Privacy, recht, informatica: het wetsontwerp Gol

lE©gü§f»f!AA§€

Privacy, recht, informatica: het wetsontwerp Gol W. Debeuckelaere P. Teerlinck De hiernavolgende commentaar op het wetsontwerp Gol is gebaseerd op de tekst die werd aangenomen door het ministercomité op 2 juli 1982. Volledigheidshalve dient daarbij gezegd te worden.dat de ons bekende tekst nog niet werd geviseerd door de Raad van State en dat wij niet beschikten over enige memorie van toelichting. De hieronderstaande bespreking vond haar aanzet in de juridische werkgroep van de "Liga voor de rechten van de mens", waarvan deel uitmaken : LieveMoors, Danny Vandenbossche, Bie Soetaert, Marijke Mahieu, Patrick Hebbrecht, Filip Van Hehde, Herman Rombaut, Mare Rummens, Jean-Paul Van Bendegem, Paul Teerlinck en Willem Debeuckelaere. Het wetsontwerp Gol valt uiteen in twee luiken : (1) afluisteren en bespieden (2) de geautomatiseerde persoonsregistratie. De onderstaande commentaar heeft het enkel over het tweede luik : privacy en gegevensverwerking. Het leek ons voorbarig om nu reeds te pogen het eerste luik grondig te analyseren. Wij hopen dit wel te kunnen doen in een volgende bijdrage.

België i s h e t e n i g e van de ons omringende l a n d e n d a t nog geen w e t g e v i n g h e e f t met b e t r e k k i n g t o t h e t g e b r u i k van databanken en de b e s c h e r m i n g van de p r i v a c y . I n d e . m i n i s t e r r a a d van 2 j u l i 1982 l i e t m i n i s t e r van J u s t i t i e J e a n G o l een "ontwerp van wet t o t b e s c h e r m i n g van bep a a l d e a s p e c t e n van de p e r s o o n l i j k e l e v e n s s f e e r " goedkeuren . ;.' G e z i e n de g e d e t a i l l e e r d e u i t w e r k i n g van h e t .voorontwerp en de g o e d k e u r i n g e r v a n d o o r de m i n i s t e r r a a d mag worden aangenomen d a t d i t ontwerp b i n n e n k o r t i n h e t p a r l e m e n t z a l ' worden besproken en d a t h e t t e v e n s een kans maakt wet t e worden. . 40

T e g e n s p r a a k , : 1983

I n d i t a r t i k e l , bespreken w i j d i t voorontwerp en pogen h e t middels een i n l e i d i n g t e kaderen i n het geheel van de p r i vacy-discus s i e .

1. HET BEGRIP "PRIVACY"

"The right to privacy", "Geheimsphâre", "Privatsphâre, "Protection de la vie privée", "de persoonlijke, levenssfeer" ... begrippen' d i e a l l e m a a l d e z e l f d e l a d i n g dekken. Maar welke i s d i e l a d i n g ? Hoewel een a a n t a l t e k s t e n v e r s p r e i d i n de B e l g i s c h e wetgeving t e r u g t e brengén z i j n t o t de bescherming van de p r i v a c y i s het b e g r i p a l s dusdanig n i e t g e d e f i n i e e r d . Ook i n de eerder schaarse u i t s p r a k e n van onze hoven en rechtbanken vinden we geen algemene d e f i n i t i e (1). W e l l i c h t i s de d e f i n i t i e d i e de Engelse r e c h t e r ÇOOLEY eraan gaf - "the right to.be left alone" - de meest eenvoudige maar daarom n i e t de meest p e r t i n e n t e ( 2 ) . Het r e c h t t e n onzent a l s dusdanig erkend door de r e c h t spraak v i n d t z i j n morele r e c h t v a a r d i g i n g s g r o n d i n de idee z o a l s o.m. u i t g e d r u k t door Gény, wanneer h i j het h e e f t over h e t r e c h t op h e t geheim k a r a k t e r van de b r i e f w i s s e ling : "La vie de la société ne pourrait se poursuivre conformément à sa fin essentielle qui reste le plus grand, bonheur de ses membres, si chacun de ceux-ci n'était assuré de pouvoir réserver à l'intimité certaines communications qu'il né destine pas à tous. Besoin d'intimité qui s'étend au-delà du champ de la correspondance" (3). Met de B r u s s e l s e advocaat Claude Serge A r o n s t e i n kunnen we s t e l l e n d a t , i n d i e n de mens z i j n i n t e l l e c t u e l e eigenschappen en wetenschappelijke gaven reeds i n zodanige mate h e e f t ontwikkeld d a t h i j over de t e c h n i s c h e middelen bes c h i k t om e l k beschaafd leven op aarde, van binnen en van b u i t e n u i t , t e v e r n i e l e n , h i j daarentegen s c h r o m e l i j k h e e f t nagelaten z i j n s o c i a l e en e t h i s c h e aanleg t e ontwikk e l e n , ofschoon a l l e e n d i e gaven hem i n s t a a t s t e l l e n h e t leven op onze p l a n e e t t e bestendigen en deze, i n broederl i j k h e i d en r e c h t v a a r d i g h e i d bewoonbaar t e maken.

Tegenspraak, 1 9 8 3

41

Eén v a n de g r o o t s t e g e s e l s , v i n d t A r o n s t e i n , i s de b e d r e i g i n g v a n h e t privé-leven, v a n de p e r s o o n l i j k e l e v e n s s f e e r , v a n h e t denkvermogen z e l f v a n h e t i n d i v i d u . , Zonder de v o o r t d u r e n d e m o g e l i j k h e i d v a n een beschermende g e h e i m h o u d i n g , b e s t a a t e r noch v r i j h e i d , noch w a a r d i g h e i d , en dus ook geen beschaving (4).

2. DE BESCHERMING VAN DE PRIVACY OP NATIONAAL VLAK

2.1. Grondwettelijke bepalingen Twee b e l a n g r i j k e a r t i k e l e n u i t onze f u n d a m e n t e l e wet hebben onmiskenbaar a l s d o e l h e t i n d i v i d u i n z i j n p r i v a c y t e beschermen t e g e n een i n m e n g i n g v a n de o v e r h e i d : a r t i k e l 10 met b e t r e k k i n g t o t de o n s c h e n d b a a r h e i d v a n de woonst en a r t i k e l 22 d a t h a n d e l t o v e r h e t b r i e f g e h e i m .

2.2. Wettelijke bepalingen (5) - a r t i k e l 460 Strafwetboek D i t a r t i k e l s t e l t c o r r e c t i o n e l e s t r a f f e n op de a g e n t e n v a n de p o s t d i e n s t o f op de p a r t i c u l i e r e n d i e een a a n de p o s t t o e v e r t r o u w d e b r i e f wegmaken o f z o d a n i g e b r i e f openen om h e t geheim e r v a n t e schenden. - Dë Wet 30 j u l i 1979 b e t r e f f e n d e de r a d i o c o m m u n i c a t i e ( B . S . , 3 0 augustus 1979) Deze w e t v e s t i g t s t r a f m a a t r e g e l e n t e g e n i e d e r e p e r s o o n d i e de i n h o u d v a n i n d i v i d u e l e r a d i o c o m m u n i c a t i e s , d i e t o e v a l l i g werden bekomen, z o u k e n b a a r maken. - A r t i k e l 244 Wetboek v a n I n k o m s t e n b e l a s t i n g H i e r b i j w o r d t de f i s c a l e ambtenaren de v e r p l i c h t i n g o p g e l e g d , b u i t e n .de . u i t o e f e n i n g , van hun f u n c t i e , h e t g r o o t s t e geheim t e bewaren o v e r de i n k o m s t e n v a n de b e lastingplichtigen. - De Wet 14 december 1 9 3 5 , t h a n s a r t . 1270 G e r e c h t e l i j k Wetboek De w e t v e r b i e d t i e d e r e weergave v a n de d e b a t t e n i n e c h t s c h e i d i n g s z a k e n , op s t r a f f e v a n g e l d b o e t e en g e v a n g e n i s straf.

42

Tegen sp r a a k , 1 9 8 3

- De Wet 8 a p r i l 1965, Jeugdbeschermingswet E l k e v e r s p r e i d i n g van de debatten gehouden i n de jeugdrechtbanken en e l k e p u b l i c a t i e d i e van aard i s de i d e n t i t e i t van de m i n d e r j a r i g e n d i e er verschenen z i j n t e o n t h u l l e n , wordt b e s t r a f t . - A r t i k e l 443 Strafwetboek D i t a r t i k e l s t r a f t l a s t e r en e e r r o o f . - De a r t i k e l e n 675 t o t 680 B u r g e r l i j k Wetboek. Reglementering van de u i t z i c h t e n op de eigendom van de nabuur. - A r t i k e l 458 Strafwetboek dat het beroepsgeheim t e e r t en s a n c t i o n e e r t .

2.3.

reglemen-

De rechtspraak

In het k o r t bestek van deze i n l e i d i n g i s het onmogelijk g e d e t a i l l e e r d i n t e gaan op de uiteenlopende u i t s p r a k e n van hoven en rechtbanken (6). Het r e c h t op p r i v a c y wordt i n de B e l g i s c h e rechtspraak doorgaans gesanctioneerd op b a s i s van a r t i k e l 1382 Burgerl i j k Wetboek. De r e c h t s p r a a k e i s t meestal de aanwezigheid van het oogmerk om t e schaden om t o t een v e r o o r d e l i n g over t e gaan. "En ce qui concerne les divulgations' sur la vie privée, la jurisprudence, très variable, semble exiger cependant une intention malicieuse, une faute, pour justifier des dommages-intérêts" (7) . Wijzen we t e r l o o p s t o c h op een a a n t a l recente u i t s p r a k e n . Zo verbood de v o o r z i t t e r van de rechtbank van e e r s t e aanleg z e t e l e n d i n k o r t geding t e L u i k het gebruik van een f o t o waarop een persoon voorkwam samen met een kandidaat voor de gemeenteraadsverkiezingen, welke l a a t s t e z i c h wou bedienen van de f a m i l i a r i t e i t d i e u i t de f o t o b l e e k , zonder het akkoord van de e e r s t e t e hebben bekomen. P. Vermeylen h a a l t nog twee recente g e v a l l e n aan w a a r b i j de k i e s h e i d en de r e l a t i v i t e i t van het privacy-probleem t o t u i t i n g komen : Recent werd een k r a n t , d i e een l o n g t r a n s p l a n t a t i e p u b l i e k had gemaakt, v e r o o r d e e l d t o t schadevergoeding ómdat de c h i r u r g e n v o o r h i e l d e n dat de o p e r a t i e experimenteel was en dat de v o o r t i j d i g e bekendmaking ervan hun r e p u t a t i e kon schaden.

Tegenspraak,

1983

43

Onlangs hebben de eigenaars van een b e d r i j f de R.T.B. i n r e c h t e aangesproken, omdat haar c i n e a s t e n een groep s t a k e r s had gevolgd t o t op de binnenkoer van de f a b r i e k , aldus een inbreuk plegend op de onschendbaarheid van de woonst ( ? ? ) ( 8 )

3. DE BESCHERMING VM RECHTELIJK VLAK

DE PRIVACY OP INTERNATIONAAL PUBLIEK-

3.1. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van 1948 "Niemand zal onderworpen worden aan willekeurige inmenging in zijn persoonlijke aangelegenheden, in zijn gezin, zijn tehuis of zijn briefwisseling, noch aan enige aantasting van zijn eer of goede naam. Tegen een dergelijke inmenging of aantasting^ heeft eenieder recht op bescherming van de wet.", aldus l u i d t a r t i k e l 12. Hoewel deze b e p a l i n g e n k e l een morele waarde h e e f t , h e e f t i e d e r e s t a a t de morele p l i c h t deze p r i n c i p e s i n z i j n e i g e n n a t i o n a l e wetgeving t e c o n c r e t i s e r e n .

3.2. Het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens van 4 november 1950 ' D i t verdrag werd door België g e r a t i f i c e e r d b i j . w e t van 13 mei 1955 en h e e f t dus r e c h t s k r a c h t i n onze i n t e r n e r e c h t s orde. P r e c i e s omwille van z i j n k a r a k t e r van wet i s het_ v e r d r a g i n v o o r z i c h t i g e r termen g e s t e l d dan de U n i v e r s e l e Verklaring. A r t i k e l 8 v e r l e e n t aan eenieder het r e c h t op de e e r b i e d i g i n g van z i j n privé-leven, z i j n g e z i n s l e v e n , z i j n h u i s , en z i j n b r i e f w i s s e l i n g . Inmenging van enig openbaar gezag i s n i e t toegestaan met b e t r e k k i n g t o t de u i t o e f e n i n g van d i t r e c h t , behalve voor zover b i j wet i s v o o r z i e n en i n een democratische samenleving n o d i g i s i n het b e l a n g van 's lands v e i l i g h e i d , de openbare v e i l i g h e i d , of het economisch w e l z i j n van het l a n d , de bescherming van de openbare orde en het voorkomen van s t r a f b a r e f e i t e n , de bescherming van de gezondheid en de goede zeden, of voor de bescherming van de r e c h t e n en v r i j h e d e n van anderen. Deze beperkingen vermeld i n a r t i k e l 8 § 2 kunnen volgens het Comité van deskundigen van de Raad van Europa "enkel toegelaten worden in uitzonderlijke omstandigheden, en 44

Tegenspraak,

1983

over 't algemeen, enkel wanneer die inmengingen volstrekt noodzakelijk zijn, na de balans te hebben gemaakt tussen de noodzakelijkheid het privé-leven te beschermen, en anderzijds de bijzondere reden van inmenging" (9). '

4. NIEUWE GEVAREN VOOR DE AANTASTING VAN DE PRIVACY

In de v o o r b i j e decennia h e e f t de bescherming vani de p r i v a c y een h e e l ander g e z i c h t gekregen. Met de opkomst van de computer en de p o p u l a r i s e r i n g ervan z i j n de inbreuken op de p r i v a c y toegenomen, i n g r i j p e n d e r en erger geworden. De t e c h n o l o g i e van de computer l a a t t o e een b i j n a o n g e l i m i teerde hoeveelheid i n f o r m a t i e omtrent h e t privé-leven van e l k e e n en met welk d o e l dan ook t e verzamelen, t e k l a s s e ren, t e s y s t e m a t i s e r e n , én door h e t ene gegeven t e l a t e n reageren op het andere t o t nieuwe elementen t e komen (10). Het l i g t zeker n i e t i n onze b e d o e l i n g deze technische v e r worvenheden u i t t e ' w i s s e n . "Toute la question est de vouloir et d'obtenir que les habitants de notre planète restent des êtres humains et ne soient pas -sournoisement et progressivement - asservis par les machines, dans leur style de vie, dans leur comportement, dans leur pensée et, finalement, dans leur essence même (11). Men kan e c h t e r s t e l l e n d a t we goed op weg z i j n : zo koos het weekblad Time i n h e t l a a t s t e nummer van 1982 de comp u t e r t o t "man van h e t j a a r " . Time m o t i v e e r t z i j n keuze door t e zeggen d a t t i j d e n s h e t afgelopen j a a r de computer op deze p l a n e e t de stérkste i n v l o e d h e e f t gehad i n a l l e domeinen, "weze het in goede of in slechte zin". N i e t a l l e e n de databanken z i j n thans i n een stadium van p e r f e c t i e gekomen, ook de i n d u s t r i e van de a f l u i s t e r - en bespiedapparatuur h e e f t t o e s t e l l e n gecreëerd d i e o n t z e t t e n de mogelijkheden bieden. Het a r t i k e l "de la grande urgence d'ordonner les ordinateurs et de la futilité des demimesures" van Claude Serge A r o n s t e i n b i e d t een goed overz i c h t van de technieken d i e vandaag kunnen en worden aangewend (11 ) . Zo z i j n e r i n België thans meer dan 12.000 databanken i n g e b r u i k , en d i t c i j f e r s t i j g t op exponentiële w i j z e . I s het nog langer t e verantwoorden d a t deze e x p l o s i e z i c h kan v e r d e r z e t t e n zonder de minste reglementering ? U i t een .studie d i e i n F r a n k r i j k werd v e r r i c h t b l i j k t d a t de doorsnee-Fransman ongeveer tweehonderd maal i n z i j n l e Tegenspraak, 1983

45

ven wordt g e f i c h e e r d (medisch onderzoek, abonnement, openen bankrekening, . . . ) . A l s men d a a r b i j weet d a t e r i n d a t l a n d ongeveer 120.000 f i c h i e r s bestaan, dan kan.men z i c h de gevolgen voor de p r i v a c y v o o r s t e l l e n op h e t o g e n b l i k d a t deze gegevens met e l k a a r verbonden worden en zodoende een p r o f i e l o p l e v e r e n van h e t i n d i v i d u , dat nadeel kan berokkenen b i j het s o l l i c i t e r e n naar een j o b , b i j h e t huren van een h u i s , b i j h e t a f s l u i t e n van een l e n i n g ... De s i t u a t i e i n België v e r s c h i l t n i e t w e z e n l i j k van d i e i n F r a n k r i j k . Dat deze zaken n i e t i l l u s o i r z i j n b l i j k t onder meer u i t een v r i j e t r i b u n e van senator Yves de Wasseige i n Le J o u r n a l des Procès. H i j s c h r i j f t h e t volgende : "Savezvous que, dans ce pays, dans ma région en tout cas, lorsqu' un travailleur se présente à 1'embauche dans une grande société, les services du personnel consultent les services de la Police Judiciaire. Et que celle-ci communique ce qu'elle sait, qui ne correspond d ' ailleurs pas toujours à la vérité. Et si la P.J. estime 1 'intéressé un peu trop militant, il ne sera pas engagé . . . (12) Voor ons i s dat een b e w i j s d a t de databanken en de w i j z e van f i c h e r e n door de p o l i t i e d i e n s t e n n i e t b u i t e n de r e g l e mentering t e r bescherming van dé'persoonlijke l e v e n s s f e e r mogen worden gehouden. Temeer daar een a a n t a l f e i t e n u i t het v e r l e d e n , v o o r n a m e l i j k g e r e v e l e e r d door h e t weekblad "Pour", en d i e n i e t werden tegengesproken, de b i j z o n d e r e aandacht van de wetgever v e r d i e n e n . In de databank van de g e r e c h t e l i j k e p o l i t i e zou nogal "gevoelige" i n f o r m a t i e z i j n v a s t g e l e g d i n de m i c r o f i c h e s B. Volgens h e t z e l f d e weekblad zou de algemene commissaris b i j de g e r e c h t e l i j k e a f d e l i n g , M.J. De Gryse, op 18 december 1974 een persoonl i j k e en confidentiële nota gestuurd hebben aan a l l e p o l i t i e a u t o r i t e i t e n : "Avec l'envoi des premières microfiches B rubriques morales, je veux attirer votre attention une fois encore sur le caractère strictement confidentiel de ces documents. Les observations qui y apparaissent sont excessivement secrètes car elles concernent des personnes qui ne font pas l'objet de recherches ou d'enquêtes, mais personnes qui, par leur passé juridique ou leur conduite, justifient l'attention particulière de la police ... Ces fiches doivent être conservées soigneusement, et leur usage illégitime peut avoir des conséquences très graves ... Lés procès verbaux dans lesquels il est fait mention de ces informations, ne peuvent pas renvoyer aux microfiches B, mais seulement à l a documentation du commissariat général". (13) Na h e e l wat a a r z e l i n g h e e f t h e t p a r k e t van B r u s s e l i n de loop van h e t "proces Graindorge" b i j monde van de Procureur des Konings h e t bestaan van deze f i c h e s erkend. Het p a r k e t 46

