14.30 uur
30 - Taakspel 30 - Taakspel 42 - Leespraat
voorlichting voorlichting studiedag
Oktober 2011 6 oktober 11 oktober 12 oktober 14 oktober 18 oktober 28 oktober
13.30 - 16.00 uur 19.30 - 22.00 uur 13.30 - 16.00 uur 13.30 - 15.30 uur 19.30 - 22.00 uur 15.30 - 18.00 uur
23 - Een huis vol gevoelens en axen 02 - Klein motorische ontwikkeling van het jonge kind (1) 38 - Themamiddag ZMLK 43 - Leespraat 02 - Klein motorische ontwikkeling van het jonge kind (2) 26 - Remweg
workshop cursus workshop workshop cursus voorlichting
November 2011 1 november 1 november 2 november 9 november 10 november 16 november 22 november
14.00 - 16.00 uur 19.30 - 22.00 uur 20.00 - 22.00 uur 13.30 - 17.00 uur 09.00 - 12.00 uur 13.30 - 16.00 uur 09.00 - 14.30 uur
05 - De schrijfles in groep 5-6-7-8 02 - Klein motorische ontwikkeling van het jonge kind (3) 05 - De schrijfles in groep 5-6-7-8 03 - Lijntekenen 35 - Meten is weten 38 - Themamiddag ZMLK 42 - Leespraat
workshop cursus workshop workshop workshop workshop studiedag
13
Kalender scholingsaanbod 2011 - 2012 23 november 30 november 30 november
14.00 - 16.30 uur 15.00 - 16.00 uur 19.00 - 22.00 uur
Kalender scholingsaanbod 2011 - 2012
16 - DCD: motorische onhandige kinderen 18 - Van NAH? Naar N “AH” 19 - NAH bij kinderen en jongeren
workshop voorlichting workshop
December 2011 9 december
13.30 - 16.30 uur
36 - Neuropsychologisch onderzoek
workshop
Januari 2012 10 januari 11 januari 17 januari 18 januari 20 januari 25 januari 27 januari
19.30 - 22.00 uur 13.30 - 16.00 uur 15.30 - 18.00 uur 13.00 - 17.00 uur 13.30 - 15.30 uur 13.30 - 16.30 uur 13.30 - 16.30 uur
04 - De schrijfles in groep 3-4-5 workshop 05 - De schrijfles in groep 3-4-5 workshop 26 - Remweg voorlichting 47 - Doen wat werkt workshop 43 - Leespraat workshop 29 - Werkhouding bij kinderen met een speciale onderwijsvraag workshop 34 - NLD: ja of nee? workshop
Februari 2012 1 februari 15 februari 28 februari
09.00 - 14.30 uur 13.00 - 16.00 uur 13.30 - 16.00 uur
42 - Leespraat 39 - Hoe leert een ZMLK 22 - Een doos vol gevoelens
studiedag workshop workshop
Maart 2012 6 maart 7 maart 8 maart 14 maart 15 maart 21 maart 21 maart 23 maart
15 - CO-OP: een motorisch onhandig kind leert eigen strategieën workshop 17 - Kinderyoga, beleef het zelf! workshop 50 - Zonder doel kun je niet scoren! workshop 45 - Ook ik ga rekenen! workshop 46 - Reken op Maatwerk workshop 14 - Passend bewegingsonderwijs workshop 51 - Transitie coaching: van onderwijs naar werk voorlichting 45 - Ook ik ga rekenen! workshop
April 2012 6 april 13.30 - 16.30 uur 18 april 13.30 - 16.30 uur 18 april 19.30 - 20.30 uur 25 april 14.30 - 16.00 uur 26 april 09.30 - 10.45 uur 26 april 16.00 - 17.15 uur
36 - Neuropsychologisch onderzoek workshop 19 - NAH bij kinderen en jongeren workshop 18 - Van NAH? Naar N “AH” voorlichting 12 - Werken met homogene subgroepen bij tik- en overloopspelen en sportspelen workshop 30 - Taakspel voorlichting 30 - Taakspel voorlichting
Mei 2012 14 mei 16 mei 23 mei
14
14.00 - 16.30 uur 14.00 - 16.00 uur 13.30 - 16.00 uur 14.00 - 16.00 uur 13.30 - 16.00 uur 14.00 - 16.00 uur 19.30 - 20.30 uur 14.00 - 16.00 uur
19.00 - 21.30 uur 09.00 - 14.30 uur 14.00 - 16.00 uur
16 - DCD: motorisch onhandige kinderen 42 - Leespraat 17 - Kinderyoga, beleef het zelf!
workshop studiedag workshop 15
Informatiebijeenkomst
01. Motoriek bij peuters Omschrijving Bewegingservaringen zijn voor jonge kinderen belangrijk. Spelenderwijs oefenen zij hun motoriek. We bespreken in deze bijeenkomst wat belangrijk is in de motorische ontwikkeling: waar liggen aandachtspunten en hoe kun je het kind daarin ondersteunen. Op deze bijeenkomst worden praktische handreikingen gegeven voor thuis, op de peuterspeelzaal of het kinderdagverblijf. Doel Na deze bijeenkomst is je inzicht in de motorische ontwikkeling van peuters vergroot. Je weet wat de invloed is van de motoriek op andere ontwikkelingsaspecten.
16
Inhoud en aanpak Tijdens de bijeenkomst gaan we in op de volgende punten: • Wat is motoriek en hoe beïnvloedt motoriek andere ontwikkelingsaspecten • Verschil tussen jongens en meisjes • Grote motoriek • Kleine motoriek • Sensomotoriek • Geschikte materialen • Geschikte spellen en oefenvormen Praktijksituaties en -voorbeelden verlevendigen de inhoud van de workshop.
Voor wie Ouders en groepsbegeleiders van peuters. Wanneer In overleg. Tijd 1,5 uur. Waar Op de eigen locatie. Uitvoerder Bettie van de Venn en Conny Reinders, Ambulant Begeleiders en docenten van ‘Hèt Schrijfcentrum’. Kosten €335,- per bijeenkomst. Opmerkingen Deze bijeenkomst past prima op een ouderavond georganiseerd door peuterspeelzalen.
17
Cursus
02. De klein motorische ontwikkeling van het jonge kind Omschrijving De motoriek speelt een grote rol in het leven van het jonge kind. Wil een kind de wereld om zich heen kunnen ontdekken, dan is het opdoen van bewegingservaring van belang. Problemen met name van de kleine motoriek zijn vaak niet duidelijk te zien. Steeds meer jonge kinderen krijgen problemen met de kleine motoriek. Als gevolg hiervan worden er eisen gesteld waaraan zij niet kunnen voldoen. Deze kinderen gaan situaties waarin die een beroep doen op motoriek vermijden. Juist voor deze kinderen geldt: “oefening baart kunst”. Schrijven/bewegen met plezier, zonder frustratie en (schrijf) kramp lijkt dan niet haalbaar. Doel In deze cursus krijg je informatie over de motorische ontwikkeling bij kinderen. Je leert hoe je motorische problemen bij kinderen in de groep kunt signaleren én hoe je hierop interventies in kunt zetten om de 18
motorische ontwikkeling van het kind op de juiste wijze te ondersteunen. Inhoud en aanpak De eerste avond start met een stukje theorie. Verder komen knippen, sensorische integratie (kort), pengreep, zit- en schrijfhouding en (aangepast) meubilair aan bod. De tweede avond is er een korte rondleiding op de mytylschool, wordt de lateralisatiefase besproken en ga je zelf (ontdekkend) aan de slag met drie verschillende motoriekkoffers. De laatste avond is een mix van theorie en praktijk. De nadruk ligt op kleuter- en schrijfmaterialen, (voorbereidende) schrijfoefeningen, liniëring en het verschil tussen blokschrift, KAPITALEN en verbonden schrift. Deze avond wordt voldoende tijd ingepland om zelf deze materialen te bekijken en uit te proberen. De groepsdiscussie voor de relatie tussen schrijven en lezen is altijd weer boeiend.
Voor wie Leerkrachten, interne begeleiders en remedial teachers in de onderbouw van (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs (groep 1 t/m 4). Wanneer Dinsdagavond 11 oktober 2011, 18 oktober 2011, 1 november 2011. Tijd 19.30 - 22.00 uur. Waar Mytylschool Ulingshof: Ulingshofweg 24, 5915 PM Venlo. Uitvoerder Bettie van de Venn en Conny Reinders: Ambulant Begeleiders en docenten van ‘Hèt Schrijfcentrum’ en Anneke van Lier ergotherapeute van VieCuri. Kosten €295,- per persoon. Opmerkingen Mochten niet alle cursisten geplaatst kunnen worden dan wordt de cursus in maart/april 2012 herhaald.
Workshop
03. Lijntekenen Omschrijving Een kind is van jongs af aan geboeid door het tekenen van lijnen. Maar wat doen we er verder mee en wat komt er allemaal bij kijken? Dat maken we duidelijk door je te laten ervaren wat lijntekenen is. Lijntekenen is het tekenen van vormen, met name de rechte en de kromme. Bij lijntekenen staat het proces centraal. Daarbij zijn een aantal ontwikkelingsaspecten nauw verbonden met het schrijfproces. Doel In deze workshop ervaar je hoe je lijntekenen kunt inzetten als ondersteuning van de klein motorische ontwikkeling. Ontwikkelingsaspecten als symmetrie, lateralisatie en fantasie hebben een plaats in deze workshop.
Inhoud en aanpak Tijdens deze workshop gaan we samen met de deelnemers een eigen, direct te gebruiken praktijkboek maken met oefeningen ten behoeve van lijntekenen. We zullen een aantal tweedimensionale opdrachten koppelen aan het bewegen in de gymzaal. Deze workshop is vooral praktisch gericht: zelf aan de slag gaan, zelf ervaren, zelf je boek lijntekenen maken. Aan de hand van een voorbeeldboek, op basis van instructie en middels interactie met de andere deelnemers, maak jij je eigen praktijkboek.
Voor wie Leerkrachten, remedial teachers, individueel begeleiders in groep 2 en 3 van (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs. Wanneer Woensdag 9 november 2011. Tijd 13.30 - 17.00 uur. Waar Ambulante Dienst, Roerdompstraat 3, 5912 BR Venlo. Uitvoerder Conny Reinders en Bettie van de Venn, Ambulant Begeleiders en docenten van ‘Hèt Schrijfcentrum’. Kosten €150,- per persoon. Voor materiaal wordt gezorgd. Opmerkingen Deze workshop sluit aan bij de cursus de klein motorische ontwikkeling van het jonge kind. 19
Workshop
04. De schrijfles in groep 3-4-5 Omschrijving Je vindt het belangrijk dat leerlingen met plezier het schrijven oefenen. Een belangrijk deel van de schooltijd zijn ze immers bezig met papier- en pentaken. • Hoe organiseer je een goede schrijfles? • Wat is een goed potlood of pen voor mijn leerling? • Wat zijn de nieuwste ideeën over een schrijfles? Schijven is topsport en niet voor iedereen even gemakkelijk, we gaan er vaak aan voorbij hoe complex het schrijfproces is. Doel In deze workshop krijg je handvaten om de schrijfles zodanig in te richten dat je leerlingen leren schrijven met plezier en zonder frustratie komen tot een goed leesbaar handschrift.
20
Inhoud en aanpak In deze interactieve workshop wordt aandacht besteed aan: invulling van een goede schrijfles, ervaringsoefeningen, de drie P’s (positie, pengreep en papierligging/ liniëring), schrijfmateriaal, en remediëring in groep 3, 4 en 5. Je leert hoe je kinderen kunt laten ervaren hoe zij invloed kunnen hebben op wat jij ´proces- en productdoelen van schrijven’ noemt. We maken onder andere gebruik van placemats, een schrijfklok, dobbelstenen, handige tips, alertheidoefeningen en de invloed van muziek. Met name jongere kinderen vinden het moeilijk om op meerdere aspecten van het schrijfproces letten. Voor wie Leerkrachten, interne begeleiders, remedial teachers en individueel begeleiders van groep 3-4-5, in (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs.
Wanneer Dinsdag 10 januari 2012 of woensdag 11 januari 2012. Tijd Dinsdag 19.30 - 22.00 uur of woensdag 13.30 - 16.00 uur. Waar Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Conny Reinders en Bettie van de Venn, Ambulant Begeleiders cluster 3 en docenten van ‘Hèt Schrijfcentrum’. Kosten €75,- per persoon. Opmerkingen Deze workshop sluit aan bij de cursus de fijn motorische ontwikkeling van het jonge kind.
Workshop
05. De schrijfles in groep 5-6-7-8 Omschrijving Steeds meer leerlingen in de midden- en bovenbouw hebben een onleesbaar handschrift. Er lijkt minder aandacht te zijn voor het schoonschrijven en voor de motorische ontwikkeling van kinderen vanaf groep 5. Het temposchrijven wordt, ook buiten de schrijfles steeds belangrijker. Wanneer tegelijkertijd aandacht besteed moet worden aan de inhoud van de tekst en wanneer bovendien lettervormen niet geautomatiseerd zijn, wordt het probleem groot. Een goede signalering, gevolgd door de juiste aanpak is dan van belang. Doel In deze workshop leer je schrijfproblemen te herkennen aan de hand van schrijfvoorwaarden en handschriftcriteria. We zetten schrijven in de midden- en bovenbouw in brede zin op de kaart.
Inhoud en aanpak Je krijgt een aanpak aangereikt waarin drie dimensies besproken worden: de leerling, de activiteit en de leerkracht. We laten je ervaren wat er van kinderen gevraagd wordt ten aanzien van schrijven. Tijdens de workshop gaan we in op de volgende punten: • Zithouding, pengreep • Geschikt schrijfmateriaal • Signalering • Aandachtspunten voor een goede schrijfles • Van schrijfles naar toepassend schrijven bij andere vakken • Tempo schrijven • Ontwikkeling persoonlijk handschrift
Voor wie Leerkrachten, interne begeleiders, remedial teachers en individueel begeleiders van groep 5-6-7-8, in (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs. Wanneer Dinsdagmiddag 1 november 2011 of woensdagavond 2 november 2011. Tijd Dinsdagmiddag van 14.00 16.00 uur of woensdagavond van 20.00 - 22.00 uur. Waar Ambulante Dienst, Roerdompstraat 3, 5912 BR Venlo. Uitvoerder Waltred Jacobs en Conny Reinders, Ambulant Begeleiders en docenten van ‘Hèt Schrijfcentrum’. Kosten €60,- per persoon.
21
Dienst
06. Consultatie bij vragen rondom schrijven Omschrijving Schrijven is een van de meest complexe vaardigheden die een kind moet leren. Het vraagt niet alleen veel van het kind, maar ook van de leerkracht of andere professionals die het kind hierin ondersteunen. Er zijn zoveel aspecten en facetten die het proces kunnen beïnvloeden dat je soms niet meer weet waar je het zoeken moet. Doel In de consultatie krijg je een praktisch en direct toepasbaar antwoord op vragen die betrekking hebben op schrijven en de schrijfontwikkeling. Inhoud en aanpak Medewerkers van ‘Hèt Schrijfcentrum’ helpen je graag daarbij. Daarbij kun je denken aan advies op gebied van: • Schrijfmateriaal • Het kiezen van de juist liniëring • Schrijfhouding • Het aanleren van de juiste pengreep 22
• Het aanleren van de juiste zithouding • (het instellen van) Meubilair • Leerlingen die teveel spanning opbouwen bij het schrijven • Moeilijk leesbaar handschrift • Aanvankelijk schrijven: het aanleren van lettervormen • Automatiseringsproblemen • Linkshandigheid Voor wie Leerkrachten, intern begeleiders, remedial teachers in het (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs. Wanneer In overleg. Tijd Een consultatie van 1 uur. Waar Op de eigen locatie.
Kosten Eenmalige consultatie is gratis. Daarna is extra inkoop mogelijk. Opmerkingen Kijk ook eens naar de andere producten van ‘Hèt Schrijfcentrum’ in deze gids. Met name ‘screening schrijfvaardigheden’, ‘screening algemeen motorische vaardigheden’ en ‘schrijftraining aan leerling(en)’ staan in relatie tot mogelijke consultatievragen.
Teambegeleiding
07. Een schrijfmethode kiezen Omschrijving Welke schrijfmethode past bij de uitgangspunten van onze school? ‘Hét Schrijfcentrum´ kan ondersteuning bieden in dit proces. Aspecten die hierbij meespelen zijn: • (te ontwikkelen) Visie op schrijfonderwijs • Ervaringen met huidige schrijfmethode • De te investeren tijd en omvang van de periode om tot een keuze te komen. • Het budget voor de nieuwe methode • Aanwezige kennis in het team. Doel Het schoolteam komt tot een keuze voor een schrijfmethode die past binnen hun visie op onderwijs. Indien gewenst kan de begeleiding doorgetrokken worden naar de implementatiefase.
Inhoud en aanpak Docenten van ´Hét Schrijfcentrum´ zijn op de hoogte van de inhoud, uitgangspunten, werkwijze van gangbare en in ontwikkeling zijnde schrijfmethoden. Samen met het team wordt een lijst van criteria aangelegd op basis waarvan een eerste selectie gemaakt kan worden. ‘Hét Schrijfcentrum’ kan informatieve materialen aanreiken. Van enkele schrijfmethoden is ook inzagemateriaal beschikbaar. Ook tijdens het invoertraject en de implementatiefase kunnen docenten van ‘Hét Schrijfcentrum’ het team ondersteunen en begeleiden.
Voor wie Schoolteams voor (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs. Wanneer In overleg. Tijd In overleg. Waar Op de eigen locatie. Uitvoerder Bettie van de Venn en/of Waltred Jacobs, Ambulant Begeleiders en docenten van ‘Hét Schrijfcentrum’. Kosten Op basis van offerte.
Uitvoerder Docenten van ‘Hèt Schrijfcentrum’. 23
Voorlichting
08. Teamvoorlichting met betrekking tot schrijven Omschrijving Schrijven is een van de basisvakken in het primair onderwijs. Leerkrachten geven hier dagelijks invulling aan. De kracht van goed schrijfonderwijs is juist de eenheid en visie van het (deel)schoolteam. Doel Het (deel)team van de school heeft informatie ontvangen die praktisch van aard is en direct toepasbaar is in de dagelijkse onderwijspraktijk. Het antwoord is passend binnen de visie (in ontwikkeling) op gebied van schrijven. Inhoud en aanpak Medewerkers van ‘Hèt Schrijfcentrum’ willen het team ondersteunen bij vragen die in relatie staan tot het schrijfonderwijs. Daarbij kun je denken aan advies op gebied van: • Het opzetten, implementeren van een ontwikkelings- en schrijflijn in de school • Start van het aanvankelijk schrijven 24
• Inrichten van een schrijfhoek • Opbouw temposchrijven • Advies m.b.t. het opzetten, implementeren van een ontwikkelings- en schrijflijn in de school • Verzorgen van een ouderavond ten behoeve van de fijne motoriek of het schrijven • Randvoorwaarden t.b.v. het schrijven als: de (zit) houding, papiertransport, pengreep en schrijfmateriaal, geschikte liniëring, doseren van druk • Ontwikkelingsaspecten die belangrijk zijn voor het leren schrijven op maat zonder frustratie: de fijne motoriek, de oog-handcoördinatie, lateralisatie, ruimtelijke oriëntatie, tastzin, ritmegevoel.
Voor wie (Deel)schoolteams in het (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs. Wanneer In overleg. Tijd In overleg. Waar Op de eigen locatie. Uitvoerder Docenten van ‘Hèt Schrijfcentrum’. Kosten Op basis van offerte. Opmerkingen Kijk ook eens naar de andere producten van ‘Hèt Schrijfcentrum’ in deze gids. Met name ‘een schrijfmethode kiezen’, ‘de schrijfles voor groep 3-4-5’, ‘de schrijfles voor groep 5-6-7-8’, ‘lijntekenen’ en ‘de fijn motorische ontwikkeling van het jonge kind’ zijn gericht op het informeren van (deel)teams.
Dienst
09. Screening schrijfvaardigheden Omschrijving Schrijven is communicatie via afgesproken symbolen (letters). Er is sprake van een motorisch schrijfprobleem als een kind wel weet wat hij zou moeten schrijven, maar dit niet of moeilijk leesbaar op papier kan zetten. Motorische schrijfproblemen komen veel voor en hebben vaak een directe relatie met problemen in de fijne motoriek. Onderzoeken bij Nederlandse basisschoolleerlingen wijzen op het voorkomen van problemen bij circa 20% van de kinderen, meer jongens dan meisjes. Zonder behandeling blijven deze schrijfproblemen bestaan en beïnvloeden ze het leerproces, maar ook het sociaal-emotioneel welbevinden (zoals zelfvertrouwen, competent voelen). Daarom is het van belang om, zo vroeg als mogelijk is, valide en betrouwbare meetinstrumenten te gebruiken teneinde de problemen correct en volledig in kaart te brengen en kinderen te kunnen begeleiden. Doel Opsporen van motorische
schrijfproblemen. Inzicht krijgen in schrijfproblemen waaraan geen duidelijke ziektebeeld ten grondslag ligt.
een totale tijd van maximaal 5 uur.
Inhoud en aanpak Wanneer de school zich zorgen maakt over de schrijfontwikkeling van een kind, maar niet in staat is om de oorzaak goed te duiden, kan een screening naar de schrijfvaardigheden aangevraagd worden. Na aanmelding wordt in overleg bekeken welke test wordt afgenomen. De testen worden individueel afgenomen.
Uitvoerder Ans BackhuijsAmmerlaan, ergotherapeut en docent van ‘Hèt Schrijfcentrum’. Coert is Ambulant Begeleider, docent lichamelijke opvoeding en Motorisch Remedial Teacher.
Voor wie Leerlingen in de leeftijd van 4 t/m 12 jaar met schrijfproblemen, waarbij de school behoefte heeft aan advies op basis van professionele screening. Wanneer In overleg. Tijd De tijd die nodig is voor een screening, uitwerking en voor- en nabespreking is mede afhankelijk van de hulpvraag. Houdt rekening met
Waar Het onderzoek vindt bij voorkeur plaats op de school van het kind.
Kosten Bekostiging van ergotherapeutisch onderzoek vindt in principe plaats door de ziektekostenverzekering. Afname en bespreking van overige test(en) wordt bekostigd uit de Preventieve Ambulante Begeleidingsmiddelen van de Ambulante Dienst. Opmerkingen Na screening kan besloten worden om schrijftraining bij ‘Hèt Schrijfcentrum’ op te starten. Zie elders in deze gids. Ook ondersteuning/advies bij het maken van handelingsplan (kleine) motoriek behoort tot de mogelijkheden. 25
Training
10. Schrijftraining aan leerling(en) Omschrijving In de dagelijkse praktijk ervaren we dat er een toenemende groep kinderen is die kampt met schrijfproblemen. Binnen ‘Hèt Schrijfcentrum’ is kennis en expertise aanwezig op het gebied van schrijven. Het schrijfproces wordt vanuit onderwijskundig/didactisch oogpunt benaderd met aandacht voor motoriek en schrijfvoorwaarden. Doel Verbeteren van het handschrift en/of motorische vaardigheid bij leerlingen met een schrijfproblemen. Leerkrachten en ouders krijgen inzicht in het schrijfproces van het kind. Inhoud en aanpak We starten met een intakegesprek met school en/of ouders. Indien de leerling een goed beeld heeft van zijn (on)mogelijkheden, wordt deze in de intake betrokken. In principe vindt een ergotherapeutische screening plaats 26
voorafgaand aan de training, op basis waarvan een advies geformuleerd wordt. Het doel van de training wordt in gezamenlijkheid vastgesteld. Afhankelijk van de uitkomst van de screening, wordt in overleg het aantal trainingssessies bepaald. Tijdens het begeleidingstraject vindt terugkoppeling plaats naar leerkracht en ouders middels een leerlingklapper. Het traject wordt afgesloten met een ergotherapeutische screening op basis waarvan advies voor vervolg gegeven wordt aan ouders en school. Voor wie Leerlingen van 4 tot 20 jaar in het (speciaal)basisonderwijs, speciaal onderwijs en voortzet onderwijs met schrijfproblemen. Wanneer In overleg. Tijd Een schrijfsessie duurt ongeveer 1 uur.
Waar Bij voorkeur op de eigen schoollocatie. Behandeling kan ook op locatie van de Ambulante Dienst plaatsvinden. Uitvoerder Screening door een ergotherapeut Schrijftaining door een docent van ‘Hèt Schrijfcentrum’. Kosten Screening wordt in principe bekostigd door de ziektekostenverzekering. Training op locatie van de eigen school €60,- per uur voor 2 leerlingen. Training op locatie van de dienst €50,- voor 2 leerlingen. Opmerkingen De schrijftraining kan ook individueel verzorgd worden. Voor leerlingen in VO en MBO zal veelal voor een individueel traject gekozen worden, waarbij de leerling inspraak heeft in het proces.
Dienst
11. Screening algemene motorische vaardigheden Omschrijving De motorische ontwikkeling verloopt bij kinderen vaak sprongsgewijs. Wanneer is het nodig om je zorgen te maken over deze ontwikkeling? Deze vraag is niet eenvoudig en direct te beantwoorden. Middels de Movement ABC-2 of de Onderwijsgeschikte Motorische Test kan screening op motorische prestaties van het kind plaatsvinden. Bij beide testen wordt objectief de motorische prestaties gemeten in een 1-op-1-situatie. De bijbehorende observatielijst geeft de informatie weer van volwassenen die het kind in zijn dagelijkse omgeving kennen (school en/of thuis). Doel De test kan enerzijds de motorisch problemen van het kind in de dagelijkse praktijk identificeren, anderzijds een niveaubepaling bieden. Duidelijk wordt of het kind al dan niet tot de risicogroep behoort of dat interventie nodig is.
Inhoud en aanpak Beide testen bestaan uit 2 onderdelen: • De test waarbij het kind opdrachten moet uitvoeren, verdeeld over de groepen: handvaardigheid, mikken en vangen en evenwicht • De observatielijst die ingevuld wordt door ouders en/of leerkrachten waarbij de niet-motorische factoren die van invloed zijn op de motorische prestaties in de dagelijkse situatie worden beschreven De testen kunnen worden ingezet voor kinderen van 3-16 jaar. Na aanmelding wordt in overleg bekeken welke test wordt afgenomen. Na een intakegesprek met betrokkenen wordt de test afgenomen en vastgelegd op video. Voor wie Kinderen in het primair regulier of speciaal onderwijs met licht motorische achterstanden, zonder bekende/medische oorzaak. De test is minder geschikt voor kinderen met
verminderde intelligente (IQ <70). Wanneer In overleg. Tijd Benodigde tijd inclusief voor- en nagesprek is 5 uur. Waar Het onderzoek vindt bij voorkeur plaats op de school van het kind (gymnastieklokaal). Uitvoerder Coert Langen en Rianne Bex-Peeters, Ambulant Begeleiders en Motorisch Remedial Teachers en Ans Backhuijs-Ammerlaan Ambulant Begeleider en ergotherapeut, bevoegd tot het afnemen van de Movement ABC-2. Kosten Bekostiging M-ABC-2 vindt in principe plaats door de ziektekostenverzekering. Afname en bespreking van de Onderwijsgeschikte Motorische Test wordt gezien als consultatie en wordt bekostigd uit de Preventieve Ambulante Begeleidingsmiddelen van de Ambulante Dienst.
27
12. Werken met homogene subgroepen bij tik- en overloopspelen en sportspelen Omschrijving Als leerkracht ervaar je dat een leerling vaak niet betrokken wordt in een spel, weinig balcontacten krijgt en initiatieven neemt. Werken in homogene groepen tijdens met name. tik- en overloopspelen, sportspelen op school kan voor een leerling de oplossing zijn om wel actief deel te kunnen nemen. Doel Je leert hoe je de deelname van leerlingen aan de lessen bewegingsonderwijs tijdens tik- en overloopspelen en sportspelen kunt bevorderen.
Inhoud en aanpak Het verzorgen van een gedifferentieerd aanbod, is de laatste jaren ook doorgevoerd in het bewegingsonderwijs. Dat betekent dat gewerkt wordt in 2 of 3 subgroepen. In deze workshop richten we ons op tik- en overloopspelen en sportspelen. Je leert en ervaart wat het effect is om te werken met homogene groepen. Door middel van een eenvoudige motorische test kun je homogene groepen samenstellen. Hoe je deze test afneemt en interpreteert, komt in de workshop aan bod. Omdat homogene groepen niet altijd te realiseren zijn wordt er daarnaast kort aandacht besteed aan differentiatiemogelijkheden.