Tegenspraak, 1983

1

s c h i j n t van d i e p r a k t i j k e n teruggekomen t e z i j n , want op de f i c h e model B, d i e aan de p a r l e m e n t a i r e onderzoekscomm i s s i e over de ordehandhaving werd voorgelegd, kwamen a l l e e n gegevens voor over personen d i e v e r o o r d e e l d o f verv o l g d werden. Het i s wel nog i n t e r e s s a n t t e vermelden wat onder de r u b r i e k " m i l i e u " werd opgetekend : h e t z i j n de personen d i e een verdacht m i l i e u f r e q u e n t e r e n : "homofielen, hippies, communes, landlopers, politieke agitatoren, enz.". Moeten ook worden toegevoegd "de individuen die deel uitmaken van syndicale delegaties", en "zij die zich begeven naar het Oostblok" enz. Ook de r i j k s w a c h t h e e f t toegegeven d a t voor bepaalde b e d r i j v e n de leden van de s y n d i c a l e delegat i e s worden g e f i c h e e r d . Op een ander niveau - h e t commerciële - ontketent z i c h een ware gegevensoorlog (14) , want met d i t a l l e s i s n a t u u r l i j k o n t z e t t e n d v e e l g e l d gemoeid. Zo vertegenwoordigde h e t z a k e n c i j f e r van de i n f o r m a t i c a - i n d u s t r i e i n 1980 reeds een derde van d a t van de a u t o m o b i e l n i j v e r h e i d en het i s de bed o e l i n g op h e t z e l f d e niveau t e komen tegen het einde van de j a r e n t a c h t i g . Wij vermoeden z e l f s d a t d i t eerder z a l gebeuren . Ondertussen nemen t a l van o v e r h e i d s d i e n s t e n computers i n gebruik. Zo b e s l i s t e de m i n i s t e r r a a d van 23 december 1982 op v o o r s t e l van de heer Nothomb over t e gaan t o t de o p r i c h t i n g van een databank voor h e t p e r s o n e e l van de openbare s e c t o r . De aard van de gegevens dié i n de computer worden gestopt z u l l e n worden bepaald b i j m i n i s t e r i e e l b e s l u i t ; h e t b e t r e f t v o o r a l i n l i c h t i n g e n van b u d g e t t a i r e en a d m i n i s t r a t i e v e (?) aard. De k r a n t Het Volk van 2 4 december 1982 s c h r i j f t daarover : "In afwachting van de wet op de bescherming van het privéleven verzekert het ontwerp de 'geheimhouding van de opgenomen gegevens : verbod mee te delen aan derden en beperking van gebruik". Ook zonder enige w e t t e l i j k e reglementering nam de Gentse p o l i t i e i n december 1982 een computer i n gebruik. Daar z a l een raadplegingscommissie t o e z i e n op de gegevens d i e worden opgenomen. Reglementering i s gewoon een noodzaak. Met A r o n s t e i n kunnen we ons afvragen - en dat i s v o o r l o p i g o n b e s l i s b a a r - wat h e t zwaarst z a l wegen : de p r i n c i p e s en de hogere waarden o f de macht van h e t g e l d ( 1 5 ) .

Tegenspraak, 19S3

47

5. MAATREGELEN MET HET OOG OP DE BESCHERMING VAN DE PRIVACY

5.1. Op Europees niveau

In de schoot van de E.E.G. worden pogingen ondernomen om de a c t i e s van de l i d s t a t e n . t e coördineren. Meer bepaald wordt aandacht besteed aan h e t g r e n s o v e r s c h r i j d e n d dataverkeer. Het belang d a t de Europese Commissie aan de bescherming van de mensenrechten op het gebied van de i n f o r m a t i c a hecht i s het gevolg van twee r e s o l u t i e s van h e t Europees Parlement, r e s p e c t i e v e l i j k van 8 a p r i l 1976 en van 8 mei 1979. Deze l a a t s t e werd aangenomen op b a s i s van h e t syntheserapport genoemd naar z i j n v o o r z i t t e r M. A l f o n s B a y e r l (16).' Het rapport s t e l d e algemene p r i n c i p e s voor de bescherming van h e t privé-leven voorop : - verbod geheime'databanken t e houden - i n k i j k r e c h t i n de gegevens met a l l e m o g e l i j k v e r h a a l i n rechte - het r e c h t van h e t i n d i v i d u om z i c h t e v e r z e t t e n tegen het opnemen van bepaalde gegevens - h e t r e c h t om geïnformeerd t e worden over het gebruik d a t z a l worden gemaakt van de p e r s o o n l i j k e gegevens - h e t r e c h t om z i c h t e v e r z e t t e n tegen h e t gebruik van deze gegevens ... Vermelden we nog h e t v o o r s t e l u i t g e w e r k t door de I n t e r n a t i o n a l e Unie van Advocaten en door de algemene v e r g a d e r i n g van deze o r g a n i s a t i e aangenomen op 14 september 1979. D i t v o o r s t e l i s beter, gekend a l s P r o t o c o l n r . 6, omdat h e t de b e d o e l i n g i s het a l s P r o t o c o l n r . 6 b i j h e t Europees Verdrag van.de Rechten van de Mens t e l a t e n goedkeuren, zodat het dan self-executïng wordt i n de meeste van de ondertekenende landen.

5.2. Wetgeving op n a t i o n a a l v l a k i n Europa

Volgende landen hebben in-deze materie g e l e g i f e r e e r d : - O o s t e n r i j k : Datenschutzgesetz D.S.G., 18 oktober 1978; - Hongarije : wet van 27 j a n u a r i 1981; - Denemarken : wet n r . 293 van 8 j u n i 1978; - F r a n k r i j k : wet n r . 78-17 van 6 j a n u a r i 1978, i n f o r m a t i ca, - f i c h i e r s en v r i j h e i d ; - Luxemburg : wet van 31 maart 1979 w a a r b i j het gebruik van nominatieve gegevens i n geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e s wordt gereglementeerd; 48

Tegenspraak, 1983

- Noorwegen : wet v a n 9 j u n i 1978 op de p e r s o o n s r e g i s t e r s ; - D u i t s e B o n d s r e p u b l i e k : B u n d e s d a t e n s c h u t z g e s e t z , 27 j a n u a r i 1977; , - Zweden : Data a c t , 11 mei 1 9 7 3 ; - N e d e r l a n d : t i j d e l i j k e wet aanmelding g e a u t o m a t i s e e r d e p e r s o o n s r e g i s t r a t i e s 9 j u l i 1982; - I J s l a n d •. wet v a n 25 m e i 1981 op h e t s y s t e m a t i s c h v e r z a melen v a n p e r s o o n s g e g e v e n s .

5.3. Voorstellen van wet en ontwerpen op binnenlands

vlak

N a a s t een n i e t a f l a t e n d e s t r i j d d i e o r g a n i s a t i e s a l s de B e l g i s c h e L i g a v o o r de V e r d e d i g i n g v a n de.Rechten v a n de Mens en h e t Comité B e i g e p o u r s a u v e r n o t r e V i e Privée v o e r e n , hebben z i c h ook op p a r l e m e n t a i r n i v e a u v e r s c h i l l e n de i n i t i a t i e v e n o n t w i k k e l d : - V o o r s t e l D e b a e c k - H e r b i e t - P i e r s o n , Pari. St., S e n a a t , 1970- 7 1 , 19 j u l i 1 9 7 1 , n r . 7 0 6 . - V o o r s t e l P i e r s o n , Pari. St., Senaat, 1 9 7 7 - 7 8 , 18 augus, t u s 1 9 7 7 , n r . 136. - V o o r s t e l Pierson-Hambye-Vanderpoorten, Pari. St., S e n a a t , 1971- 7 2 , 26 j a n u a r i 1 9 7 2 , n r . 142. - V o o r s t e l Schockaert-Brouhön-Van H e i e w i j c k - V a n L e n t , Pari. St., Kamer, 1 9 7 2 - 7 3 , 24 a p r i l 1973, n r . 5 3 7 / 1 . - V o o r s t e l Van I n - J o r i s s e n - B o u w e r s - V a n Haegend'oren, Pari. St., Senaat, 1 9 7 1 - 7 2 , 4 j u n i 1 9 7 2 , n r . 7 2 . - Ontwerp V a n d e r p o o r t e n , Pari. St., Senaat, 1 9 7 5 - 7 6 , n r .

946/1.

- V o o r s t e l Van S t e e n k i s t e , Pari. St., Kamer, 1 9 7 5 - 7 6 , 3 maart 1976, n r . 8 1 1 / 1 . - V o o r s t e l Van Den B o s s c h e , 'Pari. St., Kamer, 1 9 8 1 - 8 2 , 30 maart 1982, n r . 2 3 2 / 1 . - Voorontwerp v a n wet v a n de h e e r G o l goedgekeurd i n m i n i s t e r r a a d van 2 j u l i 1982. Aan deze l i j s t kunnen nog worden toegevoegd : - V o o r s t e l v a n s e n a t o r P i e r s o n v a n 8 augustus 1 9 7 7 , waarb i j z i j n v r o e g e r e v o o r s t e l l e n worden hernomen; - V o o r s t e l v a n v o l k s v e r t e g e n w o o r d i g e r Van S t e e n k i s t e v a n 7 december 1977 w a a r b i j i n t e g r a a l d a t v a n 3 maart 1976 wordt hernomen; - V o o r s t e l Poma v a n 4 f e b r u a r i 1981; - M o t i e i n de Kamer v a n v o l k s v e r t e g e n w o o r d i g e r s i n g e d i e n d door mevrouw Banneux op 22 a u g u s t u s 1 9 8 1 . Vermelden we t e n s l o t t e de v o o r o n t w e r p e n v a n Wet v a n m i n i s t e r

Tegenspraak,

1983

49

Moureaux op het a f l u i s t e r e n en de privé correspondentie en van de m i n i s t e r s Maystadt en Nothomb op het R i j k s r e g i s t e r ( d i t l a a t s t e voorontwerp werd goedgekeurd i n m i n i s t e r r a a d van 2 3 a p r i l 1 9 8 2 ) . A l deze ontwerpen en v o o r s t e l l e n h i e r analyseren en bespreken zou ons t e v e r l e i d e n . Met d e . u i t s l u i t e n d e b e d o e l i n g het voorontwerp Go1 b e t e r t e s i t u e r e n t o c h enige u i t l e g over de w e t s v o o r s t e l l e n P i e r s o n en Van Den Bossche en het wetsontwerp Vanderpoorten ( 1 7 ) . Wetsvoorstel

Pierson

Het omvat d r i e l u i k e n : het a f l u i s t e r e n , de gegevensbanken en de druk u i t g e o e f e n d pp de. gedraging van personen. Wat het a f l u i s t e r e n b e t r e f t i s de opsomming van de gegevens z e e r v o l l e d i g : het v i s e e r t zowel hetgeen t o e v a l l i g vernomen wordt a l s wat het r e s u l t a a t i s van a f l u i s t e r e n met behulp van t e c h n i s c h e middelen. Wij moeten evenwel opmerken d a t , behalve wat het doen v e r dwijnen van mededelingen d i e toevertrouwd werden aan de post o f de r e g i e T.T. b e t r e f t , de s t r a f b a a r h e i d b e r u s t op kwaadw i l l i g opzet. Het a f l u i s t e r e n moet dus geschieden met het oogmerk om t e schaden o f om er v o o r d e e l u i t t e h a l e n . De procureur des Konlngs en de onderzoeksrechter kunnen a f l u i s t e r e n . Een u i t b r e i d i n g zou maar kunnen worden b e s l i s t b i j wet d i e door beide wetgevende kamers met een tweederde meerderheid i s aanvaard. Z i j n de openbare vergaderingen u i t g e s l o t e n u i t het toepass i n g s v e l d van de wet, dan i s toch v o o r z i e n dat de gegevens verzameld b i j g e s c h r i f t o f b i j middel van beelden n i e t mogen worden g e b r u i k t om o p z e t t e l i j k nadeel t e berokkenen. Het v o o r s t e l v o o r z i e t een v e r h a a l i n r e c h t e , meer bepaald voor de v o o r z i t t e r van de rechtbank van e e r s t e aanleg, z e t e l e n d i n k o r t geding, en naast de m o g e l i j k h e i d de geïncrimineerde apparatuur i n b e s l a g t e nemen, wordt ook v o o r z i e n dat deze kan worden v e r n i e t i g d . Het opsporen van de inbreuken i s toevertrouwd aan de gerecht e l i j k e p o l i t i e en aan de agenten van de s t a a t en de R.T.T., h i e r t o e s p e c i a a l gemachtigd. Wat de gegevensbanken b e t r e f t beperkt het v o o r s t e l z i c h e r t o e een algemeen p r i n c i p e van bescherming t e formuleren. In d i t o p z i c h t i s het v e e l t e w e i n i g u i t g e w e r k t . Verder bevat het v o o r s t e l nog enkele bepalingen over wat sen a t o r P i e r s o n o m s c h r i j f t a l s inmenging i n het privé-leven. We gaan h i e r o p n i e t v e r d e r i n . 50

Tegenspraak, 1 9 8 3

Het wetsontwerp

Vanderpoorten

De Heer Vanderpoorten h e e f t a l s m i n i s t e r van J u s t i t i e een zeer g e d e t a i l l e e r d wetsontwerp gedeponeerd, v e r g e z e l d van een advies van de Raad van S t a t e . Het h e e f t met andere woorden ook vandaag nog een groot belang. Het ontwerp v e r o o r d e e l t d e z e l f d e f e i t e n a l s het wetsvoors t e l P i e r s o n , maar dé opsomming ervan i s i n een meer synthet i s c h e vorm weergegeven. De s t r a f b a a r h e i d wordt n i e t a f h a n k e l i j k gemaakt van "kwaadw i l l i g opzet". Bovendien houdt h e t ontwerp een reglementering i n b e t r e f f e n de de f a b r i c a g e en de handel i n apparatuur d i e voor n i e t l e g a l e doelen zou kunnen worden aangewend. Een u i t z o n d e r i n g op h e t verbod a f t e l u i s t e r e n en t e b e s p i e den wordt gemaakt voor de r e c h t e r l i j k e macht. Een u i t z o n d e r i n g ook voor de uitvoerende macht. A r t i k e l 6 l u i d t a l s volgt : "In geval van o n m i d d e l l i j k e d r e i g i n g waaruit geweld tegen personen o f goederen kan o n t s t a a n , o f i n geval van dwingende noodzaak inzake contraspionage kan de m i n i s t e r van J u s t i t i e of de m i n i s t e r van Binnenlandse Zaken o f de m i n i s t e r van Landsverdediging, samen met de E e r s t e M i n i s t e r , aan ambtenaren onder z i j n gezag, a f w i j k i n g e n van de a r t i k e l e n 1 en 2 toestaan. Deze a f w i j k i n g e n worden toegestaan b i j een s c h r i f t e l i j k , met redenen omkleed b e v e l , d a t voor kennisneming wordt meegedeeld, h e t z i j aan de Procureur-Generaal b i j h e t Hof van Beroep van het r e c h t s g e b i e d waarin het b e v e l wordt u i t g e v o e r d , h e t z i j aan de Auditeur-Generaal b i j het M i l i t a i r gerechtshof." Wat de g e c e n t r a l i s e e r d e i n f o r m a t i e en de gegevensbanken bet r e f t , bevat h e t ontwerp n i e t minder dan 3 8 a r t i k e l e n , waarvan kan gezegd worden d a t de algemene p r i n c i p e s goed z i j n , maar d a t ze tevens vatbaar z i j n voor nogal wat d e t a i l k r i t i e k . Er wordt een D i e n s t t o t Bescherming van de P e r s o o n l i j k e Lev e n s s f e e r i n verband met de gegevensbanken o p g e r i c h t . . De leden van d i e d i e n s t worden benoemd door de Koning b i j een i n m i n i s t e r r a a d o v e r l e g d b e s l u i t , u i t een l i j s t b e u r t e l i n g s voorgedragen door Kamer en Senaat en d i t naar evenredige vertegenwoordiging van de p o l i t i e k e groeperingen i n h e t Parlement. De D i e n s t h e e f t r e c h t s p e r s o o n l i j k h e i d en zeer vergaande bevoegdheden. Tevens i s e r een v e r g u n n i n g s s t e l s e l u i t g e w e r k t voor wie een gegevensbank w i l houden.

Tegenspraak, 1 9 8 3

51

Wetsvoorstel

Van Den

Bossche

Het v o o r s t e l gaat u i t van het p r i n c i p e dat geen enkele gegevensverwerking afbreuk mag doen aan de p r i v a c y , de v r i j h e i d of de rechten van de persoon. Daarom moet e l k e betrokkene k e n n i s k r i j g e n van a l l e gegevens over z i j n persoon d i e z i j n opgeslagen, en b e s t a a t dë -mogelijkheid v e r b e t e r i n g o f u i t w i s s i n g t e bekomen. In hoofde van een databankhouder wordt de v e r p l i c h t i n g geschapen om de betrokkene persoon b i j de e e r s t e r e g i s t r a t i e t e v e r w i t t i g e n en het d o e l waarvoor de databank i s aangel e g d mee t e d e l e n . Het i s verboden gegevens i n databanken op t e s l a a n w a a r u i t r e c h t s t r e e k s of o n r e c h t s t r e e k s het r a s , de h u i d s k l e u r , de afkomst of de ethnische afstamming b l i j k t . Het i s eveneens verboden gegevens b e t r e f f e n d e de o v e r t u i g i n g o f de a c t i v i t e i t op l e v e n s b e s c h o u w e l i j k , g o d s d i e n s t i g , p o l i t i e k , c u l t u r e e l , s y n d i c a a l o f m u t u a l i s t i s c h gebied of gegevens w a a r u i t de sexuele geaardheid of gedragingen b l i j k e n , i n databanken op t e s l a a n . Om t e waken over de n a l e v i n g van de wet wordt een Raad voor de i n f o r m a t i c a en de bescherming van de p r i v a c y o p g e r i c h t . ; De leden van de Raad worden om de zes j a a r benoemd door de Kamer van Volksvertegenwoordigers. De Raad v o e r t een onder zoek h e t z i j op eigen i n i t i a t i e f , h e t z i j op k l a c h t b i j hem neergelegd. A l l e databanken,. u i t g e z o n d e r d deze o p g e r i c h t b i j wet o f d e c r e e t , z i j n onderworpen aan een voorafgaande vergunning, v e r l e e n d door de Raad, d i e t e r z a k e b e s l i s s i n g s b e v o e g d h e i d h e e f t . De vergunning i s maximum t i e n j a a r g e l d i g .

6.

ENKELE BEGRIPPEN OMTRENT GEXSEVENSVERVERKING EN HET CONCEPT VAN EEN DATABANK

Zonder een wetenschappelijke weergave t e w i l l e n geven van de mogelijkheden d i e een databank en de gehele gegevensv e r w e r k i n g s i n d u s t r i e thans b i e d t , leek het ons t o c h i n t e r e s sant om enkele van de meest i n het oog springende v e r s c h i l punten aan t e duiden tussen een k l a s s i e k s t e e k k a a r t e n s y s teem, door iedereen gekend, en een databank, een computer. B i j het k l a s s i e k e systeem b e v i n d t a l l e i n f o r m a t i e z i c h op één drager (steekkaart b.v.) d i e v i s u e e l r e c h t s t r e e k s t o e g a n k e l i j k i s . Men kan a l l e gegevens o n m i d d e l l i j k a f l e z e n van de f i c h e 52

Tegenspraak, 1983

B i j een computer b e v i n d t a l l e i n f o r m a t i e z i c h op een d r a g e r , die n i e t meer r e c h t s t r e e k s t o e g a n k e l i j k i s . I n dé prakt i j k z i j n het meestal magneetbanden of s c h i j v e n d i e s l e c h t s door een bepaald af leessysteem kunnen gelezen worden. Het i s b e l a n g r i j k h i e r b i j op të merken dat h e t a f l e z e n z e l f door een "programma" wordt geregeld. Men d i e n t de machine dus i n s t r u c t i e s t e geven om een bepaald gegeven t e bekomen. Men kan de machine ook zo i n s t e l l e n dat s l e c h t s bepaalde gegevens v r i j komen onder bepaalde voorwaarden. Men kan de toegang t o t deze gegevens a f h a n k e l i j k maken van geheime codes. A l s gevolg h i e r v a n d a a l t u i t e r a a r d de zekerheid om a l l e gegevens over een bepaald persoon t e bekomen. In het k l a s s i e k e systeem nemen de s t e e k k a a r t e n een enorme hoeveelheid p l a a t s i n . Bovendien i s een d e r g e l i j k systeem gebonden aan één bepaalde c l a s s i f i c a t i e : z i j het a l f a b e t i s c h , per g e b o o r t e j a a r , enz. D i t betekent ook dat wanneer men de gegevens op een andere manier wenst t e c l a s s e r e n , men zo goed a l s gedwongen i s een nieuw systeem t e ontwerpen. Zo h e e f t een gewone b i b l i o t h e e k doorgaans twee k a a r t systemen : één p e r a u t e u r en één per onderwerp. Een gecomp u t e r i s e e r d gegevensbestand neemt beduidend minder p l a a t s i n en bovendien v e r v a l t het e l a s s i f i c a t i e p r o b l e e m . Het i s n i e t langer nodig een nieuw systeem t e ontwerpen. Zoals voorheen aangehaald gebeurt het opvragen van gegevens z e l f v i a een programma en men kan zonder problemen een programma o p s t e l l e n om e n k e l bepaalde gegevens t e s e l e c t e r e n . Zo kan i n een gecomputeriseerde b i b l i o t h e e k zowel de naam van een auteur a l s de t i t e l van een boek worden ingebracht. i s het systeem i e t s meer g e s o f i s t i c e e r d dan kan men z e l f s thematisch t e werk gaan en kan men b i j v o o r b e e l d a l l e det e c t i v e s aanvragen. B i j a l deze aanvragen wordt t e l k e n s een beroep gedaan op d e z e l f d e d a t a b a s i s zonder dat deze d a t a b a s i s z e l f h e r s c h i k t d i e n t t e worden. Bovendien moet opgemerkt worden - en d i t i s van fundamenteel belang - dat men i n b i j z o n d e r k o r t e t i j d en met g r o t e betrouwbaarheid kopieën kan maken van een d a t a b a s i s o f fragmenten ervan. D i t wordt z e l f s aangeraden t e r v e r h o g i n g van de v e i l i g h e i d van de d a t a b a s i s . Omwille van de enorme omvang van een k l a s s i e k fichesysteem i s het meestal gebonden aan één bepaalde p l a a t s . Door de eenvoud waarmee b i j een computer kopieën van een informat i e d r a g e r kunnen gemaakt worden kan dé d a t a b a s i s gemakkel i j k op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n g e l o c a l i s e e r d worden. Bovendien i s . h e t z e l f s n i e t • e e n s n o d i g de v o l l e d i g e datab a s i s op één p l a a t s t e brengen. Door het gemak waarmee computers o n d e r l i n g kunnen gekoppeld worden, kan een dataTegenspraak, ' 1 9 8 3

53

b a s i s gemakkelijk op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n g e l o c a l i s e e r d worden- Bovendien i s ' h e t . z e l f s n i e t eens nodig de v o l l e dige databas i s op één p l a a t s t e brengen. Door het gemak waarmee computers o n d e r l i n g kunnen gekoppeld worden,.kan een databasi's i n fragmenten v e r d e e l d worden, desnoods z e l f s v e r s p r e i d worden i n v e r s c h i l l e n d e , landen. De machinerie diént n i e t l i j f e l i j k aan mekaar gekoppeld t e worden. Met een eenvoudig t e l e f o o n n e t kunnen a l l e gegevens i n enkele seconden doorgestuurd worden. B i j een k l a s s i e k informatiesysteem gebeurt het opvragen van de i n f o r m a t i e r e c h t s t r e e k s : de f i c h e wordt u i t de bak gehaald en men l e e s t wat e r op staat.. B i j een computer geb e u r t d i t v i a een programma en h e t i s vaak zo dat d i t voor de g e b r u i k e r ongemerkt v e r l o o p t : het programma i s i n g e bouwd i n dé machine. Ook wanneer men dus enkel de naam van een auteur moet i n t y p e n om t e weten welke werken aanwezig z i j n l o o p t e r t o c h een programma dat i n de d a t a b a s i s deze gegevens opzoekt. En d i t kan voor m o e i l i j k h e d e n z o r gen. Een voorbeeld. Ik wens i n de b i b l i o t h e e k een werk te ontlenen geschreven vóór de a c h t t i e n d e eeuw. S t e l d a t de b i b l i o t h e e k geen werken u i t l e e n t van deze p e r i o d e . Ik vraag nu de computer o f het.werk aanwezig i s . Wanneer h e t programma zo i s geïnstrueerd dat h e t a l l e e n een boek opzoekt d a t mag worden u i t g e l e e n d , z a l i k a l s antwoord k r i j gen dat h e t boek n i e t kan opgezocht worden o f dat h e t boek n i e t aanwezig i s . Wanneer i k h e t reglement van deze b i b l i o theek of het opzoekprogramma van de computer n i e t ken, wat moet i k dan u i t het antwoord a f l e i d e n ? Nu kan deze t o e stand eenvoudig verholpen worden, maar men z i e t onmiddell i j k waartoe d i t a a n l e i d i n g kan geven i n meer ingewikkelde s i t u a t i e s . Bovendien moet h i e r opgemerkt worden dat i n de e e r s t e p l a a t s de machine het programma moet v e r s t a a n v e r m i t s men de gegevens v i a een programma opvraagt. D i t p r o gramma moet toegang v e r s c h a f f e n t o t de d a t a b a s i s . D i t p r o bleem wordt o p g e l o s t door t e werken met codes. (Mén kan d i t v e r g e l i j k e n met het p l a a t s e n van een kaartsysteem i n een brandkast" : men d i e n t e e r s t de brandkast t e openen en de code t e gebruiken om aan de kaartenbak t e kunnen). . I n dién men de j u i s t e code aangeeft kan men de gegevens k r i j gen u i t de d a t a b a s i s . B i j een verkeerde code b l i j f t de b a s i s onbereikbaar..: U i t e r a a r d i s men erop u i t de gegevens maximaal t e b e v e i l i g e n : de l a a t s t e decennia h e e f t de s t u d i e van het ontwerpen van onbreekbare codes een enorme b l o e i gekend. Men i s nu zo .ver d a t codes kunnen ontworpen worden die•, i n m e n s e l i j k e termen gemeten, een oneindige t i j d vragen om t e worden- doorbroken. Men gaat z e l f s zover dat, wanneer men t o c h t o e v a l l i g de s l e u t e l gevonden h e e f t ,

54

Tegenspraak,

1983

het programma z i c h onder bepaalde omstandigheden " o p b l a a s t " zodat a l l e i n f o r m a t i e v e r d w i j n t . Het opvragen van i n f o r m a t i e i n .een k l a s s i e k systeem i s een langdurige b e z i g h e i d t e r w i j l d i t i n een modern systeem herl e i d wordt t o t enkele seconden. Het o n d e r l i n g samenvoegen van steekkaartensystemen h e e f t maar z i n i n d i e n twee systemen f y s i s c h worden samengevoegd t o t een nieuw systeem. De twee systemen versmelten dus a l s het\ware t o t één g r o t e r geheel waarvoor de reeds v e r melde eigenschappen nog meer van t o e p a s s i n g z i j n : toenemende t r a a g h e i d om gegevens op t e vragen, toenemende onmog e l i j k h e i d om andere c l a s s i f i c a t i e s u i t t e voeren, toenemende onmogelijkheid een kopie t e maken, enz. Het o n d e r l i n g samenvoegen van computersystemen houdt n i e t het totstandkomen van een nieuw computersysteem i n . Het totstandkomen z e l f kan gebeuren v i a een t e l e f o o n l i j n van computer t o t computer. Men kan bovendien gebruik maken van codes om ervoor té zorgen dat de i n f o r m a t i e d i e langs deze l i j n p a s s e e r t onverstaanbaar i s . voor een n i e t - k e n n e r van de code. Men kan aan e l k van beide computers werken met het v o l l e gebruik van de gegevens i n beide machines. Op deze w i j z e kunnen t i j d e l i j k e super-databanken o n t s t a a n . Door het gemak waarmee men d e r g e l i j k e systemen aan e l k a a r kan koppelen wordt het zeer m o e i l i j k u i t t e maken over welke i n f o r m a t i e een bepaalde databank nu e i g e n l i j k b e s c h i k t . Men zou z i c h i n extreme g e v a l l e n een databank kunnen voor-, s t e l l e n d i e ' z o goed a l s l e e g i s , maar t e l k e n s haar i n f o r matie weet t e betrekken u i t andere banken. Bovendien z a l men i n de toekomst rekening moeten houden met de zogenaamde i n t e l l i g e n t e programma's : d i t z i j n programma's d i e n i e t a l l e e n i n s t a a t z i j n bepaalde gegevens op t e vragen maar ook v a n u i t bepaalde gegevens t o t andere gegevens kunnen komen d i e n i e t i n de databank z i j n opgenomen. Men b e s c h i k t nu reeds over programma's d i e op b a s i s van een gel e z e n t e k s t i n s t a a t z i j n vragen over deze t e k s t t e beantwoorden d i e n i e t d i r e c t u i t de t e k s t af t e l e i d e n z i j n . B i j d i t a l l e s i s het van het g r o o t s t e belang voor ogen t e houden d a t , i n t e g e n s t e l l i n g t o t het k l a s s i e k e systeem waar men steeds een stuk p a p i e r en daarop de mededeling i n i n k t t e r u g v i n d t , men werkt met e l e k t r i s c h e impulsen d i e o v e r a l en nergens aanwezig kunnen z i j n en e n k e l m a t e r i a l i s e e r b a a r z i j n v i a . g e s o f i s t i c e e r d e apparatuur en programma's.

Tegenspraak, 1983

55

7. HET WETSONTWERP GOL : DÈ GEAUTOMATISEERDE PERSOONSREGISTRATIE

7.1.

Principe

A r t i k e l 15 van het voorontwerp zegt w o o r d e l i j k : "Ieder wenselijk wezen heeft bij de automatische verwerking van persoonsgegevens die op hem betrekking hebben recht op eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer. In een dergelijke persoonsregistratie mag geen enkele informatie voorkomen die aan dat recht afbreuk doet." De overige a r t i k e l e n van d i t ontwerp z i j n noch min noch meer het opbouwen én het afbreken van d i t p r i n c i p e z o a l s i n a r t i k e l 15 g e s t e l d . . D i t a r t i k e l . h e e f t dan ook meer weg van een b e l e i d s v e r k l a r i n g dan van een d i r e c t afdwingbaar r e c h t . In t e g e n s t e l l i n g t o t v e l e andere concrete bepalingen i s h e t ook n i e t aan s t r a f r e c h t e l i j k e c o n t r o l e onderworpen.

7.2. Werkveld van de wet 7:2.1. RATIONE MATERIAE Het wetsontwerp Gol beperkt de werking van de wet s t r i k t t o t de p e r s o o n s r e g i s t r a t i e w a a r b i j "automatische middelen" worden g e b r u i k t . Heel p r e c i e s i s . d i t n i e t , doch men kan m o e i l i j k i e t s anders aannemen dan dat hiermee enkel de e l e c t r o n i s c h e gegevensverwerking bedoeld wordt. Het k l a s s i e k e f i c h e r i n g s s y s t e e m zou daarmee b u i t e n de werking van de wet v a l l e n . T e n z i j het wordt u i t g e t i k t door een p r i n t e r . En wat dan met een s c h r i j f m a c h i n e met een e l e c t r o n i s c h geheugen ? Op het e e r s t e g e z i c h t i s het onderscheid d u i d e l i j k doch b i j nader t o e z i e n z a l men i n heel wat g e v a l l e n kunnen discussiëren.over het 'al o f n i e t toepasbaar z i j n van de wet. • Het i s echter voor.iedereen evident dat de p r i v a c y evengoed kan aangetast worden door i n f o r m a t i e d i e t e r u g t e v i n den i s op een eenvoudige s t e e k k a a r t a l s door gegevens op een magneetband. Het l i j k t ons dan ook d o e l t r e f f e n d e r en e e r l i j k e r de wet van t o e p a s s i n g t e maken op a l l e vormen van databestanden. Het w e t s v o o r s t e l Van Den Bossche o p t e e r t i n e l k g e v a l voor deze o p l o s s i n g . A r t i k e l 14, § 2 van het wetsontwerp Gol zegt t e r z a k e : "Worden geacht persoonsgegevens te zijn, de gegevens die betrekking hebben op een natuurlijk persoon die is of kan worden geïdentificeerd." 56

Tegen spraak 1983

En hiermee i s dan ook a l l e s gezegd : deze o m s c h r i j v i n g i s zo breed dat e l k gegeven van enige p e r s o o n l i j k e aard onmidd e l l i j k onder de t o e p a s s i n g v a l t van deze wet. !

7.2.2. RATIONE PERSONAE

Alhoewel nergens i n de wet de rechtspersonen worden u i t g e s l o t e n i s het d u i d e l i j k dat deze wet enkel en a l l e e n van t o e p a s s i n g i s op de n a t u u r l i j k e personen. B i j gebreke aan memorie van t o e l i c h t i n g t a s t e n w i j i n het d u i s t e r o f m i n i s t e r Gol van p l a n i s een s p e c i f i e k e wetgeving op t e bouwen met b e t r e k k i n g t o t rechtspersonen. Het i s immens i n e l k e d i s c u s s i e rond. p r i v a c y een t w i s t p u n t o f de r e c h t s personen a l dan n i e t beschermd moeten worden. I n het k o r t e bestek van deze bespreking kan op deze d i s c u s s i e n i e t worden ingegaan, doch de vraag d i e n t b l i j v e n d g e s t e l d t e worden. Het w e t s v o o r s t e l Van Den Bosschee h i e l d ook e n k e l een bescherming voor n a t u u r l i j k e personen i n , t e r w i j l het ontwerp van de heer Vanderpoorten een principiële bescherming beoogde van zowel n a t u u r l i j k e a l s rechtspersonen. Het r a p p o r t B a y e r l s t e l d e dat i n de e e r s t e p l a a t s n a t u u r l i j k e personen dienden beschermd t e worden, maar daarnaast werd g e p l e i t voor de bescherming van de p r i v a c y van "groepen van perso- . nen". 7.2.3.

UITZONDERINGEN

7.2.3.1. Volledige

uitzonderingen

De wet i s n i e t t o e p a s s e l i j k op de bewerkingen d i e gedaan worden i n het b u i t e n l a n d , op voorwaarde evenwel dat deze n i e t r e c h t s t r e e k s t o e g a n k e l i j k z i j n met behulp van middelen e i g e n aan de r e g i s t r a t i e i n België. Het i s dus wel v e r e i s t dat geen " r e c h t s t r e e k s e " t o e g a n k e l i j k h e i d b e s t a a t . V o l s t a a t het dan de databank i n het b u i t e n l a n d t e p l a a t s e n en p e r b r i e f o f t e l e f o o n de gegevens u i t t e w i s s e l e n ? Door a r t i k e l 1 6 , § 2 i s de wet ook n i e t van t o e p a s s i n g op : 1 . de i n t e r n a t i o n a a l p u b l i e k r e c h t e l i j k e i n s t e l l i n g e n ; 2 . de gegevens d i e ingevolge w e t t e l i j k e o f b e s t u u r s r e c h t e l i j k e bepalingen onder een v o o r s c h r i f t van openbaarmaking v a l l e n o f waarvan de openbaarmaking door de betrokkene geschiedt; 3 . het N a t i o n a a l I n s t i t u u t voor de S t a t i s t i e k ; 4. de 'Algemene D i e n s t I n l i c h t i n g en V e i l i g h e i d ' van landsverdediging; 5. op d e p o s i t o - , g e l d - en e f f e c t e n r e k e n i n g e n . Voor het N a t i o n a a l I n s t i t u u t voor S t a t i s t i e k b e s t a a t een

Tegenspraak, 1 9 8 3

57

a f z o n d e r l i j k e wetgeving. Men kan z i c h de vraag s t e l l e n waarom de i n t e r n a t i o n a a l pub l i e k r e c h t e l i j k e i n s t e l l i n g e n ontslagen worden van de t o e passingen van deze wet. Nochtans.worden deze ook door het w e t s v o o r s t e l Van Den Bossche u i t g e s l o t e n . Wanneer men z i e t dat deze i n s t e l l i n g e n meer en meer het v e r l e n g s t u k worden van het k l a s s i e k e s t a a t s a p p a r a a t en ook meer en meer i n i t i a t i e v e n worden genomen op s t r a f r e c h t e l i j k gebied i s het minste dat moet gezegd worden dat deze u i t z o n d e r i n g n i e t zomaar kan aanvaard worden. D i t punt d i e n t nader onderzocht aangezien h e t een ontsnappingsmogelijkheid kan bieden voor d i e gegevens d i e de s t a a t volgens de eigen wetgeving n i e t kan o f mag o p s l a a n . De grote m o e i l i j k h e i d h i e r b i j i s v a n z e l f s p r e k e n d de s o e v e r e n i t e i t d i e de meeste van deze i n s t e l l i n g e n hebben zodat h e e l wat van de a c t i v i t e i t e n , en zeker de databestanden z e l f , b u i t e n schot b l i j v e n voor de B e l g i s c h e wetgever. H e t z e l f d e onderzoek d r i n g t z i c h op b i j de tweede u i t z o n d e r i n g : w i j hebben er het raden naar hoeveel gegevens ingev o l g e w e t t e l i j k e o f b e s t u u r s r e c h t e l i j k e bepalingen openbaar gemaakt moeten worden. -. B i j de s n e l l e combinatie d i e de computer t o e l a a t zou d i e combinatie ook t o t een nauwkeurige s t a a l k a a r t van e l k i n d i v i d u kunnen l e i d e n . En wat met de gegevens d i e de betrokkene z e l f openbaar maakt ? Wat d i e n t p r e c i e s verstaan t e worden onder "openbaarmaking". Wanneer i k i n een betoging loop tegen atoomraketten maak i k m i j n mening h i e r o v e r openbaar. Wanneer i k een s o l i d a r i t e i t s motie met stakende a r b e i d e r s onderteken maak i k m i j n mening openbaar. Mag i k dan meteen i n de computer ? De "Algemene D i e n s t van I n l i c h t i n g en V e i l i g h e i d " van lands v e r d e d i g i n g i s n i e t s anders dan de i n l i c h t i n g e n d i e n s t van het B e l g i s c h e l e g e r , b e t e r bekend onder de a f k o r t i n g "S.D.R.A.". Deze d i e n s t doet dus v r i j wat z i j w i l . M i s s c h i e n i s het i n t e r e s s a n t t e weten dat deze d i e n s t bemand i s door een z e s t i g t a l r i j k s w a c h t e r s en dat men aanneemt dat de computer van de r i j k s w a c h t ook gevoed wordt met i n f o r m a t i e d i e betrokken wordt u i t deze d i e n s t . De onderzoekingen van de commissie W i j n i n c k x hebben aangetoond dat 'deze d i e n s t e n een schimmig leven l e i d e n en dat er van geen enkele democratische c o n t r o l e sprake i s . Het minste wat kan verwacht worden i s dat deze d i e n s t onder d e z e l f d e c o n t r o l e v a l t a l s de s t a a t s v e i l i g h e i d ( z i e 7 . 2 . 3 . 2 . ) ; en d a t de wet n i e t t o e p a s s e l i j k i s op d e p o s i t o - , g e l d - en e f f e c t e n r e k e n i n g e n h o e f t n i e t t e verwonderen a l s men weet dat de g a n s e - k r e d i e t s e c t o r een voorbehouden p l a a t s h e e f t gekregen i n het wetsontwerp G o l . Er i s e c h t e r geen enkele reden om deze v e r r i c h t i n g e n b u i t e n het t o e p a s s i n g s g e b i e d van de wet t e s t e l l e n en geen c o n t r o l e van de burger toe 58