Workshop
Voor wie Leerkrachten, vakdocenten lichamelijke opvoeding en andere professionals die lessen bewegingsonderwijs geven in het (speciaal) basisonderwijs. Wanneer Woensdag 25 april 2012. Tijd 14.30 - 16.00 uur. Waar Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Coert Langen leraar Lichamelijke Opvoeding en Rianne Bex, beiden Ambulant Begeleider, en docent Motorische Remedial Teaching. Kosten €350,- per workshop. Opmerkingen Neem gymschoenen mee.
28
Dienst
13. Individueel handelingsplan motoriek Omschrijving Je signaleert dat de motorische ontwikkeling een van je leerlingen wat achter blijft. Wat doe je dan? Zal het wel ‘bijtrekken’, want de motorische ontwikkeling verloopt sprongsgewijs….. Of is het nodig om gerichte interventies uit te voeren. Hoe weet je of het terecht is dat jij je zorgen maakt over de motorische ontwikkeling van een kind? Welke acties of interventies kun je dan inzetten? Doel Je werkt bewust en doelgericht aan een ontwikkelingsaspect van de motoriek van de leerling. Je creëert voorwaarden en situaties waarbinnen de leerling met plezier en zelfstandig kan (leren) deelnemen aan bewegingsactiviteiten. Inhoud en aanpak Tijdens het begeleidingstraject word je ondersteund om te komen tot een handelingsplan gericht op motoriek.
Dit doe je op basis van je eigen bevindingen en observaties. De Ambulant Begeleider ondersteunt je hierbij middels: • Een observatie • Intakegesprek om de hulpvraag helder te krijgen • Afname en interpretatie van een motorische test • Ondersteuning bij het opstellen van het handelingsplan • Afsluitend evaluatie-gesprek van opgestelde plan waarin opbrengsten besproken worden en een advies ‘hoe nu verder’. Voor wie (Vak)leerkrachten in het (speciaal) basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Wanneer In overleg. Tijd In overleg.
Waar Op de eigen locatie. Uitvoerder Coert Langen leraar Lichamelijke Opvoeding en Rianne Bex, beiden Ambulant Begeleiders en docent Motorische Remedial Teaching. Kosten Deze vorm van begeleiding is een speciale variant van preventieve ambulante begeleiding en is in principe kosteloos. Opmerkingen Wanneer er meer ondersteuning gewenst is dan hierboven beschreven, kan op basis van offerte extra ondersteuning ingekocht worden. Daarbij kun je denken aan: hertest aan het eind van de periode van het handelingsplan, (deels) uitvoeren van activiteiten, tussentijdse evaluatie of begeleiding bij een vervolgtraject van deze leerling. 29
Workshop
14. Passend bewegingsonderwijs Omschrijving Hoe doe je dat nu…een kind met een fysieke beperking….enthousiast om te bewegen…je onderschrijft de noodzaak om ook dit kind voldoende bewegingservaring en -oefening aan te bieden…..maar toch…. Hoe kom je tegemoet aan de behoefte van dit kind, terwijl je de groep ook voldoende wilt bieden. Doel Je doet algemene kennis op om leerlingen met een fysieke beperking actief te betrekken bij de lessen bewegingsonderwijs.
Inhoud en aanpak In deze interactieve workshop maak je kennis met verschillende werkvormen en aspecten van (aan) gepast bewegingsonderwijs. Aan de hand van voorbeelden van enkele beperkingen/ziektebeelden kun je zelf ervaren wat het kan betekenen voor leerlingen met een fysieke beperking om deel te nemen aan de lessen bewegingsonderwijs. Je doet tijdens deze workshop ideeën op om deze leerlingen actief te betrekken bij je lessen. Er wordt aandacht besteed aan differentiatiemogelijkheden en je probeert deze zelf uit.
Voor wie Leerkrachten, vakdocenten lichamelijke opvoeding en andere professionals in het (speciaal) basisonderwijs. Wanneer Woensdag 22 februari 2012. Tijd 14.00 - 16.00 uur. Waar Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Coert Langen, Ambulant Begeleider, leraar Lichamelijke Opvoeding en Motorische Remedial Teaching. Kosten €60,- per persoon. Opmerkingen Neem gymschoenen mee. Heb je een boeiende, uitdagende casus: we denken graag met je mee.
30
Workshop
15. CO-OP: een motorisch onhandig kind leert eigen strategieën Omschrijving Kinderen kunnen beperkingen in hun handelen ervaren bij alledaagse activiteiten zoals veters strikken, tanden poetsen, fietsen, schrijven… etc. Door het gebruiken van cognitieve strategieën leren de kinderen hun motorische problemen zelf op te lossen. Het kind wordt in staat gesteld om de binnen de therapie geleerde strategieën ook in andere dagelijkse situaties en handelingen toe te passen (generalisatie en transfer). De CO-OP benadering richt zich op kinderen in de leeftijd van 5 t/m 12 jaar die motorisch onhandig zijn. Het handelen van het kind staat centraal. De behandelmethode is gebaseerd op de cognitieve leertheorie volgens Meichenbaum en op de theorie van motorisch leren volgens Fitts en Posner. Het kind staat centraal en kiest zelf zijn doelen. Het kind wordt begeleid om zijn eigen ‘probleemoplosser’ te zijn. Ook is de actieve participatie
van ouders en andere belangrijke personen van het kind onmisbaar. Doel Na deze workshop heb je zicht op de inhoud van CO-OP en hoe je het kunt toepassen in de dagelijks (onderwijs) praktijk. Inhoud en aanpak Aan de hand videobeelden en eigen ervaringsexperimenten ontdek je wat de CO-OP-benadering te bieden heeft. Je krijgt concrete handreikingen die direct toepasbaar zijn op school en in de thuissituatie.
Voor wie Ouders, alle mogelijke professionals in het regulier en (speciaal) basisonderwijs, speciaal onderwijs, voortgezet (speciaal) onderwijs en de zorg. Wanneer Dinsdag 6 maart 2012. Tijd 14.00 - 16.30 uur. Waar Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Ans Backhuijs-Ammerlaan, ergotherapeut en Ambulant Begeleider, gecertificeerd voor de CO-OP benadering. Kosten €50,- per persoon.
31
16. DCD (Developmental Coordination Disorder): motorisch onhandige kinderen Omschrijving DCD? Weer een nieuwe term? Weer een nieuwe stoornis? Nee, een bekend probleem van kinderen met lichte motorische stoornissen. Soepel bewegen, praten, uit je woorden komen, jezelf aan- en uitkleden, tanden poetsen, met mes en vork eten, een bal gooien en vangen, veters strikken, schrijven, etc. Normaal gesproken leert een kind dit soort handelingen vanzelf door oefening. Voor sommige kinderen is het niet zo gewoon dat ze zich deze vaardigheden eigen maken. Dat kunnen kinderen zijn met DCD. Doel In deze workshop leer je: • wat DCD is en hoe je het herkent; • welke problemen een kind met DCD tegen komt in het onderwijs en thuis.
32
Inhoud en aanpak We bieden een mix van theorie en praktijk. Aan de hand van een powerpointpresentatie, video’s maar ook eigen ervaringsexperimenten ontdek je welke belemmeringen DCD kan opleveren. Je krijgt concrete handreikingen die direct toepasbaar zijn op school en in de thuissituatie. Voor wie Professionals en ouders in het regulier en speciaal (basis)onderwijs en in de zorg. Wanneer Woensdagmiddag 23 november 2011 of maandagavond 14 mei 2012. In overleg op locatie tijdens bv. teamvergadering of themabijeenkomst. Tijd 23 november 2011 van 14.00 16.30 uur; 14 mei 2012 van 19.00 21.30 uur.
Workshop
Waar 23 november 2011: Roerdompstraat 3, 5912 BR Venlo. 14 mei 2012: Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Jeanne Mulders, Marijn Selen, Ans Backhuijs, Coert Langen en Rianne Bex Ambulant Begeleiders. Kosten € 65,- per persoon. Opmerkingen De workshop kan in aangepaste vorm ook aangeboden worden voor het voortgezet onderwijs. Desgewenst kan de workshop meer gericht zijn op de begeleiding van leerlingen met DCD binnen het bewegingsonderwijs (voor docenten BO en VO). Datum/tijdstip/locatie in overleg. Lees ook de info over de workshop CO-OP in deze gids.
Workshop
17. Kinderyoga, beleef het zelf! Omschrijving Het onderwijs, de maatschappij wordt alsmaar drukker, kinderen beweeglijker, leerkrachten en begeleiders hebben een overvol programma. Kinderyoga biedt diverse handreikingen om rustmomenten te creëren in je groep. Ademhaling, houding en creativiteit zijn hierbij een belangrijk onderdeel. Doel Je krijgt tips en ideeën hoe je door middel van yogaoefeningen, kinderen leert: • Hoe ze zich kunnen ontspannen, beter concentreren • Hoe ze zich fitter en sterker kunnen voelen • Hun lichaam beter te leren kennen en ze worden leniger • Samen te werken en naar elkaar te luisteren • Hoe gezellig en fijn kinderyoga is!
Inhoud en aanpak Achtergrond informatie over kinderyoga, ademhaling, houding. Maar de nadruk ligt op praktisch bezig zijn, zelf ervaren. Voor wie Leerkrachten en onderwijsassistenten van (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs. Pedagogisch medewerkers van kinderdagverblijven, kinderdagcentra en peuterspeelzalen.
Uitvoerder Mariëlle Pouwels, Ambulant Begeleider en bevoegd trainer kinderyoga. Kosten €50,- per persoon. Opmerkingen De workshop kan voor €395,- ook op de eigen locatie gegeven worden. Bij voldoende belangstelling kan een kindertraining verzorgd worden.
Wanneer Woensdag 7 maart 2012 of woensdag 23 mei 2012. Tijd 14.00 - 16.00 uur. Waar Talentencampus: Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo.
33
Voorlichting
18. Van NAH? naar N “AH!” Omschrijving Jaarlijks komen er zo’n 12.000 kinderen en jongeren met Niet Aangeboren Hersenletsel bij. Ogenschijnlijk kleine aanleidingen, zoals een flinke val van de commode, kunnen zelfs jaren later grote gevolgen hebben. Deze voorlichting is een eerste kennismaking met NAH. Het signaleren van de problemen en de koppeling van achtergrondinformatie aan voorbeelden uit de praktijk staan tijdens deze bijeenkomsten voorop. Deze voorlichting laat je zien dat NAH er vaker is dan je denkt en dat het een grote impact heeft op het kind én zijn omgeving. Doel Het voornaamste doel is dat je inzicht krijgt in het belang van de (h)erkenning van NAH en dat je leert welke acties jij als betrokken professional kunt uitvoeren om voor het kind een passende begeleiding te realiseren. 34
Inhoud en aanpak Tijdens deze voorlichting kun je het volgende verwachten: Korte achtergrondinformatie over NAH en specifieke alledaagse gevolgen. Aanwijzingen voor het herkennen van NAH. Het belang van Erkenning van NAH. Tips voor vervolgstappen als je mogelijk NAH signaleert of herkent. Begeleidingsmogelijkheden via de Ambulante Dienst van SSONML. Als vervolg op deze voorlichting is er een mogelijkheid om de verdiepende workshop “NAH bij kinderen en Jongeren” te volgen, zodat je er echt mee aan de slag kunt in de praktijk. Voor wie Onderwijs, denk aan: Primair onderwijs, Voortgezet onderwijs, MBO, HBO, Universiteit en VAVO. Zorg, denk aan: Huisartsen, 1e lijns praktijken paramedici en mensen die psychische begeleiding kunnen bieden, centra voor Jeugd en Gezin, PGB praktijken, MEE, GGZ, GGD, BJZ en zorginstellingen.
Wanneer Woensdagmiddag 30 november 2011 of woensdagavond 18 april 2012. Bij voorlichting op locatie worden datum en tijdstip in overleg gepland. Tijd Middag 30 november: 15.00 16.00 uur of avond 18 april: 19.30 20.30 uur. Waar 30 november: Ambulante Dienst, Roerdompstraat 3, 5912 BR Venlo 18 april: Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Ingrid Houtakkers en Kim Kneepkens, Ambulant Begeleiders en specialist NAH. Kosten €15,- per persoon. Prijs voor een groep op locatie €100,-. Opmerkingen Op aanvraag voor groepen van minimaal 10 personen wordt deze voorlichting op maat aangeboden en aangepast aan de wensen van de desbetreffende groep.
Workshop
19. Niet Aangeboren Hersenletsel bij kinderen en jongeren Omschrijving Centrale insteek van deze workshop: Hoe ga je als professional om met NAH in de dagelijkse praktijk? Jaarlijks komen er zo’n 12.000 kinderen en jongeren bij met Niet Aangeboren Hersenletsel. De kans is daarmee groot dat je als professional geconfronteerd wordt met de gevolgen van NAH voor kinderen, jongeren en hun omgeving. Dit vraagt van iedere professional kennis en inzicht over NAH.
dagelijkse praktijk werken met kinderen en jongeren met NAH. Achtergrondinformatie wordt gekoppeld aan de alledaagse praktijk die jij in je professionele handelen tegenkomt. Een gedeelte van de workshop wordt gebruikt voor casuïstiek. We zetten ervaringsoefeningen in om begripsvorming en voorstellingsvermogen te vergroten. Materialen en methodes komen ook aan bod.
Doel Na deze workshop beschik je over achtergrondinformatie over NAH en de gevolgen van NAH in de alledaagse praktijk. Daarnaast beschik je over praktijkgerichte ideeën, tips en adviezen over het omgaan met NAH in jouw professionele handelen.
Voor wie Onderwijs, denk aan: Primair onderwijs, Voortgezet onderwijs, MBO, HBO, Universiteit en VAVO. Zorg, denk aan: Huisartsen, 1e lijns praktijken paramedici en mensen die psychische begeleiding kunnen bieden, Centra voor Jeugd en Gezin, PGB praktijken, MEE, GGZ, GGD, BJZ, zorginstellingen. Ouders.
Inhoud en aanpak De workshop is gericht op professionals die in hun
Wanneer Woensdagavond 30 november 2011 of woensdagmiddag 18 april 2012
Voor groepen wordt deze workshop op maat aangeboden en aangepast aan de wensen van de desbetreffende groep. Datum en tijdstip worden dan in overleg vastgesteld. Tijd Avond 30 november 19.00 22.00 uur of middag 18 april 13.30 - 16.30 uur. Waar 30 november: Ambulante Dienst, Roerdompstraat 3 5912 BR Venlo. 18 april: Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Ingrid Houtakkers en Kim Kneepkens, Ambulant Begeleiders en specialist NAH. Kosten €90,- per persoon. Opmerkingen Het is mogelijk om als vervolg op deze workshop in kleinere groepen een intervisie of supervisie traject te volgen dat op maat wordt gemaakt.
35
Mini-cursus
20. Gedragsproblemen? Wat kan ik ermee? Omschrijving Je bent werkzaam bij de voor-, tussen- of naschoolse opvang. Je doet belangrijk en onmisbaar werk voor de organisatie. Ook jij kunt te maken krijgen met een toename aan problematieken van kinderen. Voor ieder die kinderen begeleidt buiten de schooltijden is het een pittige uitdaging om goed te reageren op ‘moeilijk verstaanbaar gedrag’. Doel Na deze workshop weet je meer over gedragsproblemen, waardoor je beter in staat bent om goed op deze kinderen te reageren.
Inhoud en aanpak Aansluitend bij de praktijksituatie van de voor-, tussen- en naschoolse opvang geven we algemene informatie over kinderen met gedragsproblemen. Aan de hand van (ingebrachte) voorbeelden wordt bespreken we een aantal problematieken. Op verzoek voeren we een observatie uit. Deze gebruiken we in de tweede bijeenkomst om de theorie en praktijk nog beter met elkaar te kunnen verbinden.
Voor wie Voor ieder die in de voor-, tussen- en naschoolse opvang te maken heeft met kinderen met gedragsproblemen. Wanneer In overleg. Tijd Twee maal een bijeenkomst van 2 uur. Bijvoorbeeld van 9.00 - 11.00 uur. Waar Bij voorkeur op de eigen (school) locatie. Uitvoerder Franci Reintjes, Ambulant Begeleider. Kosten €295,- voor 2 bijeenkomsten. Opmerkingen Het inbrengen van eigen (eventueel anoniem gemaakte) casussen stellen wij op prijs.
36
Teamtraining
21. Psychosociale ontwikkeling van kinderen Omschrijving Loop je pleinwacht en denk je:’wat zouden wij er nu aan kunnen doen dat kinderen met meer respect met elkaar omgaan? Hoe kunnen we hun weerbaarheid en sociale ontwikkeling stimuleren?’ Dan bieden wij een training op maat. In deze teamtraining maken we gebruik van de volgende sociale vaardigheids- en weerbaarheidstraining: • Rots en water, • Kiezel en druppel (methode B) • “Ho, tot hier en niet verder…!”. Doel Na deze teamtraining hebben deelnemers hun repertoire betreffende het begeleiden van leerlingen op gebied van weerbaarheid en sociale vaardigheid vergroot. Dit is een basis voor een doorgaande lijn psychosociale ontwikkeling van kinderen binnen de school. Wat je vandaag leert, is morgen toepasbaar.
Inhoud en aanpak Bij het intakegesprek verkennen we de behoeften van het team, zodat we In de training het juiste accent kunnen leggen ten aanzien van bovengenoemde methoden. We laten je zien en ervaren hoe deze methoden op elkaar aansluiten en elkaar versterken. Uiteindelijk maakt het team eigen keuzes over gebruik en inzet van de methodieken. Aan de orde komen: • Houding • Eigenwaarde • Opkomen voor jezelf • Grenzen • Samenwerken • Pesten/gepest worden.
Voor wie Teams van (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs. Wanneer In overleg. Tijd Intakegesprek waarin verwachtingen en doelen besproken worden 5 bijeenkomsten van 2 uur. Waar De training wordt gegeven op de eigen locatie. Uitvoerder Mariëlle Pouwels en Conny Reinders Ambulant Begeleiders en trainers weerbaarheid en sociale vaardigheden. Kosten €2500,- per teamtraining.
37
Workshop
22. Een doos vol gevoelens Omschrijving Je kunt als kind van alles bij jezelf voelen, zonder het echt goed te kunnen duiden. Wat voel je nu precies? ‘Een doos vol gevoelens’, ontwikkeld door het Centrum voor Ervaringsgericht Onderwijs, wil kinderen helpen dichter bij te komen bij wat in hen omgaat. Gevoelens bij jezelf (h)erkennen is de eerste stap. Vanuit deze basiskennis kan de stap gemaakt worden naar het perspectief van de ander. Doel Je leert hoe je het materiaal uit ‘een doos vol gevoelens’ in kunt zetten als middel om doelen op gebied van sociale competentie bij het jonge kind te bereiken.
Inhoud en aanpak In deze koffer komen in hoofdzaak de vier basisgevoelens: blij, bang, boos en verdrietig aan bod. Kinderen leren op een speelse manier gevoelens herkennen, begrijpen en uiten. Het materiaal blijkt ook bijzonder geschikt te zijn voor kinderen met een ontwikkelingsachterstand.
Voor wie Leerkrachten, intern begeleiders, remedial teachers werkzaam in de onderbouw van het (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs. Wanneer Dinsdag 28 februari 2012. Tijd 13.30 - 16.00 uur. Waar Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Elly van der Linden-Dijkstra, Ambulant Begeleider. Kosten €50,- per persoon. Opmerkingen Kijk ook in deze gids naar de workshop ‘een huis vol gevoelens en axen’.
38
Workshop
23. Een huis vol gevoelens en axen Omschrijving ‘Het Huis vol Axen en gevoelens’ is een speelleerset voor kinderen vanaf ongeveer 5 jaar. De set is een vervolg op “De doos vol gevoelens” en heeft als doel om kinderen inzicht te geven in de vraag:“Hoe gedraag je je ten opzichte van de ander?” In de omgang met de omgeving verwerven kinderen heel veel sociale vaardigheden op een spontane manier. Ook zullen ze gaandeweg beseffen dat hun gedrag bepaalde effecten of gevoelens teweegbrengt bij de ander. Toch zien we dat sommige kinderen daar moeite mee hebben. Als kinderen niet in staat zijn te voorspellen wat het effect van hun gedrag op de ander zal zijn, dan kan het een en ander mislopen. Doel Je leert hoe je het materiaal uit ‘het huis vol gevoelens en axen’ in kunt zetten als middel om doelen op gebied van sociaal competentie bij
je leerlingen te bereiken. Je voelt je ‘thuis’ in ‘Het Huis’. Inhoud en aanpak Door talrijke ervaringen met het werken met de axenroos van Nand Cuvelier op te nemen in ‘Het Huis’, kunnen we kinderen helpen hun gedragsrepertorium met betrekking tot sociale contexten uit te breiden en hen vertrouwd maken met de vele manieren waarop je je tot anderen kan verhouden en welke effecten dat teweeg kan brengen. Omdat dit voor de kinderen in de begeleiding vaak problematisch is en het pakket van ‘Het Huis vol gevoelens en Axen’ veel mogelijkheden biedt is het heel belangrijk dit pakket overzichtelijk en gestructureerd aan te bieden. Door de uitleg kun je daarna snel aan de slag.
Voor wie Leerkrachten, intern begeleiders, remedial teachers werkzaam in het (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs. Wanneer Donderdag 6 oktober 2011. Tijd 13.30 - 16.00 uur. Waar Ambulante Dienst, Roerdompstraat 3, 5912 BR Venlo. Uitvoerder Elly van der Linden-Dijkstra, Ambulant Begeleider. Kosten €50,- per persoon. Opmerkingen Deze workshop sluit aan bij de workshop ‘een doos vol gevoelens’.
39
Training
24. “Ho, tot hier en niet verder…………!” Omschrijving De methode “Ho, tot hier en niet verder …!” bevordert de psychosociale weerbaarheid van kinderen, jeugdigen en de ondersteunende rol van ouders, opvoeders en leerkrachten vanuit een houding van respect en meerzijdige partijdigheid en op basis van bewegen, spel, fantasieoefeningen en focussen. Niet alleen de kinderen, ook de ouders en opvoeders krijgen een ondersteuning. Kinderen kunnen moeilijk de leerervaringen en gedragsveranderingen bestendigen wanneer het thuis- en leefmilieu geen passende basis biedt. Uitgangspunt is dat kinderen, ouders en opvoeders elkaar ontmoeten en benaderen vanuit wederzijds respect. De methode wordt zowel preventief, pedagogisch, als curatief ingezet.
40
Doel Kinderen leren een goede balans te vinden tussen het kunnen vertrouwen op zichzelf en de afstemming van het gedrag en gevoel met de omgeving. Ik-ontwikkeling en ik-versterking staan centraal, waarbij spel en beweging, tekenen en verbeelden, en het verwoorden van eigen ervaringen als middel worden ingezet. Inhoud en aanpak • Infobijeenkomst voor leerkrachten • Infobijeenkomst voor ouders • 12 Kindtrainingen (verslaglegging per training naar leerkrachten) • Afsluitende bijeenkomst met leerkrachten • Afsluitende bijeenkomst met ouders.
Training
25. Rots en Water
Tijd Alle bijeenkomsten, alsook de trainingen, 1 uur per keer.
Omschrijving Het Rots en Waterprogramma is een sociale competentie training voor jongens en meisjes. Het is een beproefde methode om de eigen weerbaarheid te leren vergroten (geloven in de eigen kracht) en tegelijkertijd anderen respectvol tegemoet te treden. Het wordt onder andere gebruikt om pestgedrag in groepen om te buigen en de sociale omgang naar elkaar te verbeteren.
wen. Voortbouwend op dit fundament is het mogelijk aandacht te hebben voor thema’s als veiligheid, assertiviteit, communicatie en het vinden van een eigen weg (innerlijk kompas) dat met anderen verbindt en richting geeft. Het innerlijk kompas betekent dat ieder mens verschillende kwaliteiten heeft en deze training ondersteunt de bewustwording van de eigen kwaliteiten en wensen.
Waar Op locatie van de school in een speel- of gymzaal.
Doel Algemeen uitgangspunt van elke Rots en Water training is mensen in hun kracht zetten.
Uitvoerder Mariëlle Pouwels, Ambulant Begeleider.
Inhoud en aanpak Het Rots en Waterprogramma onderscheidt zich van andere trainingen door zijn meervoudige doelstelling en het brede pedagogisch perspectief. Middels het Rots en Waterconcept wordt de balans gezocht tussen de harde, onwrikbare rotshouding versus de beweeglijke, verbindende waterhouding. De bouwstenen van het Rots en Water programma zijn zelfbeheersing, zelfreflectie en zelfvertrou-
Voor wie In principe is Rots en Water geschikt voor alle leerlingen vanaf basisschoolleeftijd in het regulier en speciaal onderwijs. Ervaring leert dat een enigszins homogene groep tot de beste resultaten leidt. Gedacht kan worden op een groepssamenstelling op basis van: • Sekse, denk aan de optie ‘focus op kwetsbare meisjes en jonge vrouwen’ • Onderbouw of bovenbouw (primair onderwijs) • Leerlingen in autismespectrumstoornis.
Voor wie Kinderen uit (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs vanaf 8 jaar. Minimaal 6, maximaal 8 kinderen per groep. Wanneer In overleg.
Kosten €2100,- per training.
Wanneer In overleg.
Tijd 12 Bijeenkomsten van 1 uur: bestaande uit 1 informatiebijeenkomst vooraf, 10 lessen Rots en Water waarin verschillende thema’s behandeld worden en 1 evaluatie met de groep a.d.h.v. videomateriaal uit de eigen training. Waar De trainingen worden gegeven op de eigen locatie. Uitvoerder Janique Bouwmans Ambulant Begeleider en bevoegd Rots en Watertrainer. Kosten €2500,- per groepstraining Rots en Water. €250,- per leerling als er sprake is van een kleine groepsvorm. €1250,- voor een teamtraining van 3 bijeenkomsten waarin de basisgedachten van R&W en theoretische achtergrond op teamniveau wordt aangeboden. Opmerkingen Naast de training is specialisatie mogelijk in een vervolgtraining. Hierin zorgen we voor verdieping in kleine groepen onder speciale begeleiding.
41
Voorlichting
26. Remweg, voor impulsieve kinderen met aandachtsproblemen Omschrijving “Remweg” is een trainingsprogramma voor impulsieve drukke kinderen met aandachtsproblemen (ADHDkinderen) in het primair onderwijs, ontwikkeld door het Paedologisch Instituut Nijmegen. Het gaat hier om kinderen die er niet in slagen hun impulsen te beheersen en hun aandacht te reguleren. Ze maken geen plan van aanpak, denken van tevoren niet na over de taakaanpak, maar doen het eerste wat in hen opkomt, zonder rekening te houden met de te verwachten gevolgen. Het lijkt wel alsof ze niet beschikken over een rem waarmee ze hun impulsen kunnen beheersen. Ze kunnen zich moeilijk langere tijd concentreren op een taak en stappen te snel over naar een volgende opdracht. Ze weten vaak ook irrelevante prikkels in een taak niet goed te onderdrukken.
42
Doel Na afloop van deze voorlichting is duidelijk wat de methode Remweg
inhoudt. U hebt enigszins kunnen ervaren, hoe het is om met Remweg te werken. Op basis hiervan kan de professional inschatten, of de methode Remweg geschikt is om op de school in te zetten. Ouders nemen kennis van de methode, zodat zij hun kind gedurende de training kunnen ondersteunen. Inhoud en aanpak In deze voorlichting wordt: • Nader ingegaan op de theoretische achtergrond, die aan dit programma ten grondslag ligt • Besproken op welke manier er praktisch met dit programma gewerkt kan worden. Voor wie Leerkrachten, intern begeleiders en individueel begeleiders in het (speciaal) basisonderwijs, speciaal (voortgezet) onderwijs, voortgezet onderwijs en ouders van leerlingen met ADHD-problematiek, al dan niet gediagnosticeerd.