Tegenspraak, 1 9 8 3

te laten. H i j mag t o c h z i j n

eigen rekeningen

7.2.3.2. Beperkte

werking

controleren ?

van de wet

De g e a u t o m a t i s e e r d e p e r s o o n s r e g i s t r a t i e d i e w o r d t b e h e e r d d o o r h e t " B e s t u u r V e i l i g h e i d v a n de S t a a t " met h e t o o g op h e t o p s p o r e n v a n m i s d r i j v e n t e g e n de e x t e r n e e n i n t e r n e v e i l i g h e i d v a n d e s t a a t v a l t o o k b u i t e n de w e r k i n g v a n de wet, met d i e u i t z o n d e r i n g d a t d e "Raad v o o r de B e s c h e r m i n g v a n de P e r s o o n l i j k e L e v e n s s f e e r " v a n ambtswege k a n nagaan o f i n d i e p e r s o o n s r e g i s t r a t i e andere gegevens z i j n opgenomen d a n d e z e d i e b e t r e k k i n g h e b b e n o p d e i n t e r n e e n e x t e r n e v e i l i g h e i d v a n d e s t a a t , ( z i e 7.4.3.2.) 7.2.3.3. Gedeeltelijke

uitzonderingen

I n h e t wetsontwerp worden nog andere u i t z o n d e r i n g e n gemaakt, doch dan t e l k e n s v o o r bepaalde d e e l g e b i e d e n v a n de w e t d i e b e t r e k k i n g h e b b e n o p h e t i n z a m e l e n e n h e t v e r w e r k e n v a n de g e g e v e n s a l s o o k h e t i n z a g e - e n v e r b e t e r i n g s r e c h t van: d e b u r ger. H e t a l g e m e e n p r i n c i p e v a n a r t . 15 b l i j f t d a a r o p e c h ter volledig toepasselijk. Deze u i t z o n d e r i n g e n worden beh a n d e l d o n d e r de s p e c i f i e k e i t e m s .

7.3. De bescherming van de burger 7.3.1. DE CONTROLE OP DE GEREGISTREERDE GEGEVENS 7.3.1.1. De verbóden

gegevens

A r t . 19, § 1 v a n h é t w e t s o n t w e r p s t e l t e e n a b s o l u u t v e r b o d op h e t g e b r u i k v a n de v o l g e n d e g e g e v e n s : 1. r a s o f e t n i s c h e a f s t a m m i n g 2. s e x u e e l l e v e n 3. o v e r t u i g i n g o f a c t i v i t e i t o p p o l i t i e k , s y n d i c a a l , mut u a l i s t i s c h , levensbeschouwelijk o f godsdienstig gebied. Men k a n m o e i l i j k a n d e r s d a n d e z e b e p a l i n g g o e d k e u r e n . Het b e t r e f t e e n a b s o l u u t v e r b o d d a t s l e c h t s twee u i t z o n d e ringen kent : 1. d e v e r e n i g i n g e n mogen e e n g e a u t o m a t i s e e r d e persoonsreg i s t r a t i e aanleggen v a n hun eigen leden o f corresponderende leden; 2. d e a u t o r i t e i t e n d i e w e t t e l i j k d e b e v o e g d h e i d h e b b e n om o v e r t r e d i n g e n v a n de s t r a f w e t op t e s p o r e n , v a s t t e s t e l l e n e n t e v e r v o l g e n mógen w e l h e t r a s o f de e t n i s c h e a f :

T e g e n s p r a a k , 1983

59

stamming vermelden wanneer d i t o n o n t b e e r l i j k i s voor . het opmaken van het signalement van een persoon. Aangezien r a s o f e t n i e b i j n a steeds b e l a n g r i j k z i j n voor een signalement z a l deze u i t z o n d e r i n g w e l l i c h t algemene r e g e l worden. A n d e r z i j d s b l i j f t de vraag o f het verbod tevens g e l d t wanneer men d i t z e l f openbaar maakt, op deze gegevens i s de wet immers n i e t van t o e p a s s i n g ( z i e 7 . 2 . 4 . ) . Tevens wordt een a b s o l u u t verbod gelegd op r e g i s t r a t i e van gegevens met b e t r e k k i n g t o t "de g e s c h i l l e n onderworpen aan hoven en rechtbanken, alsmede aan a d m i n i s t r a t i e v e gerechten". Hierop b e s t a a t evenwel een b e l a n g r i j k e u i t z o n d e r i n g want deze gegevens mogen wel worden opgenomen, "met voorafgaande schriftelijke kennisgeving aan de betrokkene", i n geautomat i s e e r d e p e r s o o n s r e g i s t r a t i e s beheerd door n a t u u r l i j k e p e r sonen, dan wel p r i v a a t - o f p u b l i e k r e c h t e l i j k e r e c h t s p e r s o nen, doch a l l e e n voor gegevens d i e s t r e k k e n t o t de b e v e i l i g i n g van het kredietwezen. D e z e . u i t z o n d e r i n g kan onmogelijk aanvaard worden ( z i e y e r d e r 7.3.3.).

7.3.1.2. Opname van de gegevens mits

toelating

De i n l i c h t i n g e n met b e t r e k k i n g t o t medische onderzoekingen, geneeskundige v e r z o r g i n g en behandeling wegens a l c o h o l i s m e of andere i n t o x i c a t i e s mogen e n k e l dan worden opgenomen i n een geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e wanneer de b e t r o k kene een "bijzondere schriftelijk gegeven instemming" v e r l e e n t . Deze instemming i s e c h t e r n i e t v e r e i s t voor een geneesheer op voorwaarde evenwel dat alléén deze, of z i j n p l a a t s v e r v a n g e r p f z i j n o p v o l g e r of medische p l o e g toegang hebben' t o t deze gegevens. Deze gegevens mogen enkel aan derden medegedeeld worden wanneer d i e z e l f d e s c h r i f t e l i j k e instemming door de betrokkene wordt gegeven, t e n z i j i n spoedgevallen en aan een andere geneesheer. De a d m i n i s t r a t i e v e en boekhoudkundige gegevens met b e t r e k .king t o t . d e z e medische i n l i c h t i n g e n mogen wel door v e r z o r g i n g s i n s t e l l i n g e n o f i n s t e l l i n g e n voor s o c i a l e ; z e k e r h e i d o f volksgezondheid worden opgeslagen. 7.3.1.3. Gegevens van strafrechtelijke Deze gegevens zou vens" maar gezien a p a r t behandeld. ken, maar door de 60

men hun Het wet

aard

kunnen beschouwen a l s "verboden geges p e c i f i e k k a r a k t e r worden ze h i e r kan p o t s i e r l i j k en paradoxaal k l i n op de bescherming van de p r i v a c y Tegenspraak, 1 9 8 3

wordt i n f e i t e v o o r h e t e e r s t een v o l l e d i g e w e t t e l i j k e bas i s gecreëerd v o o r h e t s t r a f r e g i s t e r . T o t nu t o e b e s t a a t de w e t t e l i j k e b a s i s v o o r h e t s t r a f r e g i s t e r u i t d r i e a r t i k e l e n u i t h e t Wetboek van S t r a f v o r d e r i n g : A r t . 600 : "De griffiers van de Correctionele Rechtbanken en van de Hoven van Assisen zijn gehouden de naam, de voornamen, het beroep, de leeftijd en de verblijfplaats van alle tot een correctionele gevangenisstraf of tot een zwaardere straf veroordeelde personen naar alfabetische orde in een bijzonder register op te schrijven; in dit register wordt beknopt notitie gehouden van elke zaak en van de veroordeling, op straffe van 50 frank geldboete voor elk verzuim". A r t . 601 "Om de drie maanden zenden de griffiers, op straffe van 100 frank geldboete, een afschrift van die registers aan: de minister van Justitie". A r t . 602 : "De minister van Justitie doet in dezelfde vorm een algemeen register houden, uit die verschillende afschriften samengesteld". Het i s maar a l t e d u i d e l i j k d a t deze w e t t e l i j k e b e p a l i n g e n i n de p r a k t i j k v o l l e d i g v o o r b i j g e s t r e e f d z i j n . Bij niet m é é r dan een a d m i n i s t r a t i e v e m a a t r e g e l werd i n m i d d e l s o v e r gegaan t o t de o p r i c h t i n g van : 1.. h e t c e n t r a a l s t r a f r e g i s t e r ( b i j c i r c u l a i r e van m i n i s t e r van J u s t i t i e de d a t o 31 december 1888) 2 . h e t g e m e e n t e l i j k s t r a f r e g i s t e r ( c i r c u l a i r e van m i n i s t e r van J u s t i t i e de d a t o 29 j u n i 1853) Z o a l s gezegd v e r s c h a f t h e t wetsontwerp G o l deze u i t de p r a k t i j k g e g r o e i d e i n s t e l l i n g e n een w e t t e l i j k e basis. Maar h e t wetsontwerp G o l g a a t nog v e e l v e r d e r . De gegevens u i t h e t g e m e e n t e l i j k en c e n t r a a l s t r a f r e g i s t e r worden immers o n m i d d e l l i j k g e k o p p e l d aan "de g e a u t o m a t i s e e r d e p e r soonsregistraties" b e h e e r d d o o r de openbare a u t o r i t e i t e n d i e de b e v o e g d h e i d hebben om o v e r t r e d i n g e n van de s t r a f w e t op t e s p o r e n en v a s t t e s t e l l e n , dan wel de d a d e r s o f mededaders of medeplichtigen ervan te vervolgen". D i t b e t e k e n t h e e l e e n v o u d i g d a t a l l e gegevens u i t h e t cent r a a l en g e m e e n t e l i j k s t r a f r e g i s t e r mogen o p g e s l a g e n worden i n de databanken van r i j k s w a c h t en p o l i t i e d i e n s t e n ! Nu i s h e t ook zo d a t h e t wetsontwerp G o l t e v e n s v o o r s c h r i j f t welke gegevens i n d i t v e r r u i m d e s t r a f r e g i s t e r mogen worden opgeslagen. En ook h i e r v e r r u i m t G o l de p r a k t i j k . De hierönderstaande l i j s t i s w o o r d e l i j k overgenomen u i t a r t . 20 van het wetsontwerp; de gegevens d i e nu v o o r h e t e e r s t i n deze r e g i s t e r s worden opgenomen z i j n v o l l e d i g onderlijnd,

Tegenspraak,

1983

61

i n t e g e n s t e l l i n g t o t de gegevens d i e vandaag gewoonlijk i n het s t r a f r e g i s t e r worden opgenomen. "1. De misdrijven waarvan een- persoon verdacht is, waarin hij betrokken is of waarvoor hij veroordeeld is alsmede de straffen die hem werden opgelegd; 2. De detenties en de terbeschikkingstellingen van de Regering op grond van de artikelen 13 en 14 van de wet van 27 november' 1981 tot beteugeling van de landloperij en bedelarij, van art. 380bis, ten derde, van het Strafwetboek alsmede van de artikelen 7, 25, 27, 54 en 67 van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen; 3. De interneringsmaatregelen en terbeschikkingstellingen van de Regering op grond van de wet van. 9 april 1930 en de wet van 1 juni 1964 ter bescherming van de maatschappij tegen abnormalen en gewoontemisdadigers; 4. De beslissingen inzake voorlopige hechtenis genomen op grond van de wetten van 20 april 1874 op de voorlopige hechtenis en van 30 maart 1891 betreffende de aanhouding aan boord van Belgische schepen, van door het Belgisch, gerecht vervolgde of veroordeelde personen; 5. De verzoeken tot betaling van een geldsom, met oog op het verval van de strafvordering voor sommige misdrijven, gedaan op grond van de artikelen 166 en 180 van het Wetboek van Strafvordering; 6. De maatregelen die op grond van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming ten aanzien van minderjarigen zijn genomen; 7. De ontzettingen van de ouderlijke macht alsmede, de maatregel van öpvoedingsbijstand die door de Jeugdrechtbanken of de Jeugdkamers bij de Hoven van Beroep op grond van de wet van.8 april 1960 betreffende de jeugdbescherming zijn uitgesproken öf gelast; 8. De gratiebesluiten, de maatregelen inzake uitwissing van véroordelingen bepaald.in art. 619 en 620 van het Wetboek van Strafvordering, alsmede de maatregelen inzake herstel in eer en rechten omschreven in de artikelen 621 en volgende van dat wetboek; 9. De besluiten die de voorwaardelijke invrijheidstelling gelasten; 10. De wegzendingen uit het leger, de politie én uit de rijkswacht; 11. De vervallen-verklaringen of de ontzettingen die door de Hoven en Rechtbanken zijn uitgesproken of die gelden ten aanzien van door de Hoven en Rechtbanken veroordeelde .personen; 12. De opschorting van de uitspraak van de veroordeling ge62

Tegenspraak, 1983

last op grond van de wet van 29_juni J_964_betreffende de opschorting, het uitstel en de probatie. Deze l a a t s t e gegevens, onder 1 2 , werden enkel vermeld i n de u i t t r e k s e l s d i e werden afgegeven aan de g e r e c h t e l i j k e autor i t e i t e n b i j nieuwe v e r v o l g i n g e n t i j d e n s de p r o e f t i j d o f voor zover de f e i t e n t i j d e n s de p r o e f t i j d z i j n gebeurd. Deze gegevens werden trouwens enkel i n h e t c e n t r a a l s t r a f r e g i s t e r opgeslagen. Het i s o n m i d d e l l i j k d u i d e l i j k dat de l i j s t u i t g e b r e i d e r i s en wel op punten d i e n i e t d i r e c t aanvaardbaar z i j n . I n deze bespreking kan h i e r o p n i e t v e r d e r worden ingegaan, doch d i t i s zeker een v e r r u i m i n g d i e n i e t door de beugel kan, ook a l wordt ze dan v e r p a k t a l s bescherming van de p r i v a c y . Het p r i n c i p e d a t a r t . 2 0 van h e t wetsontwerp s t e l t , i s d a t deze gegevens enkel en a l l e e n i n h e t s t r a f r e g i s t e r mogen voorkomen. Evenwel wordt daarop een zeer b e l a n g r i j k e u i t z o n d e r i n g gemaakt d i e ons t o t a a l u i t den boze l i j k t . Art. 2 0 , § 3 s t e l t dat "met voorafgaande schriftelijke kennisgeving aan de betrokkene" de persoonsgegevens van h e t s t r a f r e g i s t e r "geheel of ten dele opgenomen mogen worden in geautomatiseerde persoonsregistraties beheerd door natuurlijke personen, dan wel privaatof publiekrechtelijke rechtspersonen, doch alleen voor gegevens die strekken tot de beveiliging van het kredietwezen". Men kan e r lang over discussiëren wat a l dan n i e t s t r e k t t o t de b e v e i l i g i n g van h e t kredietwezen, maar één zaak i s i n e l k geval d u i d e l i j k : de banken k r i j g e n h i e r v r i j e i n zage i n het s t r a f r e g i s t e r van hun cliënten, z e l f s potentiële cliënten. Een d e r g e l i j k e ingreep i s t o t a a l onaanvaardbaar. Tevens mogen de gegevens met b e t r e k k i n g t o t een s t r a f r e c h t e l i j k e toestand van een i n d i v i d u opgenomen worden i n de geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e van openbare d i e n s t e n voor zover z i j n o o d z a k e l i j k z i j n voor h e t bepalen van de a d m i n i s t r a t i e v e toestand en de loopbaan van de p e r s o n e e l s leden van de openbare d i e n s t o f van de m i l i t a i r e n met onbepaald verlof. En d i t i s een zeer verregaande maatregel : b i j de aanwerv i n g i s de gewone i n k i j k beperkt t o t wat vermeld wordt op het "bewijs van goed gedrag en zeden" t e r w i j l de gegevens van het s t r a f r e g i s t e r a l a Gol v e e l meer i n f o r m a t i e geven; ook van bepaalde zaken waarvan men verdacht wordt b.v.b. Eenmaal i n d i e n s t worden de b e s t u r e n , v i a het p a r k e t b i j het Hof van Beroep, i n g e l i c h t over de s t r a f r e c h t e l i j k e beTegenspraak, 1 9 8 3

63

1

s l i s s i n g e n , en, i n bepaalde ' e r n s t i g e zaken van zodra het onderzoek s t a r t . D i t i s reeds een p r a k t i j k waar enkele vraagtekens b i j g e p l a a t s t moeten worden. Maar Gol gaat v e e l v e r d e r . En hoevelen werken n i e t voor een. openbare d i e n s t ? Hoeveel mannen z i j n " m i l i t a i r e n met onbepaald verlof" ? 7.3.2. PREVENTIEVE BESCHERMINGSMAATREGELEN : VERPLICHTINGEN VAN. DE DATAHOUDER 7.3.2.1. Bij het verzamelen

van de gegevens

De personen of i n s t e l l i n g e n d i e de gegevens verzamelen d i e i n de geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e t e r e c h t komen z i j n aan een a a n t a l v e r p l i c h t i n g e n onderworpen. Deze v e r p l i c h t i n g e n gelden ook wanneer de r e g i s t r a t i e gebeurt i n het b u i t e n l a n d maar de gegevens verzameld worden op B e l g i s c h grondgebied. Tevens i s het verzamelen van gegevens op B e l g i s c h grondgebied waarvan de r e g i s t r a t i e i n België n i e t i s toegestaan, verboden ( z i e 7 . 3 . 1 . ) . De persoon b i j wie de gegevens worden verzameld moet i n kennis worden g e s t e l d van : 1. de v e r p l i c h t e o f n i e t v e r p l i c h t e aard van de antwoorden; 2. de gevolgen d i e een w e i g e r i n g om de gevraagde i n l i c h t i n g e n geheel of g e d e e l t e l i j k t e v e r s t r e k k e n voor hem kan hebben; 3 . de d o e l s t e l l i n g waarvoor de verzamelde gegevens z u l l e n worden g e b r u i k t ; 4. de categorieën van personen d i e g e r e c h t i g d z i j n de gegevens t e v e r k r i j g e n . Wanneer dë gegevens verzameld worden b i j de persoon waarop ze r e c h t s t r e e k s b e t r e k k i n g hebben, moet deze l a a t s t e ervan i n kennis worden g e s t e l d dat h i j een inzage- en v e r b e t e r i n g s r e c h t h e e f t . Gebeurt de verzameling van de gegevens b i j een andere persoon dan moet de betrokkene i n k e n n i s worden g e s t e l d van het i n z a g e - en v e r b e t e r i n g s r e c h t alsook de i n f o r m a t i e onder de punten 1 , 3 , 4 hierboven vermeld. Deze r e g e l i n g b l i j k t e n k e l g e l d i g t e z i j n b i j het "mondeling" opvragen van gegevens. Wanneer gewerkt wordt met s c h r i f t e l i j k e antwoorden op v r a g e n l i j s t e n moet het i n z a g e en v e r b e t e r i n g s r e c h t n i e t vermeld worden ! Het i s ons n i e t d u i d e l i j k waarom d i t o n d e r s c h e i d tussen mondeling en s c h r i f t e l i j k c o l l e c t e r e n van gegevens werd gemaakt. Er i s geen enkele reden aan t e voeren om de vermelding van het i n z a g e en v e r b e t e r i n g s r e c h t n i e t t e v e r p l i c h t e n b i j een s c h r i f t e l i j k e i n z a m e l i n g . De wet zou t e r z a k e wel p r e c i e z e r mogen