Wanneer Donderdag 28 oktober 2011 voor de doelgroep primair onderwijs. Dinsdag 17 januari 2012 voor de doelgroep in voortgezet onderwijs. Tijd 15.30 - 18.00 uur. Waar Oktober: Ambulante Dienst, Roerdompstraat 3, 5912 BR Venlo, januari: Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerders Floor Noten en Margriet van Brakel, Ambulant Begeleiders. Kosten €50,- per persoon. Opmerkingen Wij bieden een trainingsprogramma Remweg voor professionals in het primair onderwijs én een trainingsprogramma Remweg 12+ voor jongeren, ouders en/of professionele opvoeders.
Training
27. Remweg, voor impulsieve kinderen met aandachtsproblemen Omschrijving “Remweg” is een trainingsprogramma voor impulsieve drukke kinderen met aandachtsproblemen (ADHDkinderen) in het primair onderwijs, ontwikkeld door het Paedologisch Instituut Nijmegen. Het gaat hier om kinderen die er niet in slagen hun impulsen te beheersen en hun aandacht te reguleren. Ze maken geen plan van aanpak, denken van tevoren niet na over de taakaanpak, maar doen het eerste wat in hen opkomt, zonder rekening te houden met de te verwachten gevolgen. Het lijkt wel alsof ze niet beschikken over een rem waarmee ze hun impulsen kunnen beheersen. Ze kunnen zich moeilijk langere tijd concentreren op een taak en stappen te snel over naar een volgende opdracht. Ze weten vaak ook irrelevante prikkels in een taak niet goed te onderdrukken.
Doel Als professional leer je hoe je leerlingen een basishouding kunt aanleren van stoppen, kijken/luisteren en planmatig denken, alvorens tot handelen over te gaan. Inhoud en aanpak In deze training komt het volgende aan bod: • Uitdiepen van de Remwegmethodiek gedurende de eerste 5 bijeenkomsten • In bijeenkomst 6 en 7 staat het toepassen in sociale situaties centraal • In bijeenkomst 8 wordt de training geëvalueerd.
Voor wie Leerkrachten, intern begeleiders en individueel begeleiders in het (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs die betrokken zijn bij leerlingen met ADHD-problematiek, al dan niet gediagnosticeerd. Wanneer In overleg. Tijdsinvestering 8 Bijeenkomsten van ongeveer 1 ½ tot 2 uur, bij voorkeur om de 2 weken. Daarnaast huiswerkopdrachten en korte literatuurstudies. Waar Op de eigen locatie. Uitvoerders Floor Noten en Margriet van Brakel, Ambulant Begeleiders. Kosten €495,- per persoon.
43
28. Remweg 12+, voor impulsieve jongeren met aandachtsproblemen Omschrijving “Remweg” is een trainingsprogramma voor jongeren van 12 tot 16 jaar, met impulsiviteits- en aandachtsproblemen, en hun ouders/ opvoeders. Het materiaal is speciaal voor het onderwijs ontwikkeld. Het gaat hier om jongeren die er niet in slagen hun impulsen te beheersen en hun aandacht te reguleren. Ze maken geen plan van aanpak, denken van tevoren niet na over de taakaanpak, maar doen het eerste wat in hen opkomt, zonder rekening te houden met de te verwachten gevolgen. Het lijkt wel alsof ze niet beschikken over een rem waarmee ze hun impulsen kunnen beheersen. Ze kunnen zich moeilijk langere tijd concentreren op een taak en stappen te snel over naar een volgende opdracht. Ze weten vaak ook irrelevante prikkels in een taak niet goed te onderdrukken.
44
Doel Jongeren maken zich via deze training een stop, - denk- en doemethode eigen, waardoor ze leren omgaan met diverse taken en sociale situaties. Ouders en opvoeders leren, hoe zij de jongere achtereenvolgens kunnen leren te stoppen, nauwkeurig te kijken en te luisteren, planmatig te denken en te handelen in dagelijkse situaties. Bovendien leren zij weer samen met de jongere overleggen, waardoor een betere sfeer ontstaat. Inhoud en aanpak In de training staan de Remvragen centraal: • STOP • Remvraag 1: Wat is het probleem? / Wat moet ik doen? • Remvraag 2: Hoe kan ik het doen? • Remvraag 3: Gebruik ik mijn plan? • Remvraag 4: Hoe heb ik het gedaan?.
Training
Voor wie Jongeren met ADHD problemen. Ouders en eventueel professionals in het (speciaal) voortgezet onderwijs. Wanneer In overleg. Tijdsinvestering Training voor jongeren bestaat uit 8 bijeenkomsten: • 5 Groepsbijeenkomsten van 1,5 uur • 3 Individuele bijeenkomsten van 45 minuten Training voor ouders en/of professionals opvoeders bestaat uit 5 bijeenkomsten van 2 uur. Waar Op de eigen locatie. Uitvoerders Floor Noten en Margriet van Brakel, Ambulant Begeleiders. Kosten €885,- per jongere. Voor 13 bijeenkomsten incl. training ouders.
Workshop
29. Iédereen lekker aan het werk! Werkhoudingsproblemen bij kinderen met een speciale onderwijsvraag. Omschrijving Conflicten over een slechte werkhouding zijn zowel voor het kind als voor de leerkracht slopend. Het voortdurend een kind onder druk zetten om te werken, leidt er meestal niet toe dat de leerling een goede werkhouding ontwikkelt. De bedoeling van de leerkracht is dat de leerling weer met succesverwachting gaat werken. Komt de leerling weer in een ritme van succes, dan zal de werkhouding van de leerling vanzelf verbeteren. De leerling draagt weer verantwoordelijkheid voor zijn eigen werkhouding. De leerkracht hoeft dan niet meer zoveel actie te ondernemen. Hij zal wel alert moeten blijven. Werkhouding heeft betrekking op de houding van de leerling ten aanzien van het leren op school.
Aspecten van deze dimensie zijn onder meer: • Inzet bij het uitvoeren van taken • Taakgerichtheid • En doorzettingsvermogen.
Centraal staan tijdens deze bijeenkomst: informatieoverdracht en uitwisselen van praktijkervaringen en problemen die je in de praktijk tegen komt.
Doel In de workshop neem je kennis van en verbreed je je vaardigheden om de werkhouding van leerlingen positief te beïnvloeden.
Voor wie Leerkrachten, intern begeleiders en individueel begeleiders in het (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs.
Inhoud en aanpak In de cursus komen de volgende onderdelen aan de orde: • Een planmatige benadering van werkhoudingproblemen; • Reflecteren naar eigen handelen; • Begeleiding van kinderen vanuit verschillende optieken; • Signaleren van onderliggende problematiek; • Vertaling naar het handelingsplan.
Wanneer Woensdag 25 januari 2012. Tijd 13.30 - 16.30 uur. Waar Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Elly van der Linden-Dijkstra, Ambulant Begeleider. Kosten €90,- per persoon. 45
Voorlichting
30. Is Taakspel iets voor mij? Omschrijving Praten tijdens de uitleg…, naar buiten kijken tijdens het werken…, elkaar duwen op de gang…, wiebelen op de stoel…, spelen in plaats van bezig zijn met werk…, niet eerst hulp vragen aan een ander, maar meteen de vinger opsteken. In elke klas komt wel eens gedrag voor dat niet gewenst is, bijvoorbeeld omdat het storend of niet taakgericht is. Met behulp van Taakspel leer je als leerkracht om vooral aandacht te besteden aan gewenst gedrag. Taakspel is een hulpmiddel om je te helpen anders om te gaan met gedrag. Door te letten op gewenst gedrag en door vaak complimenten te geven, leren de leerlingen dat gewenst gedrag beloond wordt. Daardoor neemt positief gedrag toe.
Doel Na afloop van deze voorlichting is duidelijk wat Taakspel is. Je hebt voldoende informatie om te beslissen of Taakspel geschikt is om in te zetten binnen jouw school. Inhoud en aanpak Tijdens deze voorlichting wordt informatie gegeven over Taakspel. Wat houdt Taakspel in, wat is het doel, hoe wordt het ingezet, wat vraagt het van de school en wat is de meerwaarde van de inzet van Taakspel? Voor wie Leerkrachten, intern begeleiders en directies van scholen voor (speciaal) basisonderwijs, speciaal onderwijs, voortgezet (speciaal) onderwijs en medewerkers van de buitenschoolse opvang. Wanneer Donderdag 8 september 2011 of donderdag 26 april 2012.
46
Tijd 9.30 - 10.45 uur of 16.00 - 17.15 uur. Waar September: Ambulante Dienst, Roerdompstraat 3, 5912 BR Venlo. April: Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Nienke Fiesler, Margriet van Brakel of Ria van Wessel en gecertificeerd Taakspelbegeleiders. Kosten €20,- per persoon. Opmerkingen Voor medewerkers van Buiten Schoolse Opvang geldt, dat klas gelezen kan worden als groep, leerkracht als pedagogisch medewerker en school als organisatie. Eventueel kan er een aparte voorlichting gegeven worden voor Buiten Schoolse Opvang. We bieden ook een training Taakspel aan medewerkers Buiten Schoolse Opvang of leerkrachten.
Training
31. Naar een fijne groepssfeer middels Taakspel Omschrijving In elke groep komt wel eens gedrag voor dat niet gewenst is. Jij hebt misschien de neiging om op het ongewenste gedrag in de groep te letten. Met correcties probeert je het ongewenste gedrag tegen te gaan, maar het lukt niet altijd om de groep op deze manier voor langere tijd rustig te krijgen. Kinderen willen graag aandacht. Ze leren op deze manier dat ze aandacht krijgen als ze zich ongewenst gedragen, waardoor dit gedrag in stand gehouden wordt. Dit kost je veel negatieve energie. Met behulp van Taakspel leer je om vooral aandacht te besteden aan gewenst gedrag. Dat is soms erg wennen. Je bent in eerste instantie bang om de controle op de groep te verliezen. Taakspel is een hulpmiddel om je te helpen anders om te gaan met gedrag. Het vraagt veel tijd en begeleiding om te leren vooral op gewenst gedrag te letten en dat veelvuldig te complimenteren. Toch is dat de moeite waard. Kinderen
leren op deze manier dat ze aandacht krijgen als ze gewenst gedrag laten zien. En daardoor neemt gewenst gedrag toe. Doel Je hebt handvaten om positieve controle te krijgen en houden over je groep. Je weet hoe je geleerde vaardigheden kunt toepassen in de dagelijkse praktijk. Inhoud en aanpak • 1 Algemene bijeenkomst: geldt alleen voor BSO-medewerkers • 3 Trainingen (voor voortgezet onderwijs 2 trainingen) • 10 Observaties/(klassen)consultaties • 10 Intervisiemomenten: geldt alleen voor BSO-medewerkers Degene die de rol van interne Taakspel begeleider heeft, volgt 3 trainingen en loopt met de Taakspel begeleider mee tijdens een aantal observaties en intervisies.
Voor wie Wij bieden een per doelgroep afgestemde training voor: • Pedagogisch medewerkers van de buitenschoolse opvang • Leerkrachten en intern begeleiders van het (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs • Docenten en begeleiders in het voortgezet (speciaal) onderwijs. Wanneer In overleg. Tijd In overleg. Waar Op de eigen locatie. Uitvoerder Margriet van Brakel, Nienke Fiesler en Ria van Wessel, Ambulant Begeleiders en gecertificeerd Taakspelbegeleiders. Kosten €2500,- voor pedagogisch medewerkers, leerkrachten en IB’ers. €2250,- voor docenten en begeleiders.
47
32. Jongeren met oppositioneel gedrag/ODD/CD Omschrijving Binnen het voorgezet onderwijs komen steeds meer leerlingen voor die oppositioneel gedrag laten zien en ook in het voortgezet speciaal onderwijs is het niet altijd makkelijk om om te gaan met deze complexe doelgroep. Deze jongeren maken het leven van de docent vaak niet makkelijk. Ze lijken er alles aan te doen om niet leuk gevonden te worden. Maar is deze jongere zo gewetenloos als hij lijkt? Is het echt een koele kikker? Of zit er onder al die bombarie een gekwetste jongere met een problematisch verleden, die niet beter weet dan opstandig te zijn?
48
Duidelijk is dat deze doelgroep een specifieke aanpak nodig heeft. Meer kennis over de aard en achtergrond van de problematiek leidt vaak tot meer begrip voor het moeilijke gedrag van deze jongeren en daardoor tot meer motivatie om met deze doelgroep aan de slag te gaan. Meer
kennis over de aard en achtergrond van de problematiek zorgt ook voor meer inzicht in wat werkt. De uitdaging is om verder te kijken dan het gedrag dat we aan de buitenkant zien. Doel Je doet meer kennis op over jongeren met oppositioneel gedrag/ODD/CD. Je krijgt meer begrip voor deze doelgroep en daardoor meer motivatie om met deze jongeren aan de slag te gaan. Reflectie op het eigen handelen. Je hebt handelingsmogelijkheden in de omgang met deze doelgroep. Inhoud en aanpak De cursus bestaat uit 2 of 3 bijeenkomsten. Bijeenkomst 1 is gericht op het uitbreiden van kennis over de doelgroep. Bijeenkomst 2 is gericht op handelingsmogelijkheden. Een eventuele derde bijeenkomst is gericht op het eigen handelen en op veranderingsmogelijkheden binnen de eigen school.
Cursus/training/workshop Voor wie Docenten in voortgezet (speciaal) onderwijs. In aangepaste vorm voor onderwijsondersteunend personeel. Wanneer In overleg. Tijd In overleg. Waar Op de eigen locatie. Uitvoerder Eline Wolters, psycholoog en orthopedagoog. Eventueel in samenwerking met Nienke Fiesler en/of Ria van Wessel, Ambulant Begeleiders. Kosten Op basis van offerte.
Studiedag
33. Autisme in het Middelbaar Beroeps Onderwijs Omschrijving Autisme in het Middelbaar Beroeps Onderwijs: een studiedag voor docenten, trajectbegeleiders, studiebegeleiders en zorgadviseurs van studenten met autisme in het MBO. Doel Doelen: • Nadere kennismaking met autisme spectrum stoornissen • Begrip vergroten voor de problemen waar deelnemers/ studenten met autisme in het MBO tegenaan lopen. • Aanzet tot realisatie van aanpassingen/voorzieningen voor deze doelgroep Doelen op (middel)lange termijn: • Voorkomen van vroegtijdig schoolverlaten • Betere studieresultaten en begeleiding van deelnemers/ studenten met autisme • Transfer naar stage/werk verbeteren
Inhoud en aanpak De studiedag is ontwikkeld door het Landelijk Netwerk Autisme. Tijdens de cursusdag wordt uitgelegd wat autisme is en welke algemene aanpassingen binnen het MBO gedaan kunnen worden. Daarnaast is er ruimte voor eigen leervragen en wordt een koppeling gemaakt tussen de theorie en de dagelijkse praktijk. Als deelnemers uit dezelfde sector/ opleiding komen, kan er in de cursus een start gemaakt worden voor een plan van aanpak ten behoeve van studenten met autisme in de specifieke sector/opleiding.
Voor wie Docenten, trajectbegeleiders, studiebegeleiders en zorgadviseurs van studenten met autisme van een afdeling binnen MBO. Wanneer In overleg. Tijd 9.00 - 16.00 uur. Waar Op de eigen locatie. Uitvoerder Henriet Zoetmulder, functionaris Steunpunt Autisme en Paula Tooren, Ambulant Begeleider. Kosten €395,- voor de totale studiedag. Opmerkingen In overleg verzorgen wij ook een workshop, voorlichting of basiscursus Autisme voor het primair en voortgezet onderwijs. 49
Workshop
34. NLD: ja of nee? Omschrijving Hoewel omstreden, wordt de diagnose NLD steeds vaker toegekend. Wat is de waarde van deze diagnose? Wat is een non-verbale leerstoornis precies? Gaat het om de beschrijving van een syndroom, een leerstoornis als dyslexie of is het toch een psychiatrische stoornis? Doel Aan het eind van de workshop heb je in ieder geval een helder beeld hebben over de kenmerken van een non-verbale leerstoornis.
50
Inhoud en aanpak In de workshop “NLD: ja of nee?” zal er een antwoord gegeven worden op bovenstaande vragen, waarbij de argumenten van voor- en tegenstanders meegenomen worden. Daarnaast zal er uitgebreid aandacht besteed worden aan de gevolgen van deze stoornis voor het leerproces. Welke aanpassingen zijn er nodig voor de
leerling met NLD? Is het mogelijk om gerichte handelingsadviezen te koppelen aan de diagnose? Vanuit neuropsychologisch perspectief zal er aan de hand van casuïstiek gekeken worden naar compensatiestrategieën, benodigde aanpassingen aan de omgeving, valkuilen en trainingsmogelijkheden voor leerlingen met NLD binnen het onderwijs. Er zal dus zowel uitleg gegeven worden over algemene principes bij leerlingen met NLD als ruimte geboden worden om individuele casussen te bespreken. Deelnemers worden dan ook uitgenodigd van tevoren casuïstiek aan te leveren die aan bod kan komen tijdens de presentatie.
Voor wie Leerkrachten, intern begeleiders en individueel begeleiders in het (speciaal) basisonderwijs en voortgezet onderwijs en MBO. Wanneer Vrijdag 27 januari 2012. Tijd 13.30 - 16.30 uur. Waar Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Anke Vinke, GZ-psycholoog / neuropsycholoog. Kosten €75,- per persoon.
Workshop
35. Meten is weten Omschrijving In het onderwijs wordt veel getest; didactische testen, intelligentietesten, vragenlijsten, testen die de aandacht meten, testen die de planning en organisatie meten enz. In de rapporten en dossiers van de leerlingen waar we in ons werk mee te maken krijgen worden deze testen vaak genoemd en beschreven. Maar wat zeggen deze cijfertjes nu eigenlijk? Wat zegt de uitkomst van een intelligentietest of een bepaalde vragenlijst over deze leerling? Hoe kun je iets zeggen over de executieve functies? Hoe krijg je een beeld van de aandachtsproblemen van een leerling? Doel Deze workshop geeft overzicht én inzicht in een groot aantal testen die in het onderwijsveld gebruikt worden
Inhoud en aanpak Het eerste deel van deze workshop zal bestaan uit een uitvoerige bespreking van een groot aantal testen. • Wanneer en waarom wordt deze test afgenomen? • Wie mag de test afnemen? • Hoe is de test opgebouwd? Uit welk onderdelen bestaat deze test? • Hoe wordt de test afgenomen? Waar wordt op gelet? • Wat meet de test? • Hoe interpreteer ik deze gegevens? Tijdens het tweede deel gaan we praktisch aan de slag en is er gelegenheid om zelf met een aantal testen en/of testonderdelen kennis te maken.
Voor wie Intern begeleiders, leerkrachten in het (speciaal) basisonderwijs, speciaal onderwijs en voortgezet onderwijs. Professionals die werkzaam zijn in de zorg. Wanneer Donderdag 10 november 2011. Tijd 9.00 - 12.00 uur. Waar IDT, Roerdompstraat 3, 5912 BR Venlo. Uitvoerder Monique Janssens, psychodiagnostisch medewerker IDT. Kosten €65,- per persoon.
51
Workshop
36. Neuropsychologisch onderzoek
52
Omschrijving We kennen allemaal de term “een wiskundeknobbel hebben” of de vooroordelen dat mannen beter kaart kunnen lezen dan vrouwen en dat vrouwen emotioneler zijn dan mannen. Dit alles ligt beslagen in de structuur van je hersenen. Hersenactiviteit verloopt net als ademen en het kloppen van je hart automatisch, maar wat als een deel van je hersenen af en toe hapert? Als je een afwijking hebt aan (een deel van) je hersenen of als er een andere manier van stofwisseling plaatsvindt in je hersenen? Dit zijn vragen waar de neuropsychologie zich mee bezighoudt. Binnen de neuropsychologie worden relaties gelegd tussen de hersenen enerzijds en het gedrag en leren anderzijds.
Inhoud en aanpak Er zal een algemene inleiding gegeven worden over de werking van de hersenen en de functies van verschillende hersenstructuren. Daarbij zal de nadruk liggen op het uitleggen van de verschillende functiegebieden die binnen de neuropsychologie bekeken worden: aandacht, geheugen, executief functioneren, taal, visueel - ruimtelijk functioneren en motoriek. Voor de onderwijspraktijk is het daarnaast relevant om signalen van disfunctioneren van de hersenen te herkennen en te weten wanneer neuropsychologisch onderzoek geïndiceerd is. Wanneer schakel je een neuropsycholoog in en wat voor adviezen kan dit opleveren voor de onderwijspraktijk?
Doel In deze workshop maak je (nader) kennis met de neuropsychologie, zowel het theoretisch kader als ook de vertaalslag naar de onderwijspraktijk.
Voor wie Leerkrachten, intern begeleiders en individueel begeleiders in het (speciaal) basisonderwijs en voortgezet (speciaal) onderwijs.
Wanneer Vrijdag 9 december 2011 of vrijdag 6 april 2012. Tijd 13.30 - 16.30 uur. Waar Workshop december: IDT, Roerdompstraat 3, 5912 BR Venlo. Workshop april: Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5912 GB Venlo. Uitvoerder Anke Vinke, GZ-psycholoog / neuropsycholoog. Kosten €75,- per persoon. Opmerkingen Een gerichte studiedag of training voor orthopedagogen / psychologen uit de zorg en het regulier onderwijs met betrekking tot het omzetten van neuropsychologische bevindingen naar handelingsgerichte adviezen voor het onderwijs behoort tot de mogelijkheden.
Begeleiding
37. Is dit een passend plekje? Een voortraject naar Passend Onderwijs. Omschrijving Op een dag staat er een ouder op de drempel van de school. Zij wil haar kind met een ontwikkelingsachterstand aanmelden. U vraagt zich af of uw school de juiste zal zijn. Kan dat wel, een kind met een dergelijke beperking in het regulier onderwijs? In uw school? Welke mogelijkheden zijn er? Wat moet ik dan weten? Hoe kan ik dit aanpakken? Of toch speciaal onderwijs? Als ouder heb je gemerkt dat je kind, met aanpassingen, haar plekje gevonden heeft op een (regulier) kinderdagverblijf of peuterspeelzaal. Is er een plekje voor jouw kind in het regulier onderwijs. Of past speciaal onderwijs beter? Wij willen ouders én school ondersteunen in dit proces, door samen met hen op pad te gaan waarvan vooraf niet duidelijk is waar dat ons naartoe brengt.
Doel School en ouders toerusten tot en begeleiden naar een weloverwogen schoolkeuze voor het kind. Inhoud en aanpak Na een aanmelding gaan we in contact met ouders en school. Indien nodig observeert de Ambulant Begeleider thuis, in de speelzaal of dagverblijf. De Ambulant Begeleider neemt deel aan gesprekken met school en kinderdagverblijven, peuterspeelzalen. Zij geeft informatie over mogelijkheden van het kind, biedt ondersteuning ten aanzien van een aanvraag van extra ondersteuning via AWBZ zorg. Indien nodig is er overleg met para(medici). De ambulant begeleider brengt het ontwikkelingsprofiel van het kind in beeld en kijkt wat verder nodig is om deel te nemen aan onderwijs. Denk aan: kringgedrag, communicatie, etc. De Ambulant Begeleider verheldert samen met betrokkenen de beeldvorming. Zij kan scholen, al
dan niet middels een teampresentatie, informeren over het verloop van integratie tijdens de verschillende periodes op school, over leerlijnen en einddoelen. De reguliere school maakt zelf de afweging al dan niet voldoende toegerust te zijn deze leerling optimaal te kunnen begeleiden binnen haar school. Voor wie Basisscholen die overwegen om een kind met een algemene ontwikkelingsachterstand toe te laten op hun school. Wanneer In overleg. Tijd Maximaal 3 consultaties. Waar Op de schoollocatie, peuterspeelzaal of thuis. Uitvoerder Ambulant Begeleider. Kosten Na drie gratis consultaties is het mogelijk om extra begeleiding in te kopen. 53
Workshop
38. Themamiddag Zeer Moeilijk Lerend Kind Omschrijving Je begeleidt een zeer moeilijk lerend kind in het regulier onderwijs. In de praktijk van alle dag kom je voor vragen te staan die je graag met anderen zou willen delen. Je wilt ervaringen uitwisselen, horen en zien hoe anderen leermiddelen bedenken en aanpassen en op een thema specifieke kennis horen om verder mee aan de slag te kunnen gaan. Kortom leren van en met elkaar. Doel Verkrijgen van specifieke informatie met betrekking tot het begeleiden van zeer moeilijk lerenden in het regulier onderwijs en ervaringen delen en kennis uitwisselen met collega’s die in een vergelijkbare praktijk werken.
54
Inhoud en aanpak Na een gezamenlijke start met een algemene inleiding over zeer moeilijk lerenden in het regulier onderwijs zal er in groepen per thema uiteen worden gegaan. Er vinden twee verschillende themamiddagen plaats.
De volgende thema’s kunnen naar behoefte (keuze van 2 thema’s vooraf geïnventariseerd per deelnemer) worden gevolgd:
Voor wie Leerkrachten, remedial teachers, individueel begeleiders van het (speciaal) basisonderwijs en ouders.
Thema’s groep 1 t/m 3 PO: • Leren met kleine stapjes • Sociale ontwikkeling en integratie • Overgang van groep 2 naar groep 3
Wanneer Voor groep 1 t/m 3: woensdag 12 oktober 2011. Voor groep 4 t/m 8: woensdag 16 november 2011.
Thema’s groep 4 t/m 8 PO: • Mentorwerk en zelfstandig werken vanaf groep 4 • Wereldoriëntatie • Overgang van PO naar VO – VSO.
Tijd 13.30 - 16.00 uur. Waar Ambulante dienst: Roerdompstraat 3, 5912 BR Venlo. Uitvoerder Drie ambulant begeleiders uit de ZMLK expertise groep. Kosten €100,- per persoon. Opmerkingen Bij inschrijving wordt gevraagd om een keuze te maken uit 2 van de 3 thema’s.
Workshop
39. Hoe leert een Zeer Moeilijk Lerend Kind? Omschrijving Je werkt met een leerling met een zeer moeilijk lerend niveau in het reguliere onderwijs. Wat betekent dat voor jou in de dagelijkse praktijk? Een leerling met een zeer zwakker cognitief niveau leert minder van ervaringen, er is minder sprake van spontaan leren. Leren van weetjes leidt niet automatisch tot ontwikkeling. Imitatie en training evenmin. In het algemeen wordt gesteld dat voorwaarde voor ontwikkeling een goede sfeer is, een sfeer van wederzijds vertrouwen in een omgeving waarin je wordt uitgedaagd en waarin je de ruimte krijgt om te laten zien wat je kunt. Een sfeer die is ingebed in verbondenheid (Stevens, 2005). Doel Na afloop heb je kennis van de 3 leerstijlen gekoppeld aan de wijze waarop een kind met een verstandelijke handicap zijn ervaringen ordent.
Je kent het belang van een kwaliteitsvolle interactie met deze leerling en je weet hoe je jouw aanbod kunt afstemmen op de persoonlijke leerstijl van de leerling. Inhoud en aanpak Het leren van een zeer moeilijk lerend kind wordt in een theoretisch kader gezet en vandaaruit wordt de vertaalslag gemaakt naar de dagelijkse praktijk in het regulier onderwijs. Je krijgt informatie over de verschillende leerstijlen die hierbij horen, gekoppeld aan de ervaringsordening. In het praktijkdeel wordt uitgegaan van de dialoog.
Wanneer Woensdag 15 februari 2012. Tijd 13.00 - 16.00 uur. Waar Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Agnes van Loenen, Ambulant Begeleider. Kosten €65,- per persoon.
Voor wie Leerkrachten, intern begeleiders en individueel begeleiders in het (speciaal)basisonderwijs en voortgezet onderwijs en ouders die werken met een zeer moeilijk lerend kind. 55
Intervisie
40. Intervisiegroep Zeer Moeilijk Lerend Kind Omschrijving In een vaste intervisiegroep van vier deelnemers ga je aan de slag met je eigen professionele ontwikkeling. Dit gebeurt aan de hand van ingebrachte casussen van de deelnemers. Bij de eerste bijeenkomst zal er een introductie worden gegeven op het onderwerp leerlijnen en ontwikkelingsperspectief voor ZMLKleerlingen. Doel Je ontwikkeling als professional in het werken met zeer moeilijk lerende kinderen in het regulier onderwijs onder de loep nemen en aanscherpen.