64

Tegenspraak, 1 9 8 3

g e s t e l d worden; ook zou moeten worden u i t g e l e g d hoe h e t i n zage- en . v e r b e t e r i n g s r e c h t p r e c i e s werkt en e r zou moeten worden v o o r z i e n hoe de betrokkene, wanneer de gegevens b i j derden worden verzameld, p r e c i e s i n kennis wordt g e s t e l d van dé hem v e r p l i c h t t e geven i n f o r m a t i e . Een aangetekende b r i e f met ontvangstbewijs, ook a l i s d i t duur en o m s l a c h t i g i s h i e r v o o r de enige s l u i t e n d e o p l o s s i n g . Men kan z i c h anders goed indenken d a t , wanneer de derde een v e r k e e r d adres doorgeeft en de b r i e f , wat i n v e l e g e v a l l e n dan wel z a l gebeuren, gewoon v e r l o r e n gaat, de betrokkene n o o i t i n kennis wordt g e s t e l d van het f e i t dat over hem persoonsgegevens werden verzameld. Daarnaast zou ook moeten v o o r z i e n worden i n een s p e c i f i e k e i n f o r m a t i e - p l i c h t van de datahouder wanneer dé gegevens worden g e c o l l e c t e e r d b i j een derde. Voore e r s t zou de betrokkene moeten worden i n g e l i c h t over de g e s t e l d e vragen en zou hem een o n m i d d e l l i j k inzage- en v e r b e t e r i n g s r e c h t van de antwoorden moeten worden gegeven. D i t wordt n i e t v o o r z i e n i n h e t wetsontwerp G o l . Uitzonderingen : 1 . De i n f o r m a t i e p l i c h t b i j h e t verzamelen van ge'gevens g e l d t n i e t voor het verzamelen van gegevens d i e bestemd z i j n o f beheerd worden door openbare overheden, d i e krachtens de wet de bevoegdheid hebben om o v e r t r e d i n g e n van de s t r a f w e t op t e sporen en v a s t t e s t e l l e n , dan wel de daders, mededaders, o f medeplichtigen ervan t e v e r v o l g e n . Kortweg : hét reprëssieapparaat b l i j f t v o l l e d i g b u i t e n schot. Wanneer men deze u i t z o n d e r i n g op de l e t t e r neemt, zou men zo v e r kunnen gaan dat de " i n formanten" ook van deze v e r p l i c h t i n g zouden ontheven z i j n . Een h i e r b i j denken w i j n i e t d i r e c t aan de k l e i n e informant, d i e w e l l i c h t geen computer z a l gebruiken om z i j n gegevens t e verwerken, maar wel aan b.v. de d a t a bank d i e door de grootwarenhuizen wordt beheerd en waarin a l l e w i n k e l d i e f s t a l l e n worden opgeslagen (na bet a l i n g , van 500 f r a n k a d m i n i s t r a t i e k o s t e n - o f r e g i s t r a t i e k o s t e n - ) . Deze gegevens zouden wel eens "bestemd" kunnen z i j n om door t e geven aan p o l i t i e o f r i j k s w a c h t (wat nu reeds gebeurt) en zodoende b u i t e n de t o e p a s s i n g van de wet v a l l e n . 2. D e z e l f d e u i t z o n d e r i n g wordt gemaakt voor de "persoonsgegevens d i e n i e t bestemd z i j n om aan derden t e worden medegedeeld". En hiermee wordt een u i t z o n d e r i n g gemaakt d i e algemene r e g e l kan worden. Hierdoor immers wordt de i n f o r m a t i e p l i c h t enkel v e r p l i c h t e n d voor d i e persoon o f i n s t e l l i n g e n d i e de gegevens verzamelen met het d o e l deze aan derden over te maken.

Tegenspraak, 1983

65

Daardoor wordt de t o e p a s s i n g van deze v e r p l i c h t i n g voor de datahouder enorm i n g e p e r k t . De meeste gegevens immers z u l l e n worden verzameld en verwerkt door diegenen d i e er gebruik van w i l l e n maken. H i e r b i j r i j s t dan ook nog de vraag wat moet v e r s t a a n worden onder "derden" en "bestemd zijn om te worden medegedeeld". A r t . 14, § 3 van het wetsontwerp g e e f t een d e f i n i t i e : "Onder 'derden' wordt verstaan iedere andere natuurlijke persoon of" privaatrechtelijke of publiekrechtelijke rechtspersoon dan de natuurlijke persoon of de rechtspersoon dan wel iedere instelling zonder rechtspersoonlijkheid die bevoegd is om te beslissen over de doelstelling van een geautomatiseerde persoonsregistratie, de aard van de geregistreerde persoonsgegevens of de bewerkingen Inzake automatische verwerking die daarop zullen worden toegepast". . Het minste dat kan gezegd worden van deze d e f i n i t i e i s dat ze a l l e s b e h a l v e v e r h e l d e r e n d werkt. S o r r y , maar w i j b e g r i j p e n het n i e t . Wanneer men deze d e f i n i t i e l e e s t en h e r l e e s t , kan men e n k e l b e s l u i t e n dat onder een "derde" iedereen wordt v e r staan d i e n i e t r e c h t s t r e e k s t e maken h e e f t met de databank waarin de gegevens worden opgeslagen. En hiermee b e d o e l t Gol n i e t d i r e c t de personen d i e r e c h t s t r e e k s met de gegevens werken, maar wel diegenen d i e de reële bes l i s s i n g s m a c h t hebben. Meestal z a l d i t dan ook de raad van beheer, of z e l f s de algemene v e r g a d e r i n g van vennootschappen z i j n , de zaakvoerder en/of de algemene vergader i n g , en voor de openbare s e c t o r w e l l i c h t de wetgever z e l f . V o l l e d i g h e i d s h a l v e moet e r b i j gezegd d a t de "personen die uit hoofde van hun taak of voor de behoeften van hun dienst rechtstreeks toegang hebben tot de geregistreerde informatie" n i e t a l s "derden" worden beschouwd. Zolang men met databanken werkt d i e v o l l e d i g worden beheerd door n a t u u r l i j k e personen i s het b e g r i p "derde" d u i d e l i j k . D i t v e r v a a g t e c h t e r gaandeweg wanneer men met rechtspersonen t e maken heeft, v o o r a l dan wanneer deze rechtspersonen worden gecreëerd door b i j v o o r b e e l d andere rechtspersonen. Wanneer a l l e p a t r o o n s o r g a n i s a t i e s één databank o p s t e l l e n en daarvoor gegevens inzamelen d i e enkel bestemd z i j n voor eigen gebruik, n a m e l i j k voor hun d i r e c t aangesloten l e d e n , dan kan men er e r n s t i g over discussiëren o f deze a l dan n i e t a i s een "derde" moeten worden beschouwd. Meteen i s d u i d e l i j k dat door deze s p e c i f i e k e r e g e l e l k e i n f o r m a t i e en c o n t r o l e van h e t i n d i v i d u wordt u i t g e s l o t e n i n het gros van de g e v a l l e n waarin aan p e r s o o n s r e g i s t r a t i e wordt gedaan ! 66

Tegenspraak, 1983

Wanneer men weet dat de i n s t i t u t i o n e l e c o n t r o l e z e e r beperkt i s en een p a s s i e f k a r a k t e r h e e f t , i s het d u i d e l i j k dat deze wetgeving i n concreto e n k e l s e r i e u s van t o e p a s s i n g z a l z i j n op de personen of i n s t e l l i n g e n d i e g e s p e c i a l i s e e r d z i j n i n het mededelen van persoonsgegevens aan "derden". En met enige j u r i d i s c h e f a n t a s i e kan d i t a a n t a l danig beperkt worden- Hoe men het ook d r a a i t of k e e r t , h i e r d o o r wordt het p r i n c i p e z e l f van de wet op de h e l l i n g gezet. ^. 7.3.2.2. Bij de opname in een persoonsregistratie A r t . 22, § 1 van het wetsontwerp s t e l t : "Wanneer een persoon voor de eerste maal in een persoonsregistratie wórdt opgenomen, moet hem daarvan onmiddellijk bericht worden gegeven ". Het tweede l i d van het a r t i k e l . b e p a a l t wat d i t b e r i c h t moet vermelden : 1. de d o e l s t e l l i n g e n van de r e g i s t r a t i e ; 2. de categorieën van personen d i e g e r e c h t i g d z i j n de gegevens t e v e r k r i j g e n ; , 3. de werking van het i n z a g e r e c h t . O n m i d d e l l i j k v a l t op dat geen m o d a l i t e i t e n v o o r z i e n z i j n voor de concrete werking van deze opnamevermeldingsplicht voor de datahouder. Om m i s b r u i k en v e r w a r r i n g t e v e r m i j den, l i j k t het ons raadzaam om een procedure van meldingsp l i c h t t e v o o r z i e n . Men kan deze opnamevermelding samen l a t e n gebeuren met een automatische inzage : de betrokkene k r i j g t , samen met het b e r i c h t van de opname i n de persoonsr e g i s t r a t i e , een a f s c h r i f t van de gegevens d i e a l d a a r over hem z i j n opgestapeld. Pas na v e r l o o p van een t e r m i j n , v o l doende om de betrokkene toe t e l a t e n eventueel p r o t e s t aan te tekenen, zouden deze gegevens mogen g e b r u i k t worden. Ook zou moeten v o o r z i e n worden wat er d i e n t t e gebeuren wanneer de gegevens veranderen o f v e r b e t e r d o f u i t g e b r e i d worden. Een e e r s t e r e g i s t r a t i e kan t o t a a l o n s c h u l d i g z i j n , vermelding van adres en geboortedatum b i j v o o r b e e l d , en eenmaal de vermelding gebeurd i s , kan de datahouder z i j n d o e l s t e l l i n g e n en/of de categorieën d i e g e r e c h t i g d z i j n de gegevens t e v e r k r i j g e n u i t b r e i d e n o f het databestand over de betrokkene z e l f veranderen of u i t b r e i d e n . Naast de eerder vage "doelstellingen" zouden ook, naast de reeds opgenomen gegevens, de l i j s t van de items d i e nog kunnen of z u l l e n opgenomen worden medegedeeld, alsook de eventuele codes d i e daarvoor worden g e b r u i k t . B i j d i t a l l e s d i e n t t e worden opgemerkt dat het ontwerp Gol v e r p l i c h t t o t ruimere i n f o r m a t i e van de burger dan de

Tegenspraak,

1983

67

voorgaande

wetsontwerpen

en - v o o r s t e l l e n .

E e n s t e m e e r z i j n d e u i t z o n d e r i n g e n l e g i o : . .. 1. d e o p e n b a r e a u t o r i t e i t e n d i e b i j d e w e t b e l a s t z i j n m e t de o p s p o r i n g , de v a s t s t e l l i n g d a n w e l de v e r v o l g i n g v a n o v e r t r e d i n g e n v a n de s t r a f w e t t e n , alsmede h e t c e n t r a a l s t r a f r e g i s t e r gehouden op h e t M i n i s t e r i e . v a n J u s t i t i e en de g e m e e n t e l i j k e strafregisters; 2. d e p u b l i e k r e c h t e l i j k e p e r s o n e n b e l a s t m e t d e u i t v o e r i n g v a n de b e l a s t i n g w e t t e n e n de w e t t e n op de s o c i a l e z e k e r heid; 3. d e g e a u t o m a t i s e e r d e p e r s o o n s r e g i s t r a t i e s m e t a l s u i t s l u i t e n d e d o e l s t e l l i n g ' h e t o p s t e l l e n en v e r s p r e i d e n o n d e r d e r d e n v a n g l o b a l e en anonieme s t a t i s t i e k e n ; Ai d e g e a u t o m a t i s e e r d e p e r s o o n s r e g i s t r a t i e s d i e n i e t b e s t e m d z i j n om a a n d e r d e n t e w o r d e n m e d e g e d e e l d ; 5. d e g e n e e s h e r e n , a d v o c a t e n , n o t a r i s s e n e n g e r e c h t s d e u r waarders wanneer d e o n t o l o g d s c h e r e g e l s h e t de geheimhouding opleggen o f toestaan. N a a s t de. k l a s s i e k e u i t z o n d e r i n g e n t r e f t men h i e r o p n i e u w de r e e d s genoemde g e v a a r l i j k e u i t z o n d e r i n g a a n v a n "niet bestemd z i j n om aan derdén te worden medegedeeld" (zie 7.3.2.1.) De u i t z o n d e r i n g d i e w o r d t g e m a a k t v o o r a d v o c a t e n , g e n e e s heren, n o t a r i s s e n en g e r e c h t s d e u r w a a r d e r s i s b e g r i j p e l i j k , v o o r a l w a n n e e r men g e g e v e n s v e r z a m e l t e n o p s l a a t o v e r e e n . t e g e n p a r t i j . H i e r b i j w e z e o p g e m e r k t d a t d e verméldings-^ p l i c h t b i j h e t v e r z a m e l e n v a n de gegevens v o o r deze c a t e gorieën b l i j f t b e s t a a n . D e z e u i t z o n d e r i n g z o u h o e d a n o o k aan e e n nader onderzoek moeten worden onderworpen. Verget e n we i m m e r s n i e t d a t d e "deontológlsche regels" waarnaar wordt g e r e f e r e e r d e e r d e r vaag z i j n omschreven en v o l l e d i g worden b e h e e r s t door de b e r o e p s g r o e p e n z e l f . Kan d i t w e l

7.3.3. INZAGERECHT

VAN DE BURGER

'

E l k e b u r g e r h e e f t h e t r e c h t , u i t e r l i j k b i n n e n d e r t i g dagen n a o n t v a n g s t v a n z i j n a a n v r a a g d o o r de d a t a h o u d e r , d o o r d e z e geïnformeerd t e w o r d e n o v e r : 1. dê hem b e t r e f f e n d e g e g e v e n s i n d e p e r s o o n s r e g i s t r a t i e ; 2. d e i d e n t i t e i t o f c a t e g o r i e v a n p e r s o n e n a a n w i e d e z e g e g e v e n s de t w a a l f l a a t s t e maanden w e r d e n m e d e g e d e e l d ; 3. h e t w i j z i g i n g s r e c h t . Deze m e d e d e l i n g d i e n t de d a t a h o u d e r s l e c h t s t e geven na voorafgaande s t o r t i n g v a n een bepaalde geldsom, v a s t t e s t e l l e n b i j K.B. De d a t a h o u d e r d i e n t , p a s n a v e r l o o p v a n t w a a l f m a a n d e n n a

68

Tegenspraak,

1983

dagtekening van een v o r i g e aanvraag op een nieuwe aanvraag te reageren. Ook h i e r v a l t op dat de m o d a l i t e i t e n van aanvraag en antwoord n i e t z i j n g e r e g e l d en dat de deur geopend b l i j f t voor m i s b r u i k e n . En wat met de gegevens d i e werden g e w i j z i g d t i j d e n s de t w a a l f voorafgaande maanden, of d i e werden wegg e l a t e n ? Moeten deze worden vermeld ? En welke gegevenss t a n d , deze van dag en uur van de aanvraag, of ontvangst van de aanvraag, of ontvangst van de t e s t o r t e n som o f het antwoord ? . Teneinde een e f f e c t i e v e c o n t r o l e t e l a t e n gebeuren door de burger d i e n t de datahouder v e r p l i c h t t e worden het v o l l e d i g e databestand op t e s t u r e n , ook de gegevens d i e werden g e w i j z i g d of weggelaten. T o t a a l onaanvaardbaar i s : 1. dat het i n z a g e r e c h t a f h a n k e l i j k wordt gemaakt van de voorafgaande b e t a l i n g van een geldsom; 2 . dat de datahouder d e r t i g dagen k r i j g t om de aanvraag t e beantwoorden; een t e r m i j n d i e de datahouder t o e l a a t r u s t i g t e knoeien met de gegevens en a l l e eventueel gevaarl i j k e elementen t e l a t e n verdwijnen; 3 . dat van d i t i n z a g e r e c h t s l e c h t s om de t w a a l f maanden g e l d i g gebruik kan worden gemaakt. Naar onze mening d i e n t t e worden gedacht aan een systeem dat de burger het r e c h t v e r l e e n t , van zodra h i j het vermoeden h e e f t dat bepaalde ongeoorloofde gegevens over hem worden opgeslagen, een beroep t e doen op een c o n t r o l e o r g a a n dat o g e n b l i k k e l i j k de gegevensstand kan b e v r i e z e n en v o l l e d i g opvragen teneinde na t e gaan of onrechtmatig werd gehandeld o f n i e t . De burger kan geen g e b r u i k maken van z i j n i n z a g e r e c h t voor d e z e l f d e p e r s o o n s r e g i s t r a t i e a l s diegenen d i e u i t g e s l o t e n z i j n van de opnamevermeldingsplicht ( z i e 7 . 3 . 2 . 2 . ) met evenwel één u i t z o n d e r i n g : de p e r s o o n s r e g i s t r a t i e s d i e n i e t bedoeld z i j n om aan derden te.worden medegedeeld. J u r i d i s c h i s het dan ook zo dat e l k i n d i v i d u wel het r e c h t h e e f t op inzage, doch dat h i j vooraf n i e t op de hoogte wordt' gebracht van het f e i t d a t h i j i s opgenomen. De vraag s t e l t z i c h dan ook of het i n z a g e r e c h t op z i c h daardoor n i e t erns t i g wordt beknot. De f a c t o wordt z u l k s o n v e r m i j d e l i j k .

Tegenspraak, 1 9 8 3

69

7.3.4. WIJZIGINGSRECHT VAN DE BURGER 7.3.4.1. Het verzoek om verbetering twiste gegevens

of uitwissing

van be-

U i t de l e z i n g van a r t . 23, § 3 v o l g t dat de burger het r e c h t h e e f t een "verzoek om verbetering of uitwissing van een betwist gegeven" t e r i c h t e n aan de "beheerder" van de databank. Geen andere v o r m v e r e i s t e n worden g e s t e l d dan dat d i t verzoek ondertekend en gedagtekend i s . 7.3.4.2.