Inhoud en aanpak De intervisie wordt geleid door een lid van de expertisegroep ZMLK van de Ambulante Dienst. Beurtelings brengt één van de deelnemers een casus in. Aan de hand van een vast stramien wordt een probleemsituatie van een van de deelnemers geanalyseerd. Je wordt actief geprikkeld om na te denken over situaties uit de dagelijkse praktijk. Je groepsleden steunen jou of vice versa in het zoeken naar voor jou passende oplossingen.
Voor wie Leerkrachten, remedial teachers en individuele begeleiders die werken met zeer moeilijk lerende kinderen in het regulier onderwijs. Wanneer Vijf maandelijkse bijeenkomsten op woensdagmiddag in de periode oktober 2011 t/m februari 2012. Tijd 14.00 - 15.30 uur. Waar Ambulante Dienst, Roerdompstraat 3, 5912 BR Venlo. Vanaf januari 2012 Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Een Ambulant Begeleider. Kosten €150,- per persoon.
56
Voorlichting
41. Leespraat Omschrijving Leespraat is een methodiek die ontwikkeld is door Hedianne Bosch, bedoeld voor kinderen die auditief zwakker zijn en visueel sterker, zoals veel kinderen met Downsyndroom. De principes van het leren lezen om te leren praten zijn gebaseerd op de visuele weg om taal eigen te maken. Door het oefenen met leeswoorden zal een kind meer gaan praten, kan het woorden gemakkelijker oproepen, langere zinnetjes gaan maken, en beter verstaanbaar gaan praten. Zo gauw het kind kennis van de letters en klanken heeft, kan aan de uitspraak van specifieke woorden gewerkt gaan worden.
Inhoud en aanpak De leespraatmethodiek wordt gepresenteerd waarbij een sterke nadruk ligt op de vertaling ervan naar de praktijk. Activiteiten conform de methodiek van Leespraat worden uitgevoerd. Materialen worden niet alleen getoond: maar ook gedemonstreerd zodat je een goed beeld krijgt van de toepassingsmogelijkheden.
Doel Eerste kennismaking met Leespraat. Je krijgt een globale indruk van wat Leespraat te bieden heeft aan kinderen. We schetsen je wat het voor jou betekent om met Leespraat aan de slag te gaan als (individueel) begeleider van het kind.
Wanneer In overleg.
Voor wie Ouders, leerkrachten en andere betrokkenen bij het kind die met Leespraat werken. Denk aan: individueel begeleider, Remedial Teacher, logopedist.
Uitvoerder Carla Wackers of Françoise Op de Laak, Ambulant Begeleiders. Zij zijn beiden opgeleid tot consulent en docent van de methode Leespraat. Kosten Minmaal 4 personen. €15,- per persoon, exclusief reiskostenvergoeding. Vanaf 10 personen vast bedrag €150,-, exclusief reiskostenvergoeding. Opmerkingen Meer info over Leespraat: www.stichtingscope.nl In deze gids vind je meerdere workshops en trainingen die betrekking hebben op Leespraat.
Tijd Maximaal één uur. Waar Op de eigen locatie. 57
Studiedag
42. Leespraat Omschrijving Leespraat is een methodiek ontwikkeld door Hedianne Bosch. Hierbij zijn de principes van het leren lezen om te leren praten gebaseerd op de visuele weg om taal eigen te maken. De kinderen leren lezen en communiceren tegelijk. De methode is zeer geschikt voor kinderen die, zoals veel kinderen met Downsyndroom, auditief zwakker en visueel sterker zijn.
58
veel praktische voorbeelden gegeven met betrekking tot hoe je kunt beginnen met het aanbieden van globaalwoorden, hoe je de methode in vele dagelijkse situaties kunt toepassen, hoe je het praten stap voor stap kunt helpen ontwikkelen, en hoe je van globaal lezen toe kunt werken naar ‘groep 3 - lezen’, dus hoe het leren lezen ook zijn vruchten afwerpt op school.
Doel Aan het eind van de workshop heb je een overzicht van Leespraat en een beeld van de praktische stappen in de methode die worden gedemonstreerd aan de hand van materialen en middels videofragmenten. Je kunt met Leespraat aan de slag gaan, omdat je alle informatie daarvoor in de workshop hebt gekregen.
Voor wie De workshop is bedoeld voor ouders, begeleiders en leerkrachten van jonge kinderen met Downsyndroom en van andere kinderen met spraak-taalproblemen of ontwikkelingsachterstand die auditief zwak zijn en visueel sterk, in de leeftijd van 2 tot 8 jaar. Ook bij oudere kinderen kan Leespraat het praten en lezen op gang brengen.
Inhoud en aanpak De achtergronden van de methode van het ‘globaal lezen om te leren praten’ worden toegelicht. Er worden
Wanneer Woensdag 28 september 2011 of dinsdag 22 november 2011 of woensdag 1 februari 2012
of woensdag 16 mei 2012. Tijd 9.00 - 14.30 uur. Waar September en november Ambulante Dienst, Roerdompstraat 3, 5012 BR Venlo. Februari en mei: Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Carla Wackers of Françoise Op de Laak, Ambulant Begeleiders. Zij zijn beiden opgeleid tot consulent en docent van de methode Leespraat. Kosten € 110,- per persoon, inclusief lunch. Waarvan € 80,- voor deelname en € 22,50,- voor de map Leespraat. Opmerkingen Bij voldoende deelnemers kan de workshop ook op locatie gegeven worden. Aantal deelnemers: min. 8 max. 12. Kosten € 1000,- plus €22,50,- per map. Behoefte aan het uitwisselen van ervaringen: kijk in deze gids naar de vervolgworkshop(s). Meer info over Leespraat: www.stichtingscope.nl.
43. Leespraat: vervolgworkshop(s) Omschrijving Als je na de basisworkshop Leespraat aan de slag bent gegaan en eigen ervaring hebt opgedaan met Leespraat in de praktijk kun je in deze netwerkbijeenkomst ervaring en kennis uitwisselen met andere Leespraatgebruikers. Je kunt materialen delen en geholpen worden de volgende stap(pen) te zetten. Doel Antwoorden vinden op vragen uit de praktijk in het werken met Leespraat, middels: ervaringen delen, kennis uitwisselen en middels het verder verdiepen van een specifiek aspect van Leespraat. Inhoud en aanpak In deze bijeenkomst gaan we met elkaar aan de slag vanuit de praktijkervaringen van Leespraatbegeleiding: • Welkomstronde en inventarisatie vragen
Vervolgworkshop
• Uitleg m.b.t. de vragen aan de hand van de methodemap, materialen en videofragmenten • A.d.h.v. praktijkvoorbeelden en vragen uitwisseling van ervaringen; eventuele filmopnames van elkaar bekijken en bespreken • Kiezen voor een thema van de bijeenkomst; bijvoorbeeld spelen met zinnen, activiteiten met boekjes of liedjes, doorgaande lijn van Leespraat, uitspraak bevorderen van langere woorden • (Zelf) gemaakte materialen bekijken en evt. direct bruikbaar materiaal ontwerpen en/of maken.
Waar Bijeenkomst 14 oktober: Ambulante Dienst, Roerdompstraat 3, 5912 BR Venlo. Bijeenkomst 20 januari: Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Aan het einde van de bijeenkomst willen we graag met de deelnemers evalueren en bekijken of er behoefte is aan verdere afspraken Het organiseren van netwerkbijeenkomsten op een andere locatie behoort tot de mogelijkheden. Denk aan een school of dagverblijf. Je kunt dan op de werkplek zelf een kijkje nemen en de aldaar gebruikte materialen / methoden / ruimtes bekijken en ervaren.
Voor wie Leerkrachten, RT-ers, individueel begeleiders, logopedisten en ouders die de basisworkshop Leespraat hebben gevolgd en eigen ervaring met Leespraat hebben opgedaan.
Uitvoerder Carla Wackers en/of Françoise Op de Laak, Ambulant Begeleiders. Zij zijn beiden opgeleid tot consulent en docent van de methode Leespraat.
Wanneer Vrijdag 14 oktober 2011 en/ of vrijdag 20 januari 2012. Tijd 13.30 - 15.30 uur.
Kosten €35,- per persoon per bijeenkomst. Opmerkingen Meer info over Leespraat: www.stichtingscope.nl.
59
Begeleiding/training
44. Leespraat: begeleiding Omschrijving Door het oefenen met leeswoorden zal een kind meer gaan praten, kan het woorden gemakkelijker oproepen, langere zinnetjes gaan maken, en beter verstaanbaar gaan praten. Zo gauw het kind kennis van de letters en klanken heeft, kan aan de uitspraak van specifieke woorden gewerkt gaan worden. Leespraat is een methodiek die ontwikkeld is door Hedianne Bosch, bedoeld voor kinderen die auditief zwakker zijn en visueel sterker, zoals veel kinderen met Downsyndroom. De principes van het leren lezen om te leren praten zijn gebaseerd op de visuele weg om taal eigen te maken.
60
Doel Wij bieden een begeleiding/training aan kinderen die met Leespraat werken. Wanneer je zelf ook een deel van de training wilt geven, bieden we je een coachingstraject. Je krijgt adviezen en ondersteuning bij het toepassen van Leespraat in de praktijk.
Inhoud en aanpak • Leespraat-methodiek presenteren, interpreteren en vertalen naar de praktijk • Activiteiten conform de methodiek van Leespraat met het kind ondernemen • Materialen kiezen en gebruiken voor de leespraatbegeleiding met het kind • Het voortgangsproces volgen en evalueren middels het Invullen en bijhouden van voortgangschema’s • Afstemmen met opvoeders / begeleiders over het toepassen van de methodiek Leespraat voor het betreffende kind. Voor wie Ouders, leerkrachten en andere betrokkenen bij het kind die met Leespraat werken. Denk aan: individueel begeleider, Remedial Teacher, logopedist.
Wanneer In overleg.
Voorbereidend rekenen voor Zeer Moeilijk Lerenden.
Tijd • Een half uur kindbegeleiding • Aansluitend een kwartier afstemming en overleg met begeleider • Kwartier voorbereiding en administratie / verslag.
Omschrijving Rekenen is belangrijk in de praktijk van ons dagelijkse leven. Overal om ons heen zien en horen we getallen. Voor zeer moeilijk lerende kinderen kun je in principe toewerken naar dezelfde rekendoelen als andere kinderen alleen bereik je deze met kleine stapjes én via een andere weg. Als leerkracht of opvoeder het belang zien van rekenen voor deze kinderen en dit vertalen in een positieve houding is de eerste stap. Voor zeer moeilijk lerende kinderen geldt dan ook ‘niet wachten tot ze er zelf warm voor lopen, maar ze er warm voor maken’.
Waar Thuis, op school, peuterspeelzaal of kinderdagverblijf. Uitvoerder Carla Wackers of Françoise Op de Laak, Ambulant Begeleiders. Beiden opgeleid tot consulent en docent van de methode Leespraat. Kosten Offerte op basis van uurtarief van €61,- exclusief reiskosten. Opmerkingen Meer info over Leespraat: www.stichtingscope.nl.
Workshop
45. Ook ik ga rekenen!
Doel In deze workshop krijg je bekendheid met de 10 gebieden van voorbereidend rekenen en neem je kennis van belangrijke aandachtspunten hierin voor zeer
moeilijk lerende kinderen door middel van kleine stapjes en praktische voorbeelden. Inhoud en aanpak Aan de hand van de 10 gebieden van rekenvoorbereiding volgens Hedianne Bosch worden kleine stapjes besproken. Er is aandacht voor praktische (spel) voorbeelden, materialen en informatie-uitwisseling. Tot de 10 gebieden behoren: Globale aantallen herkennen: 1 - 5 Tellen en terugtellen: 0 - 20 Volgorde van getallen: 0 - 20 Aftellen ven hoeveelheden: 0 -20 Vergelijken van hoeveelheden, evenveel-meer-minder: 1 -10 Splitsen van kleine aantallen met concrete voorwerpen: 1 - 5 Ruimtelijke begrippen en rangtelwoorden Cijfers schrijven: 0 - 20 Seriëren.
Voor wie Leerkrachten, Remedial Teachers, individuele begeleiders en ouders die werken met zeer moeilijk lerende kinderen. Wanneer Woensdag 14 maart 2012 of vrijdag 23 maart 2012. Tijd 14.00 - 16.00 uur. Waar Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerders Françoise op de Laak en Waltred Jacobs, ambulant begeleiders. Kosten €60,- per persoon.
61
46. Reken op Maatwerk voor kinderen met een speciale onderwijsvraag Omschrijving Er is geen standaard rekenprobleem en dus ook géén standaard oplossing. De kunst is te achterhalen waar het rekenprobleem zit en hoe dat opgelost kan worden. Er zijn verschillende oorzaken aan te wijzen voor rekenproblemen, welke onder te verdelen zijn in leerlingkenmerken, onderwijs- en taakkenmerken. Doel Aan het einde van deze workshop heb je inzicht in factoren die van invloed kunnen zijn bij een rekenprobleem. Je hebt handvaten om rekenproblemen beter te analyseren en aan te pakken.
Inhoud en aanpak Aan de orde komt: • Wat is rekenen?: rekenvoorwaarden, koppeling tussen handeling en formule, inhoud aan begrippen • Vlug (Verbaal Lexicale Uitzuiverproef Getalwororden) en Kwantiproef • Kerndoelen uitgesplitst voor rekenen • Welke beslissing neem je wanneer bij uitvallers? Wat is het beleid van jouw school? www.rekencentrale.nl • Werken met de rekenmachine • Methode Maatwerk rekenen In deze interactieve workshop leer je niet alleen van de docent, maar ook van elkaar.
Workshop
Voor wie Leerkrachten, intern begeleiders, remedial teachers werkzaam in het (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs. Wanneer Donderdag 15 maart 2012. Tijd 13.30 - 16.00 uur. Waar Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5912 GB Venlo. Uitvoerder Elly van der Linden-Dijkstra, Ambulant Begeleider. Kosten €50,- per persoon.