Wijzigingsprocedure

E l k e burger kan een procedure voeren t o t : 1. de v e r b e t e r i n g en/of w i j z i g i n g van gegevens; 2. het bekomen van maatregelen t o t voorkoming.van v e r h e l i n g o f v e r d w i j n i n g van de gegevens ( d i t op e e n z i j d i g verzoek s c h r i f t b i j de V o o r z i t t e r van rechtbank van e e r s t e aanleg) ; 3. de v e r p l i c h t i n g van mededeling door de datahouder van de v e r b e t e r i n g en/of w i j z i g i n g aan d i e personen d i e de onj u i s t e gegevens ontvingen. De procedure wordt gevoerd : 1. door de burger p e r s o o n l i j k , a l dan n i e t b i j g e s t a a n door een advocaat; 2. b i j v e r z o e k s c h r i f t ; 3.. voor de V o o r z i t t e r van de rechtbank van e e r s t e aanleg; i n k o r t geding; 4. voor de rechtbank van e e r s t e aanleg van de woonplaats van de burger; 5. b i j vonnis u i t v o e r b a a r b i j voorraad. Het'wetsontwerp Gol v o e r t e c h t e r een n i e t o n b e l a n g r i j k e ont v a n k e l i j k h e i d s v e r e i s t e i n : de v o r d e r i n g i s s l e c h t s ontv a n k e l i j k wanneer de datahouder : 1. •of het verzoek van de burger t o t v e r b e t e r i n g / u i t w i s s i n g h e e f t afgewezen; 2. of na v e r l o o p van d e r t i g dagen geen gevolg gaf aan een d e r g e l i j k verzoek. De datahouder i s v e r p l i c h t melding t e maken van de b e t w i s t i n g b i j elke'mededeling van de gegevens aan derden t i j d e n s het bestaan van een r e c h t s g e d i n g . In t e g e n s t e l l i n g t o t de v o r i g e ontwerpen en v o o r s t e l l e n opt e e r t Gol voor de k o r t geding-procedure, wat ons het z i n n i g s t e l i j k t . Wij z i e n e c h t e r n i e t i n waarom, naast de 70

Tegenspraak,

1983

v e r z o e k s c h r i f t p r o c e d u r e , ook n i e t de dagvaarding wordt v o o r z i e n : i n sommige g e v a l l e n z a l een dagvaarding het ged i n g s n e l l e r voor de r e c h t e r brengen dan het v e r z o e k s c h r i f t Onaanvaardbaar i s e c h t e r de o n t v a n k e l i j k h e i d s v e r e i s t e waardoor de burger, i n c o n c r e t o , t o t meer dan z e s t i g dagen 3 0 dagen voor de inzage en 3 0 dagen voor het w i j z i g i n g s v e r zoek - i n z i j n a c t i e m o g e l i j k h e d e n kan geblokkeerd worden. Deze v e r e i s t e zou eenvoudig moeten geschrapt worden. A n d e r z i j d s i s het ook zo dat de v e r m e l d i n g s p l i c h t van de b e t w i s t i n g voor de datahouder zou moeten ingaan van zodra h i j kennis h e e f t van het verzoek t o t w i j z i g i n g en n i e t vanaf het o g e n b l i k dat een r e c h t s g e d i n g b e s t a a t . Eens t e meer v a l t ook de onnauwkeurigheid van de procedure op : van wanneer b e g i n t de p e r i o d e van d e r t i g dagen t e l o pen ? Deze gehele procedure i s ook e n k e l g e r i c h t op de w i j z i g i n g , of schrapping van bepaalde gegevens en n i e t d i r e c t op onr e c h t m a t i g gebruik van gegevens. Het l i j k t ons dan ook verantwoord om t e v o o r z i e n i n een k o r t geding-procedure d i e het gebruik van bepaalde gegevens v o l l e d i g v e r b i e d t t o t een b e s l i s s i n g t e n gronde werd geveld. B i j eenvoudig onr e c h t m a t i g gebruik immers komt men i n het s t r a f r e c h t e l i j k c i r c u i t t e r e c h t en kan het v e r l o p e n van het onderzoek en de s t r a f r e c h t e l i j k e procedure enige t i j d i n b e s l a g nemen, d i e voldoende i s om het onrechtmatig gebruik langer z i j n gang t e l a t e n gaan dan wanneer o n m i d d e l l i j k de s t o p z e t t i n g ervan kan worden geëist. Vermelden we nog dat een burger d i e een w i j z i g i n g van de r e g i s t r a t i e v e r k r i j g t , ook de t e r u g b e t a l i n g v e r k r i j g t van d i e geldsom d i e h i j h e e f t g e s t o r t om z i j n i n z a g e r e c h t t e kunnen hanteren. Heel b e l a n g r i j k i s evenwel dat b i j de ganse w i j z i g i n g s p r o cedure voor de burger géén u i t z o n d e r i n g e n worden gemaakt. D i t z a l dan ook l a t e n b e s l u i t e n dat deze w i j z i g i n g s p r o c e dure van t o e p a s s i n g i s op a l l e geautomatiseerde persoonsr e g i s t r a t i e s , behalve deze vermeld onder 7 . 2 . 5 . 1 . en 7.2.5.2.

En d i t mag zeker zo b l i j v e n . Te b e s l u i t e n dat d i t a r t i k e l nog het beste i s van gans het wetsontwerp zou t e v e r gaan aangezien de onaanvaardbare o n t v a n k e l i j k h e i d s v e r e i s t e e r i n opgenomen i s . M i t s weglat i n g daarvan en de p r e c i s e r i n g van de t e r m i j n e n i s deze w i j z i g i n g s p r o c e d u r e e c h t e r t e v e r k i e z e n boven de procedures d i e i n voorgaande ontwerpen en v o o r s t e l l e n werden neergeschreven. D i t a r t i k e l kan zeker a l s een voor v e r b e t e r i n g Tegenspraak, 1 9 8 3

71

v a t b a a r model d o o r g a a n , wat v a n de meeste andere r e g e l s n i e t k a n worden gezegd. 7.3.5. KLACHTRECHT VAN DE BURGER T e l k e n s een b e p a a l d e h a n d e l i n g s t r a f r e c h t e l i j k g e s a n c t i o n e e r d w o r d t , kan de b u r g e r v a n z e l f s p r e k e n d k l a c h t n e e r l e g gen b i j p o l i t i e , r i j k s w a c h t , p a r k e t , o f z e l f o v e r g a a n t o t h e t r e c h t s t r e e k s d a g v a a r d e n v o o r de s t r a f r e c h t e r . O p v a l l e n d e c h t e r i s d a t de b u r g e r géén k l a c h t kan n e e r l e g gen b i j een d o o r h e t w e t s o n t w e r p geïnstalleerd s p e c i f i e k c o n t r o l e o r g a a n : de Raadgevende Commissie v o o r de B e s c h e r ming v a n de P e r s o o n l i j k e L e v e n s s f e e r ( z i e v e r d e r : 7 . 4 . 3 . 1 . ) H e t e n i g e wat de f a c t o k a n g e b e u r e n , maar j u r i d i s c h i s d i t h e l e m a a l n i e t g e r e g e l d , i s d a t een b u r g e r de "Raad v o o r de B e s c h e r m i n g v a n de P e r s o o n l i j k e L e v e n s s f e e r " i n k e n n i s s t e l t van bepaalde onregelmatigheden b i j ' d e s t a a t s v e i l i g heid. Deze r a a d h e e f t d a a r immers een o n d e r z o e k s m o g e l i j k heid (zie 7.2.4.2.). In de f i l o s o f i e v a n h e t w e t s o n t w e r p G o l i s d i t n i e t t e v e r wonderen : de i n s t i t u t i o n e l e c o n t r o l e o r g a n e n z i j n nauwel i j k s a a n w e z i g en k r i j g e n t r o u w e n s een p a s s i e v e r o l t o e b e deeld. Deze o p t i e s t a a t i n s c h r i l c o n t r a s t met de w e t g e v i n g v a n de ons o m r i n g e n d e ' l a n d e n en met b e p a a l d e w e t s v o o r s t e l l e n - , o n d e r meer d a t v a n L. Van Den B o s s c h e , waar een a c t i e f opt r e d e n d o r g a a n wordt i n g e s t e l d waarop de b u r g e r r e c h t s t r e e k s een b e r o e p kan doen. Ons i n z i e n s d i e n t ook i n d e z e r i c h t i n g - g e d a c h t t e worden en kan h e t s y s t e e m Van Den B o s s c h e h i e r v o o r model s t a a n . 7.3.6. REPRESSIEVE

BESCHERMING VAN DE BURGER ( z i e 7 . 4 . 1 . )

Het w e t s o n t w e r p G o l i s i n e s s e n t i e een w e t g e v i n g v a n s t r a f r e c h t e l i j k e a a r d . De f i l o s o f i e e r v a n wordt geëxpliciteerd i n de v e l e s t r a f b e p a l i n g e n d i e k r i s k r a s worden u i t g e s t r o o i d om de o v e r t r e d i n g van b e p a a l d e v e r b o d e n o f v e r p l i c h t i n g e n te sanctioneren. Een o v e r z i c h t : - M e t . g e v a n g e n i s s t r a f v a n d r i e maand t o t v i e r j a a r en met g e l d b o e t e s van 1.000 t o t 4 0 . 0 0 0 f r a n k , o f met één v a n d i e s t r a f f e n a l l e e n , w o r d t g e s t r a f t de d e s k u n d i g e d i e aan een p e r s o o n d i e geen l i d i s v a n de Raad ( b e d o e l d w o r d t de "Raad v o o r de B e s c h e r m i n g van de P e r s o o n l i j k e L e v e n s s f e e r "•-: - z i e 7. 2 . 4 . 2.) gegevens bekend maakt waarvan h i j ingevolge z i j n opdracht kennis heeft. - Met g e v a n g e n i s s t r a f v a n d r i e maanden t o t twee j a a r en met 72

Tegenspraak,

1983

geldboetes van 100 frank t o t 1 0 0 . 0 0 0 frank of met één van die s t r a f f e n a l l e e n wordt g e s t r a f t h i j die persoonsgegevens heeft verzameld zonder informatie aan de betrokkene te verstrekken (zie. 7 . 3 . 2 . 1 . ) . - Met'gevangenisstraf van d r i e maanden t o t twee jaar en met geldboetes van 100 frank t o t 1 0 0 . 0 0 0 frank of met één van die s t r a f f e n a l l e e n worden de inbreuken op de bepal i n g met betrekking t o t de c o n t r o l e op de geregistreerde gegevens (zie 7 . 3 . ) , de bepalingen met betrekking t o t het verzamelen van gegevens en de opname i n de persoonsregist r a t i e , alsook het inzagerecht'en het n i e t vermeiden van het bestaan van een rechtsgeding b i j het mededelen van een gegeven, g e s t r a f t . Dezelfde s t r a f s t a a t op de adm i n i s t r a t i e v e v e r p l i c h t i n g e n b i j de o p r i c h t i n g en r e g i s t r a t i e van een geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e . - G e l i j k e s t r a f f e n worden opgelegd voor overtredingen op het grensoverschrijdende verkeer. - De datahouder d i e n i e t of n i e t t i j d i g het i n s c h r i j v i n g s recht b e t a a l t b i j r e g i s t r a t i e wordt g e s t r a f t met een g e l d boete van 1Ó0. t o t 1 0 . 0 0 0 frank. B i j v e r o o r d e l i n g wegens de meeste van de hierboven omschreven f e i t e n kan de rechtbank bevelen dat het vonnis i n z i j n geheel of b i j u i t t r e k s e l wordt opgenomen i n één of meer dagbladen of wordt aangeplakt. N i e t onbelangrijk i s eveneens de mogelijkheid t o t "verbeurdverklaring" van de "dragers van persoonsgegevens waarop het misdrijf betrekking heeft, zoals magneetschijven of magneetbanden," met a l s uitzondering evenwel : de computer of enig ander m a t e r i e e l . Deze l a a t s t e u i t z o n d e r i n g op de verbeurdverklaring i s meer dan betreurenswaardig. In de p l a a t s van zware s t r a f f e n te v o o r z i e n , die toch b i j n a n o o i t worden toegepast, zouden zware patrimoniale s a n c t i e s misschien meer nut hebben. De zware geldboetes die kunnen worden toegepast z i j n een stap i n de goede r i c h t i n g doch een, i n bepaalde g e v a l l e n althans, v e r p l i c h t e verbeurdverk l a r i n g van a l l e m a t e r i e e l en randapparatuur zou wel eens een stok achter de deur kunnen z i j n om, gevestigde firma's althans, ervan te weerhouden eventjes b u i t e n de w e t t e l i j k heid te stappen. Met gevangenisstraf van drie, maanden t o t v i j f jaar en met geldboetes van 1 . 0 0 0 t o t 5 0 0 . 0 0 0 frank of met één van d i e s t r a f f e n a l l e e n wordt g e s t r a f t : 1. h i j die aan een derde een persoonsgegeven u i t een geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e meedeelt, wetende dat d i t gegeven n i e t i s bestemd öm aan derden t e worden medegedeeld; Tegenspraak, 1983

73

2 . h i j d i e een geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e o p z e t t e l i j k g e b r u i k t op een w i j z e d i e n i e t overeenstemt met de d o e l s t e l l i n g van deze p e r s o o n s r e g i s t r a t i e . D i t a l l e e n s t a a n d a r t . 3 1 van het wetsontwerp i s i n v e r s c h i l lende o p z i c h t e n zeer i n t e r e s s a n t , v o o r a l dan het tweede l i d . De algemeenheid waarin het i s g e s t e l d kan h e e l wat t w i j f e l g e v a l l e n opvangen, alhoewel daartegenover steeds de k l a s s i e k e r e s t r i c t i e v e i n t e r p r e t a t i e van het s t r a f r e c h t s t a a t , d i e voor een v e r e n g i n g van de toepassing van het a r t i k e l zou kunnen zorgen. Het e e r s t e l i d s t a a t of v a l t , eens t e meer, met de j u i s t e b e t e k e n i s van de "derde". Vermelden we nog dat met de k l a s s i e k e strafmaat wordt ges t r a f t : "Hij 'die om een persoon te dwingen hem inlichtingen mee te delen verkregen door de uitoefening van het recht bepaald in § 2 hierboven ( d i t i s het inzagerecht) of om de toestemming te geven tot het opnemen van hem betref fendè gegevens in een geautomatiseerde persoonsregistratie, jegens hem gebruik maakt van 'feitelijkheden, geweld of bedreiging". Het p r i n c i p e van deze b e p a l i n g i s zeker toe t e j u i c h e n : het i n z a g e r e c h t van het i n d i v i d u zou kunnen m i s b r u i k t worden om d i t i n d i v i d u e r t o e t e dwingen van z i j n i n z a g e r e c h t gebruik t e maken teneinde het door t e spelen aan derden. Men kan z i c h b i j v o o r b e e l d v o o r s t e l l e n dat een s o l l i c i t a n t moreel onder druk gezet wordt om z i j n v o l l e d i g e s t a a l k a a r t u i t v e r s c h i l l e n d e bestanden op t e vragen en deze voor t e leggen aan de m o g e l i j k e toekomstige werkgever. D i t probleem" wordt echter met het h u i d i g e a r t i k e l , z o a l s g e s t e l d i n het wetsontwerp G o l , n i e t opgelost. B i j Gol dienen er immers f e i t e l i j k h e d e n , geweld o f b e d r e i g i n g b i j te komen, wat nog h e e l wat anders i s dan morele druk o f een eenvoudige vraag. D i t l a a t s t e zóu op z i c h z e l f reeds v o l doende moeten z i j n . De burger z a l dan nog m o e i l i j k h e d e n genoeg hebben om d i t t e b e w i j z e n . V o l l e d i g h e i d s h a l v e d i e n t vermeld dat de overgangsmaatregel e n een r e g i s t r a t i e v o o r z i e n binnen de zes maanden en dat deze a a n m e l d i n g s p l i c h t s t r a f r e c h t e l i j k g e s a n c t i o n e e r d wordt. De b e p a l i n g e n van boek I van het Strafwetboek z i j n toepass e l i j k met u i t z o n d e r i n g van a r t . 8 5 : vermindering van gev a n g e n i s s t r a f en geldboetes b i j verzachtende omstandigheden

74

Tegenspraak, 1 9 8 3

7.4.

Institutionele bescherming

7.4.1. STRAFRECHTELIJKE BESCHERMING ( z i e

7.3.5.)

7.4.2. PREVENTIEVE BESCHERMINGSfrlAATREGELEN 7.4.2.1. Opgaveverplichting

bij minister

van

justitie

E l k e toekomstige datahouder h e e f t de p l i c h t , v o o r a l e e r de automatische p e r s o o n s r e g i s t r a t i e i n werking t e s t e l l e n , aan de m i n i s t e r van J u s t i t i e opgave t e doen van : 1 . de w i j z e waarop de persoonsgegevens, worden verzameld'; 2 . het verkozen systeem van automatische v e r w e r k i n g ; ,3-. de methode van t o e p a s s i n g van de geautomatiseerde r e g i s tratie ; 4 . de d i e n s t of d i e n s t e n b e l a s t met het aanleggen van de geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e ; 5 . de o n d e r l i n g e verbanden, o n d e r l i n g e v e r b i n d i n g e n , o f enige w i j z e van i n r e l a t i e brengen van de gegevens a l s mede de voorwaarden waaronder deze eventueel aan derden kunnen worden overgedragen; 6. de categorieën van personen d i e u i t hoofde van hun taak of voor de behoeften van de d i e n s t r e c h t s t r e e k s toegang hebben t o t de g e r e g i s t r e e r d e i n f o r m a t i e ; 7 . de systemen van b e v e i l i g i n g en c o n t r o l e waarin moet worden v o o r z i e n om de i n t e g r i t e i t van de gegevens t e waarborgen en het g e b r u i k ervan voor andere d o e l e i n d e n dan d i e waarvoor ze z i j n bestemd, t e voorkomen en op t e sporen; 8 . de i n f o r m a t i e d i e door de datahouder moet worden opgegeven b i j de " r e g i s t r a t i e " ( 7 . 4 . 2 . 2 . ) . B i j g r e n s o v e r s c h r i dend dataverkeer dienen nog meer gegevens opgegeven t e worden. Het wetsontwerp Gol b e p a a l t n i e t op welke w i j z e en i n welke vorm de opgave d i e n t t e gebeuren. D i t wordt o v e r g e l a t e n aan een K.B. Tevens wordt v o o r z i e n i n een vereenvoudigde opgave voor de geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e " d i e n i e t bestemd z i j n om aan derden t e worden medegedeeld". 7.4.2.2. Registratieverplichting minister van Justitie

van de datahouder

bij de

Het wetsontwerp G o l v o o r z i e t i n een r e g i s t e r dat voor iedereen t e r inzage s t a a t . D i t r e g i s t e r wordt ook gehouden b i j het m i n i s t e r i e van Justitie. Tegenspraak, 1 9 8 3

75

Merkwaardig genoeg wordt i n de wet geen v e r p l i c h t i n g gegeven t o t het intekenen op d i t r e g i s t e r . D i t z a l w e l l i c h t een v e r g e t e l h e i d z i j n , want u i t de bepalingen d i e de mogel i j k e v r i j s t e l l i n g van i n s c h r i j v i n g van bepaalde gegevens r e g e l t (eens t e meer t e n behoeve van de geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e s d i e n i e t z i j n bestemd pm aan derden te worden medegedeeld en d i t b i j K.B., na advies van de Raadgevende Commissie voor Bescherming van de P e r s o o n l i j k e Levenssfeer) i s d u i d e l i j k op t e maken dat het wetsontwerp wel 'degelijk beoogt deze r e g i s t r a t i e v e r p l i c h t e n d t e maken. De gegevens d i e moeten opgegeven worden z i j n : 1. de datum van de opgave en i n voorkomend g e v a l , de wet, het decreet o f de v e r o r d e n i n g w a a r b i j de geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e wordt i n g e s t e l d ; 2. de naam, de voornamen en het v o l l e d i g adres o f de benaming en de z e t e l van hen d i e de opgave doen; 3. de benaming van de geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e ; 4. de d o e l s t e l l i n g van de geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s tratie; 5. de behandelde persoonsgegevens alsmede de verantwoording van de keuze van d i e gegevens i n verband met de d o e l s t e l l i n g van de r e g i s t r a t i e ; 6. wanneer een d e e l van de verwerking i n het b u i t e n l a n d ges c h i e d t , de v e r r i c h t i n g e n d i e a l d a a r worden gedaan, h e t . land of de landen waar d i e v e r r i c h t i n g e n o f een g e d e e l t e ervan worden u i t g e v o e r d , alsmede de maatregelen i n z a k e t o e z i c h t en waarborg d i e het m o g e l i j k maken t e weten o f de verzamelde en behandelde gegevens aan de v e r e i s t e n van de wet voldoen; 7. de categorieën d i e g e r e c h t i g d z i j n de gegevens t e v e r krijgen ; ;_ 8. de voorwaarden t o t mededeling van de gegevens aan de sub 7. bedoelde categorieën van personen, en de voorwaarden voor het gebruik van de meegedeelde gegevens; 9. de manier waarop de personen d i e z i j n g e r e g i s t r e e r d daarvan worden i n kennis g e s t e l d , de d i e n s t w a a r b i j het r e c h t van inzage kan worden u i t g e o e f e n d , de maatregelen genomen om het u i t o e f e n e n van d a t r e c h t t e vergemakkelijken ; 10. de t e r m i j n waarna i n voorkomend geval de gegevens n i e t meer mogen worden bewaard, g e b r u i k t o f v e r s p r e i d . 7.4.2.3. Waarom geen vergunning

?

A l l e l i t e r a t u u r t e r z a k e i s het over één zaak eens : b i j een wetgeving op de bescherming van de p r i v a c y en informat i c a d i e n t een keuze gemaakt t e worden tussen een eenvou76

Tegenspraak, 1983

d i g e a a n m e l d i n g s p l i c h t (Gol) en het werken onder een gecont r o l e e r d e vergunning. En a l l e l i t e r a t u u r i s het erover eens dat enkel d i t l a a t s t e systeem een begin van waarborg en c o n t r o l e i s , v a n u i t de o v e r h e i d , op de werking van deze persoonsregistraties. H i e r v o o r werd reeds g e p l e i t voor een a c t i e f c o n t r o l e o r g a nisme en de e e r s t e taak daarvan zou e r moeten i n bestaan een d i e n s t op t e z e t t e n d i e , v o o r a l e e r een vergunning t o t het werken met deze p e r s o o n s r e g i s t r a t i e a f t e l e v e r e n , deze databank v p l l e d i g onderzoekt. Het i s n a m e l i j k t a m e l i j k o n d u i d e l i j k wat de p r e c i e z e f u n c t i e i s van de "opgave", d i e zeker v e r d e r gaat dan wat i n het r e g i s t e r d i e n t worden opgenomen. V o o r e e r s t d i e n t g e s t e l d dat de gegevens d i e moeten g e r e g i s t r e e r d worden n i e t aan een a c t u a l i s e r i n g s v e r p l i c h t i n g z i j n onderworpen. Het i s maar a l t e k l a a r waartoe d e r g e l i j k e s i t u a t i e s a a n l e i d i n g kunnen geven. Deze v e r p l i c h t i n g t o t a c t u a l i s e r i n g b i j o p h e f f i n g o f w i j z i g i n g van de v e r p l i c h t mede t e delen gegevens b e s t a a t wel b i j de opgave aan de m i n i s t e r van J u s t i t i e . Daar waar de b e d o e l i n g van de r e g i s t r a t i e ( i n f o r m a t i e voor de burger) voor de, hand l i g t i s dat n i e t zo voor de p r e c i e z e b e d o e l i n g van de "opgave". Door wie z a l deze opgave worden g e c o n t r o l e e r d ? Welke maatregelen worden genomen wanneer b l i j k t d a t de i n f o r m a t i e b i j "opgave" ontoereikend i s o f l a a t vermoeden, m i s s c h i e n wel aantoont, dat de wet z e l f wordt overtreden ? Z a l de m i n i s t e r van J u s t i t i e het p a r k e t dan opdracht geven t o t onderzoek en/of v e r v o l g i n g over t e gaan ? Het h e e f t geen z i n om een diepgaande bespreking t e wijden aan het ganse systeem van "opgave" en " r e g i s t r a t i e " . Het door m i n i s t e r Gol v o o r g e s t e l d e systeem i s op z i c h z e l f reeds onvoldoende u i t g e w e r k t en kan ook i n z i j n p r i n c i p e n i e t b i j g e t r e d e n worden. B u d g e t t a i r e overwegingen kunnen terzake n i e t i n aanmerking komen; desnoods d i e n t dan maar een computertax geheven t e worden, d i e de kosten van het c o n t r o l e a p p a r a a t draagt. A l s h e t kan voor een auto, waarom n i e t voor een computer ? 7.4.3.

CONTROLEORGANISMEN

7.4.3.1. De Raadgevende de Persoonlijke

Commissie voor Levenssfeer

de Bescherming

van

A r t . 3 6 van het wetsontwerp G o l v o o r z i e t i n de o p r i c h t i n g , b i j de m i n i s t e r van J u s t i t i e , van een commissie van deskunTegenspraak, 1 9 8 3

77

d i g e n , genoemd : "Raadgevende Commissie voor de Bescherming van de P e r s o o n l i j k e Levenssfeer." Een i n M i n i s t e r r a a d o v e r l e g d K.B. d i e n t de s a m e n s t e l l i n g en werkwijze van deze commissie t e r e g e l e n . ' Het wetsontwerp Gol g e e f t de volgende t a a k o m s c h r i j v i n g : "Hetzij uit eigen beweging, hetzij öp verzoek van de Minister, van de Procureur-Generaal of van de Hoven en Rechtbanken, in alle aangelegenheden met betrekking tot toepassing van déze wet van advies te dienen, onder meer gelet op de ontwikkeling van de techniek; de Commissie kan één of meer leden, eventueel bijgestaan door deskundigen, gelasten met een onderzoek ter plaatse, na voorafgaande machtiging van de Onderzoeksrechter van de plaats waar het onderzoek moet worden gedaan; de commissie doet aan de Procureur des Konlngs aangifte van de overtredingen waarvan zij kennis heeft." Dezelfde Commissie d i e n t nog advies t e geven b i j enkele aangelegenheden d i e b i j K.B. dienen geregeld t e worden. En daarmee i s dan ook a l l e s gezegd : de "Raadgevende Comm i s s i e " z a l één van de v e l e vergaderingen z i j n , d i e maandel i j k s z e t e l t op u i t n o d i g i n g van het m i n i s t e r i e van J u s t i t i e , i n één van de v e r g a d e r z a l e n van het P o e l a e r t p l e i n waar, tussen het d r i n k e n van k o f f i e en het schudden van handjes, n i e t s meer z a l kunnen gedaan worden dan het a f l e v e r e n van rapporten en adviezen, d i e w e l l i c h t t o c h door niemand z u l len worden gelezen. H o o g s t w a a r s c h i j n l i j k worden ééns t e meer " a u t o r i t e i t e n " aang e s t e l d , d i e n a u w e l i j k s enige t i j d z u l l e n kunnen v r i j maken voor de k l e i n e taak d i e de Commissie dan t o c h h e e f t gekregen en er ook n a u w e l i j k s voor b e z o l d i g d z u l l e n worden. Hoe dan ook, een d e r g e l i j k e Commissie i n s t e l l e n i s gewoon zand i n de ogen van de burger s t r o o i e n : men h o e f t het administ r a t i e f jaarboek maar na t e s l a a n om te z i e n hoeveel a d v i serende en raadgevende commissies ons k o n i n k r i j k r i j k ' i s en nagaan'wie deze commissies b e v o l k t en of o o i t i e t s wordt gehoord over de werking ervan. Het weze herhaald : men kan enkel e n i g h e i l verwachten van een d i e n s t , d i e r e c h t s t r e e k s onder p a r l e m e n t a i r e c o n t r o l e s t a a t en bemand wordt door deskundigen d i e f u l l - t i m e i n staan voor een opdracht, d i e v o l l e d i g anders d i e n t t e wor-. den uitgetekend dan het wetsontwerp Gol doet. In het bestek van d i t a r t i k e l kan h i e r o p n i e t u i t v o e r i g e r worden ingegaan. Wel kan t e r z a k e verwezen worden naar het w e t s v o o r s t e l Van Den Bossche, waar een instrument wordt v o o r g e s t e l d dat wel aan deze v e r e i s t e n v o l d o e t . Kortweg kan over de door Van Den Bossche v o o r g e s t e l d e "Raad voor 78

Tegenspraak,

1983

de I n f o r m a t i c a en de B e s c h e r m i n g van de P r i v a c y " h e t v o l gende worden gezegd : "De Raad waakt over de naleving van de bepalingen van de wet. Daartoe beschikt hij over een recht van onderzoek op eigen initiatief of na 'klacht, o v e r een recht van advies, . .., én over een recht van beslissing, ... .De leden van de Raad, ... worden om de zes jaar benoemd door de Kamer van Volksvertegenwoordigers, die hen te allen tijde kunnen ontslaan. Zij vervullen hun taak in volledige onafhankelijkheid. De leden van de raad hébben de bevoegdheid om, naspóringen te doen bij zowel particulieren als openbare instellingen. Zij hebben toegang tot alle gebouwen, waar zich materieel voor dataverwerking bevindt, tot alle dossiers in verband met de verwerking van de gegevens, alsook tot het materieel, waarvan zij de werking mogen onderzoeken of testen, zelfs wanneer dat materieel of die dossiers zich in een bewoond lokaal bevinden, maar in dat geval mits toelating van de Politierechter. De personen die instaan voor de verwerking van gegevens van persoonlijke aard en de beheerders van een bestand zijn verplicht aan de Raad alle: inlichtingen te verstrekken, die voor het vervullen van zijn taak nodig zijn, in het bijzonder de inlichtingen betreffende de systemen van dataverwerking die zij hanteren, de uitgewerkte werkprogramma's en de exploitatie van de verkregen inlichtingen". 7.4.3.2. De Raad voor Levenssfeer

de Bescherming

van

de

Persoonlijke

Deze Raad h e e f t v o o r a l b e v o e g d h e i d v o o r h e t e e r s t e l u i k van h e t wetsontwerp G o l : h e t a f l u i s t e r e n en b e s p i e d e n . Met b e t r e k k i n g t o t de g e a u t o m a t i s e e r d e p e r s o o n s r e g i s t r a t i e t r e e d t deze i n s t e l l i n g e n k e l op met b e t r e k k i n g t o t de gegevens b i j de s t a a t s v e i l i g h e i d ( 7 . 4 . 2 . 2 . ) . De Raad i s sameng e s t e l d u i t zes m a g i s t r a t e n , r a a d s h e r e n i n h e t Hof van C a s s a t i e , r a a d s h e r e n i n h e t Hof van Beroep o f r e c h t e r s i n een r e c h t b a n k van e e r s t e a a n l e g . Z i j worden benoemd d o o r de Senaat. Deze Raad g e e f t , eens i n h e t j a a r , k e n n i s van z i j n opmerkingen aan de " P a r l e m e n t a i r e Commissie v o o r de Bescherming van de P e r s o o n l i j k e L e v e n s s f e e r " . 7.4.3.3. De Parlementaire de Persoonlijke

Commissie voor Levenssfeer

de Bescherming

van

De t a a k van deze p a r l e m e n t a i r e commissie b e s t a a t e r e n k e l i n ééns p e r j a a r h e t v e r s l a g van de Raad t e aanhoren. Deze commissie b e s t a a t u i t v i e r s e n a t o r e n en v i e r v o l k s v e r t e g e n w o o r d i g e r s ; gekozen d o o r hun r e s p e c t i e v e kamer, d i t n a a r e v e n r e d i g e v e r t e g e n w o o r d i g i n g van de erkende p o l i t i e k e

Tegenspraak, 1 9 8 3

79

f r a c t i e s . Het z a l dan aan hen z i j n om hun v e r g a d e r i n g i n t e l i c h t e n en de bevoegde m i n i s t e r , 'de m i n i s t e r van J u s t i t i e , te interpelleren.

7.5. Beheer van de geautomatiseerde persoonsregistratie Het wetsontwerp Gol s c h r i j f t i n a r t . 2 5 een a a n t a l v e r p l i c h t i n g e n voor d i e moeten n a g e l e e f d worden door "hij die het beheer voert over de geautomatiseerde persoonsregistratie". Er moet dus ergens een "beheerder" z i j n . Maar wie d i t i s wordt door het wetsontwerp Gol i n het midden g e l a t e n Het kan n i e t helemaal d e z e l f d e persoon of i n s t e l l i n g z i j n d i e bedoeld wordt i n a r t . 14, § 3 waar gehandeld wordt over de "derde" ( z i e 7 . 3 . 2 . 1 . ) . De v e r g e l i j k i n g met de andere ontwerpen en v o o r s t e l l e n maakt o n m i d d e l l i j k d u i d e l i j k dat het wetsontwerp G o l op d i t v l a k t e k o r t s c h i e t . Aangezien d i e beheerder o n m i d d e l l i j k s t r a f r e c h t e l i j k s a n c t i o n e e r b a a r i s b i j hét n i e t v e r v u l l e n van de door de wet opgelegde t a k e n , zou men kunnen veronder s t e l l e n dat het. een n a t u u r l i j k persoon moet z i j n . Door wie deze e c h t e r a a n g e s t e l d wordt, wordt n i e t gezegd. Deze beheerder d i e n t evenmin t e worden opgegeven o f i n de r e g i s t r a t i e vermeld. Er i s dus ruimte over voor c o n t r o v e r s e s , d i s c u s s i e s waarvan enkel en a l l e e n de burger het s l a c h t o f f e r ' z a l worden. De g e d e t a i l l e e r d e t a a k o m s c h r i j v i n g van de beheerder neemt t e v e e l p l a a t s i n om h i e r i n extenso weer t e geven. K o r t weg kan gezegd worden d a t de voornaamste taak van de beheer der e r i n b e s t a a t ervoor t e zorgen dat de d i e n s t waar de geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e gebeurt werkt v o l g e n s de v o o r s c h r i f t e n d i e i n de wet z i j n weergegeven. De a a n s p r a k e l i j k h e i d van deze beheerder i s ook n i e t ómschreven .: g e z i e n het f e i t d a t h e t om een s t r a f w e t gaat en de beheerder i n deze wet een v e r p l i c h t i n g m e e k r i j g t , eveneens s t r a f r e c h t e l i j k s a n c t i o n e e r b a a r , z a l deze w e l l i c h t steeds met de e i g e n l i j k e w e t s o v e r t r e d e r op het matje komen en b u r g e r r e c h t e l i j k a a n s p r a k e l i j k worden g e s t e l d . Het wets v o o r s t e l Van Den Bossche daarentegen v o o r z i e t dat de beheerder "ertoe gehouden is de materiële en morele schade te vergoeden die wérd veroorzaakt door onjuiste of oneigenlijke aanwending of verspreiding van de gegevens of door,om het' even welke schending van de rechten in verband met informatie van persoonlijke aard die door de wet worden beschermd" , ongeacht o f deze beheerder z e l f een f o u t h e e f t begaan. 80

Tegenspraak, 1 9 8 3

7.6.

Grensoverschrijdend dataverkeer

D i t aspect van de gegevensverwerking i s inderdaad een s p e c i f i e k probleem met b e t r e k k i n g t o t de w e t t e l i j k e r e g e l i n g ervan. Het wetsontwerp Gol w i j d t er een aparte a f d e l i n g aan d i e e c h t e r n i e t s meer zegt dan dat deze b u i t e n l a n d s e v e r b i n - ' dingen "kunnen" worden verboden of geregeld op de w i j z e bep a a l d b i j een i n m i n i s t e r r a a d o v e r l e g d K.B.. Het i s t e betreuren dat het wetsontwerp Gol h i e r o m t r e n t geen d u i d e l i j k e r i c h t l i j n e n g e e f t . Het b e t r e f t immers één van de m o e i l i j k s t e onderdelen van de bescherming van de p r i v a c y met b e t r e k k i n g t o t g e r e g i s t r e e r d e persoonsgegevens, d'ie ook een gedroomde o n t d u i k i n g i n de hand kan werken van de wet z e l f . Zoals onder 6. reeds werd vermeld, i s het een koud k u n s t j e om v i a t e l e f o o n l i j n e n a l l e gegevens s n e l door te spelen van en naar het b u i t e n l a n d .

7.7.

Onderlinge verbindingen van automatische persoonsregistratie

D i t probleem wordt door het wetsontwerp Gol behandeld met de i n t e r n a t i o n a l e v e r s p r e i d i n g van de gegevens ( z i e 7.6.). Ook h i e r i s het wachten op een eventueel K.B. teneinde enige k l a a r h e i d t e k r i j g e n b e t r e f f e n d e de i n z i c h t e n van m i n i s t e r G o l . En m i s s c h i e n i s de materie h i e r nog comp l e x e r dan b i j g r e n s o v e r s c h r i j d e n d verkeer. De binnenlandse v e r b i n d i n g e n z i j n immers nog m o e i l i j k e r t e c o n t r o l e r e n dan d i e met het b u i t e n l a n d . En het i s p e r f e c t mogel i j k , d a n k z i j de o g e n b l i k k e l i j k e contactmogelijkheden t u s sen v e r s c h i l l e n d e d a t a b a s i s s e n , een combinatie t e maken die wel i n s t r i j d i s met dé wet maar d i e enkel a l s combinat i e b e s t a a t en n i e t a l s bestand. H i e r b i j z i j n begrippen a l s inzage en v e r b e t e r i n g s r e c h t t o t a a l z i n l o o s geworden. D i t en het voorgaande probleem z i j n elementen d i e , w i l d i t n i e t ontsnappen aan een beschermingsregeling voor de burger, grondig z u l l e n moeten worden onderzocht, v o o r a l uitgaande van de vraag (1) wie h e e f t het meest belang b i j het i n d r i n g e n i n de p r i v a c y van de burger en (2) welke z i j n de t e c h n i s c h e mogelijkheden daartoe. Deze analyse o n t b r e e k t b l i j k b a a r b i j het wetsontwerp Gol en het i s meer dan symptomatisch d a t , p r e c i e s op deze k r i t i e k e punten, het

Tegenspraak,

1983

81

w e t s v o o r s t e l e l k e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d en u i t w e r k i n g v e r s c h u i f t naar een K.B. d a t w e l l i c h t nog z e e r l a n g op z i c h z a l l a t e n wachten.

7.8. Confectie van de wet 7.8.1'.

OVERGANGSBEPALINGEN

B i j h e t i n w e r k i n g t r e d e n van de wet k r i j g e n de datahouders zes maanden dë t i j d om de betrokkene i n t e l i c h t e n over z i j n opname i n een p e r s o o n s r e g i s t r a t i e ( z i e 7 . 3 . 2 . 2 . ) . Voor de opgave wordt verwezen naar het t u s s e n t e komen K.B. 7.8.2.