Oplossingsgericht werken. Omschrijving De gedachte is dat ieder mens in staat is oplossingen te vinden met behulp van eigen aanwezige hulpbronnen en mogelijkheden. Dit resulteert in korte tijd tot een duurzame gewenste verandering. Oplossingsgericht Werken (OW) is een werkwijze die toegankelijk en toepasbaar is voor mensen in alle leeftijdsgroepen. Het is een effectief model om in korte tijd verandering tot stand te brengen en waarin de situatie zoals door jou gewenst het uitgangspunt is. Je wordt geholpen om de gewenste toekomst in detail te beschrijven. Er wordt gezocht naar kleine, haalbare, stappen die gemaakt kunnen worden om die situatie te bereiken. Er is altijd verandering: verandering is onvermijdelijk. Bij oplossingsgericht werken ligt de focus op de oplossing en niet
62
Workshop
47. “Doen wat werkt” op het probleem. OW is geschikt voor: het oplossen van problemen, coachen, persoonlijke ontwikkeling, teambuilding, schoolproblemen, gedragsproblemen en om in gesprek te gaan met leerlingen. Doel In deze workshop maak je kennis met de stappen van het oplossinggerichte gesprek als basis voor oplossinggericht werken. Inhoud en aanpak Doen wat werkt en houd het simpel is het motto. Theorie en praktijk wisselen elkaar af. In deze workshop leer je: • waar oplossingsgericht werken vandaan komt • oplossingsgericht vragen naar het doel • vragen naar de uitzondering • schaalvragen te gebruiken • vervolggesprekken in te zetten.
Voor wie Professionals in het regulier primair en voortgezet onderwijs en MBO, speciaal onderwijs. Professionals in de zorg, medewerkers peuterspeelzaal en kinderdagcentrum. Wanneer Woensdagmiddag 18 januari 2012. Tijd 13.00 - 17.00 uur. Waar Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Agnes van Loenen, Ambulant Begeleider. Kosten €95,- per persoon.
63
Coaching
48. Individueel begeleidingtraject met beelden Omschrijving Tijdens 4 contactmomenten ga je aan de slag met je eigen professionele ontwikkeling. Dit gebeurt aan de hand van videobeelden die je in je eigen praktijk maakt. Doel Je ontwikkeling als professional onder de loep nemen en aanscherpen. Inhoud en aanpak Het traject start met een intake waarin de vraag en de verwachtingen van de deelnemer t.a.v. het traject worden besproken. Daarna wordt een eerste opname gemaakt die volgens de principes van SVIB worden besproken. Hieruit volgen enkele werkpunten. Op basis van de werkpunten wordt na een afgesproken tijd een nieuwe opname gemaakt. Het is een cyclisch proces van 4 contactmomenten. Om welk type hulpvragen gaat het?
64
Te denken valt aan de volgende hulpvragen: • De omgang met een leerling uit je klas • Tijdens het voeren van gesprekken.
Voor wie Leerkrachten, intern begeleiders, docenten, zorgcoördinatoren in primair en voortgezet onderwijs en MBO en medewerkers uit de zorg.
Omschrijving In een vaste intervisiegroep ga je aan de slag met je eigen professionele ontwikkeling. Dit gebeurt aan de hand van videobeelden uit je eigen praktijk.
Wanneer Het traject bestaat uit vier contactmomenten.
Doel Je ontwikkeling als professional onder de loep nemen en aanscherpen.
Tijd Een contactmoment duurt ongeveer 1 uur.
Inhoud en aanpak De intervisiegroep bestaat uit een vast aantal deelnemers (4) en begeleider. Elke deelnemer formuleert bij de start van het traject een hulpvraag over zijn eigen handelen en illustreert deze hulpvraag met behulp van zelfgemaakte videobeelden. Via een vast intervisiemodel worden de beelden met elkaar besproken. Dit leidt tot aandachtspunten/tips die in de periode erna in de praktijk geoefend worden. Elke deelnemer maakt nog twee vervolgopnames om zijn ontwikkeling in de groep te illustreren en zijn vaardigheden met
Waar Op locatie van de deelnemer. Uitvoerder Nathalie Peeters of Kim Kneepkens beiden Ambulant Begeleiders, tevens bevoegd SVIB-begeleiders. Kosten €495,- per traject.
Intervisie
49. Intervisie met beelden collega’s aan te scherpen. Om welk type hulpvragen gaat het? Te denken valt aan de volgende hulpvragen: • De omgang met een leerling uit je klas • Tijdens het voeren van gesprekken.
Tijd 15.45 - 17.15 uur.
Voor wie Deze intervisiemethode is geschikt voor iedereen die zijn professioneel handelen wil verbeteren. Bij de samenstelling van de intervisiegroepen zal zo veel mogelijk rekening worden gehouden met de werksituaties en achtergronden van de deelnemers. Leerkrachten, intern begeleiders, docenten, zorgcoördinatoren in primair en voortgezet onderwijs en MBO en medewerkers uit de zorg.
Uitvoerder Nathalie Peeters of Kim Kneepkens beiden Ambulant Begeleiders, tevens bevoegd SVIB-begeleiders.
Waar Ambulante Dienst: Roerdompstraat 3, 5912 BR Venlo. Vanaf januari 2012 Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo.
Kosten €495,- per persoon. Opmerkingen Bij meedere aanmeldingen vanuit één organisatie, kan deze intervisie op locatie worden uitgevoerd.
Wanneer Zeven maandelijkse bijeenkomsten op maandagmiddag in de periode oktober 2011 tot en met april 2012. 65
Workshop
50. Zonder doel kun je niet scoren! Een handig handelingsplan leren schrijven Omschrijving Een handelingsplan helpt je om doelgericht en bewust te handelen ten aanzien van je speciale leerling. Het vraagt dat om een speciale vaardigheid je bedoelingen te vertalen in een helder en goed werkend plan. • Waar leg je prioriteiten? • Hoe verenig je de diverse hulpvragen met elkaar? Doel Aan het eind van de workshop ben je in staat een om een praktisch uitvoerbaar handelingsplan te schrijven voor iedere zorgleerling.
Inhoud en aanpak In deze workshop doorlopen we de stappen van het schrijven van een handelingsplan stap voor stap aan de hand van het theoretisch kader van handelingsgerichte procesdiagnostiek. Aan bod komen onder andere het concretiseren van de probleembeschrijving, het formuleren van hulpvragen, het stellen van prioriteiten en het maken van de vertaalslag naar de gewenste situatie. Je gaat aan de slag met een eigen casus die je meeneemt naar deze workshop.
Voor wie Leerkrachten/docenten, intern begeleiders/zorgcoördinatoren, individueel begeleiders in het (speciaal) basisonderwijs, speciaal (voortgezet) onderwijs, voortgezet onderwijs en MBO. Wanneer Donderdag 8 maart 2012. Tijd 13.30 - 16.00 uur. Waar Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Waltred Jacobs, Janique Boumans, Marlou Oomens-Nefkens, Ambulant Begeleiders. Kosten €75,- per persoon.
66
51. Transitie coaching: van onderwijs naar werk Omschrijving De overstap van onderwijs naar werk is een belangrijke in het leven van jongeren. Zekerheden en structuren die binnen het onderwijs vaak geboden worden, nemen af. De jongere komt in een ‘nieuwe wereld’ terecht. Doel De deelnemer aan deze voorlichting heeft na het volgen van de bijeenkomst zicht op wat komt kijken bij de overstap van onderwijs naar stage of naar de arbeidsmarkt. Inhoud en aanpak In de voorlichtingsbijeenkomst komt aan bod: • Achtergrondinformatie:de maatschappelijke context • Algemene handelingsgerichte informatie t.a.v. leerlingen en potentiële werkgevers • Wet & regelgeving.
Voorlichting
Voor wie Docenten van VMBO, praktijkonderwijs en MBO die te maken hebben met de begeleiding van leerlingen naar stages en/of de arbeidsmarkt. Wanneer Woensdag 21 maart 2012. Tijd 19.30 - 20.30 uur. Waar Talentencampus, Rijnbeekstraat 8, 5913 GB Venlo. Uitvoerder Elly van der Linden-Dijkstra en Paula Tooren, Ambulant Begeleiders in voortgezet onderwijs en MBO. Kosten €15,- per persoon. Opmerkingen Voorlichting kan bij minimaal 10 deelnemers ook op locatie gegeven worden. Hiervoor worden reiskosten in rekening gebracht.
67
Dienst
52. Kijkje over je schouder Preventieve Ambulante Begeleiding: wat is er aan de hand. Omschrijving Preventieve ambulante begeleiding richt zich op de ondersteuning van de leerkracht van een leerling met een speciale onderwijsvraag. We willen graag met je meekijken, -denken en -doen. Doel Deze begeleiding is gericht op het zoeken naar oplossingen ten aanzien van de speciale onderwijsvraag van de school. Er is tevens aandacht voor de vaardigheden en houding van de leerkracht en/of andere begeleiders.
68
Inhoud en aanpak Als school een concrete vraag heeft met betrekking tot het functioneren van een leerling kan een consultatie aangevraagd worden. Dit kan bestaan uit een intake, observatie en een afsluitend adviesgesprek. Adviezen kunnen zijn: • Vergroten van kennis betreffende de problematiek • Inzicht geven in de gevolgen van de beperkingen voor het functioneren op school • Afstemmen van het onderwijskundig handelen in relatie met de problematiek • Eventuele hulp bij schoolkeuze, voorbereiden van een goede start op de basisschool • Zo nodig verwijzen naar een andere vorm van hulpverlening.
Voor wie Professionals van (speciaal) basisonderwijs, voortgezet onderwijs en MBO. Wanneer In overleg. Tijd Maximaal drie consultaties. Waar Op de eigen schoollocatie. Uitvoerder Ambulant Begeleider. Kosten Deze vorm van begeleiding is in principe kosteloos. Het is ook mogelijk om kortdurende begeleiding in te kopen. Opmerkingen Het aanmeldformulier PAB is te downloaden op www.ambulantedienst.nl U kunt dit formulier versturen naar: • Waltred Jacobs, teamleider cluster 3
[email protected] • Hens van Heel, teamleider cluster 4
[email protected] 69
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 70
Peuters en motoriek Klein Motorische ontwikkeling Lijntekenen Schrijfles in groep 3-4-5 Schrijfles in groep 5-6-7-8 Consultatie schrijfprobleem Een schrijfmethode kiezen Teamvoorlichting schrijven Screening schrijven Schrijftraining Screening algemeen motorische vaardigheden Werken met homogene subgroepen bij spel Individueel handelingsplan motoriek Passend bewegingsonderwijs CO-OP DCD Kinderyoga, beleef het zelf Van NAH? Naar N “Ah” NAH Workshop Gedragsproblemen? Wat kan ik ermee? Psychosociale ontwikkeling van kinderen Een doos vol gevoelens Het huis vol gevoelens en axen Ho, tot hier en niet verder Rots en Water Remweg Remweg
informatie bijeenkomst cursus workshop workshop workshop dienst dienst voorlichting dienst training dienst workshop dienst workshop workshop workshop workshop voorlichting workshop mini-cursus training workshop workshop training workshop voorlichting training
X
X
Ouder
HBO
MBO
VSO
VO
SO
Bb(s)bao
Ob(s)bao
Zorg
KDC
egulier
Voorschoolsr
>12 jaar
Jongere
Kind
(x) = niet primaire doelgroep
<12 jaar
Wat is voor mij interessant?
X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X (X) (X) (X) (X) (X) (X) (X) X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
X X X
X X
X X
X X X
X X X
X
X X X X X X X X
(X) (X) (X) (X) (X) X X X X X X X X
(X) X
71
28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 72
Remweg 12+ Iédereen lekker aan het werk! Is Taakspel iets voor mij? Naar een fijne groepssfeer middels Taakspel Jongeren met oppositioneel gedrag Autisme in het MBO NLD: ja of nee Meten = weten Neuropsychologisch onderzoek Is dit plekje passend? Themamiddag Zeer Moeilijk Lerend Kind Hoe leert een Zeer Moeilijk Lerend Kind Intervisie Zeer Moeilijk Lerend Kind Leespraat Leespraat Leespraat studiedag Leespraat vervolgworkshop Ook ik ga rekenen! Reken op Maatwerk Doen wat werkt Begeleidingstraject met beelden Intervisie met beelden Zonder doel kun je niet scoren Transitie coaching: van onderwijs naar werk Een kijkje over je schouder: PAB
training workshop voorlichting training cursus/training/workshop studiedag workshop workshop workshop begeleiding workshop workshop intervisie voorlichting begeleiding studiedag workshop workshop workshop workshop coaching intervisie workshop voorlichting dienst
X
X
X
X X X X X X X X X
X X X X X X X X
X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
(X) (X) X X X X X X X X
Ouder
HBO
MBO
VSO
VO
SO
Bb(s)bao
Ob(s)bao
Zorg
KDC
egulier
>12 jaar
Jongere
<12 jaar
Kind
(x) = niet primaire doelgroep
Voorschoolsr
Wat is voor mij interessant?
X
X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
X X X X X
X X X X X X
X X X X
X X X X X X X X X
73
Tenslotte Inschrijven Inschrijven kan via de website: www.ssonml.nl. Wanneer de webaanmelding ontvangen is, wordt een bevestiging van de inschrijving en een factuur toegezonden. Wachtlijst Is op het moment van inschrijving een workshop, training of cursus volgeboekt, dan komt de inschrijving op de wachtlijst komen te staan. Annulering Tot vier weken voor het begin van de cursus, workshop of training kan de inschrijving en betaling door de deelnemer ongedaan gemaakt worden. Daarna wordt bij opzegging het betaalde bedrag niet meer geretourneerd. Wel kan de deelnemer zich door iemand anders laten vervangen. Ambulante Dienst en InterDisciplinairTeam kunnen tot één week voor aanvang beslissen een workshop, training of cursus niet door te laten gaan indien het aantal aanmeldingen onvoldoende is, of indien zich andere dringende reden voordoet om over te gaan tot annulering. In geval van annulering door ons, ontvangen de deelnemers bericht en wordt het overgemaakte bedrag teruggestort. Aanpassing programma Ambulante Dienst en InterDisciplinairTeam behouden zich het recht voor het programma, data en werktijden aan te passen en andere uitvoerders in te schakelen dan aangekondigd in het documentatiemateriaal en/of de website. Contact Zijn er vragen over ons aanbod of over de inschrijving.Is er behoefte aan meer informatie, neem dan contact op met ons Servicebureau tel: 0900-4387766.
74
75
Vormgeving Lisa Houben 76
77
78