VEREISTE AANVULLENDE WETGEVING

Het wetsontwerp G o l v o o r z i e t i n aanvullende reglementer i n g e n door K.B., a l dan n i e t i n m i n i s t e r r a a d o v e r l e g d . De nog t e r e g e l e n zaken variëren van d e t a i l k w e s t i e s t o t zeer b e l a n g r i j k e en complexe materies z o a l s h e t grensovers c h r i j d e n d dataverkeer en h e t koppelen van geautomatiseerde persoonsregistraties. Een o v e r z i c h t : 1 . de vorm en de w i j z e van de "opgave" van de geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e door de datahouder ( z i e 7.4.2.1.);

2 . de w i j z e van toegang t o t het " r e g i s t e r " voor h e t publiek (zie 7 . 4 . 2 . 2 . ) ; 3 . het v e r l e n e n van een v r i j s t e l l i n g van " r e g i s t r a t i e " van bepaalde gegevens voor geautomatiseerde persoonsreg i s t r a t i e s d i e n i e t z i j n bestemd om aan derden t e worden medegedeeld; 4 . het t e b e t a l e n i n s e h r i j v i n g s r e c h t b i j " r e g i s t r a t i e " ; 5. de b e p a l i n g van h e t bedrag d a t b e t a a l d d i e n t t e worden door de burger b i j h e t u i t o e f e n e n van h e t i n z a g e r e c h t ; 6. de reglementering van de o n d e r l i n g e v e r b i n d i n g van geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e s en h e t i n t e r n a t i o n a a l v e r k e e r van d e r g e l i j k e gegevens; 7 . de s a m e n s t e l l i n g en de werkwijze van dë Raadgevende Commissie voor de Bescherming van de P e r s o o n l i j k e Levenssfeer; 8 . de nadere t a a k o m s c h r i j v i n g van de v o o r l i c h t i n g s p l i c h t van de "beheerder" naar het p e r s o n e e l t o e . :

82

Tegenspraak, 1 9 8 3

7.9. Beoordeling van het wetsontwerp Gol U i t de l e z i n g van wat voorafging z a l d u i d e l i j k b l i j k e n dat wij n i e t bepaald gelukkig z i j n met enkele fundamentele keuzes van het wetsontwerp en ook v e e l vraagtekens p l a a t sen naast de mogelijke e f f e c t i e v e werking van de wet zoals z i j er i n ontwerp u i t z i e t . Het enige wat door ons a l s p o s i t i e f wordt ervaren, i s de procedure d i e door het wetsontwerp wordt voorzien voor het w i j z i g i n g s r e c h t van de burger, althans wanneer men de o n t v a n k e l i j k h e i d s v e r e i s t e van voorafgaand verzoek t o t w i j ziging laat vallen. De enige t o t nu toe gepubliceerde commentaar i n hét "Journ a l des Tribunaux", jaargang 1982, b l z . 769'tot en met 771 van de hand van Jacques Berleur en Yves P o u l l e t b e s l u i t hieromtrent :

1. "Si le projet affirme vouloir protéger la vie privée des citoyens, il met cependant en oeuvre peu d 'instruments pour la réalisation de c e t o b j e c t i f . 2. Ce projet, à se centrer sur le seul contentieux de la vie privée, refuse de prendre en considération d'autres enjeux de l'informatisation de la société. Ainsi, risquet-il d'aggraver le déséquilibre entre les pouvoirs législatif et exécutif; ainsi, loin de susciter un débat et un contrôle démocratique, risque-t-il de réserver à certaines commissions administratives dépendant de 1'exécutif et peu démocratiques la tâche de surveillance et de contrôle; ainsi n'assure-t-il pas une véritable transparence de 1'informatisation du secteur public. 3. Au sein même de 1'exécutif, il renforce de façon considérable le pouvoir du ministre de la Justice. Le ministre de la Fonction publique, qui dès les premiers arrêtés royaux relatifs à l'informatique et jusqu'à ce jour, a toujours eu la coordination de l'informatique dans ses attributions, ne disposera.même plus de•1 'information de son collègue de la place Poelaert. 4. En ce qui concerne le secteur privé, il paraît, à première vue, soumis aux obligations de tout détenteur de fichiers, mais la désignation du "maître du traitement" et donc des tiers - reste soumise entièrement aux ambiguïtés et leur définition. De plus, les exceptions trop importantes, pour les fichiers de données faisant objet de publicité ou pour le traitement des entreprises industrielles et commerciales sans communication à des tiers, les font échapper à des dispositions de la loi qui nous paraissent impératives. L'expérience montre -c'est, en

Tegenspraak,

1983

83

tout cas, celle du Land du Hesse après dix ans de-législation appropriée - que les entraves à la vie privée et aux libertés individuelles proviennent, en majeure partie, des fichiers détenus par les entreprises privées, du fait, entre autres, que les "fichés" à savoir les travailleurs, n 'ont pas le minimum de "droit à l'information (au sens large où nous l'avons défini) sur les données et les traitements qui les concernent." En d i t i s een k r i t i e k w a a r b i j w i j ons v o l l e d i g kunnen aansluiten. Zonder i n h e r h a l i n g t e w i l l e n v a l l e n leek het ons t o c h n u t t i g om k o r t nog een opsomming t e geven van de naar ons gevoel voornaamste k r i t i e k p u n t e n op h e t wetsontwerp G o l . 1 . Het wetsontwerp G o l h a n t e e r t een verward en o n d u i d e l i j k b e g r i p p e n a r s e n a a l , v o o r n a m e l i j k wat b e t r e f t het b e g r i p "derde", "beheerder van een geautomatiseerde persoonsregistratie" en "het niet bestemd zijn om aan derden te worden medegedeeld". E r i s reeds voldoende op gewezen d a t deze begrippen c r u c i a a l z i j n om het toepassingsveld, van de wet t e kennen en dat hun onnauwkeurigheid de loper u i t r o l t v o o r het o n t w i j k e n van de t o e p a s s i n g ervan. 2. H i e r b i j a a n s l u i t e n d kan g e s t e l d worden dat h e t toepassingsgebied van de wet t e beperkt i s . B i j een enge i n t e r p r e t a t i e v a l l e n e n k e l de "verkopers" van de persoonsgegevens h i e r o n d e r . 3 . Ook h e t beschermingssysteem van en voor de burger l o o p t mank. Alhoewel h e t w i j z i g i n g s r e c h t q u a s i v o l l e d i g i s , i s d i t n i e t h e t g e v a l met h e t i n z a g e r e c h t en de i n f o r m a t i e p l i c h t van de datahouder b i j h e t inwinnen van gegevens en een e e r s t e r e g i s t r a t i e van een i n d i v i d u . Daarnaast zou moeten worden v o o r z i e n i n een k l a c h t r e c h t b i j een g e s p e c i a l i s e e r d controleorganisme d a t z e l f a c t i e f kan optreden. Men zou h i e r enige i n s p i r a t i e kunnen p u t t e n u i t een i n s t i t u u t als. h e t Hoog Comité van T o e z i c h t . 4 . Hiermee samenlopend : h e t t o t a a l gebrek aan enige i n s t i t u t i o n e l e c o n t r o l e . Het enige g e s p e c i a l i s e e r d e orgaan, de Raadgevende Commissie, wordt'gekortwiekt en h e r l e i d t o t een l o u t e r a d m i n i s t r a t i e f orgaan zonder enige s l a g k r a c h t . 5. A l l e touwtjes worden v e i l i g i n handen gehouden door de uitvoerende macht, v o o r a l dan de m i n i s t e r van J u s t i t i e . Het i s een goede zaak d a t één bepaalde m i n i s t e r op d u i d e l i j k e en o n b e d i s c u s s i e e r b a r e w i j z e de v o l s t r e k t e v e r a n t w o o r d e n j k h e i d draagt voor de t o e p a s s i n g van een bepaalde m a t e r i e , zodat dan ook geen t w i j f e l kan bestaan over de v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d van deze en zodat men weet wie t e i n t e r p e l l e r e n . Maar d i t ontwerp g e e f t machten aan één m i n i s t e r d i e daardoor h e t ganse c o n t r o l e - en beschermingssysteem 84

Tegenspraak, 1 9 8 3

b e h e e r s t , t e r w i j l z i j n m i n i s t e r i e z e l f een,niet onbelangr i j k e g e b r u i k e r i s van de g e r e g i s t r e e r d e p e r s o o n s r e g i s t r a t i e . Het werd reeds naar voren gebracht : het l i j k t ons aangewezen dat de p a r l e m e n t a i r e v e r g a d e r i n g h i e r deze cont r o l e t a a k op z i c h neemt. 6. Het wetsontwerp o p t e e r t voor een aanmeldings- en r e g i s t r a t i e p l i c h t voor de houder van een geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e , doch n i e t voor het door ons gewenste v e r gunningssysteem. 7. Met hef'wetsontwerp Go1 wordt n i e t a l l e e n het ganse s t r a f r e g i s t e r g e l e g a l i s e e r d maar wordt het ook i n een z e e r b e l a n g r i j k e mate u i t g e b r e i d naar z i j n inhoud en naar d i e genen d i e er r e c h t s t r e e k s toegang toe hebben. Dat de k r e - • d i e t s e c t o r door deze wetgeving een r e c h t s t r e e k s e i n k i j k k r i j g t i n h e t . s t r a f r e g i s t e r door een wet d i e p r e t e n d e e r t de p e r s o o n l i j k e l e v e n s s f e e r van de burger t e beschermen, i s een hoogstandje van p o l i t i e k cynisme en v o l k s v e r l a k k e r i j . Men mag er van zeggen wat men w i l , de banken z u l l e n de'hen toegespeelde i n f o r m a t i e ook'doorspelen naar hun goede r e l a t i e s , , z o a l s nu trouwens reeds gebeurt voor h e e l wat zaken d i e d e . p e r s o o n l i j k e l e v e n s s f e e r van de burger b e t r e f f e n . 8 . Naast de inbreuken d i e kunnen gebeuren door de geautomat i s e e r d e p e r s o o n s r e g i s t r a t i e en, het h i e r wel n i e t besproken e e r s t e d e e l van de wet " a f l u i s t e r e n en bespieden", z i j n e r nog andere vormen van p r i v a c y a a n t a s t i n g d i e aan een r e g e l i n g toe z i j n . Om b i j de elementen van deze bes p r e k i n g t e b l i j v e n : het s t r a f r e g i s t e r , meer bepaald h e t 'bewijs van goed gedrag en zeden'. Het komt meer en meer voor dat d i t document d i e n t t e worden voorgelegd aan d e r den waarvan de betrokkene op de één o f andere manier a f h a n k e l i j k i s . Zo e i s t een bepaalde s o c i a l e h u i s v e s t i n g s maatschappij i n Vlaanderen van haar nieuwe huurders de v o o r l e g g i n g van het bewijs, van goed gedrag en zeden en de daarop voorkomende vermeldingen z i j n bepalend voor het a l dan n i e t toekennen van een s o c i a l e woning. Er i s meer dan de geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e ! 9 . Het wetsontwerp Gol s p e e l t n i e t i n op de s p e c i f i c i t e i t van de h u i d i g e stand van de gegevensverwerking en d r e i g t daarmee dan^ bok e n k e l een t h e o r e t i s c h e bescherming t e b i e den. Er werd reeds op gewezen dat de h u i d i g e datasystemen met een enorme s n e l h e i d werken en kunnen veranderd, v e r v a l s t , gekopieerd of u i t g e w i s t worden. Daarnaast i s e r ook het f e i t dat er met codes en programma's kan gewerkt worden d i e e l k e c o n t r o l e onmogelijk maken. I n een d e r g e l i j k e wetgeving zou b i j v o o r b e e l d reeds een absoluut verbod moeten g e s t e l d worden öp het g e b r u i k van geheime codes en a f w i j kingen zouden e n k e l mogen" worden toegestaan mits v o o r a f gaande mededeling van de s l e u t e l en de programma's waarop Tegenspraak, 1 9 8 3

85

een d e r g e l i j k e code i s gebaseerd. D i t i s maar één voorb e e l d van de t e c h n i s c h e onvolmaaktheid van het ontwerp. A l s algemeen b e s l u i t kan e n k e l g e s t e l d worden dat het van k r a c h t worden van het wetsontwerp Gol a l l e e n maar n e f a s t zou z i j n . De m o e i l i j k h e i d b i j d i t a l l e s i s evenwel dat het u i t b l i j v e n van een t e r z a k e geldende wetgeving s i t u a t i e s l a a t ontstaan d i e v e r d e r gaan dan wat Gol nog t o e l a a t en d i e m o e i l i j k e r ongedaan gemaakt z u l l e n worden dan wanneer z i j b i j voorbaat reeds verboden waren.

8. EEN ÄNDERE WET GEVRAAGD

8.1. We hebben nood aan een eenvoudige principiële wet die zeer snel i n werking dient te treden Het debat over een nauwkeurige en aangepaste wetgeving z a l nog f l i n k wat onderzoek en d i s c u s s i e vragen. Daarom a l l e e n reeds leek het ons n u t t i g t e p l e i t e n voor een e e r s t e p r i n cipiële wetgeving d i e s n e l van t o e p a s s i n g kan z i j n . Gedacht kan worden aan het h u i d i g e art.. 9 van de Franse Code c i v i l , de wet van 17 j u l i 1970 : "Chacun a droit au respect de sa vie privée. Les juges peuvent, sans préjudice de la réparation du dommage subi, prescrire toutes mesures, telles que séquestre, saisie et autres; propres à empêcher ou faire cesser une atteinte à l'intimité de la vie privée; ces mesures peuvent, s'il y a urgence, être ordonnées en référé."

De k o r t e bestaansduur van deze r e g e l h e e f t n i e t b e l e t dat h i e r o v e r ondertussen een u i t g e b r e i d e : rechtspraak i s t o t stand gekomen, d i e op p r e t o r i a a n s e w i j z e f l i n k wat wapens i n de handen van de burger h e e f t gespeeld. België i s t o c h gewoon Franse voorbeelden k l a k k e l o o s over. t e nemen. D i t keer zou het wel eens een geslaagde i m i t a t i e kunnen z i j n . In combinatie met art.. 8 van het Europees Verdrag t e r bescherming van de Rechten van de Mens z a l een d e r g e l i j k a r t i k e l reeds bepaalde p r a k t i j k e n onmogelijk kunnen maken. Een d e r g e l i j k e wetgeving i s v a n z e l f s p r e k e n d onvoldoende aangezien ze meestal s l e c h t s kan ingeroepen worden wanneer de inbreuk reeds i s gebeurd en men de v e r d e r z e t t i n g ervan w i l stopzetten.

86

Tegenspraak, 1983

8.2. Het i s dan ook duidelijk dat een aangepaste wetgeving zal moeten t o t stand komen Het i s n i e t aan ons om een a l t e r n a t i e f ontwerp op t e maken. Het moge v o l s t a a n pm enkele k r a c h t l i j n e n aan t e s t i p p e n d i e een d e r g e l i j k e wetgeving naar ons gevoel zou moeten dragen. - ' V o o r e e r s t d i e n t v o o r z i e n t e worden i n een a c t i e f inzageen v e r b e t e r i n g s r e c h t van de burger, gecombineerd met een a c t i e f controleorgaan d a t b e s t a a t u i t s p e c i a l i s t e n i n de materie en waarop parlement, p a r k e t en burgers een beroep kunnen doen. Ook d i e n t v o o r z i e n t e worden i n een e f f e c t i e v e p a r l e m e n t a i r e c o n t r o l e op de toepassing van deze wetgeving. En v e r e i s t zou moeten worden dat de datahouder d i e werkt met een geautomatiseerde p e r s o o n s r e g i s t r a t i e s l e c h t s kan werken wanneer h i j daartoe een "vergunning" h e e f t , vergunning d i e hem ook steeds kan worden ontnomen . door h e t controleorgaan b i j o v e r t r e d i n g van de wet. Het wordt hoog t i j d d a t enkele parlementairen z i c h voor' deze materie beginnen- t e i n t e r e s s e r e n en meer doen dan i n hun studeerkamer een t h e o r e t i s c h model ontwerpen : h e t v o o r d e e l van h e t u i t b l i j v e n van een wetgeving i n België i s dan t o c h d a t kan g e l e e r d worden van de e r v a r i n g i n h e t b u i t e n l a n d ; het baanbrekende werk d a t terzake reeds werd v e r r i c h t door h e t "Centre de recherches i n f o r m a t i q u e s e t d r o i t " van de faculté u n i v e r s i t a i r e de Namur onder impuls van J . B e r l e u r en I . P o u l l e t v e r d i e n t terzake a l l e aandacht ( z i e "banques de données, e n t r e p r i s e s - v i e privée, B r u s s e l , 1 9 6 0 , u i t g e v e r i j Créadif). H o p e l i j k gaan de ogen dan open.

Tegenspraak, 1 9 8 3

87

NOTEN 1. MATTHIJS,. J . , "Privacy" in mededelingen van de Koninklijke voor wetenschappen, letteren én schone kunsten in België, nr. 6 , . b l z . 8.

Academie 1978,

2. L e t t e r l i j k v e r t a a l d "het recht om a l l e e n gelaten t e worden", i n Torts, 2e u i t g a v e , 1888, g e c i t e e r d door MATTHIJS, J . , o.c., n r . 3, • b l z , 5. 3. GENY, Des droits

sur les lettres

missives.

P a r i s , 1911, t . I, b l z .

198.

4. ARONSTEIN, C.S., Défense de l a v i e privée. E s s a i pour c o n t r i b u e r à l a s u r v i e de notre c i v i l i s a t i o n , Journal des Tribunaux, 3 j u l i 1971, blz.

453-460.

5. Deze opsomming i s n i e t v o l l e d i g . Z i e o.m. ook a r t i k e l 25 van de wet van 20 a p r i l 1874 betreffende de v o o r l o p i g e hechtenis omtrent onderzoek aan het lichaam ... e.a. 6. Z i e h i e r v o o r RUTSAERT, J . , Le système j u r i s p r u d e n t i e 1 du d r o i t au respect de l a v i e privée, J.T., 15 september 1973. 7. VERMEYLEN, P., Introduction au colloque sur la protection de la vie privée, document opgemaakt n.a.v. de studiedag van de Belgische L i g a t e r v e r d e d i g i n g van de rechten van de mens van 6 november 1982. 8. VERMEYLEN, P., o.c., b l z . 4 en 5. 9. Doc. Raad van Europa ( 7 0 ) ,

15 p a r . 3 7 .

10-. ARONSTEIN, C.S., o . c , b l z . 460 par. 5 3 . 11. ARONSTEIN, C.S., De l a grande urgence d'ordonner l e s o r d i n a t e u r s et de l a futilité des demi-mesures. Cahiers de 1'U.L.B., j u n i 1980, b l z . 5 3 , par. 5. 12. Le journal

des Procès,

nr. 3 van 29 oktober 1982, b l z . 16.

13. Pour, nr. 283 van 8 november 1979, b l z . 7. 14. LEFEBURE, A. en RONAL, M., i n : Le Monde diplomatique, des données", november 1979, b l z . 13.

"La guerre

15. ARONSTEIN, C.S., De l a grande urgence d'ordonner l e s o r d i n a t e u r s et de l a futilité des demi-mesures, b l z . 5 3 , par.' 6. 16. Europees Parlement, Doc. de séance, 4 mei 1979, nr. 1 0 0 / 7 9 . 17. Voor wat het v o o r s t e l Pierson en het ontwerp Vanderpoorten b e t r e f t steunen wij ons op de analyse van VERMEYLEN, o.c, b l z . 1 5 , 16, en 17.

88

Te gêns praak, 1983